LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ...

LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ... LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ...

uzspace.uzulu.ac.za
from uzspace.uzulu.ac.za More from this publisher
06.05.2013 Views

indzima nabo ekwelekeleleni. Unina umntfwanakhe umyala tonkhe tikhatsi ekukhuleleni kwakhe. Kutawutsi nasekusondzele sikhatsi sekutsi aphume umntfwana, labadzala, bomakhelwane nebelusendvo batsatse kunina bayiyale bona ngekwabo lentfombi. Intfombi kulapho-ke kungena khona talukati, bomakhelwane nalabanye belusendvo lebatawuba bakhona ekuyaleni umntfwana nase kusondzele sikhatsi sekutsi aphume. Talukati tiyiyala nganamuhla ntsambama intfombi uma yona itawuphuma ngakusasa iyenkwendza. Kulesinye sikhatsi iyalwa ekuseni ngelilanga lehamba ngalo, kodvwa kuba kuhle uma iyalwa ngalamuhla kantsi yona ihamba ngakusasa. Kuyiyala ngalelilanga iphuma kuye kungabi nesikhatsi lesanele ngobe kusuke kuphitsitela wonkhe umuntfu alungiselela wona lomsebenti wekuphuma kwayo lentfombi. Nasetihlangene letalukati tinika intfombi imiyalo lematima, kodvwa lemiyalo letiyinikako lekumele intfombi iyati, ngulengiyo ngobe nato setake taba bomakoti, tiyati kutsi kwentekani emendvweni. Umuntfu lokunika umyalo lanesiciniseko ngawo muhle ngobe vele usuke ati kutsi kwentekani kulentfo, nakhona emendvweni talukati tinemiyalo lemihle, futsi ngeke tiyilahle intfombi tisho tintfo letingekhona naletingenteki. Krige (1950:136) kuKhumalo (1997:175) ukufakazela kanjena: The girl is brought before the elders of the sib and is instructed on how to behave at the kraal (ukuyala) she is told that she represents her sib, and that what ever she does will be blamed on her people. Amidst much shedding of tears the old women tell her of the hardships she will have undergo. They say, you will be called a wizard. A sloven, a harlot and all sorts of bad names. Lombono longehla talukati tiyawufakazela ngobe titsi natiyiyala lentfombi tiyitjela kutsi lena emendvweni kutawutsiwa iyatsakatsa. Nakushiwo njalo ingabolwa itame kukhombisa kutsi bayayicala, ngobe ngeke kwenteke kutsi \51

ahlale bangakhulumi bantfu basemendvweni. Ibobindza ngobe isuke ite ngekwendza yona. Talukati tiyayitjela kutsi nanobe seyitjeliwe kutsi iyatsakatsa kumele kutsi yona yente lokuhle ingakhombisi kutsi kuyivisa buhlungu. Kutsakatsa nawungasuye wakulelo khaya kuyawuhlala kukhona ngobe wonkhe umuntfu longumfati uba nabo lobo bumatima ikakhulu uma indvodza yakhe ikhombisa kwangatsi iyamtsandza ihlala imnaka. Intfombi kumele ihlale iyilungele inhlamba lenje. Atigcini lapho talukati. Tibuye tikuvete kutsi nakungenteka imbeleko ingavumi, batayetfuka ngabo bunyumba. Ingabowuvula umlomo intfombi ibobindza ngobe imbeleko isipho lesivela kuMdali. Kungenteka kutsi ayivumi-nje imbeleko kodvwa emva kwesikhatsi kungenteka kutsi ivuleke. Ibobeketela ingakulweli loko. Phela endlini yesiSwati emaSwati akholelwa embelekweni kutsi umuntfu abotala atekwandzisa sive. Uma kungenteka kutsi ingatali umndeni utawubona kutsi wenta kanjani. Ngaleso sikhatsi inhlamba Iba yinyenti ngobe kuye kuvele nekutsi umntfwanabo uteke lenye indvodza lapho ekhaya. Lokubalulekile kuyo lentfombi kutsi ibobindza ingaphendvuli. Talukati tibuye tigcizelele kakhulu inhlonipho ngekutsi ibohlonipho intfombi. Kumele kutsi ihloniphe wonkhe umuntfu lokhona emtini kanye netilwanyana takhona. Nangabe kunetinja letiphakelakwo kodvwa banikati bangabonakali, ingabobuta kepha ibotiphakela ngobe kungesiko kwayo. Nakukhona lokungahambi kahle kuye nabomkhula wayo, ibombindza. Talukati tigcizelela kakhulu ekutseni ibohlonipha umyeni wayo. Kumele yati kutsi umyeni wayo nguye uyise njengobe seyiphuma lapha ekhaya iya ekwendzeni. Konkhe loku bekwentiwa nguyise, nyalo kutawentiwa yindvodza yayo. l.ombango Maziya (2002) utsi : 152

ahlale bangakhulumi bantfu basemendvweni. Ibobindza ngobe isuke ite<br />

ngekwendza yona. Talukati tiyayitjela kutsi nanobe seyitjeliwe kutsi<br />

iyatsakatsa kumele kutsi yona yente lokuhle ingakhombisi kutsi kuyivisa<br />

buhlungu.<br />

Kutsakatsa nawungasuye wakulelo khaya kuyawuhlala kukhona ngobe<br />

wonkhe umuntfu longumfati uba nabo lobo bumatima ikakhulu uma<br />

indvodza yakhe ikhombisa kwangatsi iyamtsandza ihlala imnaka. Intfombi<br />

kumele ihlale iyilungele inhlamba lenje.<br />

Atigcini lapho talukati. Tibuye tikuvete kutsi nakungenteka imbeleko<br />

ingavumi, batayetfuka ngabo bunyumba. Ingabowuvula umlomo intfombi<br />

ibobindza ngobe imbeleko isipho lesivela kuMdali. Kungenteka kutsi<br />

ayivumi-nje imbeleko kodvwa emva kwesikhatsi kungenteka kutsi ivuleke.<br />

Ibobeketela ingakulweli loko. Phela endlini yesiSwati emaSwati akholelwa<br />

embelekweni kutsi umuntfu abotala atekwandzisa sive. Uma kungenteka<br />

kutsi ingatali umndeni utawubona kutsi wenta kanjani. Ngaleso sikhatsi<br />

inhlamba Iba yinyenti ngobe kuye kuvele nekutsi umntfwanabo uteke lenye<br />

indvodza lapho ekhaya. Lokubalulekile kuyo lentfombi kutsi ibobindza<br />

ingaphendvuli.<br />

Talukati tibuye tigcizelele kakhulu inhlonipho ngekutsi ibohlonipho intfombi.<br />

Kumele kutsi ihloniphe wonkhe umuntfu lokhona emtini kanye netilwanyana<br />

takhona. Nangabe kunetinja letiphakelakwo kodvwa banikati bangabonakali,<br />

ingabobuta kepha ibotiphakela ngobe kungesiko kwayo. Nakukhona<br />

lokungahambi kahle kuye nabomkhula wayo, ibombindza. Talukati<br />

tigcizelela kakhulu ekutseni ibohlonipha umyeni wayo. Kumele yati kutsi<br />

umyeni wayo nguye uyise njengobe seyiphuma lapha ekhaya iya<br />

ekwendzeni. Konkhe loku bekwentiwa nguyise, nyalo kutawentiwa<br />

yindvodza yayo. l.ombango Maziya (2002) utsi :<br />

152

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!