LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ...

LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ... LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ...

uzspace.uzulu.ac.za
from uzspace.uzulu.ac.za More from this publisher
06.05.2013 Views

Tintsaba teLubombo titfolakala eMphumalanga lapho tiphakame nga-400m uma ucatsanisa nelilwandle. EmaSwati latfolakala ahlala esikhwahlande lamanyenti atfolakala eMphumalanga. Lombono usekelwa bo Van Rensburg naOosthuizen (1986:272) uma atsi: To the East are the Lebombo mountains. These are about 400 metres above the sea level. To the West is the highveld This is part ofSouth African highveld It is about 1 200 metres above sea level. Between the Lebombos andthe highveld is the middleveld The land here is about 300 metres above the sea level. LamaSwati eyame Iigede le Rissano Garda leliseKomatipoort, iMananga, iMatsamo letfolakala endzaweni vase Jeepes Reef kanye ne-Qshoek letfolakala endzaweni vase Oshoek. Enshonalanga yeNkhangala kuphakeme 1200m uma ucatsanisa nelilwandle, kulendzawo lesemkhatsini ilinganiselwa ku 300m uma ucatsanisa nekuphakama kwelilwandle. Uve laseSwatini linemifula lembalwa lemikhulu lesingabala kuyo umfula Lusushwane locala eNkhangala uye uyewutsela eMphumalanga. Umfula iMbuluzi lemhlophe nalemnyama ichamuka eNkhangala bese igeleta ngase Mphumalanga ize ifinyelele eLubombo. Umfula iNkomazi ugeletela enshonalanga uma usasuka e5watini ngembi kwekutsi ugeletele eMphumalanga lapho ulibhekise eLubombo ngase Komatipoort, ugelete wendlule eMasibekela, kaHhoyi, eMangweni nase eTonga. Umfula iNkomazi uhlangana neMlumati lochamuka eJepees Reef ugelete uyekwendlula eLangeloop (eMabondvweni), kaMhlushwa bese uyawuvumbuka ePhiva lapho utsela eNkomazi uba munye. Inkomazi ishosholoze ize iyewuhlangana neMgwenya bese ungena eMozambiki ngase Rissano Garda lapho ungena sewuyiNkomazi kuphela. Lemifula itfolakala kakhulu lapho kunebantfu labangemaswati futsi lebaphila sona siSwati bakhuluma siSwati lekulilimi 26

lelingephansi kwesiNguni. Babantfu lebasabambelele emasikweni nasemihambeni yesiSwati. Sive sive ngebantfu base kantsi nawo emakhosi angemakhosi ngobe kunebantfu lekumele ababuse. Emakhosi esive sernaSwati abhaliwe ngekulandzelana kwawo, kodvwa kuphela lekunesidniseko ngawo. Umholi lowahola sive semaSwati ngembi kweminyaka yabo-1700 bekunguDlamini 11. Ngabo-1700 Ngwane III wawahola emaSwati kwaze kwaba neminyaka yabo-17S0 lapho batfolakala dvutane nendzawo lebekutsiwa kuseHlute, lapho Ngwane III wakhotsama wate wafihlwa nalabanye bendlu yasebukhosini. Ngekusho kwaLubisi (2002:24) utsi: Inkhosi Ngwane I11 yaphumulela lapho, yabekwa esihhehleni entsabeni ledvute nalapho. Nalabanye labadvuna basebukhosini bafihlwa kuleso sihhehle futsi nanyalo lendzawo iseyindzawo lehanjelwa kakhulu ngetikhatsi letitsite. INkhosi Ngwane III wekudzabuka ebukhosini bakaNkhosi ngekushiyelana ngelusendvo. Ngembi kwekuba kungene emakhosi ekugdna lasiphohlongo lekunesidniseko ngawo ngabolSOO kwacala emakhosi langemashumi lamabili nesihlanu. Ndvungunye walandzela iNkhosi Ngwane Ill. INkhosi Ngwane III naNdlovungunye bebavana kakhulu babona kuncono kutsi bancobe tive tebeNguni nebeSutfu. Ngekuncoba kwabo letivana emaSwati abese ayadlondlobala andza kakhulu atinta kaLobamba e5watini lapho kulikomkhulu lesishayamtsetfo sakaNgwane nelikhaya leNdlovukazi. Ngalesikhatsi iNkhosi Sobhuza wekucala atinta e5watini watfola kunetive tebeSutfu, emaPedi kanye nemaVenda letagcina tikhontile khona e5watini kantsi letive lebetichamuka kaTembe nakaDlamini tagibela intsaba yeLubombo. libongo taka Maziya kanye netakaMahlalela tatinta kaLomahasha. 27

lelingephansi kwesiNguni. Babantfu lebasabambelele emasikweni<br />

nasemihambeni yesiSwati. Sive sive ngebantfu base kantsi nawo emakhosi<br />

angemakhosi ngobe kunebantfu lekumele ababuse. Emakhosi esive<br />

sernaSwati abhaliwe ngekulandzelana kwawo, kodvwa kuphela<br />

lekunesidniseko ngawo.<br />

Umholi lowahola sive semaSwati ngembi kweminyaka yabo-1700<br />

bekunguDlamini 11. Ngabo-1700 Ngwane III wawahola emaSwati kwaze kwaba<br />

neminyaka yabo-17S0 lapho batfolakala dvutane nendzawo lebekutsiwa<br />

kuseHlute, lapho Ngwane III wakhotsama wate wafihlwa nalabanye bendlu<br />

yasebukhosini. Ngekusho kwaLubisi (2002:24) utsi:<br />

Inkhosi Ngwane I11 yaphumulela lapho, yabekwa<br />

esihhehleni entsabeni ledvute nalapho. Nalabanye<br />

labadvuna basebukhosini bafihlwa kuleso sihhehle<br />

futsi nanyalo lendzawo iseyindzawo lehanjelwa<br />

kakhulu ngetikhatsi letitsite.<br />

INkhosi Ngwane III wekudzabuka ebukhosini bakaNkhosi ngekushiyelana<br />

ngelusendvo.<br />

Ngembi kwekuba kungene emakhosi ekugdna lasiphohlongo lekunesidniseko<br />

ngawo ngabolSOO kwacala emakhosi langemashumi lamabili nesihlanu.<br />

Ndvungunye walandzela iNkhosi Ngwane Ill. INkhosi Ngwane III<br />

naNdlovungunye bebavana kakhulu babona kuncono kutsi bancobe tive<br />

tebeNguni nebeSutfu. Ngekuncoba kwabo letivana emaSwati abese<br />

ayadlondlobala andza kakhulu atinta kaLobamba e5watini lapho kulikomkhulu<br />

lesishayamtsetfo sakaNgwane nelikhaya leNdlovukazi. Ngalesikhatsi iNkhosi<br />

Sobhuza wekucala atinta e5watini watfola kunetive tebeSutfu, emaPedi kanye<br />

nemaVenda letagcina tikhontile khona e5watini kantsi letive lebetichamuka<br />

kaTembe nakaDlamini tagibela intsaba yeLubombo. libongo taka Maziya<br />

kanye netakaMahlalela tatinta kaLomahasha.<br />

27

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!