LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ...
LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ... LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ...
itekile ngobe kusuke kungumakoti lambita ngekutsi ngumaketala. BoRadcliffe-Brown na Forde (1997:95) batsi ngamakoti: A Swazi woman reaches fullest social stature as "mother" in the home of a married son, where takes charge ofhis domestic affairs, and lives in the great hut Maketala ufundzisa makoti wakhe inhlonipho, kutsi aboyihlonipha nJanl indvodza yakhe. Lihlazo lamakoti wakhe akalikhipheli ngaphandle, tibi tasendlini. Nakungenteka abone intfo lengakhombisi inhlonipho nobe letawuhlaza Iigama lakhe, uyilungisa masinyane ngobe lihlazo lamakoti wakhe Iitawuwela kuye. NgesiSwati nangabe makoti onile licala Iiba lendvodza yakhe nalokunjalo nangabe kukhona lokungalungi lokwentiwa ngumakoti wakhe, Iihlazo laloko liwela kumaketala. Maketala uyawuhlala angumkhwekati kumkhwenyane wakhe. BoRadcliffe-Brown na Forde (1975:108) batsi: The mother-in- law is the great umkhwekati Maketala uyati kutsi indvodzana yakhe nayite umfati ayisilo lutfo, nebantfu bangayikhuluma kabi. Naloko kungenta kutsi maketala aletfwale lihlazo lekutsi uyati kutsi kungani indvodzane yakhe ingateki. Uma kungenteka kutsi maketala ahambe emhlabeni, Iicansi lachamuka nalo kubo ngalesikhatsi atekwendza kuba ngilo lelimendlalelako nasangcwatjwa. Uma basaphuma ekhaya baya lapho atawubekwa khona makoti utfwala Iicansi. Maketala ubekwa etaleni khona lapha ekhaya. Akayi emathuneni njengobe sekungcwatjwa nyalo. SiSwati sitsi make lomdzala ekhaya ubekwa edvute nemuti wakhe khona atewubuka futsi awuvikele. Nanobe asabekiwe etaleni, uyalandvwa ete ekhaya atebengamela. Uma ayawuobekwa lena etaleni maketala, ngumakoti wakhe lomkhulu lotfwala lomtfwalo layawubekwa nawo lena ethuneni. Nangalesikhatsi asehla kuba nguye 100
makoti lomdzala lomendlalelako phasi lapho atawulala khona. Nangabe maketala abesakhulile kutsi abesadvondvolotela, makoti utawubuyela nalo emuva lelidvondvolo. Loko kwentelwa kutsi makoti sekunguye umuntfu lotawusala nalelikhaya esikhundleni samaketala wakhe. Kungako konkhe kumele kutsi kwentiwe nguye makoti esikhundleni samaketala wakhe. Kusukela ngalelo langa lapho atsatsa sikhundla kumaketala wakhe sewutalimela likhaya njengobe maketala wakhe bekalimele. Umkhwekati umhlonipha kakhulu umkhwenyane wakhe. Ingani phela usuke alungiselela intfombi yakakhe lena emendvweni. Kulesinye sikhatsi kubukeka batsandza bantfwana bemantfombatane kantsi akunjalo, bakhwekati basuke basabela kutsi labantfwana akusibo babo, bebantfu, nakungenteka Iiphutsa kubo batawubutwa kuye. Gogo Magongo (2001) ufakaza kanje ngebakhwekati : Phela akusibo babo labantfwana bebantfu. Bomaketala batsandza bakhwenyane nebatukulu babo kwendlula babo bantfwana nebatukulu. Kuye kube neliphutsa lebalenta bangaboni ngekutsi nakuvakashe umkhwenyane lapha ekhaya bamhlalise netidzandzane bakhohlwe kutsi phela lomuntfu mdvuna futsi uyaphila angahle amshise. Phela kukhuleliswa ngumlamu wakho akusilo lihlazo ngelisiko lesiSwati, akufani nalesikhatsi sanyalo lapho umuntfu angatsi umdlwengulile. Kudlwengula bekungekho kumnakabomkakho ngobe vele kumlamu uyalamuta. Bekute emalungelo ngaleto tikhatsi kodvwa bekutsatfwa kwekutsi kufanele kwenteke khona atewuhlantela dzadzewabo. 101
- Page 71 and 72: tinkhukhu, nobe bamendzisele umfati
- Page 73 and 74: kulapho abuka khona imindeni yawo.
- Page 75 and 76: seyikhulile lenkhomo yemadloti laba
- Page 77 and 78: ebakhuluma Iona lulwimi IwesiSwati.
- Page 79 and 80: SEHLUKO SESITSATFU 3.0 TIGABA TEBAN
- Page 81: kutsatfwa njengobe kunjalo kutsi ak
- Page 84 and 85: 3.2 TIGABATEBANTFWANA 3.2.1 lUSWANE
- Page 86 and 87: lesibopho sibakhona lesibopho asikh
- Page 88 and 89: uyajuma, akalali njengemfati. Kumel
- Page 90 and 91: 3.3.2 LITJITJI/INGABISA LITJITJI/ I
- Page 92 and 93: sikhatsi lingasonywa emitsimbeni, e
- Page 94: 3.3.3 LICHIKlZA Lichikiza kushiwo i
- Page 97 and 98: tekucala titawuhlangana elukhalweni
- Page 99 and 100: etintfombini ngobe kulapho kubonaka
- Page 101 and 102: ayatati tinanatelo tesiSwati ngobe
- Page 103 and 104: Labadzala batawubese bayabitana bat
- Page 105 and 106: NgesiSwati intfombi ayihlolwa ngula
- Page 107 and 108: asuke asentiwe. Kuphuma kwayo lapha
- Page 109 and 110: lokwentekako kulesigaba kodvwa loku
- Page 111: Makoti nave uyabahlonipha basemtini
- Page 114 and 115: letiyimfica kepha kungenteka tigcin
- Page 116 and 117: value than the activities monopoliz
- Page 118 and 119: yintfo lenkhulu futsi lehlonishwako
- Page 120: Should a wife be laZ'h neglect her
- Page 125 and 126: kutsi kwenteke. Gogo njengobe bekus
- Page 127 and 128: 3.4 TIGABA TALABADVUNA 3.4.1 UMFANA
- Page 129: Kulesinye sikhatsi kungaze kubukeke
- Page 132: Kuba lijaha kutsatsa iminyaka lemin
- Page 135 and 136: 3.4.4 UMKHWENYANE I UMKHWENYEWETFU
- Page 137 and 138: Nasekakhulelwe uyamteka nave amgidz
- Page 139 and 140: lridvodza kushiwo umuntfu lomdvuna
- Page 141 and 142: iye ifune tihlati tekwenta kutsi si
- Page 143 and 144: alungiselela umndeni kudla. Uma kum
- Page 145 and 146: sekungene tembatfo talabamhlophe ke
- Page 147 and 148: Ubuye Ubhayibheli likusho ngalokuso
- Page 150 and 151: A man treats his wifes father with
- Page 152 and 153: sekwendlulele ngobe vena sewusedvut
- Page 155 and 156: UNGAPHANDLE LEMUTI WESISWATI Uma um
- Page 157 and 158: itewuhlatiywa sive netindvuna khona
- Page 159 and 160: 3. Ludziwo Iwemjoni. Loludziwo kuni
- Page 161 and 162: ngobe losandza kufika kumele ambite
- Page 163 and 164: usuke ungakapheleli uma ute sibaya.
- Page 165 and 166: 3.7.7 LITlE LEKUSILA Likhaya kumele
- Page 167 and 168: 4.0 UMTSIMBA 4.1 SINGENISO SEHLUKO
- Page 169 and 170: tjwala kodvwa banganatseli kudzakwa
makoti lomdzala lomendlalelako phasi lapho atawulala khona. Nangabe<br />
maketala abesakhulile kutsi abesadvondvolotela, makoti utawubuyela nalo<br />
emuva lelidvondvolo. Loko kwentelwa kutsi makoti sekunguye umuntfu<br />
lotawusala nalelikhaya esikhundleni samaketala wakhe. Kungako konkhe<br />
kumele kutsi kwentiwe nguye makoti esikhundleni samaketala wakhe.<br />
Kusukela ngalelo langa lapho atsatsa sikhundla kumaketala wakhe<br />
sewutalimela likhaya njengobe maketala wakhe bekalimele.<br />
Umkhwekati umhlonipha kakhulu umkhwenyane wakhe. Ingani phela usuke<br />
alungiselela intfombi yakakhe lena emendvweni. Kulesinye sikhatsi<br />
kubukeka batsandza bantfwana bemantfombatane kantsi akunjalo,<br />
bakhwekati basuke basabela kutsi labantfwana akusibo babo, bebantfu,<br />
nakungenteka Iiphutsa kubo batawubutwa kuye. Gogo Magongo (2001)<br />
ufakaza kanje ngebakhwekati :<br />
Phela akusibo babo labantfwana bebantfu.<br />
Bomaketala batsandza bakhwenyane nebatukulu babo kwendlula babo<br />
bantfwana nebatukulu. Kuye kube neliphutsa lebalenta bangaboni ngekutsi<br />
nakuvakashe umkhwenyane lapha ekhaya bamhlalise netidzandzane<br />
bakhohlwe kutsi phela lomuntfu mdvuna futsi uyaphila angahle amshise.<br />
Phela kukhuleliswa ngumlamu wakho akusilo lihlazo ngelisiko lesiSwati,<br />
akufani nalesikhatsi sanyalo lapho umuntfu angatsi umdlwengulile.<br />
Kudlwengula bekungekho kumnakabomkakho ngobe vele kumlamu<br />
uyalamuta. Bekute emalungelo ngaleto tikhatsi kodvwa bekutsatfwa<br />
kwekutsi kufanele kwenteke khona atewuhlantela dzadzewabo.<br />
101