ENYUVESIYAKAZULU - UZSpace Home
ENYUVESIYAKAZULU - UZSpace Home ENYUVESIYAKAZULU - UZSpace Home
phela umsunguli waso noma basunguli baso balidloti laleso sibongo. Ngisho nobe kukhulunywa netinyanya kusetjentiswa sona sibongo. Angeke nakancane umuntfu longasiye waleso sibongo akwati kuphahlela banikati besibongo abe vena awaka zimpentjempentje. Ngisho nemntfwana natalwa ubikwa kulabaphansi kute bamemukele kungako kubalulekile kutsi entelwe imisimeto yaleso sibongo lekufaka ekhatsi tilwane lekumeJe abhunyiselwe tona. PheJa tikhona tibongo letingevani netilwane letitsite. BakaMatsenjwa nje bayatiwa kutsi abayidli imbuti ngako-ke angeke nangeliphutsa umntfwana wakhona abhunyiselwe ngembuti ngobe kubo imbuti ngekusho kwaSolwati L F Mathenjwa 2 isetjentiselwa kulahla emakhosi akubo. Loku kuphikisana naloku lokushiwo nguKamera, (1999) latsi: The family praises are the seedbed of the clan's religious, mythological and historical bases. The Matsenjwa clan for instance, "does not eat a goat because they are afraid of its tail because it faces up". A goat is the totem of the clan and a live goat is a revered animal for the clan and a live goat was always left to die near a Matsenjwa tomb. (Kamera, 1999:12). NgesiSwati usuke utibatela tiphunti nawusebentisa sibongo lesingesiso sakenu. Ingani imphilo yakho yonkhe utawube usolomane uhlangana nelitje lembetse ingubo. Nawube nelishwa lekunikwa sibongo salomunye umuti kutawusho kona kutsi ingoto seyece umgwaco kuwe. Empeleni imphilo yakho yonkhe angeke .-nakancane ukutfole kuphumula ngobe phela emadloti akini angeke nani aba nawe. Kantsi nangesikhatsi make athulisa luswane nasolomane Iingathuli labadzala bayake batsi loyo make akayoluthulisela ngaphandle, ingani lapho uyofika alubite ngesibongo salo mbamba. Ginindza, (1992) uyayifakazela lendzaba nangemagama akhe aphawula atsi: Although this may be no longer be a common practice, at childbirth, it is obligatory for mothers to "praise" the newly born baby immediately after its first cry by the sibongo of its biological father whether or not the father admits paternity. This practice served as a check on adultery and on breach of clan exogamy. Breach of clan exogamy is taboo and person 'Solwati L F Mathenjwa ungumfundzisi eNyuvesi yaKalulu. 103
grow up under a clan name which is not that of their natural father, legally assume their natural father's clan name later in life. (Ginindza, 1992:8). 3.3 Irnilandvo yetibongo Tibongo temaSwati ngekusho kwaGinindza, (1992) tingahlukaniswa katsatfu. Kwekucala, ngekulandzelana kwemlandvo wato wekwamukeleka embusweni wemaSwati. Lapha singabala laba labatsi bangebendzabuko (emaSwati mbamba), bese kuba ngemakhandza mbili kugcine emafika muva. Kwanele kutsi kube khona bukhosi kwase kwengetwa lelinye Iicembu letibongo lelatiwa ngekutsi ngematala nkhosi lapho kutalwa khona tindlovukati. Kwesibili, tibongo tihlelwa ngekwemlandvo webuve bato, lekungaba beNguni, emaNtungwa kanye nebeSutfu lekugcama kahle loku etinanatelweni tato letibongo. Kwesitsatfu, tibongo tihleleka ngekubaluleka kwelichaza lelabanjwa bantfu baleso sibongo etindzabeni tendlunkhulu. Lapha kepha angeke kuchazwe konkhe loku kepha kutawuniketwa umlandvo wetibongo letitsite letikhetsiwe. Indzaba yekuhlelembisa tibongo iyincelencele. Idzinga kUdzingidvwa yodvwa nje ingabhicaniswa nalokunye ngenca yebulutfunutfunu bayo. Lokunyenti kwalemilandvo kutfolakale ephephandzabeni lesiSwati Intsatseli kantsi Mandla Zulu lebekadze ayintsatseli kuleliphephandzaba nguye lobelihlahlandlela. Wandze njalo Mageba. Kantsi nemsebenti waDr T T Ginindza lotsi: Sibongo: Swazi Clan Names and Clan Praises ube lusito kakhulu. Lolwati lolutfolakale lapha lubese lungetwa nelwati 10lutfolakale kubanikati betibongo leto ikakhulu labo lesebaluphele. 3.3.1 Urnlandvo webakaDlarnini Kunyenti lokushiwoko mayelana nemvelaphi nobe umsuka webakaDlamini. Kubalulekile kuchaza kutsi imilandvo yetfu leminyenti seyitsandza kunyamalala ngobe labantfu labadz':!la labaphetse lomnotfo wemagugu esive abasanakwa 104
- Page 65 and 66: walenye indvodza nanayo kutsiwa iph
- Page 68 and 69: asivani nani nemitsi yesilumbi. Emp
- Page 70 and 71: 2.8 Kubuyisa umuntfu ekhaya EmaSwat
- Page 73 and 74: Inkhosi ngiyo lesingatsa lomcimbi f
- Page 75 and 76: angena esibayeni ngelisango lelikhu
- Page 77 and 78: tiwombane letitsite. Emva kwesikhas
- Page 79 and 80: longangezwe Longangezwe Siyamntuntu
- Page 81 and 82: lebeyingatiwa esiveni semaSwati. Lo
- Page 84 and 85: nebemndeni kanye nabomakhelwane imv
- Page 86 and 87: lengentansi ifakazela kona kutsi ti
- Page 88 and 89: Jikiliji Jikiliji ma Yenkomo kababa
- Page 90 and 91: temmbila uyeva kutsi udla kudla lok
- Page 92 and 93: 2.10.1.6 Emantongomane Emantongoman
- Page 94 and 95: 2.10.2.3 Lijingi Lijingi likudla kw
- Page 96 and 97: tiyadliwa noma kuvangelwe ngato nje
- Page 98 and 99: Kugabela Iitsanga etiko Kugodla lub
- Page 100 and 101: emhlabeni wonkhe jikelele. Lapha ku
- Page 102 and 103: 2.11.1.4 Inkhonyane Inkhonyane yent
- Page 104 and 105: 2.11.1.12 Sagila U5wati njengaletin
- Page 106 and 107: lomuntfu sewudlulile esigabeni seku
- Page 108 and 109: 2.11.2.11 Umcwasho Umewasho wentiwa
- Page 110 and 111: Sisu sibekelwa ngaphandle kwelugogo
- Page 112 and 113: During my first visit to the Queen
- Page 114 and 115: Kulukhuni satje kungena emtini wemn
- Page 118 and 119: ngenca yemphucuko yaseNshonalanga.
- Page 120 and 121: Mswati Wesitsatfu Shongwe. Ntombi T
- Page 122: Loku futsi kuhambelana naloku lekuc
- Page 125 and 126: 3.3.2 Urnlandvo webakaMdluli Sibong
- Page 127 and 128: Cishe kunengi lokungashiwo ngalesib
- Page 130 and 131: Indlela 3.3.3.1 Tinanatelo takaSime
- Page 132: Mpembe lefihle lakaLokotfwako Ndleb
- Page 135 and 136: Iichawe Khamukhamu Magcova. BakaMag
- Page 137 and 138: Mahle emacusi Ageza ngelubisi. Indl
- Page 139 and 140: achamuka kulelemaTfonga. Kutsiwa in
- Page 141 and 142: Lukhambule Mnyamandze wakaLaSiwela
- Page 144 and 145: 3.3.6.1 Tinanatelo takaMahlalela Na
- Page 146 and 147: Yicala elikhulu elalimlahla umuntu
- Page 148 and 149: Kuntjintja kwemagama esilumbi kuset
- Page 150 and 151: Lomkhulu, Hurley. Ngenhlanhla saphu
- Page 152 and 153: ukumbiza kahle uthunjana wami zimng
- Page 154 and 155: lamabili leyetsiwa wona isatalwa fu
- Page 156 and 157: ngenca yemfundziso lembi yebatfumbi
- Page 158 and 159: lekutinsika talo lelolikhaya. Kubik
- Page 161 and 162: of all creation, no matter the diff
- Page 163 and 164: ikakhulu uma kukhufunywa ngumuntfu
grow up under a clan name which is not that of their natural<br />
father, legally assume their natural father's clan name later in<br />
life.<br />
(Ginindza, 1992:8).<br />
3.3 Irnilandvo yetibongo<br />
Tibongo temaSwati ngekusho kwaGinindza, (1992) tingahlukaniswa katsatfu.<br />
Kwekucala, ngekulandzelana kwemlandvo wato wekwamukeleka embusweni<br />
wemaSwati. Lapha singabala laba labatsi bangebendzabuko (emaSwati mbamba),<br />
bese kuba ngemakhandza mbili kugcine emafika muva. Kwanele kutsi kube khona<br />
bukhosi kwase kwengetwa lelinye Iicembu letibongo lelatiwa ngekutsi ngematala<br />
nkhosi lapho kutalwa khona tindlovukati. Kwesibili, tibongo tihlelwa<br />
ngekwemlandvo webuve bato, lekungaba beNguni, emaNtungwa kanye nebeSutfu<br />
lekugcama kahle loku etinanatelweni tato letibongo. Kwesitsatfu, tibongo tihleleka<br />
ngekubaluleka kwelichaza lelabanjwa bantfu baleso sibongo etindzabeni<br />
tendlunkhulu. Lapha kepha angeke kuchazwe konkhe loku kepha kutawuniketwa<br />
umlandvo wetibongo letitsite letikhetsiwe. Indzaba yekuhlelembisa tibongo<br />
iyincelencele. Idzinga kUdzingidvwa yodvwa nje ingabhicaniswa nalokunye ngenca<br />
yebulutfunutfunu bayo. Lokunyenti kwalemilandvo kutfolakale ephephandzabeni<br />
lesiSwati Intsatseli kantsi Mandla Zulu lebekadze ayintsatseli kuleliphephandzaba<br />
nguye lobelihlahlandlela. Wandze njalo Mageba. Kantsi nemsebenti waDr T T<br />
Ginindza lotsi: Sibongo: Swazi Clan Names and Clan Praises ube lusito kakhulu.<br />
Lolwati lolutfolakale lapha lubese lungetwa nelwati 10lutfolakale kubanikati<br />
betibongo leto ikakhulu labo lesebaluphele.<br />
3.3.1 Urnlandvo webakaDlarnini<br />
Kunyenti lokushiwoko mayelana nemvelaphi nobe umsuka webakaDlamini.<br />
Kubalulekile kuchaza kutsi imilandvo yetfu leminyenti seyitsandza kunyamalala<br />
ngobe labantfu labadz':!la labaphetse lomnotfo wemagugu esive abasanakwa<br />
104