LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ...

LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ... LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ...

uzspace.uzulu.ac.za
from uzspace.uzulu.ac.za More from this publisher
06.05.2013 Views

nemachikiza ngobe tisuke tifundziswa kutiphatsa kahle kutsi buntfombi bate buhlale bugcinekile. Tingabisa (libutfo) tisuke setisesigabeni sebuntfombi, tifundziswa kahle kugidza tingoma temmiso, netemicimbi leminyenti lebakhona esikweni lesiSwati. Emachikiza netingcugce nato tisuke titintfombi, buntfombi bate bugcineke ngalokuphelele ngobe tisuke tisengakendzi. Kuhle kulindza kuze kufike sikhatsi lapho sekufanele khona kutsi intfombi ingagidza umtsimba. Kusuke kusikhatsi lesemukelekako kutsi ingcugce iwugidze umtsimba, ngobe isuke seyiganile. Umlobokati, makoti kanye namalukatane muntfu lofikako kulelikhaya lapho ayokwendza khona. Kwehluka tigaba kutsi loku akakwenti, loku uyakwenta. Malukatana usuka asapheka edladleni. Kunyenti lokulindzelekile kumalukatane njengekuhlonipha nekwenta yonkhe imisebenti yasekhaya angalekelelwa ngumuntfu ngaso sonkhe sikhatsi. Malukatana usuke asetayele ekhakhakhe ngobe asakwati kuphakela emabhodo ayedvwa edladleni angaselekelelwa nguninatala wakhe. Titja sewutati tonkhe lapha ekhaya. Umfati uchaziwe kutsi uba ngumfati nini. EmaSwati alobola umfati, hhayi intfombi kungako kubalulekile kutsi intfombi igidze kucala ngembi kwekutsi iyekuba ngumfati. Umfati ekhaya utala bantfwana bese uba ngumake. Bantfwana beninatala basuke sebakhulile sebatekile nabo nobe sebendzile. Ngalesikhatsi angumaketala usuke asanebatukulu nabomakoti nebakhwenyane. Gogo ekhaya ubaluleke kakhulu ekhaya ngobe ulidloti lako konkhe lekwentekako ekhaya. Ungilo lidloti ngobe kunelitsemba lekutsi intfo latayicela kuMvelinchanti itakwenteka. Umsebenti wakhe ekhaya kuphahla nekunika teluleko temuti. Umfana indlela lekakhulisa ngayo isuke imlungisela ekutseni abe yindvodza yakusasa. Esangweni lapho bahlala khona bafundziswa imihambo nemisimeto yeSiswati. Bafundziswa konkhe ngisho nekusoma intfombi imbala. Sigaba lesibalulekile ebhungwini kutfomba. Kufanele linakekelwe 238

nase litfombile kuze Iilungiselwe timbita lekumele litisebentise nakufanele. Lokubalulekile kakhulu ngelijaha kutsi Iiyasoma kantsi futsi nemfati lingamteka. Umkhwenyana ngilo Iijaha, umehluko lokhona kutsi lijaha Iingumkhwenyana lapho Iiganwe khona. Umtsimba uba khona-nje ngenca yalo lijaha. Indvodza iba yindvodza nase inemfati, likhaya kanye nebantfwana. Nangabe indvodza inebantfwana itawuba ngubabe. Uma labantfwana sebatekile banebantfwana nabomakoti, babe utawutjintja sikhundla sekuba ngubabe abe ngubabetala kubomakoti wakhe. Nasakakhulile anebatukulu utawuba ngumkhulu. Khokho lomdvuna uyefana nakhokho lomsikati kwenta kwakhe. Kungaleso sikhatsi lapho sekashonile kutawutsiwa ungumuyi. Uma sekanesikhatsi sekahambile emhlabeni utawuba lidloti. T1gaba tekukhula tebantfu tibaluleke kakhulu ngobe tenta kutsi bantfu bacondze futsi bavisise kutsi bona beme kusiphi sigaba. Likhaya lonkhe uma seliphelile lakhiwe kahle kumele kutsi kube netindlu tato tonkhe tigaba. Kumele kube khona intsanga lapho kulala khona tintfombi, indlu yagogo, lidladla lekupheka, lidladla letjwala, lidladla lekudla lokuluhlata,inyango, lidladla lelihleti, Iidladla lamalukatane, Iilawu lababe kanye nendlunkhulu yababe. Likhaya lesiSwati kumele kutsi Iikwati kwetfwala wonkhe umndeni 10khana kulomuti. Kubalulekile kutsi likhaya libe nemshanyelo, Iiguma, Iitiko, litje lekusila kanye netinkhomo khona imphilo itokwati kuchubekela embili. Konkhe loku kwenta kutsi Iikhaya libukeke lilikhaya. Kulisiko lesintfu kutsi konkhe lokungenhla kube khona ekhaya khona kutewuba lula kumelana nesimo sekunakekela kahle imindeni. Umndeni kumele kutsi upheke, udle, wesutse khona kutekuba nekujabula ngekhatsi emndenini. Intfombi nayiyakwendza kumele kutsi uma ititfola isemndenini lomkhulu ikwati kuwumela iwunakekele wonkhe. Kuphuma kwentfombi iyokwendza kulisiko lelihle lekumele kutsi ligcinwe ngalokuphelele kute kutsi liphume ngendlela lekungiyo. Kuphuma kwayo I 239

nase litfombile kuze Iilungiselwe timbita lekumele litisebentise nakufanele.<br />

Lokubalulekile kakhulu ngelijaha kutsi Iiyasoma kantsi futsi nemfati<br />

lingamteka. Umkhwenyana ngilo Iijaha, umehluko lokhona kutsi lijaha<br />

Iingumkhwenyana lapho Iiganwe khona. Umtsimba uba khona-nje ngenca<br />

yalo lijaha. Indvodza iba yindvodza nase inemfati, likhaya kanye<br />

nebantfwana. Nangabe indvodza inebantfwana itawuba ngubabe. Uma<br />

labantfwana sebatekile banebantfwana nabomakoti, babe utawutjintja<br />

sikhundla sekuba ngubabe abe ngubabetala kubomakoti wakhe.<br />

Nasakakhulile anebatukulu utawuba ngumkhulu. Khokho lomdvuna uyefana<br />

nakhokho lomsikati kwenta kwakhe. Kungaleso sikhatsi lapho sekashonile<br />

kutawutsiwa ungumuyi. Uma sekanesikhatsi sekahambile emhlabeni<br />

utawuba lidloti. T1gaba tekukhula tebantfu tibaluleke kakhulu ngobe tenta<br />

kutsi bantfu bacondze futsi bavisise kutsi bona beme kusiphi sigaba.<br />

Likhaya lonkhe uma seliphelile lakhiwe kahle kumele kutsi kube netindlu<br />

tato tonkhe tigaba. Kumele kube khona intsanga lapho kulala khona<br />

tintfombi, indlu yagogo, lidladla lekupheka, lidladla letjwala, lidladla lekudla<br />

lokuluhlata,inyango, lidladla lelihleti, Iidladla lamalukatane, Iilawu lababe<br />

kanye nendlunkhulu yababe. Likhaya lesiSwati kumele kutsi Iikwati<br />

kwetfwala wonkhe umndeni 10khana kulomuti. Kubalulekile kutsi likhaya libe<br />

nemshanyelo, Iiguma, Iitiko, litje lekusila kanye netinkhomo khona imphilo<br />

itokwati kuchubekela embili. Konkhe loku kwenta kutsi Iikhaya libukeke<br />

lilikhaya. Kulisiko lesintfu kutsi konkhe lokungenhla kube khona ekhaya<br />

khona kutewuba lula kumelana nesimo sekunakekela kahle imindeni.<br />

Umndeni kumele kutsi upheke, udle, wesutse khona kutekuba nekujabula<br />

ngekhatsi emndenini. Intfombi nayiyakwendza kumele kutsi uma ititfola<br />

isemndenini lomkhulu ikwati kuwumela iwunakekele wonkhe.<br />

Kuphuma kwentfombi iyokwendza kulisiko lelihle lekumele kutsi ligcinwe<br />

ngalokuphelele kute kutsi liphume ngendlela lekungiyo. Kuphuma kwayo<br />

I<br />

239

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!