View/Open - University of Zululand Institutional Repository
View/Open - University of Zululand Institutional Repository View/Open - University of Zululand Institutional Repository
• eJozi.Loko kwaholela ekutseni kube nalesitukulwane sasedolobheni lesingati ngemvelaphi yaso nemasiko. Linyenti lalabo bantfu ngulabete batali nalabatalwe ngalokungekho emtsetfweni. Akumangalisi futsi kutsi bekubantfu labangakafundzi. Ngaleyondlela babetinikela ekwebeni kute baphile. Ummango lophilile bewungabemukeli bantfu baloluhlobo ngobe bebatsatfwa njengebantfu labangakafaneli kuphila nemmango. Ngaleso sizatfu botsotsi babese bayatikhweshisa emmangweni bacala imvelaphi yabo lensha neluchmnano lwelulwimi lolusha labatawuvana ngalo. Lulwimi lolwalusetjentiswa -Ire belehluke kakhulu kuleli lebemdzabu ngobe lucuketse inhlonipho, kantsi leli lesitsotsi lisebentisa emagama labolekiwe ikakhulukati labolekwe esibhunwini, esiNgisini kanye nakuletinye tilwimi tebeNguni. Kulesinye sikhatsi nesiSuthu besisetjentiswa. Empeleni nangabe umuntfu alahlekelwe lulwimi lwakhe lolumfundzisa ngemasiko esive sakubo kanye nekutiphatsa, usuke asonakele. 5.4.3. LULWIMI LWESIGODZI Lulwimi lwesigodzi lwakheke ngekuhlangana kwetive letehluke ngemasiko, imihambo, lulwimi nemikhuba. Kungaphindza kube sive lesitsite lesinetintfo lesititsandzako. Indlela lebabita ngayo emagama neluhlelo kwehlukile eSiswatini. Kepha kuko konkhe, lolulwimi kubhekeke kutsi kube ngulolwemukelekako kuleso sive. Empeleni lolulwimi lwesigodzi kuba lulwimi lolusha lolusetjentiselwa kuchumana Lisiko leSiswati alisabe 126
lisatiwa ngobe kwentiwa emasiko etive Ietehlukene futsi nenhlonipho Iemumetfwe Iulwimi IweSiswati, ingabe isabonakala. Ncongwane (locashuniwe) uchaza Iulwimi Iwesigodzi atsi akubi Siswati Iesihlobile. Loku, Iokutilwako ngelisiko IeSiswati kuye kubonakale kwemukelekile kulolulwimi. Uveta kutsi bantfu balolulwimi baye basebentise emagama latsite kantsi ngeSiswati mbamba asuke asachaza inhIamba. Uchubeka achaze atsi, emasiko netiukholo tebantfu balolulwimi atifani. IndIeIa yekuphila, yekwenta tintfo, nemikhuba yabo ayifani. Emasiko labawentako ahlukene. Uveta kutsi Iolulwimi Iunebungoti nemtselela Iomubi esitukulwaneni semaSwati lakhula angasati Iutfo ngelulwimi Iwebuve baso IoIucuketse inhlonipho nemasiko. 5.5. TEBUCIKO 5.5.1. EMAFILIMU ETIMPHI NEBUGEBENGU Ngelisikomphilo Iesintfu IaIilandzelako umuntfu tinyenti kabi tintfo tekutilibarisa, Ietimakhako umuntfu. Bantfwana bebacocelwa tinganekwane nome kwentiwe tiphicwaphicwano, kodvwa -ke ngekundIondIobala kwesilumbi konkhe Ioku sekwangcwabeka. -- 127
- Page 87 and 88: Umfati nendzile ngesintfu uyadla em
- Page 89 and 90: 3.7.3. KUHWNIPHA KWALABADVUNA Nalab
- Page 91 and 92: emahmga lakhona emndenini abebahIon
- Page 93 and 94: Iibovu, akaluphindzi kabili nobe ku
- Page 95 and 96: Na- ngembi kwekuba esuke kubo uyise
- Page 97: SEHLUK04 4.0. TINKHOLELO TEMASWATI
- Page 100 and 101: ngobe kutsiwa labalele ngabo labaso
- Page 102 and 103: 4.3. EMADLOTI Inkholo yemadIoti yak
- Page 104 and 105: 4.4.1. IMINDENI LEMIKHULU Nome ngab
- Page 106 and 107: tekucala, tesibili netekugcina. Nas
- Page 109 and 110: Uchubeka achaze atsi: The same prin
- Page 111 and 112: sons should not eat umbhidvo like t
- Page 113 and 114: etitukulwaneni ngekucoca tinganekwa
- Page 115 and 116: Sifanisongco Siphicaphicwano: Ngini
- Page 117 and 118: asati sinanatelo sakhe. Inhlonipho
- Page 119 and 120: Loku kusho kutsi nangabe uyisetala
- Page 121 and 122: Imindeni leminyenti yacala lapho ku
- Page 123 and 124: Inkholo yesilnmbi yintfo lensha esi
- Page 125 and 126: 5.2.2. INHLONIPHO NETEMBANGAVE EmaS
- Page 127 and 128: Kuletinsuku umuntfu sekwesatjwa yen
- Page 129 and 130: abenelihmgelo lekuveta imivo yakhe,
- Page 131 and 132: The child has the right to express
- Page 133 and 134: ngetento letihIe abe sibonelo nasen
- Page 135 and 136: 5.4. KUHLANGANA KWETIVE LETEBLUKENE
- Page 137: 5.4.2. LULWIMI LWABOTSOTSI Lulwimi
- Page 142 and 143: Phela ngesintfu mmmtfu lomsikati ab
- Page 144 and 145: nemantfombatane abefundziswa kutsi
- Page 146 and 147: Umbhodze awufakwa nobe nguyiphi ind
- Page 148 and 149: Nangabe batali bemntfwana bafa emal
- Page 150 and 151: Nakukhona loshonile, emalunga emnde
- Page 152 and 153: 5.7. INKHOLO YEBUKRISTU EmaSwati Ia
- Page 154 and 155: Lamanye -ke emabandla kuIenkholo ye
- Page 156 and 157: When the ambilica1 cord eventually
- Page 158 and 159: You may have sexual intercourse aga
- Page 160 and 161: umuntfu angakafi Knye kutsiwe umgod
- Page 162 and 163: tihlonishwe ngobe kulapho kuvela kh
- Page 164 and 165: Kornad, J. 1993: You Don't Have to
- Page 166: Ndvwandvwe Sibongile (65 years) Mho
•<br />
eJozi.Loko kwaholela ekutseni kube nalesitukulwane sasedolobheni lesingati<br />
ngemvelaphi yaso nemasiko. Linyenti lalabo bantfu ngulabete batali<br />
nalabatalwe ngalokungekho emtsetfweni. Akumangalisi futsi kutsi<br />
bekubantfu labangakafundzi. Ngaleyondlela babetinikela ekwebeni kute<br />
baphile. Ummango lophilile bewungabemukeli bantfu baloluhlobo ngobe<br />
bebatsatfwa njengebantfu labangakafaneli kuphila nemmango. Ngaleso<br />
sizatfu botsotsi babese bayatikhweshisa emmangweni bacala imvelaphi yabo<br />
lensha neluchmnano lwelulwimi lolusha labatawuvana ngalo.<br />
Lulwimi lolwalusetjentiswa -Ire belehluke kakhulu kuleli lebemdzabu ngobe<br />
lucuketse inhlonipho, kantsi leli lesitsotsi lisebentisa emagama labolekiwe<br />
ikakhulukati labolekwe esibhunwini, esiNgisini kanye nakuletinye tilwimi<br />
tebeNguni. Kulesinye sikhatsi nesiSuthu besisetjentiswa. Empeleni nangabe<br />
umuntfu alahlekelwe lulwimi lwakhe lolumfundzisa ngemasiko esive sakubo<br />
kanye nekutiphatsa, usuke asonakele.<br />
5.4.3. LULWIMI LWESIGODZI<br />
Lulwimi lwesigodzi lwakheke ngekuhlangana kwetive letehluke ngemasiko,<br />
imihambo, lulwimi nemikhuba. Kungaphindza kube sive lesitsite lesinetintfo<br />
lesititsandzako. Indlela lebabita ngayo emagama neluhlelo kwehlukile<br />
eSiswatini. Kepha kuko konkhe, lolulwimi kubhekeke kutsi kube<br />
ngulolwemukelekako kuleso sive. Empeleni lolulwimi lwesigodzi kuba<br />
lulwimi lolusha lolusetjentiselwa kuchumana Lisiko leSiswati alisabe<br />
126