LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ...

LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ... LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ...

uzspace.uzulu.ac.za
from uzspace.uzulu.ac.za More from this publisher
06.05.2013 Views

A man treats his wifes father with respect and courtesy, knowing that he is the person to whom the wife will appeal ifbadly treated. Kuye kubukeke kuyintfo lenhle kuhlonipha ikakhulukati lapho usuke umuhle ngakhona. EmaSwati akubona kuyintfo lenhle kutsi wonkhe umuntfu ahloniphe umuntfu lomdzala nalomncane. EmaSwati ahlonipha nalapho ateke khona. Kuhle kutiphatsa kahle emtini webantfu. Babetala ekhaya kakhe uyaphahla ngobe nguye umuntfu lomdvuna. Uma kungenteka kutsi kubekhona lote imbeleko lapha ekhaya nanobe sikhatsi sesifikile, babetala uya esibayeni ayewuphahla ngobe kukhona lokungahambi kahle kubo bobabili. Uma kunenkhinga emndenini emadloti ayakwenta loko. Imvamisa uma umnumzane aphahla, uphahla ngetikhatsi tasekuseni kodvwa uma kuyinkinga njengalena yekutala babetala angaphahla nobe ngasiphi sikhatsi ngobe kusuka kunekugula ekhatsi ekhaya. Nakatfukutsele emadloti ayenta kutsi kube matima kutala. BoRadcliffe-Brown naForde (1975:93) bakubeka kanje. Difficult birth is sometimes attributed to the anger ofhis ancestors because ofbitterness between himselfand his wife. Utawutsi babetala angaphahla bese uyakhululeka lotetfwele. Imvamisa kusuka talukati talapha ekhaya titsatse imishanyelo titungelete lendlu lalele kuyo Iona locakekile. l1tungeletela tibita bonkhe lesebahamba balelo khaya. Kutawutsi nasebatungeletele katsatfu umntfwana atsi bhalakaca, abhalakacele ngaphandle. NgesiSwati bekungekho kutsi umfati nacakekile asikwe njengobe sekwenteka lomuhla. Babe ekhaya wenta umsebenti lomkhulu kakhulu ngobe tonkhe tidzingo telikhaya timelwa nguye. NgesiSwati babetala wenta konkhe lokudzingwa ngumndeni wakhe ngobe nguye lowengamele umuti wakhe. 128

3.4.8 UKHEHLA/MKHULU/LICHEGU Ngekusho kwendvuna Jim Gama (2002) utsi : Likheh/a kushiwo indvodza /ekheh/i/e ngobe ngeke ube /ikheh/a ungakakhehli, kantsi lichegu utsi ngumuntfu lomdza/a /osekengci/e ebudvodzeni. Kantsi Gogo Magongo (2001) yena akakuhlukanisi utsi: Kuyefana bonkhe bantfu lebasuke sebakhulile bangemakhehla nobe ngemachegu. Likhehla-ke Iona ekhaya linika imiyalo lifundzise nalabasakhula kutsi batiphatse njani. Imiyalo yonkhe yelikhaya itfolakala kuwo emakhehla ngobe kwenta kwawo kunemaciniso. Babantfu lekutsi nobe baphahla kusheshe kuvakale kulese bahamba ngobe sebete emagcubu nebantfu. Emakhehla atfolakala asita kakhulu uma kulotjolwa intfombi lapha ekhaya ngobe ngabo bantfu lekutfunywa bona kutsi bakhulumise bakhongi. Emakhehla ngaleso sikhatsi anika imiyalo lecinile, afundzise labasakhula indlela lekungiyo yekuhambela tinkhomo uma bangaloboli belikhaya. 3.4.9 KHOKHO LOMDVUNA Likhaya lelisaphilelwa ngukhokho lisuke linenhlanhla lenkhulu. Nanobe khokho asuke asekhule kakhulu kodvwa kwenta kwakhe konkhe lapha ekhaya kunetibusiso. Uma khokho asekhona kulowo muti, konkhe lokudzinga umuntfu lomdzala njengako kuphahla kwentiwa nguye. Khokho usuke asete umsebenti langawenta ngobe usuke asekhulile kodwva kuphahla uyakwenta ngobe utawukhona kubita bonkhe bendlu yakabo lese bahamba abatjele loko lafuna kukusho. Kwenta kwakhokho ekhaya 129

A man treats his wifes father with respect and courtesy,<br />

knowing that he is the person to whom the wife will<br />

appeal ifbadly treated.<br />

Kuye kubukeke kuyintfo lenhle kuhlonipha ikakhulukati lapho usuke umuhle<br />

ngakhona. EmaSwati akubona kuyintfo lenhle kutsi wonkhe umuntfu<br />

ahloniphe umuntfu lomdzala nalomncane. EmaSwati ahlonipha nalapho<br />

ateke khona. Kuhle kutiphatsa kahle emtini webantfu. Babetala ekhaya<br />

kakhe uyaphahla ngobe nguye umuntfu lomdvuna. Uma kungenteka kutsi<br />

kubekhona lote imbeleko lapha ekhaya nanobe sikhatsi sesifikile, babetala<br />

uya esibayeni ayewuphahla ngobe kukhona lokungahambi kahle kubo<br />

bobabili. Uma kunenkhinga emndenini emadloti ayakwenta loko. Imvamisa<br />

uma umnumzane aphahla, uphahla ngetikhatsi tasekuseni kodvwa uma<br />

kuyinkinga njengalena yekutala babetala angaphahla nobe ngasiphi sikhatsi<br />

ngobe kusuka kunekugula ekhatsi ekhaya. Nakatfukutsele emadloti ayenta<br />

kutsi kube matima kutala. BoRadcliffe-Brown naForde (1975:93) bakubeka<br />

kanje.<br />

Difficult birth is sometimes attributed to the anger<br />

ofhis ancestors because ofbitterness between<br />

himselfand his wife.<br />

Utawutsi babetala angaphahla bese uyakhululeka lotetfwele. Imvamisa<br />

kusuka talukati talapha ekhaya titsatse imishanyelo titungelete lendlu lalele<br />

kuyo Iona locakekile. l1tungeletela tibita bonkhe lesebahamba balelo khaya.<br />

Kutawutsi nasebatungeletele katsatfu umntfwana atsi bhalakaca,<br />

abhalakacele ngaphandle. NgesiSwati bekungekho kutsi umfati nacakekile<br />

asikwe njengobe sekwenteka lomuhla. Babe ekhaya wenta umsebenti<br />

lomkhulu kakhulu ngobe tonkhe tidzingo telikhaya timelwa nguye.<br />

NgesiSwati babetala wenta konkhe lokudzingwa ngumndeni wakhe ngobe<br />

nguye lowengamele umuti wakhe.<br />

128

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!