Kurrikula Kombetare per Angline: Gjeografia
Kurrikula Kombetare per Angline: Gjeografia
Kurrikula Kombetare per Angline: Gjeografia
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<br />
<br />
<strong>Kurrikula</strong> <strong>Kombetare</strong> <strong>per</strong> <strong>Angline</strong> <strong>Gjeografia</strong> <br />
<br />
<strong>Kurrikula</strong> <strong>Kombetare</strong> <strong>per</strong> <strong>Angline</strong>: <strong>Gjeografia</strong><br />
Botim i <strong>per</strong>bashket nga:<br />
Departamenti <strong>per</strong> Arsimin dhe Punesimin<br />
(Department for Education and Emplyment)<br />
Sanctuary Buildings<br />
Great Smith Street<br />
London WIY 3PD<br />
Botuar <strong>per</strong> here te pare ne vitin 1999<br />
(c) Te drejten e autoresise Crown<br />
(c) Autoriteti i Kualifikimit dhe Kurrikules 1999<br />
Programet <strong>Kombetare</strong> te Kurrikules te Objektivave te Studimit dhe Arritjeve qe <strong>per</strong>mban<br />
ky publikim jane tematike e mbrojtur me te drejten e autoresise Crown (mbreterore) dhe<br />
jane te riprodhuara me lejen e Kontrolluesit te HMSO.<br />
Informacioni shtojce ka te drejten e autorit te Autoritetit te Kualifikimeve dhe Kurrikules.<br />
Ne marreveshje midis Kontrolluesit te HMSO dhe QCA, riprodhimi i secilit nga<br />
materialet e ketij publikimi lejohet ne <strong>per</strong>puthje me drejtimin e te drejtes te autorit te<br />
dhene nga HMSO. Ky drejtim mundesohet me kerkesen e HMSO, St Clement’s House,<br />
2-16 Colegate, Norçich NH# 1BQ. Tel 01603 621000 Fax 01603 723000 ose nga e-maili<br />
me te drejten copyright@homso.gov.uk. ai gjithashtu mund te shikohet ne çeb site<br />
HMSO ne www.hmso.gov.uk/guides.htm<br />
Informacioni i dhene ne kllapa katrore eshte jo i ligjshem.<br />
(Rendesia e gjeografise)<br />
<strong>Gjeografia</strong> nxit dhe i <strong>per</strong>gjgigjet pyetjeve rreth boteve natyrore dhe njerezore, duke<br />
<strong>per</strong>dorur shkalle te ndryshme kerkimore dhe duke i veshtruar ato nga <strong>per</strong>spektiva te<br />
ndryshme. Ajo zhvillon njohuri mbi vende dhe mjedise kudo ne bote, te kuptuarin e<br />
hartave dhe nje numer aftesish investiguese dhe problem –zgjidhese si brenda dhe jashte<br />
klases. Si e tille, ajo <strong>per</strong>gatit nxenesit <strong>per</strong> jeten dhe punesimin e tyre si te rritur.<br />
<strong>Gjeografia</strong> eshte fokus ne kurrikul <strong>per</strong> te kuptuarin dhe zgjidhjen e çeshtjeve rreth<br />
mjedisit dhe zhvillimeve te qendrueshme. Ajo eshte gjithashtu nje lidhje e rendesishme<br />
midis shkencave natyrore dhe shoqerore. Ndersa nxenesit studiojne gjeografine, ata<br />
ndeshen me shoqeri dhe kultura te ndryshme. Kjo i ndihmon ata te kuptojne si kombet<br />
mbeshteten tek njeri tjetri. Ajo mund t’i frymezoje ata te mendojne rreth vendit te tyre ne<br />
bote, vlerave te tyre dhe te drejtave dhe <strong>per</strong>gjegjesive ndaj njerezve te tjere dhe mjedisit. ]<br />
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Programi i studimit: gjeografia<br />
Faza 1<br />
[ Gjate fazes 1 nxenesit bejne kerkime rreth zones (lokalitetit) te tyre dhe nje zone<br />
krahasimore ne Britani apo jashte vendit, duke zbuluar rreth mjedisit ne dy zonat dhe<br />
popujt qe jetojne atje. Ata, gjithashtu, fillojne te mesojne rreth botes se gjere. Ato kryejne<br />
kerkime gjeografike brenda dhe jashte klases. Gjate ketyre kerkimeve ato bejne pyetje<br />
gjeografike rreth njerezve, vendeve dhe mjediseve dhe <strong>per</strong>dorin aftesi dhe burime<br />
gjeografike te tilla si harta dhe fotografi.]<br />
Njohurite, aftesite dhe te kuptuarit<br />
Mesimdhenia duhet te siguroje qe hulumtimet dhe aftesite gjeografike te <strong>per</strong>doren gjate<br />
zhvillimit te njohurive dhe te kuptuarit e vendeve, modeleve dhe proceseve, dhe<br />
ndryshimeve mjedisore dhe zhvillimeve te qendrueshme.<br />
Hulumtime dhe aftesi gjeografike<br />
1. Gjate kryerjes te hulumtimeve gjeografike, nxenesit duhet te mesohen qe:<br />
a) te bejne pyetje gjeografike [<strong>per</strong> shembull, ‘çdo qe te jetosh ne kete vend?’]<br />
b) te vezhgojne dhe regjistrojne [<strong>per</strong> shembull, te <strong>per</strong>caktojne godinat ne rruge dhe te<br />
kompletojne nje harte]<br />
c) te shprehin pikpamjet e tyre rreth njerezve , vendeve dhe mjediseve[<strong>per</strong> shembull,<br />
rreth pleherave ne shkolle]<br />
d) te komunikojne ne menyra te ndryshme [<strong>per</strong> shembull, me piktura/fotografi, gjuhe<br />
te folur/te shkruar].<br />
2. Ne zhvillimin e aftesive gjeografike nxenesit duhet te:<br />
a) te <strong>per</strong>dorin fjalor gjeografik [<strong>per</strong> shembull, koder, lume, rruge automobilistike,<br />
prane, larg, veri, jug]<br />
b) te <strong>per</strong>dorin aftesi te vezhgimeve te drejt<strong>per</strong>drejta ne natyre [ <strong>per</strong> shembull,<br />
rregjistrim informacioni <strong>per</strong> nje plan shkolle apo nje harte lokale]<br />
c) te <strong>per</strong>dorin globe, harta dhe plane ne nivelin e shkalleve [ <strong>per</strong> shembull, ndjekja e<br />
nje rruge/linje ne nje harte]<br />
d) <strong>per</strong>dorimi i burimeve dytesore te informacionit [<strong>per</strong> shembull, CD-Roms, piktura,<br />
fotografi, tregime, tekste informative, vidio, artifakte]<br />
e) te bejne harta dhe plane [<strong>per</strong> shembull, nje harte e pikturuar e nje vendi ne nje<br />
tregim].<br />
Njohurite dhe te kuptuarit e vendeve<br />
3. Nxenesit duhet te mesohen te:<br />
a) te <strong>per</strong>caktojne dhe <strong>per</strong>shkruajne si jane vendet [ <strong>per</strong> shembull, ne lidhje me<br />
peisazhin, punet, motin]
) te <strong>per</strong>caktojne dhe te shkruajne si jane vendet [ <strong>per</strong> shembull, pozicioni ne harte,<br />
nese ato jane mbi nje lume]<br />
c) te njohin se si vendet jane bere ashtu si ato jane dhe si po ndryshojne [<strong>per</strong><br />
shembull, cilesia e mjedisit ne nje rruge]<br />
d) te njohin si vendet mund te krahasohen me vende te tjera [<strong>per</strong> shembull, te<br />
krahasojne zonen lokale me vende te tjera ne United Kingdom]<br />
e) te njohin si vendet jane te lidhura me vende te tjera ne bote [<strong>per</strong> shembull,<br />
ushqimi nga vende te tjera]<br />
Njohurite dhe te kuptuarit e modeleve dhe proceseve<br />
4. Nxenesit duhet te mesohen :<br />
a) te bejne vezhgime rreth ku ndodhen gjerat [<strong>per</strong> shembull, nje kembesor duke<br />
kaluar prane hyrjes se shkolles] dhe rreth tipareve te tjera te mjedisit [ <strong>per</strong><br />
shembull, ndryshime stinore te motit]<br />
b) te njohin ndryshimet ne tipare fizike dhe njerezore [<strong>per</strong> shembull, shirat e forte,<br />
vershimet ne fusha].<br />
Njiohurite dhe te kuptuarit e ndryshimeve mjedisore dhe zhvillimeve te qendrueshme<br />
5. Nxenesit duhet te mesohen te:<br />
a) te njohin ndryshimet ne mjedis [<strong>per</strong> shembull, ndotja trafike ne nje rruge]<br />
b) te njohin si mjedisi mund te ndryshohet dhe mirembahet [<strong>per</strong> shembull, duke<br />
kufizuar numrin e automjeteve]<br />
Gjeresia e studimit<br />
6. Gjate fazes, nxenesit duhet t’u mesohen njohuri, aftesi dhe te kuptuarit <strong>per</strong>mes<br />
studimit te dy lokaliteteve:<br />
a) lokaliteti i shkolles<br />
b) nje lokalitet ose ne United Kingdom ose <strong>per</strong>tej detit (jashte vendit) qe ka tipare<br />
fizike dhe/ose njerezore qe krahasohen me ato te lokalitetit te shkolles.<br />
7. Ne studimin e tyre te lokaliteteve, nxenesit duhet ;<br />
a) te studjojne ne nje shkolle lokale<br />
b) te kryejne kerkime dhe vezhgime te drejt<strong>per</strong>drejta ne natyre jashte klase<br />
Faza 2<br />
[Gjate fazes 2 nxenesit bejne kerkime mbi nje numer njerezish, vendesh dhe mjedisesh<br />
ne shkalle te ndryshme ne United Kingdom dhe jashte vendit, dhe fillojne te bejne lidhje<br />
midis vendeve te ndryshme ne bote. Ata vezhgojne se si njerezit ndikojne ne mjedisin<br />
dhe se si ato ndikohen prej tij. Ato kryejne kerkime /hulumtime brenda dhe jashte klases.<br />
Gjate ketyre kerkimeve ato bejne pyetje gjeografike dhe <strong>per</strong>dorin aftesi dhe burime<br />
gjeografike te tilla si harta, atlase, fotografi ajrore dhe ICT.]
Njohurite, aftesite dhe te kuptuarit<br />
Mesimdhenia duhet te siguroje qe hulumtimet dhe aftesite gjeografike <strong>per</strong>doren gjate<br />
zhvillimit te njohurive dhe te kuptuarit te vendeve, modeleve dhe proceseve, dhe<br />
ndryshimeve mjedisore dhe zhvillimeve te qendrueshme.<br />
Hulumtime dhe aftesi gjeografike<br />
1. Ne kryerjen e kerkimeve/hulumtimeve gjeografike, nxenesit duhet te mesohen:<br />
a) te bejne pyetje gjeografike [<strong>per</strong> shembull, Me çfare eshte i ngjashem ky peisazh?’<br />
Çfare mendoj une <strong>per</strong> te?’]<br />
b) te grumbullojne dhe regjistrojne fakte [<strong>per</strong> shembull, duke kryer revizion te<br />
funksioneve te nje dyqani dhe duke i paraqitur grafikisht]<br />
c) te analizojne fakte dhe te nxjerrin konkluzione [<strong>per</strong> shembull, duke krahasuar te<br />
dhena mbi popullsine <strong>per</strong> dy lokalitete]<br />
d) te identifikojne dhe shpjegojne pikpamje te ndryshme qe njerzit, duke <strong>per</strong>fshire<br />
vetveten, kane rreth çeshtjeve tematike gjeografike [<strong>per</strong> shembull, pikpamje rreth<br />
planeve <strong>per</strong> te ndertuar nje hotel ne nje lokalitet <strong>per</strong>tej detit]<br />
e) te komunikojne ne menyra te <strong>per</strong>shtatshme <strong>per</strong> detyren dhe audiencen [<strong>per</strong><br />
shembull, duke shkruar ne gazete rreth nje çeshtje lokale, duke <strong>per</strong>dorur e-mail<br />
<strong>per</strong> shkembim informacioni rreth lokalitetit me shkolle tjeter].<br />
2. Ne zhvillimin e aftesive gjeografike, nxenesit duhet te mesohen:<br />
a) te <strong>per</strong>dorin fjalor gjeografik te <strong>per</strong>shtatshem [<strong>per</strong> shembull, tem<strong>per</strong>ature, transport,<br />
industri]<br />
b) te <strong>per</strong>dorin teknika te kerkimeve dhe vezhgimeve te drejt<strong>per</strong>drejta ne natyre [<strong>per</strong><br />
shembull, skica te fushave te piketuara] dhe instrumenta [<strong>per</strong> shembull, tub shiu,<br />
nje kamera]<br />
c) te <strong>per</strong>dorin atlase dhe globe, harta dhe plane ne nje madhesi shkalle [<strong>per</strong><br />
shembull, duke <strong>per</strong>dorur <strong>per</strong>mbajtje, çelesa, leter milimetrike]<br />
d) te <strong>per</strong>dorin burime sekondare informacioni, <strong>per</strong>fshire fotografi ajrore, [<strong>per</strong><br />
shembull, tregime, tekste informative, internet, imazhe satelitore, fotografi, vidio]<br />
e) te vizatojne plane dhe harta ne madhesi shkalle [ <strong>per</strong> shembull, skice harte e nje<br />
lokaliteti]<br />
f) te <strong>per</strong>dorin ICT <strong>per</strong> te ndihmuar ne kerkime gjeografike [<strong>per</strong> shembull, krijimi i<br />
nje dosje me te dhena <strong>per</strong> te analizuar te dhena te vezhgimeve te drejt<strong>per</strong>drejta ne<br />
natyre]<br />
g) te kene aftesi vendim-marrje [ <strong>per</strong> shembull, te vendosin se çfare masash jane te<br />
nevojshme <strong>per</strong> te <strong>per</strong>miresuar sigurine ne nje rruge lokale].<br />
Njohurite dhe te kuptuarit e vendeve<br />
3. Nxenesit duhet te mesohen:<br />
a) te <strong>per</strong>caktojne dhe <strong>per</strong>shkruajne si jane vendet [<strong>per</strong> shembull, sipas kushteve te<br />
motit, puneve]
) pozicioni i vendeve dhe mjediseve qe ata studiojne,vende dhe mjedise te tjera te<br />
rendesishme [ <strong>per</strong> shembull, ato qe jane listuar ne faqen 21 vende dhe mjedise ne<br />
lajme]<br />
c) te <strong>per</strong>shkruajne ku ndodhen vendet [ <strong>per</strong> shembull, ne cilin rajon/vend ndodhen<br />
vendet, nese ato jane prane lumenjve apo kodrave, cilat jane qytetet e medha apo<br />
te vogla qe ndodhen me prane tyre]<br />
d) te shpjegojne pse vendet jane te tilla [ <strong>per</strong> shembull, sipas kushteve te motit,<br />
burimeve lokale, zhvillimit historik]<br />
e) te <strong>per</strong>caktojne si dhe pse vendet ndryshojne [<strong>per</strong> shembull, <strong>per</strong>mes mbylljes te<br />
dyqaneve apo bllokimit te ndertesave te shtepive te reja, <strong>per</strong>mes ruajtjes te<br />
projekteve ] dhe si ato mund te ndryshojne ne te ardhmen [<strong>per</strong> shembull, <strong>per</strong>mes<br />
rritjes te trafikut apo nje influksi te turisteve]<br />
f) te <strong>per</strong>shkruaje dhe shpjegoje si dhe pse vendet jane te ngjashme dhe te ndryshme<br />
nga vende te tjera ne te njejtin vend dhe kudo ne bote [<strong>per</strong> shembull, krahasimi i<br />
nje fshati me nje pjese te qytetit ne te njejtin vend]<br />
g) te njohin si vendet <strong>per</strong>shtaten brenda nje konteksti me te gjere gjeografik [<strong>per</strong><br />
shembull, si pjese e nje rajoni apo vendi me te madh] dhe jane te ndervarur [ <strong>per</strong><br />
shembull, <strong>per</strong>mes furnizimit me mallra/levizjeve te njerzve].<br />
Njohuri dhe te kuptuarit e modeleve dhe proceseve<br />
4. Nxenesit duhet te mesohen:<br />
a) te njohin dhe shpjegojne modele te bera nga veçori fizike dhe njerezore ne mjedis<br />
[<strong>per</strong> shembull, ku formohet ngrica ne sheshe loje, sh<strong>per</strong>ndarja e hoteleve gjate nje<br />
bregdeti]<br />
b) te njohin disa procese fizike dhe njerezore [<strong>per</strong> shembull, erozionin e lumenjve,<br />
mbylljen e nje fabrike] dhe te shpjegojne si keto mund te shkaktojne ndryshime<br />
ne vende dhe mjedise.<br />
Njohurite dhe te kuptuarit e ndryshimeve mjedisore dhe zhvillime te qendrueshme<br />
5. Nxenesit duhet:<br />
a) te njohin si njerezit mund te <strong>per</strong>miresojne mjedisin [<strong>per</strong> shembull, duke punuar<br />
toka te braktisura] apo duke e shkateruar ate [<strong>per</strong> shembull, duke ndotur nje lume]<br />
dhe si vendimet rreth vendeve dhe mjediseve ndikojne ne cilesine e ardhme te<br />
jetes se njerezve<br />
b) te njohin si dhe pse njerezit mund te kerkojne te menaxhojne mjedise ne menyre<br />
te qendrueshme, dhe te <strong>per</strong>caktojne mundesite <strong>per</strong> <strong>per</strong>fshirjen e tyre[<strong>per</strong> shembull,<br />
marrja pjese ne nje projekt konservimi lokal].<br />
Gjeresia e studimit<br />
6. Gjate kesaj faze, nxenesve duhet t’u mesohen njohuri, shprehi dhe te kuptuarit<br />
<strong>per</strong>mes studimit te dy lokaliteteve dhe tre temave:<br />
Vend-ndodhjet
a) nje vend-ndodhje ne United Kingdom<br />
b) nje vend-ndodhje ne nje vend qe eshte me pak i zhvilluar ekonomikisht<br />
Temat<br />
c) Uji dhe ndikimet e tij ne pejsazhet dhe njerezit, duke <strong>per</strong>fshire veçori fizike te<br />
lumenjve [<strong>per</strong> shembull, vershimet] ose bregdetet [<strong>per</strong> shembull, plazhet], dhe<br />
proceset e erozionit dhe depozitimet qe ndikojne mbi ato.<br />
d) Si zhvendosjet e popullsise ndryshojne duke <strong>per</strong>fshire pse ato ndryshojne nga<br />
madhesia dhe karakteri i tyre [ <strong>per</strong> shembull, fshat ku shkohet me tren, qytet<br />
bregdetar], dhe çeshtja qe del nga ndryshimet ne <strong>per</strong>dorimin e tokes [<strong>per</strong><br />
shembull, ndertimi i banesave te reja apo i nje kompleksi <strong>per</strong> kalimin e kohes te<br />
lire]<br />
e) Nje çeshtje mjedisore, shkaktuar nga ndryshime ne mjedisin [<strong>per</strong> shembull, rritja<br />
e ngjeshjes se trafikut, mungesa e gardheve me ferra, thatesira] dhe <strong>per</strong>pjekje <strong>per</strong><br />
te menaxhuar mjedisin ne menyre te qendrueshme [<strong>per</strong> shembull, ne<strong>per</strong>mjet<br />
<strong>per</strong>miresimit te transportit publik, krijimit te nje rezerve te re natyrore, pakesimi i<br />
<strong>per</strong>dorimit te ujit]<br />
7. Ne studimet dhe temat e tyre te vend-ndodhjeve , nxenesit duhet:<br />
a) te studiojne nje numer shkallesh – lokale, rajonale dhe kombetare<br />
b) te studiojne nje numer vendesh dhe mjedisesh ne pjese te ndryshme te botes, duke<br />
<strong>per</strong>fshire dhe United Kingdom dhe Bashkimin Evropian<br />
c) te kryejne vezhgime dhe kerkime te drejt<strong>per</strong>drejta ne natyre jashte klase<br />
Faza 3<br />
[gjate fazes 3 nxenesit bejne kerkime ne nje numer te gjere njerezish, vendesh dhe<br />
mjedisesh ne shkalle te ndryshme rreth botes. Ato mesojne rreth modeleve dhe proceseve<br />
gjeografike dhe si faktoret politike, ekonomike, sociale dhe mjedisor ndikojne ne çeshtje<br />
gjeografike bashkekohore. Ato mesojne gjithashtu rreth si vendet dhe mjediset jane te<br />
ndervarura. Ato kryejne hulumtime gjeografike brenda dhe jashte klases . duke kryer keto<br />
hulumtime, ata <strong>per</strong>caktojne pyetje gjeografike, grumbullojne dhe analizojne evidenca te<br />
shkruara dhe statistikore, dhe zhvillojne opinionet e tyre. Ato <strong>per</strong>dorin nje numer te gjere<br />
te shprehive dhe burimeve gjeografike te tilla si harta, imazhe satelitore dhe ICT.<br />
Njohurite , shprehite dhe te kuptuarit<br />
Mesimdhenia duhet te siguroje kerkime gjeografike dhe aftesite duhet te <strong>per</strong>doren <strong>per</strong><br />
zhvillimin e njohurive, <strong>per</strong> te kuptuar vendet, proceset dhe ndryshimet e ambientit si edhe<br />
zhvillimin e vazhdueshem te te gjitha ketyre proceseve. Kerkimet gjeografike dhe<br />
aftesite.<br />
1. Kur zhvillohen kerkime gjeografike nxenesit duhet te jene te <strong>per</strong>gatitur <strong>per</strong>:
a) <strong>per</strong> te bere pyetje ne fushen e gjeografise [<strong>per</strong> shembull, si dhe pse po ndryshon<br />
ky sfond, cila eshte influenca e ketyre ndryshimeve, çfare mendoj une <strong>per</strong> to] dhe<br />
te identifikojne çeshtjet.<br />
b) Te sugjerojne fazat e duhura te pyetjeve [<strong>per</strong> shembull, grumbullim pikpamjesh<br />
dhe faktesh <strong>per</strong> nje problem lokal dhe <strong>per</strong>dorimi i tyre <strong>per</strong> te arritur ne nje<br />
konkluzion]<br />
c) Te grumbullojne, te rregjistrojne dhe te paraqesin te dhena [<strong>per</strong> shembull,<br />
informacion statistikor rreth shteteve, te dhena <strong>per</strong> karakteristikat e kanaleve te<br />
lumenjve]<br />
d) Te analizojne dhe te vleresojne te dhenat dhe te nxjerrin konkluzionet e duhura<br />
duke i justifikuar ato [<strong>per</strong> shembull, analiza e te dhenave statistikore, harta dhe<br />
grafike, vleresimi i broshurave te reklamave qe japin pikpamje te ndryshme rreth<br />
çeshtjes se planifikimit]<br />
e) Te vleresohen si vlerat dhe qendrimet e njerezve [ <strong>per</strong> shembull, ndihma nga<br />
jashte ] duke <strong>per</strong>fshire dhe ndihmen nga brenda vendit influencojne ne çeshtjet<br />
sociale, ambientale, ekonomike dhe politike dhe te qartesojne dhe te zhvillojne<br />
me tej vlerat dhe qendrimet e tyre lidhur me keto çeshtje<br />
f) Te komunikojne ne menyre te sakte lidhur me detyren dhe audiencen <strong>per</strong><br />
shembull, duke <strong>per</strong>dorur dhe duke prodhuar nje broshure, duke skicuar nje harte<br />
te caktuar, duke hartuar shkrime bindese <strong>per</strong> nje vend].<br />
2. Per te zhvilluar aftesi gjeografike nxenesit duhet te dine:<br />
a) te <strong>per</strong>dorin nje fjalor te gjere gjeografik [ <strong>per</strong> shembull, kanale kulluese,<br />
rigjenerim urbanistik<br />
b) te zgjedhin dhe te <strong>per</strong>dorin teknika te <strong>per</strong>shtatshme <strong>per</strong> punen ne terren [<strong>per</strong><br />
shembull, studim <strong>per</strong> <strong>per</strong>dorimin e tokes, te dhena te hedhura ne harte] dhe<br />
instrumenta [<strong>per</strong> shembull, aparate fotografike]<br />
c) te <strong>per</strong>dorin atlase dhe globe, harta dhe plane me nje game te gjere shkallesh duke<br />
<strong>per</strong>fshire harta me <strong>per</strong>masa studimore 1:25,000 dhe 1: 50 000<br />
d) te zgjedhin dhe te <strong>per</strong>dorin burime sekondare <strong>per</strong> te dhenat, duke <strong>per</strong>fshire<br />
fotografi, ( ajrore vertikale dhe oblike), pamje satelitore dhe te dhena nga burimet<br />
ICT [ <strong>per</strong> shembull, nga interneti]<br />
e) te <strong>per</strong>pilohen harta dhe plane duke <strong>per</strong>dorur simbole dhe shkalle [ <strong>per</strong> shembull,<br />
harta te caktuara skicash ] te zgjedhin dhe te <strong>per</strong>dorin teknika te <strong>per</strong>shtatshme<br />
grafike <strong>per</strong> te paraqitur te dhenat ne harta dhe diagrame [ <strong>per</strong> shembull,harta te<br />
rrumbullakta dhe grafika te tjera] duke <strong>per</strong>fshire <strong>per</strong>dorimin e ICT [<strong>per</strong>dorimi i<br />
softçare <strong>per</strong> te planifikuar sh<strong>per</strong>ndarjen e dyqaneve dhe sherbimeve ne nje qender<br />
qyteti]<br />
f) te komunikoje ne menyra te ndryshme duke <strong>per</strong>fshire <strong>per</strong>dorimin e ICT [<strong>per</strong><br />
shembull, duke shkruar nje raport <strong>per</strong> nje çeshtje ambienti duke shkembyer te<br />
dhena lidhur me punen ne terren, duke <strong>per</strong>dorur broshura <strong>per</strong> te ndihmuar ne<br />
gjetjen e nje vendi <strong>per</strong> nje magazine]<br />
Njohurite dhe njohja e vendeve<br />
3. Nxenesit duhet te jene te <strong>per</strong>gatitur
a) <strong>per</strong> te studjuar vendet dhe ambientet ne vendondodhje te reja dhe te rendesishme<br />
[<strong>per</strong> shembull, ato qe <strong>per</strong>menden ne listen ne faqen 26 dhe 27 ]<br />
b) te <strong>per</strong>shkruajne kontekstin kombetar, nderkombetar dhe global te vendeve te<br />
studjuara [<strong>per</strong> shembull, ne bregun pacifik, antar i bashkimit Evropian]<br />
c) te <strong>per</strong>shkruhen dhe shpjegohen tiparet fizike dhe njerezore qe krijojne karakterin e<br />
dallueshem te vendeve<br />
d) te shpjegohet si dhe pse ndodhin ndryshime ne vende te ndryshme dhe problemet<br />
qe lindin nga keto ndryshime<br />
e) te shpjegohet se si vendet jane te ndervarur nga njeri tjetri [<strong>per</strong> shembull, <strong>per</strong>mes<br />
tregetise, asistences, turizmit nderkombetar, shiut acid] dhe te shtjellohet me tej<br />
ideja e qytetarise globale.<br />
Njohurite dhe kuptimi i modeleve dhe proceseve<br />
4. Nxenesit duhet te dine:<br />
a) te <strong>per</strong>shkruajne dhe te spjegojne tipare fizike dhe njerezore dhe ti lidhin ato me<br />
karakterin e vendeve dhe ambienteve.<br />
b) Te identifikojne, te <strong>per</strong>shkruajne dhe te shpjegojne proceset fizike dhe njerezore si<br />
dhe influencen e tyre mbi vendet dhe ambientet<br />
Njohurite dhe kuptimi i ndryshimeve te ambientit dhe zhvillimi i vazhdueshem<br />
5. Nxenesit duhet te dine:<br />
a) te <strong>per</strong>shkruajne dhe te shpjegojne ndryshimet e ambientit [ <strong>per</strong> shembull,<br />
shpyllezimi, erozioni i tokes dhe te njohin rruge te ndryshme <strong>per</strong> ti menaxhuar<br />
keto]<br />
b) te studiojne idene e zhvillimit te vazhdueshem dhe njohjen e influencave <strong>per</strong><br />
njohjen e ambienteve, te njerezve, vendeve dhe ndryshimet ne vete jeten e tyre.<br />
Gjeresia e studimit<br />
6. Gjate kesaj faze kyçe nxenesit duhet te marrin njohuri dhe te fitojne shprehi <strong>per</strong> te<br />
kuptuar studimin e dy vendeve dhe dhjete temave:<br />
Vendet:<br />
a) dy vende me gjendje krejtesisht te ndryshme te zhvillimit ekonomik duke<br />
<strong>per</strong>fshire:<br />
i) ndryshimet rajonale qe ekzistojne ne secilin vend, shkaqet dhe pasojat e tyre<br />
ii) si edhe pse gjykohet nje vend qe eshte me shume ose me pak i zhvilluar<br />
Temat<br />
b) proceset tektonike dhe efektet e tyre mbi vendet dhe njerezit duke <strong>per</strong>fshire:<br />
i) sh<strong>per</strong>ndarja globale e aktivitetit tektonik dhe lidhja e tij me kufijte e vendeve
ii) natyra, shkaqet dhe efektet e termeteve ose sh<strong>per</strong>thimeve vullkanike<br />
iii) <strong>per</strong>gjigja e njerezve ndaj ketyre fatkeqesive<br />
c) proceset gjeomorfologjike dhe pasojat e tyre mbi njerezit dhe vendet duke<br />
<strong>per</strong>fshire:<br />
i) proceset qe i <strong>per</strong>gjigjen zhvillimit te formacioneve tokesore dhe roli i llojeve te<br />
shkembinjve dhe moti<br />
ii) shkaqet dhe pasojat e nje fatkeqesie natyrore [<strong>per</strong> shembull, <strong>per</strong>mbytjet, reshqitjet<br />
e tokes dhe reagimi i njeriut ndaj tyre<br />
d) si dhe pse ndryshojne moti dhe klima duke <strong>per</strong>fshire:<br />
i) ndryshimet midis motit dhe klimes<br />
ii) komponentet dhe lidhjet ne ciklin ujor<br />
iii) si dhe pse ndryshojne aspektet e motit dhe te klimes nga vendi ne vend<br />
e) ekosistemet - si influencojne proceset fizike dhe njerezore ne vegjetacion duke<br />
<strong>per</strong>fshire :<br />
i) karakteristika dhe sh<strong>per</strong>ndarja e nje biomi madhor [<strong>per</strong> shembull, kullotat e<br />
Savanes, shiu ne pyjet tropikale dhe pyjet me drunj te bute<br />
ii) si jane te lidhura ekosistemet e ketij biomi me klimen, token dhe aktivitetin<br />
njerezor<br />
f) sh<strong>per</strong>ndarja dhe ndryshimi i popullates duke <strong>per</strong>fshire:<br />
i) sh<strong>per</strong>ndarjen globale te popullates<br />
ii) shkaqet dhe pasojat e ndryshimit te popullates ne rajone dhe vende duke <strong>per</strong>fshire<br />
emigracionin<br />
iii) lidhja e brendshme midis popullates dhe burimeve<br />
g) karakteristikat ne ndryshimin e vendbanimeve duke <strong>per</strong>fshire<br />
i) shkaqet <strong>per</strong> vendosjen, rritjen dhe natyren e vendbanimit individual<br />
ii)si edhe pse ndryshojne te mirat materiale dhe sherbimet ne vendbanime te ndryshme<br />
ii)si dhe pse ndodhin ndryshime ne funksionet e vendbanimeve dhe si influencojne keto<br />
ndryshime ne grupe njerezish ne menyra te ndryshme si dhe pse ndryshojne te mirat<br />
materiale dhe sherbimet ne vendbanime te ndryshme<br />
iv) modele dhe ndryshime ne <strong>per</strong>dorimin e tokes urbanistike<br />
h) ndryshimi i sh<strong>per</strong>ndarjes dhe i aktivitetit ekonomik dhe influenca e tij duke<br />
<strong>per</strong>fshire:<br />
i) llojet dhe klasifikimet e aktivitetit ekonomik<br />
ii)sh<strong>per</strong>ndarja gjeografike e nje ose me shume aktiviteteve ekonomike [bujqesia, turizmi]<br />
iii)si dhe pse ka ndryshuar dhe po ndryshon sh<strong>per</strong>ndarja [<strong>per</strong> shembull, influenca e<br />
teknologjise se re] dhe pasojat e ketyre ndryshimeve<br />
i)zhvillimi, duke <strong>per</strong>fshire<br />
i)menyrat e identifikimit te ndryshimeve ne zhvillimin brenda dhe midis vendeve<br />
ii)pasojat e ndryshimeve ne zhvilimin e cilesise se jetes <strong>per</strong> grupe te ndryshme njerezish<br />
iii)faktoret, duke <strong>per</strong>fshire vartesine e brendshme midis vendeve qe ndikon ne zhvillim<br />
j) çeshtjet e ambientit, duke <strong>per</strong>fshire:<br />
i) si lindi kerkesa konfliktuale ne nje ambient<br />
ii) si dhe pse behen <strong>per</strong>pjekje <strong>per</strong> te planifikuar dhe menaxhuar ambientet
iii) pasojat e planifikimit dhe menaxhimit te ambientit mbi njerezit, vendet dhe<br />
ambientet [<strong>per</strong> shembull, menaxhimi i nje vendi bregdetar, ndertimi i nje<br />
rezervuari]<br />
k] çeshtjet e burimeve duke <strong>per</strong>fshire :<br />
i) burimet dhe furnizimi i burimit<br />
ii) pasojat e <strong>per</strong>dorimit te burimit mbi ambientin<br />
iii) planifikimi dhe menaxhimi i burimit [ reduktimi i <strong>per</strong>dorimit te energjise dhe<br />
zhvillimi i burimeve alternative te energjise]<br />
7. ne studimin e vendeve dhe te temave nxenesit duhet:<br />
a) te studiojne shkallet <strong>per</strong> matjen lokale, rajonale, nacionale, nderkombetare dhe<br />
globale<br />
b) te studjojne pjese te ndryshme te botes dhe llojet e ndryshme te ambienteve, duke<br />
<strong>per</strong>fshire zonen e tyre lokale, Mbreterine e Bashkuar, Bashkimin Evropian dhe<br />
pjese te botes ne shtete me zhvillim ekonomik te ndryshem<br />
c) te kryejne pune ne terren jashte klase<br />
d) te studiojne çeshtje me rendesi te veçante<br />
Perfshirja: Mundesi efektive <strong>per</strong> mesim <strong>per</strong> te gjithe nxenesit<br />
[Shkollat duhet te <strong>per</strong>gjigjen <strong>per</strong> te krijuar nje kurrikulum te ballancuar dhe te gjere <strong>per</strong> te<br />
gjithe nxenesit. <strong>Kurrikula</strong> kombetare eshte piknisja <strong>per</strong> planifikimin e kurrikules te<br />
shkolles <strong>per</strong> te plotesuar nevojat specifike te individeve dhe te grupeve te nxenesve. Kjo<br />
deklarate e <strong>per</strong>fshirjes qe krijon mundesi mesimi <strong>per</strong> te gjithe nxenesit nenvizon<br />
gjithashtu se si mesuesit mund te ndryshojne. Sipas nevojave programet e kurrikules<br />
kombetare <strong>per</strong> studimin, qe te pajisin te gjithe nxenesit me pune <strong>per</strong> secilen faze. Tre<br />
parime jane esenciale <strong>per</strong> zhvillimin e nje kurrikule me <strong>per</strong>fshirese :<br />
a) vendosja e sfidave te <strong>per</strong>shtatshme <strong>per</strong> mesim<br />
b) <strong>per</strong>gjigja ndaj nevojave te ndryshme qe kane nxenesit <strong>per</strong> mesim<br />
c) ka<strong>per</strong>cimi i pengesave te medha ne fushen e mesimit dhe vleresimi i individeve<br />
dhe grupeve te nxenesve<br />
Zbatimi i ketyre parimeve duhet te mbaje ne minimum nevojen <strong>per</strong> aspekte te zbatimit<br />
te kurrikules kombetare <strong>per</strong> çdo nxenes. Shkollat duhet te sigurojne mundesi jashte<br />
kurrikule kombetare <strong>per</strong> te <strong>per</strong>mbushur nevojat e individeve dhe te grupeve te nxenesve<br />
si <strong>per</strong> shembull, terapia e gjuhes dhe te folurit dhe pregatitja <strong>per</strong> levizshmerine e<br />
nxenesve.<br />
Tre parimet <strong>per</strong> <strong>per</strong>fshirje<br />
Ne planifikimin dhe mesimin e kurrikules kombetare mesuesit duhet te kene parasysh,<br />
parimet e meposhteme:<br />
A Vendosja e sfidave te <strong>per</strong>shtatshme <strong>per</strong> mesimin
1. Mesuesit duhet te kene qellim ti japin çdo nxenesi mundesine <strong>per</strong> te pasur sukses<br />
ne mesim dhe <strong>per</strong> te arritur standarte me te larta . Programet e kurrikules<br />
kombetare, tregojne çfare duhet te mesojne nxenesit ne çdo faze, por mesuesit<br />
duhet te japin njohurite, te mesojne shprehite dhe te kuptojne rruget ne <strong>per</strong>shtatje<br />
me aftesite e nxenesve te tyre. Kjo do te thote te zgjedhesh njohurite dhe aftesite<br />
<strong>per</strong> fazat e hershme dhe te mevonshme te studimit ne menyre qe nxenesit te<br />
<strong>per</strong>parojne dhe te jene ne gjendje te tregojne se çfare kane arritur. Nxenesit duhet<br />
te <strong>per</strong>dorin gjeresisht <strong>per</strong>mbajtjen qe nga faza e pare neqoftese nuk mjafton koha<br />
<strong>per</strong> te dhene te gjitha aspektet e programeve te lidhura me grup moshat studimore.<br />
Nevoitet nje metode fleksibel <strong>per</strong> te matur nxenien neqoftese nxenesit mungojne<br />
ose nderpresin shkollen [<strong>per</strong> shembull, kjo mund te eks<strong>per</strong>imentohet nga udhetare<br />
, refugjate , nxenes qe i nenshtrohen nje trajtimi mjekesor <strong>per</strong> nje kohe te gjate,<br />
duke <strong>per</strong>fshire ketu nxenes me probleme neurologjike si <strong>per</strong> shembull me<br />
demtime ne koke, ose ata qe jane me kushte te nje degradimi te <strong>per</strong>gjithshem<br />
fizik].<br />
2. Per nxenesit qe kane arritje shume me te ulta nga ato qe priten kerkohet nje mase<br />
diferencimi me e madhe. NE keto rrethana mesuseit duhet te <strong>per</strong>dorin <strong>per</strong>mbajtjen<br />
e programit si burim <strong>per</strong> te krijuar nje kontekst mesimi dhe planifikimi te<br />
<strong>per</strong>shtatshem <strong>per</strong> moshen dhe kerkesat e nxenesve. (Mesuesit duhet te gjejne nje<br />
udhezuese QSA <strong>per</strong> planifikimin e punes me ata nxenes qe kane veshtiresi ne<br />
mesim dhe kjo gje do te ndihmonte ne programet e tyre te studimit)<br />
3. Per nxenesit qe kane arritje shume me te larta se niveli i pritshem ne nje ose dy<br />
lende, ne nje faze te caktuar, mesuesit duhet te planifikojne ne menyre te studjuar<br />
punen e tyre, duke <strong>per</strong>gatitur materiale nga fazat e mevonshme ose nga nivelet me<br />
te larta studimore. Mesuesit mund te <strong>per</strong>gatisin shtrirjen, zgjerimin dhe thellimin e<br />
njohurive <strong>per</strong> individe te caktuar dhe <strong>per</strong>mbajtjen e caktuar te lendeve. ( mesuesit<br />
mund te gjejne udhezim ne QSA <strong>per</strong> te <strong>per</strong>mbushur kerkesat e nxenesve te<br />
talentuar ne kete program ndihmes).<br />
B. Pergjigja ndaj nevojave te nxenesve te ndryshem <strong>per</strong> mesim<br />
1. Gjate planifikimit mesuesit duhet te vendosin objektiva te larta dhe t'i japin<br />
mundesi te gjithe nxenesve qe ti arrijne ato, duke <strong>per</strong>fshire djem dhe vajza,<br />
nxenes me nevoja te veçanta arsimore, nxenes me paaftesira fizike, nxenes nga te<br />
gjitha shtresat shoqerore dhe kulturore, nxenes nga grupe te ndryshme etnike duke<br />
<strong>per</strong>fshire nxenes qe udhetojne shume, refugjate, ata qe kekojne azil ne vende te<br />
tjera dhe ata me prejardhje te ndryshme gjuhesore. Mesuesit duhet te kuptojne qe<br />
nxenesit sjellin ne shkolle eks<strong>per</strong>ienca dhe interesa te ndryshme qe influencojne<br />
ne menyren me te cilen ata mesojne. Mesuesit duhet te planifikojne metodat e tyre<br />
te mesimdhenies, ne menyre qe te gjithe nxenesit te marrin pjese plotesisht dhe<br />
me efikasitetin e duhur.<br />
2. Mesuesit duhet te kuptojne kerkesat e nxenesve <strong>per</strong> mundesi te barabarta <strong>per</strong> te<br />
plotesuar gamen e gjere te nevojave te tyre, gjithashtu ata duhet te njohin mire<br />
legjislacionin qe trajton probleme te races, gjinise dhe paaftesise. [ligji mbi
diskriminim seksual i vitit 1975, ligji mbi lidhjet midis racave, i vitit 1976 dhe<br />
ligji i diskriminimit te <strong>per</strong>sonave te paafte i vititi 1995)<br />
3. Mesueit duhet te veprojne <strong>per</strong> t'iu <strong>per</strong>gjigjur nevojave te ndryshme te nxenesve:<br />
a) duke krijuar ambient te <strong>per</strong>shtatshem mesimi<br />
b) duke siguruar motivimin dhe <strong>per</strong>qendrimin e tyre<br />
c) duke siguruar barazi <strong>per</strong> mundesi <strong>per</strong>mes metodave mesimdhenese<br />
d) duke <strong>per</strong>dorur metoda te <strong>per</strong>shtatshme vleresimi<br />
e) duke vendosur objektiva <strong>per</strong> mesimin<br />
[ Shembuj <strong>per</strong> B/3a - krijimi i nje ambienti te <strong>per</strong>shtatshem <strong>per</strong> mesim<br />
Mesuesit krijojne ambient te <strong>per</strong>shtatshem mesimi ku:<br />
• vleresohet kontributi i gjithe nxenesve<br />
• te gjithe nxenesit te ndihen te sigurt dhe te mund te kontribuojne ne menyre te<br />
barabarte<br />
• sfidimi i pikpamjeve steriotipe ne menyre qe nxenesit te mesojne ne menyre te<br />
diferencuar, duke u nisur nga ndryshime racore, gjinore sipas paaftesise se tyre<br />
• Nxenesit mesojne te marrin <strong>per</strong>gjegjesi <strong>per</strong> veprimet dhe sjelljet e tyre ne shkolle<br />
dhe ne komunitet<br />
• Te gjitha format te sjelljes te keqe dhe ngacmimeve duke <strong>per</strong>fshire edhe<br />
ngacmime racore duhen sfiduar<br />
• Nxenesit kane mundesi te vishen ne <strong>per</strong>puthje me besimet e tyre fetare,<br />
veçanerisht ne lende si shkence, arkitekture, teknologji dhe edukate fizike<br />
Shembuj <strong>per</strong> B/3b – Sigurimi i motivimit dhe <strong>per</strong>qendrimit<br />
Mesuesit sigurojne motivimin dhe <strong>per</strong>qendrimin e nxenesve ne<strong>per</strong>mjet:<br />
• <strong>per</strong>dorimit te metodave te <strong>per</strong>shtatshme <strong>per</strong> stile te ndryshme te mesuari<br />
• <strong>per</strong>dorimit, aty ku eshte e mundur dhe e <strong>per</strong>shtatshme, e nje numri metodash<br />
organizative, te tilla si <strong>per</strong>caktimi, puna individuale dhe ne grup, <strong>per</strong> te siguruar qe<br />
nevojat e te mesuarit jane adresuar si duhet<br />
• <strong>per</strong>mbajtje e ndryshme e temave dhe prezantimit te tyre ne menyre qe kjo te <strong>per</strong>puthet<br />
me nevojat e nxenesve <strong>per</strong> mesim<br />
• planifikimi i punes bazuar ne interesat dhe eks<strong>per</strong>iencen e tyre kulturore<br />
• planifikimi i duhur i punes sfiduese <strong>per</strong> ata qe kane aftesi te kuptuari gjuhesore me te<br />
avancuara<br />
• <strong>per</strong>dorimi i materialeve qe reflektojne diversitet shoqeror dhe kulturor dhe qe japin<br />
imazhe pozitive te races, gjinise dhe paaftesise<br />
• planifikimi dhe monitorimi i ritmit te punes ne menyre qe te gjithe te kene nje<br />
mundesi <strong>per</strong> te mesuar ne menyre efektive dhe <strong>per</strong> te arritur sukses<br />
• Kryerja e veprimeve <strong>per</strong> te mbajtur gjalle interesin dhe dhe vazhdimesine e te<br />
mesuarit <strong>per</strong> nxenesit qe mund te mungojne <strong>per</strong> <strong>per</strong>iudha te gjata kohe
Shembuj <strong>per</strong> B/3c <strong>per</strong> te krijuar barazi ne mundesi<br />
Metoda te mesimdhenies qe krijojne barazi ne mundesi <strong>per</strong>fshijne :<br />
• siguria qe djemte dhe vajzat te marrin pjese ne te njejten kurrikul, veçanerisht ne<br />
shkence, projektim, teknologji dhe edukate fizike<br />
• marrja parasysh e interesave dhe shqetesimeve te djemve dhe vajzave duke<br />
<strong>per</strong>dorur nje numer veprimtarish dhe kontekste pune qe lejojne nje larmi<br />
interpretimesh dhe rezultatesh, veçanerisht ne Gjuhen Angleze, shkence, vizatim<br />
dhe teknologji, IT, art , muzike dhe edukim fizik<br />
• shmangja e steriotipeve gjinore gjate organizimit te nxenesve ne grupe, duke i<br />
caktuar ato ne aktivitete ose duke mundesuar <strong>per</strong>dorimin e pajisjeve prej tyre,<br />
veçanerisht ne shkence, vizatim dhe teknologji, ICT dhe art dhe konstruksion.<br />
• mundesimi <strong>per</strong> pjesmarrje ne te gjitha lendet, brenda gjithe mundesive, e<br />
nxenesve me mangesi apo nevoja te veçanta mjekesore , duke ofruar model role<br />
pozitive dhe duke siguruar, aty ku eshte e nevojshme, lehtesimin e mundesise <strong>per</strong><br />
aktivitete me mbeshtetjen e nevojshme, mjete ndihmese dhe kushte adaptuese. (<br />
shih: Ka<strong>per</strong>cimi i pengesave potenciale te mesuarit dhe vleresimi <strong>per</strong> individe dhe<br />
grupe nxenesish).<br />
Shembuj <strong>per</strong> B/3d – <strong>per</strong>dorimi i metodave te <strong>per</strong>shtatshme te vleresimit<br />
Mesuesit <strong>per</strong>dorin metodat e duhura te vleresimit qe :<br />
• lejojne <strong>per</strong> stile te ndryshme te mesuari dhe sigurojne qe nxenesve t’ju jepet mundesia<br />
dhe inkurajimi <strong>per</strong> te demonstruar aftesine e tyre dhe arritjet <strong>per</strong>mes mjeteve te<br />
<strong>per</strong>shtatshme<br />
• njihen prej nxenesve dhe <strong>per</strong> ata <strong>per</strong> te cilet ata jane <strong>per</strong>gatitur<br />
• <strong>per</strong>dorin materiale qe jane te çliruara nga diskriminimi dhe steriotipizmi ne çdo forme<br />
• sigurojne fidbek te qarte dhe <strong>per</strong> nxenesit ne menyre qe ti ndihmojne ata <strong>per</strong> te<br />
mesuar te metejshem<br />
Shembuj <strong>per</strong> B/3e – caktimi i objektivave te mesuarit<br />
Mesuesit <strong>per</strong>caktojne objektiva te mesuarit qe:<br />
• Mbeshteten ne njohurite, eks<strong>per</strong>iencat, interesat dhe pikat e forta te nxenesve duke<br />
<strong>per</strong>miresuar aspekte te dobesive te tyre dhe duke demonstruar progresin e tyre me<br />
kalimin e kohes<br />
• Jane te arritshme dhe sfiduese dhe ndihmojne nxenesit <strong>per</strong> te zhvilluar vleresimin <strong>per</strong><br />
veten e tyre dhe besimin ne aftesite e tyre <strong>per</strong> te mesuar.]<br />
C Ka<strong>per</strong>cimi i pengesave potenciale ne procesin e te mesuarit dhe vleresimi <strong>per</strong> individe<br />
dhe grupe nxenesish<br />
[ A pakica nxenesish do te kene kerkesa te veçanta te mesuari dhe vleresimi qe<br />
ka<strong>per</strong>cejne kushtet e <strong>per</strong>caktuara ne seksionin A dhe B dhe neqoftese nuk adresohen,
mund te krijojne barriera <strong>per</strong> te mesuarin. Keto kerkesa mund te lindin si rezultat i nje<br />
nxenesi qe ka nevoja te veçanta arsimore ose mund te lidhen me <strong>per</strong>parimin e nje nxenesi<br />
ne te mesuarin e gjuhes Angleze si nje gjuhe shtese. ]<br />
1. Mesuesit duhet ti marrin parasysh keto kerkesa dhe te krijojne kushte, aty ku eshte<br />
e mundur, <strong>per</strong> te mbeshtetur individe apo grupe individesh dhe <strong>per</strong> ti mundesuar<br />
ata te marrin pjese ne menyre efektive ne kurrikul dhe ne vleresimin e<br />
aktiviteteve. Gjate <strong>per</strong>fundimit te vleresimeve te fazes, mesuesit duhet te mbajne<br />
parasysh se organizime te veçanta duhet te jene te mundshme <strong>per</strong> te mbeshtetur<br />
nxenes individe.<br />
Nxenes me nevoja te veçanta arsimore<br />
2. Planifikimi dhe vleresimi i kurrikules <strong>per</strong> nxenes me nevoja te veçanta arsimore<br />
duhet te mbaje parasysh llojin dhe shkallen e veshtiresive qe provojne kete<br />
nxenes. Mesuesit do te <strong>per</strong>ballen me nje numer te madh nxenesish me nevoja te<br />
veçanta arsimore, disa nga te cilet do te kene mangesi ( shiko paragrafin C/4 dhe<br />
C/5). Ne shume raste, veprimi i nevojshem qe duhet ndermarre <strong>per</strong> t’iu <strong>per</strong>gjigjur<br />
kerkesave te nje individi <strong>per</strong> mundesi ne kurrikul, do te plotesohet <strong>per</strong>mes nje<br />
diferencimi me te madh te detyrave dhe materialeve, ne <strong>per</strong>puthje me nderhyrjet<br />
ne baze shkolle sikurse jane te <strong>per</strong>caktuara ne Kodin SEN te Praktikes. Nje numer<br />
me i vogel nxenesish mund te kete nevoje <strong>per</strong> pajisjet dhe metodat e specialistit<br />
apo <strong>per</strong> aktivitete alternative dhe te <strong>per</strong>shtatur, ne <strong>per</strong>puthje me nderhyrjet ne<br />
baze shkolle shoqeruar me keshillim dhe mbeshtetje nga specialiste te jashtem,<br />
sikurse <strong>per</strong>shkruhet ne Kodin SEN te Praktikes., apo, ne kushte te veçanta, ne nje<br />
<strong>per</strong>caktim te nje nevoje te veçante.<br />
Mesuesit, kur eshte e nevojshme, duhet te punojne ngushte me <strong>per</strong>faqesues te agjensive te<br />
tjera qe mund te jene mbeshtetes <strong>per</strong> nxenesin.<br />
3. Mesuesit duhet te ndermarrin veprime te veçanta <strong>per</strong> te siguruar mundesi te<br />
mesuari <strong>per</strong> nxenesit me nevoja te veçanta arsimore:<br />
a) duke i siguruar ndihme <strong>per</strong> nxenesit qe kane nevoje ne komunikim, gjuhe dhe<br />
shkrim<br />
b) duke planifikuar, kur eshte e nevojshme, te zhvillohet te kuptuarit nga nxenesit<br />
<strong>per</strong>mes <strong>per</strong>dorimit te gjithe ndjenjave dhe eks<strong>per</strong>iencave te mundshme<br />
c) duke planifikuar pjesmarrje te plote te nxenesve ne te mesuarin dhe ne aktivitete<br />
fizike dhe praktike<br />
d) duke ndihmuar nxenesit te menaxhojne sjelljen e tyre, te marrin pjese ne te<br />
mesuarit efektiv dhe te sigurt dhe ne fazen 4, te <strong>per</strong>gatiten <strong>per</strong> pune<br />
e) te ndihmojne individe te menaxhojne emocionet e tyre, veçanerisht traumat apo<br />
streset, dhe te marrin pjese ne te mesuarit<br />
[shembuj <strong>per</strong> C/3a – ndihmesa <strong>per</strong> komunikimin, gjuhen dhe shkrim e lexim
Mesuesit ndihmojne nxenesit qe kane nevoje ne komunikim, gjuhe dhe shkrim e lexim<br />
ne<strong>per</strong>mjet:<br />
• <strong>per</strong>dorimit te teksteve qe nxenesit te lexojne dhe te kuptojne<br />
• <strong>per</strong>dorimit te materialeve vizuale dhe te shkruara ne formate te ndryshme,<br />
duke <strong>per</strong>fshire printime te medha, tekst me simbole dhe Braille ( <strong>per</strong> te<br />
verberit)<br />
• <strong>per</strong>dorimit te ICT dhe mjeteve te tjera teknologjike dhe materialeve te<br />
regjistruara<br />
• <strong>per</strong>dorimit te mjeteve alternative dhe shtojce komunikuese, duke <strong>per</strong>fshire<br />
sinjale/shenja dhe simbole<br />
• <strong>per</strong>dorimi i makinave <strong>per</strong>kthyese, komunikuese dhe shkrimeve<br />
Shembuj <strong>per</strong> C/3b - zhvillimi i te kuptuarit<br />
Mesuesit zhvillojne te kuptuarit e nxenesve <strong>per</strong>mes <strong>per</strong>dorimit te gjithe shqisave te<br />
mundshme dhe eks<strong>per</strong>iences, ne<strong>per</strong>mjet:<br />
• Perdorimi i materialeve dhe burimeve qe nxenesit mund te <strong>per</strong>dorin ne<strong>per</strong>mjet<br />
pamjes, prekjes, tingullit, shijes dhe eres<br />
• Perdorimi i <strong>per</strong>shkrimeve me fjale dhe nxites te tjere <strong>per</strong> te plotesuar mungesen e<br />
eks<strong>per</strong>iences te dores se pare<br />
• Perdorimi i ICT, materiale vizuale dhe materiale te tjera <strong>per</strong> te rritur njohurite e<br />
nxenesve mbi boten rreth tyre<br />
• Inkurajimi i nxenesve <strong>per</strong> te marre pjese ne aktivitete te <strong>per</strong>ditshme te tilla si loja,<br />
drama, vizita klase, dhe eksplorimi mjedisit<br />
Shembuj <strong>per</strong> C/3c - planifikimi <strong>per</strong> pjesmarrje te plote<br />
Mesuesit planifikojne <strong>per</strong> pjesmarrjen e plote te nxenesve ne te mesuarit dhe aktivitete<br />
fizike dhe praktike <strong>per</strong>mes:<br />
• Perdorimit te mjeteve te specialistit dhe pajisjeve<br />
• Sigurimi i mbeshtetjes nga te rriturit dhe koleget kur jane te nevojshme<br />
• Pershtatja detyrave dhe mjedisit<br />
• Sigurimi i aktiviteteve alternative, ku jane te nevojshme.<br />
Shembuj <strong>per</strong> C/3d - kontrolli i sjelljes<br />
Mesuesit ndihmojne nxenesit te kontrollojne sjelljen e tyre, te marrin pjese ne te mesuarit<br />
efektiv dhe te sigurt dhe ne fazen 4, te <strong>per</strong>gatiten <strong>per</strong> pune ne<strong>per</strong>mjet:<br />
• Percaktimi i kerkesave realiste dhe <strong>per</strong>kufizimi i qarte i tyre<br />
• Perdorimi i menaxhimit te sjelljes pozitive, duke <strong>per</strong>fshire nje strukture te qarte te<br />
sh<strong>per</strong>blimeve dhe sanksioneve<br />
• Dhenia e çdo mundesie dhe inkurajimi i nxenesve <strong>per</strong> te zhvilluar aftesi pune
• Mesimdhenia e rregullave esenciale te sigurise<br />
Shembuj <strong>per</strong> C/3e - menaxhimi i ndjenjave<br />
Mesuesit ndihmojne individed te menaxhojne emocionet e tyre dhe marrin pjese ne<br />
procesin e te mesuarit <strong>per</strong>mes:<br />
• Percaktimit te aspekteve te mesuarit ne te cilat nxenesit do te <strong>per</strong>fshihen me plane afat<br />
- shkurter, me objektiva qe mund te arrihen lehte ne aktivitete te <strong>per</strong>caktuara<br />
• Sigurimi i fidbekut pozitiv <strong>per</strong> te <strong>per</strong>forcuar dhe nxitur te mesuarit dhe <strong>per</strong> te ndertuar<br />
ndjenjen e vetvleresimit<br />
• Zgjidhja e detyrave dhe materialeve duke u <strong>per</strong>pjekur te shmanget stresi i<br />
panevojshem <strong>per</strong> nxenesin<br />
• Krijimi i nje mjedisi mesimor mbeshtetes ne te cilin nxenesit ndihen te sigurt dhe<br />
jane te afte te <strong>per</strong>fshihen ne procesin e te mesuarit<br />
• Mundesi kohore <strong>per</strong> nxenesit qe te <strong>per</strong>fshihen ne procesin e te mesuarit dhe<br />
gradualisht te rritin gamen e aktiviteteve dhe kerkesave]<br />
Nxenesit me paaftesi<br />
4. Jo te gjithe nxenesit me paaftesi do te kene domozdoshmerisht nevoja te veçanta<br />
arsimore. Shume nxenes me paaftesi mesojne sebashku me shoket e tyre dhe nuk<br />
kane nevoje <strong>per</strong> shume burime shtojce ne mbeshtetje te mjeteve qe ata <strong>per</strong>dorin si<br />
pjese e jetes se tyre te <strong>per</strong>ditshme, te tilla si karroca me rrota, mjet <strong>per</strong> degjim apo<br />
pajisje qe ndihmon shikimin. Mesuesit duhet te veprojne dhe ne planin e tyre<br />
duhet te sigurojne qe keta nxenes te mundesohen <strong>per</strong> pjesmarrje te plote dhe<br />
efektive,brenda mundesive qe ata kane, ne Kurrikulen <strong>Kombetare</strong> dhe rregullat e<br />
ligjshme te vleresimit. Duhet te identifikohen fusha potenciale te veshtiresive te<br />
cilat duhet te adresohen qe ne fillim te punes.<br />
5. Mesuesit duhet te ndermarin veprime specifike aktive <strong>per</strong> te mundesuar<br />
pjesmarrjen efektive te nxenesve me paaftesi ne<strong>per</strong>mjet:<br />
a) planifikimit te sasise te nevojshme te kohes <strong>per</strong> te lejuar kryerjen e kenaqshme te<br />
detyrave<br />
b) planifikimi i mundesive, ku eshte e nevojshme, <strong>per</strong> zhvillimin e aftesive ne<br />
aspekte praktike te kurrikules<br />
c) identifikimi i aspekteve te programeve te studimit dhe arritja e objektivave qe<br />
mund te prezantojne veshtiresi specifike <strong>per</strong> individed.<br />
[ Shembuj <strong>per</strong> C/5a – planifikimi <strong>per</strong> te <strong>per</strong>mbushur detyrat<br />
Mesuesit planifikojne sasi kohe te <strong>per</strong>shtatshme <strong>per</strong> te lejuar nxenesit te <strong>per</strong>mbushin<br />
kenaqshem detyrat e tyre ne<strong>per</strong>mjet:
• Marrjes parasysh te ritmit te ulet sipas te cilit disa nxenes do te jene ne gjendje te<br />
rregjistrojne punen e tyre, me dore ose me pajisjen e specialistit, dhe aftesine fizike qe<br />
nevoitet<br />
• Ndergjegjesimi <strong>per</strong> nivelin e larte te <strong>per</strong>qendrimit te nevojshem <strong>per</strong> disa nxenes kur<br />
ndjekin ose interpretojne tekstin apo grafikat, veçanerisht kur <strong>per</strong>dorin mjete vizive<br />
apo metoda te prekjes, si dhe lodhjen e madhe qe mund te kene kur i kryejne keto<br />
veprime<br />
• Caktimi i kohes se mjaftueshme, mundesive <strong>per</strong> <strong>per</strong>dorimin e pajisjeve <strong>per</strong> nxenesit<br />
qe ata te marrin informacion <strong>per</strong>mes punes eks<strong>per</strong>imentale dhe vezhgimit te<br />
hollesishem, <strong>per</strong>fshire <strong>per</strong>dorimin e mikroskopit<br />
• Ndergjegjesimi <strong>per</strong> <strong>per</strong>pjekjet qe nevoiten nga disa nxenes <strong>per</strong> te ndjekur punen me<br />
goje, <strong>per</strong>mes <strong>per</strong>dorimit te degjimit te paket qe mund te kene, leximit te levizjes te<br />
buzeve apo nje kengetari, dhe te lodhjes apo humbjes te <strong>per</strong>qendrimit qe mund te<br />
ndodhe.<br />
Shembuj C/5b – zhvillimi i aftesive ne aspektin praktik<br />
Mesuesit krijojne mundesi <strong>per</strong> zhvillimin e aftesive ne aspekte praktike te kurrikules<br />
<strong>per</strong>mes:<br />
• Sigurimi i aktiviteteve dhe metodave te <strong>per</strong>shtatura, te modifikuara apo alternative te<br />
te mesuarit ne edukimin fizik dhe sigurimi qe keto aktivitete te kene integritet dhe<br />
ekuivalence <strong>per</strong> Kurrikulen <strong>Kombetare</strong> dhe te mundesojne nxenesit te arrijne<br />
progresin e duhur.<br />
• Sigurimi i aktiviteteve alternative dhe te <strong>per</strong>shtatura ne shkence, art dhe vizatim,<br />
konstruksion dhe teknologji <strong>per</strong> nxenesit qe nuk jane te afte te <strong>per</strong>dorin veglat,<br />
pajisjet apo materialet ose te cilet mund te jene alergjik ndaj llojeve te ndryshme te<br />
materialeve<br />
• Sigurimi qe te gjithe nxenesit mund te <strong>per</strong>fshihen dhe te marrin pjese ne menyre te<br />
sigurt ne vezhgime te drejt<strong>per</strong>drejta ne gjeografine e terrenit, studime lokale dhe<br />
vizita ne muzeume, ndertesa historike dhe qendra te tjera.<br />
Shembuj <strong>per</strong> C/5 c – ka<strong>per</strong>cimi i veshtiresive specifike<br />
Mesuesit ka<strong>per</strong>cejne veshtiresi specifike <strong>per</strong> individe qe paraqiten ne aspektet e<br />
programeve te studimit dhe arritjes te objektivave <strong>per</strong>mes:<br />
• Perdorimit te metodave qe mundesojne nxenesit me degjim te kufizuar te mesojne<br />
rreth tingujve ne shkence dhe ne muzike<br />
• Ndihmes qe duhet ti jepet femijeve me shikim te kufizuar te mesojne rreth drites ne<br />
shkence, te <strong>per</strong>dorin hartat dhe burime vizuale ne gjeografi dhe te vleresojne produkte<br />
te ndryshme ne vizatim dhe teknologji dhe imazhe ne art dhe vizatim.<br />
• Sigurimi i mundesive <strong>per</strong> nxenesit qe te zhvillojne force ne thellesi edhe kur ata nuk<br />
mund te plotesojne kerkesa te caktuara ne nje lende, te tilla si kerkesa vizuale ne art<br />
dhe vizatim dhe kerkesa te kenduarit ne muzike<br />
• Mosmarrja ne konsiderate e ketyre aspekteve raste inviduale te caktuara kur kerkohet<br />
te behet nje gjykim kundrejt nivelit <strong>per</strong>shkrues]
Nxenesit qe mesojne gjuhen angleze si nje gjuhe shtojce<br />
6. Nxenesit <strong>per</strong> te cilet Anglishtja eshte nje gjuhe shtojce kane nevoja te ndryshme<br />
<strong>per</strong>sa i <strong>per</strong>ket mbeshtetjes se domozdoshme ne mesimin e gjuhes angleze .<br />
planifikimi duhet t’e marre parasysh faktore te tille si mosha e nxenesve, gjatesia<br />
e kohes ne kete vend, eks<strong>per</strong>ienca dhe aftesite e meparshme arsimore ne gjuhe te<br />
tjera. Monitorimi i kujdeshsem i progresit te çdo nxenesi ne <strong>per</strong>vetesimin e<br />
aftesive te gjuhes angleze, njohurive mbi lenden dhe te kuptuarit do te jete i<br />
nevojshem <strong>per</strong> te konfirmuar se nuk ka veshtiresi ne te mesuarin e gjuhes.<br />
7. Aftesia e nxenesve <strong>per</strong> te cilet anglishtja eshte nje gjuhe shtojce, <strong>per</strong> te marre<br />
pjese ne Kurrikulen <strong>Kombetare</strong>, mund te jete me e avancuar se aftesite e tyre ne<br />
komunikimin ne gjuhen angleze. Mesuesit duhet te planifikojne mundesi te<br />
mesuari <strong>per</strong> te ndihmuar nxenesit te zhvillojne anglishten e tyre dhe duhet te<br />
synojne te sigurojne mbeshtetjen qe u nevoitet nxenesve <strong>per</strong> te marre pjese ne te<br />
gjithe fushat.<br />
8. Mesuesit duhet te ndermarrin veprime specifike <strong>per</strong> te ndihmuar nxenesit qe po<br />
mesojne anglisht si nje gjuhe shtojce ne<strong>per</strong>mjet:<br />
a) zhvillimit te Anglishtes se tyre te folur dhe te shkruar<br />
b) sigurimi i mundesive <strong>per</strong> te marre pjese ne kurrikulen dhe ne vleresim<br />
[Shembuj <strong>per</strong> C/8a – zhvillimi i Anglishtes te folur dhe te shkruar<br />
Mesuesit zhvillojne Anglishten e folur dhe te shkruar te nxenesve <strong>per</strong>mes:<br />
• sigurimit qe fjalori i punes <strong>per</strong>fshin fjalorin teknik dhe fjalorin kyç te gjuhes se<br />
<strong>per</strong>ditshme, metafora dhe idioma<br />
• shpjegimi i qarte si gjuha e folur dhe e shkruar angleze jane strukturuar <strong>per</strong> te arritur<br />
qellime te ndryshme, <strong>per</strong>mes disa lendeve<br />
• sigurimi i nje larmie materiale leximi [<strong>per</strong> shembull, puna e vete nxenesve, media,<br />
ICT, letersia, libra reference] qe hedhin drite mbi menyra te ndryshme te <strong>per</strong>dorimit<br />
te gjuhes angleze, veçanerisht ato qe ndihmojne nxenesit te kuptojne shoqerine dhe<br />
kulturen<br />
• sigurimi se ekzistojne mundesi efektive <strong>per</strong> bisede dhe kjo bisede <strong>per</strong>doret <strong>per</strong> te<br />
mbeshtetur shkrimin ne te gjitha lendet<br />
• inkurajimi i nxenesve <strong>per</strong> te transferuar njohurite e tyre, aftesite dhe te kuptuarit e nje<br />
gjuhe ne nje gjuhe tjeter , aty ku eshte e nevojshme, duke evidentuar ngjashmerite dhe<br />
ndryshimet midis gjuheve<br />
• mbeshtetja ne eks<strong>per</strong>iencat gjuhesore te nxenesve ne familje dhe ne komunitetin e<br />
gjere, ne menyre qe zhvillimi i <strong>per</strong>dorimit te Anglishtes dhe gjuheve te tjera te<br />
mbeshtete njera tjeren.<br />
Shembuj <strong>per</strong> C/8b – sigurimi i mundesise se <strong>per</strong>dorimit<br />
Mesuesit duhet te sigurohen qe nxenesit te kene mundesi ne Kurrikul dhe ne vleresim<br />
<strong>per</strong>mes:
• <strong>per</strong>dorimit te teksteve dhe materialeve te mundeshme qe i <strong>per</strong>shtaten moshes se<br />
nxenesve dhe nivelit te mesuarit<br />
• sigurimi i mbeshtetjes duke <strong>per</strong>dorur ICT apo vidio dhe matriale degjimore, fjalore<br />
dhe <strong>per</strong>kthyes , lexues dhe doreshkrime.<br />
• Perdorimi i familjes apo gjuhes te pare, ku eshte e nevojshme.]<br />
Informacion shtojce <strong>per</strong> gjeografine<br />
Mesuesit mund ta konsiderojne materialin ne vijim te dobishem kur zbatojne <strong>per</strong>fshirjen<br />
ligjore te <strong>per</strong>caktimit: Sigurimi i mundesive te mesuarit efektiv <strong>per</strong> te gjithe nxenesit.<br />
Mesuesit kane nevoje te konsiderojne kerkesa te plota te <strong>per</strong>fshirjes te <strong>per</strong>caktimit kur<br />
planifikojne <strong>per</strong> individe apo grupe nxenesish. Ekzistojne referenca specifike <strong>per</strong><br />
gjeografine ne shembujt C/5b dhe C/5c.<br />
Per te ka<strong>per</strong>cyer çdo barriere potenciale te mesuarit ne gjeografi , disa nxenes mund te<br />
kerkojne:<br />
• Aktivitete te <strong>per</strong>shtaten <strong>per</strong> ti mundesuar ata te <strong>per</strong>fshihen dhe marrin pjese dhe te<br />
jene te sigurt ne vezhgime gjeografike te drejt<strong>per</strong>drejta ne terren<br />
• Mbeshtetje <strong>per</strong> te kompensuar <strong>per</strong> veshtiresi ne menaxhimin e informacionit vizual<br />
dhe burimeve te tjera vizuale . Aty ku nuk mund te sigurohet mbeshtetja [<strong>per</strong><br />
shembull, mundesi <strong>per</strong> nxenesit qe nuk dallojne ngjyrat ne hartat OS apo imazhet e<br />
sateliteve] duhet te <strong>per</strong>doren burime alternative<br />
• Ndihmese <strong>per</strong> te vezhguar dhe kuptuar rreth veçorive gjeografike dhe mjedisit ne ato<br />
raste kur <strong>per</strong> shkak te pengesave vizuale apo veshtiresive ne levizje, ato jane te paafte<br />
te fitojne te mesuarit rreth nje bote dhe mjedisi te gjere.<br />
Vleresimi<br />
• Kur kerkohen gjykimet ndaj nivelit te <strong>per</strong>shkrimeve , keto duhet, ku te jete e mundur,<br />
te krijojne mundesi <strong>per</strong> kushtet e mesi<strong>per</strong>me.<br />
Perdorimi i gjuhes <strong>per</strong>mes kurrikulumit<br />
1. Nxenesit duhet te mesohen ne te gjitha lendet te shprehin veten e tyre sakte dhe ne<br />
menyre te <strong>per</strong>shtatshme dhe te lexojne sakte dhe me te kuptuar. Meqenese<br />
Anglishtja standarte, e folur dhe e shkruar, eshte gjuha predominante ne te cilen<br />
mesohen njohurite dhe aftesite, nxenesit duhet te mesohen te njohin dhe <strong>per</strong>dorin<br />
Anglishten standarte.<br />
Shkrimi<br />
2. Ne shkrim, nxenesit duhet te mesohen te <strong>per</strong>dorin germezimin dhe pikesimin e<br />
qarte dhe te ndjekin kushtet gramatikore. Ata duhet gjithashtu te mesohen te<br />
organizojne shkrimin e tyre ne forma logjike dhe koherente.<br />
Te folurit<br />
3. Ne gjuhen e folur, nxenesit duhet te mesohen te <strong>per</strong>dorin gjuhen sakte dhe ne<br />
menyre bindese.
Degjimi<br />
4. Nxenesit duhet te mesohen te degjojne te tjeret dhe te <strong>per</strong>gjigjen dhe te ndertojne<br />
idete dhe pikpamjet e tyre ne menyre konstruktive.<br />
Leximi<br />
5. Ne lexim, nxenesit duhet te mesohen ne strategji qe i ndihmojne ata te lexojne ne<br />
menyre te kuptimshme, te lokalizojne edhe <strong>per</strong>dorin informacionin, te ndjekin nje<br />
proces apo argument dhe te <strong>per</strong>mbledhin dhe te sintetizojne dhe <strong>per</strong>shtatin çfare<br />
ata mesojne nga te lexuarit.<br />
6. Nxenesit duhet te mesojne fjalorin teknik dhe te specialitetit te lendeve dhe si t’i<br />
<strong>per</strong>dorin dhe shqiptojne/germezojne keto fjale. Ato gjithashtu duhet te mesohen te<br />
<strong>per</strong>dorin modelet e gjuhes se gjalle <strong>per</strong> te kuptuar dhe <strong>per</strong> t’u shprehur ne lende te<br />
ndryshme. Keto <strong>per</strong>fshijne ndertimin e fjalive, paragrafeve dhe teksteve qe<br />
<strong>per</strong>doren shpesh ne nje lende [<strong>per</strong> shembull, gjuha <strong>per</strong> te shprehur rastesi,<br />
kronologjite, logjiken, eksplorimin, hipotezat, krahasimin, dhe si te behen pyetje<br />
dhe zhvillohen argumenta].<br />
Perdorimi i teknologjise te informacionit dhe komunikimit <strong>per</strong>mes kurrikules<br />
1. Nxenesve duhet t’u jepen mundesite <strong>per</strong> te zbatuar dhe zhvilluar aftesite e tyre<br />
ICT <strong>per</strong>mes <strong>per</strong>dorimit te mjeteve te ICT <strong>per</strong> te mbeshtetur te mesuarit e tyre ne te<br />
gjitha lendet ( me <strong>per</strong>jashtim te edukimit fizik ne fazen 1 dhe 2 ] (ne fazen 1, nuk<br />
ka kerkesa statutore qe te mesojne <strong>per</strong>dorimin e ICT ne programet e studimit <strong>per</strong><br />
lendet jo-themelore. Mesuesit duhet te <strong>per</strong>dorin gjykimin e tyre <strong>per</strong> te vendosur<br />
ku eshte e nevojshme te mesojne <strong>per</strong>dorimin e ICT <strong>per</strong>mes ketyre lendeve ne<br />
fazen 1. Ne fazat e tjera, ekzistojne kerkesa statutore <strong>per</strong> <strong>per</strong>dorimin e ICT ne te<br />
gjitha lendet, <strong>per</strong>veç edukimit fizik).<br />
2. Nxenesve duhet t’u jepen mundesite te mbeshtetin punen e tyre duke u mesuar:<br />
a) te gjejne gjerat nga nje larmi burimesh, duke zgjedhur dhe sintetizuar<br />
informacionin <strong>per</strong> te plotesuar nevojat e tyre dhe <strong>per</strong> te zhvilluar aftesine <strong>per</strong> te<br />
bere pyetje rreth saktesise, tendeciozitetit dhe mundesise.<br />
b) Te zhvillojne idete e tyre duke <strong>per</strong>dorur mjete ICT <strong>per</strong> te regulluar dhe <strong>per</strong>punuar<br />
punen e tyre dhe <strong>per</strong> te gjalleruar kualitetin dhe saktesine e saj.<br />
c) Te shkembejne dhe ndajne informacion , si drejt<strong>per</strong>sedrejti dhe <strong>per</strong>mes medias<br />
elektronike<br />
d) Te <strong>per</strong>serisin, modifikojne dhe vleresojne punen e tyre, duke reflektuar ne menyre<br />
kritike mbi cilesine e saj, ndersa <strong>per</strong>parojne .<br />
Objektivat te arritjes <strong>per</strong> gjeografine<br />
Niveli 1
Nxenesit tregojne njohurite e tyre, aftesite te kuptuarin ne studime ne shkalle lokale. Ato<br />
njohin dhe bejne vezhgime rreth veçorive fizike dhe njerezore te vendodhjeve. Ata<br />
shprehin pikpamjet e tyre mbi veçorite e mjedisit te nje zone. Ata <strong>per</strong>dorin burimet qe u<br />
jepen atyre, dhe vezhgimet e tyre, <strong>per</strong> te pyetur dhe <strong>per</strong> t’ju <strong>per</strong>gjigjur pyetjeve rreth<br />
vendeve dhe mjediseve.<br />
Niveli 2<br />
Nxenesit tregojne njohurite e tyre, aftesite dhe te kuptuarit ne studime ne shkalle lokale.<br />
Ata <strong>per</strong>shkruajne veçori fizike dhe njerezore te vendeve dhe njohin dhe bejne vezhgime<br />
rreth ketyre veçorive qe u japin vendeve karakterin e tyre. Ato tregojne <strong>per</strong> njohje <strong>per</strong><br />
vende <strong>per</strong>tej vendndodhjes te tyre. Ata shprehin pikpamje mbi mjedisin e nje<br />
vendndodhjeje dhe njohin si njerezit ndikojne mbi mjedisin. Ato kryejne detyra te<br />
thjeshta dhe zgjedhin informacion duke <strong>per</strong>dorur burime qe u jane dhene atyre. Ata e<br />
<strong>per</strong>dorin kete informacion dhe vezhgimet e tyre <strong>per</strong> te ndihmuar ne berjen dhe <strong>per</strong>gjigjen<br />
e pyetjeve rreth vendeve dhe mjediseve. Ata fillojne te <strong>per</strong>dorin fjalorin e <strong>per</strong>shtatshem<br />
gjeografik.<br />
Niveli 3<br />
Nxenesit tregojne njohurite e tyre, aftesite dhe te kuptuarit ne studime ne nivel lokal. Ata<br />
<strong>per</strong>shkruajne dhe krahasojne veçori fizike dhe njerezore te vendndodhjeve te ndryshme<br />
dhe ofrojne shpjegime <strong>per</strong> vendodhjet e disa prej ketyre tipareve. Ata jane te<br />
ndergjegjshem se vende te ndryshme mund te kene karakteristika dhe te njejta dhe te<br />
ndryshme. Ata ofrojne shpjegime aresye <strong>per</strong> disa nga vezhgimet e tyre dhe <strong>per</strong> pikpamjet<br />
dhe gjykimet e tyre rreth vendeve dhe mjediseve. Ata njohin si njerezit kerkojne te<br />
<strong>per</strong>miresojne dhe te ruajne qendrueshmerine e mjediseve. Ata <strong>per</strong>dorin aftesi dhe burime<br />
te evidencave <strong>per</strong> t’ju <strong>per</strong>gjigjur nje vargu pyetjesh gjeografike dhe fillojne te <strong>per</strong>dorin<br />
fjalorin e <strong>per</strong>shtatshem <strong>per</strong> te komunikuar gjetjet e tyre.<br />
Niveli 4<br />
Nxenesit tregojne njohurite e tyre, aftesite dhe te kuptuarit ne studime te nje vargu<br />
vendesh dhe mjedisesh ne me te<strong>per</strong> se nje shkalle dhe ne pjese te ndryshme te botes. Ata<br />
fillojne te njohin dhe <strong>per</strong>shkruajne modele gjeografike dhe te pelqejne rendesine e<br />
vendodhjes te gjere gjeografike <strong>per</strong> te kuptuar vendet. Ato njohin dhe <strong>per</strong>shkruajne<br />
proceset fizike dhe njerezore. Ato fillojne te kuptojne si keto mund te ndryshojne tiparet e<br />
vendeve dhe si keto ndryshime mund te ndikojne ne jeten dhe aktivitetin e njerezve qe<br />
jetojne atje. Ato kuptojne si njerezit mund te <strong>per</strong>miresojne dhe shkaterrojne mjedisin. Ato<br />
shpjegojne pikpamjet e tyre dhe pikpamjet qe njerezit e tjere kane rreth ndryshimit<br />
mjedisor. Mbeshtetur ne njohurite dhe te kuptuarit e tyre, ato sugjerojne pyetje te<br />
<strong>per</strong>shtatshme gjeografike dhe <strong>per</strong>dorin nje numer aftesish gjeografike nga faza 2 apo 3 e<br />
programit te studimit <strong>per</strong> ti ndihmuar ata ne investigimin e vendeve dhe mjediseve. Ata<br />
<strong>per</strong>dorin burime primare dhe sekondare te evidences ne kerkimet e tyre dhe komunikojne<br />
gjetjet e tyre duke <strong>per</strong>dorur fjalorin e <strong>per</strong>shtatshem.
Niveli 5<br />
Nxenesit tregojne njohurite, aftesite dhe te kuptuarit e tyre ne studime <strong>per</strong> nje numer<br />
vendesh dhe mjedisesh ne me shume se nje shkalle dhe ne pjese te ndryshme te botes.<br />
Ato <strong>per</strong>shkruajne si keto procese mund te çojne ne ngjashmeri dhe ndryshime ne mjediset<br />
e vendeve te ndryshme dhe ne jeten e njerezve qe jetojne atje. Ato njohin disa nga lidhjet<br />
dhe marredheniet qe i bejne vendet te varura nga njeri tjetri. Ato sugjerojne shpjegime<br />
<strong>per</strong> menyrat ne te cilat aktivitetet njerezore shkaktojne ndryshime ne mjedis dhe<br />
pikpamjet e ndryshme qe njerezit kane <strong>per</strong> keto ndryshime. Ato njohin si njerezit<br />
<strong>per</strong>piqen te menaxhojne mjediset ne menyre te qendrueshme. Ato shpjegojne pikpamjet e<br />
tyre dhe fillojne te sugjerojne pyetje dhe çeshtje gjeografike. Mbeshtetur ne njohurite dhe<br />
te kuptuarit e tyre ato zgjedhin dhe <strong>per</strong>dorin aftesi dhe menyra te prezantimit te<br />
informacionit nga programi i studimit 2 ose 3 <strong>per</strong> t'i ndihmuar ata ne investigimin e<br />
vendeve dhe mjediseve. Ato zgjedhin informacione dhe burime evidencash, sugjerojne<br />
konkluzione te investigimeve te tyre dhe prezantojne gjetjet e tyre si gjeografikisht dhe<br />
me shkrim.<br />
Niveli 6<br />
Nxenesit tregojne njohurite, aftesite dhe te kuptuarit e tyre ne studime te nje numri te<br />
gjere vendesh dhe mjedisesh ne shkalle te ndryshme, nga lokale ne globale, dhe ne pjese<br />
te ndryshme te botes. Ato <strong>per</strong>shkruajne dhe shpjegojne nje shkalle procesesh fizike dhe<br />
njerezore dhe njohin se keto procese bashkeveprojne <strong>per</strong> te krijuar karakteristika te<br />
dallueshme te vendeve. Ato <strong>per</strong>shkruajne menyrat ne te cilat proceset fizike dhe<br />
njerezore qe veprojne ne shkalle te ndryshme krijojne modele gjeografike dhe çojne ne<br />
ndryshime ne vende. Ato vleresojne lidhjet dhe marredheniet e shumta qe i bejne vendet<br />
te varura nga njeri tjetri. Ato njohin se si mund te lindin kerkesa konfliktuale ne mjediset<br />
dhe <strong>per</strong>shkruajne dhe krahasojne metoda te ndryshme <strong>per</strong> menaxhimin e mjediseve. Ato<br />
vleresojne se vlera dhe qendrime te ndryshme, <strong>per</strong>fshire dhe veten, rezultojne ne metoda<br />
te ndryshme qe kane ndikime te ndryshme tek njerezit dhe vendet. Mbeshtetur ne<br />
njohurite dhe te kuptuarin e tyre, ato sugjerojne pyetje dhe çeshtje gjeografike dhe<br />
sekuenca te <strong>per</strong>shtatshme te kerkimeve. Ato zgjedhin nje numer shkallesh dhe burimesh<br />
te evidencave nga faza 3 e studimit te programit dhe i <strong>per</strong>dorin ato ne menyre efektive ne<br />
investigimet e tyre. Ato prezantojne gjetjet e tyre ne menyre koherente dhe arrijne ne<br />
konkluzione qe jane konsistente me evidencat.<br />
Niveli 7<br />
Nxenesit tregojne njohurite, aftesite dhe te kuptuarit e tyre ne studime te nje numri te<br />
gjere vendesh dhe mjedisesh ne shkalle te ndryshme, nga lokale ne globale, dhe ne pjese<br />
te ndryshme te botes. Ato <strong>per</strong>shkruajne nderveprimet ne mes te dhe midis proceseve<br />
fizike dhe njerezore dhe tregojne si keto nderveprime krijojne modele gjeografike dhe<br />
ndihmojne ne ndryshimin e vendeve dhe mjediseve. Ata kuptojne se shume faktore,<br />
<strong>per</strong>fshire vlerat dhe qendrimet e njerezve, influencojne vendimet e bera rreth vendeve dhe<br />
mjediseve dhe e <strong>per</strong>dorin te kuptuarin e tyre <strong>per</strong> te shpjeguar ndryshimet qe rezultojne.<br />
Ato vleresojne qe mjedisi ne nje vend dhe ne jeten e njerezve te tjere qe banojne atje
ndikohet nga veprimet dhe ngjarjet ne vende te tjera. Ato njohin se veprimet njerezore,<br />
<strong>per</strong>fshire edhe veprimet e tyre, mund te kene pasoja mjedisore te paqellimshme dhe se<br />
ndryshimi çon ne konflikt. Ata vleresojne se konsideratat e zhvillimeve te qendrueshme<br />
ndikojne ne planifikimin dhe menaxhimin e mjediseve dhe burimeve. Me rritjen e<br />
pavaresise, ata mbeshteten ne njohurite dhe te kuptuarin e tyre <strong>per</strong> te <strong>per</strong>caktuar pyetje<br />
dhe çeshtje gjeografike dhe <strong>per</strong> te vendosur sekuencat e tyre te investigimit. Ato zgjedhin<br />
dhe <strong>per</strong>dorin me saktesi nje shkalle te gjere te aftesive nga faza 3 e programit te studimit.<br />
Ato vleresojne ne menyre kritike burimet e evidences, prezantojne <strong>per</strong>mbledhje te<br />
argumentuara mire te kerkimeve te tyre dhe fillojne te arrijne konkluzione thelbesore.<br />
Niveli 8<br />
Nxenesit tregojne njohurite e tyre, aftesite dhe te kutpuarin ne studime te nje numri te<br />
gjere vendesh dhe mjedisesh ne shkalle te ndryshme, nga lokale ne globale, dhe ne pjese<br />
te ndryshme te botes. Ato ofrojne shpjegime <strong>per</strong> nderveprime brenda dhe midis proceseve<br />
fizike dhe njerezore. Ato shpjegojne ndryshimet ne karakteristikat e vendeve me kalimin<br />
e kohes, ne lidhje me vendndodhjen, proceset fizike dhe njerezore, dhe marredheniet me<br />
vendet e tjera. Ato fillojne te marrin parasysh ndryshimet ne zhvillim dhe te kuptojne<br />
shkallen dhe kompleksitetin e faktoreve qe kontribuojne ne cilesine e jetes ne vende te<br />
ndryshme. Ato njohin shkaqet dhe pasojat e çeshtjeve mjedisore dhe kuptojne nje numer<br />
pikpamjesh rreth tyre dhe metodave te ndryshme te trajtimit te tyre. Ato kuptojne si<br />
konsiderata dhe zhvillime te qendrueshme mund te ndikojne ne jeten e tyre ashtu si dhe<br />
planifikimin dhe menaxhimin e mjediseve dhe burimeve. Ato <strong>per</strong>dorin shembuj <strong>per</strong> te<br />
ilustruar kete gje. Mbeshtetur ne njohurite dhe te kuptuarin e tyre, ato tregojne pavaresi<br />
ne <strong>per</strong>caktimin e pyetjeve dhe çeshtjeve gjeografike te <strong>per</strong>shtatshme dhe ne <strong>per</strong>dorimin e<br />
nje sekuence efektive te kerkimit. Ato zgjedhin nje numer te gjere aftesish nga faza 3 e<br />
programit te studimit dhe i <strong>per</strong>dorin ato efektivisht dhe me saktesi. Ato vleresojne ne<br />
menyre kritike burimet e evidences para se ti <strong>per</strong>dorin ato ne kerkimet e tyre. Ato<br />
prezantojne <strong>per</strong>mbajtje te plota dhe koherente te kerkimeve dhe arrijne konluzione te<br />
argumentuara.<br />
Veprimtari e veçante<br />
Nxenesit tregojne dijet, aftesite dhe te kuptuarit e tyre ne studime ne nje numer vendesh<br />
dhe mjedisesh ne nje mase te plote shkallesh , nga lokalja tek globalja, dhe ne pjese te<br />
ndryshme te botes. Ata shpjegojne nderveprimet brenda proceseve fizike dhe njerezore.<br />
Ata i referohen nje numri te gjere faktoresh gjeografike dhe shpjegojne dhe parashikojne<br />
ndryshime ne karakteristikat e vendeve me kalimin e kohes. Ato kuptojne metoda<br />
alternative te zhvillimit dhe implikime te tyre <strong>per</strong> cilesine e jetes ne vende te ndryshme.<br />
Ata vleresojne meritat relative te menyrave te ndrsyhme te trajtimit te çeshtjeve<br />
mjedisore dhe justifikojne pikpamjet e tyre rreth metodave te ndryshme. Ato e ilustrojne<br />
kete me nje numer shembujsh. Ato kuptojne si konsiderata te nje zhvillimi te<br />
qendrueshem mund te ndikojne ne jeten e tyre ashtu si edhe ne planifikimin dhe<br />
menaxhimin e mjediseve dhe burimeve. Ato zgjedhin ne menyre selektive ide dhe teori<br />
gjeografike dhe <strong>per</strong>dorin ne menyre te sakte metoda dhe burime te <strong>per</strong>shtatshme nga faza<br />
3 e programit te studimit. Ato ndermarrin kerkime gjeografike ne menyre te pavarur ne
shkalle te ndryshme. Ato vleresojne ne menyre kritike burime te evidencave dhe<br />
prezantojne argumenta koherente dhe efektive, konkluzione te sakta dhe te argumentuara<br />
mire. Ato vleresojne punen e tyre duke sugjeruar <strong>per</strong>miresime ne metoda dhe linja te<br />
metejshme kerkimore.<br />
Change language