LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ...
LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ... LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ...
Tintsaba teLubombo titfolakala eMphumalanga lapho tiphakame nga-400m uma ucatsanisa nelilwandle. EmaSwati latfolakala ahlala esikhwahlande lamanyenti atfolakala eMphumalanga. Lombono usekelwa bo Van Rensburg naOosthuizen (1986:272) uma atsi: To the East are the Lebombo mountains. These are about 400 metres above the sea level. To the West is the highveld This is part ofSouth African highveld It is about 1 200 metres above sea level. Between the Lebombos andthe highveld is the middleveld The land here is about 300 metres above the sea level. LamaSwati eyame Iigede le Rissano Garda leliseKomatipoort, iMananga, iMatsamo letfolakala endzaweni vase Jeepes Reef kanye ne-Qshoek letfolakala endzaweni vase Oshoek. Enshonalanga yeNkhangala kuphakeme 1200m uma ucatsanisa nelilwandle, kulendzawo lesemkhatsini ilinganiselwa ku 300m uma ucatsanisa nekuphakama kwelilwandle. Uve laseSwatini linemifula lembalwa lemikhulu lesingabala kuyo umfula Lusushwane locala eNkhangala uye uyewutsela eMphumalanga. Umfula iMbuluzi lemhlophe nalemnyama ichamuka eNkhangala bese igeleta ngase Mphumalanga ize ifinyelele eLubombo. Umfula iNkomazi ugeletela enshonalanga uma usasuka e5watini ngembi kwekutsi ugeletele eMphumalanga lapho ulibhekise eLubombo ngase Komatipoort, ugelete wendlule eMasibekela, kaHhoyi, eMangweni nase eTonga. Umfula iNkomazi uhlangana neMlumati lochamuka eJepees Reef ugelete uyekwendlula eLangeloop (eMabondvweni), kaMhlushwa bese uyawuvumbuka ePhiva lapho utsela eNkomazi uba munye. Inkomazi ishosholoze ize iyewuhlangana neMgwenya bese ungena eMozambiki ngase Rissano Garda lapho ungena sewuyiNkomazi kuphela. Lemifula itfolakala kakhulu lapho kunebantfu labangemaswati futsi lebaphila sona siSwati bakhuluma siSwati lekulilimi 26
lelingephansi kwesiNguni. Babantfu lebasabambelele emasikweni nasemihambeni yesiSwati. Sive sive ngebantfu base kantsi nawo emakhosi angemakhosi ngobe kunebantfu lekumele ababuse. Emakhosi esive sernaSwati abhaliwe ngekulandzelana kwawo, kodvwa kuphela lekunesidniseko ngawo. Umholi lowahola sive semaSwati ngembi kweminyaka yabo-1700 bekunguDlamini 11. Ngabo-1700 Ngwane III wawahola emaSwati kwaze kwaba neminyaka yabo-17S0 lapho batfolakala dvutane nendzawo lebekutsiwa kuseHlute, lapho Ngwane III wakhotsama wate wafihlwa nalabanye bendlu yasebukhosini. Ngekusho kwaLubisi (2002:24) utsi: Inkhosi Ngwane I11 yaphumulela lapho, yabekwa esihhehleni entsabeni ledvute nalapho. Nalabanye labadvuna basebukhosini bafihlwa kuleso sihhehle futsi nanyalo lendzawo iseyindzawo lehanjelwa kakhulu ngetikhatsi letitsite. INkhosi Ngwane III wekudzabuka ebukhosini bakaNkhosi ngekushiyelana ngelusendvo. Ngembi kwekuba kungene emakhosi ekugdna lasiphohlongo lekunesidniseko ngawo ngabolSOO kwacala emakhosi langemashumi lamabili nesihlanu. Ndvungunye walandzela iNkhosi Ngwane Ill. INkhosi Ngwane III naNdlovungunye bebavana kakhulu babona kuncono kutsi bancobe tive tebeNguni nebeSutfu. Ngekuncoba kwabo letivana emaSwati abese ayadlondlobala andza kakhulu atinta kaLobamba e5watini lapho kulikomkhulu lesishayamtsetfo sakaNgwane nelikhaya leNdlovukazi. Ngalesikhatsi iNkhosi Sobhuza wekucala atinta e5watini watfola kunetive tebeSutfu, emaPedi kanye nemaVenda letagcina tikhontile khona e5watini kantsi letive lebetichamuka kaTembe nakaDlamini tagibela intsaba yeLubombo. libongo taka Maziya kanye netakaMahlalela tatinta kaLomahasha. 27
- Page 1 and 2: LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA N
- Page 4 and 5: SETFULO Lomsebenti ngiwunikela ngek
- Page 6 and 7: ngelilukuluku Iwemfundvo, inshiseke
- Page 8 and 9: SIfINYETO Kulamalanga lesiphila kuw
- Page 10 and 11: SUMMURY Nowadays marriage, especial
- Page 12 and 13: SAMEVATIlNG Deesdae is die huwelik,
- Page 14 and 15: 1.0. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.4.1 1.4.
- Page 16 and 17: 3.3.11. Khokho lomsikati 3.4. TIGAB
- Page 18 and 19: 4.8. Ingcugce (intfombi) i1ala nemt
- Page 20 and 21: 5.6. Siphetfo SEHLUKO SESITFUPHA 6.
- Page 22 and 23: kufane khona. Kuhle futsi kufanelek
- Page 24 and 25: kungasalandzelwa uma kutekwana. Kul
- Page 26 and 27: INHLOSO YEUSHUMI NAKUBIU Ibuke kume
- Page 28 and 29: 1.4.1. INDLELA YEKUBUTA Ngenca yeku
- Page 30 and 31: 1.4.2 nalokufunekako lokucondzene n
- Page 32 and 33: atsatse kubo loko lokufanele, bese
- Page 34 and 35: Lolucwaningo lubuke nelisikomphilo
- Page 36 and 37: SEHLUKO SESIBILI 2.0 UMLANDVO LOMFI
- Page 38 and 39: imihambo yawo ayawakhumbula emadlot
- Page 41 and 42: 2.3 TITSELO Titselo tasendle esiven
- Page 43 and 44: - ngulawo lafuyile, lanetinkhomo le
- Page 45: afinyelela endzaweni lebitwa ngekut
- Page 49 and 50: yatsatsa bukhosi ineminyaka lelishu
- Page 51 and 52: ngemnyaka wa-1868. Kuphangalala kwa
- Page 53 and 54: We have been afraid ofthe Boers. We
- Page 55 and 56: emaSwati atfume/a emabutfo /angu-3
- Page 57 and 58: yeNkhosi Bhunu wametsa libito lekut
- Page 60 and 61: Phela tintfo letibalulekile nobe le
- Page 62 and 63: yavuselela umcwasho kutsi kumele na
- Page 64 and 65: ltiyori yaParsons (1996) iyasho kut
- Page 66: loko lokholelwa kuko kungaba inkhol
- Page 69 and 70: emadlotini amemukele, amati. Kulesi
- Page 71 and 72: tinkhukhu, nobe bamendzisele umfati
- Page 73 and 74: kulapho abuka khona imindeni yawo.
- Page 75 and 76: seyikhulile lenkhomo yemadloti laba
- Page 77 and 78: ebakhuluma Iona lulwimi IwesiSwati.
- Page 79 and 80: SEHLUKO SESITSATFU 3.0 TIGABA TEBAN
- Page 81: kutsatfwa njengobe kunjalo kutsi ak
- Page 84 and 85: 3.2 TIGABATEBANTFWANA 3.2.1 lUSWANE
- Page 86 and 87: lesibopho sibakhona lesibopho asikh
- Page 88 and 89: uyajuma, akalali njengemfati. Kumel
- Page 90 and 91: 3.3.2 LITJITJI/INGABISA LITJITJI/ I
- Page 92 and 93: sikhatsi lingasonywa emitsimbeni, e
- Page 94: 3.3.3 LICHIKlZA Lichikiza kushiwo i
lelingephansi kwesiNguni. Babantfu lebasabambelele emasikweni<br />
nasemihambeni yesiSwati. Sive sive ngebantfu base kantsi nawo emakhosi<br />
angemakhosi ngobe kunebantfu lekumele ababuse. Emakhosi esive<br />
sernaSwati abhaliwe ngekulandzelana kwawo, kodvwa kuphela<br />
lekunesidniseko ngawo.<br />
Umholi lowahola sive semaSwati ngembi kweminyaka yabo-1700<br />
bekunguDlamini 11. Ngabo-1700 Ngwane III wawahola emaSwati kwaze kwaba<br />
neminyaka yabo-17S0 lapho batfolakala dvutane nendzawo lebekutsiwa<br />
kuseHlute, lapho Ngwane III wakhotsama wate wafihlwa nalabanye bendlu<br />
yasebukhosini. Ngekusho kwaLubisi (2002:24) utsi:<br />
Inkhosi Ngwane I11 yaphumulela lapho, yabekwa<br />
esihhehleni entsabeni ledvute nalapho. Nalabanye<br />
labadvuna basebukhosini bafihlwa kuleso sihhehle<br />
futsi nanyalo lendzawo iseyindzawo lehanjelwa<br />
kakhulu ngetikhatsi letitsite.<br />
INkhosi Ngwane III wekudzabuka ebukhosini bakaNkhosi ngekushiyelana<br />
ngelusendvo.<br />
Ngembi kwekuba kungene emakhosi ekugdna lasiphohlongo lekunesidniseko<br />
ngawo ngabolSOO kwacala emakhosi langemashumi lamabili nesihlanu.<br />
Ndvungunye walandzela iNkhosi Ngwane Ill. INkhosi Ngwane III<br />
naNdlovungunye bebavana kakhulu babona kuncono kutsi bancobe tive<br />
tebeNguni nebeSutfu. Ngekuncoba kwabo letivana emaSwati abese<br />
ayadlondlobala andza kakhulu atinta kaLobamba e5watini lapho kulikomkhulu<br />
lesishayamtsetfo sakaNgwane nelikhaya leNdlovukazi. Ngalesikhatsi iNkhosi<br />
Sobhuza wekucala atinta e5watini watfola kunetive tebeSutfu, emaPedi kanye<br />
nemaVenda letagcina tikhontile khona e5watini kantsi letive lebetichamuka<br />
kaTembe nakaDlamini tagibela intsaba yeLubombo. libongo taka Maziya<br />
kanye netakaMahlalela tatinta kaLomahasha.<br />
27