LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ...
LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ... LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ...
A man treats his wifes father with respect and courtesy, knowing that he is the person to whom the wife will appeal ifbadly treated. Kuye kubukeke kuyintfo lenhle kuhlonipha ikakhulukati lapho usuke umuhle ngakhona. EmaSwati akubona kuyintfo lenhle kutsi wonkhe umuntfu ahloniphe umuntfu lomdzala nalomncane. EmaSwati ahlonipha nalapho ateke khona. Kuhle kutiphatsa kahle emtini webantfu. Babetala ekhaya kakhe uyaphahla ngobe nguye umuntfu lomdvuna. Uma kungenteka kutsi kubekhona lote imbeleko lapha ekhaya nanobe sikhatsi sesifikile, babetala uya esibayeni ayewuphahla ngobe kukhona lokungahambi kahle kubo bobabili. Uma kunenkhinga emndenini emadloti ayakwenta loko. Imvamisa uma umnumzane aphahla, uphahla ngetikhatsi tasekuseni kodvwa uma kuyinkinga njengalena yekutala babetala angaphahla nobe ngasiphi sikhatsi ngobe kusuka kunekugula ekhatsi ekhaya. Nakatfukutsele emadloti ayenta kutsi kube matima kutala. BoRadcliffe-Brown naForde (1975:93) bakubeka kanje. Difficult birth is sometimes attributed to the anger ofhis ancestors because ofbitterness between himselfand his wife. Utawutsi babetala angaphahla bese uyakhululeka lotetfwele. Imvamisa kusuka talukati talapha ekhaya titsatse imishanyelo titungelete lendlu lalele kuyo Iona locakekile. l1tungeletela tibita bonkhe lesebahamba balelo khaya. Kutawutsi nasebatungeletele katsatfu umntfwana atsi bhalakaca, abhalakacele ngaphandle. NgesiSwati bekungekho kutsi umfati nacakekile asikwe njengobe sekwenteka lomuhla. Babe ekhaya wenta umsebenti lomkhulu kakhulu ngobe tonkhe tidzingo telikhaya timelwa nguye. NgesiSwati babetala wenta konkhe lokudzingwa ngumndeni wakhe ngobe nguye lowengamele umuti wakhe. 128
3.4.8 UKHEHLA/MKHULU/LICHEGU Ngekusho kwendvuna Jim Gama (2002) utsi : Likheh/a kushiwo indvodza /ekheh/i/e ngobe ngeke ube /ikheh/a ungakakhehli, kantsi lichegu utsi ngumuntfu lomdza/a /osekengci/e ebudvodzeni. Kantsi Gogo Magongo (2001) yena akakuhlukanisi utsi: Kuyefana bonkhe bantfu lebasuke sebakhulile bangemakhehla nobe ngemachegu. Likhehla-ke Iona ekhaya linika imiyalo lifundzise nalabasakhula kutsi batiphatse njani. Imiyalo yonkhe yelikhaya itfolakala kuwo emakhehla ngobe kwenta kwawo kunemaciniso. Babantfu lekutsi nobe baphahla kusheshe kuvakale kulese bahamba ngobe sebete emagcubu nebantfu. Emakhehla atfolakala asita kakhulu uma kulotjolwa intfombi lapha ekhaya ngobe ngabo bantfu lekutfunywa bona kutsi bakhulumise bakhongi. Emakhehla ngaleso sikhatsi anika imiyalo lecinile, afundzise labasakhula indlela lekungiyo yekuhambela tinkhomo uma bangaloboli belikhaya. 3.4.9 KHOKHO LOMDVUNA Likhaya lelisaphilelwa ngukhokho lisuke linenhlanhla lenkhulu. Nanobe khokho asuke asekhule kakhulu kodvwa kwenta kwakhe konkhe lapha ekhaya kunetibusiso. Uma khokho asekhona kulowo muti, konkhe lokudzinga umuntfu lomdzala njengako kuphahla kwentiwa nguye. Khokho usuke asete umsebenti langawenta ngobe usuke asekhulile kodwva kuphahla uyakwenta ngobe utawukhona kubita bonkhe bendlu yakabo lese bahamba abatjele loko lafuna kukusho. Kwenta kwakhokho ekhaya 129
- Page 99 and 100: etintfombini ngobe kulapho kubonaka
- Page 101 and 102: ayatati tinanatelo tesiSwati ngobe
- Page 103 and 104: Labadzala batawubese bayabitana bat
- Page 105 and 106: NgesiSwati intfombi ayihlolwa ngula
- Page 107 and 108: asuke asentiwe. Kuphuma kwayo lapha
- Page 109 and 110: lokwentekako kulesigaba kodvwa loku
- Page 111: Makoti nave uyabahlonipha basemtini
- Page 114 and 115: letiyimfica kepha kungenteka tigcin
- Page 116 and 117: value than the activities monopoliz
- Page 118 and 119: yintfo lenkhulu futsi lehlonishwako
- Page 120: Should a wife be laZ'h neglect her
- Page 123 and 124: makoti lomdzala lomendlalelako phas
- Page 125 and 126: kutsi kwenteke. Gogo njengobe bekus
- Page 127 and 128: 3.4 TIGABA TALABADVUNA 3.4.1 UMFANA
- Page 129: Kulesinye sikhatsi kungaze kubukeke
- Page 132: Kuba lijaha kutsatsa iminyaka lemin
- Page 135 and 136: 3.4.4 UMKHWENYANE I UMKHWENYEWETFU
- Page 137 and 138: Nasekakhulelwe uyamteka nave amgidz
- Page 139 and 140: lridvodza kushiwo umuntfu lomdvuna
- Page 141 and 142: iye ifune tihlati tekwenta kutsi si
- Page 143 and 144: alungiselela umndeni kudla. Uma kum
- Page 145 and 146: sekungene tembatfo talabamhlophe ke
- Page 147 and 148: Ubuye Ubhayibheli likusho ngalokuso
- Page 152 and 153: sekwendlulele ngobe vena sewusedvut
- Page 155 and 156: UNGAPHANDLE LEMUTI WESISWATI Uma um
- Page 157 and 158: itewuhlatiywa sive netindvuna khona
- Page 159 and 160: 3. Ludziwo Iwemjoni. Loludziwo kuni
- Page 161 and 162: ngobe losandza kufika kumele ambite
- Page 163 and 164: usuke ungakapheleli uma ute sibaya.
- Page 165 and 166: 3.7.7 LITlE LEKUSILA Likhaya kumele
- Page 167 and 168: 4.0 UMTSIMBA 4.1 SINGENISO SEHLUKO
- Page 169 and 170: tjwala kodvwa banganatseli kudzakwa
- Page 171 and 172: itente ngembi kwekutsi ifike kuleti
- Page 173 and 174: ahlale bangakhulumi bantfu basemend
- Page 175 and 176: Uninatala wave kumele imentele konk
- Page 178 and 179: yentfombi, ayifihlwa, kumele kutsi
- Page 182 and 183: Umholi Likhorasi Umholi Likhorasi U
- Page 185 and 186: ngekuyivalelisa, emavi akhe atawuhl
- Page 187 and 188: Make lophetse umtsimba ubuka kahle
- Page 190: Umholi Likhorasi Sengikhalela babe,
- Page 193 and 194: loko. Bagidza bobabili khona bantfu
- Page 195 and 196: The practice among the traditional
- Page 197 and 198: Ukhorasi Umholi Likhorasi Umholi Li
3.4.8 UKHEHLA/MKHULU/LICHEGU<br />
Ngekusho kwendvuna Jim Gama (2002) utsi :<br />
Likheh/a kushiwo indvodza /ekheh/i/e ngobe ngeke ube<br />
/ikheh/a ungakakhehli, kantsi lichegu utsi ngumuntfu<br />
lomdza/a /osekengci/e ebudvodzeni.<br />
Kantsi Gogo Magongo (2001) yena akakuhlukanisi utsi:<br />
Kuyefana bonkhe bantfu lebasuke sebakhulile bangemakhehla<br />
nobe ngemachegu.<br />
Likhehla-ke Iona ekhaya linika imiyalo lifundzise nalabasakhula kutsi<br />
batiphatse njani. Imiyalo yonkhe yelikhaya itfolakala kuwo emakhehla<br />
ngobe kwenta kwawo kunemaciniso. Babantfu lekutsi nobe baphahla<br />
kusheshe kuvakale kulese bahamba ngobe sebete emagcubu nebantfu.<br />
Emakhehla atfolakala asita kakhulu uma kulotjolwa intfombi lapha ekhaya<br />
ngobe ngabo bantfu lekutfunywa bona kutsi bakhulumise bakhongi.<br />
Emakhehla ngaleso sikhatsi anika imiyalo lecinile, afundzise labasakhula<br />
indlela lekungiyo yekuhambela tinkhomo uma bangaloboli belikhaya.<br />
3.4.9 KHOKHO LOMDVUNA<br />
Likhaya lelisaphilelwa ngukhokho lisuke linenhlanhla lenkhulu. Nanobe<br />
khokho asuke asekhule kakhulu kodvwa kwenta kwakhe konkhe lapha<br />
ekhaya kunetibusiso. Uma khokho asekhona kulowo muti, konkhe<br />
lokudzinga umuntfu lomdzala njengako kuphahla kwentiwa nguye. Khokho<br />
usuke asete umsebenti langawenta ngobe usuke asekhulile kodwva<br />
kuphahla uyakwenta ngobe utawukhona kubita bonkhe bendlu yakabo lese<br />
bahamba abatjele loko lafuna kukusho. Kwenta kwakhokho ekhaya<br />
129