LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ...

LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ... LUCWANINGO LOLUNZULU LOLUMAYELANA NEKUBALULEKA ...

uzspace.uzulu.ac.za
from uzspace.uzulu.ac.za More from this publisher
06.05.2013 Views

yintfo lenkhulu futsi lehlonishwako ngobe nave umfati kumele asihloniphe 3.3.8 MAKE sive ngobe aphila naso. Kutsi "umfati" akushiwo kunobe ngumuphi umuntfu lomsikati. Make nemfati yintfo yinye. Make usuke asatele bantfwana ekhaya lababakhe nemyeni wakhe. Uma imbeleko ivumile uyabeleka nje impela kuze kusijabulise leso sive salowo muti. Umfati nakatala kakhulu emtini uye abongwe ngenkhomo, ubongwa belikhaya lakhe. Ekhaya kakhe make kute lakwentako angakamtjeli umyeni wakhe kanye nebantfu belusendvo. Nangabe kukhona lokumphetse kabi make ekhaya uye atjele gogo nobe labasembili kuye khona kutewulungiswa. Uma make ajabulile nobe atfukutsele uye akhombise loko ngekuhlabela ingoma. Kulesinye sikhatsi naleyo ngoma uye aticambele yona. Lengoma angayihlabela uma agandza ummbila nobe aya emasimini nobe etinkhunini. Bozakwabo batayiva ngaleso sikhatsi leyo ngoma. Imizwa yamake ivela kahle ngalesikhatsi enta umsebenti lotsite ngobe kulapho kutawuvakala khona lekumphetse kabi. Nekujabula nako kunetingoma takhona. Sehlukaniso esiveni semaSwati asikavamisi, uma sike senteka kusuke sekute lenye indlela lokungabukwa ngayo loku make welikhaya atabe akwentile. Ngembi kwekutsi bantfu behlukane kusuke sekuhlule bantfu belusendvo netindvuna tasebukhosini. Sehlukaniso uma senteka kuba khona tinkhomo letisalako letingabuyeli emuva ekhabo ndvodza ngobe make usuke asatele. BoRadcliffe-Brown na Forde (1975:92) batsi: Divorce is practised by the Swazi, but is extremely rare. A husband can return his wife if she continually misbehaves and he will receive back his cattle minus two for a daughter and one for a son. 96

Njengobe sehlukaniso esiveni semaSwati singakavami, kutsi labasikati uma bayawumekeza basuke bangene kulesikhulu sifungo lesibuhlungu lesihambelana nekutibopha lokwenta kutsi lomsikati angagudluki lula kuletibopho lasuka atitsetse. Gogo Magongo (2001) ucishe afakazelane nabo Radcliffe-Brown na Forde (1975:92) ngobe natsi : Vele esiveni semaSwaa sehlukaniso kute. Sehlukaniso singabakhona uma make welikhaya atfolwe nendvodza. Kepha nanobe kunjalo utawumuka aye kubo bese kuhamba licala Iiya ebukhosini. Kutawuhlawuliswa lendvodza inkhomo, kugezwa ngayo insila yesihanyo. Make vena utawubuyela kakhe ayewuhlala. Kudzala uma lomsikati atfolakale agwadla bekashaywa kantsi lomdvuna vena bekabulawa kodvwa kulesikhatsi sanyalo kutsiwa usuke atalela indvodza yakho bantfwana labangasiyo yalendvodza ngobe kutsiwa ungumfati wayo wetinkhomo. Radcliffe-Brown na Forde (1975:92) batsi: Adultry by the wife is spoken of as stealing from the husband, and in formal times the wife was sorely beaten and the lover, ifcaught in the act, could be killed. Today the lover is fined in court and the woman may be beaten though if the husband has been away for some years her action is often condoned and she is said "to hit bird" for her husband who has the right to the adulterine children. Bomake lesimo lesinjena bebasihloniphisa kakhulu bangafuni kutsi senteke ngobe kuba Iihlazo lelikhulu kakhulu. Bantfu labadvuna abakavunyelwa kutsi bangashaya labasikati, kulisiko kutsi bangabashayi. Uma ngabe kwentekile kutsi lomdvuna ashaye umfati wakhe akumelanga kutsi amlimate sikhumba. Radcliffe-Brown na Forde (1975:92) batsi ngalesentfo: I 97

yintfo lenkhulu futsi lehlonishwako ngobe nave umfati kumele asihloniphe<br />

3.3.8 MAKE<br />

sive ngobe aphila naso. Kutsi "umfati" akushiwo kunobe ngumuphi<br />

umuntfu lomsikati.<br />

Make nemfati yintfo yinye. Make usuke asatele bantfwana ekhaya<br />

lababakhe nemyeni wakhe. Uma imbeleko ivumile uyabeleka nje impela<br />

kuze kusijabulise leso sive salowo muti. Umfati nakatala kakhulu emtini uye<br />

abongwe ngenkhomo, ubongwa belikhaya lakhe. Ekhaya kakhe make kute<br />

lakwentako angakamtjeli umyeni wakhe kanye nebantfu belusendvo.<br />

Nangabe kukhona lokumphetse kabi make ekhaya uye atjele gogo nobe<br />

labasembili kuye khona kutewulungiswa. Uma make ajabulile nobe<br />

atfukutsele uye akhombise loko ngekuhlabela ingoma. Kulesinye sikhatsi<br />

naleyo ngoma uye aticambele yona. Lengoma angayihlabela uma agandza<br />

ummbila nobe aya emasimini nobe etinkhunini. Bozakwabo batayiva<br />

ngaleso sikhatsi leyo ngoma. Imizwa yamake ivela kahle ngalesikhatsi enta<br />

umsebenti lotsite ngobe kulapho kutawuvakala khona lekumphetse kabi.<br />

Nekujabula nako kunetingoma takhona.<br />

Sehlukaniso esiveni semaSwati asikavamisi, uma sike senteka kusuke<br />

sekute lenye indlela lokungabukwa ngayo loku make welikhaya atabe<br />

akwentile. Ngembi kwekutsi bantfu behlukane kusuke sekuhlule bantfu<br />

belusendvo netindvuna tasebukhosini. Sehlukaniso uma senteka kuba<br />

khona tinkhomo letisalako letingabuyeli emuva ekhabo ndvodza ngobe<br />

make usuke asatele. BoRadcliffe-Brown na Forde (1975:92) batsi:<br />

Divorce is practised by the Swazi, but is extremely rare.<br />

A husband can return his wife if she continually<br />

misbehaves and he will receive back his cattle minus<br />

two for a daughter and one for a son.<br />

96

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!