Kultivimi i Misrit- Zea mays Rëndësia Ekonomike
Kultivimi i Misrit- Zea mays Rëndësia Ekonomike Kultivimi i Misrit- Zea mays Rëndësia Ekonomike
Kultivimi i Misrit- Zea mays Rëndësia Ekonomike Misri është kulturë lavertare me rëndësi të madhe ekonomike. Kokrra e misrit përmban sasi të konsiderueshme të karbohidrateve në formë të amidonit(rreth 90%),të proteineve(7- 9%), të yndyrnave dhe lëndëve minerale. -Në ditët tona shumica e prodhimit kokërr të misrit përdoret si ushqim për blegtorinë në masë 60% dhe rreth 20-25% për ushqim human.Ndërsa15-20% përdoret për qëllime industriale. Nuk mund të ketë zhvillim të prodhimit blegtoral e as blegtori të përparuar,pa një prodhim intenziv të misrit. Në shkallë botërore misri mbillet në rreth 150 milion hektar,me një prodhim të përgjithshëm prej 580-600 milion ton miser.
- Page 2 and 3: Kushtet agroekologjike të prodhimi
- Page 4 and 5: Në rast se fermeri nuk ka mundesi
- Page 6 and 7: Në mënyrë orientuese për fermer
- Page 8 and 9: Plehu organik(plehu i shtallës) du
- Page 10 and 11: Mbjellja Për mbjellje përdoret f
- Page 12 and 13: Ujitja e misrit -Është një proq
- Page 14 and 15: KLASIFIKIMI I BAROJAVE -Në bazë
- Page 16 and 17: Përhapja e barojave
- Page 18 and 19: Dëmet nga barojat Disa baroja jan
- Page 20 and 21: Përdorimi i herbicideve në arë
- Page 22 and 23: Përdorimi pas mbirjes së misrit
- Page 24 and 25: Barojat gjethe ngushta Pirovina (Ag
- Page 26 and 27: Preparatet kimike Monosan herbi®
- Page 28 and 29: Herbicid selektiv për luftimin e b
- Page 30 and 31: Dëmtuesit e misrit Tokat janë t
- Page 32 and 33: Është dëmtues i rrezikshëm që
- Page 34 and 35: Urthi-Bloza e misrit Është smund
- Page 36 and 37: Ruajtja e prodhimit Pas realizimit
<strong>Kultivimi</strong> i <strong>Misrit</strong>- <strong>Zea</strong> <strong>mays</strong><br />
<strong>Rëndësia</strong> <strong>Ekonomike</strong><br />
Misri është kulturë lavertare me rëndësi të madhe ekonomike.<br />
Kokrra e misrit përmban sasi të konsiderueshme të<br />
karbohidrateve në formë të amidonit(rreth 90%),të proteineve(7-<br />
9%), të yndyrnave dhe lëndëve minerale.<br />
-Në ditët tona shumica e prodhimit kokërr të misrit përdoret si<br />
ushqim për blegtorinë në masë 60% dhe rreth 20-25% për<br />
ushqim human.Ndërsa15-20% përdoret për qëllime industriale.<br />
Nuk mund të ketë zhvillim të prodhimit blegtoral e as blegtori të<br />
përparuar,pa një prodhim intenziv të misrit.<br />
Në shkallë botërore misri mbillet në rreth 150 milion hektar,me<br />
një prodhim të përgjithshëm prej 580-600 milion ton miser.
Kushtet agroekologjike të prodhimit të<br />
misrit<br />
Bima e misrit kultivohet nga ultësirat bregdetare deri në<br />
lartësinë mbidetare 1100m,mbi nivelin e detit.<br />
Kosova ka klimë të mesme kontinentale.<br />
Në rrafshin e Kosoves- fermerët që kultivojnë misrin<br />
duhet të përdorin hibride më të hershme deri të<br />
mesme, ndersa më të vona në rrafshin e Dukagjinit.<br />
Kushtet ekologjike të kosoves jan favorizuese(te<br />
volitshme ) për kultivimin e misrit.
Zgjedhja e hibridit pë mbjellje<br />
Zgjedhja e hibridit për kushtet konkrete ku kultivohet<br />
misri është një element i dores së pare.<br />
Në përzgjedhjen e hibridit duhet të nisemi ngs disa<br />
faktorë:<br />
Së pari: hibridi i zgjedhur duhet të piqet me kohë në<br />
token ku ky do të kultivohet d.m th..të mos rrezikohet<br />
nga ngricat.<br />
Së dyti- mundesia e ujitjes- Kultivuesi që është në një<br />
zone më të ngrohtë,që ka mundesi të ujitjes do ti<br />
leverdiste të zgjedhë një hibrid me cikel vegjetativ më<br />
të gjatë,i cili jep sasi më të madhe të prodhimit.
Në rast se fermeri nuk ka<br />
mundesi të ujitjes dhe ka<br />
një tokë që nuk mban<br />
ujë,atëhere fermeri nuk<br />
duhet preferuar ndonjë<br />
nga hibridet e vonshme.<br />
Së treti-Hibridet më të<br />
vonshme kërkojnë më<br />
shumë pleh se sa hibridet<br />
me cikel më të shkurtër<br />
vegjetativ.<br />
Misër hibrid
Klasifikimi i hibrideve sipas FAO-s, është:<br />
Nr Klasa sipas FAO-s Cikli bimor në ditë<br />
(mbirje-pjekje e<br />
plotë)<br />
1<br />
2<br />
3<br />
4<br />
5<br />
6<br />
7<br />
8<br />
100<br />
200<br />
300<br />
400 (p.fiz.1290°C)<br />
500 (p.fiz.1400°C)<br />
600 (p.fiz.1500°C)<br />
700<br />
800<br />
140<br />
Tipi<br />
Tipi i hershëm<br />
Të mesëm<br />
Të vonshëm
Në mënyrë orientuese për fermerët e komunës<br />
së Gjilanit mund të themi se:<br />
Fermerët që kanë tokën e tyre në lartësi<br />
mbidetare 500-600m, mund të përdorin hibride<br />
të mesme të klasës 400-500,sipas klasifikimit të<br />
FAO-s. Fermerët e zonave në lartësi mbidetare<br />
600-700m mund të përdorin hibride të klasës<br />
400 dhe ata mbi 700m hibride më të hershëm.
Përgaditja e tokës për mbjellje dhe<br />
plehrimi<br />
Përgaditja e tokës fillon në vjeshtë me lavrimin e thellë.<br />
Thellësia e lavrimit për misër sillet rreth 30cm.<br />
Lavrimi i tokës në vjeshtë ka për qëllim të bëjë<br />
përmbysjen e plehut organik si dhe mbetjet e kulturës<br />
paraardhëse, akumulimin e ujit gjat dimrit si dhe të<br />
përmirësoj strukturën e tokës.<br />
Në pranverë përgaditet shtrati i përshtatshëm i tokës<br />
për mbjelljen e misrit me anë të frezimit apo diskimit të<br />
tokës në thellësi 8-10cm, e cila duhet të jetë e shkrifët<br />
dhe me lagështi optimale.
Plehu organik(plehu i shtallës) duhet të hudhet në tokë<br />
para lavrimit në vjeshtë,jo më pak se 30 t/ha..<br />
Rreth 2/3 e plehut mineral NPK(15:15:15),hudhet para<br />
lavrimit, kurse 1/3 e plehut hudhet së bashku me<br />
mbjelljen e misrit me makinë mbjellëse 5 cm më thellë<br />
se fara.<br />
Sasia orientuese e plehut NPK është 400-500 kg/ha.<br />
Riplehrimi i parë me plehra azotike bëhet me<br />
200kg/ha,NAG- 27%(në fazën e 5-6 dhe 8-10 gjethe), i<br />
cili lokalizohet 10-12 cm nga bima dhe Riplehrimi idytë<br />
me 150kg/ha.
Ritmi i thithjes së materjeve ushqyese<br />
sipas fazave të zhxillimit të misrit<br />
Materjet ushqyese N P K<br />
Mbirje deri në fazën e 7-8 gjetheve 2% 1% 4%<br />
Nga 7-8 gjethe deri në lulëzim 38 27 66<br />
Lulëzimi(15 ditë para dhe 15 prapa 47 46 30<br />
Formimi i kallirit ------------------- 12% 26% 0%
Mbjellja<br />
Për mbjellje përdoret fara e shëndoshë me aftësi mbirëse 93%(klasa eparë) gjegjësisht<br />
85%(klasa e dytë) kurse pastërtia 98%.<br />
Sasia e farës për mbjellje sillet prej 14-16kg/ha(max 20kg), mvarsisht prej lloit të<br />
hibridit dhe makinës mbjellëse ose 55000-70000. bimë/ha(6-7 bimë m²)<br />
Mbjellja e misrit për sillazhë është më e dendur 100000-120000 bimë/ha.<br />
Te hibridi AS-160 dendësia e bimëve është 70.000 bimë/ha, distanca e mjelljes 70x25<br />
cm, lartësia e kërcellit 4m, përfitohet masë e madhe vegjetative.<br />
Afati më optimal për mbjelljen e farës së misrit është 15-25 prill.<br />
Koha e mbjelljes mund të filloj prej 5-30 prill nëse temperatura në thellësi të tokës 5-10<br />
cm arrinë në 10-12 gradë Celsius.<br />
Nëse mbizotrojnë temperaturat e volitshme,mbjellja e hershme është më e<br />
preferueshme.<br />
Thellësia e mbjelljes 3-5 cm –në kushte normale,dhe 5-7 cm në kushte të thatësisë.<br />
Distancat e mbjelljes për misër: 70-75x20 cm tipi i hibridit 400 dhe70-75x24-26 cm-tipi<br />
i hibridit 500. Këto distance lejojnë përdorimin e mekanizimit të plotë.
Makinë mbjellëse e misrit
Ujitja e misrit<br />
-Është një proqes shumë i rëndësishëm në arritjen e suksesit në<br />
kultivimin e misrit.<br />
Kërkesat më të mëdha shprehen në fazën e lulëzimit dhe<br />
mbushjes së kokrrës.<br />
Reshjet verore në kosovë janë relativisht të kufizuara,sidomos në<br />
periudhën që misri ka kërkesa maksimale për ujë.<br />
Për të patur zhvillim normal të misrit, lagështija në tokë duhet të<br />
jetë 75% kurse lagështija relative e ajrit duhet të jetë në kufijt<br />
60%<br />
-Ujitja e misrit mund të kryhet me këto metoda:<br />
- Ujitja me brazda,<br />
-Ujitja në formë shiu artificial,<br />
-Ujitja pika-pikë
Herbicidet dhe përdorimi i tyre<br />
Egzistojn një numër i madh i barërave të kqija që dalin<br />
në parcelat e misrit, por ato që invadojnë në mënyrë<br />
shqetësuese janë: sorgum halpense(-talla), convolvulus<br />
arvensis-(dredhje arash), chenopodium album-(laboti),<br />
amaranthus retrofleksum-(nëna kalithe), etj.<br />
Barërat e këqija nuk mund të eliminohen vetëm me anë<br />
të prashitjes prandaj shtrohet nevoja e përdorimit të<br />
herbicideve.<br />
Mirëpo duhet bërë kujdes që këto të mos përdoren pa<br />
kriter pasi që do të shtohej rreziku i efekteve negative<br />
pas përdorimit të tyre, si dhe do të rritej kostoja e<br />
prodhimit.
KLASIFIKIMI I BAROJAVE<br />
-Në bazë të gjatësisë vegjetative:<br />
Njëvjeqare<br />
Shumvjeqare<br />
-Sipas përkatësisë botanike:<br />
Gjethe ngushtë<br />
Gjethe gjerë<br />
-Sipas lartësisë së kërcellit:<br />
Të ulët<br />
Të mesëm<br />
Të lartë
Krijimi i numrit të madh të farëravë 10-1000<br />
herë nga bimët kulturale<br />
Dredhje arash(Convolvulus arvensis) 600 fara<br />
Gjembi i arave (Cirsium arvense) 19.000 fara<br />
Kamomolla(Matricaria chamomilla) 50.000 fara
Përhapja e barojave
Dëmet nga barojat<br />
Marrin hapsirë kulturave bimore<br />
Bëhen konkurente kulturave bimore: dritë, ujë,<br />
ushqim<br />
Barojat hargjojnë shumë ujë<br />
Hargjojnë shum ushqim sidomos N dhe K<br />
Rrënjët e barojave pengojnë në punimin e tokës<br />
Barojat janë bartës të smundjeve dhe dëmtuesve<br />
të bimëve.
Dëmet nga barojat<br />
Disa baroja janë parazit direkt në kultura bimore<br />
(metili në jongjë)<br />
Disa baroja shkaktojnë shtrirjen e kulturave<br />
bimore- ngjitësi(galium aparine)
Masat direkte të shkatrrimit të<br />
Agroteknike<br />
Fizike<br />
Biologjike<br />
Kimike<br />
barojave
Përdorimi i herbicideve në arë<br />
Para mbjelljes<br />
Pas mbjelljes por para mbirjes<br />
Pas mbirjes
Përdorimi pas mbjelljes-para mbirjes<br />
Herbicidet që përdoren pas mbjelljes, por para<br />
mbirjes së misrit janë të pa zavendsueshme për<br />
fillimin e shkatrrimit të barojave.<br />
Mundësojnë kulturave rritje dhe zhvillim të pa<br />
penguar, periudhë më të gjatë të mbrojtjes dhe<br />
pengojnë mbirjen e numrit të madh të barojave<br />
gjethe ngushta dhe gjethe gjera njëvjeqare dhe<br />
shumvjeqare si:laboti ,nena e perveshur,muhari<br />
etj.
Përdorimi pas mbirjes së misrit<br />
Njohja e barojave paraqet kushtin bazë në<br />
përzgjedhjen e herbicidit.<br />
Qdo herbicid shkatrron baroja të caktuara dhe<br />
ka spektrin e tijë të veprimit.<br />
Për të arritur mbrojtje të suksesëshme të<br />
kulturave bimore duhet të njihen llojet e<br />
barojave të pranishme në arë, për të përzgjedhur<br />
preparatet e përshtatshme.<br />
Në fazën prej 2 deri në 6 gjethe te misri.
Gjembi ( Cirsium arvense)<br />
Barojat gjethe gjëra<br />
Nena e kalitur<br />
(Amarantus retrofleksus)<br />
Laboti (Chenopodium album)
Barojat gjethe ngushta<br />
Pirovina (Agropyron repens L.) Krisja (Cynodon dactylon)
Tallë halpet(Sorghum halepense) Muharë i madhEchinochloa crus-galli Muharë i vogël Setaria sp.
Preparatet kimike<br />
Monosan herbi® është preparat i njohur i<br />
cili është efikas në luftimin e barojave<br />
gjethe gjëra një vjeqare dhe shumë<br />
vjeqare në misër.<br />
Përdoret në dozë prej 1,5- 2,5 l/ha, kur misri<br />
zhvillon 3- 5 gjethe.<br />
Efekti i plotë i veprimit arrihet kur barojat<br />
gjenden në fazën e zhvillimit prej gjetheve<br />
kotiledone deri në 6 gjethe.<br />
Me efektivitet lufton nenen kalithe, labodin,<br />
gjembin e arave, dredhje arash, sinapin e<br />
arave etj.<br />
Hargjimi i ujit: 200-400 l/ha.
Herbicid për luftimin e barojave<br />
gjethe gjëra një vjeqare dhe disa<br />
barojave shumë vjeqare.<br />
Në grurë në sasi 0,8-1,2 L/ha, duke<br />
trajtuar nga mesi I fazës së vllazrimit<br />
(faza 25, 29, 30)<br />
Trajtimin me herbicidin Maton<br />
duhet kryer në temperatururë të<br />
ajrit në mes 15-25°C.<br />
Në misrin merkantil, në sasi 0,5-0,8<br />
L/ha, trajtimi bëhet kur misri<br />
zhvillon 3-5 gjethe.<br />
Hargjimi i ujit 200-400 l/ha.
Herbicid selektiv për luftimin e<br />
barojave gjethe gjëra në drithëra<br />
dhe misër me spektër të gjerë<br />
veprimi.<br />
Grurë, Elb 0,5 - 0,6 l/ha prej<br />
fillimit të vllazrimit deri te lajmrimi<br />
i nyjes së dytë.<br />
Misri 0,5 - 0,6 l/ha deri te faza e<br />
zhvillimit të 5 gjetheve të misrit.<br />
Hargjimi i ujit 200-400 l/ha.
-Para mbjelljes përdoren preparatet:-Sutar 85.E. doza 6-<br />
10 l/ha. Erodikone 6 F. doza: 6-8l/ha. Stomp .<br />
-Pas mbjelljes por para mbirjes përdoren: Acetosav 90<br />
EC ,doza 1.8l/ha(vepron në farërat e barojave).<br />
-Pas mbirjes së misrit –në fazën 3-5 gjethe përdoret<br />
preparati: Maton 0.6-0.8 l/ha me përdorim të ujit në<br />
sasi prej 200-400 l/ha.-Monosan herbi 2.4 –D në dozë<br />
1.5-2.5 l/ha kur misri arrin 3-5 gjethe.
Dëmtuesit e misrit<br />
Tokat janë të populluara nga dëmtues të<br />
rrezikshëm për bimët e kultivuara në përgjithësi<br />
e për misrin në veqanti si: krimbi tel, krimbi i<br />
murmë, krimbi i bardhë i misrit, dosëza, etj.
Shkakton dëme në kulturën e<br />
misrit.<br />
Kryesisht dëmton farat e<br />
porsa mbira dhe fidanet e<br />
reja me të cilat ushqehet.<br />
Dëmet i shkaktojnë larvat të<br />
holla me ngjyrë të errët në të<br />
kuqe me gjatësi 1-2cm.<br />
Për luftimin e tijë përdoren<br />
preparatet në formë të<br />
granulave(kokrrave) :<br />
Furadan, Kounter, Difonat<br />
etj.<br />
Krimbi tel
Është dëmtues i rrezikshëm që<br />
shkakton dëmtimin e kërcellit në<br />
nyjen e parë që lidhet me qafën e<br />
rrënjës, për pasojë bima këputet<br />
ose mbahet në këmbë por thahet.<br />
-Dëmtuesi është një flutur nate,<br />
por dëmin e shkaktojnë larvat të<br />
cilat qëndrojnë disa cm nën<br />
sipërfaqen e tokës dhe gjatë natës<br />
dalin e dëmtojnë bimën.<br />
Për luftimin e tijë përdoret<br />
preparati: Sevin, 1.5 kg/ha i cili<br />
përzihet me 10 kg krunde dhe<br />
shpërndahet në parcelë.<br />
Krimbi i murmë
Krimbi i bardhë i misrit<br />
Bima e misrit preket nga dy krimba të quajtur:krimbi<br />
i kërcellit dhe ai i kallirit.<br />
Për luftimin e tyre bëhen spërkatje me : Decis,<br />
0.03%, Karate -0.03 %, Tiodan 0.3%.
Urthi-Bloza e misrit<br />
Është smundje nga Ustillago Maydis e<br />
cila mund të prekë të gjitha pjesët e<br />
bimës-kërcellin, lulerinë dhe në<br />
përfundim të zhvillimit të saj formon<br />
një masë të bardhë që kur qahet liron<br />
miliona spore me ngjyrë të zezë që<br />
shpërndahen gjithë andej.<br />
Urthi zhvillohet në klimë të thatë me<br />
temperaturë 26-27 gradë Celsius.<br />
Për të ju shmangur kësaj, fara duhet të<br />
dezinfektohet me preparate të tipit<br />
FAZILAN 150 gr ose TMT-200 gr në<br />
qdo kuintal farë.Mankozeb etj.<br />
Masat mbrojtëse: Qarkullimi<br />
bimor,kultivimi i variateteve të<br />
qëndrueshme.zhdukja e bimëve të<br />
infektuara, të evitohet lëndimi i bimëve<br />
të misrit
Vjelja e misrit dhe Ruajtja e Prodhimit<br />
Vjelja e prodhimit për kokërr duhet të fillojë në kohën kur<br />
cipëza në vend-zënien e kokrrës( i quajtur kapuqi i kokkrrës), në<br />
kalli të ketë marrë ngjyr kafe në të zezë.<br />
Kjo tregon se kokrra i ka shkëputur mardhëniet me bimën.<br />
Vjelja mund të kryhet me dorë ose me kombanjë. Paraprakisht<br />
duhet të jetë siguruar vendi i magazinimit dhe i tharjes së<br />
prodhimit.<br />
Në kohën e vjeljes me makina korrëse lagështija e kokrrës duhet<br />
të jetë 18-22%.<br />
Kokrrat me lagështi më të madhe ndrydhen,e ato të thata<br />
thërmohen.<br />
Rendimenti sillet mvarsisht nga hibridi që kultivohet prej 6-12<br />
t/ha.
Ruajtja e prodhimit<br />
Pas realizimit të vjeljes largohen kallijtë shumë<br />
të njomë, ato të krimbur apo që kanë ndonjë<br />
myk.. Pasi të jetë i terur prodhimi duhet të<br />
magazinohet .<br />
Lagështija prej 14-15 % në kokrrën e misrit<br />
është optimale për ruajtje normale të prodhimit<br />
të misrit.
Ruajtja e prodhimit të misrit