View/Open - University of Zululand Institutional Repository
View/Open - University of Zululand Institutional Repository View/Open - University of Zululand Institutional Repository
The thousands ofblack labourers who streamed to the diggings and towns lost their tribal orientation in their new urbanized life. This had a disastrous effect on tribal morals and customs. EmaSwati -ke nawo njengaletinye tive letimnyama acala lapho kucuba emasiko, ngenca yendilinga ngobe abesebenta etimayini nasemadolobheni, belumbi bafima tisebenti tebantfu labanmyama. Davel nalabanye (1986:169) uphindze afakaze atsi: Many of these migrant workers did not return to the reserves, but settle on the outskirt ofthenewtowns. Their mode oflife changed and this led to the distruption oftheir tribal organizations and traditions. Theyaccepted Western customs, habits, dress, food and liquor. Ngako -ke lruncintisana ngemisebenti nangemali emkhatsini wetive letehIukene kuholela ekuhIanganeni kwemasiko langafani. Loku kwenta nalamanye emaSwati agcine aIahIe emasikompilo awo. Lenkinga ichubeke kwaza kwaba ngulomuhIa njengobe sibona lrunebantfu labangemaSwati, kepha bangawati futsi bangawati emasiko abo. 5.3. UMBUSO WENTSANDVO YELINYENTI Umbuso wentsandvo yelinyenti awucali namuh1a sukela kadzeni bewuvele ukhona. Beknnelibandla lelibhekene netindzaba tesive. Belivame kuhIanganela esibayeni kumbe enkhundleni. Kulapho tonkhe tindzaha betikhulunywa kbona. Nangabe umuntfu onile abemangalelwa ebandleni. Sikbulu besimbita loyo muntfu, bese kutjelwa indvuna nelibandla sekuyiwa enkhundleni bayekuva lelicaIa, wonkhe umuntfu lokbona kulomhIangano -- 116
abenelihmgelo lekuveta imivo yakhe, asho lokumgongonyako kutsatfWe tincumo ndzawonye. Broodryk(2002:69) ufakaza utsi: Democracy the African way, however is a more contentious issue and can be seen as the situations where people sit under a tree and talk until everybody agrees. This implies intense debate to arrive at a valid and acceptable decision. Bantfu labakha libandla -ke bekuba ngemadvodza nemajaha aleyo ndzawo, ngaphandle kwebantfwana. Lokusimanga kwekutsi emalungelo ebantfu labawanikwe ngumbuso wentsandvo yelinyenti kuletinsuku, awufani newakadzeni. Lawa acedze inhlonipho ebantfwaneni nasebantfwini labadzala Umtfwana unelilungelo lekwenta nobe ngabe yini layitsandzako, umntfwana futsi unelilungelo lekungashaywa nome ngabe wone nganani. Umntfwana uphindze abe nelilungelo lekukhuliswa, anakekelwe ngendlela lefanele, atsandvwe, avikelwe etintfweni letingaba yingoti kuye futsi angasetjentiswa matima. 5.3.1. EMALUNGELO EBANTFWANA Esiveni semaSwati , emalungelo ebantfwana yintfo lebe ivele ikhona. Umtfwana unelilungelo Iekufundziswa inhlonipho asemncane. Ufundziswa kuhlonipha bonkhe Iabadzala ekhaya, endlule ahloniphe bonkhe Iabadzala emmangweni wonkhana. Nakwentekile umntfwana watiphatsa kabi emangweni ushaywa nanobe ngmnuphi umuntfu lomdzala, Kwetfulwa kwemalungelo ebanLfwana ngesilumbi kuphatamise lokunyenti - - 117
- Page 78 and 79: Uchuheka achaze futsi atsi indlamu
- Page 81 and 82: Ekbaya nakunagogo losakhulile longa
- Page 83 and 84: The teenager's body is not yet read
- Page 85 and 86: Mahlalela (1992:21) utsi, bekatsi a
- Page 87 and 88: Umfati nendzile ngesintfu uyadla em
- Page 89 and 90: 3.7.3. KUHWNIPHA KWALABADVUNA Nalab
- Page 91 and 92: emahmga lakhona emndenini abebahIon
- Page 93 and 94: Iibovu, akaluphindzi kabili nobe ku
- Page 95 and 96: Na- ngembi kwekuba esuke kubo uyise
- Page 97: SEHLUK04 4.0. TINKHOLELO TEMASWATI
- Page 100 and 101: ngobe kutsiwa labalele ngabo labaso
- Page 102 and 103: 4.3. EMADLOTI Inkholo yemadIoti yak
- Page 104 and 105: 4.4.1. IMINDENI LEMIKHULU Nome ngab
- Page 106 and 107: tekucala, tesibili netekugcina. Nas
- Page 109 and 110: Uchubeka achaze atsi: The same prin
- Page 111 and 112: sons should not eat umbhidvo like t
- Page 113 and 114: etitukulwaneni ngekucoca tinganekwa
- Page 115 and 116: Sifanisongco Siphicaphicwano: Ngini
- Page 117 and 118: asati sinanatelo sakhe. Inhlonipho
- Page 119 and 120: Loku kusho kutsi nangabe uyisetala
- Page 121 and 122: Imindeni leminyenti yacala lapho ku
- Page 123 and 124: Inkholo yesilnmbi yintfo lensha esi
- Page 125 and 126: 5.2.2. INHLONIPHO NETEMBANGAVE EmaS
- Page 127: Kuletinsuku umuntfu sekwesatjwa yen
- Page 131 and 132: The child has the right to express
- Page 133 and 134: ngetento letihIe abe sibonelo nasen
- Page 135 and 136: 5.4. KUHLANGANA KWETIVE LETEBLUKENE
- Page 137 and 138: 5.4.2. LULWIMI LWABOTSOTSI Lulwimi
- Page 139: lisatiwa ngobe kwentiwa emasiko eti
- Page 142 and 143: Phela ngesintfu mmmtfu lomsikati ab
- Page 144 and 145: nemantfombatane abefundziswa kutsi
- Page 146 and 147: Umbhodze awufakwa nobe nguyiphi ind
- Page 148 and 149: Nangabe batali bemntfwana bafa emal
- Page 150 and 151: Nakukhona loshonile, emalunga emnde
- Page 152 and 153: 5.7. INKHOLO YEBUKRISTU EmaSwati Ia
- Page 154 and 155: Lamanye -ke emabandla kuIenkholo ye
- Page 156 and 157: When the ambilica1 cord eventually
- Page 158 and 159: You may have sexual intercourse aga
- Page 160 and 161: umuntfu angakafi Knye kutsiwe umgod
- Page 162 and 163: tihlonishwe ngobe kulapho kuvela kh
- Page 164 and 165: Kornad, J. 1993: You Don't Have to
- Page 166: Ndvwandvwe Sibongile (65 years) Mho
abenelihmgelo lekuveta imivo yakhe, asho lokumgongonyako kutsatfWe<br />
tincumo ndzawonye. Broodryk(2002:69) ufakaza utsi:<br />
Democracy the African way, however is a more contentious issue and<br />
can be seen as the situations where people sit under a tree and talk<br />
until everybody agrees. This implies intense debate to arrive at a valid<br />
and acceptable decision.<br />
Bantfu labakha libandla -ke bekuba ngemadvodza nemajaha aleyo ndzawo,<br />
ngaphandle kwebantfwana. Lokusimanga kwekutsi emalungelo ebantfu<br />
labawanikwe ngumbuso wentsandvo yelinyenti kuletinsuku, awufani<br />
newakadzeni. Lawa acedze inhlonipho ebantfwaneni nasebantfwini<br />
labadzala Umtfwana unelilungelo lekwenta nobe ngabe yini layitsandzako,<br />
umntfwana futsi unelilungelo lekungashaywa nome ngabe wone nganani.<br />
Umntfwana uphindze abe nelilungelo lekukhuliswa, anakekelwe ngendlela<br />
lefanele, atsandvwe, avikelwe etintfweni letingaba yingoti kuye futsi<br />
angasetjentiswa matima.<br />
5.3.1. EMALUNGELO EBANTFWANA<br />
Esiveni semaSwati , emalungelo ebantfwana yintfo lebe ivele ikhona.<br />
Umtfwana unelilungelo Iekufundziswa inhlonipho asemncane. Ufundziswa<br />
kuhlonipha bonkhe Iabadzala ekhaya, endlule ahloniphe bonkhe Iabadzala<br />
emmangweni wonkhana. Nakwentekile umntfwana watiphatsa kabi<br />
emangweni ushaywa nanobe ngmnuphi umuntfu lomdzala, Kwetfulwa<br />
kwemalungelo ebanLfwana ngesilumbi kuphatamise lokunyenti<br />
- - 117