LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ...
LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ... LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ...
yintfo lenkhulu futsi lehlonishwako ngobe nave umfati kumele asihloniphe 3.3.8 MAKE sive ngobe aphila naso. Kutsi "umfati" akushiwo kunobe ngumuphi umuntfu lomsikati. Make nemfati yintfo yinye. Make usuke asatele bantfwana ekhaya lababakhe nemyeni wakhe. Uma imbeleko ivumile uyabeleka nje impela kuze kusijabulise leso sive salowo muti. Umfati nakatala kakhulu emtini uye abongwe ngenkhomo, ubongwa belikhaya lakhe. Ekhaya kakhe make kute lakwentako angakamtjeli umyeni wakhe kanye nebantfu belusendvo. Nangabe kukhona lokumphetse kabi make ekhaya uye atjele gogo nobe labasembili kuye khona kutewulungiswa. Uma make ajabulile nobe atfukutsele uye akhombise loko ngekuhlabela ingoma. Kulesinye sikhatsi naleyo ngoma uye aticambele yona. Lengoma angayihlabela uma agandza ummbila nobe aya emasimini nobe etinkhunini. Bozakwabo batayiva ngaleso sikhatsi leyo ngoma. Imizwa yamake ivela kahle ngalesikhatsi enta umsebenti lotsite ngobe kulapho kutawuvakala khona lekumphetse kabi. Nekujabula nako kunetingoma takhona. Sehlukaniso esiveni semaSwati asikavamisi, uma sike senteka kusuke sekute lenye indlela lokungabukwa ngayo loku make welikhaya atabe akwentile. Ngembi kwekutsi bantfu behlukane kusuke sekuhlule bantfu belusendvo netindvuna tasebukhosini. Sehlukaniso uma senteka kuba khona tinkhomo letisalako letingabuyeli emuva ekhabo ndvodza ngobe make usuke asatele. BoRadcliffe-Brown na Forde (1975:92) batsi: Divorce is practised by the Swazi, but is extremely rare. A husband can return his wife if she continually misbehaves and he will receive back his cattle minus two for a daughter and one for a son. 96
Njengobe sehlukaniso esiveni semaSwati singakavami, kutsi labasikati uma bayawumekeza basuke bangene kulesikhulu sifungo lesibuhlungu lesihambelana nekutibopha lokwenta kutsi lomsikati angagudluki lula kuletibopho lasuka atitsetse. Gogo Magongo (2001) ucishe afakazelane nabo Radcliffe-Brown na Forde (1975:92) ngobe natsi : Vele esiveni semaSwaa sehlukaniso kute. Sehlukaniso singabakhona uma make welikhaya atfolwe nendvodza. Kepha nanobe kunjalo utawumuka aye kubo bese kuhamba licala Iiya ebukhosini. Kutawuhlawuliswa lendvodza inkhomo, kugezwa ngayo insila yesihanyo. Make vena utawubuyela kakhe ayewuhlala. Kudzala uma lomsikati atfolakale agwadla bekashaywa kantsi lomdvuna vena bekabulawa kodvwa kulesikhatsi sanyalo kutsiwa usuke atalela indvodza yakho bantfwana labangasiyo yalendvodza ngobe kutsiwa ungumfati wayo wetinkhomo. Radcliffe-Brown na Forde (1975:92) batsi: Adultry by the wife is spoken of as stealing from the husband, and in formal times the wife was sorely beaten and the lover, ifcaught in the act, could be killed. Today the lover is fined in court and the woman may be beaten though if the husband has been away for some years her action is often condoned and she is said "to hit bird" for her husband who has the right to the adulterine children. Bomake lesimo lesinjena bebasihloniphisa kakhulu bangafuni kutsi senteke ngobe kuba Iihlazo lelikhulu kakhulu. Bantfu labadvuna abakavunyelwa kutsi bangashaya labasikati, kulisiko kutsi bangabashayi. Uma ngabe kwentekile kutsi lomdvuna ashaye umfati wakhe akumelanga kutsi amlimate sikhumba. Radcliffe-Brown na Forde (1975:92) batsi ngalesentfo: I 97
- Page 69 and 70: emadlotini amemukele, amati. Kulesi
- Page 71 and 72: tinkhukhu, nobe bamendzisele umfati
- Page 73 and 74: kulapho abuka khona imindeni yawo.
- Page 75 and 76: seyikhulile lenkhomo yemadloti laba
- Page 77 and 78: ebakhuluma Iona lulwimi IwesiSwati.
- Page 79 and 80: SEHLUKO SESITSATFU 3.0 TIGABA TEBAN
- Page 81: kutsatfwa njengobe kunjalo kutsi ak
- Page 84 and 85: 3.2 TIGABATEBANTFWANA 3.2.1 lUSWANE
- Page 86 and 87: lesibopho sibakhona lesibopho asikh
- Page 88 and 89: uyajuma, akalali njengemfati. Kumel
- Page 90 and 91: 3.3.2 LITJITJI/INGABISA LITJITJI/ I
- Page 92 and 93: sikhatsi lingasonywa emitsimbeni, e
- Page 94: 3.3.3 LICHIKlZA Lichikiza kushiwo i
- Page 97 and 98: tekucala titawuhlangana elukhalweni
- Page 99 and 100: etintfombini ngobe kulapho kubonaka
- Page 101 and 102: ayatati tinanatelo tesiSwati ngobe
- Page 103 and 104: Labadzala batawubese bayabitana bat
- Page 105 and 106: NgesiSwati intfombi ayihlolwa ngula
- Page 107 and 108: asuke asentiwe. Kuphuma kwayo lapha
- Page 109 and 110: lokwentekako kulesigaba kodvwa loku
- Page 111: Makoti nave uyabahlonipha basemtini
- Page 114 and 115: letiyimfica kepha kungenteka tigcin
- Page 116 and 117: value than the activities monopoliz
- Page 120: Should a wife be laZ'h neglect her
- Page 123 and 124: makoti lomdzala lomendlalelako phas
- Page 125 and 126: kutsi kwenteke. Gogo njengobe bekus
- Page 127 and 128: 3.4 TIGABA TALABADVUNA 3.4.1 UMFANA
- Page 129: Kulesinye sikhatsi kungaze kubukeke
- Page 132: Kuba lijaha kutsatsa iminyaka lemin
- Page 135 and 136: 3.4.4 UMKHWENYANE I UMKHWENYEWETFU
- Page 137 and 138: Nasekakhulelwe uyamteka nave amgidz
- Page 139 and 140: lridvodza kushiwo umuntfu lomdvuna
- Page 141 and 142: iye ifune tihlati tekwenta kutsi si
- Page 143 and 144: alungiselela umndeni kudla. Uma kum
- Page 145 and 146: sekungene tembatfo talabamhlophe ke
- Page 147 and 148: Ubuye Ubhayibheli likusho ngalokuso
- Page 150 and 151: A man treats his wifes father with
- Page 152 and 153: sekwendlulele ngobe vena sewusedvut
- Page 155 and 156: UNGAPHANDLE LEMUTI WESISWATI Uma um
- Page 157 and 158: itewuhlatiywa sive netindvuna khona
- Page 159 and 160: 3. Ludziwo Iwemjoni. Loludziwo kuni
- Page 161 and 162: ngobe losandza kufika kumele ambite
- Page 163 and 164: usuke ungakapheleli uma ute sibaya.
- Page 165 and 166: 3.7.7 LITlE LEKUSILA Likhaya kumele
- Page 167 and 168: 4.0 UMTSIMBA 4.1 SINGENISO SEHLUKO
yintfo lenkhulu futsi lehlonishwako ngobe nave umfati kumele asihloniphe<br />
3.3.8 MAKE<br />
sive ngobe aphila naso. Kutsi "umfati" akushiwo kunobe ngumuphi<br />
umuntfu lomsikati.<br />
Make nemfati yintfo yinye. Make usuke asatele bantfwana ekhaya<br />
lababakhe nemyeni wakhe. Uma imbeleko ivumile uyabeleka nje impela<br />
kuze kusijabulise leso sive salowo muti. Umfati nakatala kakhulu emtini uye<br />
abongwe ngenkhomo, ubongwa belikhaya lakhe. Ekhaya kakhe make kute<br />
lakwentako angakamtjeli umyeni wakhe kanye nebantfu belusendvo.<br />
Nangabe kukhona lokumphetse kabi make ekhaya uye atjele gogo nobe<br />
labasembili kuye khona kutewulungiswa. Uma make ajabulile nobe<br />
atfukutsele uye akhombise loko ngekuhlabela ingoma. Kulesinye sikhatsi<br />
naleyo ngoma uye aticambele yona. Lengoma angayihlabela uma agandza<br />
ummbila nobe aya emasimini nobe etinkhunini. Bozakwabo batayiva<br />
ngaleso sikhatsi leyo ngoma. Imizwa yamake ivela kahle ngalesikhatsi enta<br />
umsebenti lotsite ngobe kulapho kutawuvakala khona lekumphetse kabi.<br />
Nekujabula nako kunetingoma takhona.<br />
Sehlukaniso esiveni semaSwati asikavamisi, uma sike senteka kusuke<br />
sekute lenye indlela lokungabukwa ngayo loku make welikhaya atabe<br />
akwentile. Ngembi kwekutsi bantfu behlukane kusuke sekuhlule bantfu<br />
belusendvo netindvuna tasebukhosini. Sehlukaniso uma senteka kuba<br />
khona tinkhomo letisalako letingabuyeli emuva ekhabo ndvodza ngobe<br />
make usuke asatele. BoRadcliffe-Brown na Forde (1975:92) batsi:<br />
Divorce is practised by the Swazi, but is extremely rare.<br />
A husband can return his wife if she continually<br />
misbehaves and he will receive back his cattle minus<br />
two for a daughter and one for a son.<br />
96