Pemetari e Pergjithshme

PËRMBAJTJA 

Pemëtari e Përgjithshme 

KAPITULLI I PARE 

VEÇORITE BOTANIKE DHE BIOLOGJIKE TE PEMEVE FRUTORE 

1. Rrënja.................................................................................................................6 

2. Sistemi mbitoksor..............................................................................................7 

3. Organet e riprodhimit.......................................................................................15 

4. Zhvillimi individual i pemëve frutore .............................................................18 

4.1. Cikli i madh i jetës........................................................................................19 

4.2 .Cikli i vogël i jetës........................................................................................19 

4.3 .Lulëzimi i pemëve........................................................................................21 

4.4. Rritja e lastarëve dhe rrënjëve..................................................................... 22 

4.5. Formimi i frutave.........................................................................................22 

4.6. Prodhimi periodik i pemëve frutore.............................................................25 

2. Kërkesat e pemëve frutore për klimë dhe tokë................................................25 

2.1. Ndikimi i klimës në rritjen dhe zhvillimin e pemëve frutore.......................26 

2.2. Ndikimi i tokës.............................................................................................29 

3. Shumëzimi i pemëve frutore........................................................ ..................30 

3.1. Shumëzimi vegjetativ i pemëve frutore.................................... ...................30 

4. Nënshartesat e pemëve frutore. ........................................................ ..............34 

KAPITULLI I DYTE 

KERKESAT E PEMEVE NDAJ KUSHTEVE TE MJEDISIT 

1. Kërkesat për temperaturën. .............................................................................42 

2. Reagimi i bimëve ndaj temperaturave të larta dhe të ulta...............................43 

3. Kërkesat për ujë dhe dritë ...............................................................................46 

4. Kërkesat për kushtet tokësore..........................................................................48 

5. Pjesë e veçantë (kërkesat për kushtet klimatike të pemës së mollës) .............49 

5.1. Rrezatimi dhe temperatura............................................................................49 

5.2. Frutifikimi dhe ndikimi i ujit........................................................................51 

KAPITULLI I TRETE 

NGRITJA E PEMTORES 

1.Karakteristikat e fidanishtes.............................................................................57 

2. Seksionet e fidanishtes dritë ...........................................................................58 

3. Përmirsimi gjenetik..........................................................................................61 

4. Seleksionimi klonial........................................................................................61 

5. Kryqëzimi dhe hibridizimi...............................................................................62 

6. Krijimi i pemtoreve të reja...............................................................................63 

2


7. Zgjedhja e species, kultivarit, nënshartesës dhe distancave të mbjelljes.........64 

8. Teknikat e mbjelljes së pemtoreve...................................................................65 

9. Mbjellja e fidaanit në vendin e përhershëm.....................................................67 

KAPITULLI I KATERT 

PRODHIMI I FIDANAVE VEGJETATIVE 

1. Shtimi me copa dhe me përpaja.......................................................................72 

2. Shumëzimi in vitro..........................................................................................73 

3. Shtimi me hinka dhe me copa (copa gjethore) ...............................................73 

4. Shartimi. Qëllimet e shartimit.........................................................................75 

5. Shumëzimi me shartim....................................................................................76 

6. Mikroshumëzimi..............................................................................................76 

7. Metodat e shtimit vegjetativ që përdoren për prodhimin e fidanave drunorë.77 

7.1. Shartimi me urë dhe shartimi anglez............................................................78 

7.2. Shartimi anësor apo lateral dhe shartimi në tavolinë....................................81 

7.3. Shartimi me çarje dhe me syth......................................................................82 

7.4. Mbledhja dhe ruajtja e lastareve të mbishartesave.......................................90 

5. Ndikimi i faktorëve të ambientit......................................................................91 

5.1. Infeksioni nga viruset dhe bakteret dhe prekja nga insektet.........................92 

5.2. Koha e shartimit............................................................................................92 

5.3. Mospërputhja në shartim, shkaqet dhe korrigjimi i mospërputhshmërisë....93 

5.4. Ndikimi nënshartesës mbi madhësinë, cilësinë dhe pjekjen e frutave..........95 

KAPITULLI I PESTE 

KRASITJA E PEMEVE FRUTORE DHE RENDESIA E SAJ 

1. Rëndësia dhe detyrat e krasitjes.......................................................................98 

2. Llojet e krasitjve..............................................................................................99 

3. Operacionet e krasitjeve.................................................................................101 

3.1.Koha e krasitjes............................................................................................103 

4. Parimet bazë të krasitjes................................................................................104 

4.5. Veçori të krasitjes së pemëve ne vitin e I,II,III pas mbjelljes në pemtore..106 

4.6. Format e kurorave dhe rrugët e formimit të tyre tek pemët frutore............107 

4.6.1. Kurora me kate të përmirsuara.................................................................109 

4.6.2. Kurora me udhëheqës (lider) ..................................................................114 

4.6.3. Kurorat kupore...................................................................................... 114 

4.6.4. Format e detyruara të kurorës..................................................................117 

4.6.5. Formimi i palmetës me degë të pjerrta....................................................121 

5. Veglat e krasitjes............................................................................................124 

6. Mënyrat e kryerjes së prerjeve.......................................................................125 

3


KAPITULLI I GJASHTË 

MIREMBAJTJA E TOKES NE PEMTORE 

1. Mirëmbajtja e tokës.......................................................................................128 

2. Punimet e zakonshme dhe teknikat bashkëkohore........................................129 

3. Mirëmbajtja e pemtoreve...............................................................................132 

4. Mënyrat e mbajtjes së tokave në pemtore.....................................................132 

KAPITULLI I SHTATE 

PLEHERIMI I KULTURAVE DRUFRUTORE 

1. Plehërimi i pemëve frutore............................................................................138 

2. Bashkëshoqërimi i pemeve frutore dhe efektet e tij......................................139 

3. Rimbjellja e kulturave drufrutore dhe lodhja e tokës....................................140 

4. Vlerësimi i nevojave për elementë ushqyes...................................................140 

5. Analizat e tokës dhe diagnostikimi gjethor....................................................141 

KAPITULLI I TETE 

UJITJA E PEMEVE FRUTORE 

1. Ujitja e pemëve frutore..................................................................................152 

2. Kërkesat e pemëve frutore për ujë gjatë ciklit vjetor.....................................153 

3. Efektet, afatet dhe metodat e ujitjes...............................................................154 

KAPITULLI I NENTE 

VJELJA DHE RUAJTJA E FRUTAVE 

1. Përcaktimi i shkallës së pjekurisë..................................................................159 

2. Treguesit teorik dhe praktik të pjekjes..........................................................159 

3. Vjelja dhe ruajtja e frutave............................................................................160 

4. Mënyrat e vjeljes së kulturave frutore...........................................................163 

5. Klasifikimi dhe amballazhimi i frutave........................................................166 

6. Përpunimi dhe tharja e frutave .....................................................................167 

4

KAPITULLI I PARE 


VEÇORITE BOTANIKE DHE BIOLOGJIKE TE PEMEVE FRUTORE 

1. Rrënja 

2. Sistemi mbitokësor 

3. Organet e riprodhimit 

4. Zhvillimi individual i pemëve frutore 

4. 1. Cikli i madh i jetës 

4. 2. Cikli i vogël i jetës 

4.3. Lulëzimi i pemëve 

4. 4. Rritja e lastarëve dhe rrënjëve 

4. 5. Formimi i fryteve 

4. 6. Prodhimi periodik i pemëve frutore 

2. Kërkesat e pemëve frutore për klime dhe toke 

2.1. Ndikimi i klimës ne rritjen dhe zhvillimin e pemëve frutore 

2.2. Ndikimi i tokës 

3. Shumëzimi i pemëve frutore 

3. 1. Shumëzim vegjetativ i pemëve frutore 

4. Nënshartesat e pemëve dhe shumezimi vegjetativ i pemëve frutore 

5

KAPITULLI I 

VEÇORITE BOTANIKE DHE 

BIOLOGJIKE TE PEMEVE FRUTORE 

Hyrje 

Pemët frutore përbëhen nga organet 

vegjetative (rrënja, trupi, gjethet) dhe në 

organe të riprodhimit (lulja, fruti). 

Lidhur me vendosjen e organeve ndaj 

sipërfaqes së tokës, dallojmë: sistemin 

nëntokësor që përfshin të gjitha kategoritë e 

rrënjëve dhe sistemin mbitokësor, që 

përfshin të gjitha organet e tjera. Kufiri që 

ndan sistemin nëntokësor me sistemin 

mbitokësor, quhet qafa e rrënjës. Qafa e 

rrënjës është e vërtetë atëherë kur pema ka 

ardhur nga zhvillimi i një fare, dhe e rreme. 

kur pemët janë formuar nga zhvillimi i 

pjesëve të veçanta vegjetative të pemëve, si 

copa degësh, këmbëza, sytha etj. 

Rrënja 

Gjate mbirjes së embrionit të farës rrënjëza 

zhvillohet dhe jep rrënjën e pare, e cila futet 

në thellësi të tokës, duke ruajtur zakonisht 

drejtimin vertikal. Rrënja e pare, degëzohet 

duke na dhënë rrënjët e dyta, të treta. të 

katërta. etj. 

Rrënjët e kategorisë së pare, të dyte dhe të 

trete formojnë rrënjët skeletore, kurse rrënjët 

e kategorive të tjera formojnë rrënjët 

veshëse. Në pjesën me të madhe të pemëve 

frutore rrënja e pare, disa muaj pas mbirjes 

së farës e humbet fuqinë e rritjes dhe, 

gradualisht, rrënjët e tjera skeletore bëhen 

me të fuqishme. Përjashtim bëjnë këtu arra 

dhe dardha, të te cilat rrënja e pare vazhdon 


të jete me e fuqishme së të tjerat për disa 

vjet rresht, afërsisht derisa të futet pema në 

prodhim. Përveç rrënjës me prejardhje nga 

embrioni, rrënjët dalin edhe nga zhvillimi i 

pjesëve të veçanta vegjetative, duke formuar 

rrënjë mitake (adventive). 

Në gjatësi të një rrënjë veshëse dallohen 

këto pjese; 

Konusi i rritjes, që ndodhet në majën e 

rrënjës, përbëhet nga qeliza embrionale, me 

ane të te cilave rrënja rritet në gjatësi. 

Zona thithëse ndodhet pas zonës rritëse dhe 

ka si funksion thithjen nga toka të ujit dhe të 

lendeve minerale të tretura në te. 

Te disa specie frutore shohim një 

bashkëjetesë (simbioze) midis rrënjëve të 

tyre dhe kërpudhave. 

Përmasat e sistemit rrënjor, shtrirja e tij në 

thellësi ose anash, raporti ndërmjet rrënjëve 

veshëse dhe atyre skeletore si dhe raporti 

ndërmjet sistemit rrënjor dhe atij nëntokësor 

janë veçori biologjike të vete pemëve 

frutore. 

Kështu, molla, dardha, arra, kumbulla, 

qershia etj. zhvillojnë sistem rrënjor të 

fuqishëm, kurse ftoi, vishnja, luleshtrydhja, 

paradisi e dyseni (nënshartesa të mollës) 

formojnë sistem rrënjor me pak të zhvilluar. 

Mbi të njëjtën nënshartesë, mbishartesa e 

fuqishme krijon kushte të përshtatshme për 

fuqizimin e sistemit rrënjor, pasi është në 

gjendje ta furnizoje këtë të fundit me shume 

lende të përpunuara. Molla e egër, dardha e 

egër, qershitë etj., formojnë sistem rrënjor të 

fuqishëm të përberë nga rrënjë skeletore të 

6

mëdha, ku raporti ndërmjet rrënjëve 

skeletore e rrënjëve veshëse është në favor 

të te parave. 

Në toka të thella dhe të ajrosura sistemi 

rrënjor futet thelle, kurse në toka me taban 

të ceket sistemi rrënjor e ndërpret futjen e tij 

në thellësi. 

Megjithatë, në përgjithësi, pjesa kryesore e 

rrënjëve vendoset në thellësinë 20-100 cm. 

Rrënjë të veçanta, duke kërkuar ujë dhe 

lende ushqyese, depërtojnë në thellësi edhe 

me të mëdha, si p.sh. molla e dardha e egër 

deri 3-4 m. qershia e kumbulla në raste të 

veçanta deri 6-7 m etj. Për fuqizimin e 

sistemit rrënjor rol shume të madh luajnë 

shërbimet agroteknike. Rritja e sistemit 

rrënjor është në përpjesëtim të drejte me 

moshën e pemës. 

2. Sistemi mbitokësor 

Sistemi mbitokësor përfshin të gjitha 

organet e pemës që ndodhen mbi sipërfaqen 

e tokës (Figura 1). Trupi është boshti 

qendror i pjesës mbitokësore që fillon të 

qafa e rrënjës dhe mbaron në majën e 

sipërme të pemës. Lartësia e trupit në 

kushtet e rritjes natyrore të pemëve 

përcakton edhe lartësinë e të gjithë pemës. 

Trupi shërben për të mbajtur degët dhe 

organet e tjera të pemës. Nga ana tjetër, ai 

shërben si rruge kalimi për qarkullimin e 

limfës. Trungu është pjese perberese e trupit, 

që fillon nga qafa e rrënjës dhe përfundon të 

dega e pare skeletore. të drurët, si tek arra, 

molla, dardha, kumbulla, qershia etj. trungu 

është i rregullt, pasi në një lartësi të 

pacaktuar nga toka mbi trup dalin degët e tij. 

të shkurret, si të shega, lajthia etj, degët 


dalin drejtpërdrejt nga qafa e rrënjës duke 

mos formuar trung. 

Figura 1.1. Sistemi mbitokësor i pemëve 

frutore 

1. Trungu 

2. Udhëheqësi qendror 

3. Degët e para skeletore 

4. Vazhdues të degëve të para skeletore 

5. Dege të dyta skeletore 

6. Vazhdues të degëve të dyta skeletore 

7. Dege të treta skeletore 

Kushtet e kultivimit, si kushtet klimatikotokësore 

ashtu edhe kushtet agrotekniket, 

ndikojnë në zhvillimin e trupit dhe të 

trungut. Sa me të përshtatshme të jene këto 

kushte, aq me të fuqishëm do të bëhen trupi 

dhe trungu. Udhëheqësi qendror është' ajo 

pjese e trupit që fillon nga dega e poshtme e 

pare skeletore dhe përfundon të dega me e 

sipërme skeletore. Pjesa e trupit që ndodhet 

mbi degën e sipërme skeletore quhet 

“vazhdues i udhëheqësit qendror” ose 

”vazhdues i trupit” 

7

Degët janë degëzimet e trupit. Degëzimet 

që dalin drejtpërdrejt nga trupi janë dege të 

para. Degëzimet e degëve të para quhen 

dege të dyta, të cilat, duk u degëzuar japin 

degët e treta e kështu me radhe. Degët e 

rendit të pare, të dyte dhe të trete quhen 

dege skeletore, kurse degët e rendeve të tjera 

(katërt e lart) quhen dege veshëse. Degët 

skeletore kane funksion kryesisht të 

formojnë kurorën. Ato kane shume mase 

drunore, por mbajnë pak gjethe e fryte. 

Degët veshëse, përkundrazi, kane mase të 

vogël drunore, por janë të veshura me 

shume gjethe dhe fryte. Ne duhet të 

punojmë vazhdimisht për sigurimin e një 

raporti të drejte ndërmjet degëve skeletore e 

degëve veshëse, për të marre prodhim sa me 

të larte. Degët që dalin nga sythi i majës së 

çdo dege skeletore, quhen “vazhdues të 

degëve skeletore”. në degët njëvjeçare 

dallohen nyjat mbi të cilat vendosen sythat, 

dhe ndërnyjat, që përfshijnë pjesën e degëve 

ndërmjet dy nyjave. në pranvere nga sythi 

formohet një rritje e re, e njome, e gjelbër, 

që quhet filiz. 

Me vone filizi fillon e drunjëzohet. Deri në 

kohen e formimit të sythit të majës filizi 

quhet lastar. Nga kjo kohe dhe deri në fillim 

të vegjetacionit të ri në vitin e ardhshëm 

lastari quhet degëz. Gjate rritjeve të 

mëvonshme degëza shndërrohet në dege. 

Kurora është bashkësia e të gjitha degëve. 

Format e ndryshme të kurorave varen nga 

veçoritë biologjike të çdo specieje dhe 

kultivari. Këto veçori duhet të kihen 

parasysh gjate mbjelljeve të pemëve për të 

përcaktuar sakte largësinë midis bimëve. 


Njeriu gjate kultivimit të pemëve ndikon në 

ndryshimin e formës së kurorës natyrore të 

tyre, për të lehtësuar kryerjen e shërbimeve 

agroteknike dhe për të shfrytëzuar me mire 

token në pemëtore. Kur pemët janë të reja, 

në përgjithësi, kane kurora me të 

mbledhura, kurse me vone, me hyrjen e tyre 

në prodhim, kurora sa vjen e hapet si 

rrjedhim i masës së gjetheve, degëve dhe 

veçanërisht i fryteve. 

Degëzat mund të jene një ose disa vjeçare. 

Ato janë të shumëllojshme. në faroret 

dallojmë: degëza të shkurtra, të holla, 

torbeste (qeska). drunore, thithake, në forme 

gjembi dhe të parakohshme. 

Ne bërthamoret dallojmë: degëza bukëtore, 

të holla, të përziera, drunore, thithake, në 

forme gjembi dhe të parakohshme. 

Figura 1.2. Degëzat e shkurtra që i japin 

degëzës formën e një buqete. 

Degëzat e shkurtra (fig. 1. 2) janë degëzat 

me të shkurtra të grupit të pemëve farore me 

gjatësi 5-6 cm, që arrijnë edhe deri 10 cm. 

8

Kane gjithmonë një syth në maje, i cili mund 

të jete vegjetativ ose frutor. 

Në syth degëza duket si e rrudhosur dhe si e 

veshur me luspa, që në të vërtetë janë vendet 

e gjetheve. Kur sythi është vegjetativ vitin 

tjetër nga ai formohet një zgjatim i vogël. i 

cili përsëri në maje ka një syth vegjetativ ose 

frutor. Kur sythi është frutor, në vitin e 

ardhshëm ai jep lule e frute, në bazën e të 

cilave formohet një trashje ku vendosen 

sytha të tjerë. Degëzat e shkurtra mbeten 

gjithmonë të vogla. Ato duhet t'i ruajmë 

mire, sidomos në pemët e reja, pasi janë 

frutore. Rrojnë 4-10 vjet ose edhe me shume. 

Degëzat buketore (figura 1.3) gjenden të 

bërthamoret. Kane gjatësi 4-6 cm dhe janë të 

pajisura e shume sytha të grupuar pranë njeritjetrit. 

Sythi i majës është vegjetativ, kurse 

anësoret janë frutore. Në vitin e dyte nga 

sythi vegjetativ formohet një filizi ri i vogël, i 

cili zakonisht mbetet përsëri si degëz 

bukëtore, kurse nga sythat frutore, dalin lule. 

Sythat të pemët e reja duhet të shfrytëzohen 

që të futen në prodhim, kurse të pemët e 

vjetra duhet të hiqet një pjese e tyre. Kur 

buqetat gjenden në numër të madh, sidomos 

të pjeshket, do të thotë së pema është 

dobësuar shume, prandaj duhet të behet 

krasitje e rende dhe plehërim azotik me doza 

të larta. 

Degëzat e holla (Figura 1.4) kane gjatësi 10- 

25 cm, janë të holla, si një fije kashte dhe 

elastike. Këto degëza ndodhen si të faroret, 

ashtu edhe të bërthamoret, por me veçori 

specifike. të bërthamoret sythat që janë të 

vendosur anash degëzës, në gjatësi të saj, 

janë në përgjithësi frutore (me përjashtime 


të rralla ndonjë prej tyre mund të jete 

vegjetativ) dhe ai i majës është gjithmonë 

vegjetativ. Te faroret sythat anësore janë 

gjithmonë vegjetative, kurse ai i majës 

mund të jete frutor ose jo. të faroret sythi i 

majës në vitet e ardhshme përshkon të 

njëjtën rruge si edhe të degëzat e shkurtra. 

Këto lloj degëzash. në përgjithësi, nuk hiqen 

nga pema gjate krasitjeve, pasi sigurojnë 

frytëzim të mire. 

Degëzat torbeste (qeska) ndeshen të molla 

dhe dardha dhe kane formën e qeskave. Ato 

formohen si pasoje e trashjes në maje të 

degëzave të shkurtra ose të holla në bazën e 

sythit frutor. 

Kështu degëzohet degëza torbeste. Degëzat 

torbeste mund të rrojnë 15 deri 20 vjet. 

Gjate krasitjes degëzat torbeste nuk duhet të 

hiqen. pasi japin frute. Kur këto janë shume 

të degëzuara dhe të vjetra këshillohet të 

shkurtohen (Figura 1.5). 

9

Figura 1.3. Degëza buketore 


Figura 1.4. Degëzat e holla të bërthamoret Figura 1. 5. Pamje e degëzave torbeste 

dhe të faroret 

10

Degëzat e përziera janë degëza frutore që 

kane edhe sytha vegjetative. I ndeshim të 

bimët bërthamore, sidomos të pjeshka, 

kajsia, vishnja etj. Kane gjatësi 25-40 cm. 

Degëzat drunore janë të fuqishme dhe 

arrijne deri në një metër gjatësi. Kane vetëm 

sytha vegjetative. Rrallëherë. si. p.sh., të 

pjeshka, kane në afërsi të majës disa sytha 

frutore. 

Degëzat drunore formohen si të pemët 

farore, ashtu edhe të pemët bërthamore, 

kryesisht kur ato janë në moshe të re. të 

pemët e vjetra formohen pas krasitjeve të 

renda. 

Thithakët janë degëza drunore shume të 

fuqishme. Ato formohen si pasoje e 

zhvillimit të sythave të fjetur që vendosen në 

dege dy e me shumëvjeçare. Kane vetëm 

syth vegjetativ. Drejtimi i tyre është vertikal 

dhe formojnë ndërnyja të gjata. Këshillohet 

të hiqen, sepse kane rritje të fuqishme dhe 

marrin shume lende ushqyese nga bima. 

Megjithatë, të pemët e vjetra duhen 

vlerësuar mire, pasi thithakët mund të 

shërbejnë për zëvendësimin e degëve 

skeletore ekzistuese, të cilat janë vjetruar 

dhe thare. 


11 

Degëza të parakohshme. Shpesh ndodh që 

disa sytha të veçante të celin që në vitin e 

pare të formimit të tyre. Degëzat që 

formohen në këtë mënyrë quhen të 

parakohshme. Janë degëza të holla, të 

përziera, drunore etj. Gjate krasitjeve duhet 

të shfrytëzohen nga pemëtarët, për të 

shpejtuar formimin e kurorës për pemët e 

reja si dhe për prodhimin. Formohen me 

shume të pemët bërthamore. në fidanishte 

shfrytëzohen pjeshka e bajamja. 

Degëzat në forme gjembi vijnë si pasoje e 

çeljes me vonese të sythave në pranvere. 

Prandaj, ata nuk arrijnë të formojnë sytha në 

maje dhe maja merr formën e gjembit. 

Degëzat në forme gjembi formohen me 

shume të kumbullat, në disa dardhe etj. 

(fig.1.7) Gjate krasitjes nuk preken, sepse 

japin fruta. 

Sythat. Sythi është një dege e pazhvilluar. 

Ai formohet në sqetullën e gjethes. Përbehet 

nga konusi i rritjes, që është fillesa e lastarit 

të ardhshëm, mbi të cilin janë vendosur 

dendur njëra pranë tjetrës një sasi e madhe 

luspash (Figura 1.8)

Figura 1.6. Degëza në forme gjembi 

Sythi mbështillet me luspa që shërbejnë për 

mbrojtjen e tij. Sythi mbi të njëjtën dege mund 

të jete i majës, kur është i vendosur në maje, 

dhe anësor, kur është i vendosur në gjatësi të 

degëzës. në pemëtari ka rendësi edhe 

pozicioni i sythit në raport me kurorën. në 

këtë' drejtim dallojmë sytha të jashtëm, të cilët 

kane drejtim nga jashtë, të brendshëm, që kane 

drejtim nga brenda, dhe anësore, që janë të 

vendosur në të dyja drejtimet, të nisur nga 

ndërtimi i brendshëm i sythit, dallojmë 

sytha vegjetative dhe sytha frutore (Figura 

1.8). 


12 

Figura 1.7. Ndërtimi i sythit: (1. konusi i 

rritjes. 2 fillesat e gjetheve. 4. fillesat e 

nyjave) 

Sythat vegjetative janë të thjeshte dhe japin 

vetëm lastarë me gjethe, prandaj quhen edhe 

sytha gjethesh ose drunore. Janë të vegjël 

dhe kane forme konike të mprehte. Kur 

sythi vegjetativ ndodhet në maje të degëzës, 

ai është pak me i madh, me i rrumbullakuar 

dhe simetrik, kurse kur është i vendosur 

anash degëzës, është me i mprehte, me i 

vogël dhe i shtypur nga ana që puthitet, me 

degëzën. 

Sythat që janë të vendosur në majën e 

degëzës, japin lastarë me të fuqishëm së 

lastarët e bazës. Shpesh ndodh që sythat e 

bazës japin vetëm një tufe gjethesh dhe 

nganjëherë ato nuk cilin fare. Kur sythat 

celin qysh në vitin e i formimit të tyre, duke 

na dhënë degëza të parakohshme, themi që 

sythat janë të hershem.

Sythat vegjetative japin lastarë dhe degëza 

që i ngjajnë plotësisht bimës mbi të çilen 

është formuar. Për këtë arsye ata përdorën 

për shtimin e pemëve me ane të shartimit 

ose me mënyra të tjera të shtimit vegjetativ. 

Figura 1.8. Llojet e sythave 

a- Sytha vegjetative 

b- Sytha frutor 


13 

Sythat frutore, të pemët frutore, përveç 

konusit të rritjes, gjethezave dhe luspave 

mbështjellëse, kane edhe fillesat e luleve. 

Sythi quhet i përzier, pasi jep gjethe ose 

lastarë dhe lule. të pemët bërthamore, konusi 

i rritjes shndërrohet në lule, prandaj quhet 

edhe syth i thjeshte. Sythat frutore dallohen 

nga sythat vegjetative, sepse janë me të 

mëdhenj dhe me të rrumbullakuar. 

Nga një syth frutor mund të dale vetëm një 

lule (te pjeshka, kajsia, bajamja, ftoi), dy 

lule (te kumbulla), tri deri në katër lule (te 

qershia e vishnja), 7 deri 8 lule (te molla). 

Sythat frutore të pemët farore vendosen një 

nga një në maje të degëzave të veçanta 

frutore (te shkurtra, të holla, torbeste), kurse 

të pemët bërthamore vendosen në gjatësi, 

anash degëzave të vendosura një nga një ose 

të grupuar. në një nyje mund të kemi 2-3 

sytha (rralle me shume). 

Zakonisht sythi i mesit është vegjetativ, por 

nuk përjashtohet rasti kur të tre të jene 

vegjetative ose frutore. të pemët farore, në 

afërsi të sythit vegjetativ, formohen 1-2 

sytha të vegjël rezerve, të cilët nuk 

zhvillohen në qofte së zhvillohet normalisht 

sythi vegjetativ. në qofte së sythi vegjetativ 

dëmtohet, ose në vitin e dyte dëmtohet 

krejtësisht degëza që ka dale nga ai syth, 

atëherë zhvillohen sythat rezerve. 

Ata zakonisht rrojnë disa vjet dhe kur 

zhvillohen japin degëza të shkurtra, të holla 

dhe deri në drunore me rritje mesatare. Këta 

sytha quhen zëvendësues ose edhe nxitës.

Disa sytha vegjetative, sidomos nga ata që 

ndodhen në fundin e degëzave të fuqishme, 

nuk cilin, në vitin përkatës dhe si pasoje e 

trashjes së degëve, ata mbulohen nga 

lëvorja, gjë që e vështirëson mjaft çeljen e 

tyre. 

Figura 1. 9. Pamje e një sythi frutifikues 

dhe e një sythi vegjetativ 


Figura 1.10. Forma dhe madhësi të 

ndryshme gjethesh të pemëve frutore 

14 

Për këtë arsye, ata rrinë në gjendje qetësie 

(gjumi) për disa vjet, prandaj quhen sytha të 

fjetur. Këta sytha mund të ruajnë aftësinë 

për të çelur për një kohe të gjate (20-30 

madje, në disa raste. edhe me shume vjet), 

sidomos të pemët farore. të pemët 

bërthamore sythat e fjetur jetojnë me pak (7, 

8 deri 10 vjet). 

Këta sytha cilin kur tek ata grumbullohet një 

sasi e madhe ushqimi, gjë që ndodh kur 

thahet ose pritet në krasitje pjesa e degës që 

ndodhet mbi një syth të fjetur. Prandaj, nga 

sythat e fjetur marrim thithake. 

Gjate krasitjeve, punimeve të pemëve dhe 

shërbimeve të tjera, hapen plage. Në vendet 

e plagëve pema formon kallusin, i cili 

përbehet prej disa qelizave të reja që e 

mbyllin plagën dhe nuk lejojnë dëmtim të 

pemës. 

Disa nga këto qeliza kane aftësi për t'u 

shumëzuar duke dhënë syth dhe, si pasoje, 

lastarë të ri. Ndodh që nga plagët të

formohen në të njëjtën mënyrë edhe rrënje. 

Këta sytha quhen adventive ose mitake dhe 

formohen aty ku nuk ka pasur asnjëherë 

gjethe, pra në zonën e ndërnyjës. 

Gjethet (Figura 1.10). Te pemët frutore 

gjethet kryejnë të njëjtat funksione si edhe të 

bimët e tjera. 

Realizojnë fotosintezën; frymëmarrjen, transpirimin 

etj. Gjethet e pemëve janë të 

thjeshta dhe përbehen nga llapa, bishti dhe, 

në disa raste, nga ndajgjethëzat. Te disa 

peme, si të arrat etj., gjethet janë të përbëra. 

Llapa e çdo gjetheje përshkohet nga 

nervatura, e cila mund të jete paralele, si të 

pjesa me e madhe e pemëve, ose 

pëllëmbore, si te fiku. 

Një nga tiparet dalluese është madhësia. 

Madhësia e gjetheve ndryshon edhe brenda 

një bime. Gjethet që dalin mbi degëza të 

fuqishme dhe mbi peme të reja janë me të 

mëdha. në specie dhe kultivarë të ndryshëm, 

ndryshon dhe forma e llapës, dhëmbëzimi, 

ngjyra, pushëzimi, trashësia e gjethes dhe e 

kutikulës së saj, karakteristikat e bishtit etj. 

Për të njëjtën specie dhe kultivar sipërfaqja 

gjethore mund të ndryshoje në varësi të 

kushteve të kultivimit. Kryerja në rregull e 

shërbimeve agroteknike, lufta sistematike 

kundër sëmundjeve dhe insekteve, kushte të 

mira klimatiko-tokësore, si vere e freskët me 

lagështirë ajrore e tokësore të mire, toka të 

pasura etj, ndihmojnë formimin e një 

sipërfaqeje gjethore të madhe, gjë që 

siguron prodhim të madh lende organike 

dhe, për pasoje, rritje dhe frytëzim të mire. 


3. Organet e riprodhimit 

Lulja. Është organ i riprodhimit seksual. 

Ajo është një lastar i ndryshuar, bishti i 

së cilës rrjedh nga lastari, kurse pjesët e 

tjera të lules janë shndërrime të gjethes. 

Lulja normale të pemët frutore përbehet 

nga bishti, shtrati, kupa, kurora, theket 

dhe pistili. Theket përbehen nga filli dhe 

trastat pjalmore, kurse pistili përbehet 

nga vezorja, shtyllëza, dhe kreza. 

15 

Pjalmi përmban qelizën seksuale 

mashkullore dhe gjendet në trastat pjalmore 

të thekeve, kurse qeliza seksuale femërore 

gjendet ne| trastën embrionale brenda çdo 

veze (ovulë). në çdo vezore kemi një ose 

disa vezeza (te bërthamoret një dhe rralle dy, 

kurse të faroret disa). 

Ndërtimi i luleve ndryshon të pemët e 

ndryshme. Kështu p.sh., kur në një lule 

gjenden si organet mashkullore, ashtu edhe 

organet femërore, atëherë kemi lule 

dyseksore (hermafroditë), kurse kur të lulja 

gjendet vetëm njeri nga organet seksuale, 

atëherë edhe lulja quhet njeseksore. 

Pjesa me e madhe e pemëve frutore që 

kultivohen në vendin tone, janë dyseksore, 

si: molla, dardha, ftoi, pjeshka, kumbulla, 

bajamja, qershia, vishnja etj. Lule njeseksore 

janë arra, lajthite, gështenja etj. 

Pemët me lule njeseksore mund të jene 

monoike dhe dioike. të pemët monoike, lulet 

mashkullore dhe femërore ndodhen të e

njëjta bime (arra, lajthia, gështenja) kurse të 

pemët dioike ndodhen në bime të veçanta 

(fiku, aktinidia). 

Te bimët njeseksore zakonisht lulet janë të 

vendosura, në lulesa sidomos lulet 

mashkullore dhe kane aftësi të prodhojnë 

pjalm me shumice, kurse lulet femërore 

vendosen nga 2-4 së bashku (si tek arra) dhe 

rralle me shume. Ato kane shtyllëz të 

shkurtër dhe kreze të ndare me dysh dhe 

mjaft të gjere. të lulet dyseksore ndodh 

nganjëherë që një nga organet seksuale të 

mos jete i zhvilluar mire. Atëherë themi së 

lulja është funksionale mashkullore (kur 

organi femëror nuk është i rregullt) ose 

funksionale femërore (kur organi mashkullor 

nuk është i rregullt). Fruti është prodhim 

i pllenimit që kryhet në lule, ku zhvillimi i 

vezores formon frytin, kurse vezeza kthehet 

në fare. 

Ndodh që në formimin e frutit përveç 

vezores, marrin pjese edhe shtrati i lules, 

kupa dhe bishti i lules. 

Figura 1.11. Lulja si organ riprodhues 

tek drufrutoret 


Sipas pjesëve të lules që marrin pjese në 

formimin e frutit dallojmë: 

- Frute të thjeshta që formohen nga një lule 

si: molla, dardha, pjeshka, kumbulla etj. 

- Frute të përbëra që formohen nga një 

shumice lulesh, si: fiku, mani etj. 

16 

- Frute të vërteta që formohen vetëm nga 

vezorja, si: kumbulla, pjeshka, qershia, 

vishnja, bajamja, arra, mani etj. 

Frute të rreme ku përveç vezores, në 

formimin e frutit marrin pjese edhe organet 

e tjera të lules, si shtrati i lules, kupa (molla) 

dhe bishti (dardha). 

Pjesët përbërëse të një fruti (Figura 1.12) 

janë: perikarpi dhe fara, Perikarpi përbehet 

nga epikarpi (quhet edhe ezokarp), që 

ndodhet he pjesën e jashtme dhe përben 

cipen e frutit të përberë nga dy ose me 

shume shtresa qelizash; nga mezokarpi, që 

përben shtresën e brendshme tulore të frutit 

dhe endokarpi, që përben pjesën mbështjellëse 

të farës, e cila të molla është në forme 

luspash, të dardha në forme qelizash drunore 

të forta, të qershia, kumbulla, pjeshka etj. 

përben bërthamën. në brendësi të perikarpit 

ndodhet fara. 

Pemët e ndryshme frutore dhe kultivarët e 

tyre dallohen mjaft njëra nga tjetra për nga 

karakteristikat e veçanta të pjesëve të 

ndryshme të perikarpit. Kështu, epikarpi 

mund të këtë ngjyre dhe trashësi të 

ndryshme, mund të jete i lëmuar ose me 

push etj. Mezokarpi, gjithashtu, mund të jete 

i ngrënshëm, si të molla, pjeshka etj., ose i 

pangrënshëm, si tek arra, bajamja etj; 

gjithashtu, ai mund të këtë trashësi, ngjyre. 

përbërje të ndryshme etj. Po kështu edhe

endokarpi mund të jete i, ndryshëm. në disa 

frute, si të shega, kemi ndryshime të 

theksuara, të pjesëve të frutit. 

Te shega i gjithë perikarpi paraqitet lëkuror 

dhe i pangrënshëm. Farat e shumta të 

vendosura brenda në fole, janë të ngjeshura 

dhe secila është e mbështjellë me një 

nënshartesë indi të lëngshëm e të 

ngrënshëm. Fara formohet si pasoje e 

zhvillimit të vezës pas pllenimit, pra pas 

bashkimit të qelizave seksuale. Fara 

përbehet nga lëkura, endosperma dhe 

embrioni. Embrioni përbehet nga rrënjëza, 

maja e rritjes. thelpinjtë dhe hipokotili (qafa 

e ardhshme e rrënjës). 

Figura 1.12. Ndërtimi i brendshëm i frutit 

të mollës 

Fruti është organ shume i rendesishem, për 

dallimin e pemëve të ndryshme. Prandaj 

pemët, pavarësisht nga grupimi i tyre 

botanik, në varësi të frutit i ndajmë ne: 

Farore, ku përfshihen molla, dardha, ftoi. 

Bërthamore, në të cilën përfshihen pjeshka, 

kumbulla, qershia, vishnja, kajsia. Fruti i 

tyre është i vërtetë. 


17 

Arroret ku hyjnë arra, bajamja, lajthia, të 

cilat kultivohen për thelbin e tyre. 

Manoret ku përfshihen luleshtrydhet, 

manaferrat etj që formojnë frute të 

paqëndrueshme, Këtyre u hahet i gjithë 

fruti. 

Subtropikalet të cilat janë të larmishme nga 

forma e frutit, por që janë përfshirë në këtë 

grup si bime me kërkesë me të madhe për 

nxehtësi në krahasim me kulturat e tjera, si 

shega, fiku, nespola, hurma etj.

Figura 1.13. Pamje frutash bërthamore 

farore dhe manore 

Jeta e pemëve 

Pemët frutore janë bime me jete të gjate 

dhe, prandaj, edhe proceset jetësore në të 

janë mjaft të ndërlikuara. Me gjithë arritjet 

e mëdha të shkencës në tërësi, jeta e 

pemëve, pra, proceset biologjike që e 

përshkojnë atë, janë pak të njohura nga 

njeriu. 

Në këtë drejtim teoria e Darvinit mbi 

zhvillimin dhe evolucionin e botes organike 

hapi horizonte të reja, Duke u mbështetur 

në teorinë e Darvinit, u arrit të përcaktohen 

disa nga ligjet e rritjes dhe të zhvillimit të 

bimëve dhe, në veçanti, edhe të pemëve 

frutore. në këtë mënyrë u krijua shkenca 

moderne dhe e përpunuar, agrobiologjia, 

materialiste. Kjo shkence ka për qellim të 

njohe ligjet e zhvillimit të bimëve, që pastaj 

të jete në gjendje, në mënyrë të drejtuar, të 

ndërhyjë në jetën e atyre për t'i bere ato sa 

me të dobishme për njeriun. 

Dukuritë e natyrës dhe dukuritë e jetës së 

bimëve nuk studiohen të shkëputura por në 


18 

lidhje të ngushte me njëra tjetrën dhe me 

mjedisin që i rrethon. Bimët marrin nga 

mjedisi atë që e kane të domosdoshme për 

jetën e tyre, si ujin, ajrin, lendet minerale, 

energjinë diellore etj. 

Kur faktorët e mjedisit të jashtëm nuk janë 

të mjaftueshëm, bima rritet dhe zhvillohet 

ngadalë duke prodhuar pak dhe e kundërta. 

Kushtet e mjedisit kane ndikuar gjithmonë 

dhe në paraardhësit e bimëve që kemi sot, 

prandaj agrobiologjia e studion jetën e 

bimëve të veçanta në lidhje me zhvillimin 

historik të tyre, pra me paraardhësit. 

Nga kjo del së në zhvillimin e një bime 

pasqyrohen ndryshimet e bëra historikisht 

në kulturën e dhënë, të bazuar në 

evolucionin e botes bimore, agrobiologjia 

materialiste na dha mundësi jo vetëm ta 

njohim. por edhe ta drejtojmë jetën e 

bimëve, duke krijuar forma të reja sipas 

dëshirës sonë. 

4. Zhvillimi individual i pemëve frutore 

Gjate gjithë jetës së tyre prej disa dhjetëra 

vjetësh (20-40 ose 80--100 e me shume 

vjet), pemët kalojnë ciklin e madh dhe në 

ciklin e vogël të jetës. Me cikël të madh të 

jetës kuptojmë jetën e një peme, që nga 

formimi i saj në embrion dhe deri në tharje, 

kurse me cikël të vogël të jetës kuptojmë 

jetën e pemës gjate një viti. 

Pemët e reja të prejardhura nga fara, gjate 

zhvillimit të tyre individual kane disa 

ndryshime nga pemët e reja që rrjedhin nga 

copa të ndryshme ose nga shartimi.

4. 1. Cikli i madh i jetës 

Zhvillimi individual i pemëve të data nga 

fara. Pemët qe shtohen me fare që nga 

mbirja e deri në plakje, pësojnë ndryshime 

të njëpasnjëshme sasiore e cilësore dhe 

kalojnë në katër etapa. 

Etapa embrionale fillon që kur krijohet 

zigoti dhe përfundon pas mbirjes së farës. 

Etapa e rinise fillon me mbarimin e etapës 

embrionale dhe përfundon disa vjet pas 

fillimit të formimit të frutave nga pema. 

Gjatësia e kësaj etape është e ndryshme për 

specie të ndryshme, p.sh. e shkurtër për 

pjeshkën dhe e gjate për arrën. 

Etapa e frytëzimit karakterizohet me 

qendrueshmerine e veçorive dhe të shenjave 

të bimës. 

Etapa e pleqërisë karakterizohet me 

dobësim të theksuar të rritjes dhe me shtim 

të madh të pjesëve të thara të kurorës. në 

këtë kohe bima e dobëson aftësinë 

prodhuese, behet e ndjeshme ndaj 

sëmundjeve dhe insekteve dhe, gradualisht, 

vjen drejt tharjes së plote. 

Etapa e rritjes. Kjo fillon me mbjelljen e 

copës ose vënien për rrënjëzim dhe mbaron 

me hyrjen në prodhim. 

Etapa e prodhimit. në këtë etape kloni ka 

arritur zhvillimin e plote të sistemit rrënjor 

dhe të kurorës dhe ngadalëson rritjen. 

Kështu, molla e shartuar mbi mollën e egër 

prodhon mire deri 80-100 vjet, kurse e 

shartuar mbi Malus pumila prodhon 30-40 


19 

vjet. Dardha mbi dardhe të egër ose mbi 

gorrice prodhon 40-50 vjet, kurse mbi ftua 

15-20 vjet. Nga fundi i kësaj etape prodhimi 

fillon të bjere dhe vërehen tharje të degëve 

të para. 

Etapa e plakjes. Në këtë etape, rritja dhe 

prodhimi dobësohen shume nga viti në vit. 

Degët e reja kane rritje të vogël, kurse të 

vjetrat, duke lenë të zhveshura degët 

skeletore, ulin prodhimin derisa thahen 

krejt. 

4. 2. Cikli i vogël i jetës 

Veprimtaria jetësore e pemëve nuk është e 

njëllojtë gjate gjithë vitit në varësi të 

ndikimit të kushteve të mjedisit, të pemët 

çdo vit shfaqet në rregullshmëri në 

ndryshimet e gjendjes së pemës dhe në 

proceset jetësore të saj. Lidhur me këto, 

gjate një viti dallojmë dy periudha kryesore: 

periudhën e qetësisë relative dhe periudhën e 

vegjetacionit. 

Periudha e qetësisë relative fillon me rënien 

e gjetheve të pemëve dhe përfundon me 

fillimin e lëvizjes së shpejtuar të limfës në 

pranvere, pak kohe para çeljes së sythave. 

Kjo kohe përkon me muajt e ftohte të 

vjeshtës dhe të dimrit. 

Gjate periudhës së qetësisë pjesa me e 

madhe e proceseve fiziologjike zhvillohet 

me intensitet të kufizuar dhe meqenëse nga 

jashtë nuk duken, krijohet përshtypje sikur 

pema është në qetësi. Prandaj, kjo quhet 

qetësi relative. 

Gjate kësaj periudhe kryhen procese

fiziologjike, si frymëmarrja, transpirimi, 

qarkullimi i limfës, thithja e ujit dhe e 

lendeve ushqyese nga toka etj. Gjate 

qetësisë relative, në ditët kur temperatura e 

tokës në shtresën ku janë rrënjët është 2- 

5°C, rrënja vazhdon rritjen. 

Gjate qetësisë relative, pemët frutore 

përshkojnë dy faza: 

Fazën e qetësisë natyrore, që përfshin 

pjesën e kohës që kalon pema gjate dimrit në 

të cilën bima nuk është në gjendje të 

vegjetoje edhe sikur të jene kushte të 

përshtatshme klimatike. 

Kjo ndodh sepse pemët janë në fazën e 

qetësisë natyrore, që do ta kalojnë patjetër 

në qetësinë me të thelle. Për këtë arsye, ajo 

quhet edhe faza e qetësisë së thelle. Gjate 

kësaj faze pemët kane nevoje për 

temperatura të ulëta, përgjithësisht nen 7°C. 

Koha e zgjatjes së kësaj faze në peme të 

ndryshme nuk është e njëjtë. 

Fazën e qetësisë së detyruar, që përfshin 

kohen tjetër të qetësisë relative të pemëve. 

në këtë faze pemët frutore, megjithëse janë 

të gatshme të çelin, nuk çelin, pasi nuk i 

lejojnë kushtet e këqija të motit gjate dimrit, 

sidomos temperaturat e ulëta. 

Te disa peme qetësia e detyruar është me e 

shkurtër, si të bajamja, kajsia, disa lloje 

kumbullash etj. Ato dalin nga qetësia edhe 

kur ngritja e vogël e temperaturës zgjat pak 

dite. Kjo është arsyeja që këto peme 

shpeshherë çelin që në janar - shkurt kur ka 

disa dite të ngrohta rresht. Ndryshe ndodhë 

me mollët, dardhët, fikun, hurmat etj., të 


20 

cilat fazën e qetësisë së detyruar e kane me 

të gjate. Për të kaluar në vegjetacion këto 

kërkojnë një ngrohtësi me të madhe dhe për 

një periudhe me të gjate. Periudha e 


Periudha e vegjetacionit fillon kur limfa në 

peme e shton shpejtësinë e lëvizjes dhe 

përfundon me rënien e gjetheve në vjeshte. 

Tek lulet, pasi kryhet pjalmimi dhe pllenimi 

lidhen frutet, të cilat gradualisht rriten dhe 

piqen. Periudhën e vegjetacionit e ndajmë në 

disa faza fenologjike (fenofaza) si: 

diferencimin e sythave, lulëzimin, rritjen e 

lastarëve dhe të rrënjëve, formimin e frutave 

dhe rritjen e frutave. 

Diferencimi i sythave. Në pranvere disa 

sytha japin gjethe e lastarë, kurse disa japin 

lule. Të paret janë vegjetative, kurse të dytët 

janë frutore. Ky ndryshim i destinacionit të 

sythit është bere që në vegjetacionin e 

kaluar. Si ndodh ky ndryshim në 

destinacionin e sythit? Gjate rritjes së 

lastarëve në pranvere, në bazën e bishtit të 

gjetheve formohen sytha. Kur përfundon 

rritja në gjatësinë e lastarit, vete maja e 

rritjes vegjetative të tij kthehet në syth, duke 

dhënë sythin e majës. të gjithë sythat deri në 

këtë kohe janë vegjetative. 

Me vone konusi i rritjes së disave prej tyre 

fillon dhe zgjerohet dhe, gradualisht, fillojnë 

te. duken organet e një luleje ose të disa 

luleve, sipas specieve. Diferencimi i sythit 

fillon pak jave pas formimit të sythit të 

majës së lastarëve, por për specie të veçanta 

është i ndryshëm. Kështu, mollët, dardhat, 

kumbullat, pjeshket, qershitë, arrat fillojnë

diferencimin në periudhën qershor-gusht, 

bajamet e kajsitë në gusht-shtator. 

Diferencimi vazhdon për një kohe të gjate 

dhe në disa specie, si pjeshka. në disa 

kultivarë kumbullash, të qershitë, bajamet e 

kajsitë, dhe përfundon në vjeshte, kurse në 

disa specie të tjera, si molla, dardha, disa 

lloje kumbullash etj., diferencimi përfundon 

në pranvere, para fillimit të vegjetacionit. 

Sythi ka përfunduar diferencimin kur është 

plotësuar me të gjitha pjesët perberese të 

lules. 

Sa me e mire të jete gjendja shëndetësore e 

bimës dhe funksioni-mi normal i organizmit, 

aq me mire kryhet diferencimi i sythave. Ka 

raste kur pema është shume e shëndetshme, 

jep lastarë shume të fuqishëm drunore dhe 

nga ana tjetër, e diferencon pak ose aspak 

sythin frutor. Kjo vjen nga që në kohen kur 

duhet të filloje diferencimi sythat nuk 

furnizohen me karbohidratet e nevojshme, 

pasi këto lende harxhohen gjate rritjes 

vegjetative, duke formuar, krahas degëzave 

drunore, edhe degëza me rritje me të dobët 

(ku gjejmë sytha frutore), si buketore të 

holla e të përziera (te bërthamoret), të 

shkurtra, të holla dhe torbeste (te faroret). 

4.3. Lulëzimi i pemëve 

Ne pranvere sythi frutor fillon e fryhet. 

Gjate kësaj kohe lulja çlirohet nga luspat 

mbështjellëse. hapet kupa dhe me vone 

kurora, duke çliruar theket dhe pistilin. Kjo 

dukuri quhet lulëzim. Lulëzimi përfundon 

me rënien e petlave, pas kryerjes së 

pjalmimit dhe pllenimit. në fillim çelin lulet 

e nespoles, lajthisë, pastaj me radhe vijnë 

bajamja, kajsia, pjeshka. kumbulla. dardha, 

qershia, molla, ftoi, mushmolla, hurma etj. 


21 

Të disa peme lulet me gjethet çelin 

menjëherë, si të molla. dardha dhe shpesh të 

kumbulla. në disa të tjera çelin në fillim 

lulet e pastaj gjethet, si të pjeshka, bajamja, 

kajsia, kurse në disa të tjera me përpara 

gelin gjethet pastaj lulet (ftoi, hurma etj.). 

Edhe brenda një specieje dallojmë kultivarë 

me lulëzim të hershem, të mesëm dhe të 

vone. Ky është një problem mjaft i 

rendesishem që duhet të njihet për çdo 

kultivar, për dy arsye kryesore: nga njëra 

ane në pemëtore duhet të bashkeshoqerojme 

njërin kultivar me tjetrin, që të kenë të 

njëjtën kohe lulëzimi, me qellim që të 

realizohet pllenimi i kryqëzuar: nga ana 

tjetër, në zona me ngrica të vona të 

pranverës duhet të zgjedhim ata kultivarë që 

janë me lulëzim të vone që të mënjanojmë 

dëmtimin e luleve ose të frutave të 

porsalidhura. 

Afatet e lulëzimit varen edhe nga disa 

faktorë të tjerë. Me rritjen e lartësisë mbi 

nivelin e detit për çdo 100 m, lulëzimi 

vonohet 3-4 dite. në faqet jugore lulëzimi 

behet me i shpejte. në bime të veçanta nga 

ana jugore lulëzimi behet me përpara. Po 

ashtu në degëzat me rritje vegjetative me të 

pakte, siç janë degëzat buketore, të shkurtra 

etj., lulëzimi behet me herët. 

Lulëzimi i një luleje të vetme në kushte të 

përshtatshme zgjat rreth një jave, kurse i 

gjithë lulëzimi zgjat 2-3 ose me shume jave. 

Në këtë drejtim ndikojnë shume faktorët 

klimatike, si era, shiu, temperatura etj. në 

disa peme frutore vihet re një dukuri 

negative dikogamia. Kjo ndodh kur gjate 

lulëzimit nuk sigurohet në të njëjtën kohe 

pjekuria e thekeve me pistilin. Këto raste

duhet të kihen parasysh pasi, për të siguimar 

pllenimin, duhet siguruar bashkëshoqërimi i 

këtyre kultivarëve me të tjerë që lulëzojnë 

në një kohe. 

4. 4. Rritja e lastarëve dhe rrënjëve 

Rritja e lastarëve fillon me rritjen e shpejte 

të sythit vegjetativ he pranvere dhe 

përfundon me formimin e sythit të majës së 

lastarit të ri dhe të unazës vjetore në degët 

skeletore e degëzimet. Nga fillimi i 

pranverës deri në fillim të verës lastarët 

rriten në mënyrë të dukshme në gjatësi deri 

në formimin e sythit të majës. Kjo quhet 

edhe rritja e bujshme e lastarëve. Me vone 

deri nga gjysma e dyte e verës, lastari rritet 

vetëm në trashësi. Kjo rritje, meqenëse nuk 

vërehet lehte me sy, quhet edhe rritje e 

ngadalshme ose e qete. 

Natyra e rritjes së rrënjëve është e ndryshme 

nga natyra e rritjes së lastarëve. Rrënjët 

mund të rriten gjate gjithë vitit, mjafton që 

të kemi temperaturën e nevojshme, e cila 

për peme të ndryshme duhet të jete e 

ndryshme, 

Kështu, kumbulla e pjeshka fillojnë rritjen e 

rrënjëve kur temperatura e tokës në shtresën 

ku janë vendosur rrënjët është mbi 2-4°C. të 

molla, dardha rrënjët rriten kur temperatura 

arrin 7-8°C, kurse fiku në 8-10°C. në 

përgjithësi temperatura optimale për rritjen 

e rrënjëve është 12-16°C dhe kur ajo kalon 

mbi 30°C, ndërpritet. në vendin tone në 

mjaft zona klimatike rrënja mund të rritet 

gjate gjithë vitit. 

Rritja me e madhe behet në pranvere, 

kufizohet dhe mund të ndërpritet nga 

temperatura e larte gjate verës, rifillon e 


22 

vrullshme gjate vjeshtës dhe kufizohet ose 

edhe mund të ndërpritet gjate dimrit. Kur 

vera është e freskët dhe dimri i ngrohte, 

rritja e rrënjëve vazhdon gjate gjithë vitit. 

në sistemin rrënjor, rrënjët veshëse rriten, 

dhe, pasi kryejnë funksionin e tyre, 

shkëputen nga bima. 

Kështu, qimet thithëse rrojnë vetëm disa 

jave dhe vazhdimisht. zëvendësohen me të 

reja. Prandaj funksionimi normal i pemëve 

behet kur krijohen kushte për rritje të 

pandërprerë, ose për një kohe sa me të gjate, 

të rrënjëve që të behet furnizimi sa me i 

mire i pemës me ujë dhe lende ushqyese. 

Ndermjet rritjes së rrënjëve dhe lastarëve ka 

një lidhje të forte. Rritja normale e rrënjëve 

ndihmon edhe në rritjen normale të 

lastarëve dhe e kundërta. 

4. 5. Formimi i frutave 

Frutet të pemët formohen në dy rruge 

kryesore: me ane të pjalmimit dhe pllenimit 

si dhe në rruge partenokarpike. Pjalmimi 

është procesi gjate të cilit pjalmi i dale nga 

trastat pjalmike të thekeve bie mbi krezen e 

pistilit. 

Pjalmimi të pemët frutore behet me ane të 

erës si tek arra, lajthia, gështenja dhe me ane 

të insekteve, si të molla, dardha, pjeshka, 

kumbulla, qershia etj. në rastin e pare pemët 

i quajmë anemofile dhe në rastin e dyte 

entomofile. Ndërtimi i lules të pemët 

anemofile i është përshtatur këtij pjalmimi. 

Këto janë në gjendje të prodhojnë në çdo 

traste pjalmike rreth 10 here me shume 

kokrriza pjalmike së bimët entomofile. Po 

ashtu, kreza në këto bime. është e gjere, që

të këtë sipërfaqe me të madhe për rënien e 

pjalmit. 

Të bimët anemofile lulet çelin zakonisht 

para gjetheve, kështu që pjalmi është në këtë 

mënyrë me i lire për të kryer pjalmimin. të 

bimët entomofile pjalmimi behet kryesisht 

me ane të bletës, por nuk përjashtohet rasti 

që të marrin pjese në këtë proces edhe 

insekte të tjera. Në mënyrë të veçante të fiku 

pjalmimi behet nga një insekt i veçante që 

quhet Blastophaga glossorum. 

Bleta ka aftësi tel madhe pjalmuese. 

Familjet (kosheret) e saj kur janë në gjendje 

të mire përmbajnë 30-50 000 individë. Çdo 

blete është në gjendje të marre me pushin e 

këmbëve rreth 100 000 kokrriza pjalmike. 

Bleta fluturon në largësi të mëdha, prej disa 

kilometrash, por rrezen me të mire të 

veprimit për pjalmim në kushte të mira 

klimatike e ka në largësinë deri në 900-1000 

m. në kushte të vështira, me reshje dhe 

erëra, largësia fluturuese e bletës për efekt të 

sigurimit të pjalmimit normal zbret në 400- 

600 metra. 

Po ashtu bleta ka aftësi që pa mbaruar me 

një specie frutore nuk fillon me tjetrën. në 

këtë mënyrë pjalmimi i një luleje shkon në 

lulet e së njëjtës specie dhe kështu pjalmimi 

behet në rruge normale. 

Për këto arsye, për të kryer në rregull 

pjalmimin. është e nevojshme që në blloqet 

e pemëve frutore entomofile të sigurohet 

numri i nevojshëm i bletëve. Ky numër 

duhet të jete jo me pak së 2 koshere të 

shëndosha për hektar. Bletët duhet të 

grumbullohen në kampe të veçanta, në mes 

të bllokut, ku pemët me të largëta ta kenë 


23 

largësinë deri 800-1000 m. Kur 

vështirësohet pjalmimi nga moti. i keq kjo 

largësi duhet të pakësohet. 

Pllenimi. Ky është procesi i bashkimit të 

dy qelizave seksuale. duke formuar zigotën 

e re, që gradualisht, formon embrionin. 

Pjalmi i rene mbi krezen mbin, formon 

gypin pjalmik, i cili në maje ka qelizën 

seksuale mashkullore. Kur arrin në trastën 

embrionale të vezës, bashkohet me qelizën 

veze, duke kryer pllenimin. Mbirja normale 

e pjalmit behet në temperaturën 22°-27°C 

dhe ndërpritet kur temperatura është nen 

5°C dhe mbi 30°-35°C. Kryerja në rregull e 

mbirjes së pjalmit dhe realizimi i pllenimit 

normal pengohet shpeshherë nga temperatura 

jo të përshtatshme, nga reshjet, 

thatësia, erërat e fuqishme etj. Pllenimi 

përfundon brenda një ose disa ditëve, në 

varësi të faktorëve të mjedisit. 

Formimi i frutave partenokarpike. në 

disa peme frutore, si të hurmat, fiku, disa 

lloje mollësh e dardhësh etj., formohen 

frute pa fare, pasi aty nuk kryhet pllenimi. 

Ky rast quhet partenokarpi dhe si pemët 

ashtu edhe frytet quhen partenokarpike. 

Rrëzimi i luleve dhe i frutave. Te pemët 

frutore vetëm një pjese e luleve të çelura 

arrijnë të formojnë frute. Nga këto vetëm 

një pjese arrijnë deri në pjekjen 

përfundimtare. Sipas vrojtimeve të bëra del 

së maksimumi i mundshëm i frutave në 

përqindje të luleve të çelura është për 

pjeshkën 55%, për kajsinë 14%, për 

kumbullën 27%. për qershi në 45%, për 

dardhën 25% etj. Rrëzimi i luleve. sidomos

të pemët bërthamore, behet në dy etapa: 

para pjalmimit dhe pas pllenimit. Në rastin e 

dyte rrezohen vetëm lulet e papllenuara. 

Të pemët farore këto dy etapa rrëzimi 

përfshihen në një të vetme, pasi, nuk ndodh 

rrëzimi i luleve para pjalmimit. Frutat 

rrezohen zakonisht rreth muajit qershor, 

prandaj rrëzimi i tyre quhet edhe rrëzimi i 

qershorit. Megjithatë, rrëzimi i frutave 

mund të filloje me përpara dhe mund të 

vazhdoje edhe me gjate, madje deri në 

kohen e pjekjes së frutave. 

Rrëzimi i luleve mund të shkaktohet nga 

shume faktorë. Kështu, p.sh., shpeshherë 

vihen re lule me defekte në ndërtimin e 

thekeve ose të pistilit, duke i bere këta të 

papërshtatshme për pllenim. Këto defekte 

mund të kenë ardhur me trashëgiminë e 

pemëve ose mund të shkaktohen nen 

ndikimin e faktorëve të papërshtatshëm 

gjate diferencimit të sythave. Po ashtu 

defekti mund të jete në qelizat seksuale të 

lules, të cilat nuk janë të afta ose kane aftësi 

të kufizuara për pllenim. 

Llojet netështerpa të cilat, megjithëse 

organet seksuale i kane në rregull, nuk kane 

aftësi të vetepllenohen; lloje ndershterpa, 

kur një grup llojesh nuk janë në gjendje të 

pllenohen ndërmjet tyre. Pasi të behet e 

njohur aftësia pllenuese e kultivarit për të 

mënjanuar rrëzimin e luleve, duhet qe, 

krahas mbjelljes në pemëtore të kultivarit që 

dëshirojmë, të mbjellim dhe 1-2 lloje të tjera 

të afta për të bere pllenimin dhe që nuk i 

përkasin ndonjë grupi ndershterpe. 

Si rrëzimi i luleve, ashtu edhe rrëzimi i 


24 

frutave mund të ndihmohen nga shume 

faktorë të mjedisit të jashtëm, si nga 

sëmundjet dhe insektet, nga reshjet e forta, 

(veçanërisht në lulëzim), erërat e fuqishme e 

veçanërisht, nga temperaturat e ulëta. 

Gjate pllenimit ndihet shume mungesa e 

azotit. Plehërimet me azot para lulëzimit 

kane trefishuar sasinë e frutave të lidhura, 

pasi azoti ndihmon ne" mbirjen e pjalmit 

dhe në rritjen' e gypit pjalmik. Po ashtu 

mjaft të ndjeshme janë frutet të pemëve 

kundrejt mungesës së lendeve organike në 

bime dhe të ujit. Prandaj, për të shtuar 

prodhimin duhet të punojmë shume për të 

siguruar një bilanc të mire ujor dhe 

ushqimor të bimët. 

Po ashtu, rrëzimi është me i madh në frutet e 

pemëve farore që kane me pak fara dhe të 

pemëve bërthamore me fara të vogla. Njohja 

e rrëzimit të luleve dhe frutave dhe e 

shkaqeve të tyre jep mundësi që të merren 

masa për pakësimin e tij, duke krijuar 

kështu kushte për shtimin e prodhimit. 

Rritja e frutave fillon menjëherë pas 

pllenimit të lules dhe përfundon afër 

pjekjes. 

Në etapën e pare kemi rritje të fuqishme të 

mezokarpit dhe pak të farës. Në etapën e 

dyte kemi rritje të madhe të farës dhe frenim 

të rritjes së mezokarpit dhe në etapën e trete 

kemi përsëri si në etapën e pare rritje të 

fuqishme të mezokarpit dhe me të 

ngadalësuar të farës. 

Rritja e frutit shkaktohet në fillim nga 

shtimi i qelizave dhe me vone nga 

zmadhimi i tyre. Rritja e frutave varet nga

veçoritë biologjike të kultivarëve dhe 

llojeve si dhe nga kushtet e të ushqyerit, 

lagështirës ajrore e tokësore, numrit të 

farave në frutë etj. Gjate rritjes dhe pjekjes 

së frutave, në to grumbullohen sasi të 

ndryshme lendesh organike. Kështu, 

sheqeri, vjen gjithnjë duke u rritur. Po ashtu 

shtohet sasia e kripërave minerale, 

vitaminave, lendeve aromatike etj., kurse 

përqindja e acideve dhe sasia e tanines vijnë 

gjithnjë duke u pakësuar. 

4.6. Prodhimi periodik i pemëve frutore 

Te pemët frutore që janë në moshe 

prodhimi, nganjëherë, ndodh që pas një viti 

me prodhimtari të madhe, një vit ose gjate 

disa vjetëve të tjerë. prodhimi të jete shume 

i vogël. Kur kjo dukuri përsëritet 

vazhdimisht, atëherë kemi të bëjmë me 

prodhimtari periodike të pemëve. Prodhimi 

periodik të pemët shfaqet kryesisht të molla. 

disa lloje kumbullash etj. Prodhimi periodik 

është mjaft i dëmshëm, sepse, në radhe të 

pare, pengon realizimin e përvitshëm të 

detyrave të planit. 

Gjithashtu, duke mos prodhuar në të gjitha 

vitet, ulet prodhimi i pergithshem dhe rritet 

kostoja e prodhimit. Prodhimi periodik 

shfaqet veçanërisht kur prishet raporti 

ndërmjet rritjes dhe frytëzimit. Kështu. 

p.sh., kur në një vit të dhënë prodhimi 

dëmtohet plotësisht nga ngricat e vona të 

pranverës, rritja vegjetative do të jete me e 

fuqishme së në një vit normal meqenëse 

lendet ushqyese nuk harxhohen nga pema. 

Ato kalojnë në sytha, dhe ndihmojnë 

diferencimin e tepër të sythave frutore për 

vitin e ardhshëm. Kështu, në vitin e dyte 

prodhimi është i madh. 


25 

Harxhimi i tepërt i lendeve ushqyese të 

bimës frenon rritjen vegjetative dhe 

diferencimin e sythave frutore për vitin 

pasardhës. Kështu në qofte së viti i pare 

mund te quhet bosh, viti i dyte do të jete 

plot, viti i trete përsëri bosh e kështu me 

radhe. Prodhimi periodik mund të këtë 

pikënisje edhe nga një vit me prodhimtari të 

larte, në saje të kushteve të përshtatshme 

klimatike. Prodhimi periodik, pra, nuk është 

dukuri biologjike, por pasoje e çrregullimeve 

fiziologjike. Njeriu mund të 

ndërhyjë në zbutjen dhe deri në zhdukjen e 

tij,. 

Rëndësi të madhe në luftën kundër 

prodhimit periodik ka njohja e kalimit te 

fenofazave për kultivarët e veçante në 

kushtet e caktuara dhe në zonat e caktuara, 

që shërbimet të bëhen në përputhje me to. 

Vetëm kështu do të japë rezultatin e duhur, 

pasi ndryshe, në vend që ta luftojmë 

prodhimin periodik, mund ta nxitim atë. 

2. Kërkesate pemëve frutore për klimë dhe tokë 

Gjate zhvillimit historik pemët e ndryshme 

frutore janë formuar në kushte të ndryshme 

klimatiko-tokësore dhe mbi atë baze kane 

edhe kërkesa të ndryshme për faktorët 

ekologjike. Sa me mire të përputhen kushtet 

ekologjike, të kultivimit me vete kërkesat e 

bimës, aq me normalisht do të rritet dhe do 

të zhvillohet bima dhe rezultatet e prodhimit 

do të jene me të mira. 

Kështu, p.sh., pjeshket në toka të thata e pa 

ujitje vegjetojnë, por mbeten të vogla, 

prodhojnë pak dhe me cilësi të dobët, pasi 

nuk plotësojnë si duhet kërkesat për ujë. Si

faktorët klimatike, ashtu edhe faktorët 

tokësore ndryshojnë jo vetëm në zona të 

mëdha, por edhe në zona të vogla, madje 

edhe brenda territorit të një ekonomie 

bujqësore. Kur mbillen pemëtore të mëdha, 

edhe vete blloku behet faktor për të 

ndryshuar ndikimin e treguesve klimatike. 

Kështu, në brendësi të bllokut pemët janë në 

kushte me të mira të lagështirës ajrore, 

kurse pemët e mbjella në periferi janë me të 

ekspozuara nga era, me të ajrosura dhe me 

ndriçim me të mire. Faktorët klimatike 

ndryshojnë treguesit e tyre si gjate stinëve të 

vitit ashtu edhe brenda njëzet e katër orëve. 

Po ashtu edhe kërkesat e pemëve për këta 

faktorë janë të ndryshme në varësi të 

moshës, fenofazave dhe gjate njëzetekatër 

orëve. Organe të veçanta të pemës kane 

kërkesa të ndryshme për faktorët klimatike. 

Kështu, sythat frutore dëmtohen me shpejt 

nga temperaturat e ulëta gjate dimrit sesa 

sythat vegjetative. 

2.1. Ndikimi i klimës në rritjen dhe 

zhvillimin e pemëve frutore 

Ndikimi i dritës. Drita është kusht i 

domosdoshëm për kryerjen e mjaft 

proceseve fiziologjike, si fotosinteza, 

transpirimi etj. 

Drita, ndikon, gjithashtu, dhe mbi ngjyrosjen 

e frutave, rritjen e lastarëve etj. Me shume 

nevoje për drite kane organet e riprodhimit 

dhe gjethet. Në mungese të dritës frutet 

mbeten shume të zbehta dhe marrin ngjyrën 

karakteristike. Nga ana tjetër, në disa peme. 

si të pjeshka, qershia etj. mungesa e dritës 

ndikon shume edhe në sasinë e prodhimit. 

Drita ndikon në mënyrë të ndjeshme mbi 


26 

gjethet. Kur nuk sigurohet në sasinë e 

nevojshme, gjethet mbeten të holla, me 

ngjyre të zbehte, dhe, për pasoje pervetsojne 

pak, duke prodhuar pak lende organike. Si 

rrjedhim, edhe prodhimi bie. 

Ndikimi i temperaturës. Të gjitha proceset 

jetësore e fiziologjike në bime lidhen 

ngushte me temperaturën. Kështu, p.sh.,me 

temperaturën lidhet zhvillimi normal i 

fotosintezës, i frymëmarrjes, i transpirimit, i 

lulëzimit, i rritjes së frutave, i rritjes së 

lastarëve etj. Kërkesat e pemëve për 

temperature janë të ndryshme në periudha 

të ndryshme. 

Kështu, p.sh., në periudhën e qetësisë 

relative ato nuk kane kërkesa për 

temperatura të larta, madje në fazën e 

qetësisë natyrore ato kane nevoje për 

temperatura të ulëta. Sipas shtimit të 

kërkesave për temperature, pemët mund të 

renditen në këtë mënyrë: molla, vishnja, 

dardha, kumbulla, qershia, ftoi dhe me 

shume kajsia, pjeshka, bajamja, fiku, hurma 

etj. Po kështu brenda të njëjtit lloj dallojmë 

kultivarë me kërkesa të ndryshme për 

temperature. 

Varietetet e ndryshme kane nevoje per 

temperatura te ndryshme dhe kjo 

temperature ndryshon edhe në vartësi të 

fenofazave. 

Nga temperaturat e larta dëmtohen gjethet, 

lëvorja e degëve dhe e frutave, sidomos 

mbulesa e frutave të mollës me ngjyre të 

kuqe. 

Mjaft i dukshëm është dëmtimi i pemëve në 

teresine e tyre ose në organe të veçanta nga

temperaturat e ulëta. Dëmtime vihen re kur 

temperatura gjate dimrit zbret nen 

minimumin e mundshëm për çdo specie e 

kultivar. Dëme shkaktojnë gjithashtu, 

ngricat e pranverës, kur pemët kane 

lulëzuar ose kane lidhur frutet. në 

përgjithësi, klima jone me temperaturat jo 

shume të ulëta, që ka, lejon kultivimin 

normal të një pjese të madhe të pemëve 

frutore në një sipërfaqe të madhe dhe në 

zona të ndryshme të vendit tone. 

Kështu molla i qëndron gjate dimrit (qetësia 

e thelle) temperaturës deri në -30°C dhe në 

raste të veçanta deri në -40°C. Kumbulla 

evropiane (gjatore) dardha, vishnja deri - 

25°C, pjeshka, kajsia, kumbullat 

kinojaponeze, deri në -20-22°C, bajamja 

deri -18°C, fiku, hurma, deri -15°C, etj. Me 

uljen e temperaturës nen këto limite gjate 

dimrit pemët dëmtohen. Dëmtimet nga 

temperaturat e ulëta janë të ndryshme në 

organet e ndryshme të së njëjtës bime. 

Nga temperaturat e ulëta dëmtohen sythat 

indet dhe kambiumi i bimëve. 

Qëndrueshmëria e pemëve ndaj 

temperaturave të ulëta varet shume nga 

përqendrimi i lëngut qelizor. Qelizat me 

përqendrim me të madh janë me të 

qëndrueshme ndaj temperaturave të ulëta. 

Gjithashtu, degët e papjekura mire që nuk 

arrijnë të grumbullojnë lendet e nevojshme 

rezerve, dëmtohen me shpejt gjate dimrit. 

Qëndrueshmëri me të madhe pemët kane në 

fazën e qetësisë natyrore. 

Përfundimisht mund të themi së të gjithë 

ata faktorë që ndikojnë në shtimin e 


27 

përqendrimit të lëngut qelizor luajnë rol të 

madh në shtimin e qendrueshmerise së 

pemëve ndaj të ftohtit. 

Për këto arsye pemët duhet të vendosen në 

një regjim të mire ushqimor, t'u kryhen në 

rregull shërbimet agroteknike duke frenuar 

vegjetacionin e vonuar, duke bere 

plehërime në kohe e me doza optimale, 

duke luftuar sëmundjet, kandrrat, thatësinë 

gjate verës etj. Dëmtimi ndaj temperaturave 

të ulëta eleminohet me marrjen masave 

agroteknike. 

Po ashtu, për të mënjanuar rrezikun e 

ngricave pranverore, pemët, mbillen në 

faqet veriore të kodrave, ku, për efekt të 

ngrohjes me të pakte nga dielli, pemët e 

fillojnë me vone vegjetacionin. 

Çarjet e lëvores ose plagët mjekohen duke i 

lyer këto vende me mastikë pemësh. Për të 

mënjanuar rrezikun e ngricave të vonshme 

pranverore, përdoret tymosja, e cila 

shkakton ngritje të ndjeshme të 

temperaturës. 

Ndikimi i regjimit ujor. Uji është një nga 

faktorët baze për jetën e bimëve, pasi ai 

përben pjesën me të madhe të masës së 

pemës. Me ane të ujit të bima kryhet lëvizja 

e lendeve ushqyese nga rrënjët të gjethet 

dhe anasjellas. 

Për të prodhuar 1 kg lende organike bimës i 

nevojiten 200-500 1 ujë. Kur bima nuk 

plotëson nevojat e veta me ujë, atëherë ajo 

fillon të vyshket. 

Vyshkja e përkohshme shkaktohet kryesisht 

nga mungesa e lagështirës normale ajrore,

kurse vyshkja e përhershme vjen si pasoje e 

mungesës së lagështirës së nevojshme në 

toke. 

Thatësira ajrore pengon formimin normal 

të lendes organike gjate fotosintezës. Si 

pasoje, gjethet fillojnë të zverdhen, frutat 

mbeten të vogla dhe të një cilësie të dobët. 

Demi që shkaktohet nga thatësira tokësore 

pasqyrohet në të gjithë sistemin mbitokësor 

dhe nëntokësor. Nga thatësia tokësore 

dëmtohen sidomos qimet thithëse dhe 

rrënjët e reja, prandaj pema në tërësi vuan. 

Thatësia tokësore pengon sigurimin e 

rezervave ushqyese të pemës, prandaj ulet 

edhe aftësia e pemës për t : u qëndruar 

temperaturave të ulëta gjate dimrit. 

Pemëtoret tona, të vendosura në kodra, 

duhet të punohen mire gjate dimrit, që të 

mos e ndiejnë thatësinë. Thatësia e verës 

pengon shume frytëzimin, pasi shkakton 

rrëzim të madh të frutave. Gjithashtu, 

thatësia frenon rritjen e rrënjëve dhe dëmton 

qimet thithëse dhe rrënjët e reja. 

Nga thatësia ndikohen me shume ftoi, 

molla, pjesa me e madhe e kultivarëve të 

dardhës, kultivarët e vone të kumbullës dhe 

qershia. 

Disa kultivarë mollësh e dardhësh ulin 

prodhimin edhe në toka të ujitshme, por me 

thatësi të madhe atmosferike. Kajsia, 

kultivarët e hershem të pjeshkës, vishnja, 

bajamja, fiku e durojnë me shume thatësinë. 

Qëndrueshmëria me e madhe e tyre ndaj 

thatësisë shpjegohet me koeficientin e vogël 

të transpirimit, me hershmërinë e rritjes dhe 

të pjekjes së frutave si dhe me aftësinë e 


28 

vete rrënjëve për të shfrytëzuar me mire 

ujitjen nga toka. 

Pemët frutore dëmtohen edhe nga lagështira 

e tepërt. Lagështira e madhe ajrore, pengon 

pjalmimin dhe pllenimin në pranvere. kurse 

gjate verës krijon kushte të përshtatshme për 

zhvillimin e sëmundjeve. 

Lagështira e tepërt tokësore nuk vepron 

drejtpërdrejt mbi pemët. Ajo i dëmton 

pemët, sepse e vendos sistemin rrënjor në 

kushte të këqija ajrimi, gjë që pengon 

frymëmarrjen e rrënjëve dhe ato, 

gradualisht, thahen (kalben). Ujerat e 

rrjedhshme, meqenëse janë të pasura me 

oksigjen, janë shume pak të dëmshme. 

Te gjitha pemët dëmtohen nga lagështira e 

tepërt. Me të ndjeshme janë pjeshka, 

bajamja, kajsia, qershia e shartuar mbi 

mezhdrave etj. Molla, dardha dhe 

veçanërisht kumbulla janë relativisht me 

pak të ndjeshme nga lagështira e tepërt. 

Me lufte biologjike kuptohet mbjellja e 

pemëve frutore në zona të caktuara, që 

plotësojnë kërkesat e tyre për lagështirë. 

Kështu, në zona krahasimisht me të lagëta 

mbillen kumbullat, pastaj mollët etj., dhe në 

zona me të thata mund të mbillen bajamja, 

fiku etj. 

Me punime meliorative kuptohen masat që 

duhet të merren për kullimin dhe ujitjen. 

Masat agroteknike janë veçanërisht të 

rëndësishme në luftën kundër thatësisë. Për 

këtë qellim duhet të bëhen punime të 

rregullta, të cilat frenojnë avullimin dhe 

dëmtojnë barërat e këqija që u marrin

pemëve një pjese të mire të ujit. Gjithashtu, 

plehërimet e mira shtojnë përqendrimin e 

lendeve ushqyese, në ujin e tokës. 

Studimet rreth klimës tregojnë se kërkesat e 

veçanta të pemëve ndaj klimës lejojnë 

kultivimin e specieve dhe të kultivarëve të 

ndryshëm sipas zonave të ndryshme 

klimatike. 

2.2. Ndikimi i tokës 

Ne radhe të pare, pemët kane kërkesa për 

cilësitë fizike të mira të tokës, të cilat 

sigurojnë regjim të mire ujor dhe ajror. 

Tokat shume të përshkueshme dhe tokat e 

renda të papërshkueshme, argjilore janë të 

papërshtatshme. Ky faktor është i lidhur 

edhe me klimën në tërësi dhe me speciet 

në veçanti. 

Tokat e përshkueshme argjilo-ranore dhe 

ranore-argjilore janë të ajrosura mire dhe, 

prandaj, janë të përshtatshme për pemët 

frutore. 

Pemët gjithmonë japin rezultate me të mira 

në toka të pasura, por, për arsyet që u 

thane, pemët gjejnë kushte të mira 

kultivimi edhe në toka relativisht të varfra 

dhe të papershtatme për bimët e arave, 

sidomos për drithërat. 

Ndërmjet pemëve frutore me pak kërkesa 

janë; fiku, bajamja, qershia mbi 

mezhdrave, dardha mbi gorrice, kurse toka 

të shëndosha duan me shume molla, 

pjeshka, hurma etj. 

Pemët në përgjithësi kërkojnë toka me 

thellësi jo me pak së 1-1,5 m. kurse disa si 


molla, pjeshka etj. deri në 2 m. Thellësia e 

tokës përcaktohet nga vendosja e shtresave 

të papërshkueshme dhe nga vendosja e 

ujerave nëntokësore. 

Ne' vitet e para të zhvillimit të pemëve nuk 

bie në sy dallimi ndërmjet pemëve të 

vendosura në toka të cekëta dhe pemëve të 

vendosura në toka të thella, pasi në të dy 

rastet pema siguron sasinë e nevojshme të 

ujit dhe të lendeve ushqyese të nevojshme 

dhe sistemi rrënjor është i vendosur ceket. 

Me vone, me rritjen e pemës. me 

zhvillimin e sistemit rrënjor, me futjen e 

pemës në prodhim, kërkesat e pemëve 

shtohen. në këtë kohe pemët e mbjella në 

toka të cekëta fillojnë e vuajnë për ujë dhe 

lende ushqyese, kurse ato të mbjella. në 

toka të thella vazhdojnë të zhvillohen 

normalisht. 

Pemët frutore kane kërkesa, gjithashtu, 

edhe për reaksionin e tokës. Ato kërkojnë 

toka asnjanëse, me prirje pak acide. 

Kështu, p.sh., pjeshket, dardhët, mollët, 

kumbullat, zhvillohen mire në toka me pH 

5,5-7,5, kurse kajsitë, bajamet, fiqtë etj., 

kërkojnë toka me pH 6,5-8. Kërkesat për 

reaksionin e tokës varen edhe nga 

nënshartesa. 

Kështu qershia e shartuar mbi vetveten 

duron toka pak acide deri 5,5, kurse e 

shartuar mbi mezhdrave ajo kërkon me 

shume toka asnjanëse dhe pak bazike. 

Pemët frutore pëlqejnë toka, me 

përmbajtje gëlqereje mbi 10%. Bëjnë 

përjashtim ftoi dhe pjeshka. që fillojnë e 

dëmtohen kur sasia e gëlqeres kalon mbi 

4-5% dhe kultivimi i tyre behet i 

pamundur mbi 7 deri 8%. 

29

3. Shumëzimi i pemëve frutore 

Pemët frutore shumëzohen me dy mënyra: 

me fare (gamike) dhe në mënyrë 

vegjetative (agamike). Gjate shumëzimit 

me fare pema kalon ciklin e plote jetësor 

në të gjitha etapat e zhvillimit. në dy etapat 

e para, në etapën embrionale, dhe në 

etapën e rinise, bima e re, nen ndikimin e 

mjedisit të jashtëm, ndryshon bazën 

trashëguese, duke u shmangur nga bima 

mëmë. Veç kësaj, në formimin e embrionit 

nuk merr pjese zakonisht pjalmi i së 

njëjtës bime, madje dhe i të njëjtit kultivar. 

Si pasoje e kësaj, embrioni i ri do të marre 

edhe karakteristikat e bimës babe, duke 

ndryshuar, deri në njëfarë mase atë që 

trashëgonte nga bima mëmë. Prandaj për 

shumëzimin e pemëve frutore mënyra 

gamike pothuajse nuk përdoret. Sot 

shumëzimi me fare përdoret kryesisht për 

të prodhuar kultivarë të rinj dhe sidomos 

për të prodhuar nënshartesa. 

Te në me fare shtohen arra, gështenja dhe 

rralle kumbulla tropojane. Por, edhe këto 

raste duhen zhdukur, pasi edhe këtu 

shfaqen pasojat negative. në pemëtari në 

mase të gjere sot përdoret shumëzimi 

vegjetativ i pemëve me ane të te cilit ruhen 

të pacenuara veçoritë trashëguese të 

pemëve. Me shtim vegjetativ kuptojmë 

përdorimin e pjesëve të veçanta të kurorës 

ose të sistemit rrënjor të pemës, duke 

përjashtuar farën. në varësi të organit që 

përdoret për këtë mënyrë shtimi, ka disa 

lloje të shumëzimit vegjetativ. 


3.1. Shumëzimi vegjetativ i pemëve 

frutore. 

Shumëzimi me këmbëza. Nga sythat 

adventive të rrënjëve të trasha afër qafës, 

sidomos pas dëmtimeve mekanike, në disa 

peme dalin lastarë të fuqishëm. Pjesa 

nëntokësore e tyre lëshon rrënje, kurse 

pjesa mbitokësore degëzohet. Këta lastarë 

quhen këmbëza. në fund të një ose dy 

vegjetacioneve këmbëzat mund të 

shkëputen nga bima nga kane dale dhe të 

mbillen në fidanishte për t'u fuqizuar po të 

jene të dobëta ose drejtpërdrejt në 

pemëtoret 'kur janë të fuqishme. 

30 

Figura 1.14. Mënyrat e shumëzimit 

vegjetativ: 1, 2, 3, 4 shumëzimi me capa.5, 

6, shumëzimi me mbathje, 7. shumëzimi 

me perpaja të zakonshme, 8. shumëzimi 

me perpaja shumëfishë 

Këmbëzat në fillim varen nga bima mëmë, 

kurse me vone pas rrënjëzimit fillojnë të 

thithin vete kripëra minerale, por gjithnjë 

duke u ushqyer edhe nga bima mëmë.

Prandaj kur pema do të shumëzohet në 

këtë mënyrë, duhet që disa këmbëza t'i 

rrallohen, duke lenë vetëm 5-10 cope (ne 

varësi të fuqisë së vete pemës). 

Shumëzim me këmbëza mund të përdoret të 

fiku, lajthia, shega, vishnja, disa kultivarë 

kumbullash etj. Ky shtim përdoret rralle, 

pasi nuk është praktik. Si rregull, kur 

nënshartesa është e egër nuk merren 

këmbëza. 

Shumëzimi me mbathje përdoret për të 

prodhuar fidanë lajthie ose nënshartesa të 

rrënjëzuara të ftoit, Dusenit, Paradisit dhe 

pjesës me të madhe të nënshartesave të tjera 

vegjetative të kulturave të tjera, të te cilat në 

përgjithësi rrënjëzimi me copa është i 

vështirë (fig.1.14). 

Për këtë qellim krijohen pemëtore të 

posaçme, duke mbjelle fidanët me largësi 

1,5-2 m midis rreshtave dhe 0,6-0,8 m midis 

bimëve. Një vit fidanët lihen të rriten lirisht 

për t'u bere sa me të fuqishëm. Në vitin e 

dyte, në pranvere, fidanët, priten 5-6 cm mbi 

sipërfaqen e tokës. Nga sythat që mbeten në 

pranvere, do të dalin lastarë. Kur ata arrijnë 

lartësinë 20-25 cm, bëhen mbathje me dhe të 

shkrifet. Mbathja e pare be-het deri në 

lartësinë 8-10 cm. Me vone, me ndërkohë 3- 

4 javësh, këshillohet të bëhen edhe dy 

mbathje të tjera. Qëllimi është që të kryhet 

rrënjëzimi i filizave. 

Gjate vitit kryhen të gjitha shërbimet t 

nevojshme agroteknike, si: prashitja, ujitja, 

spërkatja kundër se-mundjeve, kandrrave etj. 

në fund të vitit zbulohet bima dhe priten me 

kujdes lastarët e rrënjëzuar, të cilët qohen në 

fidanishte për t'u fuqizuar ose shartuar, sipas 


31 

qëllimit të përdorimit të tyre. Lastarët e 

fuqishëm dërgohen drejtpërdrejt në 

pemëtore. 

Në dimër, pas prerjes së lastarëve të 

rrënjëzuar, bima mbetet si një cung i 

zhveshur. në këtë mënyrë bima lodhet 

shume prandaj nga viti në vit duhet të 

planifikohet një ngarkese e mundshme për 

t'u përballuar nga bima. në vitet e para 

ngarkesa nuk duhet të jete me e madhe së 

me 5-8 lastarë për bime, kurse në vitet e 

mëvonshme, numri i tyre mund të shkoje 

deri në 15-20 cope. Lastarët e tepërt 

largohen qysh në pranvere. 

Gjithashtu, njëherë në çdo 3-4 vjet bima 

duhet të lihet të çlodhet duke mos bere fare 

mbathje. Bimët mëmë, prej të cilave merren 

lastarët me mbathje, rrojnë rreth 15-20 vjet. 

Shumëzimi me perpaja përdoret në pemëtari 

për shtimin e lajthisë dhe me rralle të ftoit, 

mollës etj., kur rrënjëzimi i copave 

drejtpërdrejt është i vështirë. 

Për të shumëzuar pemët me perpaja që në 

vitin e pare të mbjelljes fidani pritet 5-6 cm 

mbi sipërfaqen e tokës. në vitin e pare 

lastarët rriten lirisht. Për t'u dhënë atyre 

mundësi të bëhen sa me të gjate, u hiqen 

vazhdimisht filizat që dalin para kohe të 

sqetullat e gjetheve. në pranverën e vitit të 

ardhshëm si shtrirja përtokë e degëzave të 

formuara një vit me pare. Këto degëza 

quhen perpaja. në varësi të mënyrës së 

shtrirjes së degëzave dallojmë perpaja të 

zakonshme dhe perpaja shumëfishë. 

Për të prodhuar fidanë me perpaja të 

zakonshme, në afërsi të bimës (për çdo

perpaje që do të shtrihet)hapet një kanal me 

thellësi rreth 20 cm në fund të kanalit behet 

shkrifërimi i tokës edhe plehërimi i saj. Aty 

shtrihet perpaja në mënyrë të tille që 2-3 

sythat e markës së saj të qëndrojnë mbi 

sipërfaqen e tokës. Pastaj perpaja mbulohet, 

derisa kanali të mbushet plotësisht me dhe. 

Majës së perpajes, që ka qëndruar mbi 

sipërfaqe, i vendoset një kunj për mbështetje 

dhe mbulohet me 2-3 cm dhe. në këtë 

mënyrë pjesa nen toke rrënjëzohet, kurse dytre 

sythat e sipërm japin lastarët. Si pasoje, 

nga një perpaje marrim një fidan të 

rrënjëzuar. 

Perpaja shumëfishë ndryshon nga ajo e 

zakonshmja. Edhe në këtë rast hapet një 

kanal me thellësi rreth 20 cm. por i gjate deri 

ku të arrije perpaja. Pasi shtrihet plotësisht 

perpaja, fiksohet përtokë me disa kërraba 

dhe mbulohet me 5-7 cm dhe të shkrifet. Pas 

disa ditësh nga sythat e perpajes mbi toke do 

të formohen lastarë, kurse në toke ajo do të 

lëshojë rrënje. 

Kur rriten lastarët, bëhen një deri në dy 

mbathje, derisa kanali të mbushet plotësisht 

me dhe, me qellim që edhe lastari i ri të 

lëshojë rrënje. Përfundimisht, çdo syth i 

perpajes mund të japë një fidan. Fidanët e 

rrënjëzuar me perpaje priten nga bima mëmë 

në vjeshte dhe përdoren për pemëtore, 

zevendesojne vendet bosh ose qohen në 

fidanishte për t'u fuqizuar. Perpajat, me 

përjashtim të lajthisë, përdoren pak të pemët 

e tjera frutore. 

Shumëzimi me lastunja është e vetmja 

mënyrë e shumëzimit të luleshtrydhes. Ajo 


32 

ka aftësi të formoje lastunja (stolone), nyjat 

e të cilave kur bien në kontakt me token, 

lëshojnë rozeta gjethesh dhe rrënjësh, duke 

formuar një fidan të ri. Lastunjat zakonisht 

formohen gjate verës. pasi është forcuar 

fryti. Nga një lastunje, në saje të rritjes në 

gjatësi të saj, mund të merren disa fidanë, 

por kurdoherë 1-2 fidanët e pare të çdo 

lastunje janë me të mirët. Nga çdo bime 

mund të lihen të zhvillohen 4-5 lastunja. 

Fidanët që prodhohen, mund të dërgohen 

drejtpërdrejt në pemëtore. Lastunjat e lidhin 

bimën mëmë, prandaj duhen kryer në rregull 

të gjitha shërbimet agroteknike. 

Shumëzimi në copa përdoret mjaft në 

pemëtari, sidomos për shumëzimin e fikut, 

lajthisë, shegës, ftoit dhe për të prodhuar 

nënshartesa të ftoi, molla (Paradisi dhe 

Dusen). kumbulla Sen Zhulien, Mariana) etj. 

Zakonisht në pemëtari ka gjetur zbatim 

përdorimi i copave të pjekura njëvjeçare, 

por gjate verës mund të përdoren edhe. 

copat e gjelbra. Copat kurdoherë duhet të 

merren nga bime të shëndetshme dhe që nuk 

janë të infektuara nga sëmundje ose kandrra. 

Copat njëvjeçare duhet të jene të pjekura, së 

në këtë mënyrë janë në gjendje të japin 

fidanë të fuqishëm, meqenëse kane me 

shume lende ushqyese rezerve. Koha me e 

përshtatshme për prerjen e copave është 

menjëherë pas rënies së gjetheve. por, 

meqenëse deri në pranvere ato mund të 

kalben në praktike ka gjetur përdorim prerja 

e copave në periudhën dhjetor-janar. Copat 

priten me gjatësi të ndryshme, por me 

shpesh përdoret gjatësia 25-30 cm. Prerja në 

pjesën e poshtme behet afër një sythi, kurse

në pjesën e sipërme behet 2-3 cm mbi syth. 

të fiku çdo cope duhet të jete e pajisur me 

sythin e majës, pra nga çdo degëz mund të 

merret vetëm një cope. 

Copat e prera në këtë mënyrë lidhen në tufa 

nga 25-50 bashke, duke i ndare në dy 

kategori, sipas trashësisë; u vihen etiketat 

përkatëse dhe qohen për shtratifikim. Copat 

shtratifikohen në dhoma të veçanta ose në 

kanale në vende të kulluara. në fund 

vendoset një shtrese rërë 10-15 cm, dhe mbi 

të një shtrese me tufat e copave, të cilat 

shtrihen horizontalisht dhe mbulohen mire 

me rërë, në mënyrë të tille që rëra të 

plotësojë të gjitha boshllëqet midis copave. 

Mbi rërë vendoset një shtrese tjetër copash 

e kështu me radhe deri në lartësinë 50-60 

cm. në fund behet mbulimi me 20-30 cm 

rërë dhe në zona të ftohta mund të përdoret 

edhe mbulimi me dhe. 

Gjate muajve shkurt-mars nxirren copat nga 

shtratifikimi dhe mbillen në copetore. 

Copetorja përgatitet mire para mbjelljes. Për 

këtë qellim këshillohet të behet punimi 

qilizem 60 cm dhe punimet e tjera 

përgatitore të nevojshme. Gjate punimeve 

përgatitore duhet të hidhen 200-300 kv/ha 

plehra organike, 6-7 kv/ha superfosfat etj. 

Copat mbillen në largësi të ndryshme në 

varësi të shkalles së mekanizimit. Kur 

proceset janë të pamekanizuara largësia 

midis rreshtave mund të jete 60-80 cm. 

kurse copa nga copa 12-15 cm. në rastet e 

mekanizimit largësitë midis rreshtave mund 

të shkojnë 100-120 cm, kurse copa nga copa 

7-8 deri në 12 cm. Kur mbillen copa për të 

prodhuar nënshartesa, të cilat do të 


33 

qëndrojnë në po atë vend jo me pak së dy 

vjet, pasi aty do të behet edhe shartimi i 

tyre, atëherë largësitë e rreshtave do të jene 

me të mëdha. 

Mbjellja behet me kunja në brazda të thella 

20-30 cm ose në toka të përgatitura mire. në 

fillim behet piketimi i rreshtave. Gjate 

mbjelljes copat e pemëve futen pothuajse 

plotësisht nen sipërfaqe të tokës, duke lenë 

sipër vetëm 1-2 sytha. Sythat mbulohen me 

një shtrese dheu të shkrifet 2-3 cm. që të 

dallohen rreshtat derisa të zhvillohen 

lastarët, pas mbjelljes, gjate rreshtit, në dytri 

vende, vendosen disa shenja dalluese. 

Gjate vegjetacionit duhet të punohet për 

kryerjen sa me mire të te gjitha shërbimeve 

te' nevojshme agroteknike, si: prashitje, 

ujitje, spërkatje, plehërime plotësuese etj., 

pasi rrënjëzimi i copave varet shume nga 

sigurimi i kushteve të mira të lagështirës, 

ajrimit, të ushqyerit etj. 

Shumëzimi me shartim është ai 

operacion, i cili siguron bashkëjetesën e 

pjesëve të veçanta të një bime me ato të 

një bime tjetër. Shartimi njihet që në 

kohe shume të lashta. Me ane të 

shartimit është lehtësuar mjaft përhapja 

e kultivarëve të mire në të katër anët e 

botes. Po kështu me ane të shartimit 

behet e mundur mbjellja e kultivarëve 

edhe në kushte jo shume të përshtatshme 

dhe përmirësimi i strukturës së 

kultivarëve të një pemëtoreje. 

Me ane të shartimit mund të rivendoset 

qarkullimi i limfës në ato raste kur lëvorja e

trungut të pemëve të reja është dëmtuar nga 

brejtësit. Kohet e fundit shartimi ka marre 

rëndësi të madhe si mjet për të përmirësuar 

fuqinë e rritjes dhe cilësinë e prodhimit të 

pemëve frutore. në shartim marrin pjese dy 

pjesëtarë: nënshartesa e mbishartesa. 

Mbishartesa është një pjese vegjetative 

(syth ose kalem) e një kultivari të dhënë, 

që me vone siguron një pjese ose të 

gjithë sistemin mbitokësor, dhe, në 

mënyrë të veçante, organet e frytëzimit. 

Nënshartesa është pema mbi të cilën 

behet shartimi. Ajo formon kryesisht 

vetëm sistemin rrënjor. Kur shartimi 

behet lart në kurore, nënshartesa përben 

një pjese të madhe të sistemit 

mbitokësor. 

Shartimi duhet të beje të mundur 

bashkëjetesën normale të dy komponentëve 

gjate gjithë jetës së bimës së re. në këto 

raste do të themi së dy pjesëtarët kane aferi 

dhe lejohet shartimi ndërmjet tyre. Shartimi 

mund të behet duke përdorur të dy 

komponentët që i përkasin së njëjtës specie, 

si, p.sh., pjeshke mbi pjeshke. në këtë rast 

shartimi quhet homogjen. Por mund të 

behet edhe jashtë specieve, heterogjen, si, 

p.sh., kur shartohen kultivarët e mollës së 

bute Malus domestica mbi mollën e egër 

Malus silvestris. Por në pemëtari përdoret, 

gjithashtu, edhe shartimi me i largët, p.sh., 

ndërmjet gjinive siç, është rasti i dardhës 

(Pyrus) mbi ftua (Cydonia). Sa me larg nga 

aferia botanike të jene komponentët e 

shartimit aq me keq është aferia. Kështu, 


34 

p.sh., disa lloje dardhësh si Gushtakja nuk 

kane afërsi me ftoin, prandaj nuk duhet bere 

një shartim i tille. Mungesa e afërsisë 

ndërmjet dy komponentëve mund të shfaqet 

menjëherë në çastin e shartimit, duke mos 

lejuar zënien ose edhe me vone me kalimin 

e viteve, kur pema gradualisht vjen e thahet 

ose shqyhet të pika e shartimit 

4. Nënshartesat e pemëve 

Nënshartesa duhet të zgjidhet e tille që të 

këtë aftësi të shtohet me lehtësi me një nga 

mënyrat e thjeshta dhe të shpejta. 

Nënshartesa, duhet të këtë aferi me 

kultivarin që do të shtojmë. 

Nënshartesa duhet të këtë fuqi thithëse me të 

vogël së mbishartesa. Vetëm në këtë mënyrë 

kryhet zhvillimi normal i pemës. 

Sipas fuqisë së rritjes që i japin ato 

mbishartesës, dallohen nënshartesa me rritje 

të fuqishme, mesatare dhe të dobëta. Sipas 

mënyrës së shtimit, dallohen nënshartesa që 

shtohen me fare dhe nënshartesa që shtohen 

në mënyrë vegjetative. 

Ne kushte të ndryshme duhet të zgjidhen 

mire nënshartesat. në kohëra të ndryshme, 

në varësi të qëllimit dhe të përdorimi të 

pemëve. mënyrës së kultivimit të tyre etj., 

janë pëlqyer lloje të ndryshme nëmshartesash. 

Nënshartesat që dalin nga fara, kane, në 

përgjithësi disa ane pozitive. Formojnë 

sistem rrënjor të thelle, i japin pemës në 

tërësi fuqi të madhe rritjeje. 

Në saje të shtimit me fare nuk behet 

transmetimi i mjaft sëmundjeve të pemëve, 

e, në veçanti, i atyre virusale. Nga ana

praktike, në një pjese të madhe të 

nënshartesave shumëzimi me fare është 

mënyra e vetme e shumëzimit të tyre, pasi 

nuk kane mundësi të shtohen në mënyrë 

vegjetative, si p.sh: molla, dardha, arra, 

pjeshka, qershia etj. 

Megjithatë, shtimi me fare ka një të keqe të 

madhe. Bimët e dala nga fara vijnë nga 

embrione heterogjene dhe, si pasoje, çdo 

fare i transmeton veçori të ndryshme fidanit 

të ri. 

Prandaj nënshartesat që dalin nga fara, veç 

aneve të mira që permenden, kane dhe një të 

mete, janë shume të ndryshueshme. 

Prandaj si kudo në bote, edhe të ne, bëhen 

përpjekje për të kaluar në përdorimin e 

nënshartesave vegjetative. 

Nënshartesat vegjetative kane disa ane 

pozitive. Ato, në përgjithësi, transmetojnë 

me mjaft saktësi veçoritë e bimës mëmë, 

prandaj janë shume homogjene (te njëllojta). 

Kështu, frutikultori ka në dore material të 

standardizuar dhe me karakteristika të sakta. 

Po ashtu nënshartesat vegjetative e futin 

pemën me shpejt në prodhim, japin frute me 

cilësi me të mira etj. 

Ne përgjithësi nënshartesat vegjetative i 

japin mbishartesës rritje me të kufizuar, 

duke krijuar kështu kushte me të mira për të 

formuar kurora të vogla në peme. Kjo benë 

që të shtohet numri i bimëve për hektar dhe 

rendimenti për çdo njësi sipërfaqeje. 

Gjithashtu, përdorimi i këtyre nënshartesave 

shton mundësinë e mekanizimit të 

pemëtoreve. 


35 

Por nënshartesat vegjetative kane edhe disa 

ane negative. Pema rron me pak, në mjaft 

raste ato bëhen shkak për të transmetuar disa 

sëmundje dhe sidomos sëmundjet virusale 

dhe formojnë sistem rrënjor të ceket. 

Nënshartesat për kultivarët e mollës. 

Molla e egër (Malus Silvestris). Kjo është e 

përhapur në të gjitha zonat e mollës në 

vendin tone. Shtohet me ane të farës. Molla 

e egër formon sistem rrënjor që shkon thelle 

në toke, prandaj ajo jep rezultate të mira në 

toka relativisht të varfra, duke përballuar 

pjesërisht edhe thatësinë. Mollët e shartuara 

mbi molle të egra rrojnë gjate, formojnë 

kurora të mëdha dhe japin rendimente të 

larta për rrënje, prandaj duhet të vazhdojnë 

të përdoren gjerësisht të ne. 

Molla me trup të ulet (Malus pumila) njihet 

te në prej shume vitesh. Për, këtë qellim 

përdoret M. pumila, kultivari paradisiaca, qe 

quhet Paradis dhe M. pumila, praecox, që 

quhet Dusen. 

Këto nënshartesa shtohen në mënyrë 

vegjetative. Kultivari Dusen formon sistem 

rrënjor me të thelle. Lloji Paradis ka rritje 

mjaft të kufizuar, kurse Duseni zë vend 

mesatar ndërmjet Paradisit dhe mollës së 

egër. 

Molla me trup të ulet i jep mbishartesës 

rritje të dobët (Paradisi) deri në mesatare 

(Duseni), nxit hyrjen e shpejte të 

mbishartesës në prodhim. Kërkon toka të 

shëndosha dhe nuk e duron thatësinë.

Figura 1.15. Malus pumila nënshartesa e 

mollës 

Nënshartesat për kultivarët e dardhës. 

Dardha e egër (Pyrus communis). Kjo ka 

afri të mire me kultivarët e dardhës. Formon 

sistem rrënjor që shkon thelle në toke, 

prandaj pema i qëndron thatësisë. Jep 

rezultate të mira edhe në toka krahasimisht 

të varfra. Shtohet me fara. Për këtë qellim 

përdoren ato bime, në frutet e të cilave 

gjenden me shume së 6-7 fara. Dardhët e 

shartuara mbi dardhe të egër rrojnë shume. 

formojnë kurore të madhe dhe japin 

rendimente të larta për rrënje. Kjo 

nënshartesë të në përdoret shume. 

Gorrica (Pyrus amygdaliformis) formon 

kurore me të vogël së dardha e egër. Ka afri 

me kultivarët e dardhëve. Shkon mire dhe në 

zona të ngrohta dhe të thata. Përdoret, 

gjithashtu, mjaft si nënshartesë për kultivarët 

e dardhës. 


Figura 1.16. Pyrus amygdaliformis 

nënshartesa e dardhës 

36 

Ftoi (Cydonia vulgaris). Ky njihet me kohe 

si nënshartesë e dardhës. të në ka filluar të 

përdoret 40 vjetet e fundit. Formon sistem 

rrënjor të ceket, me rrënje veshëse, kërkon 

toka relativisht të pasura, i jep mbishartesës 

rritje të dobët. Shtohet në mënyrë 

vegjetative. Rezultate me të mira kane dhënë 

ftoi Anger si dhe ftoi i Provances, të cilët 

kane aftësi të mire rrenjezuese. Por ka edhe 

kultivarë dardhësh që s’kanë afri me ftoin, 

prandaj nuk mund të shartohet drejtpërdrejt 

mbi te. të tille janë kultivarët Gushtake, 

Lengeshtore etj., për të cilat, kur duam t'i 

shartojmë mbi ftua, përdorim ndërmjetës. 

Dardhët mbi ftua hyjnë shpejt në prodhim 

(ne vitin e 3-te-4-te) dhe japin frute të 

mëdha. Kjo nënshartesë përdoret sidomos 

kur mbjelljet bëhen në toka të pasura, anës 

rrugëve, kanaleve etj. Duhet nxitur edhe 

mbjellja e dardhëve mbi ftua në pemëtore të 

rregullta industriale.

Figura 1.17. Cydonia vulgaris 

nënshartesa e ftoit 

Nënshartesa për kultivarët e pjeshkës. 

Pjeshka (Persica vulgaris) përdoret kudo në 

bote si nënshartesë e pjeshkës. Kërkon toka 

të thella të ajrosura, mundësisht aluvionale 

dhe të pasura. Ka afri të mire me të gjithë 

kultivarët e pjeshkës. Kultivarët që 

shartohen mbi pjeshke, marrin rritje të 

fuqishme, hyjnë shpejt në prodhim dhe 

jetojnë relativisht gjate. Nënshartesat e 

pjeshkës prodhohen nga fara. Për këtë 

qellim përdoren ato bime që japin fara të 

vogla, kryesisht pjeshket e egra me pjekje të 

mesme ose të vonshme. Rezultate to mira 

kane dhënë edhe farat e kultivarit Gushtore 

(Elberta). 

Kumbulla e egër (Prunus cerasifera) 

përdoret për kultivarët e pjeshkës, kur 

mbjellja behet në toka të ftohta dhe të lagëta. 

Bajamja (Amygdalus communis). Kjo 

përdoret kur pjeshkën duam ta mbjellim në 

toka të varfra, të thata dhe me përmbajtje të 

larte gëlqereje. 


37 

Nënshartesat për kultivarët e kajsisë. 

Kajsia (Armeniaca vulgaris) është 

nënshartesa me e përdorur për kultivarët e 

kajsive. Shkon mjaft mire, në toka të thata, 

të kulluara ranore dhe në kodra, ku thellësia 

e pjelloria e tokës lëvizin mjaft. 

Kumbulla e egër (Prunus Cerasifera) 

përdoret si nënshartesë e kajsisë në tokat e 

renda dhe të lagëta. Te pika e shartimit 

duket mire trashësia me e vogël e 

mbishartesës në krahasim me nënshartesën. 

Pjeshka (Persica vulgaris) i jep kajsisë 

prodhimtari të shpejte, frute të mëdha dhe 

rritje të shpejte të kurorës. Kajsia ka afri të 

mire mbi pjeshke. 

Bajamja (Amygdalus communis). Kjo mund 

të përdoret për kajsitë si nënshartesë vetëm 

në kushte shume të thata. Faqekuqja (Luizet) 

ka aferi me të mire. 

Nënshartesa për kultivarët e kumbullave 

Kumbulla e egër (Prunus cerasifera). 

Mirabolana shumëzohet me fare. U 

përshtatet shume mire tokave të ndryshme, 

si nen ujë, ashtu edhe mbi ujë. Ajo u 

qëndron mire tokave të renda dhe të lagëta. 

Zhvillohet mire në toka ranore dhe e duron 

thatësinë. 

Kumbulla evropiane (Prunus domestica) 

shtohet kryesisht me fara dhe përdoret si 

nënshartesë për kultivarët e kumbullave në 

toka të thella e të freskëta dhe u jep atyre 

rritje të mire. në gjininë e kumbullës janë 

formuar. 

Pjeshka (Persica vulgaris) përdoret rralle si 

nënshartesë e llojeve të kumbullave. Vetëm

disa kumbulla kane afri me pjeshkën. 

(Pjellore, Mirdita, Rozeta etj.). Pjeshka nuk 

pëlqehet si nënshartesë e kumbullës, sepse 

kërkon toka të thella e të pasura. Bajamja 

dhe kajsia njihen si nënshartesa për 

kultivarët e kumbullave, por nuk përdoren, 

pasi kane afri të pakte me pjesën me të 

madhe të tyre. 

Nënshartesa për kultivarët e qershisë dhe 

të vishnjës. 

Qershia (Ceraus avium) përdoret prej 

kohesh si nënshartesë për vishnjën dhe 

qershinë. Qershia formon sistem rrenjor të 

fuqishëm. Zhvillohet mire në toka të pasura, 

të shkrifëta dhe me përmbajtje të pakte 

gëlqereje. 

Figura 1.18. Ceraus avium nënshartesa e 

vishnjës 

Mezhdrava (Cerasus mahaleb) ka afri të 

mire me kultivarët e qershive dhe të 

vishnjave dhe përdoret shume si 

nënshartesë. Mezhdrava formon sistem 

rrënjor që futet thelle në toke dhe përdoret si 

nënshartesë kur qershitë dhe vishnjat do të 


38 

mbillen në toka të thata, gurishtore dhe 

gëlqerore. Nuk duron tokat me lagështirë të 

tepërt. Mezhdrava i jep mbishartesës 

mundësi për të formuar kurore me të vogël. 

në këtë rast pemët rrojnë me pak së në rastin 

kur si nënshartesë përdoret qershia. 

Figura 1. 19. Cerasus mahaleb mezhdrave 

nënshartesa e qershive 

Vishnja (Cerasus vulgaris) formon sistem 

rrënjor me të dobët dhe i jep kur orës rritje 

me të kufizuar. Mund të përdoret për toka 

me të renda. Nuk gjen përdorim të gjere, 

pasi lëshon shume këmbëza. 

Nënshartesa për kultivarët e bajames. 

Bajamja (Amygdalus Communis), ka afri me 

te, gjithë kultivarët e bajameve, prandaj 

është nënshartesa kryesore e tyre. Shkon 

mire në toka të thata, gurishtore dhe me 

përqindje të larte gëlqereje. Shtohet me fare. 

Kumbulla. (Prunus cerasifera) përdoret rralle 

si nënshartesë e bajames, vetëm atëherë kur 

duam të përhapet në toka me të renda edhe 

me të lagëta.

Pjeshka (Persica vulgaris), megjithëse ka 

afri të mire me kultivarët e bajames, nuk 

përdoret, sepse ka kërkesa të mëdha për 

toke. 

Nënshartesa për arrën. 

Arra e zakonshme (Juglands regia), formon 

sistem rrënjor mjaft të fuqishëm. Ka shume 

rrënje skeletore anësore të mbuluara me 

shume rrënje veshëse, të cilat dalin deri në 

sipërfaqe të tokës. Është nënshartesa me e 

mire kur do të përdorim shartime. 

Arra e zeze. (Juglands nigra) është e mire si 

nënshartesë, pasi nxit futjen e shpejte të 

mbishartesës në prodhim, frutet e së çiles 

bëhen me thelpinj të mëdhenj. Nënshartesa 

për kultivarët e kakisë. 

Kakia e egër. 

(Diospyrus Lotus) është nënshartesa me e 

përhapur. Shtohet me fare. Ka afri të mire 

me të gjithë kultivarët e kakisë. Nuk ka 

kërkesa të veçanta për toke, mjafton që ato 

të mos kenë shume gëlqere, të mos jene të 

renda dhe me lagështirë. 

Nënshartesa për mushmollën 

Mushmolla shartohet mbi vetvete (Mespillus 

germanica). Ajo shtohet me fare. Edhe për 

mushmollën si nënshartesë mund të përdoret 

ftoi. 

Fiku, shega, hidja e lajthia, meqenëse 

shtohen në mënyrë vegjetative nuk kane 

nevoje për shartim. Në rast së duam të 

përmirësohen kultivarët e tyre, shartimet me 

kultivarët që duam, bëhen mbi ato 

ekzistuese dhe aferia është e mire. 

Mbishartesat e pemëve frutore 

Mbishartesat sigurohen me ane të kalemave, 


39 

të cilët merren nga bima që u përkasin 

kultivarëve që dëshirojmë të shtohen. 

Kalemat duhet të merren nga bime të 

zgjedhura, që janë me të shëndosha, me të 

zhvilluara, me prodhimtari me të larte dhe 

me qëndrueshmëri me të madhe ndaj 

kushteve jo të përshtatshme të mjedisit të 

jashtëm, sidomos faktorëve klimatike. 

Kalemat për shartimin me syth të fjetur në 

vjeshte duhet të jene të freskët dhe të 

përgatiten brenda ditës së shartimit ose të 

shumtën një dite përpara. 

Për shartimet pranverore kalemat merren 

gjate qetësisë natyrore (te thelle) të pemëve. 

Ruajtja e kalemave behet me parafinim, 

duke i mbështjellë fundet e kalemave me një 

shtrese të holle parafine, por edhe në këtë 

rast duhet të mbahet regjimi i temperaturës 

dhe i lagështirës. Kur kalemat transportohen 

në largësi, mbështillen me polietilen dhe 

lidhen.

Pyetje 


1. Cilat jane vecorite dhe karakateristikat e sistemit rrenjor te pemet frutore? 

2. C'rendesi ka njohja e tyre? 

3. Sa llojesh jane rrenjet dhe c'rendesi kane ato ne jeten e bimes? 

4. Cila eshte zona me aktive e rrenjes? 

5. Ne sherbimet agroteknike, ka rendesi njohja e saj? 

6. Cilat jane organet kryesore te sistemit mbitokesor te pemeve frutore? 

7. Pershkruani llojet e degezave ne grupet e ndryshme te pemeve frutore? 

8. Ç'rendesi praktike ka njohja e degezave? 

9. Ç'rol luan sythi ne praktiken e prodhimit? 

10. C'jane lulja dhe fruti ne pemet frutore? 

11. Si grupohen pemet frutore ne varesi te ndertimit te frutit? 

12. C'kuptoni me cikel te madh dhe cikel te vogel te jetes se bimes? 

13. Ne sa faza kalojne pemet frutore gjate zhvillimit te tyre individual? 

14. C'ndryshim ka zhvillimi individual i pemeve te dala nga fara dhe pemeve te perftuara me 

rruge vegjetative? 

15. Si ndertohet cikli i vogel i jetes se pemeve frutore? 

16. Flitni per periudhen e qetesise relative. 

17. Ç'procese ndodhin gjate periudhes se vegjetacionit dhe si behet diferencimi i sythave? 

18. Cilat jane kushtet e lulezimit te pemeve frutore? 

19. Si rriten lastaret dhe rrenjet gjate ciklit te vogei te jetes se pemeve frutore? 

20. Ne sa rruge formohen frutet e pemeve frutore? 

21. Ne sa fara kryhet rrezimi i luleve dhe i fruteve? Nga se varet ai? 

22. Flisni per prodhimin periodik te pemeve frutore. 

23. Si ndikon klima mbi rritjcn dhe zhvillimin e pemeve? C'rol luajne drita. temperatura dhe uji? 

24. Cilat jane masat praktike per menjanimin e veprimit demprures te faktoreve klimatike: 

hijezimet, te ftohtave, teprices se lageshtires? 

25. Cilat zona klimatike te vendit tone jane te pershtatshme per kultivimin e llojeve dhe 

kultivareve te ndryshem te pemeve frutore? 

26. Flisni per rolin e tokes ne jeten dhe prodhimtarine e pemeve frutore. 

27. Flitni per menyrat e shtimit vegjetativ te pemeve frutore. 

28. C'kuptoni me shumezim me shartim? 

29. Cilet jane pjesetaret qe marrin pjese ne shartim?.C'rendesi ka nenshartesa per pemet 

frutore? 

30. Flisni per nenshartesat, kryesore te pemeve frutore. 

40

KAPITULLI I DYTE 

KERKESAT E PEMEVE NDAJ KUSHTEVE TE MJEDISIT 

1. Kërkesat për temperaturën 

2. Reagimi i bimëve ndaj temperaturave të larta dhe të ulta 

3. Kërkesat për ujë dhe dritë 

4. Kërkesat për kushtet tokësore 


5. Pjesë e veçantë (kërkesat për kushte klimatike të pemës së mollës) 

5.1. Rrezatimi dhe Temperatura 

5. 2. Frutifikimi dhe ndikimi i ujit 

41

KAPITULLI 2 

KERKESAT E PEMEVE NDAJ 

KUSHTEVE TE MJEDISIT 

Ndër elementët më kryesorë të mjedisit për 

kushtet normale të rritjes dhe të zhvillimit të 

pemëve frutore janë: temperatura e ajrit, 

temperatura e tokës, lagështia ajrore dhe 

tokësore, drita, ajrimi, era, prania e 

elementëve ushqimorë në tokë etj. Secili nga 

këto elementë ka rëndësinë dhe vendin e vet 

në jetën e këtyre bimëve. Mungesa e njërit 

apo teprica e tjetrit ndikojnë negativisht në 

rritjen dhe zhvillimin e tyre. Vlerat e këtyre 

elementëve për një zonë apo mikrozonë të 

caktuar janë të ndryshme. Ato janë në 

vartësi të lartësisë mbi nivelin e detit, 

kundrejtimit ndaj diellit, relievit, përbërjes 

kimike dhe fizike të tokës, të gjerësisë 

gjeografike e shumë të tjera. 

1. Kërkesat për temperaturën 

Temperatura është një nga faktorët më të 

rëndësishëm për jetën e pemëve frutore. Të 

gjithë proceset e ndryshme fiziologjike 

realizohen vetëm në praninë e një intervali 

të caktuar temperaturash të ajrit, të tokës, 

dhe të vetë bimës. Sipas vlerave të 

temperaturave, varet ndjeshëm aftësia 

thithëse e sistemit rrënjor, intensiteti i 

fotosintezës, intensiteti i frymëmarrjes, 

intensiteti i transpirimit dhe i shumë 

proceseve të tjera fiziologjike. 

Në drejtim të kultivimit dhe të përshtatjes sa 

më të mirë të këtyre bimëve me kushtet e një 

rajoni të caktuar, rëndësi praktike paraqesin 

kryesisht këto tregues; 1) temperaturat 

mesatare shumëvjecare të ajrit; 2) 


42 

temperaturat minimale e maksimale 

absolute; 3) temperatura e tokës etj. Sipas 

ndikimit të temparturave në jetën e bimëve 

ato klasifikohen në : 1) temperatura të 

pragut të minimumit biologjik; 2) 

tempartura optimale; 3) temperatura të 

pragut të maksimumit biologjik. 

Me temperatura të pragut të minimumit 

biologjik kuptojmë atë vlerë temperature kur 

pema fillon të vazhdojë proceset fiziologjike 

të rritjes dhe të zhvillimit të saj. Këtu 

nënkuptohet fillimi i lëvizjes së lëngjeve etj. 

Me temperatura optimale kuptojmë atë 

interval temperature kur rritja dhe zhvillimi i 

bimës bëhet krejt normale. 

Temperatura optimale e rritjes dhe zhvillimit 

të bimës është e ndryshme në varësi të 

llojeve dhe të stadeve të ndryshme 

fiziologjike të rritjes dhe të zhvillimit. Por 

në përgjithsi konsiderohet diapazoni nga 24- 

28 gradë celcius. Në kushtet e temperaturave 

optimale dhe të faktorëve të tjerë si drita, uji, 

ajri etj, bimët sintetizojnë më tepër lëndë 

organike që do të thotë më shumë rritje e 

zhvillim në njësinë ë kohës, që nga ana 

praktike kuptohet më shumë prodhim 

frutash e gjethesh e me cilësi për njësi të 

sipërfaqes. 

Me temperatura të pragut të maksimumit 

biologjik kuptojmë atë kufinj të temparturës 

pas të cilëve bimëve iu fillon tju shkaktohen 

shqetësime fiziologjike. Kjo ndikon në 

frenimin e rritjes dhe të zhvillimit të bimëve. 

Në përgjithsi temperatura e pragut të 

maksimumit biologjik për shumicën e

pemëve frutore është deri në 35 gradë. Por 

tek arrorët kjo është deri 28 gradë. Një 

rëndësi praktike për kultivimin me sukses të 

pemëve frutore kanë gjithashtu edhe njohja e 

dy treguesve të tjerë kryesore të 

temperaturave që janë: shuma e 

temperaturave efektive dhe shuma e 

temperaturave aktive. 

Shuma e temperaturave efektive (∑Tef), 

gjendet nga diferenca e temperaturave 

mesatare të një periudhe të marrë në analizë, 

me vlerën e temperaturës së minimumit 

biologjik të një bimetë dhënë, dhe kjo 

diferencë shumëzohet me numrin e ditëve të 

periudhës së vegjetacionit. Kjo vlerë 

përcaktohet nëpërmjet barazimit: 

∑Tef=(Tmes-Tmb)x n 

ku: ∑Tef është shuma e temperaturave 

efektive 

Tmes- është temperatura mesatare e ajrit në 

një periudhë të dhënë; 

Tmb- është temperatura e minimumit 

biologjik në të cilën bima fillon rritjen e saj 

dhe në fakt është periudha vegjetative që 

shprehet në numër ditësh. Në bazë të kësaj 

përllogaritjeje mund të ndërtohet një grafik i 

tillë i cili ndihmon të përcaktohen pragjet e 

fillimit dhe të mbarimit të temperaturave 

efektive të një zone të caktuar. 

Shuma e temperaturave aktive (∑Ta), është 

një vlerë që përfaqson shumën progresive të 

temperaturave mesatare ditore mbi pragun e 

minimumit biologjik (Pmb). Psh; në qoftë se 

temperatura mesatare e një dite të caktuar 

(Tmd) gjatë periudhës së kultivimit është 25 


43 

gradë, atëherë vlera temperatura aktive 

ditore (Tad) e cila shërben për të përcaktuar 

shumën e temperaturave aktive, vlerësohet 

sipas barazimit: Tad=Tmd-Pmb. Ndërsa 

vlera e shumës së temperaturave aktive 

(∑Tak), gjendet duke mbledhur vlerat e 

temperaturave ktive ditore të ditës së parë, të 

dytë dhe kështu me rradhë të gjithë ditët (n) 

e periudhës së kultivimit të bimëve në një 

zonë të caktuar. Vlera e ∑Tak e gjetur sipas 

barazimit: 

∑Tak=Tad1+Tad2+...+Tadn1+Tadn(d1,d2,.. 

.dn); 

ku d1,d2 janë dita e parë e dytë deri në fund. 

Sipas studimeve të bëra është vërtetuar se 

bimët frutore gjatë një periudhe vegjetative 

kërkojnë një shumë temperaturash aktive 

mbi 12 gradë celcius, në vlerën totale rreth 

2400-2600 të cilat janë të ndryshme për 

llojet e bimëve dhe stadet e ndryshme të 

rritjes dhe zhvillimit të tyre. 

2. Reagimi i bimëve ndaj temperaturave 

të larta dhe të ulëta 

Temperaturat e larta mbi 35 gradë ndikojnë 

në uljen e lagështirës ajrore dhe gojëzat e 

gjetheve duke tentuar të realizojnë një 

vetëfreskim me anë të procesit të 

transpiracionit humasin shumë ujë dhe në 

temperaturat mbi 40 gradë

Figura 1. Pamje e pemeve nen ndikimin e 

temperaturave te larta dhe thatesires 

Vyshkja mund të jetë e përkoshme ose e 

përhershme. Vyshkja e përkoshme kalon 

shpejt nëse temperaturat e pasdites fillojnë të 

ulen dhe nëse toka ka lagështirën e duhur. 

Nëse gjethet kalojnë në vyshkje lagështira e 

mjaftueshme në tokë mungon, atëherë edhe 

pse temperaturat e pasdites bien, përsëri 

gjethet nuk e marrin dot veten. Ky proces 

shoqërohet me përkeqsimin e bimës. Për të 

mbrojtur veten bima në fillim bën rrëzimin e 

parakohshëm të frutave që akoma nuk janë 

pjekur. 

Nëse frutat janë në fazën e pjekjes, atëhere 

cilësia e tyre është shumë e ulët (më pak 

lëng, pak sheqer dhe të tjera elementë 

ushqimorë). Nëse thatësira dhe temperaturat 

e larta vazhdojnë atëherë do të bien edhe 

gjethet. 

Reagimi i bimëve ndaj temp. të ulta 

Nëse gjatë pranverës temperaturat zbresin 

poshtë normales, në -1 deri -1.5 grdë atëherë 

sythat e celura me lule ose me gjethe 

dëmtohen rëndë. Nëse gjatë periudhës së 

qetësisë dimërore temperaturat e ulta bresin 

më poshtë se vlerat përkatëse të rezistencës, 


44 

atëherë në fillim fillojnë të dëmtohen sythat 

pastaj degëzat njëvjecare e më pas 

gradualisht ato dyvjecare e me rradhë, 

ndofta e gjithë bima. 

Figura 2. Pemet frutore nen ndikimin e 

bores 

Figura 3. Pamje e ndikimit negativ të të 

ftohtit ndaj pemëve frutore

Me qëllim që efekti dëmtues i bimëve 

frutore të ulet në minimumin e mundshëm 

rëndësi ka që llojet frutore të trajtohen me 

një sërë masash agroteknike ku mund të 

përmendim: 

1- aplikimi i një sistemi të kombinuar dhe 

ballancuar plehërimi (NPK). Kjo 

shërben që sythat, degëzat të kalojnë 

shpejt fazat e zhvillimit dhe në dimër të 

kenë hyrë në gjendje të “pjekur”. 

2- Të zbatohet një sistem ujitjeje sipas 

kërkesave të bimëve, pa e tepruar me 

qëllim që në fazat e fundit të 

vegjetacionit të mos stimuloet vazhdimi 

i vegjetacionit apo dalja e llastarëve të 

rinj. 

3- Të merren masa për një sistem të mirë 

kullimi që të mos ngelen në sipërfaqe të 

terrenit pellgje me ujë që gjatë ngricave 

të krijonin probleme me degët apo më 

tej. 

3. Kërkesat për ujë dhe dritë 

Uji është një element bazë dhe shumë i 

rëndësishëm për jetën, sepse nga gjendja dhe 

sasia e tij në tokë e ajër, varet rritja dhe 

zhvillimi normal i bimëve. Për të siguruar 

rendimente dhe cilësi të lartë të prodhimeve 

(fruta ose masë vegjetative) për njësi të 

sipërfaqes, duhet që në rradhë të parë të 

njihen mirë kërkesat e bimëve për këtë 

element jetësor. 

Nevojat për lagështirë janë të ndryshme në 

faza të ndryshme të rritjes dhe zhvillimit të 

saj. Vetëm në një sasi të caktuar lagështie të 

tokës, bëhet e mundur tretja e elementëve 

ushqimorë që ndodhen në tokë, duke 

formuar solucionin tokësor. Nëpërmjet 


45 

qimeve thithëse solucioni tokësor kalon në 

sistemin rrënjor dhe më pas në pjesën 

mbitoksore në kërcenj dhe gjethe e fruta. 

Uji në trupin e bimës ka shumë funksionje, 

por ndër më kryesoret janë: 

- së pari me anë të ujit bimët transportojnë 

në trupat e tyre lëndët ushqimore të 

vlefshme. Në prani të ndricimit diellor, 

gazit karnonik dhe të temperaturave të 

përshtatshme, solucioni tokësor 

nëpërmjet procesit të fotosintezës 

sintetizohet lënda organike e cila është 

bazë për ndërtimin dhe rritjen e bimëve, 

frutave dhe të gjetheve etj. 

- Së dyti, bima me anë transpirimit 

(avullimit) nga sipërfaqja e gjetheve, 

vetëfreskohet. Si rezultat i avullimit të 

ujit nga sipërfaqa e gjetheve, ulet 

temperatura e tyre. Nëpërmjet këtij 

procesi bimët vetëmbrohen nga 

temperaturat e larta dhe kryejnë pa 

shumë probleme, proceset e tyre 

fiziologjike. 

Figura 4. Pamje e sistemit të ujitjes ne 

pemtari-vreshtari

Kërkesat për ujë janë që në fazën e farës. Uji 

i futur në farë dhë në kushtet e 

temperaturavë të përshtatshme ndikon në 

fillimin e oksidimit dhe të zbërthimit 

hidrolitik të albuminave. 

Në këtë fazë frymëmarrja intensifikohet, 

clirohet energjia e nevojshme dhe 

aktivizohet rrënja dhe kërcelli embrional. Si 

rrezultat i rritjes së bymimit realizohet edhe 

carja e lëvores së farës. 

Me rritjen e përqëndrimit të ujit deri në 

nivelin 55-65% të kapacitetit ujor të 

substratit ku është vënë fara për mbirje, fara 

aktivizon me shpejtësi rritjen e embrionit, 

duke dhënë rrënjën embrionale dhe kërcellin 

embrional, që më pas përfundon në bimën e 

mbirë mbi sipërfaqen e substratit. Lagështira 

optimale sigurohet nëpërmjet ujitjeve të 

kujdeshme pa e tepruar dhe gjithmonë e 

shoqëruar me ajrosje dhe me diellëzim sa 

më të gjatë. 

Sasia e ujit në gjethe arrin në 60-80% në 

varësi të species bimore. Në degëzat 

njëvjecare arrin 60-63%, në rrënjë 55-65%, 

në fruta 83-88% etj. Mungesa e ujit të duhur 

në tokë vështirson dhe ngadalson rritjen dhe 

zhvillimin e gjetheve. 

Në mungesë të theksuar gjethet dhe llastarët 

jo vetem që nuk rriten por më vonë fillojnë 

të zverdhen dhe më pas të rrëzohen nga 

pema. Për të realizuar balancën e nevojshme 

të ujit në bimë, një rëndësi të madhe ka 

ujitja. 

Ky proces stimulon rritjen dhe zhvillimin e 

organeve gjenerative dhe të daljes së 

llastarëve të rinj. Prania e ujit në sasi të 

konsiderueshme në tokë, stimulon shumë 

mirë sistemin rrënjor. Regjimi optimal ujor 

në tokë gjatë periudhës së vegjetacionit 


46 

duhet të jetë 70-80% e kapacitetit / aftësisë 

ujëmbajtëse të saj. Sasia e tepërt e ujit ne 

tokë e dëmton sistemin rrënjor. Thellësia e 

ujrave nëntoksorë nuk duhet të jetë më lart 

se 1.5 m, në të kundërt bimët vuajnë, 

asfiksohen dhe thahen. 

Fazat më kritike për ujë janë: 1- fillimi i 

lulëzimit dhe i frutifikimit dhe 2- faza e 

rritjes intensive të frutave, dhe llastarëve. 

Krahas nevojave për lagështirën tokësore, 

pemët frutore janë ekzigjente edhe për 

lagështirën ajrore. Kjo është arsyeja 

kryesore përse uji i shiut është më shumë 

efikas për bimën se sa ujitja që bën njeriu. 

Kërkesat për dritën 

Te bimët me klorofile drita diellore 

nëpërmjet procesit të fotosintezës realizon 

sintezën e lëndës organike. Drita e rrezatuar 

nga disku i diellit përbëhet nga një sërë 

komponentësh, që në kompleks përbën atë 

që quhet drita e bardhë. 

Nga studimet e mirfillta shkencore është 

parë se drita diellore përbëhet prej valëve 

elektromagnetike dhe pjesëzave të tyre që 

quhen fotone. Vala e dritës diellore 

karakterizohet nga : 1- shpejtësia e lëvizjes 

2- gjerësia e valës dhe 3- frekuenca që 

shprehet nga ekuacioni C=λ*V ku C – është 

shpejtësia e lëvizjes; λ- gjatësia e valës dhe 

V -frekuenca e saj. 

Shpejtësia e lëvizjës së dritës së diellit në 

hapsirën kozmike është 300.000km/sek dhe 

ajo varet nga mjedisi ku kalon. Kështu në 

qoftë se drita kalon nëpërmjet hapsirës 

kozmike dhe atmosferës shpejtësia e lëvizjes 

është më e vogël nga shpejtësia e lëvizjes në

një ambient bosh ose në vakum. Kjo 

shpjegohet me faktin se një pjesë e energjisë 

gjatë kalimit në një trup ndeshet në 

rezistencë, një pjesë reflektohet etj. 

Megjithatë teorikisht ka humbje dhe 

mendohet nga përllogaritjet se raporti i 

indekseve të reflektimit të valës së dritës 

mjedis:vakum është 1000:1, që domethënë 

se është gati i papërfillshëm. 

Figura 5. Spektri i dritës 

Rrezet diellore të dobishme për bimën 

bujqësore ndahen në 3 grupe: 

Në grupin e parë janë rrezet më të 

rëndësishme me gjatësi vale 380-780 mm. 

Këto përfaqsojnë radiacionin aktiv 

fotosintetik (RAF). Këto rreze bëjnë pjesë 

në rrezet e dukshme nga syri i njeriut si psh 

rrezet e kuqe, blu, jeshile, të verdha, 

portokalli etj. Prioriteti i bimëve mbi 

zgjedhjen e ngjyrave të spektrit diellor është: 

në fillim e kuqja, pastaj portokallia, e me 

rradhë e verdha, e gjelbra, bluja dhe në fund 

jeshile. 

Rrezet e kuqe dhe blu janë më të 


47 

domosdoshmet në procesin e fotosintezës. 

Të gjitha rrezet e këtij grupi përfshijnë 

energjinë bazë të sintezës së lëndës organike 

të bimët me klorofilë. Bimët dritëdashëese 

tipike të cilat rriten dhe zhvillohen në prani 

të dritës diellore, kanë nevojë më shumë për 

spektrin e dritës së kuqe. Ndërsa ato që 

rriten dhe zhvillohen jo në prani të rrezeve 

diellore direkte, por të rrezeve difuze sic 

janë psh lulet dekorative me destinacion 

ambiente të mbyllura, pëlqejnë spektrin e 

dritës diellore me ngjyrë blu-vjollcë. 

Në grupin e dytë të rrezeve diellore janë 

rrezet ultravjollcë me gjatësi vale 700 mm. 

Këto rreze nuk shërbejnë për formimin e 

klorofilës, por janë burim për zhvillimin e 

mëtejshëm të bimëve, duke marrë pjesë në 

proceset fiziologjike si ndarja e qelizave, 

diferencimi i pjesëve gjenerative, lulëzim 

etj. 

Rrezet infra të kuqe ndahen në 1- të shkurtra 

që janë rreze të ardhura nga rrezatimi diellor 

dhe 2- të gjata që vijnë nga ftohja e mjedisit 

ku është bima. 

Pemët frutore bëjnë pjesë në grupin e 

bimëve me kërkesa të konsiderushme për 

dritën diellore. Kur drita nuk është në 

intensitetin e duhur, proceset fiziologjike 

ulen nën nivelin normal të zhvillimit të tyre 

dhe kur mungon fare bima pushon së 

zhvilluari. Gjethet zverdhen dhe ulet 

veprimtaria e tyre dhe sistemi rrënjor kalon 

në asfiksi. Në dritë ta pamjaftueshme gjethet

nuk kryejnë si duhet fotosintezën dhe nuk 

mund të prodhojnë në sasira të mjaftueshme 

lëndën organike duke ndërprerë furnizimin e 

frutit i cili rrezikon edhe të dëmtohet ose të 

bjerë para kohe. 

Me qëllim që bimët të marrin sa më mirë 

ndricimin diellor duhet që të merren një sërë 

masash agroteknike të tilla si: aplikimi i 

krasitjeve të përvitshme dimërore dhe 

verore, aplikimi i distancave të përshtatshme 

me qëllim rritjen e sipërfaqes së ndricimit 

diellor, orientimi i drejtë i rreshtave në bllok 

etj. Në tokat fushore ato duhet të jenë të 

drejtuara veri-jug. Në tokat kodrinore dhe 

me kundërdrejtim nga veriu duhet të 

aplikohet skema e shah mat, me qëllim që 

hija e njërës pemë të moj bjerë në pemën 

tjetër. 

4. Kërkesat për kushtet tokësore 

Megjithëse speciet e ndryshme të pemëve 

frutore kanë përshtatje të mirë pothuajse në 

të gjitha llojet e tokave, por për të marrë një 

prodhim me cilësi të mira dhe të kënaqshme 

për konsumatorin, përbërja e tokës dhe 

cilësitë e saj fiziko-kimike kanë një rëndësi 

të vecantë. 

Tokat më të mira janë ato që kanë 

përmbajtje të lëndëve ushqimore në vlera të 

konsiderueshme. Në toka të varfëra dhe të 

thata pemët japin fruta me më pak vlera 

ushqimore, e më pak proteina, karbohidrate 

etj. Në tokat argjilore të lagëta dhe të rënda, 

bimët e pemëve frutore nuk shkojnë si 

duhet. 

Gjithashtu tokat e ftohta dhe pak të kripura 

ju krijojnë probleme gjatë jetës së tyre. 

Tokat gurishtore, ranore me pak shtresë të 

punueshme janë më pak të përshtatshme për 


48 

kultivimin e pemëve frutore. Në tokat 

mocalore, pemët pothuajse nuk zhvillohen 

fare. 

Figura 6. Toka, menaxhimi i saj me 

mbulesë vegjetale ne frutikulture 

Rezultate të mira ne prodhimin e frutave 

merren vetëm atëhere kur pH i tokës është 

6.5-7.5. është vërtetuar se tokat me reaksion 

lehtësisht acide dhe lehtësisht bazike janë të 

papërshtatshme. Kjo shpjegohet me faktin 

që reaksionet kimike që zhvillohen në mes 

elementëve kryesore ushqimorë që ndodhen 

në tokë dhe mbetjeve acide apo bazike që 

krijohen në solucionin tokësor si rezultat i 

pehashit pengojnë zhvillimin dhe thithejn e 

rrënjëve. 

Në tokat acide sidomos kur niveli i Ca është 

i ulët, vërehet efekti i formimit të 

komponimeve të pa asimilueshme të 

elementëve ushqimorë. 

Në solucionin e tokësor tokat bujqësore 

përmbajnë një sasi të konsiderueshme të 

kripërave minerale të tretshme në ujë, të 

cilat janë të domosdoshme për rritjen dhe 

zhvillimin e bimëve. Në kushte normale

sasia e tyre në tretësirat toksore rallë i kalon 

1 gr për litër. Në tokat normale pjesa më e 

madhe e këtyre kripërave e përbëjnë kripërat 

e kalcioumit. Ndërsa tokat të cilat ne i 

quajmë të kripura janë të tilla sepse në 

solucionin ujor të tyre përmbajnë sasi më të 

mëdha kripërash. Sasia e lartë e nivelit të 

kripërave në tokë te bimët frutore ndikon 

shumë në uljen e aftësisë thithëse të ujit dhe 

të elementëve të tjerë ushqimore. 

Është vërtetuar se tokat me kripëra deri në 

10gr/litër ujë në një thellësi toke jo më 

shumë se 1 m, mund të mbillen dhe të 

kultivoen bimë frutore. Në ëto raste 

përdorimi i plehërave organike është i 

rëndësishëm. 

Në mbi 10-20 gr/litër ujë kripë, qëndrueshmëria 

e bimëve frutore vështirsohet. Mbi 

këto vlera nuk bëhet fjalë për kultivimin e 

pemëve frutore. Tokat e drenazhuara ulin 

shumë efektin nëgativ të tokave të rënda, të 

ftohta dhe atyre që kanë përmbajtje kripe në 

nivelet e mësipërme. 

5. Pjesë e veçantë (kërkesat për kushte 

klimatike të bimës së mollës) 

Kjo temë do të ishte më e kuptueshme nëse 

për të sqauar dhe shpjeguar më mirë 

faktorët që sapo thamë më sipër, të merrnim 

një shembull nga disa bimër frutore, për të 

parë konkretisht se si këta faktorë ndikojnë 

në rritjen, zhvillimin, frutifikimin e tyre, 

gjatë ciklit jetësor. 

Për këtë arsye më poshtë po trajtojmë disa 

koncepte mbi bimën e mollës. 

Faktorët kufizues te molla; para se të 

trajtohen faktorët mjedisorë të vecantë që 

ndikojnë në prodhimtari është mirë të 

njihemi me konceptin e faktorit kufizues. 


49 

Është theksuar gjithmonë që cdo burim 

(drita, CO2, uji, azoti etj) dhe cdo proces 

(interceptimi i dritës, fotosinteza etj) janë 

jetikë për rritjen dhe jetën e bimëve. Kjo nuk 

do të thotë se cdo burim apo proces 

kontrollon detyrimisht luhatjet në prodhimtarinë 

e bimës bujqësore. 

Është shumë e rëndësishme të kuptohet se 

shumë procese mund të jenë jetike por pa 

qënë ndonjëherë të rëndësishme në luhatjet e 

prodhimtarisë së bimëve bujqësore psh uji 

është jetik por ndikon pak në luhatjet e 

prodhimtarisë në pemtoret e ujitura. 

Le të shohim më poshtë disa faktorë: 

5.1. Rrezatimi dhe temperatura 

Nga të gjitha faktorët ai duhet të 

konsiderohet i pari si rrjedhoë e rolit kryesor 

si burim energjiesë që drejton prodhimin 

biologjik të lëndës së thatë, e cila në fund do 

të cojë në kufizim të prodhimtarisë së 

frutave. 

Së pari ne duhet të marrim në konsideratë 

aspektet sasiore të proshimtarisë dhe 

mënyrën se si ato rregullohen sipas 

disponueshmërisë dhe përdorueshmërisë së 

dritës. Fiziologët kanë demostruar një 

mardhënie themelore ndërmjet prodhimit të 

lëndës së thatë nga bima dhe interceptimit 

stinor të dritës së integruar. 

Ka shumë faktorë që ndikojnë në 

interceptimin e dritës, si psh lartësia, 

gjerësia, hapsira, orientimi dhe dëndësia e 

sipërfaqes gjethore. Ideja klasike për bimët 

bujqësore njëvjecare që mbulojnë të gjithë 

sipërfaqen me një sipërfaqe gjethore të 

shpërndarë në mënyrë të randomizuar nuk

mund të përdorët për pemtoret. Efektet 

natyrore hije/ekspozim mund të vijnë si 

rrjedhojë e ndryshimeve në cilësinë e dritës 

dhe filtrimin e dritës përmes kurorës. 

Ndryshimet e spektrit te dritës mund të vijnë 

si rrjedhojë e cilësisë së dritës që varet nga 

filtrimi nëpëmrjet kurorës. Ndryshimet në 

spektrin e dritës brenda kurorës psh të të 

kuqes varet nga fikromi. Sidoqoftë nuk është 

vërejtur që ndikimet e rëndësishme të 

ekspozimit si lulëzimi, fotosinteza etj janë të 

ndërmjetsuara nga fitokromi. 

Gjithashtu është ndikimi i drejpërdrejtë i 

dritës që godet organin bimor. Jashtë këtij 

ndikimi në zhvillimin e ngjyrës së kuqe janë 

të pakta faktet që tregojnë se mekanizmat 

morfogjenikë kërkojnë intensitete dritë të 

larta. Sidoqoftë ndikimi i dritës mbi 

temperaturën, fotosintezën dhe ekuilibrin e 

karbonit mund të jetë i rëndësishëm. Në 

rastine rritjes së frutit është vërejtur se një 

pjesë e mirë e rritjes së hershme të frutit 

është e varur nga fotosintatet prej gjetheve të 

shporeve. 

Gjethet në llastarët rritës transportojnë 

kryesisht në majën e lastarit më shumë 

energji derisa ai të rritet. 

Një tjetër mekanizëm i ndikimeve të 

ekspozimit është i lidhur me ndryshimet e 

induktuara nga rrezatimi në temperaturën e 

gjetheve. Brenda kurorës gjethëria merr më 

shumë ngarkesa energjitike rrezatuese të 

cilat induktojnë norma transpiruese më të 

larta sepse energjia daravitet. 

Temperatura- Ndikimi i temparaturave mbi 

rritjen dhe prodhimtarinë është cështja më 

komplekse në fiziologjinë mjedisore 


50 

(ekofiziologji) duke qënë se integron të 

gjithë proceset. Duke qënë se mbulimi 

gjithëpërfshirës i kësaj cështjeje është shumë 

i gjerë do të shohim disa aspekte më 

kryesore të ndikimit të temperaturave. 

Rritja e frutave të mollës dhe organeve të 

tjera sic janë rrënjët, dhe lastarët është e 

lidhur pozitivisht ne temperaturat nën 25-30 

gradë, por në temperatura më të larta, rritja 

mund të kufizohet nga faktorë të tjerë. 

Në gamën e ulët të temparaturave të 

luhatshme mund të lidhet ose normalizohet 

nëpërmjet shprehejs së normave të rritjes 

kundrejt gradëve ditore (zakonisht grumbullimi 

i mesatareve të temparaturave ditore 

minus temparaturën bazë). Kjo është e 

dobishme për tu përdorur si një tregues i 

zhvillimit në pranverë kur rritja e një bime 

shumëvjecare me rezerva karboni dhe 

lëndësh ushqyese, është ndofta më shumë e 

kufizuar nga temperaturat se sa disponueshmëria 

e burimeve. 

Zhvillimi gjatë mesit të verës priret të jetë 

më pak i lidhur ngushtë me temparturën 

duke sygjeruar se disponueshmëria e burimit 

mund të jetë më kufizuese. 

Ka disa ndikime të temperaturave mbi 

mollën të cilat mund të jenë afatgjata në 

kohë dhe vite. kohëzgjatja e sezonit të rritjes 

ka ndikime të qarta mbi prodhimtarinë e 

mollës, sepse sezoni i rritjes më i gjatë 

prodhon bimë më të mëdha. Psh sezoni i 

gjatë dhe i butë në Zelandën e re mund të 

prodhojë mollë pothuajse sa dyfishi i atyre 

që sigurohen gjatë sezonit të rritjes më të 

shkurtër në Nju Jork. Ndikimet afatshkurtra

të temperaturave mund të shkaktojnë 

manifestime afatgjata psh ndikimet afatgjata 

te një ngrice të vetme që shkatërron 

prodhimin janë të kuptueshme. Në përgjithsi 

ndikimet e lehta të temparaturave kërkojnë 

shumë vite vrojtim të sistemeve natyrore në 

një diapazon klimash, edhe pas një viti ose 

gjeografikisht apo nëpërmjet studimesh të 

korrelacionit statistikor. 

Ndikimet e temparturave në sezonin e 

rritjes. Pas lulëzimit ndodh shumë rritje si 

vegjetative ashtu edhe riprodhuese e cila 

është e drejtuar nga frymëmarrja si edhe nga 

proceset mbështetëse të fotosintezës E dhe 

thithjes së lëndëve ushqyese. Të gjithë këto 

procese janë të ndikuara nga temparaturat 

por jo me të njëjtin ndjeshmëri. 

Frymëkëmbimi është i pashmangshëm duke 

qënë se kërkohet si proces për shndërrimin e 

energjisë për rritje dhe për mirëmbajtjen e 

indeve. Rrjedhimisht kur kemi normë të 

lartë rritje do të ketë një normë të lartë 

frymëkëmbimi.për shembull DeJong dhe 

Goudriaan kanë një korrelacion shumë të 

lartë ndërmjet normës së rritjes relative të 

frutave të pjeshkës dhe normës së 

frymëkëmbimit. 

Fotosinteza. Është vërejtur se fotosinteza e 

gjetheve të mollës nuk ka një reagim të fortë 

ndaj temperaturës gjatë një game deri diku 

të gjerë temparaturash nga 15-35 gradë, me 

një optimum temperature afro 30 gradë. 

Rënia në temparatura më të larta se 32-35 

gradë mund të vijë pjesërisht si pasojë e 

rritjeve të induktuara nga temperatura në 

deficitet e trysnisë së avullit që mund të 

ndikojnë gojëzat. Duke përjashtuar ndikimet 


51 

e mundshme të gojëzave rëniet në 

fotosintezën neto të bimëve C3 në 

temperatura më të larta vijnë si pasojë e 

rritjeve në fotofrymëkëmbim me rritjen e 

temperaturës. 

Ndikimet e temparturave të larta. Stresi nga 

temperaturat e larta ose nxehtësia duhet të 

shihen në terma relativë duke qënë se 

reagimet fiziologjike për të cilat jemi në 

përgjithsi të shqetësuar nuk janë edhe aq të 

lidhura me ndonjë vlerë absolute 

temperature, po aq sa edhe të lidhura me 

temperaturat supa-optimale. Një ditë me 

temperaturë 35 gradë në fillim të pranverës 

mund të induktojë probleme fiziologjike për 

një pemë me gjethëri të brishtë, ndërkohë që 

në mesin e verës këto ndikime mund të jenë 

optimale. Rrjedhimisht theksi do të vihet 

mbi temperaturat supa-optimale, ose 

ndryshe do të themi stres nxehtësie. 

5.2. Frutifikimi dhe ndikimi i ujit 

Temperaturat mbi optimumin e fotosintezës 

sjellin rënie të fortë të shkëmbimit neto të 

gazeve për të gjithë pemën për shkak të 

rënies së njëkohshme në fiksimin e karbonit 

dhe rritje në frymëkëmbim. 

Reagimi i pemës ndaj një kufizimi të tillë 

potencial duhet të varet gjithashtu nga fakti 

se sa kritik është ekuilibri i karbonit në 

kohën e stresit të nxehtësisë. Gjatë periudhës 

përpara rrëzimit përfundimtar të frutit pas 

rreth një muaji të lulëzimit, temparaturat e 

larta mund të stimulojnë rritjen më të madhe 

të frutit. Mendohet se stresi i frutit nga 

temparaturat mund të shkaktohet nga 

disponueshmëria e karbohidrateve në 3-4 

javë pas lulëzimit por jo më herët.

Ndikimet e temperaturave të ulta. 

Temperaturat e ftohta të skajshme janë një 

kufizim i rëndësishëm ndaj suksesit tregtar 

afatgjatë në kultivimin e mollës në shumë 

rajone të ftohta. Ngricat pranverore dhe i 

ftohit i rëndë i dimrit kanë ndikime 

dëmtuese të kuptueshme mbi mbijetesën dhe 

prodhimin e mollës, por theksi më shumë 

merr ndikimi nga i ftohti i madh. 

Ndikimet e temperaturave të freskëta ose të 

ftohta gjatë sezonit të rritjesvaren rëndë mbi 

stadin e zhvillimit të pemës. Në përgjithsi 

temperaturat që bien nën 15 ose 20 gradë 

pothuajse të gjithë aspektet e metabolizmit 

apo të rritjes ndikohen. Gjatë pjesë më të 

madhe të sezonit të rritjes ky diapazon 

temperaturash nuk pritet të ndryshojë ndonjë 

rregull bazë të zhvillimit të bimës as edhe të 

ngadalsojë normën e zhvillimit. Proceset 

komplekse të përgjumjes dhe abshisimit 

gjethor janë induktuar nga ulja e 

temperaturave. Këto mundësojnë pemës të 

zhvillojë qëndrueshmëri ndaj të ftohtit të 

kërkuar për dimrin. 

Përgjumja. Në përgjithsi molla kërkon një 

periudhë pranverizimi gjatë një pjese të vitit 

për të mundësuar ciklin vjetor të rritjes. Pa 

pranverizimin e mjaftueshëm celja e sythave 

është e varfër she ose shumë e crregullt., 

lulëzimi nuk është i sinkronizuar dhe 

prodhimtaria është e ulët. Përgjumja e 

kërkuar për të përftuar pranverizimin e 

nevojshëm është një proces fiziologjik i 

plotë që është i vështirë të studiohet për 

shkak të mungesës së rritjes së dukshme në 

shkallë makro ose shkëmbimi i gazit që 

mund të matet me lehtësi. Shumë prej 

proceseve kritike ndodhin në nivelin e 


52 

qelizës ose membranës në kompleks, në 

indet mikroskopike dhe janë të ndikuara 

gjatë periudhave të gjata të vitit që e bëjën të 

vështirë studimin. 

Në kuptimin me të gjerë përgjumja është 

mungesa e rritjes aktive në një organ me një 

meristemë, që është propozuar si 

terminologji nga Lang dhe që është pranuar 

gjerësisht. Gjatë ciklit vjetor të zakonshëm 

të përgjumjes ekzistojnë tre periudha të 

përgjithshme përgjumjeje: 1- zanafillimi i 

përgjumjes në fund të verës dhe vjeshtës, 2përgjumja 

dimërore që është e kontrolluar 

nga brenda duke bërë që rritja të mos 

ndodhë edhe kur temperaturat janë më të 

larta dhe 3- përgjumja e fund dimrit që është 

e kontrolluar nga një mjedis i pafavorshëm 

për rritje. 

Pjesa më e madhe e kultivarëve të mollës 

kërkojnë afërsisht 1200+/- 300 njësi 

pranverizimi (CU)të përkufizuara si orë në 

temperaturën pranverizuese optimale duke e 

konsideruar atë ndërmjet 3-8 gradë, 

megjithëse janë përzgjedhur disa kultivarë 

për kërkesa më të ulta pranverizuese. 

Kërkesat e mollës mund të jenë të ngjashme 

me dardhën. 

Qëndrueshmëria ndaj të ftohtit. Rezistenca 

ndaj temperaturave të ftohta të skajshme 

ndodhin gjatë periudhës së përgjumjes . 

megjithatë pranverizimi dhe përgjumja e 

mollës duket se kërkohet cilësisht për 

qëndrueshmërinë e duhur ndaj të ftohtit, ato 

nuk duhet të jenë të lidhura sasiorisht me 

qëndrueshmërinë ndaj të ftohtit. Në 

përgjithsi dëmtimi ndaj të ftohtit është tek 

qelizat si pasojë e formimit të kristaleve të

akullit megjithatë molla është ndër 

drufrutorët më të qëndrueshëm ku 

qëndrueshmëria maksimale është pranë -40 

gradë. 

Studimet me klonet e mollës dhe 

trashëgueshmërisë e qëndrueshmërisë ndaj 

të ftohtit tregojnë se ekziston një variacion 

gjenetik midis kloneve për nënshartesë dhe 

mbishartesë, por ndryshueshmëria vit pas 

vitit është e lartë. Qëndrueshmëria ndaj të 

ftohtit zhvillohet me rritjen e temperaturave 

të ftohta në vjeshtë. Aklimatizimi me te 

ftohtin në vjeshtë është konkurrues me 

ndërprerjen e rritjes dhe thellohet në 

qëndrueshmëri maksimale në mes të dimrit. 

Qëndrueshmëria është gjithshtu e varur edhe 

nga faktorë të tjerë që ndikojnë mbi gjendjen 

shëndetsore dhe fiziologjike të pemës. 

Qëndrueshmëria maksimale zhvillohet kur 

pemët janë të shëndetshme, por nuk janë 

duke pësuar rritje aktive. 

Deficitet ujore, përmbytja, të ushqerit janë 

dëmprurëse ndaj qëndrueshmërisë së dimirt. 

Nga vrojtimet është parë se pemët e 

krasitura në fillim të dimrit para 

temperaturave minimale, pësojnë më shumë 

dëmtim nga dimri se sa pemët e pakrasitura 

në të njëjtën vendodhje. Jo të gjitha indet e 

pemës së mollës arrijnë një qëndrueshmëri 

të njëjtë dhe kjo kuptohet po të kemi 

parasysh strukturën e bimës. Rrënjët janë 


53 

zakonisht më pak të qëndrueshme se sa 

majat e pemës, por rrënjët zakonisht nuk 

përjetojnë temperaturat e ftohta të ashpra për 

shkak të kapacitetit të nxehtësisë së tokës. 

Është vënë re se përmbajtja e lagështirës së 

tokës mund të luajë një rol buferizues ose 

izolues, pasi është parë se dëmtimi dimëror i 

rrënjëve është i lidhur me rregullimin e 

ujitjes së spërkatësit. 

Niveli i qëndrueshmërisë së bimës është i 

lidhur me nivelet e sheqerit në dru, 

megjithatë qëndrueshmëria nuk varet mesa 

duket nga përqëndrimi i sheqernave në ind. 

Ndikimi i ujit. Funskioni normal i pemës së 

mollës varet nga mardhëniet e duhura ujore. 

Pavarsisht nga kjo uji në pemtore mund të 

mos jetë domosdoshmërisht një faktor 

kufizues për rritjen dhe zhvillimin e bimës. 

Studimi i reagimeve fiziologjike është më i 

rëndësishëm në klima të lagëta se sa në ato 

të thata ku ujitja përdoret rëndom. Në klimat 

e lagëta ku ujitja nuk përdoret pemët e 

mollës do të përjetojnë më shumë stres nëse 

nuk përdoret ujitje në krahasim me pemtoret 

në zonat e thata ku përdoret ujitje. 

Në tabelën 1, paraqiten reagimet ndaj 

deficiteve ujore tek pemët e mollës sipas një 

format të modifikuar nga studiuesi Turner:

Tabela 1. Paraqitja e reagimeve ndaj deficiteve ujore te molla 

Mekanizmi Reagimi i pemëve të mollës 


I- shmangia/shpëtimi ndaj thatësirës Zhvillimi fillestar i kurorës përpara zhvillimit 

të thatësirës 

II- toleranca ndaj thatësirës duke mbajtur 

potenciale ujore të larta 

(A) zvogëlimi i humjes së ujit 

(1) Rezistenca gojëzore/kutikulës 

Sjellja shumëvjecare lejon një zhvillim të 

menjëhershëm të gjetheve 

(2)Zvogëlimi i rezatimit të përthithur Ciftimi i hapjes gojëzore dhe fotosintezës 

(3)Zvogëlimi i sipërfaqes gjethore Palosja e gjetheve 

(B)Mirëmbajtja e thithjes së ujit Zvogëlimi i zhvillimit të sipërfaqes gjethore 

fillimisht e pastaj të abshisimit gjethor 

1- rritja e dëndësisë rrënjore dhe 

thellësisë 

2- rritja e përcmueshmërisë rrënjore Reagime të paqarta 

III- toleranca ndaj thatësirës në 

potenciale ujore të ulta 

A- mirëmbajtja e tugorit Përshtatjet osmotike të gjetheve të maturuara 

por jo përshtatje e majave të lastarëve 

1- përshtatja osmotike 

2- rritja e elasticitetit E vogël nëse ekziston 

Rritja dhe prodhimtaria. Molla është 

karakterizuar përgjithsisht me tolerancë 

mesatare ndaj përmbytjeve në krahasim me 

pemë frutore të tjera. Periudha kohore dhe 

kohëzgjatja e përmbytjes janë të 

rëndësishme. Në periudhën e dimrit 

përmbytja është e rëndomtë me pak ndikime 

tek bima. 

Faktorë të tjerë mjedisore. Kripëzimi: pemët 

e mollës në përgjithsi konsiderohen të 

ndjeshme ndaj kripëzimit krahasuar me 

pemë frutore të tjera. Megjithatë ekzistojnë 

pak punime shkencore lidhur me ndikimet e 

54 

kripëzimit tek molla. Kjo sepse mollët janë 

kultivuar historikisht në zona deridiku të 

freskëta, të lagëta. Nga studimet e shumta 

është nxjerrë se: përmbajtja e Na dhe Cl në 

gjethet e mollës rritet me nivelet e trajtimit 

ndërkohë që K ulet, prodhimtaria ulet si 

pasojë e ndikimeve në fillim të sezonit të 

trajtimeve me Na mbi madhësinë e frutit, 

fotosintza gjethore zvogëlohet nga trajtimet 

me Na etj. 

Ndotësit. Një përpjekje e konsiderueshme 

është bërë për shqyrtimin e ndikimeve të 

ndotësve të ajrit sidomos në bimët 

hortikulturore, por pjesa më e madhe e tyre

janë bimë bujqësore barishtore. Molla është 

reaguese si ndaj ozonit ashtu edhe SO2 ku 

dozat e larta cojnë në dëmtimin e gjetheve, 

abshisim të tyre, dhe zvogëlim të gjetheve. 

Depozitimi i acideve. Duke qënë se 

depozitimi i acideve është kthyer në një 

shqetësim në shumë zona të botës ku 

kultivohen mollë, dhe disa studime kanë 

analizuar ndikimin e tij mbi mollë. Për fat të 

mirë fidanët e mollës janë pak rezistent ndaj 

shiut acid përvec rasteve kur ka trajtime të 

zgjatura me pH prej 3 ose më pak. Kur 

nivele më të ulta të pH shkaktojnë lezione, 

Pyetje 


55 

zvogëlime në rritjen e peshës së lëndës së 

thatë dhe normave fotosintetike janë 

afërsisht përpjestimore me përqindjen e 

sipërfaqes gjethore të dëmtuar. CO2 

atmosferik. 

Parashikimet e ndryshimit global të klimës 

aktualisht janë të diskutueshme për shkak të 

kompleksitetit të modeleve klimatike të tilla 

dhe prania e cikleve natyrore të temperaturave 

globale. Ndryshimi për të cilin është 

rënë më shumë dakord është se rritja e CO2 

atmosferik është me karakter njërëzor dhe 

për ndikimin e tij tek molla nuk ka shumë 

studime. 

1. Përshkruaj veprimin e faktorëve mjedisorë në prodhimin e 

bimëve? 

2. Cfarë rëndësie biologjike kane rrezet e diëllit sa i perket perberjes 

spektrale te tyre dhe si veprojnë në bimë? 

2. Cili është veprimi eko-fiziologjik i drites mbi bimët? 

2. Përshkruni rolin dhe rëndësinë e dritës mbi procesin e 

fotosintezes? 

5. Cili është ndikimi i temperaturave ekstreme (të ulëta dhe të larta) 

në përshtatjen e bimëve? 

6. Cili është veprimi stimulues i të ftohtit dhe efekteve të tjera të 

temperaturave të ulëta në bimë? 

7. Cili është roli i temperaturave të ulëta në pemët frutore? 

8. Cilat janë efektet negative të ngricave dher si realizohet mbrojtja 

e bimëve ndaj ngricave? 

9. Flisni mbi kërkesat e pemëve frutore për ujë dhe për kushtet 

tokësore? 

10. Cili është ndikimi i faktorëve mjedisorë tek kultura e mollës si 

një ndër kulturat kryesore që përdoret në Kosovë?

KAPITULLI I TRETE 


1. Karakteristikat e fidanishtes 

2. Seksionet e fidanishtes 

3. Përmirsimi gjenetik 

4. Seleksionimi klonial 

5. Kryqëzimi dhe hibridizmi 

6. Krijimi i pemtoreve të reja 


7. Zgjedhja e species, kultivarit, nënshartesës dhe distancave të 

mbjelljes 

8. Teknikat e mbjelljes së pemtoreve. 

9. Mbjellja e fidanit në vendin e përhershëm 

56

KAPITULLI I TRETË 


Hyrje 

Shtimi i pemëve frutore dhe tregtimi i 

fidanëve në shkallë të gjerë është një 

praktikë që realizohet nga fidanishtet 

industriale. 

Sot fidanët që tregtohen e mbillen në 

pemëtoret e reja vijnë nga importi, ose 

prodhohen nga amatorë me metoda 

primitive, për rrjedhojë nuk kanë garanci si 

për pastërtinë varietore edhe për atë sanitare. 

Evolucioni i sektorit të fidanishteve kërkon 

në mënyrë urgjente rregullim ligjor në nivel 

kombëtar. Kësaj i shtohet domosdoshmëria e 

certifikimit dhe hapjes së një regjistri zyrtar 

në shkallë kombëtare që të garantojë 

përkatësinë varietale dhe pastërtinë sanitare 

të materialit të destinuar për shitje. 

Fillimisht një rregullim i tillë mund të fillojë 

në nivel bashkie ose prefekture, ku përmes 

një urdhërese a një ligji lokal kryhet 

regjistrimi vjetor për të gjithë prodhimet e 

fidanishteve. Na këtë mënyra të gjithë ata që 

kryejnë veprimtari në sektorin e fidanishteve 

janë të detyruar të paraqesin pranë entit të 

farave një deklaratë që ka të bëjë me tokën, 

lokalet dhe pajisjet në dispozicion të 

fidanishtes, prejardhjen e materialit të 

shumëzimit, sasinë e materialit të prodhuar e 

tregtuar etj. 

Mosplotësimi i këtyre kërkesave nga ana e 

fermerit apo fidanishtes, i jep të drejtën entit 

të farave që të ndërhyjë duke tërhequr, 

bllokuar deri edhe mbyllur këto punishte 


57 

duke bërë të mundur mbrojtjen e fermerëve 

nga fidanë të sëmurë, jo të saktë dhe të 

dëmtohen ekonomikisht në biznesin e tyre. 

Përpunimi i të dhënave të grumbulluara 

lejon të nxirren konkluzione përkatëse dhe të 

forcohet kontrolli për cilësinë e garancinë e 

materialit të shumëzuar, të përmirësojë 

programin e këtij sektori që për vite ka qenë 

e vështirë dhe e pamjaftueshme baza 

statistike. Gjithmonë në nivel zone dhe në 

pritje të një rregulli ministerial mund të 

nxitet hartimi i një harte të fidanishteve në 

aktivitet dhe bimëve që përdorin ato në 

mënyrë që të sigurohet një farë garancie mbi 

prodhimin dhe cilësinë që ato realizojnë, 

duke i paraprirë certifikimit të tyre të vërtetë 

shkencor. 

1. Karakteristikat e fidanishtes 

Toka e caktuar për prodhimin e fidanëve 

frutor quhet fidanishte. 

Klima: Fidanishtja frutore duhet të jetë e 

mbrojtur nga ngricat (e hershme dhe të 

vona) nga erërat e forta. 

Toka: - toka duhet të jetë e shkrifët, e thellë, 

dhe e freskët. 

Vendodhja: Të jetë pranë rrugëve nacionale 

dhe të mund të garantohet fuqia punëtore e 

kualifikuar dhe me ujë të bollshëm për ujitje. 

Ekspozicioni: Pëlqehet ekspozicioni jugperëndim, 

ndërsa në zonat jugore mund të 

shfrytëzohen të gjitha ekspozicionet. 

Sistemi rrugor:- Fidanishtja duhet të sigurojë 

një sistem rrugor të mjaftueshëm. 

Për këtë sipërfaqja e fidanishteve ndahet në 

parcela të veçanta përmes krijimit të rrugëve

paralele dhe drejtkëndore. Të gjitha parcelat 

e fidanishtes dallohen nga njëra tjetra nga 

vendosja e një tabele ku shënohet specia, 

kultivari, dhe nënshartesa e përdorur. 

Qarkullimi bujqësor: Ndërrueshmëria e 

fidanëve në fidanishte është një 

domosdoshmëri për të kufizuar fenomenin e 

lodhjes së tokës. 

Për të mënjanuar një fenomen të tillë mund 

të përdoret edhe dezinfektimi artificial si 

nëpërmjet përdorimit të fumigantëve dhe 

nëpërmjet përdorimit të avujve. 

Pajisjet: Fidanishtja industriale duhet të 

disponojë pajisje të veçanta si psh: impiante 

për ujitje, pemëtoren mëmë për marrjen e 

materialit të shumimit, pajisjet që lehtësojnë 

rrënjëzimin e copave, kapanon për ruajtjen, 

ambalazhimin dhe mundësi transporti për 

kalema, dhe materiale të tjera, kapanone për 

makineritë bujqësore, magazina për plehra 

dhe preparate kimike antiparazitare, zyra për 

personelin teknik të specializuar dhe 

punëtorët. 

2. Seksionet e fidanishtes 

Fidanishtja përbëhet nga seksione të 

ndryshme të cilët sipas qëllimit që synojnë 


58 

të arrijnë emërtohen në : farishte, copëtore, 

shartesore, dhe vijë fidanishte. 

Farishtja:shërben për prodhimin e nënshartesave 

me origjinë nga fara. Farishtja e 

zakonshme në fushë të hapur përbëhet nga 

vllaja me gjerësi 2-1.5 metra, që lejon 

kryerjen e shërbimeve duke qëndruar anash. 

Gjatësia e vllajave është në vartësi të 

përbërjes mekanike që ka toka dhe mund të 

varirojë nga 10-25 cm të gjerë. Për të 

lehtësuar mbirjen e farave sidomos në zonën 

e ftohtë, shpesh përdoret shtrati i nxehtë, 

gjysmë i nxehtë ose i ftohtë (për ullirin). 

Farat para mbjelljes i nënshtrohen 

shtratifikimit dhe në momentin që shfaqin 

shenjat e para për fillimin e mbirjes mbillen 

në farishte. Koha e mbjelljes ndryshon sipas 

species. 

Në zonën e ngrohtë mund të aplikohet 

mbjellja e farave direkt në vendin e 

përhershëm për specie që kanë fara të mëdha 

dhe dallohen për rritje të shpejtë si : 

bajamja, pjeshka, arra, si dhe farat e 

specieve që paraqesin vështirësi në 

tranpjantim si: xhixhibanuzi, hurma etj. 

Tabela 3.1. Kalendari orientues i shtratifikimit dhe mbjelljes së disa specieve frutore.


Specia Fillimi Zgjatja Koha e mbjelljes 

Kajsia Fillim tetori 5 muaj Mars-prill 

Qershia Shtator 6 muaj Prill 

Bajamja Janar 3 muaj Prill 

Molla Janar 8-10 javë Mars 

Arra Nëntor 5 muaj Fund marsi 

Ulliri Dhjetor 16 muaj Gusht – shtator 

Dardha Janar 8-10 javë Mars 

Pjeshka Mesi tetorit 5-6 muaj Mars-prill 

Kumbulla Fillim tetori 5 muaj Mars-prill 

Mënyra e mbjelljes së farës është ajo me 

shpërndarje ose me rreshta. Kjo e fundit 

lejon një shpërndarje më homogjene të 

filizave dhe lehtësi në kryerjen e shërbimeve 

kulturale. Pas shpërndarjes së farave kryhet 

mbulimi me një shtresë të hollë dherishte, 1- 

2 cm, (pleh organik+ rërë + tokë e pastër). 

59 

Në rastin e shtratit të nxehtë pas 

shpërndarjes së farës dhe mbulimit me 

dherishte kryhet ngjeshja e lehtë e dherishtes 

dhe ujitja me lagëse lulesh në formë shiu. 

Sasia e farës së përdorur për njësi 

sipërfaqeve është e ndryshme për specie të 

ndryshme. 

Tabela 3.2. Norma orientuese për sasinë e nevojshme të farës për njësi të sipërfaqes. 

Specia Sasia e farës kg/Ha 

Mollë e egër 4-4 

Dardhë gorricë 5-6 

Qershia 25-30 

Kumbull 30-35 

Mëzhdravë 25-30 

Pjeshka 80-90 

Bajamja 50-60 

Arra 100-110 

Kur dalin kotiledonet fillon kryerja e 

shërbimeve kulturale si rrallimi, tharja e 

barërave të këqija, plehërimi azotik dhe 

trajtimet antiparazitare. Pas një viti qëndrimi 

në farishte e shërbimesh që kryhen në të, 

filizat e prodhuar tranpiantohen në 

shartesore ose direkt në vendime 

përhershëm.

Copëtorja: - është ajo pjesë e fidanishtes që 

destinohet për rrënjëzimin e copave të 

thjeshta (rasti i fikut, shegës etj) ose copave 

dhe nënshartesave vegjetative të cilat 

shartohen në vitin e dytë ose dhe të copave 

të shartuara (rasti i hardhisë). Në vitin 

pasardhës copat e rrënjëzuara tranpiantohen 

në shartesore ose në vendin e përhershëm. 

Shartesorja: Eshtë vendi ku mbillen filizat e 

rrjedhur nga fara dhe copat e rrënjëzuara që 

do ti nënshtrohen shartimit. 

Mbjellja kryhet me rresht, distancat e të 

cilave varirojnë nga specia në specie dhe 

nga shkalla e mekanizimit; 70-80x25-30 cm 

ose 100-120x 15 cm. Në vitin pasardhës 

copat e rrënjëzuara tranpiantohen në 

shartesore ose në vendin e përhershëm. 

Shartesorja: Eshtë vendi ku mbillen filizat e 

rrjedhur nga fara dhe copat e rrënjëzuara që 

do ti nënshtrohen shartimit. Mbjellja kryhet 

me rresht, distancat e të cilave varirojnë nga 

specia në specie dhe nga shkala e 

mekanizimit; 70-80x25-30 cm ose 100-120x 

15 cm ose 80-90x20-25 cm. Na shartesore 

mund të mbillen direkt farat e specieve me 

rritje të shpejtë si kajsia, pjeshka, bajamja 

etj. Në këtë rast norma e farës /Ha është më 

e vogël. 

Në shartesore kryhen të gjitha shërbimet 

kulturale që favorizojnë zënien e shartimit 

dhe rritjen e mirë të mbishartesës. Kur 

aplikohet shartimi me syth të fjetur është e 

domosdoshme të programohet drejt koha e 

ujitjes që favorizon lëvizjen e lëngjeve 

(lëngëzimi tek nënshartesa). 


60 

Parcela e rritjes: - Pjesa e fidanishtes e 

caktuar për mbjelljen e fidanëve të përftuar 

nga sektorët e tjerë të fidanishtes, në pritje 

për tu mbjellë në vendin e përhershëm. 

Megjithatë për tu arritur këta tregues që 

shprehen qartë në standardin e fidanëve 

frutorë të çdo shteti, është e këshillueshme të 

evitohen plehërimet e tepërta me plehra 

azotike, që nxisin rritjen e shpejtë të 

lastarëve. Kjo do të favorizonte kalimin e 

një stresi tek fidanët në momentin e 

trnpiantimit në vendin e përhershëm. 

Shkulja e fidanëve duhet të bëhet pasi kryhet 

rënia natyrale e gjetheve (për speciet 

gjetherënëse). Në rastin e zhvillimit të 

bujshëm të fidanëve përdoren preparate të 

caktuara të cilat ndihmojnë në rënien e 

gjetheve. 

Bimët mëmë. Kemi dy burime klonale nga 

merret materiali bazë: njëri përbëhet nga 

“bimët mëmë për marrjen e kalemave” të 

destinuara vetëm për “mbishartesë” dhe 

tjetra për marrjen e copave që do të 

shërbejnë për vetrrënjëzim dhe më vonë 

shartimi i tyre. 

Në kushtet aktuale të ringritjes së 

fidanishteve frutore këto dy hallka janë të 

domosdoshme imperativë për të garantuar 

fidanë të shëndoshë e të garantuar nga 

pikëpamja gjenetike e sanitare. Marrja e 

materialit të shumëzimit (kalema për shartim 

ose copa për rrënjëzim) nga pemëtoret e 

prodhimit ose të importuara nga vende të 

tjera shpesh në mënyrë klandestine është një 

dukuri negative që do ti shfaqë pasojat e 

veta pas disa vitesh duke rënduar ekonominë 

e fermerit në një aspekt më të ngushtë por

edhe ekonominë e vendit në tërësi në një 

plan më të gjerë. Mbi këto bimë kryhen 

vazhdimisht prerje të rënda për marrjen e 

materialit të shumëzimit, për rrjedhojë këto 

japin një rritje të bujshme vegjetative që 

shpesh bëhet shkak i shfaqjes së fenomeneve 

të metagjenezës. 

Në fakt është gjetur që “kloni” edhe pse i 

shmanget ndryshimeve me origjinë seksuale, 

nuk qëndron i pandryshueshëm gjatë gjithë 

kohës meqenëse nuk mund tu shmanget 

faktorëve të tjerë që priren drejt nxitjes së 

ndryshueshmërisë. Gati në të gjitha speciet 

dhe në veçanti tek molla, pjeshka, hardhia 

dhe agrumet takohen fenomene të 

metagjenezës gjenetike spontane. Mutacione 

të tilla mund të jenë me tregues pozitiv ose 

negativ në krahasim me karakteristikat e 

kultivarit bazë. Nga mutacionet me karakter 

pozitiv janë izoluar përmes seleksionimit 

kolonial dhe shumëzuar e përhapur shumë 

kultivarë të rinj. 

3. Përmirësimi gjenetik 

Puna e përmirësimit gjenetik në speciet 

drufrutore kërkon më tepër punë dhe kohë 

sesa në speciet barishtore. Kjo ndodh për 

shkak të ciklit jetësor më të gjatë. 

Programi i përmirësimit gjenetik në pemët 

frutore vendos si qëllim të nguliti 

karakteristika të ndryshme që janë në 

gjendje të kënaqin objektivat cilësore dhe 

sasiore të prodhimit dhe tërësinë e kërkesave 

të shërbimeve kulturale. Punimet e 

përmirësimit gjenetik përfshijnë si krijimin e 

kultivarëve të rinj dhe atë të krijimit të 

nënshartesave të reja me cilësi më të mira. 

Objektivat që dëshirojmë të arrihen i 


61 

përkasin përshtatjes së pemëve ndaj 

kushteve të ndryshme pedo-klimatike, rritjes 

së qëndrueshmërisë ndaj sëmundjeve 

kryesore me origjinë të ndryshme, aftësia e 

pakësimit të dimensioneve të kurorës me 

pasoja rritjen e numrit të bimëve për hektarë, 

hershmëria e futjes në prodhim e shoqëruar 

nga prodhim i lartë dhe qëndrueshmëri ndër 

vite, koha më e përshtatshme e pjekjes së 

frutave, përmirësimi i vlerave ushqimore 

dhe dietike të frutit në momentin e pjekjes, 

përshtatja në ruajtje, transport dhe përpunim 

industrial. 

4. Seleksionimi kolonial. 

Individët klonal për shkak të shfaqjes së 

mutacioneve sythorë me kalimin e kohës 

bëhen mjaft heterogjenë dhe përbëjnë të 

ashtuquajturën popullatë klonale. Në këtë 

rast kërkohet një punë e gjatë dhe e 

lodhshme për të kryer seleksionimin 

kolonial me qëllim izolimin, ruajtjen e 

pastër dhe shumëzimin vetëm të kloneve me 

karakteristika të përmirësuara. 

Seleksionimi kolonial kërkon kryerjen e një 

rikonicioni paraprak të zonës përkatëse me 

qëllim, identifikimin e individëve më të 

mirë. Nga këta individë me karakteristika 

më të mira agronomike e tregtare merret 

materiali për shumëzim në rrugë agamike 

(vegjetative). Ky material i nënshtrohet 

gjithmonë metodave moderne të 

diagnostikimit lidhur me të gjithë tipet e 

patogjenëve, përfshi edhe viruset, me qëllim 

që të përcaktohet gjendja aktuale 

shëndetësore. Më tej veprohet me një terapi 

të caktuar rishëndetsimi. Materiali i 

shëndoshë ose i rishëndetsuar shartohet mbi 

nënshartesa homogjene dhe fidanët e

përftuar mbillen në parcelën e ruajtjes dhe 

krahasimit të quajtur “fusha e krahasimit të 

kloneve”. 

Figura 3.1. Seleksionim kolonial i 

fidanëve 

Bimët e mbjella në fushën e krahasimit të 

kloneve i nënshtrohet një kontrolli rigoroz 

gjenetik e sanitar me qëllim që të 

evidentohen e seleksionohen ato që 

zotërojnë karakteristikat më të mira dhe të 

përcaktuara në programin e përmirësimit 

gjenetik. 

Vrojtimet vazhdojnë deri në katër 

gjeneracione ose të paktën për katër cikle 

shtimi të njëpasnjëshme nëpërmjet shartimit, 

me një kohëzgjatje 8-10 vjet nga të cilat tre 

në prodhim të plotë. 

Klonet me karakteristika të përmirësuara e të 

qëndrueshme homologohen dmth shënohen 

në regjistrin themeltar me dekret ministror. 

Me klonet e homologuar mbillet “fusha e 

bimëve mëmë” e cila kontrollohet nga 

themeluesi (seleksionuesi) dhe furnizon me 


material bazë bërthamat e shumëzimit. 

62 

Nga pemëtoret e këtyre bërthamave mund të 

dalë material i certifikuar. 

- fidanë të shartuar 

- material i caktuar për mbishartesë, 

kalema, copa, për nënshartesë 

- kalema dhe nënshartesa me të cilat 

mbillet fusha të bimëve mëmë mbi të 

cilat më tej merret materiali për shartim 

Në kushte aktuale vërejmë së ka një 

boshllëk legjislativ për prodhimin dhe 

përhapjen e fidanëve të certifikuar gjë që 

është me pasoja për të ardhmen. 

5. Kryqëzimi dhe hibridizimi 

Kryqëzimi kryhet midis kultivarëve që 

rrjedhin nga e njëjta bimë, ndërsa 

hibridizimi kryhet midis kultivarëve me 

origjinë nga lloje të ndryshme. Qëllimi i tyre 

është përfitimi i kultivarëve me 

karakteristika më të mira. 

Metodologjia e kryqëzimit dhe hibridizimit 

është e gjatë, e lodhshme dhe me rezultate të 

pakta. Kryhet mbi bimët mëmë nga merret 

fara. 

Kjo teknologji ka këto etapa si më poshtë: 

- vjeljen e pjalmit nga kultivarët e 

zgjedhur si pjalmues 

- kryerjen e pjalmimit artificial të luleve 

mbi të cilat me parë është kryer largimi i 

thekëve (kastrimi) dhe izolimi tek bima 

mëmë me qese letre transparente ose 

garzë 

- vjelja e frutave dhe grumbullimi i farave

- mbjellja e farave dhe kujdesia për filizat 

farorë derisa të kalojnë fazën e rinisë dhe 

frutifikimit fillestar 

- seleksionimi i individëve më të mirë dhe 

shtimi i tyre në rrugë vegjetative 

nëpërmjet shartimit, me vlerësimin e 

mëpastajmë në fushën eksperimentale 

Kultivarët e rinj dhe nënshartesat e reja të 

pajisura me karakteristika të paracaktuara 

nga programi i përmirësimit gjenetik 

patentohen dhe shpërndahen nëpërmjet 

shitjes së tyre. 

6. Krijimi i pemëtoreve të reja 

Pemët e çdo lloji, grupi apo specie që të 

jenë, karakterizohen nga jetëgjatësi e madhe. 

Prej tyre synohet të merret prodhim për një 

periudhë të gjatë (10-20-50 vjet) prandaj 

mbjellja e një pemëtoreje sot konsiderohet 

një investim afatgjatë dhe nga tendenca të 

shumta të tregut. 

Në këtë kontekst edhe tregu ynë duhet të 

orientohet drejt tregut evropian e më gjerë 

që karakterizohet nga oferta të shumta e të 

larmishme dhe nga kërkesa gjithnjë e më 

precize. 

Konsumatori i sotëm kërkon fruta me 

madhësi mesatare, me pamje tregtare të 

përsosur, mundësisht pa fara, me lehtësi në 

qërimin e lëvores prej tulit, të pajisur me 

veti organoleptike të larta (shija aroma etj) 

dhe të pasura me vitamina. 

Kërkohen gjithashtu fruta të qëndrueshme 

në ruajtje, çka favorizon shpërndarjen dhe 

tregtimin pa humbje. Pra frutikultori që të 

hyjë në treg i sigurt duhet të ofrojë fruta të 

cilët ruajnë të pandryshuar cilësinë gjatë 

magazinimit, ambalazhimit, transportit dhe 


63 

qëndrimit në dyqan ose ti përgjigjen 

plotësisht kërkesave cilësore që parashikon 

përpunimi industrial i tyre. 

Garantimi këtyre cilësive kërkon që 

prodhimi i frutave të përqendrohet aty ku 

plotësohen më së miri kërkesat biologjike të 

pemës ndaj kushteve të mjedisit si dhe 

ekziston mundësia e përshtatjes së teknikave 

bashkëkohore të kultivimit. 

Pra për zhvillimin e frutikulturës industriale 

me efektivitet është e nevojshme të nxiten 

zonat me eksperiencë në këtë drejtim, të 

kenë faktorë të favorshëm ekonomikë, 

tregues optimal klimatik, pedologjik e 

social. Kërkohet gjithashtu përshtatja dhe 

zbatimi i të rejave më të fundit si përdorimi i 

nënshartesave klonale, përdorimi i 

kultivarëve të rinj, forma e përshtatshme e 

pemëtoreve, teknika e krasitjes, plehërimit 

dhe mbrojtja fitosanitare. 

Pemëtaria intensive bazohet në 

intensifikimin e shërbimeve kulturale, rritjen 

e numrit të bimëve për ha, kultivimin e 

pemëve me kurorë të ulët, përdorimin e 

nënshartesave xhuxhe, përdorimin e 

kurorave të lira, punime gjithnjë e më ta 

pakta të tokës dhe përdorimin e herbicideve 

për mbajtjen e pastër të saj, aplikimi i luftës 

së drejtuar ose integruar për të siguruar 

pastërtinë fitosanitare të bimës dhe 

prodhimit. 

Gjithashtu që pemtorja të jetë ekonomike 

duhet: 

- të shlyejë në kohë sa më të shpejtë 

shpenzimet themelore

- të lejojë mekanizim në shkallë të gjerë të 

shërbimeve kulturale 

- të pakësojë në mënyrë të ndjeshme 

koston e prodhimit. 

Të dhëna tekniko-ekonomike 

Me qëllim që të realizohen synimet e 

mësipërme është e domosdoshme që të 

kryhet një studim paraprak për tregues 

teknik dhe ekonomikë. 

Të dhënat paraprake që duhet të 

pasqyrojnë studimin përfshijnë: 

studimin e territorit, studimi i kushteve 

tokësore të cilat duhet të favorizojnë 

zhvillimin e rregullt të sistemit rrënjor 

dhe të mundësojnë mekanizimin e 

pemëtores, studimi i kushteve klimatike 

(reshjet, ndriçimi dhe era) përbëjnë 

hallkën më të rëndësishme që përcakton 

jetëgjatësinë dhe efektivitetin e një 

pemëtoreje dhe studimi i tregut dhe 

mundësitë e përpunimit industrial. 

Mbjellja e një pemëtoreje në një zonë të 

caktuar pa tradita në frutikulturë mund të 

krijojë probleme serioze si në tregtimin e 

prodhimit dhe për sigurimin e fuqisë 

punëtore të specializuar. Në rastin e 

mungesës së fuqisë punetore të nevojshme 

mund të mbillen pemëtore me lloje e 

kultivarë me pjekje të shkallëzuar për të 

evituar krijimin e një piku në momentin e 

vjeljeve. 

7. Zgjedhja e species, kultivarit, nënshartesës 

dhe distancave të mbjelljes 

Pasi është bërë vlerësimi i kujdesshëm e i 


64 

pandarë i gjithë elementëve që lidhen me një 

pemëtore efektive kalohet në zgjedhjen e 

species, kultivarit dhe nënshartesës më të 

përshtatshme. 

Sidoqoftë specia dhe kultivari i përzgjedhur 

duhet të ketë përshtatshmëri ndaj kushteve 

klimatike të zonës, të mënjanojë efektet 

negative të ngricave të mundshme herët në 

vjeshtë ose vonë në pranverë. 

Për të realizuar këtë parapëlqehen kultivarë 

që hyjnë herët në qetësi në vjeshtë dhe 

rifillojnë vonë vegjatcionin në pranverë. - 

koha e pjekjes për kultivarët e përzgjedhur 

të përputhet me kërkesat e tregut;- të kenë 

prodhimtari të lartë e qëndrueshmëri ndaj 

sëmundjeve e dëmtuesve; - të japin prodhim 

me tregues të lartë organoleptikë rëzistent 

ndaj transportit dhe aftësi të mira 

konservuese. - zgjedhja e kultivarit kushtëzohet 

dhe me zgjedhjen e pjalmuarve më të 

mirë duke bërë kujdes që të kenë të njëjtën 

kohë lulëzimi. 

Zgjedhja e kultivarit dhe nënshartesës 

kushtëzojnë në mënyrë të pashmangshme 

edhe përcaktimin e distancave midis 

rreshtave dhe brenda rreshtave. Distanca 

midis rreshtave duhet të jetë e tillë që të 

lejojë mekanizimin e shërbimeve kryesore 

agroteknike ndërsa distanca midis pemëve 

duhet të jetë e tillë që të mos pengojë 

zhvillimin e rregullt të kurorës së pemëve 

fqinjë. 

Dendësia e mbjelljes shprehet me numrin e 

bimëve të mbjella/Ha. 

Dendësia e pemëtores shpreh sipërfaqen e 

tokës të mbuluar nga kurora e një peme që

ka arritur zhvillim e plotë. Teknikat e sotme 

moderne tentojnë ta rrisin në maksimum 

dendësinë mesatare të pemëtores. 

Në fazën e projektimit të pemëtores duhet të 

përcaktohen distancat më të përshtatshme si 

ndërmjet rreshtave dhe ndërmjet bimëve. 

Përcaktimi i saktë i parametrave përbërës në 

zgjedhjen e rreshtave të pemëtores varet 

drejtpërdrejtë nga fuqia rritëse e 

nënshartesës, nga shkalla e pjellorisë së 

tokës, nga forma e kultivimit (kurorës), nga 

intensiteti i ndriçimit dhe nga shkalla e 

mekanizimit të shërbimeve agroteknike. 

Mbjellja e pemëtores mund të kryhet në 

formë katrore, në formë drejtkëndëshi,, në 

formë trekëndëshi dybrinjishëm ose 

barabrinjës. 

- mbjellja e pemëve në formë katrori 

Bimët vendosen në kulmet e katrorit dhe 

distanca midis rreshtave është e 

barabartë me atë midis bimëve. Kjo 

formë lejon mekanizim e ndriçim të mirë 

por nuk shfrytëzon në maksimum 

sipërfaqen e tokës. Numri i bimëve jepet 

edhe me formulën: nr=S/L. 

- Mbjellja në formë drejtkëndëshi është 

distanca e bimëve midis rreshtave që 

është e ndryshme nga distanca e bimëve 

brenda tij. Në këtë rast rreshti është më i 

shfrytëzueshëm, lejon ndriçim të mirë të 

kurorës, lehtësi në mekanizim dhe 

dendësi mbjelljeje të lartë. Mund të 

llogaritet me formulën: m=S/l1xl2. 

- Mbjellja në formë trekëndëshi. Në 

distancat një rresht po një rresht jo 


65 

vendoset një bimë në mesin e brinjës së 

katërkëndëshit. Është formë më pak e 

preferuar sepse pengon mekanizimin e 

tokës dhe kryerjen e shërbimeve, 

ndonëse ka koeficient të lartë të 

shfrytëzimit të tokës. 

8. Teknikat e mbjelljes së pemëtoreve 

Mbjellja e pemëtores kërkon kryerjen e 

punimeve paraprake. 

Operacionet paraprake: Këtu përfshihen 

sistemimi i tokës, punimi i thellë (qilizëm) i 

shoqëruar me plehërim të bollshëm organo 

mineral, punimet për hapjen e shtratit të 

mbjelljes, piketimi dhe hapja e gropave. 

1-Sistemimi i tokës, ka si qëllim të nivelojë 

në kufij të përshtatshëm sipërfaqen e caktuar 

për pemëtoret. 

Figura 3.2. Momenti i parë nga përgatitja 

dhe sistemimi i tokës për përgatitjen e 

pemëtores së re.

Figura 3.3. Punimi i tokës deri në një 

metër thellësi. Pamja tregon momentin e 

punimit të tokës në zona të cilat janë të 

kripura, ku punimi realizohet deri në 1 

metër thellësi. 

Figura 3.4. Përgatija e terrenit për 

mbjelljen e kulturave drufrutorë 

Përvoja shumëvjeçare e sistemimit të 

terreneve të pjerrta e shumë të pjerrtë bazale 

ka dëshmuar së është shumë e kushtueshme 

dhe jo efektive. Sa më pak spostime dheu të 

kryhen aq më i garantuar është rentabiliteti i 

pemëtores së ardhshme. Në operacionet për 

nivelime përfshihen edhe ato të drenazhimit 

dhe sigurimit të ujitjes. 


66 

Në tokat pak të përshkueshme si në zona 

fushore ashtu edhe kodrinore është e 

domosdoshme të krijohet një rrjet 

kanalizimesh ose vendosja e tubave e 

drenave në thellësi 1-2 metra. 

Përfundimi i sistemit sipërfaqësor dhe 

hidraulik pasohet nga punimi i thellë i 

ndërthurur me një plehërim të përshtatshëm. 

Në varësi nga tipi i tokës, thellësia e saj dhe 

këndi gjeotropik i rrënjëve të nënshartesës së 

përdorur, punimi i thellë mund të 

përfaqësohet nga qilizma ose nga punim më 

të thellë. 

Ky punim ka si qëllim përmirësimin e 

porozitetit të tokës si dhe shtratin e 

shfrytëzueshëm nga rrënjët e pemës. Koha 

më e mirë për kryerjen e punimit të thellë 

është në periudhën e verës. Mund të 

përmendim se punimi qilizëm mund të 

ndryshojë sipas tipit të tokës, në tokat e 

shkrifta 50-70 cm, ndërsa në tokat e rënda 

80-120 cm. 

Gjatë kryerjes së punimit qilizëm shtresa 

sipërfaqësore e më pjellore nuk duhet të 

përmbyset në thellësi. Ajo mund të kryhet 

vetëm në tokat zhavorrishte e me taban të 

cekët. 

Njëkohësisht me punimin e thellë kryhet dhe 

plehërimi, që synon pasurimin me lëndë 

organike dhe elementë ushqimor të 

shtresave të mëposhtme të tokës. 

Shpërndarja e lëndës aktive të bollshme të 

plehrave organike e fosfopotasike në 

momentin e punimeve themelore jep efekte 

përmirësuese e dobiprurëse në strukturën 

mikrobike të tokës dhe elementët e 

domosdoshëm për rritjen e mirë të pemëve.

Kryerja e punimit bazë pasohet nga punime 

të tjera, diskim, nivelim, lesim, parcelim etj. 

Në terrenet e rrafshëta ose me pjerrësi të 

vogël preferohet krijimi i parcelave 

drejtkëndëshe ku brinja më e gjatë të ketë 

drejtimin veri-jug. Kjo favorizon ndriçimin 

më të mirë të pemëtores gjatë ditës. 

Njëkohësisht me parcelimin kryhet edhe 

piketimi i rreshtave dhe i bimëve brenda 

rreshtit. 

Hapja e gropave kryhet me krahë ose me 

mjete mekanike me përmasa që mund të 

varirojnë nga 30x35 cm, kur toka është 

përgatitur në mënyrë perfektë , në 70x80 ose 

1x1 metër në rastin kur nuk janë kryer të 

gjitha punimet përgatitore. 

9. Mbjellja e fidanit në vendin e 

përhershëm 

Mbjellja e fidanit në vendin e përhershëm 

zakonisht kryhet në vjeshtë më vonë kur 

janë rrëzuar gjethet (nëntor - dhjetor) ose 

herët në pranverë, por gjithmonë rreth dy 

javë para fillimit të vegjetacionit. 

Për pemët gjetherënëse mbjellja e fidanëve 

në vjeshtë ka disa avantazhe: 

- Fikson mirë fidanin me tokën gjatë 

dimrit. 

- Nxit rritjen graduale të sistemit rrënjor 

krahas rritjes së temperaturës. 

- Fidani është i gatshëm për një 

vegjetacion të rregullt në pranverë. 

- Ndihet më pak tronditja që ndodh nga 

ndërrimi (tranpiantimi). 


67 

Figura 3. 5. Pamje e një bime në 

momentin e mbjelljes. Një bimë e 

shëndoshë është e sigurtë që do të ketë 

rezultate të larta në mbjellje. 

Figura 3.6. Pamje e sistemit rrenjor te 

trajtuar me fitohormone me qellim 

shtimin e rrenjeve 

Për speciet gjithmonë të gjelbra preferohet 

mbjellja në pranverë.

Figura 3.7. Sistemi rrënjor pas aplikimit 

të Fitohomoneve ndihmëse për rrënjëzim 

Përpara mbjelljes bëhet krasitja e rrënjëve të 

fidanit. Menjëherë pas krasitjes së rrënjëve 

kryhet banjëzimi i sistemit rrënjor. Kjo 

konsiston në zhytjen e sistemit rrënjor në një 

masë të qullët të përgatitur nga pleh stalle+ 

dherishte. Kjo ndihmon në vendosjen e një 

kontakti më të mirë të sistemit rrënjor me 

tokës. 

Figura 3. 8. Mbjellja e fidanëve 

në vendin përhershëm dhe mbështjellja e 

tyre për mbrojtjen nga të ftohtit 


68 

Gjatë vendosjes së fidanit në vendin e 

përhershëm është e këshillueshme të 

përdoret një plehërim i lokalizuar organikomineral 

pavarësisht nga plehërimi që është 

kryer së bashku me punimin e thellë dhe 

fidani të mbështetet në një mbeshtetës. 

Figura 3.9. Pamje e mbështetësit prej 

kallami me qëllim që fidani të mos 

dëmtohet nga era.

Specia Sasia pleh 

organik 

Tabela 3.3. Sasia e plehrave që përdoret për çdo fidan 


Plehra azotike P2O5 në kg K2O në kg 

Mollë-dardhë 25-30 0.2 në formë ureje 2 0.6 

Ulli-agrume 30-35 0.2-0.3 2 0.6 

Pjeshkëkumbull 

18-20 0.2 2 0.5-0.6 

Hardhi 7-10 0.08-0.1 0.15-0.2 0.4-0.6 

Është e domosdoshme që të evitohet 

kontakti i sistemit rrënjor me plehun. Gjatë 

mbjelljeve të vjeshtës dheu në gropë 

grumbullohet përrreth fidanit në formën e 

kupolës, ndërsa në mbjelljet e pranverës 

dheu hapet në formën e një tave. 

Në të njëjtën kohë me vendosjen e fidanit në 

gropë dhe mbushjes me dhe, duhet ë kryhet 

edhe vendosja e një objekti mbështetës së 

fidanit i cili mund të jetë; - një kallam me 

gjatësi 1 metër mbi tokë;- një dru 

mbështetës etj. 

Mbas mbjelljes në vendin e përhershëm 

fidanët u nënshtrohen një sërë 

shërbimeve agroteknike si; plehërime 

plotësuese, ujitje, krasitje, trajtime 

antiparazitare, krasitje të gjelbër, luftimi 

i barërave të këqija etj. 

69 

Figura 3.10. Fidanë frutikulture i mbjellë 

në fushë. Observohen shërbimet që i 

kryhen duke e mbajtur tokën të punuar 

dhe në formë kurrizi.

PYETJE 

1- Si ngrihet një pemtore? 

2- Përmendni disa nga karakeristikat e fidanishtes 

3- Si ndahet një fidanishte? 

4- Çfarë kutpojme me përmirsim gjentik dhe si kryhet? 

5- Etapat kryesore të seleksionimit klonial. 

6 Çfarë është kryqëzimi dhe hibridizmi.? 

7- Si krijohen pemtoret e reja? 


8- Si zgjidhen e speciet, kultivaret, nënshartesat dhe distanca e mbjelljes? 

9- Cilat jane teknikat e mbjelljes së pemtoreve? 

10-Si bëhet mbjellja e fidanit në vendin e përhershëm? 

70


PRODHIMI I FIDANEVE VEGJETATIVE 

1. Shtimi me copa dhe me përpaja 

2. Shumëzimi in vivo 

3. Shtimi me hinka dhe me copa (copa gjethore) 

4. Shartimi. Qëllimet e shartimit 

5. Shumëzimi me shartim 

6. Mikroshumëzimi 


7. Metodat e shtimit vegjetativ që përdoren për prodhimin e fidanëve drunorë 

7.1. Shartimi me urë dhe shartimi anglez 

7.2. Shartimi anësor apo lateral dhe shartimi në tavolinë 

7.3. Shartimi me çarje dhe me syth 

7.4. Mbledhja dhe ruajtja e lastarëve të mbishartesave 

5. Ndikimi i faktorëve të ambjentit. 

5.1. Infeksioni nga viruset dhe bakteret dhe prekja nga insektet 

5.2. Koha e shartimit 

5.3. Mospërputhshmëria në shartim, shkaqet dhe korigjimi i 

mospërputhshmërisë 

5.4. Ndikimi i nënshartesës mbi madhësinë, cilësinë dhe pjekjen e frutave 

71


PRODHIMI I FIDANEVE VEGJETA- 

TIVE (Shumimi vegjetativ) 

Hyrje 

Shumëzimi aseksual. Shumëzimi aseksual 

konsiston në ndarjen prej pemës mëmë të 

një degëze, rrënje ose sythi dhe kur 

vendosen në kushte të favorshme të 

formojnë të gjitha organet duke dhënë një 

bimë të re të pavarur. Kjo bimë e re e 

formuar është nga pikëpamja gjenetike 

identike me bimën mëmë prej të cilës ka 

rrjedhur. 

Rëndësia, përparësitë dhe mangësitë e 

shtimit vegjetativ 

Shumëzimi me farë nuk ka gjetur 

përdorim në praktikën e kultivimit për 

disa arsye negative që ka manifestuar. 

Cikli i prodhimit të fidanit zgjat shumë vite, 

materiali nuk ruan tiparet e bimëve mëmë 

prej të cilave janë marrë farat, duke 

paraqitur shpërthime negative për shkak të 

natyrës heterozigote. Fidanët hyjnë vonë në 

prodhim. 

Shtimi me farë ka dhe disa avantazhe 

sepse vlen për fitimin e specieve ose 

nënshartesave të reja si dhe për fitimin e 

filizave që përdoren si nënshartesa që vlejnë 

për prodhimin e fidanëve rezistencë ndaj 

viruseve. 

Shumëzimi aseksual. Shumëzimi aseksual 

konsiston në ndarjen prej pemës mëmë të 

një degëze, rrënje ose sythi dhe kur 

vendosen në kushte të favorshme të 

formojnë të gjitha organet duke dhënë një 


72 

bimë të re të pavarur. Kjo bimë e re e 

formuar është nga pikëpamja gjenetike 

identike me bimën mëmë prej të cilës ka 

rrjedhur. Nënkupton shartimin, rrënjëzimin e 

copave të drunjëzuara, copave të gjelbërta, 

sharmendës dhe përpajës. 

Shumëzimi vegjetativ bëhet i mundur për 

shkak të aftësisë së lartë rigjeneruese që 

kanë rrënjët dhe sharmendët e saj. 

1. Shtimi me copa dhe me përpajë 

Ka qenë mënyra më e përhapur për shtimin e 

hardhisë, përderisa nuk ishte përhapë 

filoksera. COPA është pjesë e sharmendës 

me sytha dimëror, që është e aftë të japë një 

bimë të re. 

Copat që përdoren për shtim priten nga 

vreshtat mëmë. Këto merren nga kultivarë të 

pastër gjenetikisht, të paprekura nga 

sëmundjet dhe me aftësi të lartë prodhuese. 

Copat e destinuara për shtim ose shartim 

duhet të priten në periudhën e qetësisë 

dimërore, përpara fillimit të qarjes. Për 

kushtet e vendit tonë, koha më e mirë për 

prerjen e copave janë muajt Janar – Shkurt. 

Shtimi me përpaja. Shtimi me përpajë 

është një nga metodat më të vjetra të 

shumëzimit. të hardhisë. Shkëputja e 

përpajës nga bima mëmë ndodh pas 

rrënjëzimit të saj, ky lloj shumëzimi duhet të 

përdoret me rezervë sepse: shkakton 

dobësimin e bimës mëmë dhe së hardhitë e 

reja preken nga filoksera. 

Shumëzimi vegjetativ është totalisht i 

ndryshëm me shumëzimin seksual në 

aspektet e përmendura më sipër.

Shumëzimi vegjetativ përbën një klasë të 

madhe në të cilën mund të nënvizojmë tipet 

më kryesore; 

(i) shumëzimi me copa, (ii) shartimi, (iii) 

mikroshumëzimi 

Shumëzimi me copa: përbën një metodë 

mjaftë tradicionale dhe që ndryshon përsa i 

përket natyrës së materialit që përdoret prej 

nga merr dhe emërtimin. 

Shumëzimi me shartim: do të thotë një filiz 

i rrjedhur prej farës shartohet me një kalem 

ose syth të një varieteti tjetër. Llojet e 

shartimit janë: (i) shartim me kalem (në 

kurorë nën lëkurë dhe me të carë). (ii) 

shartim me syth (me dollap, unazë, dhe në 

formë të germës T) Shartimi përfaqëson 

metodën kryesore të shumëzimit. Shartimi 

realizohet me bashkimin e dy copave të 

ndryshme ose të një cope me trupin e 

hardhisë. 

2. Shumëzimi in vitro. Përbën një 

shumëzim me copa ose eksplante të gjelbra 

që zakonisht aplikohet me teknikën e 

nebulizimit, me përdorimin e 

fitorregullatorëve të rritjes që favorizojnë 

dhe ndihmojnë rhizogjenezën. Është një 

metodë e re që ka marrë zhvillim në 20 vitet 

e fundit. 

Metodat që përdoren më shpesh janë: (i) 

shumëzim me copa të gjelbra me gjethe, (ii) 

shumëzim me copa njëvjeçare. 

Mikroshumëzimi: Është një metodë që 

aplikohet kryesisht për prodhimin dhe 

riprodhimin e kultivarëve ose kloneve, 

shëndetësimin prej bakteriozave ose 


73 

viruseve si dhe ruajtjen e materialit gjenetik 

në ex situ. 

Metodat që aplikohen janë: (i) eksplante nga 

maja sythi, (ii) eksplante prej nyje, (iii) 

eksplante prej rrënje ose organe të tjera. 

Mosha e fidanëve 

Mosha e fidanëve i referohet moshës së 

mbishartesës që mund të jetë 1 vjeçare, 2 

vjeçare ose 3 vjeçare mosha e vërtet ama 

është ajo e nënshartesës. Më të preferuar 

janë fidanët 1 dhe dy vjecarë për arsye të 

sigurimit të zënies. 

Mënyrat kryesore të shtimit vegjetativ 

janë: Shtimi me përpaja, shtimi me 

kamza, shtimi me hinga, shtimi me gunga, 

shtimi me copa dhe shartimi. 

3. Shtimi me hinga dhe me copa 

(gjethore). Konsiston në provokimin e 

rrënjëve në pjesët ajrore të pemës, ka më 

tepër karakter amator. Bëhet në pranverë kur 

lëvorja ndahet lehtë nga druri. Në këtë rast 

bëhet një heqje unazore e lëvores me gjerësi 

2-2,5cm aty vendoset një hinge prej kartoni 

apo teneqeje, mbushet me dherishte, më e 

mirë është torfa e cila ujitet sipas nevojës. 

Në fund të vegjetacionit vendin e unazës 

kanë dalë rrënjë. Dega e rrënjëzuar pritet 

poshtë hinkës dhe ashtu pa prishur 

dherishten është gati për mbjellje në vendin 

e përhershëm. 

Shtimi me gunga ose hiperplazi përdoret tek 

ulliri, ku shfrytëzohen gungat apo 

hiperplazite e dala në pjesën midis kurorës

Figura 4. 1. Pamje nga përgatitja e 

copave të gjelberta që përdoren në 

shumimin vegjetativ 

dhe rrënjës. Ato priten me sopat të prehtë 

,lëmohet pjesa midis lëvores dhe drurit, 

mund të trajtohen me hormone rrënjëzimi 

dhe vendosen për tu rrënjëzuar. Rrënjëzimi 

bëhet në gropa të thella 30-40 cm të cilat 

mbushen me dherishte të përbërë nga pleh i 

kalbur mirë ose torfë, mbulohen po me 

dherishte deri sa mbulohet pjesa më e 

sipërme dhe ujiten sipas nevojës. Copat 

merren në mars dhe deri në vjeshtë ato kanë 

rrënjëzuar. 

Shtimi me copa 

Bëhet me pjesë bime (copa) të cilat kur 

vendosen në kushte të përshtatshme lëshojnë 

rrënjë dhe lastar që përfundon në krijimin e 

një bime të re. Marrja e copave bëhet nga të 

gjitha pjesët e bimës rrënjë, lastar dhe 

gjethe, në këtë mënyrë dallojmë copa 

rrënjore, copa gjethore dhe copa lastarore . 

Zbatohet tek disa bimë të gjinisë prunus, 

robinia, olea, etj. 

Copat rrënjore përgatiten në vjeshtë ose në 

dimër. Nxirren rrënjët duke hapur hinkë të 


74 

cekët deri sa të zbulojmë rrënjën. Nga çdo 

bimë marrim aq rrënjë sa të mos dëmtojmë 

bimën mëmë. Rrënjët copëtohen në pjesë 5- 

15cm të gjata. Më të preferuara janë ato me 

diametër 0,6-1,2cm. Copat vendosen 

horizontalisht në kanale 15-20 cm të thellë 

dhe mbulohen 5-7.5 cm me dherishte. 

Si copa lastarësh përdoren; 

Lastarët e gjelbër janë ata lastarë që janë 

marrë nga bimë drunore para së indet e 

këtyre pjesëve të marrë të jenë drunjëzuar. 

Rrënjëzimi i këtyre pjesëve bimore varet nga 

gjendja fiziologjike dhe anatomike e lastarit, 

nga ekuilibri hormonal nga gjendja ushqyese 

e lastarit si dhe nga faza e ciklit jetësor në të 

cilën ndodhet pema. Më hollësisht këto janë 

trajtuar në një kapitull të më sipërm. 

Përgatitja e lastarëve të gjelbër 

Rëndësi vendimtare ka koha dhe menyra e 

marrjes së lastarëve. 

Metoda më e suksesshme është ajo me jodur 

kaliumi, duke trajtuar seksionin e prerë. 

Nëse vendi i prerë do të ngjyroset në blu 

violetë do të thotë së ka rezerva amidoni 

dhe copa është e gatshme për të rrënjëzuar. 

Tjetër provë është ajo me përkuljen e 

lastarëve. Nëse ata thyhen lehtë kjo do të 

thotë së kanë rezerva të mira karbohidratesh. 

Gjatësia e copave më e përshtatshme është 

12-15cm. Largohen gjethet e poshtme duke 

lënë vetëm 4 gjethet në krye . Rëndësi ka 

dhe vendi ku bëhet prerja. Jo çdo pjesë e 3 

kërcellit është njëlloj e pasur me lëndë 

ushqyese dhe faktorë rizogjenë. 

Siç është theksuar prania e gjetheve 

ndihmon në rrënjëzimin e copave duke

prodhuar me anë të fotosintezës substancat 

e nevojshme për rrënjëzim. Nga ana tjetër 

prania e gjetheve rrit avullimin duke 

pakësuar përmbajtjen e tij në qelizë që çon 

në vyshkjen dhe tharjen e copave. Më parë 

humbja e ujit kufizohej me pakësimin e 

sipërfaqes gjethore e cila njëkohësisht çonte 

në uljen e rrënjëzimit. Sot nuk është problem 

humbja e ujitjes mbasi ajo pengohet me anë 

të sistemit fog, që lejon rrënjëzimin e copave 

edhe në verë. 

Pasi copat janë rrënjëzuar ato kaliten duke 

ulur gradualisht temperaturën dhe lagështinë 

si dhe duke pakësuar ujitjen dhe mbillen në 

vazo të vogla me diametër 5cm 

Copat gjysmë të drunjëzuara 

Copa gjysmë të drunjëzuara quhen copat të 

cilat në pjesën e poshtme të tyre janë 

drunjëzuar. Këto copa merren vonë në 

vegjetacion, kur lastarët akoma kanë gjethe 

në gjithë gjatësinë e tyre. Ky lloj shtimi 

është i nevojshëm për ato bimë të cilat 

rrënjëzojnë me vonesë dhe shtimi me copa 

të buta nuk ka sukses sepse ato nuk durojnë 

gjatë në dherishte. Këto lloje copash 

përdoren kryesisht tek bimët me gjelbërim të 

përhershëm (tek agrumet dhe koniferët. 

Copat përgatiten nga lastarët e vitit, gjatë 

muajve shtator -dhjetor vendosen për 

rrënjëzim gjatë dimrit në sera. Temperatura 

optimale në bazën e copës është 21 deri 24 

gradë. Përgatitja e copave bëhet njëlloj si 

copat e gjelbërta. 

Copat e drunjëzuara 

Copa të drunjëzuara janë copat e pemëve 

gjethe rënëse të mara gjatë periudhës së 


75 

qetësisë dimërore. Janë plotësisht të pjekura, 

të drunjëzuara, pa gjethe. Përdoret për 

speciet që rrënjëzojnë lehtë si malus 

actinidia corylus, castanea, fikus etj. 

Metoda e rrënjëzimit të copave të 

drunjëzuara është më e vjetra dhe më e 

lehta. Zakonisht copat merren nga pemëtore 

mëmë të cilat krasiten rëndë, mbi 3-4 sytha 

Copat e marra nga pemëtore të krasitura 

rëndë rrënjëzojnë më lehtë së ato të marra 

nga pemë të pa krasitura, apo të krasitura 

lehtë . Lastarët duhet të jenë të pjekur mirë 

dhe me fuqi mesatare. Copat prihen në 

gjatësi 30-4 0 cm, 1,2-2 mm poshtë nyjës 

dhe 1cm mbi sythin e sipërm. Si substrakt 

rrënjëzës përdoret torfa rëre lumi e imët dhe 

rërë lumi e ashpër në raport 50:25;25. 

Temperatura më e përshtatshme e bazës së 

copave është 21 grade. 

Shtimi me copa gjethore 

Shtimi me anë të llapës së gjetheve 

Përdoret tek begonia dhe tek disa bimë të 

tjera lulore. Konsiston në prerjen apo 

gërvishtjen e nervaturës qendrore dhe 

vendosjen e gjethes në substrakt me lagështi 

normale për rrënjëzim Në vendin e 

gërvishtur dalin rrënjë dhe lastar duke 

formuar një bimë të re. Shpesh si copa 

gjethore përdoret llapa gjethore, bishti dhe 

sythi sqetullor me pak kërcell, që mundë të 

quhet dhe si copë e gjelbër në miniaturë. Me 

këtë metodë shtohen agrumet, pjeshka dhe 

bimë të ndryshme zbukuruese. 

4. Shartimet dhe qëllimet e Shartimit 

Shartim quhet teknika e vendosjes së një 

pjese bimore mbi një bimë tjetër, në mënyrë

të tille që ato të bashkohen dhe të vazhdojnë 

të zhvillohen si një bimë e vetme. Bima që 

shartohet quhet mbi shartesë dhe ajo mbi të 

cilën bëhet shartimi quhet nënshartesë Sipas 

mënyrës që bëhen dallojmë shartim me 

afrim , shartim me kalem dhe shartim me 

syth. 

Qëllimet e shartimit 

Shartimet kanë për qëllim: 

1- të shtohen kultivarë të cilët me mënyra të 

tjera shtimi shtohen me vështirësi ose nuk 

shtohen fare 

2- të zëvendësojmë një pjesë të një bime me 

atë të një bime tjetër, 

3- të korrigjojmë dëmtime që janë bërë nga 

agjentë të ndryshëm 

4 – të bëjmë që një sistem rrënjor të ushqejë 

më tepër së një varietet apo një varietet të 

ushqehet nga më shumë së një sistem 

rrënjor 

5-të kontrollojmë formën e kurorës dhe 

fuqinë rritëse të pemës , 

6 – të bëjmë përshtatjen e kultivarëve të 

ndryshëm në ambiente klimatike dhe 

tokësore pothuaj të papërshtatshme për ta , 

7- të shmangin prekjen e kultivarëve nga 

sëmundje dhe dëmtues të ndryshëm. 

Shumëzimi vegjetativ përbën një klasë të 

madhe në të cilën mund të nënvizojmë 

tipet më kryesore; 

1- shumëzimi me copa 

2- shartimi 

3- mikroshumëzimi 

Shumëzimi me copa: përbën një metodë 


76 

mjaftë tradicionale dhe që ndryshon përsa i 

përket natyrës së materialit që përdoret prej 

nga merr dhe emërtimin. 

- copa druri të shkurtra 

- copa druri të gjata 

- gunga ose ovula 

- pllaka kambiumi trungu 

- këmbëza 

- copa rrënjësh 

5. Shumëzimi me shartim. Do të thotë një 

filiz i rrjedhur prej farës shartohet me një 

kalem ose syth të një varieteti tjetër. Llojet 

e shartimit janë: 

1. Shartim me kalem (në kurorë nën lëkurë 

dhe me të carë). 

2. shartim me syth (me dollap, unazë, dhe 

në formë të germës T) 

Shumëzimi in –vivo. Përbën një shumëzim 

me copa ose eksplante të gjelbra që 

zakonisht aplikohet me teknikën e 

nebulizimit, me përdorimin e 

fitorregullatorëve të rritjes që favorizojnë 

dhe ndihmojnë rhizogjenezën. Është një 

metodë e re që ka marrë zhvillim në 20 vitet 

e fundit dhe synon në sigurimin e një numri 

të madh homologesh prej çdo bime mëmë 

dhe që prodhohet në kohë mjaftë të shpejtë. 

Metodat që përdoren më shpesh janë: 

1. shumëzim me copa të gjelbra me gjethe 

2. shumëzim me copa njëvjeçare 

6. Mikroshumëzimi 

Është një metodë që aplikohet kryesisht për 

prodhimin dhe riprodhimin e kultivarëve ose 

kloneve, shëndetësimin prej bakteriozave 

ose viruseve si dhe ruajtjen e materialit 

gjenetik në ex situ. Metodat që aplikohen

janë: 

- eksplante nga maja sythi 

- eksplante prej nyje 

- eksplante prej rrënje ose organe të tjera 

Teknika tradicionale shumëzimi: 

Shumëzimi është i thjeshtë nëse aplikohen 

metoda tradicionale (copa druri, këmbëza, 

shartimi etj) por, mund të jetë i vështirë dhe 

delikat kur aplikohen teknika moderne 

shumëzimi (in vivo, in vitro). Cilado qoftë 

metoda e shumëzimit, fidani duhet të 

plotësojë disa parametra teknike dhe 

ekonomike dhe që renditen si më poshtë: 

- varieteti që shumëzohet dhe përhapet 

duhet t’i përgjigjet objektivave të 

prodhimit të parashikuar sipas kërkesave 

të tregut. 

- Cilësi fitopatogjene e fidanëve, 

veçanërisht përballë Pseudomonas dhe 

verticilium. 

- Homogjenitët i fidanëve në fidanishte: 

si kusht për të siguruar një homogjenitet 

në pemëtoren e ullishtës së re të krijuar. 

4. Metodat e shtimit vegjetativ që përdoren 

për prodhimin e fidanëve drunorë dhe 

llojeve të tjera: shartimi , mënyrat e 

shartimit. 

7. Mënyrat e shtimit që përdoren për 

prodhimin e fidanëve drufrutorë 

Sipas materialit të përdorur si 

mbishartese dallojmë: 

1- Shartim me syth 

2- Shartim me kalem 

Shartimet me kalem zakonisht kryhen herët 

në pranverë kur temperatura ka arritur 

kufirin e duhur për të formuar kallusimin 


77 

zakonisht , mbi 18 gradë. 

Dallojmë disa lloje shartimi me kalem si: 

Shartimi me afrim, shartimi me urë, shartimi 

nën lëkurë, shartimi me çarje, shartim me 

kopulim, shartimi anësorë etj. 

Shartimi me afrim është shartimi me i vjetër 

konsiston në bashkimin e dy pjesëve të 

bimëve të ndryshme të cilat ushqehen secila 

me sistemin e vetë rrënjor.

Figura 4.2. Modele të ndryshme thikash 

për shartimin e fidanëve 

7.1.Shartimi me urë dhe Shartimi anglez 

Shartimi me urë aplikohet në rastet kur 

janë bërë gabime në zgjedhjen e 

nënshartesës ose kur pema është dëmtuar në 

pjesën e trungut , dhe mungon të paktën ¼ e 

lëvores rreth trungut. 

Në rastin e parë, kur është bërë gabim me 

nënshartesën zgjidhen filiza të nënshartesës 

së re të cilat mbillen pranë bimës ku do të 

zëvendësohet nënshartesa. Zgjidhet dega 

sipërme e filizit , kur ai ka shumë degë, i 

bëhet një prerje në formë pile, nga poshtë - 

lartë duke mbajtur briskun në pozicion 45 

gradë. Këtë pjesë të prerë e vendosim tek 

pjesa e trungut, mbi vendin e shartuar, ku 

kemi bërë një prerje në formë T me kokë 

poshtë. 

Shartimi bëhet kur ndahet lehtë lëvorja nga 

druri në çdo kohë gjatë vegjetacionit. Për 

një bimë mund të përdoren 1 ose disa filiza. 

Në rastin kur është dëmtuar lëvorja shartimi 

me urë synon të bashkojë dy pjesët midis 

vendit të dëmtuar. Në këtë rast bëhet prerje e 

lëvores së dëmtuar për ta prure atë në një 


78 

vijë dhe përgatiten kalemat nga vetë bima e 

dëmtuar. Kalemat kanë gjatësi rreth 10 cm 

më tepër së gjerësia e shiritit të dëmtuar. 

Kalemi pritet në formë pile në të dy skajet e 

tij dhe vendoset në prerjet pingule me vijën 

e unazës së dëmtuar. Ura mundëson kalimin 

e limfës së përpunuar nga pjesa e sipërme 

në atë të poshtmen nëpërmjet floemës së 

kalemave. 

Shartimi anglez ose shartimi me kopulim. 

Figura 4.3. a) përgatitja e kalemit, (b) 

përgatitja e nënshartesës


Figura 4.4. Tipe të ndryshme të shartimit me kopulim. 1. Përgatitja e kalemit tek molla, 

gjerësia e pilës. Hardhia, pjeshka, kumbulla. 

79


Figura 4.5. Shartim me syth Figura 4.6. Shartim me kalem Figura 4.7. Shartim me 

kalem 

Figura 4. 8. Shartim me kalem “trekëndësh” Figura 4.9. Shartim me kalem në degët e para 

skeletore. 

Shartimi me kopulim aplikohet tek hardhia dhe tek disa pemë frutore që kallusojnë lehtë Për të 

realizuar shartimin me kopulim duhet që të dy komponentët të kenë të njëjtën trashësi. 

Duke e mbajtur briskun 45 gradë bëjmë prerje të nënshartesës, prerja duhet të bëhet menjëherë. 

Të njëjtën gjë bëjmë edhe tek mbishartesa e cila është një kelem me 1-2 sytha. Pastaj bashkohen 

të dy faqet e prera duke patur kujdes që të kemi përputhje të mirë të zonave kambiale, të paktën 

në njërën anë. 

80

Figura 4.10. Shartimi me kopulim me gjuhës 

Është i njëjtë me shartimin e thjeshtë vetëm 

së në të dy të prerat e komponentëve bëhet 

një gjuhës, (një çarje) duke filluar në 1/3 e 

përfundimit të prerjes. Gjuhëzat futen tek 

njëra tjetra duke rritur në këtë mënyrë 

sipërfaqen e kontaktit dhe qëndrueshmërinë 

e të dy komponentëve të shartuar. 

7.2. Shartimi anësor apo lateral dhe 

shartimi në Tavolinë 

Përdoret tek bimët e gjinisë juniperus. 

Realizohet në muajt nëntor, dhjetor në bimët 

në sera. Një pjesë e kërcellit, 5-7,5 cm lart 

sipërfaqes pastrohet nga degët anësore dhe 

përgatitet për shartim. Në vendin e 

përgatitur vendoset presa e briskut me kënd 

45 gradë me boshtin vertikal dhe bëhet një 

prerje duke ulur briskun poshtë. Bëhet një 

prerje sa ¼ e diametrit të kërcellit, aq sa 

duhet të jetë gjatësia e prerjes së kalemit. 

Kalemi përgatitet me 1-2 sytha në formë pile 

nga të dy anët. Prerja bëhet e tillë që në 

njërën anë që do. 


81 

Të jetë dhe ana e jashtme të jetë më e trashë. 

Pastaj vendoset kalemi duke patur gjithmonë 

përputhjen e pjesëve midis lëvoreve 

(këmbimeve) dhe bëhet lidhja. Prerja e 

mbishartesës bëhet kur bima mbillet në 

vendin e përhershëm. 

Shartimi në tavolinë. Aplikohet tek molla 

kur bëhet shartimi i copave rrënjore dhe tek 

hardhia. Quhet në tavoline sepse nënshartesa 

është e shkëputur nga toka dhe shartimi 

realizohet në tavolinë përdoret mënyra e 

shartimit anglez, i thjeshtë me gjuhës. 

Shartimi kryhet në Janar- Shkurt ose në 

Nëntor-Dhjetor. Kur shartimi bëhet në janar 

-shkurt copat e shartuar vendosen në 

material lagështimbajtëse (myshk ose pluhur 

sharre), mbështillen me polietilen dhe 

mbahen në temperatura 1,7-4,4 gradë deri në 

mbjellje. 

Kur shartimi bëhet në nëntor- dhjetor ato 

ruhen për 1-2 javë në temperaturën 12,8-

15.6 gradë që të ndodhë kallusimi dhe pastaj 

ruhen 1,7- 4,4 gradë deri në mbjellje. 


82 

Për shartimin e hardhisë do të flitet tek 

prodhimi i fidanëve të hardhisë. 

Figura 4.11. Shartesa të mollës me kopulim në stacionin eksperimental Pezë e vogël 

7.3. Shartimi me çarje dhe me syth 

Kjo metodë përdoret tek pemët e mëdhaja kur duam të ndryshojmë varietetin për arsye të 

ndryshme (për arsye tregtare ose kur duam të bëjmë vlerësimin e ndonjë kultivari të ri, mbasi me 

këtë metodë futet shpejtë në prodhim. Zbatohet zakonisht herët në pranverë para së të kenë 

shpërthyer sythat. Bëhet në trung të pemës, në degët e para apo të dyta skeletore.


Figura 4.12. Shartesa të mollës gjatë fazës së kallusimit në stacionin eksperimental Pezë e 

vogël 

Mbishartesat duhet të jenë marrë gjatë qetësisë relative, para shpëtimit të sythave, mund të jetë 

me çarje të plotë ose me çarje të pjesshme. 

Shartimi me çarje të plotë bëhet kur nënshartesa ka diametër të barabartë me mbishartesën ose 

pak më të madh. Nënshartesa pritet tek vendi ku do të shartohet, dhe çahet në thellësi 5-10cm. 

Figura 4. 13. Fidanë hardhie në muajin prill të shartuar në janar (in-vivo) 

83

Zakonisht përdoren 1-2 kalema sipas 

trashësisë së nënshartesës. Kalemat kanë 

gjatësi 5-10cm dhe përmbajnë 2-3 sytha. 

Kalemat përgatiten duke i prerë në të dy 

anët, si në rastin e shartimit anësor, në formë 

pyke ku njëra anë është pak më trashë. Në 

vazhdim kalemat vendosen në anë të 

nënshartesës së çarë, në mënyrë të tillë që 

shtresat kambiale të përputhen. 

Kur nënshartesa është më e trashë kalemi 

vendoset pak më brenda lëvores së 

nënshartesës. Më pas bëhet lidhja duke patur 

parasysh të mbulohet me shiritin lidhës 

gjithë gjatësia e prerë dhe lyhen pjesët e 

prera të kalemit dhe nënshartesës me mastiç 

shartimi. 

Shartimi me çarje të pjesshme. Kjo 

metodë zbatohet atëherë kur nënshartesa 

është shumë e trashë. 

Shartimi nën lëkurë ose në formë kurore. 

Quhet nën lëkurë sepse kalemi vendoset nën 

lëvoren e cila në momentin e shartimit duhet 


84 

të shkëputet lehtë nga druri dhe quhet kurorë 

sepse kur nënshartesa është e trashë 

vendosen disa kalema rreth nënshartesës së 

prerë. Edhe kjo mënyrë aplikohet tek pemët 

e rritura, në trung dhe degë skeletore me 

diametër të madh. Bëhet në pranverë, kur ka 

filluar lëvizja e lëngjeve limfatike dhe lëkura 

shkëputet lehtë. 

Kalemat për shartim merren në periudhën e 

qetësisë dhe ruhen deri në momentin e 

shartimit. .Nënshartesa prihet me sharrë kur 

është e trashë, lëmohen mirë anët me brisk 

të prehtë për të mos lënë qeliza të 

shkatërruara në zonën kambiale dhe bëhen 

prerje vertikale të lëvores nga vendi i prerë 

me gjatësi 5-10cm. Kalemi përgatitet në 

formë pile duke mbajtur briskun në pozicion 

45 gradë me boshtin e degëzës , mundësisht 

me një prerje. Brisku duhet të jetë shumë i 

mprehtë. Kalemat që mund të jenë 2-3 

vendosen nën lëvoren e prerë dhe bëhet 

lidhja dhe lyerja me mastiç i pjesëve të prera 

të nënshartesës dhe kalemit. 

Figura 4. 14. Shartimi me kalemi i ullirit. 1 kalemi, 2,3 nënshartesa 4-instalimi kalemit, 

5,6-lidhja, 7-izolimi plagë me mastiç


Shartimet me syth 

Si mbishartesë përdoret vetëm një syth i nxjerrë bashkë me lëvoren në gjatësi 3. 5-5 cm. Sythi i 

nxjerrë vendoset tek nënshartesa dhe bëhet lidhja. Nënshartesa në pjesën e sipërme të sythit 

pritet. Kur shartimi bëhet në pranverë pritet menjëherë pas shartimit, ndërsa kur shartimi bëhet 

në fund të verës prerja bëhet para së të fillojë vegjetacioni i ardhshëm. 

Shartimi me syth ka këto avantazhe: 

a- Është metodë e shpejtë dhe e përshtatshme për prodhim e fidanëve 

b- Realizohet në gjithë periudhën e vegjetacionit. 

c- Është ekonomik në materialin e mbishartesës.,. 

d- Është i pranueshëm edhe për pemët që nuk durojnë plagosje, mbasi shkaktohet sëmundja e 

dyllit siç është pjeshka, qershia dhe kajsia 

Figura 4. 15. Pamje të shartimit me syth 

85

Sipas kohës së kryerjes dallojmë shartim me 

syth të fjetur, të zgjuar dhe me zgjim në 

qershor. Më tepër përdoret shartimi me syth 

të fjetur. Teknika e shartimit është e njëjtë 

vetëm së në shartimin me syth të zgjuar 

kalemat merren gjatë periudhës së qetësisë 

relative dhe ruhen deri në momentin e 

shartimit, ndërsa për shartimin në qershor 

dhe me syth të fjetur. Kalemat për 

përgatitjen e sythit merren në momentin e 

shartimit. 

Gjithashtu mbishartesa në shartimin me syth 

të zgjuar pritet menjëherë pas shartimit, në 

shartimin në qershor nënshartesa pritet në 

momentin e shartimit por duke lënë 4-5 

gjethe mbi vendin e shartimit, ndërsa në 

shartimin me syth të fjetur nënshartesa pritet 

vitin e ardhshëm para së të fillojë 

vegjetacioni. 

Nënshartesat për shartim zakonisht duhet të 

jenë 1-2 vjeçare, trashësia me e pranueshme 

është ajo e lapsit deri në 1,5 cm. Zgjidhet një 

vend i lëmuar 5-8cm mbi qafën e rrënjës, 

pastrohet nga degët anësore dhe aty në anën 

veriore bëhet një prerje në formën e germës 

T. Bishti i gërmes është 3,5-5 cm ndërsa 

koka sa 1/3 e bishtit, pastaj përgatitet sythi 

duke filluar prerjen 1,5 cm mbi syth dhe 

vazhdohet deri në 2 cm poshtë sythit. Me 

pjesën e prapme të briskut hapet lëvorja dhe 

vendoset me kujdes sythi duke patur 

parasysh që të futet komplet sythi. Nëse nuk 

arrin pjesa e sipërme pritet rrafsh me kokën 

e T-së, më pas bëhet lidhja duke filluar nga 

poshtë - lartë që të vendoset lidhja si 

tjegullat e çatise, për të penguar depërtimin e 

lagështisë. 


86 

Sipas mënyrës së shartimit dallojmë: 

Shartimin me syth të zakonshëm që 

përmendëm më sipër 

Shartimin e dyfishtë, shartimin me dollap 

dhe shartimin me plaketë 

Shartimi i dyfishtë përdoret në rastin kur 

nuk ka përputhshmëri midis nënshartesës 

dhe mbishartesës 

Në këtë rast mbishartesës i ngjitet një copë 

dru bashkë me lëvoren në formë gjuhës. 

Figura 4. 16. Pamje e shartimit të dyfishtë

Gjuhëza merret nga kultivarë që kanë 

përputhshmëri me nënshartesën. Gjuhëza 

nxirret nga kultivari ndërmjetës, duke hequr 

në fillim një copë të vogël 2-3 cm nga ku 

merret lëvorja me pak dru. Pastaj nxirret 

gjuhëza duke prerë një copë të hollë mbi 

vendin e prerë të lastarit të ndërmjetësit, Kjo 

copë e vogël duhet të ketë gjerësi aq sa edhe 

sythi që do të shartohet. 

Gjuhëza vendoset nga ana e prerë e sythit që 

do të shartohet. Duhet bërë kujdes që të 

përputhen mirë të dyja pjesët midis lëvores 

dhe drurit. Sythi bashkë me gjuhëzën 

vendosen tek nënshartesa e prerë në formë T 

dhe lidhet si në rastin e sythit të zakonshëm. 

Ndërmjetësi eliminon mos përputhshmërinë 

pasi formon gypa përçues të ndërmjetëm që 

lidhin nënshartesën me mbishartesën. 

Shartimi me dollap 

Përdoret tek agrumet, ulliri, fiku etj. Quhet 

me dollap sepse përgatitja e nënshartesës 

bëhet në formë dollapi duke bërë dy prerje 

paralele në largësi 2- 3cm dhe një prerje në 

mes e cila lejon hapjen e lëvores në dy pjesë 

si kanatat e dollapit. Aq sa është largësia 

midis dy prerjeve, është dhe gjatësia e sythit 

që do të shartohet. Sythi përgatitet duke bërë 

dy prerje paralele me njëra- tjetrën dhe 

largësia aq sa ajo e prerjeve të nënshartesës, 

bëhen dhe dy prerje anësore dhe nxirret 

sythi duke veçuar lëvoren e kufizuar nga 

prerjet dhe vendoset brenda faqeve të 

dollapit, duhet të sigurohet përputhja e 

prerjeve paralele. Shartimi bëhet kur lëvorja 

ndahet lehtë nga druri, gjatë periudhës së 



87

Shartimi majorkin 

Përdoret tek pemët, tek të cilat lëvorja nuk 

ndahet lehtë nga druri, edhe gjatë 

vegjetacionit si tek hardhia. Bëhet në 

pranverë, pak kohë para së të ketë filluar 

vegjetacioni. Lastarëve që do të përdoren 

për nxjerrjen e sythave u shkurtohet ¼ e 

pjesës së majës për të eliminuar përdorimin 

e sythave të pa formuar apo të dëmtuar gjatë 

dimrit. 


88 

Figura 4.19. Aspekte të përgatitjes së 

kalemit dhe nënshartesës për shartimin 

majorkin


89 

Figura 4.20. Aspekte të shartimit me 

kopulim, omega dhe kllapë 

Sythi nxirret me gjatësi 2,5-5 cm, duke 

filluar prerjen 1.2-2,5 cm mbi syth duke 

zbritur poshtë prerja bëhet më e thellë. 

Prerja përfundon poshtë sythit 1.2-2,5 cm. 

Në fundin e sythit bëhet një prerje vertikale 

me prerjen e parë dhe nxjerrim sythin 

bashkë me pjesën e drurit. Të njëjtën prerje 

bëjmë dhe tek nënshartesa. Pjesa e hequr e 

nënshartesës duhet të ketë formën dhe 

madhësinë e nënshartesës. Sythi vendoset në 

pjesën e hequr të nënshartesës, ku duhet të 

përputhet në të gjitha konturet e formuara 

nga prerja e nënshartesës. Më pas bëhet 

lidhja si në rastin e shartimit me syth të 

zakonshëm.

Figura 4.21. Qershi të shartuara me 

kalem 

Figura 4.22. Ulliri i shartuar me kalem 


90 

7.4. Mbledhja dhe ruajtja e lastarëve të 

mbishartesave 

Me termin mbishartesë kuptojmë sythin apo 

copën e lastarit që përmban 2-3 sytha ose siç 

e kemi quajtur kalem. 

Nënshartesa duhet të jetë e njëjtë me 

kultivarin që duam të shartojmë, të jetë e 

pastër nga insektet, myshqet, bakteret dhe 

viruset dhe e pjekur mire, nëse nuk janë të 

formuar mirë, bëhet formimi i tyre artificial 

duke këputur majat e lastarëve nga do të 

merret mbishartesa 1-2 javë para shartimit. 

Kalemat apo sythat mund të merren nga 

lastarë të vitit në vazhdim, të vitit të kaluar 

apo nga lastarë shumë vjeçare siç ndodh tek 

agrumet dhe tek fiku. Sythat më të 

përshtatshëm janë ata drunorë ose të përzierë 

(tek bërthamorët), rrallë kur duam të bëjmë 

vlerësimin e ndonjë kultivari të ri përdorim 

sytha frutorë, për të marrë fruta qysh në vitin 

e parë të shartimit. 

Duhet të kemi parasysh që sythat që 

përdoren për shartimet në verë dhe ato në 

pranverë të mos jenë në qetësi biologjike. 

Edhe sythat që përdoren për shartimet në 

pranverë duhet të kenë kaluar fazën e 

qetësisë biologjike. Meqenëse ata merren 

herët, për të shmangur rrezikun e çeljes para 

shartimit ata duhet të ruhen në ambiente të 

ftohta për të plotësuar nevojat me 

temperaturë të ftohta. Për këtë degëzat e 

mara në periudhën e qetësisë relative ruhen 

në temperaturë të ftohtë (2-4,5gradë) deri në 

3-8 ditë para shartimit. 

Pastaj ato vendosen për 3-8 ditë në 

temperaturën 24-27 gradë për të nxitur

aktiviteti e kambiumit. Degëzat e mara në 

dimër ruhen në ambiente lageshtimbajtëse 

(rëre e lagur, myshk, pluhur sharrë)të 

grupuara 25-30 bashkë dhe të vendosura në 

arka apo në qeska plasmasi. 

Lastarët e marrë gjatë vegjetacionit nuk 

ruhen në ambiente me material lagështi 

mbajtës, por përdoren menjëherë ose ruhen 

për disa ditë në ambiente të ftohta 2-4,5 

gradë. Gjatë shartimit në verë nënshartesat 

duhet të mbahen të mbështjella me pambuk 

të lagur. 

Transporti i copave të gjelbërta bëhet në 

ambiente frigoriferi në temperaturën e 

lartpërmendur. Degëzat e mbishartesave 

gjithmonë duhet të shoqërohen nga etiketa, 

ku shënohet lloji i pemës, varieteti dhe data 

e marrjes. 

Shtimi me farë ose shtim seksual 

Një bimë e ardhur nga fara, zakonisht nuk i 

ruan cilësitë e bimës mëmë nga është marrë. 

Kështu që gjatë zhvillimit të bimës 

pasardhëse do të kemi bashkim të gjeneve 

që kodifikojnë veçori të njëjta duke i kthyer 

këto veçori nga reçensive në dominant. 

Bima e re që do të dalë nuk do të ruajë 

cilësitë e bimës mëmë. 

Ka vetëm disa raste ku embrioni nuk ka 

ardhur si rezultat i bashkimit të dy 

gametëve, por nga diferencimi i qelizave të 

nucelës së vezores, që janë qeliza 

homozygote. Në këtë rast bimët e dala nga 

farat e tilla që quhen fara apomiktike, ruajnë 

plotësisht karakteristikat e bimës mëmë nga 

është marrë fara .Kjo ndodh tek agrumet dhe 

tek disa specie të gjinisë rubus. 


91 

Zakonisht shtimi me fare përdoret për 

prodhimin e nënshartesave. 

Shartimet 

Shartim quhet teknika e vendosjes së një 

pjese bimore mbi një bimë tjetër, në mënyrë 

të tillë që ato të bashkohen dhe të vazhdojnë 

të zhvillohen si një bimë e vetme .Bima që 

shartohet quhet mbi shartesë dhe ajo mbi të 

cilën bëhet shartimi quhet nënshartesë . 

Sipas mënyrës që bëhen dallojmë shartim 

me afrim , shartim me kalem dhe shartim me 

syth. 

Qëllimet e shartimit u përmendën më lart 

në tekst. 

Faktorët që ndikojnë në suksesin e 

shartimit 

Suksesi i shartimit varet nga afërsia botanike 

e dy komponentëve, nga kontakti i 

kambiumit, nga aktiviteti i kambiumit të 

nënshartesës, nga kushtet e ambientit, nga 

lloji i bimës, teknika e shartimit, prekja nga 

viruset, kërpudhat dhe dëmtuesit, koha e 

shartimit dhe mbrojtja e komponentëve të 

shartimit pas shartimit. 

5. Ndikimi i faktorëve të ambientit 

Temperatura në procesin e formimit të 

kallusit është e domosdoshme Formimi i 

kallusit rritet duke filluar nga temperaturë 

12,8-32 gradë. Mbi 32 gradë ulet intensiteti i 

formimit të kallusit. dhe në temperaturat 40 

gradë ndodh vdekja e qelizave. 

Temperaturat optimale për të siguruar zënie 

të mirë të shartimit është 25-30 gradë që 

arrihet vonë në pranverë.

Përveç temperaturës rëndësi të veçantë ka 

dhe lagështia ajrore e cila duhet të ruhet e 

lartë në ambientin rreth shartimit. Kjo 

arrihet duke lyer pjesët e prera me mastiç të 

para përgatitur. Veç duhet ditur së në 

suksesin e shartimit rol luan dhe prania e 

oksigjenit përmbajtja e të cilit në ambientin 

rreth zonës së shartuar duhet të jetë e lartë 

për arsye së formimi i kallusit shoqërohet 

me intensitet frymëmarrje. 

Teknika e shartimit dhe shartuesi luan 

rolin kryesor në suksesin e shartimit, 

shartuesi duhet të ketë përvojë dhe të 

ushtrohet para së të futet për të bërë shartime 

të masës komerciale. 

Prerjet duhet të jenë të menjëhershme, me 

thika të prera mirë dhe të sigurojnë kontakt 

sa më të madh të kambiumit të dy komponentëve 

që shartohen. 

5.1. Infeksioni nga viruset dhe bakteret 

dhe prekja nga insektet 

Prania e viruseve në komponentët e shartuar 

ul përqindjen e shartimit dhe fuqinë rritëse 

të komponentëve të shartuar. Po kështu dhe 

dëmtimi nga dëmtues të ndryshëm nuk duhet 

nënvleftësuar.Ndonjë herë baktere dhe 

myshqe të ndryshme infektojnë vendin e 

shartimit duke penguar zënien e tij. Kjo 

eliminohet duke bërë nisifektime paraprake 

të mbishartesës dhe nënshartesës me preparatet 

e përshtatshëm. 

Hormonet. Megjithëse në shtimin in vitro 

përmendet së prania e auksinave nxit 

formimin e kallusit në përpjekjet që janë 

bërë deri tani për përdorimin e tyre nuk 

është vërejtur ndikim. 


92 

Ruajtja e komponentëve të shartimit pas 

shartimit. 

Pjesët e prera të komponentëve të shartimit 

duhet të mbrohen nga veprimi i erës, i diellit 

dhe shiut. Kjo arrihet me anë të kryerjes së 

shpejtë të operacioneve, si prerjeve, 

vendosjeve dhe lidhjeve. 

5.2. Koha e shartimit. Me kohën e shartimit 

lidhet temperatura e nevojshme për kakusim 

20- 30 gradë. Dhe veçimi i lëvore nga druri i 

nënshartesës dhe mbi shartesës kur bëhet 

fjalë për shartimin me dollap dhe me syth pa 

dru dhe veçimi i lëvores nga druri vetëm për 

nënshartesën për shartimet me syth, me dru 

dhe ato me kalem. Lëvorja veçohet lehtë nga 

druri në gjithë periudhën e pranverës deri në 

fund të verës ,me përjashtim të rasteve kur 

toka është e thatë dhe sidomos kur kjo 

thatësi shoqërohet me thatësi ajrore dhe 

fryrjen e erërave të forta dhe të thata . Për 

këtë duhet të shmangen shartimet në ditët 

me shira ,me erëra të forta dhe me diell të 

fortë. 

Etapat e shartimit me kalem 

Ngjitja e dy komponentëve në shartimin me 

kalem kalon nëpërmjet këtyre etapave: 

a- Kontakti. Indet e freskëta të 

mbishartesës me një aktivitet të 

fuqishëm të meristemës vijnë në kontakt 

të ngushtë me të njëjtët inde të 

nënshartesës, në mënyrë të tillë që 

kambiumet e të dy komponentëve të 

kenë kontakte direket. Lagështia dhe 

temperatura duhet të jenë të tilla që të 

nxisin ndarjen e qelizave në zonat e 

prerjes. 

b- Formimi i kallusit. Qelizat e kambiumit 

të nënshartesës dhe mbishartesës duke u

ndarë prodhojnë qeliza parenkimatike, të 

cilat formojnë kallusin indor. 

c- Disa qeliza kambiale që ndodhen në 

tagentën midis kambiumit të të dy 

komponentëve prodhojnë qeliza të reja 

kambiumi. 

d- Qelizat e reja kambiale prodhojnë 

inde të reja përçimi, nga brenda dru 

dhe nga jashtë libër duke realizuar në 

këtë mënyre komunikimin e limfës së pa 

përpunuar dhe asaj të përpunuar 

ndërmjet dy komponentëve. 

Qelizat e kallusit janë shumë të buta dhe 

delikate. Në mungesë të lagështisë ajrore 

ato thahen duke ndikuar ndjeshëm në 

suksesin e shartimit. Për këtë mbulimi i të 

prerave me mastiç shartimi është I 

domosdoshëm dhe në rastet kur nuk bëhet 

mbulimi me mastiç ,shartimi në tavolinë I 

hardhisë, ato vendosen në anën që 

përmbajnë lagështi të lartë (rërë, tallash) 

Gjate shartimit me kalem është e nevojshme 

që të dy komponentët të jenë të shtrënguar 

fort në mënyrë që të realizohet difuzimi i 

kallusit të të dy komponentëve. Kjo 

realizohet me anë të lidhjeve. 

Rëndësi ka gjatë shartimit të përputhen të 

dyja zonat kambjumale. Kjo realizohet në 

nëpërmjet prerjeve të lëmuara dhe vendosjes 

me kujdes të mbishartesës duke përputhur 

mirë vijën midis lëvores dhe drurit të të dy 

komponentëve. Nëse nuk mundet përputhja 

e gjithë zonës kambjale të paktën duhet ta 

realizojmë atë pjesërisht. 

Në shartimin me syth kallusi formohet 

kryesisht nga nënshartesa, nga rrezet 

palcore. 


93 

5.3. Mospërputhshmëria në shartim, 

shkaqet dhe korrigjimi i mospërpuethshmërisë 

Vetia e dy bimëve të ndryshme të bashkohen 

me anë të shartimit dhe të zhvillohen duke 

dhënë një bimë të plotë, me jetëgjatësi 

normale dhe pa probleme morfologjike dhe 

fiziologjike quhet përputhshmëri, ndërsa e 

kundërta quhet mospërputhshmëri. 

Simptomat e mospërputhshmërisë 

Simptomat kryesore të mospërputhshmërisë 

që çfaqen tek pemët frutore të shartuara 

janë: 

a- Defekte në pikën e shartimit, mosngjitje 

e mirë në pikën e shartimit 

b- Zverdhje e gjetheve në fund të 

vegjetacionit, rënie e parakohshme e 

gjetheve dhe në përgjithësi një paraqitje 

e dobët e gjithë pemës 

c- Tharje e parakohshme e pemës e cila 

mund të rrojë vetëm 2-3vjet 

d- Ndryshueshmëri të dukshme në fuqinë e 

rritjes së lastarëve të nënshartesës dhe 

mbishartesës 

e- Ndryshueshmëri midis nënshartesës dhe 

mbishartesës në kohën e vegjetacionit 

f- Hiperplazi të trungut në vendin e 

shartimit hiperplazia mund të jetë mbi 

vendin e shartimit apo nën vendin e 

shartimit 

Çfaqja e një apo më shumë nga këto 

simptoma nuk do të thotë së është pasojë e 

mos përputhshmërisë. 

Simptoma të tilla mund të çfaqen edhe nga 

kushtet e papërshtatshme të ambientit, si 

mungesa e ujit mungesa e ndonjë elementi 

ushqyes,prekje nga dëmtues dhe sëmundje 

si dhe defekte në realizimin e shartimit.

Mospërputhshmëria çfaqet dhe me thyerjen 

në vendin e shartimit, veçanërisht kur kanë 

kaluar disa vite nga momenti i shartimit. Kjo 

mund të ndodhë 2-3 vjet pas shartimit siç 

ndodh kur shartohet kajsia mbi bajamen, ose 

thyerja mund të ndodhë shumë më vonë kur 

pema ka përfunduar rritjen dhe është gati për 

tu futur në prodhim siç ndodh me kultivarët 

e kajsisë të shartuar mbi kumbullën 

mirabolana 

Megjithëse dihet që shkaku i mospërputhshmërisë 

është ndryshueshmëria gjenetike 

që kanë të dy komponentët akoma nuk dihet 

mekanizmi i veprimit. 

Kështu nëse koha e rritjes intensive të dy 

komponentëve nuk përputhet, kjo ndikon 

negativisht në bashkimin e dy 

komponentëve të shartuar. 

Gjithashtu edhe koha e fillimit dhe e 

mbarimit të vegjetacionit të mbishartesës 

dhe nënshartesës ndikon në bashkëjetesën e 

dy bimëve të shartuara. 

Një tjetër mekanizëm i mundshëm është ai i 

ndryshimeve fiziologjike dhe biokimike 

midis dy komponentëve. Kjo është studiuar 

tek mos përputhshmëria e disa kultivarëve të 

dardhës me ftoin. 

Mospërputhshmëria e pjeshkës me 

kumbullën mariana është anatomike bëhet 

bashkimi dhe komunikimi i mirë i gypave të 

drurit dhe nuk bëhet ku bashkim midis 

gypave të liberit. Si pasojë sistemi rrënjor 

nuk furnizohet me lëndë organike dhe bima 

pak kohe pas shartimit bima e shartuar dhe 

e bashkuar vyshket dhe thahet. 

Një shkak tjetër i mospërputhshmërisë është 

dhe prekja nga viruset dhe bakteret e 

ndryshme të vendit të shartimit. 


94 

Korrigjimi i mospërputhmërisë 

Kur gabimisht është bërë shartimi i dy 

komponentëve që nuk përputhen dhe vërehet 

së bimët e zhvilluara do të thahen ndërhyjmë 

me shartimin në formë ure duke përdorur në 

këtë rast filiza nga nënshartesa me 

përputhshmëri të sigurt me mbishartesën 

Ndikimi i nënshartesës tek mbishartesa dhe 

anasjelltas. 

Ndikimi i nënshartesës mbi madhësinë e 

kurorës. 

Nënshartesa ka ndikim të dukshëm mbi 

madhësinë e kurorës dhe tipin e lastarëve . 

Kështu kur dardha shartohet mbi gorrice ose 

mbi nënshartesa farore të vetë dardhës ka 

kurore të fuqishme dhe me degë të 

vendosura horizontalisht, ndërsa kur 

shartohet mbi ftua ka kurorë të kufizuar dhe 

me degëzime horizontale. 

Pemët e shartuara mbi nënshartesa me rritje 

të dobët kërkojnë ujitje të rregullt dhe 

shërbime sistematike. 

Ndikimi i nënshartesës në kohën e futjes në 

prodhim, në formimin e sythave frutor, dhe 

në sasinë e prodhimit të pemëve. 

Afati i futjes në prodhim të pemëve frutore 

varet në një masë të konsiderueshme nga 

fuqia e nënshartesës, nënshartesat me rritje 

të dobët shpejtojnë futjen e pemëve në 

prodhim, ndërsa nënshartesat e fuqishme e 

vonojnë atë. 

Pemët e shartuara mbi nënshartesa me rritje 

të dobët japin më pak fruta për rrënjë në 

krahasim me ato të shartuara mbi 

nënshartesa me rritje të fuqishme , por 

prodhimi për njësi sipërfaqe është më i lartë 

në pemët e shartuara mbi nënshartesa të 

dobëta sepse numri i bimëve është më i lartë 

Ndikimi i nënshartesës mbi madhësinë, 

cilësinë dhe pjekjen e frutave

Zakonisht tek pemët frutore nuk ka ndikim 

të dukshëm të nënshartesës tek mbishartesa, 

kështu kur shartohet dardha mbi ftua cilësitë 

e ftoit nuk çfaqen tek dardha si në formën e 

frutit ashtu dhe në shijen e tij. Po kështu dhe 

tek kajsia e shartuar mbi pjeshkë. Kjo vetëm 

për pemët frutore. Tek agrumet ndikimi i 

nënshartesës tek cilësitë e frutit është mjaft i 

dukshëm. 

5.4. Ndikimi i nënshartesës në qëndrueshmërinë 

ndaj të ftohtit, thatësirës dhe 

ndaj sëmundjeve dhe dëmtueseve 

Agrumet e shartuara mbi nerënxë apo limon 

i qëndrojnë më pak të ftohtit së ato të 

shartuara mbi mandarinë dhe sidomos mbi 

trifoliatë. Nënshartesa të ndryshme sillen në 

mënyrë të ndryshme ndaj thatësirës dhe 

lagështisë së tokës. Qëndrueshmëria e 

bërthamorëve ndaj lagështisë në tokë 

radhiten si më poshtë: mirabolana, pjeshka, 

kajsia, bajamja. Tek hardhia nënshartesat 

amerikane kanë qëndrueshmëri të lartë ndaj 

filokserës duke shmangur dëmtimin e 

hardhive evropiane nga ky dëmtues me 

përdorimin e tyre si nënshartesa. 

Ndikimi i mbishartesave tek nënshartesa 

Ndikimi i mbishartesave tek nënshartesa 

është po aq i rëndësishëm sa dhe ai i 

nënshartesës tek mbishartesa. 

Ndikimi i mbishartesës në fuqinë e rritjes 

së nënshartesës 

Tek molla, madhësia, natyra dhe tipi i 

sistemit rrënjor i cili zhvillohet nga filiza të 

mbjellë me fare që kanë shërbyer së 

nënshartesë, ndikohet së tepërmi nga 

mbishartesa. Nëse nënshartesa farore e 


95 

mollës shartohet me kultivarin astracan i kuq 

sistemi rrënjor merr karakteristikat e atij 

xhufkor dhe nëse shartohet me kultivarët 

oldenburg dhe fameuse sistemi rrënjor 

mbetet boshtor 

Ky ndikim çfaqet tek nënshartesat farore dhe 

jo tek ato vegjetative. Sistemi rrënjor i 

nënshartesës së mollës M9 është i njëjtë 

pavarësisht së mbi çfarë kultivari është 

shartuar. Mund të ndryshojë vetëm fuqia e 

sistemit rrënjor. 

Ndikimi i kultivarit në qëndrueshmërinë 

ndaj të ftohtit të nënshartesës 

Tek disa kultivarë qëndrueshmëria e 

nënshartesës ndaj të ftohtit mund të ndikojë 

tek mbishartesa, kjo jo së nënshartesa e 

përcjell këtë veti tek mbishartesa, por 

ndikon me anë të kohëzgjatjes së aktivitetit 

të sistemit rrënjor deri në pjekjen e plotë të 

lastarëve. 

Tek agrumet ndikimi i mbishartesës në 

qëndrueshmërinë ndaj të ftohtit është 

provuar tek nënshartesat e nerënxës të 

shartuara me kultivarin e limonit eureka, 

kultivarë shumë i ndjeshëm ndaj të ftohtit. 

Pjesa e nënshartesës së nerënxës së shartuar 

u dëmtua plotësisht nga temperaturat e ultë 

ndërsa ato të pa shartuarat nuk pësuan të 

voglin dëmtim. 

Ndikimi reciprok i nënshartesës tek 

mbishartesa dhe anasjelltas shpjegohet me 

thithjen dhe përdorimin e lëndëve ushqyese, 

me transportin e lëndëve ushqyese dhe të 

ujit dhe me shkëmbime të auksinave të 

brendshme.

PYEJTE 


1. Çfarë kuptojmë me shtim vegjetativ dhe ku qëndron ndryshimi ndërmjet 

ndryshimi vegjetativ dhe atij me farë? 

2. Përshkruani edhe llojet e tjera të shtimeve dhe përmendni se cilat janë 

ndryshimet ndërmjet tyre, avantazhet e njërit ndaj tjetrit dhe diferencat. 

3. Si realizohet shtimi vegjetativ me përpajë? 

4. Si realizohet shtimi vegjetativ me kamza? 

5. Si realizohet shtimi vegjetativ me hinga? 

6. Si realizohet shtimi vegjetativ me gunga? 

7. Si realizohet shtimi vegjetativ me copa 

8. Si realizohet shartimi? 

9. Përshkruni se si bëhet shartimi kalem me afrim, me urë, shartimi nën 

lëkurë, shartimi me carje, shartim me kopulim dhe shartimi anësorë? 

10. Shartimi me syth. Cilët janë avantazhet e shartimit me syth? 

10. Cilët janë faktorët që ndikojnë në suksesin e shartimit? 

10. Cfarë është mospërpuethshmëria e nëshartesës dhe mbishartesës në 

procesin e shartimit? 

11. Si tejkalohen vështirësitë e mospërpuethshmërisë ndërmjet nëshrtesës 

dhe mbishartesës? 

12. Cili është ndikimi i nëshartesës mbi madhësinë, cilësinë dhe pjekjen e 

frutave? 

13. Cili është ndikimi i nënshartesës ndaj kushteve të pafavorshme mjedisore? 

14. Cili është ndikimi i nënshartesës ndaj dëmtuesve dhe sëmundjeve? 

15. Cili është ndikimi i kultivarit në qëndrueshmërinë ndaj të ftohtit të 

nënshartesës? 

96


KRASITJA E PEMEVE FRUTORE DHE RENDESIA E SAJ 

1. Rëndësia dhe detyrat e krasitjes 

2. Llojet e krasitjeve 

3. Operacionet e krasitjeve 

3. 1. Koha e krasitjes 

4. Parimet bazë të krasitjes 


4. 5. Veçori të krasitjes së pemëve në vitin I, II, III pas mbjelljes në 

pemëtore. 

4.6. Format e kurorave dhe rruget e formimit te tyre tek pemet frutore. 

4. 6. 1. Kurora me kate të përmirësuara 

4. .6. 2. Kurora me udhëheqës (lider) 

4. 6. 3. Kurorat kupore 

4. 6. 4. Format e detyruara të kurorës 

4. 6. 5. Formimi i palmetës me degë të pjerrëta 

5. Veglat e krasitjes 

6. Mënyra e kryerjes së prerjeve 

97


KRASITJA E PEMEVE FRUTORE 

DHE RENDESIA E SAJ 

Hyrje 

Me krasitje kuptohet tërësia e operacioneve 

të prerjeve dhe rrallimeve të pjesëve të 

veçanta të pemëve frutore. Krasitja ka qenë 

njohur dhe praktikuar që në kohët e lashta. 

Sot, kjo masë agroteknike është zgjeruar 

shumë dhe zbatohet me kujdes në të gjitha 

pemëtoret. 

1. Rëndësia dhe detyrat e krasitjes 

Pemëve frutore u kryhen shumë shërbime 

agroteknike, si: punime, plehërime, ujitje, 

spërkatje etj. Të gjitha këto bëhen në mënyrë 

të barabartë në pemëtore dhe rrallë, siç 

ndodh me plehërimin, mund të bëhen 

diferencime ndërmjet bimëve të ndryshme. 

Qëllimi i këtyre shërbimeve është që rritja 

vegjetative dhe frytëzimi të jenë në një 

raport, sa më të drejtë, që të sigurohen 

prodhime sa më të larta. Këtë rol kryen edhe 

krasitja. 

Ajo ndryshon nga shërbimet e tjera, sepse 

njësoj në të gjitha bimët, por, përkundrazi, 

bëhet kurdoherë e diferencuar nga bima në 

bimë dhe madje edhe në degë të veçanta të 

së njëjtës bimë. Në këtë mënyrë i qëndrohet 

më afër bimës dhe i shërbehet asaj më në 

veçanti. Kjo është arsyeja që krasitja 

vlerësohet shumë nga frutikultorët si një 

hallkë shumë e rëndësishme në tërësinë e 

masave agroteknike. 

Nëpërmjet krasitjeve kryhet formimi i 

kurorës, duke siguruar në këtë mënyrë 


98 

kushte të mira ndriçimi dhe ajrimi të 

pemëve. Krasitjet ndihmojnë shumë në 

sigurimin e prodhimeve të bollshme dhe me 

cilësi të mirë. Kjo bëhet e mundur pasi me 

anë të krasitjeve pemët futen më shpejt në 

prodhim dhe japin sa më pare prodhimin' e 

plotë. 

Po ashtu, me anë të krasitjes ka mundësi të 

prodhojë edhe ato pemë që nuk janë të afta. 

Krasitja ndikon shumë në zhdukjen e 

prodhimit periodik të pemëve, duke bërë të 

mundur kështu sigurimin e prodhimit të 

përvitshëm. Po ashtu, me anë të krasitjeve 

vendoset një raport i drejtë ndërmjet sasisë 

dhe cilësisë së prodhimit, duke punuar për të 

ndryshuar përmasat, ngjyrën, shijen e 

fryteve etj. 

Të gjitha këto realizohen kur kuptohet drejt 

fuqia e pemës dhe ndërhyrjet për vendosjen 

e një raporti të drejtë ndërmjet sistemit 

rrënjor dhe atij mbitokësor si dhe ndërmjet 

pjesëve të veçanta të kurorës, duke bërë të 

mundur kështu shfrytëzimin e plotë të 

hapësirës që ka në dispozicion. 

Me anë të krasitjeve lehtësohet kryerja e 

shërbimeve të tjera agroteknike, pasi pemët 

marrin kurora të njëtrajtshme, duke lënë të 

lire kalimin ndërmjet tyre. Po kështu duke 

hequr nga pema degët e panevojshme, 

lehtësohet shumë puna për spërkatjet, vjeljet 

etj. Ka raste që me krasitjet zbatohen forma 

të tilla kurore, që lehtësojnë mjaft kryerjen e 

shërbimeve agroteknike. 

Me anë të krasitjes zgjatet jeta e pemëve. 

Nëpërmjet krasitjes rrallohen degët duke, 

mund të rrallohen frytet, gjethet, sythat, dhe 

lulet.

Me shkurtime kuptohet heqja e pjesshme e 

organeve dhe pjesëve të veçanta të pemëve. 

Kështu, mund të bëhen pincime, shkurtime 

të lastarëve, të degëzave, të gjetheve etj. 

Megjithatë, në pemë mund të zbatohen edhe 

operacione të tjera, të cilat, megjithëse nuk 

përfshihen as në rrallime, as në shkurtime, 

kryejnë funksione po aq të rëndësishme sa 

dhe ato. Këto quhen masa plotësuese. Në 

këtë grup operacionesh përfshihen përkuljet 

e degëzave, ndryshimi i këndit të tyre, 

unazimet etj. 

Këto operacione ndikojnë në mënyrë të 

ndryshme mbi pemët lidhur me fuqizimin e 

pjesëve të veçanta të tyre me lëndë 

ushqyese. Në qoftë se me shkurtimet 

përmirësohet mjaft shkalla e furnizimit me 

lëndë ushqyese të sythave në afërsi të vendit 

të prerjes, me rrallimet bëhet një shpërndarje 

më e njëtrajtshme e këtyre lëndëve në tërësi 

në të gjitha pjesët që ngelen në pemë. 

Në varësi të kohës kur bëhet krasitja, 

dallojmë krasitje verore dhe krasitje 

dimërore. Në krasitjen verore përfshihen të 

gjitha veprimet që kryhen gjatë kohës kur 

pema ndodhet në periudhën e vegjetacionit, 

kurse në krasitjen dimërore përfshihen 

operacionet që kryhen në kohën kur pema 

kalon periudhën e qetësisë relative. 

Sipas shkallës së prerjeve, dallojmë krasitje 

të rënda, krasitje mesatare dhe krasitje të 

lehta. Kufij të prerë ndërmjet njërës dhe 

tjetrës nuk ka. Në rast së gjatë krasitjeve 

hiqen shumë pak degëza ose lastarë ose 

bëhen vetëm shkurtime të vogla, atëherë 

krasitja është e lehtë, kurse në qoftë së hiqen 


99 

me shumicë degëza ose pjesë të tjera të 

bimës dhe bëhen, gjithashtu, shkurtime të 

mëdha, duke hequr mbi 1/2 e lastarëve dhe 

të degëzave që ngelen, nënkuptohet që 

krasitja është e rëndë. 

Sipas moshës së pemëve, dallojmë krasitje 

formuese, krasitje prodhuese dhe krasitje 

ripërtëritëse. 

Krasitja formuese bëhet gjatë kohës kur 

pema është e re dhe ka për qëllim formimin 

e kurorës. 

Pemëve u lihen që të rriten dhe të fuqizohen 

sa më pare degët e nevojshme të kurorës, 

por duhet pasur kujdes që çdo degë të marrë 

madhësinë që i takon sipas vendit që zë në 

kurorë. Kështu, do të formohen kurora të 

rregullta, të cilat u sigurojnë bimëve ndriçim 

dhe ajrim të mirë dhe lehtësojnë kryerjen e 

shërbimeve agroteknike. 

Krasitja prodhuese bëhet në kohën kur 

pemët japin prodhim. Me anë të saj punohet 

për të rritur sa më shumë vlerat e prodhimit 

si në anën sasiore, ashtu edhe në atë 

cilësore. Kjo bëhet e mundur duke krasitur 

pemën në mënyrë të tillë që të ndikojë në 

vendosjen e raportit sa më të drejte ndërmjet 

rritjes vegjetative dhe frytëzimit. Për këtë 

arsye, gjatë kohës kur pema është ende e re, 

në vitet e para të. 

2. Llojet e krasitjeve 

Te pemët frutore krasitjet mund të jenë të 

ndryshme. Kështu, ato dallohen nga vetë 

operacionet që kryhen gjatë tyre, nga koha e 

kryerjes së tyre gjatë vitit, nga mosha e 

pemës, nga shkalla e prerjeve etj.

Operacionet që kryhen janë: rrallime, 

shkurtime dhe masa plotësuese. Me rrallime 

kuptohet largimi i plotë i pjesëve të veçanta 

të pemëve. 

Kështu, mund të rrallohen degët, frytet, 

gjethet, sythat, lulet. Me shkurtime kuptohet 

heqja e pjesshme e organeve dhe pjesëve të 

veçanta të pemëve. 

Këto operacione ndikojnë në mënyrë të 

ndryshme mbi pemët lidhur me furnizimin e 

pjesëve të veçanta të tyre me lëndë 

ushqyese. Rallimet bëjnë një shpërndarje më 

të njëtrajtshme të lëndëve në tërësi në të 

gjitha pjesët që ngelen në pemë. 

Në varësi të kohës kur bëhet krasitja, 

dallojmë krasitje verore dhe krasitje 

dimërore. Në krasitjen verore përfshihen të 

gjitha veprimet që kryhen gjatë kohës kur 

pema ndodhet në periudhën e vegjetacionit, 

kurse në krasitjen dimërore përfshihen 

operacionet që kryhen në kohën kur pema 

kalon periudhën e qetësisë relative. 

Sipas shkallës së prerjeve, dallojmë krasitje 

të rënda krasitje mesatare dhe krasitje të 

lehta. Kufij të prerë ndërmjet njërës dhe 

tjetrës nuk ka. 

Në rast së gjatë krasitjeve hiqen shumë pak 

degëza ose lastarë ose bëhen vetëm 

shkurtime të vogla, atëherë krasitja është e 

lehtë, kurse në qoftë së hiqen me shumicë 

degëza ose pjesë të tjera të bimës dhe bëhen, 

gjithashtu, shkurtime të mëdha, duke hequr 

mbi 1/2 e lastarëve dhe të degëzave që 

ngelen, nënkuptohet që krasitja është e 

rëndë. 


100 

Sipas moshës së pemëve, dallojmë krasitje 

formuese, krasitje prodhuese dhe krasitje 

ripërtëritëse. 

Figura 5.1. Forma krasitjesh në pemët 

drufrutore 

Krasitja formuese bëhet gjatë kohës kur 

pema është e re dhe ka për qëllim formimin 

e kurorës. Pemëve u lihen që të rriten dhe të 

fuqizohen sa më pare degët e nevojshme të 

kurorës, por duhet pasur kujdes që çdo degë 

të marrë madhësinë që i takon sipas vendit 

që zë në kurorë. Kështu, do të formohen 

kurora të rregullta, të cilat u sigurojnë 

bimëve ndriçim dhe ajrim të mirë dhe

lehtësojnë kryerjen e shërbimeve 

agroteknike. 

Krasitja prodhuese bëhet në kohën kur 

pemët japin prodhim. Me anë të saj punohet 

për të rritur sa më shumë vlerat e prodhimit 

si në anën sasiore, ashtu edhe në atë cilësore. 

Realizohet duke vendosur një raport sa më 

të drejtë të rritjes vegjetative dhe frytëzimit. 

Për këtë arsye, gjatë kohës kur pema është 

ende e re, në vitet e para të frytëzimit të saj, 

bëhen më shumë rrallime dhe nuk krasiten 

degëzat që mbajnë sytha fry tore, kurse më 

vonë, kur pemët fillojnë të vjetrohen dhe 

pjesë të veçanta të tyre thahen, atëherë 

bëhen më shumë shkurtime për t'i dhënë 

mundësi pemës që të formojë sa më mirë 

degëzat e reja. Në këtë rast, meqenëse 

aftësia frymëzuese e pemës është e madhe, 

mund të hiqen tërësisht ose pjesërisht edhe 

disa degëza që kanë sytha frutorë. 

Figura 5.2. Pamje e nje bime të 

pakrasitur 

Krasitja ripërtëritëse bëhet në kohën kur 

pema gradualisht vjetrohet dhe thahet. Pjesët 

e thara kanë nevojë në këtë rast të 


101 

zëvendësohen me të reja, prandaj edhe 

krasitja quhet ripërtëritëse. 

Sa më shumë degë të thata, të ketë, aq më e 

rëndë duhet të bëhet krasitja ripërtëritëse. 

Krasitja ripërtëritëse duhet të bëhet me 

kujdes, graduale dhe zëvendësimi i degëve 

të mos reflektohet në vite të veçanta me ulje 

të theksuara të prodhimit. 

Që në vitet e para bëhet krasitja formuese 

dhe fillohet gradualisht edhe me krasitjen 

prodhuese. Krahas krasitjes prodhuese, 

bëhet krasitja për ripërtëritje dhe krahas 

krasitjes ripërtëritëse, punohet për formimin 

dhe plotësimin e kurorës me degët e 

nevojshme, duke punuar për hyrjen sa më 

shpejt në prodhim të degëve të reja të 

formuara. 

Figura 5.3. Krasitje riperteritese në 

drufrutorë 

3. Operacionet e krasitjeve 

Operacionet kryesore që kryhen gjatë 

krasitjeve, do të përmblidhen në këtë 

mënyrë;

1- Shkurtimi i degëzave dhe i lastarëve. 

Shkurtimi i degëzave bëhet gjatë krasitjes 

dimërore, kurse shkurtimi i lastarëve gjatë 

krasitjeve verore. Shkurtimi i degëzave ose i 

lastarëve, varet në radhë të pare nga qëllimi 

për të cilin do të përdoren, (udhëheqësit ose 

të vazhduesit të degës skeletore). 

Shkurtimi i lastarëve dhe i degëzave veshëse 

bëhet që të mos lejohet fuqizimi i degëzave 

të panevojshme. sidomos zgjatja e tyre pa 

kriter si dhe të mos lejohet zhvendosja e 

prodhimit të tyre në majë. 

Gjatë shkurtimit mund të hiqet një pjesë e 

madhe e degëzës ose e lastarit ose vetëm 

maja e tij. Në rastin e dytë bëjmë pincimin. 

Pincimi bëhet kryesisht në krasitjet verore. 

2- Shkurtimi i degëve shumëvjeçare. Krasitja 

e degëve me moshë më të madhe së 

njëvjeçare bëhet të pemët gjatë krasitjes 

prodhuese ose ripërtëritëse. Rrallë mund të 

përdoret në krasitjet formuese. Ky bëhet 

gjatë dimrit. Përdoret kur duhet të rrallohet 

kurora, kur duhet të ripërtërihen degë të 

veçanta, të shkurtohen degë skeletore, të 

hiqen degë të thyera etj. 

3- Shkurtimi i trupit. Me shkurtim të trupit 

kuptojmë prerjen e trupit në një lartësi të 

caktuar. Kështu. trupi i pemës zakonisht 

pritet dy here gjatë formimit të kurorës; një 

here si nënshartesë dhe herën e dytë për 

formimin e degëve të para skeletore në katin 

e pare (në vitet e mëvonshme zakonisht nuk 

pritet trupi, por shkurtohet vazhduesi i tij). 

Druri shkurtohet edhe kur duam të bëhet 

zëvendësimi i një lloji me një tjetër me anë 

të shartimeve me kalem. 


102 

4- Rrallimi i degëzave dhe i lastarëve. Gjatë 

krasitjeve një pjesë e lastarëve ose e 

degëzave hiqet tërësisht. Gjatë rrallimit 

hiqen ato pjesë që janë krejtësisht të tepërta, 

që kryqëzohen ndërmjet tyre, që janë të 

thata ose të sëmura. Degë dhe lastarë të 

tepërt mund të kemi si gjatë krasitjeve 

formuese, ashtu edhe gjatë asaj prodhuese. 

Qëllimi është që të rrallohet kurora deri në 

atë masë sa ajo të jetë në gjendje të ruajë 

fuqinë e vet të rritjes, të japë sa më shumë 

fryte dhe, nga ana tjetër, të jetë e ndriçuar, e 

ajrosur etj. Rrallimi mund të bëhet gjatë 

verës ose gjatë dimrit. Rrallimi gjatë verës 

bëhet në lastarë. Në këtë rast ai quhet 

tëharrje. Tëharrja duhet të bëhet herët në 

pranverë, menjëherë pas formimit të 

filizave. 

Gjatë dimrit mund të bëhet rrallimi i degëve 

njëvjeçare, i degëve shumëvjeçare dhe 

rrallimi i sythave. Rrallimi i sythave 

përdoret rrallë. 

5- Përkulja e lastarëve dhe e degëzave 

veshëse. Në sajë të kësaj përkuljeje pengohet 

rritja e degëzës ose e lastarit. 

Lëndët ushqyese që vijnë nga sistemi rrënjor 

kanë aftësi të shkojnë më me shumicë në 

degët që rriten vertikalisht, prandaj, duke i 

përkulur ato, frenohet rritja e tyre. të pemët e 

reja një pjesë e degëzave ose e lastarëve që 

nuk premtojnë, nuk hiqen, por përkulen, 

duke i kthyer me majë nga toka, siç veprohet 

me fidanët në fidanishte. Kur pemët. janë në 

prodhim, përkulja bëhet më e lehtë, duke i 

kthyer lastarët horizontalisht (fig. 5.4 ).

Figura 5.4. Përkulja e degëve të pemët 

6- Ndryshimi i këndit të degëve. Ky 

ndryshim përdoret të degët skeletore. 

Qëllimi është që degët skeletore të vendosen 

gjithmonë në kurorë në këndin që duhet 

kundrejt degëve të tjera dhe sidomos 

udhëheqësit. 

Në qoftë së dega formon me udhëheqësin 

kënd të ngushtë, ndërmjet tyre vihen kërraba 

për të zgjeruar këndin. Në qoftë së këndi 

ndërmjet degëve është i gjerë, atëherë ato 

lidhen në qëllim që të zvogëlohet këndi. 

Ndryshimi i këndit bëhet atëherë kur degët 

janë ende të reja 1 dhe rrallë 2-vjeçare, pasi 

më vonë ato e humbasin elasticitetin dhe 

thyhen. Ndryshimi i këndit bëhet gjatë verës 

ose gjatë dimrit. Për bimën është më mirë të 

bëhet gjatë verës, por mundësitë tona janë 

më të mëdha gjatë dimrit (dhe në dimër 

rezultati është pozitiv). 

7-Pastrimi i lëvores bëhet të pemët e vjetra 

me lëvore të trashe dhe të plasaritur, që 

mund të jetë edhe shkak për sëmundje. 

Te pemët frutore kryhen edhe mjaft 

operacione të tjera, si unazimi i degëve, 


103 

prerjet gjatësore dhe tërthore, vizatime të 

ndryshme në ngjyrën e fryteve. të cilat 

paraqitin më pak interes në pemëtarinë tone. 

Figura 5.5. Ruajtja e këndit të dëgëve 

gjatë krasitjes 

3. 1. Koha e krasitjes 

Krasitja verore kryhet gjatë vegjetacionit. 

Duhet pasur parasysh patjetër dhe qëllimi 

për të cilin kryhet operacioni. 

Kështu, p.sh., në rast së me anë të pincimit 

duam të barazohen dy degë, pincimi duhet të 

bëhet në degën e fuqishme rreth 10 ditë para 

përfundimit të rritjes në gjatësi të lastarëve, 

kurse në qoftë së bëhet për të shpejtuar 

formimin e degëzave të parakohshme, 

atëherë kryhet në kohën kur lastari ka arritur 

gjatësinë e dëshiruar, deri në vendin ku do të 

formohen ato degëzime. 

Ndryshe ndodh me krasitjet dimërore, të 

cilat bëhen në një kohë kur proceset 

fiziologjike kryhen në mënyrë të kufizuar 

dhe kur operacione të veçanta nuk kanë 

ndikim të menjëhershëm. Në dimër rreziku 

kryesor që na detyron të përcaktojmë afate

më të reduktuar, është ndikimi i 

temperaturave të ulëta. Meqenëse këto 

temperatura mund të dëmtojnë sythat, 

krasitja duhet të bëhet pasi të ketë kaluar 

rreziku i ngricave. 

Veçanërisht i dëmshëm është rasti kur 

dëmtohen vazhduesit e degëve skeletore. 

Krasitja dimërore nuk duhet të bëhet as 

menjëherë pas rënies së gjetheve, as edhe 

pak kohë përpara fillimit të vegjetacionit në 

pranverë. 

Krasitja shumë e vonuar, në kohën kur kanë 

filluar të çelin sythat, është shumë e 

dëmshme, sepse në këtë kohë sythat 

rrëzohen me lehtësi. Prandaj mund të themi 

së në kohë më optimale duhen krasitur 

pemët e reja dhe ato të cilat do të krasiten 

rëndë, pasi përqindja e degëve që hiqen 

është e madhe, kurse pemët që janë në 

prodhim, të cilave do t'u bëhet krasitja e 

lehtë, mund të krasiten edhe në kohë jo 

shumë optimale. 

Afati më optimal për zonën me klimë 

mesdhetare dhe të ulët malore është nga 15 

janari deri në fund të shkurtit, kurse për 

zonat e tjera më të ftohta. periudha shkurt - 

mars. 

4. Parimet baze të krasitjes 

Pemët frutore janë të shumëllojshme, 

prandaj ato kanë veçori jetësore nga më të 

ndryshmet. Gjithashtu, çdo pemë ka veçori 

të ndryshme gjatë viteve të jetës së saj. 

Lidhur me këto, kurorave të pemëve u jepen 

forma nga më të ndryshmet. Puna me 

krasitjet është jo vetëm e shumëllojshme por 

edhe e ndërlikuar. 


104 

Çdo pemë frutore shfaq para krasitësit 

dukuri të reja, të cilat ai duhet t'i mendojë 

mirë dhe t'i zgjidhë sa më drejtë. Krasitësi 

duhet të dijë të vlerësojë mirë gjendjen e 

pemës dhe të veprojë në interes të 

prodhimit, pa rënduar mbi të. Krasitësi 

duhet të zgjedhë vetë atë që është e 

domosdoshme të bëjë. Krasitja mund të 

udhëhiqet nga disa parime bazë, që janë të 

vlefshme, për çdo lloj bime e çdo formë dhe 

që duhet të zbatohen në çdo moshë të 

pemës. 

Parimi i pare: Ndërmjet degëve skeletore 

duhet të ketë lidhje të forta. 

Për të bërë të mundur lidhjen e forte të 

degëve ndërmjet tyre, duhet të kemi 

parasysh tre faktorë kryesorë: 

- këndin në vendin e degëzimit 

- ndryshimin e trashësisë ndërmjet degës 

kryesorë dhe asaj sekondare që del nga 

e para

- afërsinë e degëve të tjera. 

Parimi i dytë: Sigurimi në pemë i një 

ekuilibri të mirë vegjetativ. Në një pemëtore 

të dhënë, ku kushtet janë të përafërta për të 

gjitha pemët, duhet të synohet që ato të kenë 

kurora me madhësi të barabarta. Edhe 

elementët përbërëse të tyre (degët skeletore) 

duhet të kenë madhësi të barabarta. Në 

pemë të veçanta duhet të punohet për 

vendosjen e një ekuilibri të mire vegjetativ 

ndërmjet degëve skeletore. Për këtë qëllim 

duhet të punohet që çdo degë skeletore të 

formojë atë madhësi që të përkojë me 

vendin e saj në kurorë. 

Sigurimi i një ekuilibri të tillë midis degëve 

mund të bëhet duke pasur parasysh: 

- sa më poshtë të jenë të vendosura nën 

udhëheqësin degët skeletore të një 

peme, aq më të mëdha duhet të jenë ato 

dhe sa më lart aq më të vogla. Kështu 

degët që formojnë një kat duhet të jenë 

të barabarta 

- degëzimet që dalin mbi një degë 

skeletore, sa më afër bazës të jenë 

vendosur. aq më të mëdha duhet të 

bëhen dhe sa më afër majës, aq më të 

vogla. 

Parimi i tretë: Ndikimi i pjerrësisë së 

degëve mbi fuqinë e rritjes, mënyrën e 

degëzimit dhe aftësinë frymëzuese të tyre. të 

pemët frutore gjenden degë dhe degëza të 

vendosura në pozicione të ndryshme. 

Meqenëse lëndët e papërpunuara kanë prirje 

të ngjiten lart, drejt majave, edhe rritja 

vegjetative në këto maja është më e madhe. 


Figura 5.7. Ndikimi i pjerrësisë së degës 

në fuqinë e rritjes dhe në aftësinë veshëse 

të tyre 

105 

Në degët me pozicion horizontal, në të cilat 

rritja vegjetative në majat është e frenuar, 

ndihmohet më shumë depozitimi i lëndëve 

organike dhe veçanërisht i karbohidrateve, 

dhe kështu shtohet aftësia frymëzuese e 

sythave frutorë 

Fuqia e rritjes, mënyra e degëzimeve dhe 

aftësia frymëzuese varen nga pjerrësia e 

degëve, (Figura 5.7). 

Kur dega formon me drejtimin vertikal 

këndin 30°, në majë rritja vegjetative është 

shumë e madhe. 

Meqenëse rritja vegjetative është e madhe, 

edhe në këtë rast nuk arrijnë të formohen 

sythat frutorë, dhe aftësia frymëzuese është 

shumë e pakët, Prandaj, kur degët kanë këtë 

kënd, nuk përdoren as për degë skeletore, as 

për veshje. Në mungesë të degëve të 

përshtatshme, këto degë mund të përdoren 

për degë skeletore vetëm pasi ti ndryshohet 

këndi, duke i shtrirë me kërraha ose lidhje 

nga poshtë. Kur këndi që formon dega me

drejtim vertikal është 45°. vihet re së ajo 

vishet në të gjithë gjatësinë me degëzime. 

Megjithatë edhe këtu vazhdon të vihet re 

mbizotërimi në rritje i degëzave që 

formohen në majë (megjithëse në mënyrë 

më të kufizuar së në rastet e para), Aftësia 

frymëzuese e këtij tipi të degëzave fillon e 

shtohet. Këto lloj degësh janë mjaft të 

përshtatshme për degë skeletore në format e 

lira të kurorave. Degët që formojnë me 

drejtimin vertikal një kënd prej 60°, vishen 

me degëza veshëse. pothuajse në mënyrë të 

barabartë. si në majë, ashtu edhe në bazë dhe 

fuqia e rritjes është në përgjithësi më e vogël 

Këto degëza kanë fuqi frymëzuese të madhe. 

Për këto arsye pëlqehen për t'u zgjedhur si 

degët skeletore, në mënyrë të veçantë në 

lloje që kanë fuqi rritjeje të madhe dhe, nga 

ana tjetër, janë shumë të mira si degë të dyta 

skeletore dhe degë veshëse. Kur dega ka 

pozicion horizontal, vihet re dukuria e 

kundërt me atë kur dega ka pozicion 

vertikal. Në degën horizontale rritja në bazë 

të saj është më e fuqishme dhe drejt majës 

ajo vjen vazhdimisht duke u kufizuar. 

Në përgjithësi, rritja vegjetative është e 

vogël, kurse aftësia veshëse e saj dhe aftësia 

frymëzuese shumë e madhe. Prandaj, degët 

që kanë këtë kënd, janë shumë të 

përshtatshme për degëza veshëse. 

Te pemët frutore vihen re edhe disa veçori, 

të cilat duhet të kihen parasysh kurdoherë 

gjatë krasitjes. Në një degë horizontale rritja 

e lastarëve është më e fuqishme në sythat që 

janë vendosur nga ana e sipërme e degës, 


106 

sesa në ata që janë vendosur nga ana e 

poshtme. 

Gjithashtu, natyra e çeljes së sythave në 

gjatësi të një degëze ndryshon mjaft, në 

varësi të shkallës së shkurtimeve. Sythat që 

ndodhen në pjesën e bazës së një degëze, 

mund dhe të mos çelin fare. 

Pas shkurtimit të degëzës, për shkak të një 

furnizimi .më të mirë me lëndë ushqyese, do 

të çelin dhe do të japin lastarë mjaft të 

fuqishëm, në varësi të shkallës së shkurtimit. 

Për këto arsye, veçoritë e zhvillimit të 

sythave, aftësia veshëse dhe frymëzuese e 

degëzave etj. janë përfundim i veprimit të 

një sërë faktorëve, të cilët duhen njohur me 

qëllim që krasitja të japë përfundime sa më 

të mira. 

4. 5. Veçori të krasitjes së pemëve në vitin 

I, II, III pas mbjelljes në pemëtore. 

Krasitja synon të rregullojë ekuilibrin midis 

sistemit rrënjor dhe atij mbitokësor për efekt 

të sigurimit të një bilanci sa më të mirë 

ushqimor në bimë. 

Në vitin e pare të mbjelljes kryerja e kësaj 

detyre ka specifikat e veta. Gjatë shkuljes, 

fidanit i janë dëmtuar në mënyrë të 

ndjeshme rrënjët, kështu që në pranverë ato 

përballojnë me vështirësi furnizimin e 

kurorës me ujin dhe lëndët ushqyese të 

nevojshme. Ka mjaft raste që pemët thahen, 

pasi nuk mund të përballojnë një gjendje të 

tillë. 

Për të mënjanuar këtë rrezik, duhet që në 

pranverën e pare të fidanit në pemëtore, të

ëhet krasitja e rëndë që të pakësohen 

sythat, për pasojë gjethet dhe kështu 

pakësohet sipërfaqja avulluese. 

Në kushtet tona, ku mbjelljet kryesisht 

bëhen në kodra dhe ku fidanët vuajnë nga 

thatësia e verës, gjatë krasitjes, pas largimit 

të degëve të tepërta, me degët që mbeten 

duhet të veprohet në këtë mënyrë: 

- Te molla dhe dardha në vitin e pare 

degët shkurtohen duke hequr rreth 1/3 e 

gjatësisë së tyre. Dega më e fuqishme 

shkurtohet më shumë, kurse ajo e dobëta 

më pak së 1/3. Kur fidani ka sistem 

rrënjor të dobët, krasitja mund të bëhet 

edhe më e rëndë. 

- Te kumbulla. qershia, vishnja, shkurtimi 

i degëve skeletore bëhet mesatarisht në 

rreth 1/2 e gjatësisë së tyre. të pjeshka, 

e cila ka aftësi të formojë menjëherë 

sipërfaqe të madhe gjethore, shkurtimi 

bëhet më i rëndë së kudo tjetër. Në këtë 

specie hiqen 2/3 dhe në disa raste deri 

në 3/4 e degëve skeletore. 

- Te kajsia dhe bajamja degët skeletore 

shkurtohen më pak së pjeshka por më 

shumë së kumbulla, pra duke hequr 1/2- 

2/3 e degëve skeletore. 

Kur mbi degët skeletore ka degëza të 

parakohshme, në vitin e pare ato duhet të 

shkurtohen rëndë duke i lënë vetëm me 2-3 

sytha. Në vitin e dytë mbas mbjelljes së 

fidanëve në pemëtore, nuk synohet në 

zmadhimin e kurorës, por në fuqizimin e saj 

për ta ekuilibruar më tej me sistemin 

rrënjor. Prandaj krasitja përqendrohet në 

caktimin e vazhduesve të degës skeletore. të 


107 

cilat lihen me pak sytha, duke pasur kujdes 

që sythi i majës të lihet nga ana e jashtme. 

Degëzat e tjera të dala nga sythat anësorë 

ose hiqen fare (të sipërmit dhe të poshtmit), 

ose shkurtohen me 6-8 sytha vetëm sa për 

të pasur vegjetacion (gjethe). 

Puna për degëzimet anësore mbi degët 

skeletore, fillohet vitin e tretë pas mbjelljes. 

Duhet pasur kujdes që në këtë vit mbi çdo 

degë kryesore skeletore të mos lihet më 

shumë së një degëzim i dytë dhe që të jetë 

larg nga trupi rreth 60-70 cm. Në vitet 

pasardhëse punohet për zmadhimin e 

kurorës sipas formës së dëshiruar duke 

formuar dhe degëzimet e tjera, pa 

mënjanuar kujdesin ndaj vazhduesve të 

degëve. Çdo vit shtohet deri një degë 

anësore në pozicion të kundërt me degën 

paraardhëse. 

4.6. Format e kurorave dhe rrugët e 

formimit të tyre të pemët frutore. 

Kurorave të pemëve frutore me anë të 

krasitjes mund t'u jepen forma të ndryshme. 

Në zgjedhjen e formës së kurorës duhet të 

kihen parasysh karakteristikat biologjike të 

llojeve dhe kultivarëve, veçoritë klimatikotokësore 

të rajonit ku ngrihet pemëtorja, 

faktorët ekonomikë, mekanizimi, lloji i 

nënshtresës etj. 

Kurorat e pemëve mund të marrin: 

1. forma të lira dhe 2. forma të detyruara. 

Format e lira të kurorës Kurora ka forme të 

lire ose natyrore, atëherë kur krasitësi 

ndihmon në formimin e saj duke shfrytëzuar 

degët që dalin në mënyrë natyrore sipas 

veçorive të vetë bimës. Kurorave mund t'u 

jepen forma të lira me udhëheqës dhe forma 

të lira pa udhëheqës.

Në format e lira me udhëheqës bëjnë pjesë: 

1. kurora në forme piramide, 2. kurora me 

kate, 3. kurora me kate të përmirësuara, 4. 

kurora me udhëheqës (me lider). 

Në format e lira pa udhëheqës bëjnë pjesë 1. 

kurora kupore. 2. kurora e përmirësuar. 

Figura 5.8. Kurorë në forme piramide te 

molla 

Kurora në forme piramide për-bëhet nga një 

udhëheqës qendror (fig. 5.8), mbi të cilin 

janë vendosur kate degësh skeletore, që i 

japin kurorës formën e një piramide. 

Zakonisht. kjo kurorë formohet me 2-3 dhe 

më shumë kate. Çdo kat përbëhet nga 5 degë 

skeletore. Degët skeletore nuk pajisen me 

degë të dyta skeletore, por drejtpërdrejt mbi 

to formohen degëza veshëse frymëzuese, të 

cilat gjithmonë shkurtohen. në mënyrë që 


108 

frytëzimi të mos bëhet larg degës skeletore. 

të pemët përdoret rrallë, vetëm në disa 

dardhë me rritje të kufizuar. 

Kurora me kate (fig. 5.9 ), përbëhet nga 

udhëheqësi qendror, mbi të cilin vendosen 

kate degësh skeletore. Në një pemë 

formohen zakonisht 2-3 kate degësh. Në 

përgjithësi kati i pare është i plotë, kurse 

katet e sipërme nuk pajisen me numrin e 

plotë të degëve skeletore. Kati i pare i 

kurorës me kate përbëhet nga 4-5 degë 

skeletore të para, mbi të cilat formohen 

degët e dyta skeletore. 

Zakonisht mbi degët e dyta skeletore 

formohen degët veshëse. Kjo forme dallon 

kështu nga kurora në forme piramide, pasi 

këtu formohen degë skeletore më të 

fuqishme dhe që kanë degë të dyta skeletore. 

Kjo kurorë ka një të metë shumë të madhe. 

Në një kat të dhënë formohen shumë degë, 

të cilat, duke qenë të fuqishme, peshojnë të 

gjitha së bashku fort mbi një pike të vetme 

të udhëheqësit dhe pema rrezikohet shumë 

nga shqyerjet e mëdha. Në kurorën me kate 

largësia midis kateve është 80-90 cm. 

Kurora me kate është mjaft e përhapur në 

vendin tone, por meqenëse ka të meta, duhet 

që të pemët e reja të përdoret kurora me kate 

të përmirësuara.


Figura 5.9. Kurora me kate Fig. 5.10. Kurora me kate të përmirësuara 

4. 6. 1. Kurora me kate të përmirësuara 

Në këtë lloj kurore (fig. 5.10 formohen 

mbi udhëheqësin 5-3 degë skeletore të 

para (më mirë është 6 degë). Tri degët e 

para formojnë katin e pare, kurse degët e 

tjera mund të formojnë ose jo një kat të 

dytë, prandaj mund të jenë tri bashkë (në 

rastin e formimit të katit të dytë). të cilat 

mund të vendosen të veçuara ose nga dy 

së bashku. Mbi katin e pare degët 

skeletore të katit të dytë (të formuara ose 

të shpërndara) duhet të formohen në 80-90 

cm largësi. Degët e para skeletore të katit 

të pare duhet të dalin nga trupi me kënd 

45°-60° dhe për të pasur shpërndarje të 

mirë në hapësirë duhet të formojnë 

ndërmjet tyre kënde rreth 120° secila. 

Degët e katit të dytë duhet të formohen 

mbi hapësirat boshe të katit të pare. Edhe 

ato duhet të formojnë një kënd rreth 55°- 

60°. Degët e para skeletore të katit të pare 

lihen të rriten të fuqishme, me madhësi sa 

2/3 e udhëheqësit qendror. Nga ana tjetër, 

degët e para skeletore të katit të dytë duhet 

të jenë më të vogla së ato të katit të pare 

dhe sa më larg të ngjitemi. aq më të vogla 

duhet të jenë ato. 

Nuk duhet lejuar që degët e dyta skeletore 

të dalin nën hijen e degës së pare 

skeletore. Mbi të njëjtën degë të pare 

skeletore degët e dyta vendosen në 

mënyrë të këmbyer; njëra nga jashtë 

kurorës nga e majta e degës së pare, dhe 

tjetra nga jashtë nga e djathta. o degës së 

pare skeletore. Drejtimi i degëve të dyta 

skeletore të një kati duhet të jetë i njëjtë. 

Degët e dyta skeletore mbi të njëjtën degë 

të pare skeletore duhet të vendosen 70-90 

cm larg njëra-tjetrës. 

Kurora me kate të përmirësuara me këto 

109

karakteristika ka shumë anë pozitive. Ajo 

është e ekuilibruar shumë mirë. Për këtë 

arsye ajo siguron ndriçim dhe ajrim shumë 

të mirë. Pema fuqizohet shumë mirë në 

pjesën e bazës dhe kështu shfrytëzohet 

lehtë nga njeriu. Nga ana tjetër, krijohen 

kushte për të shfrytëzuar më shumë bimën 

në drejtim të frytëzimit. 

Degët janë të lidhura shumë mirë dhe nuk 

rrezikojnë të shqyhen. Kjo kurorë mund të 

përdoret në shumë specie frutore, si të 

molla, dardha, kumbulla, qershia, vishnja, 

bajamja, kakia, mushmolla etj. Për lehtësi 

shpjegimi po përshkruajmë formimin e 

kësaj kurore të molla. 

Formimi i kurorës me kate të 

përmirësuara. Puna për formimin e 

kurorës duhet të fillojë që në fidanishte, në 

shartesoren e vitit të tretë. Në rast së kjo 

nuk ka ndodhur, formimi i kurorës fillon 

menjëherë në pranverën e pare, pas 

mbjelljes së fidanit në pemëtore. Krasitja 

në vitin e pare pas mbjelljes së fidanit. 

Kur fidani vjen nga fidanishtja pa kurorë, 

atëherë në pemëtore në vitin e pare duhet 

të kryhen të gjitha ato veprime që 

normalisht duhej të ishin bërë në 

fidanishte. 

Kur fidani është dy vjeçar dhe vjen me 

kurorë që ka filluar të formohet qysh në 

fidanishte, veprohet në këtë mënyrë: Në 

radhë të pare përcaktohet dega që do të 

shërbejë si udhëheqës qendror. Zakonisht 

si udhëheqës zgjidhet dega e sipërme e 

pemës. Ajo duhet të ketë drejtimin 

vertikal dhe të vendoset në një vijë me 

trupin e nënshartesës. Në rast së trupi i 

pemës në pikën e shartimit do të ketë 


shmangie nga njëra anë, udhëheqësi duhet 

zgjedhur me shmangie nga ana e kundërt. 

Vetëm kështu mund të marrë drejtim 

përfundimtar vertikal. Por, në qoftë së një 

detyrë të tillë nuk e plotëson dega e majës, 

atëherë për udhëheqës të caktohet një degë 

tjetër, ajo që ndodhet menjëherë pas së 

pares. Në rastin e fundit dega e majës 

hiqet plotësisht deri në bazë ose lihet një 

cep 10-15 cm që të lidhet udhëheqësi i 

lenë dhe kështu ai merr drejtim sa më 

vertikal. Degët që janë afër udhëheqësit 

(1-2), duhet të hiqen pasi e konkurrojnë 

atë. 

110 

Figura 5.11. Raporti ndërmjet degëve në 

kurorën me kate të përmirësuara

Degët skeletore formohen duke zgjedhur tri 

degët më të përshtatshme. Ato duhet të 

formojnë me udhëheqësin një kënd rreth 

45°. Duhet të kihet parasysh që ato të 

vendosen sa më mirë dhe njëtrajtësisht ndaj 

njëra-tjetrës, duke formuar kënd rreth 120°. 

Në qoftë së degët nuk i plotësojnë mirë këto 

kërkesa dhe nuk ka të tjera më të 

përshtatshme duhen bërë lidhje në drejtime 

të ndryshme dhe të vendosen ndërmjet tyre 

kërraba, sa të merret drejtimi i dëshiruar. Si 

lidhjet ashtu edhe kërrabat, duhet të bëhen 

me kujdes, që mbi degë të mos shkaktohen 

plage. Në vendin e takimit të kërrabës ose në 

vendin e lidhjes duhet të vendosen copa 

gome, sholli etj. Është mirë që degët 

skeletore të mos formohen nga sythat fqinjë. 

Në pamundësi do të pranohet të lihen për 

degë skeletore edhe degët që dalin nga 

sythat fqinjë. 

Degët e tjera të panevojshme hiqen 

plotësisht. Pas kësaj, fillon shkurtimi i 

degëve skeletore. Meqenëse jemi në vitin e 

pare, krasitja duhet bërë relativisht e rëndë, 

për të vendosur ekuilibrin midis pjesës 

ajrore dhe asaj nëntokësore. Gjithashtu, duhet 

të realizohet ekuilibri i degëve me njëratjetrën. 

Për këtë, shkurtimi duhet të fillohet 

nga dega më e dobët. Meqenëse të molla në 

vitin e pare duhet të hiqet 1/3 e gjatësisë së 

degëve, atëherë degët e dobëta dhe ato të 

vendosura më poshtë shkurtohen më pak. 

kurse degët e fuqishme dhe ato që vendosen 

më lart shkurtohen më shumë. 

Rëndësi duhet t : i jepet zgjedhjes së vendit të 


111 

shkurtimit të degëve skeletore. Shkurtimi 

duhet të bëhet mbi një syth të shëndoshë, të 

vendosur nga ana e jashtme e kurorës. Kur 

largësia midis dy degëve skeletore është e 

madhe dhe formohet kënd më i gjerë së 

120°, atëherë shkurtimi i degëve bëhet mbi 

sythat e vendosur nga ana e hapësirës, së 

madhe, në mënyrë që në të ardhmen largësia 

midis degëve të normalizohet. Në fund të 

bëhet shkurtimi i udhëheqësit qendror. 

Gjatësia e tij pas krasitjes duhet të jetë rreth 

1/2 here më e madhe së ajo e degëve të para 

skeletore. Shkurtimi i udhëheqësit bëhet 

mbi një syth, lastari i të cilit duhet të ruajë 

drejtimin vertikal. Në shumë raste fidanët e 

pemëve nuk janë të plotësuar me degët e 

nevojshme për formimin e kurorës. Mund të 

ndodhë që ai të ketë udhëheqësin, një degë 

që e konkurron atë, një degë të mirë dhe një 

degë të dobët (fig. 5.12). Në këtë rast gjatë 

krasitjes konkurrenti hiqet, dega e do lihet 

pa krasitur, dega e mirë shkurtohet në 

madhësinë e degës së dobët kurse 

udhëheqësi shkurtohet rëndë duke i lënë 5-6 

sytha. 

Nga këta sytha në të ardhmen do të 

formohen: dega tjetër skeletore për të 

formuar katin e pare, udhëheqësi i ardhshëm 

dhe do të kemi rezervë 2-3 sytha, nga të 

cilët patjetër formohen konkurrentët e 

udhëheqësit. Edhe në këtë rast shkurtimi i 

udhëheqësit duhet të bëhet në një lartësi të 

tillë, që ai të jetë më i fuqishëm së degët 

skeletore.

Figura 5.12. Një rast jonormal gjatë 

formimit të kurorës 

Krasitja në vitin e dytë. Zakonisht gjatë 

vitit të dytë synohet të bëhet fuqizimi i 

elementeve skeletore të formuara në vitin e 

pare, duke mos krijuar degë të reja skeletore. 

Prandaj, në vitin e dytë, përcaktohet 

vazhduesi i udhëheqësit qendror dhe 

vazhduesit e degëve skeletore. Për vazhdues 

duhet të zgjidhen degëzat më të fuqishme, 

dhe që në të shumtën e rasteve janë ato që 

zhvillohen nga sythi i majës. Degëzat e tjera, 

që kanë dale mbi udhëheqësin (me 

përjashtim të vazhduesit). hiqen fare. Në 

raste të rralla, kur duam të zëvendësohet 

ndonjë nga degët skeletore ose kur duam të 

plotësohet mungesa e ndonjë dege skeletore, 

lihet pa krasitur një degëz e përshtatshme 

nga ato që janë formuar mbi udhëheqësin. 

Gjatë këtij viti shkurtohen vazhduesit e 

degëve skeletore, duke synuar që dega më e 

fuqishme të shkurtohet më shumë, kurse më 

të dobëtat më pak. Në vitin e dytë 

vazhduesit mund shkurtohen duke hequr 

1/3-1/4 e gjatësisë së tyre, por kjo varet nga 

fuqia rritëse e pemës. 


112 

Te pemët që kanë formuar degëza të 

fuqishme, shkurtimi bëhet më i vogël. 

Krasitja e vazhduesve e degëve skeletore të 

para bëhet përsëri mbi një syth të 

përshtatshëm, për t'i dhënë asaj drejtim sa 

më të mirë. Krasiten, gjithashtu, degëzat 

veshëse, që kanë dale mbi degët skeletore të 

para. 

Të rralla janë rastet kur në këtë vit mund të 

zgjidhen degëza me të ardhme, për degë të 

dyta skeletore. Prandaj, menjëherë hiqen që 

në bazë 1-2 konkurrentët e vazhduesve të 

degëve skeletore. Po të ketë degëza të 

shkurtra ose të holla, nuk hiqen fare, kurse 

degëzat e tjera drunore jo shumë të 

fuqishme dhe në pozicion të përshtatshëm 

nga jashtë ose anash, shkurtohen duke u 

lënë nga 5-8 sytha ose përkulen. Së fundi, 

krasitet udhëheqësi. Ashtu si edhe në degët 

skeletore këtu hiqen konkurrentët. 

Gjithashtu, këshillohet që degët e tjera të 

udhë-heqësit të hiqen plotësisht ose ato që 

janë të dobëta të shkurtohen duke u lënë 3-4 

sytha, ose përkulen me majë nga toka. Po që 

së mbi udhëheqësin ka degëza të shkurtra 

ose të holla, ato nuk hiqen. Si dhe në vitin e 

pare vazhduesi i udhëheqësit qendror 

shkurtohet mbi një syth të përshtatshëm për

t'i ruajtur atij drejtimin vertikal. Pas 

krasitjes, gjatësia e tij duhet të jetë 1/2 here 

më e madhe së degët e para skeletore. 

Krasitja në vitet e mëvonshme deri në 

formimin e plotë të kurorës. Gjatë vitit të 

tretë, të katërt dhe rrallëherë të pestë 

plotësohet kurora me elementet e 

nevojshme skeletore si degët e tjera të para 

skeletore, të katit të dytë, ashtu edhe degët e 

dyta skeletore. Që në vitin e tretë punohet 

për të formuar katin e dytë. Për këtë, 

shfrytëzohen degëzimet që kanë dale mbi 

udhëheqësin qendror gjatë vitit të dytë 

Degët për formimin e katit të dytë mund të 

vendosen afër njëra-tjetrës, duke formuar 

një kat të rregullt, ose mund të jenë të 

shpërndara. Në rastin e pare kati i dytë 

duhet të formohet 70-90 cm mbi degën e 

sipërme të katit të pare. Në qoftë së janë të 

shpërndara, dega më e ulët mund të ketë 

largësi edhe më të afërt, 50-60 cm mbi 

degën më të sipërme të katit të pare. 

Gjithmonë ato duhet të kenë pozicion të 

tillë që të përfshihen në hapësirat ndërmjet 

degëve skeletore të katit të pare. 

Mbi çdo degë skeletore do të formohen 

degët e dyta dhe ato veshëse. Për degët e 

dyta skeletore fillohet të punohet që në vitin 

e tretë. Për këtë qëllim zgjidhet mbi çdo 

degë të pare skeletore të katit të pare nga 

një degëzim i fuqishëm, i përshtatshëm që 

të plotësojë kërkesat për degë të dyta 

skeletore. Mbi të gjitha degët ato duhet të 

kenë lartësi të barabartë dhe të kenë të 

njëjtin drejtim nga jashtë-anash degëve të 

para. Degët e dyta skeletore do të jenë sa 

2/3 e degëve të para, prandaj, duke filluar 


113 

nga viti i pare i formimit të tyre, do të 

krasiten në këtë madhësi. Në këtë mënyrë 

veprohet edhe për veshjen e degëve të para 

skeletore të katit të dytë me degë të dyta 

skeletore. 

Konkurrentët e vazhduesve të degëve 

skeletore gjithmonë hiqen, Vazhduesit e 

degëve skeletore të një kati, si edhe në vitet 

e mëparshme, shkurtohen të gjithë në një 

lartësi, për të pasur ekuilibrim të kurorës. 

Degëzat veshëse gradualisht fillojnë të lihen 

më të gjata, veçanërisht ato në fazë të 

degëve skeletore. në çdo 10-15 cm mbi 

degët e dyta skeletore duhet të ketë degëza 

veshëse. 

Zakonisht, krasitja duhet të fillojë me degët 

skeletore të katit të pare dhe të përfundojë 

me krasitjen e udhëheqësit qendror. Me 

kalimin e viteve kurora mund të vijë duke e 

zbutur formën konike. Për këtë qëllim edhe 

udhëheqësi, në krahasim me degët skeletore. 

mund të krasitet pak më rëndë së më 

përpara. Mund të arri-het që në kurorën 

plotësisht të formuar degët skeletore të jenë 

sa 3/4 e udhëheqësit. 

Gjatë viteve të formimit të kurorës me kate 

të përmirësuara kujdes i veçantë duhet t ; i 

kushtohet krasitjeve verore, të cilat 

shpejtojnë formimin e saj. Gjatë muajit maj 

mund të ndërhyhet për të hequr 

konkurrentët e vazhduesit të udhëheqësit 

qendror dhe degëve skeletore. Nga mesi i 

qershorit duhet të behet pincimi ose 

ndryshimi i këndit të degëzave veshëse që 

duhen në kurorë dhe nga ana tjetër, duhet të 

hiqen plotësisht ato degëza (lastarë) të cilat 

rriten nga ana e brendshme e kurorës dhe

janë të fuqishme. 

Në krasitjet verore nuk duhen prekur në 

asnjë rast vazhduesit e degëve skeletore të 

kategorive të ndryshme. Pas formimit të 

plotë të kurorës këshillohet që vazhduesit e 

degëve skeletore dhe të udhëheqësit të 

shkurtohen në dru shumëvjeçarë. Në disa 

raste këshillohet që vazhduesi i udhëheqësit 

qendror të hiqet fare, në mënyrë që ndriçimi 

i bazës të jetë më i mirë. 

4.6. 2. Kurora me udhëheqës (lider) 

Kurora me udhëheqës (figura .5.13) 

përbëhet nga udhëheqësi qendror, mbi të 

cilin vendosen degët skeletore që nuk 

formojnë kate të rregullta, por janë të 

shpërndara larg njëra-tjetrës. Kjo forme 

kurore ndërtohet me 5-8 degë skeletore. 

Figura 5.13. Kurora me udhëheqës 

Degët skeletore dalin 15-40 cm larg njëratjetrës. 

Ato që janë vendosur më afër bazës 

gjenden 15-20 cm larg njëra-tjetrës, kurse 


114 

ato të sipërmet 25-40 cm. Degët skeletore të 

para vishen me degë të dyta skeletore. 

njësoj si dhe kurora me kate të 

përmirësuara. Kurora me udhëheqës është 

në përgjithësi më pozitive së kurora me kate 

të përmirësuara. Kjo kurorë ndriçohet dhe 

ajroset më mire dhe degët skeletore, meqë 

janë të lidhura më mirë me udhë-heqësin 

qendror, nuk ka rrezik të shqyhen. 

Megjithatë. kjo kurorë nuk është përhapur 

në prodhim, pasi formohet me shumë 

vështirësi dhe zgjat shumë vjet (me 

përjashtim të hurmës). 

4.6.3. Kurorat kupore 

Dallojmë kurorë kupore të zakonshme dhe 

kupore të përmirësuar. 

Figura 5. 14. Kurorë kupore 

Kurora kupore (figura. 5.14) ka një trung, 

mbi të cilin dalin në një largësi të caktuar 

nga toka, degët skeletore. Udhëheqës 

qendror në këtë kurorë nuk ka. Trupi pritet 

menjëherë mbi degën e sipërme skeletore. 

Ajrimi është i plotë vetëm se ka rrezik të 

carjes së degëve.

Ndryshon nga kurora kupore, vetëm së degët 

e saj skeletore dalin nga pika të ndryshme 

15-20 cm larg njëra nga tjetra. Kështu, 

rreziku i shqyerjeve është më i vogël. 

Kurorat kupore të në përdoren në mjaft 

specie frutore, pasi në pamje të pare janë të 

thjeshta për t'u formuar. Kështu ato përdoren 

të molla, të disa lloje kumbullash, pjeshkash 

në disa vende edhe të qershitë, fiku etj. 

Duke marrë parasysh veçoritë biologjike të 

specieve frutore, kurorat kupore duhet të 

zbatohen vetëm të pjeshkët, të disa lloje 

kumbullash (llojet e grupit kino-japonez), të 

fiku dhe shumë rrallë të ndonjë specie tjetër. 

Kurorat, kupore, të zakonshme ose të 

përmirësuara, kanë nga 3 degë skeletore që 

formojnë me drejtimin vertikal një kënd 

45°-60°. Kjo kërkesë duhet realizuar në çdo 

rast, pasi kurora kupore meqenëse nuk ka 

udhëheqës, krijon kushte të përshtatshme 

për shqyerje. Në varësi të species, fuqisë së 

rritjes së saj dhe aftësisë veshëse. degët e 

dyta skeletore lihen 70-90 cm larg njëratjetrës, 

mbi të njëjtën degë të pare skeletore. 

Po kështu degët e dyta skeletore, që janë më 

afër trungut, (ato më të poshtmet), duhet të 

jenë të paktën rreth 60-80 cm larg bazës së 

degës së pare skeleton. 

Formimi i kurorave kupore. Pjeshka është 

kultura tipike ku zbatohet kjo forme e 

kurorës. Edhe kulturat e tjera ndjekin po 

këtë rrugë. Megjithatë, ajo mund të 

ndryshojë sidomos në afatet e nevojshme 

për formimin e degëve të ndryshme 

skeletore, pasi pjeshka në dallim, nga ato, 

ka fuqi rritjeje dhe aftësi të madhe për t'u 

degëzuar. 


115 

Krasitja në vitin e pare pas mbjelljes. 

Fidanët e pjeshkës vine nga fidanishtja dhe 

janë njëvjeçarë. Puna për formimin e 

kurorës ka raste që fillon që në fidanishte, 

por ka dhe raste që nuk fillon, prandaj në 

varësi të këtij fakti, puna me të ndryshon 

mjaft. 

Kur në fidanishte nuk është punuar për 

formimin e kurorës, atëherë fidani përbëhet 

nga trupi që shkon përpjetë dhe mbi të cilin 

kanë dale disa degëza të parakohshme. Në 

këtë rast në duhet të bëjmë të njëjtat 

veprime që bëhen dhe në fidanishte. 

Përcaktohet lartësia e trungut, p.sh. 50 cm. 

Kur duam të formojmë kurorë kupore të 

zakonshme, trupi shkurtohet 20 cm më lart 

së trungu, pra 70 cm; kurse në rastin e 

kurorës kupore të përmirësuar 10 cm më 

lart, pra 80 cm. Zona e sipërme prej 20 ose 

30 cm është vendi ku do të formohen degët 

skeletore. Në rast së në këtë zone ka degëza 

të parakohshme të dobëta. ato shkurtohen të 

gjitha duke i lënë me nga dy sytha. 

Degëzat e parakohshme që ndodhen më 

poshtë zonës së kurorës, hiqen fare. Në rast 

së fidani në zonën e kurorës ka degëza të 

parakohshme të fuqishme, zgjidhen tri prej 

tyre për degë skeletore dhe të. tjerat hiqen 

fare. Me degëzat e parakohshme që lihen, 

veprohet njësoj siç do të veprohej për 

fidanët me të cilët puna ka filluar që në 

fidanishte. Kur për formimin e kurorës së 

fidanëve puna ka filluar që në fidanishte, 

atëherë mbi trungun e fidanëve, në zonën e 

caktuar për formimin e kurorës lihen 4-5 

ose 6 degëza të parakohshme, të fuqishme 

dhe të përshtatshme për degë skeletore. Tri 

nga degëzimet më të përshtatshme lihen për

degë skeletore. Ato duhet të jenë degët më 

të fuqishme; të jenë të shpërndara në 

mënyrë të njëtrajtshme në të gjitha anët e 

kurorës dhe mundësisht të jenë me fuqi të 

barabartë. Po ashtu ato duhet të formojnë 

me trungun (drejtimin vertikal) një kënd 

45°-60°. Të gjitha degët e tjera hiqen 

fuqizohen degët skeletore dhe degët veshëse 

të nevojshme dhe të për-shtatshme. Krasitja 

verore ka rëndësi veçanërisht të fidanët me 

të cilët nuk është bërë punë në fidanishte. 

Krasitja në vitin e dytë pas mbjelljes. Së 

pari përcaktohen vazhduesit e degëve 

skeletore. Shkurtimi i tyre varet nga gjatësia 

që kanë. Në kurorën kupore të përmirësuar 

dega e sipërme skeletore këtë vit lihet pak 

më e lartë së degët e tjera . Në 20-25 cm e 

majës së vazhduesit të degës skeletore nuk 

lihet asnjë degëz veshëse, pasi ato e 

konkurrojnë atë. Në kurorën kupore që në 

vitin e pare krijohen degët e dyta skeletore 

mbi degët e para skeletore. Për këtë qëllim 

zgjidhen degëza më të përshtatshme, të cilat 

jo vetëm duhet të jenë të shëndosha dhe të 

fuqishme, por të kenë edhe pozicion të 

përshtatshëm. Ato duhet të vendosen 60-70 

cm mbi bazën e degëve të para skeletore, në 

një kënd 55°-70° me drejtim vertikal. 

Degët e dyta skeletore shkurtohen duke i 

lënë sa 1/2 deri në 2/3 e gjatësisë së degëve 

të para të matura nga vendi i bashkimit të 

tyre. Në rast së ndonjë nga degët e dyta 

skeletore nuk formon këndin e nevojshëm, 

veprohet për ta ndryshuar atë. 

Gjatë krasitjes së degëzave veshëse duhet të 

kihet parasysh të hiqen degëzat që rriten nga 

ana e brendshme e kurorës. Mund të 


116 

përjashtohet nga heqja vetëm ndonjë degëz 

shumë e dobët, e cila vlen për hijezimin e 

vetë degëzës skeletore pa rrezikuar 

formimin e lastarëve të fuqishëm. Hiqen, 

gjithashtu, të gjitha degëzimet në afërsi të 

degëve që u lëne për të formuar degët e dyta 

skeletore. Në fund shkurtohen të gjitha 

degëzat e tjera që mbeten. Ato që janë më të 

fuqishme lihen vetëm me 4-6 sytha, kurse 

ato më të dobëtat me 2-3 sytha. 

Në vitin e dytë nuk duhet të kërkohet që të 

merren fryte, prandaj nuk këshillohet të 

lihen sytha frutorë. Në të kundërt, degëzat 

që lihen për degë të dyta skeletore do të 

përkulen nga masa e prodhimit dhe, si 

rrjedhim, rritja do të dobësohet. Gjatë verës 

kontrollohet kurora duke larguar me kohë të 

gjitha frytet, kur ata kanë arritur madhësinë 

e një lajthie. Gjatë verës. gjithashtu, duhen 

hequr lastarët e fuqishëm që dalin nga ana e 

brendshme e kurorës. Gjatë kësaj kohe nuk 

duhet të cenohet një nga lastarët që do të 

caktohet për degën e dytë skeletore. 

Krasitja në vitin e tretë pas mbjelljes. Gjatë 

këtij viti duhet gërshetuar krasitja formuese 

me atë prodhuese. pasi, që në vitin e tretë 

pema duhet të filloje nga frytëzimi. Në çdo 

degë skeletore caktohen vazhduesit. Ata 

duhet të jenë degëza .të fuqishme dhe të 

kenë drejtim të përshtatshëm në vazhdim të 

drejtimit që ka dega skeletore. Shkurtimi i 

tyre varet nga fuqia e rritjes së pemës, por 

synohet që ai të jete sa më i paktë dhe 

kryesisht për të ekuilibruar degët e para 

skeletore, në qoftë së kanë ndryshime në 

rritje. Prerja duhet të bëhet mbi një syth të 

përshtatshëm vegjetativ ose mbi një degëz 

të parakohshme që ka drejtim nga jashtë. Në

këtë vit, mbi çdo degë të pare skeletore 

duhet të formohet edhe nga një degë tjetër e 

dytë skeletore rreth 70-90 cm më lart së e 

para, dhe në mënyrë të alternuar me të 

(njëra nga jashtë dhe nga e majta, tjetra nga 

jashtë dhe nga e djathta). Degët e dyta 

skeletore shkurtohen përsëri sa 2/3 e degëve 

të para skeletore. Shkurtimi bëhet mbi një 

syth të përshtatshëm ose degëz të 

parakohshme. Degët e dyta skeletore të një 

rangu duhet të kenë, gjithashtu, madhësi të 

barabarta. Ato gjithmonë duhet të formojnë 

me drejtimin vertikal këndin 55°-70°. Në 

20-30 cm e sipërme të vazhduesve të degëve 

skeletore hiqen degëzat veshëse. 

Gjatë krasitjes së degëzave veshëse hiqen të 

gjitha ato që rriten nga ana e brendshme e 

kurorës. Këtu mund të lihet pa u hequr 

vetëm ndonjë nga ato degëza që mund të 

duhet për të plotësuar vendet boshe në 

kurore. Në këtë rast atyre duhet t'u 

ndryshohet drejtimi. 

Gjithashtu bëhet rrallimi i degëzave veshëse 

duke lënë nga një në çdo 10-12 cm. Degëzat 

që mbahen. duhet të jenë me drejtim sa më 

horizontal. Ato duhet të shkurtohen duke u 

lënë atyre që janë afër majës 5-8 sytha, 

kurse atyre të bazës 8-10 sytha. Kur kemi të 

bëjmë me degëza të përziera, që janë të 

vendosura në fazë të degëve skeletore, 

mund t'u lihen deri 15-16 sytha. Në qoftë së 

kemi përpara një degëz të vitit të kaluar të 

degëzuar, atëherë bëhet shkurtimi i saj mbi 

1-2 degëzime, duke i shkurtuar këto të 

fundit, siç thamë, edhe më lart për degëzat e 

tjera veshëse. Gjatë verës përsëri punohet 

për të larguar degëzat që rriten në brendësi 

të kurorës, sidomos ato të fuqishmet. Gjatë 


117 

verës duhet të kihet parasysh që të lihet pa u 

prekur lastari që do të formojë degën tjetër 

të dytë skeletore, e cila vendoset 70-90 cm 

mbi atë që është vendosur poshtë saj. 

Me krasitjen e vitit të katërt mund të 

përfundohet formimi i elementeve skeletore 

të kurorës. Në këtë kohë kurora gradualisht 

zgjerohet dhe plotësohet me degëzat e 

nevojshme veshëse për të si-guruar 

prodhime sa më të larta. Në qoftë së nuk 

kryhen në rregull shërbimet agroteknike dhe 

në veçanti krasitja, kurora do të formohet 

me vonesë, dhe, si rrjedhim, do të shtyhet 

edhe futja e pemës në prodhim. 

4. 6. 4. Format e detyruara të kurorës 

Kurora merr forme të detyruar atëherë kur 

me anë të krasitjes formohen degë skeletore 

edhe në ato vende ku pema nuk ka veçori të 

formojë. Në të shumtën e rasteve, në format 

e detyruara u jepet degëve një drejtim jashtë 

veçorive të pemëve. Njeriu gjatë formimit të 

kurorës mund të ndërhyjë në forma të 

ndryshme, prandaj edhe format e detyruara 

të kurorës mund të jenë shumë të larmishme. 

Format e detyruara janë përdorur që shumë 

kohë përpara nga njeriu. Në mënyrë të 

veçantë ato kanë gjetur përdorim nga 

shekulli XVIII, por kryesisht për efekt 

zbukurimi. Duke formuar me degët forma të 

rregullta gjeometrike, pemët bëheshin mjet i 

përshtatshëm për zbukurimin e kopshteve. 

Format e detyruara për pemët e prodhimit 

filluan të përdoren këto 30-40 vjetët e fundit. 

Tani në shumë vende të botës format e 

detyruara të kurorës po përdoren si mjet 

shumë i mirë për të marrë rendimente të 

larta nga çdo njësi sipërfaqe e pemëtores.

Është hequr dorë nga format shumë 

simetrike, duke i lënë frutikultorit dorë të 

lire. 

Format e detyruara kanë mjaft anë pozitive. 

Në radhë të pare me ane të tyre kurora e 

pemës ka përmasa të vogla. Kjo bën që 

numri i bimëve për hektar të shtohet shumë. 

Në këtë rast rendimenti për rrënjë është më i 

vogël së në format e lira, por rendimenti për 

njësi sipërfaqeje shtohet, pasi prodhimi 

plotësohet me numrin e madh të bimëve për 

hektar. Në format e detyruara shërbimet 

agroteknike, kryhen lehtë. pasi kurorat janë 

mjaft të vogla. Po ashtu, në mjaft nga këto 

kurora pemët. në drejtim të rreshtit marrin 

formën e gardhit (murit vegjetativ), duke 

krijuar hapësira të mira midis rreshtave. 

Kështu, lehtësohet mekanizimi i proceseve 

të punës, duke pakësuar mjaft shpenzimet 

për hektarë dhe njësi prodhimi. Në këto 

forma kurore dhe cilësia e prodhimit është 

më e lartë, sepse zvogëlimi i kurorave krijon 

kushte për zmadhimin e kokrrave dhe për 

shtimin e vlerave ushqyese. 

Format e detyruara formohen të pemët që 

nuk rriten shumë ose rriten mesatarisht. 

Rritja e pemëve ngadalësohet, duke përdorur 

nënshartesa me rritje të kufizuar, që në 

përgjithësi janë ato që shumohen në mënyrë 

vegjetative. 

Në format e detyruara të kurorës dallojmë: 

- forma të rrumbullakëta 

- forma të sheshta. 

Format e detyruara të rrumbullakëta janë në 

përgjithësi pak të njohura. Janë pothuaj si 


118 

format e lira, por më të vogla nga madhësia, 

pasi pemët detyrohen të nxjerrin degë në 

pjesët e ulëta të trupit. 

Forme piramide. Formimi i degëve fillon 

30-40 cm mbi trupin. Këto vendosen në 

forme katesh, mbi të cilat dalin drejtpërdrejt 

degëzat veshëse frymëzuese. Mund të 

formohen 4-5 kate degësh me largësi 40-50 

cm njëri nga tjetri. 

Forma grusbek. Në këtë rast, mbi trup 

formohen degë të karakterit skeletik të 

shpërndara në mënyrë të çrregullt pa 

formuar kate. Degët e poshtme janë më të 

mëdha, kurse ato të sipërmet më të vogla. 

Degët kanë gjithmonë pozicion gati afër 

drejtimit horizontal. Kjo forme shkon 2,5-3 

m lartësi. 

Forme vazoje. Në këtë rast veprohet si në 

kurorën kupore, 30--40 cm mbi trungun e 

pemës formohen 3-4 degë skeletore pa 

udhëheqës qendror. Degët skeletore vishen 

me degëza frutore. Arrijnë lartësinë deri 2,5- 

3 m. Si forma grusbek, ashtu edhe ajo në 

forme vazoje mund të përdoren për lloje me 

rritje të kufizuar, si mollët e grupit Sipër etj. 

Format e detyruara të sheshta. Këtu hyjnë të 

gjitha ato kurora degët skeletore të të cilave 

dalin vetëm në drejtim të rreshtit në njërën 

ose në të dyja anët e pemës. Pas formimit të 

plotë të kurorës, rreshti i pemëve merr 

formën e një gardhi ose, siç mund të quhet, 

të një muri vegjetativ. 

Në format e detyruara të sheshta dallojmë: 

kordonet dhe palmetat. 

Kordonët janë forma kurore të ndërtuara nga 

një numër i kufizuar, prej 1 deri në 2 degë 

skeletore. Në varësi të numrit të degëve,

dallohen kordonë të thjeshtë, kur janë të 

ndërtuar vetëm me nga një degë skeletore 

dhe të përbërë, kur janë të ndërtuar me nga 

dy degë skeletore. 

Figura 5.15. Llojet e ndryshme të kordonëve 

Kordonët nuk gjejnë përdorim në 

pemëtarinë e gjerë për prodhimin e fryteve 

në shkallë industriale. 

Palmetat janë forma të detyruara kurore të 

ndërtuara me shumë dege skeletore. Në 

mënyrë të ngjashme me kordonët. të 

palmetat degët skeletore mund të kenë 

drejtim horizontal, të pjerrët ose vertikal. 

Në format klasike të kurorave të detyruara 

mund të përmenden palmetat kosone, verier 

dhe në forme shandani (fig.5.16). Largësia 

midis degëve skeletore ose midis kateve që 


119 

Në varësi të pozicionit të degëve skeletore 

dallohen: kordonë horizontalë, vertikalë dhe 

të pjerrët (fig. 5.15). 

formojnë duhet të jetë 40-50 cm. Mbi degët 

skeletore formohen drejtpërdrejtë degëzat 

veshëse, mbi të cilat realizohet prodhimi. 

Meqenëse këto forma kanë të përcaktuara 

në mënyrë të prerë largësinë ndërmjet 

kateve dhe degëve, frutikultorët kanë gjetur 

vështirësi në zbatimin e tyre në jetë. Për 

këtë janë krijuar forma palmetash më të 

manovrueshme dhe më të përshtatshme për 

kushtet e prodhimit të gjerë.

Figura 5. 16. Lloje të ndryshme 

palmetash 

Palmeta me degë horizontale. Në këtë lloj 

palmete kurora përbëhet nga udhëheqësi 

qendror, mbi të cilin dalin çifte degësh 

skeletore në drejtim të rreshtit të vendosura 

horizontalisht. Largësia midis kateve, numri 

i kateve dhe gjatësia e degëve skeletore 

varen shumë nga fuqia e rritjes së pemës siç 

do të shihet dhe të palmeta me degë të 

pjerrëta. 

Palmeta me krah horizontal ndihmon shumë 

në hyrjen e shpejtë të pemëve në prodhim. 

por ky kënd i degëve është jo shumë i për 

shtatshëm për të pasur rritje vegjetative 

normale të pemët, prandaj gradualisht po 

kalohet në palmetën me degë të pjerrëta. Me 

përjashtim të këndit që zënë degët, këto dy 

palmeta nuk kanë ndonjë ndryshim tjetër 

thelbësor. 

Palmeta me degë të pjerrëta përbëhet nga 

trupi mbi të cilin dalin çifte degësh skeletore 

q,ë kanë drejtim të pjerrët. Këndi që duhet të 


120 

formojnë degët skeletore me udhëheqësin 

qendror është 45°-60°. 

Në llojet dhe kultivarët që kanë rritje të 

fuqishme, këndi duhet të jetë i madh, rreth 

60°, kurse në ato me rritje më të dobët rreth 

45°. Degët veshëse krijohen drejtpërdrejt 

mbi degët skeletore. Palmetat arrijnë 

lartësinë deri 3.5-4 m. Kur pemët kanë rritje 

të fuqishme, shtrihen më shumë në gjerësi 

në drejtim të rreshtit, sepse formojnë degë 

skeletore më të mëdha e më të gjata. Në këtë 

rast bimët do të kenë distanca më të largëta 

njëra nga tjetra. 

Kështu, në qoftë së të dardha mbi ftua degët 

skeletore mund të jenë nga 0,75-1,50 m të 

gjata e rrallë më shumë, të mollët me rritje të 

fuqishme, pjeshkët etj. degët janë 2,5-3 m të 

gjata. Kjo është arsyeja që largësia midis 

kateve do të jetë mjaft më e vogël të pemët 

me rritje të dobët 50-80--90 cm. kurse të 

pemët me rritje të madhe kjo largësi mund të 

jetë 120-150 dhe rrallë edhe 160 cm. 

Si pasojë, në rastin e pemëve të dobëta 

palmeta ndërtohet me një numër të madh 

katesh që lëviz nga katër deri në gjashtë, 

pasi mund të përfshihet një numër i tillë 

katesh deri në lartësinë e pranuar të kurorës 

3,5-4 me4:ra. Përkundrazi, të pemët me 

rritje të fuqishme në këtë largësi mund të 

përfshihen vetëm 3 dhe rrallë 4 kate degësh 

skeletore. Në ndërtimin e palmetave dalin në 

pah edhe disa karakteristika që duhen pasur 

mirë parasysh për të arritur rezultate të mira. 

Kati i poshtëm gjithmonë duhet të jetë më i 

fuqishëm, kurse ai i sipërmi më i dobët. Ato 

që janë në mes do të kenë, gjithashtu, 

madhësi të ndërmjetme. Për t'u kryer mirë

duhet që, pa u formuar mirë kati i poshtëm, 

të mos kalohet në katin e mësipërm. 

Kur palmeta ka tri kate, kati i pare duhet të 

përbëjë rreth 50% të kurorës, kati i dytë 

rreth 30-35%, kurse kati i tretë rreth 15- 

20%, Në qoftë së palmeta është e ndërtuar 

me më shumë kate, ky përpjesë-tim do të 

ruhet, por shpërndahet në të katër katet. 

Degët veshëse duhet të kenë drejtim 

horizontal dhe të shtrihen nga hapësira midis 

rreshtave. Degëzat që rriten vertikalisht lart 

ose që shtrihen nën degët skeletore, nuk 

duhen pranuar, pasi nuk japin frytëzim të 

mirë. Degëzat veshëse duhet të formohen si 

në bazë, ashtu edhe në majë të degëve 

skeletore dhe me një interval rreth 10-12 cm 

njëra nga tjetra mbi çdo degë skeletore. 

Palmetat me degë të pjerrëta round të 

zbatohen në shumë specie frutore, si të 

molla. dardha, pjeshka, qershia, vishnja, 

kumbulla etj. 

4. 6. 5. Formimi i palmetës me degë të 

pjerrëta 

Palmetat me degë të pjerrëta kanë gjetur më 

shumë zbatim të molla dhe dardha, prandaj 

do të flasim për formimin e kurorës në këto 

kultura. 

Krasitja në vitin e pare të formimit. Fidanët 

duhet të jenë njëvjeçarë, sepse në të gjithë 

gjatësinë e tyre përmbajnë sytha 

vegjetativë. Në rast së mbjellja bëhet në 

vjeshtë, krasitja e tyre bëhet në fund të 

dimrit ose herët në pranverë, para fillimit të 

lëvizjes së limfës. Kur mbjellja bëhet në 

pranverë, krasitja bëhet menjëherë pas 

mbjelljes. Për formimin e palmetës së 

pjerrët fidani pritet në lartësinë 50-60 cm 


121 

nga toka. Gjatë prerjes duhet pasur kujdes 

që sythi i majës të mbetet nga e kundërta e 

pikës së shartimit, në mënyrë që të ruhet 

drejtimi vertikal i udhëheqësit qendror, 

kurse dy sythat nën të të kenë drejtim 

anësor (drejtim i rreshtave). 

Gjatë vegjetacionit lastari i sipërm lejohet të 

rritet vertikalisht, kurse dy lastarët anësorë, 

kur të arrijnë gjatësinë 20-25 cm, shtrihen 

mbi dy hunj (kallama) që formojnë me 

horizontin një kënd nga 45°-60°. Lidhen 

lehtë me çdo material lidhës që ka 

ekonomia bujqësore (me përjashtim të 

telave). 

Duhet pasur kujdes që majat e lastarëve të 

rrinë afërsisht vertikale që të mos pengojnë 

rritjen e mëtejshme. Lidhjet pas hunjve 

bëhen çdo 20-25 cm dhe vazhdojnë derisa 

të përfundojë rritja vjetore. Lastarët që dalin 

nga trupi, kur arrijnë gjatësinë 3-10 cm, 

pincohen në 3-4 gjethe, në mënyrë që të 

punojnë për forcimin e pemës. Ata hiqen 

plotësisht në muajin gusht ose në krasitjen e 

vitit të dytë (mund të hiqen me anë të 

tharjes që në maj-qershor). Gjatë vitit të 

pare duhet të kryhen edhe shërbime të tjera 

kulturore, si: prashitja, plehërimi, ujitjet dhe 

të merren masat për mbrojtjen nga 

sëmundjet dhe dëmtuesit e ndryshëm. 

Krasitja në vitin e dytë. Punët kryesore 

gjatë vitit të dytë përqendrohen kryesisht në 

zgjatjen e degëve skeletore deri në gjatësinë 

e kërkuar, veshjen e tyre me degëza 

veshëse, si dhe shërbimet agroteknike, siç u 

përmendën edhe për vitin e pare. Krasitja e 

degëve skeletore bëhet duke A prerë me 

syth nga jashtë në një largësi nga 

udhëheqësi jo më shumë së 50-60 cm. të

pemët shumë të fuqishme mund të lihen 

edhe më të gjata, por të mos kalojnë 70-75 

cm. 

Formimi i katit të pare që në vitin e pare ose 

të dytin, pa i shkurtuar degët skeletore, do 

të bëhet që pjesa e poshtme e tyre të mbetej 

e zhveshur nga degëzat veshëse, sepse limfa 

do të zgjonte vetëm sythat e sipërm. Prandaj 

zgjatja e degëve skeletore duhet të bëhet në 

një masë sa më të mundshme, në mënyrë që 

të vegjetojnë të gjithë sythat. 

Duke qenë së kati i dytë formohet vetëm 

pasi të ketë përfunduar së ndërtuari kati i 

pare, udhëheqësi pritet duke i lënë 1 ose 2 

sytha. 

Gjatë vegjetacionit do të dalin dy lastarë, 

nga të cilët do të zgjidhet për udhëheqës ai 

që është më i shëndoshë dhe me pozicion 

më të mirë vertikal. Me çeljen e sythave të 

degëve skeletore, të gjitha filizat që dalin 

lart dhe poshtë degëve, hiqen menjëherë, 

mbasi japin pak prodhim dhe dendësojnë së 

tepërmi kurorën. Me të arritur gjatësinë nga 

13 deri 18 cm. filizat anësore pincohen me 

3 gjethe. pa llogaritur gjethet e bazës. Është 

mirë që gjethja e majës të jetë nga jashtë 

ose anësore. Pas pincimit vërehet së nga tre 

sythat dalin degëza të parakohshme. Degëza 

e parakohshme që ka drejtim vertikal, duhet 

të hiqet krejt kur ka arritur gjatësinë 7-8 cm, 

kurse ajo e poshtmja ose anësorja pincohet 

në dy sytha. Duke vepruar në këtë mënyrë, 

pema do të hyjë me shpejt në prodhim. 

Duhet të kihet kujdes që degëzat veshëse të 

kenë drejtim horizontal (kënd 90°) dhe të 

lihen 10-12 cm larg njëra-tjetrës, në mënyrë 

të këmbyer, nga të dyja anët e degës 

skeletore. Lastari që del nga sythi i majës, 


122 

në të dyja degët skeletore, lihet të rritet 

lirisht dhe pas çdo 20-25 cm rritjeje, 

shtrihet mbi hu dhe lidhet ashtu si vitin e 

pare. 

Krasitje në vitin e tretë dhe në vilet 

pasardhëse. Në vitin e tretë vazhdohet puna 

për forcimin e katit të pare. Në rast së në 

këtë vit degët skeletore kanë arritur 

gjatësinë ë kërkuar, ato krasiten në mënyrë 

që të shtohen degëzat veshëse të pjesës 

njëvjeçare, ashtu si u veprua më sipër. 

Në rast së kati i pare është formuar 

plotësisht, udhëheqësi pritet në lartësinë e 

katit të dytë, në 3 sytha. Sythi i majës do të 

japë zgjatjen e udhëheqësit, kurse dy sythat 

e tjerë, që duhet të jenë në drejtim të 

rreshtit, do të japin degët skeletore të katit 

të dytë. Për formimin e katit të dytë dhe të 

kateve të tjera ndiqet e njëjta rrugë si për 

katin e pare, duke pasur gjithmonë parasysh 

që çdo kat fillon të ndërtohet pas 

përfundimit të katit paraardhës. Në rast së 

krasitjet verore janë bërë në rregull, në 

degëzat veshëse të vitit të dytë mund të 

bëhet ndonjë rregullim në shpërndarjen e 

degëzave. Kur nuk janë bërë krasitjet 

verore, atëherë kryhen operacionet që 

përshkuam, d.m.th. shkurtimi i tyre në 3 

sytha dhe gjatë vegjetacionit ndiqet zhvillim 

i tyre duke bërë pincimet e nevojshme. 

Kryerja në rregull që në fillim e krasitjeve 

verore 'bën që elementet prodhuese të 

diferencojnë që vitin e tretë. Pas formimit të 

elementeve prodhuese, krasitjet bëhen 

drejtpërdrejt në dru, për të mos lejuar 

zhvendosjen e prodhimit larg degëve 

kryesore, ndryshe do të vështirësoheshin 

shumë punët për shërbimet kulturore,

Figura 5.17. Lidhja e degëve skeletore me 

kallama 

sidomos ato të mekanizuara. Për formimin e 

elementeve prodhuese në degët skeletore 

mund të veprojmë edhe duke përkulur 

degëzat prodhuese dhe duke i lidhur ato që 

të ruajnë përkuljen. Nga ana tjetër, 

rregullimi i rritjes së degëve skeletore dhe 

fuqizimi i tyre mund të bëhet duke 

ndryshuar këndin. 

Kështu, degëve më të shëndosha u japim 

kënd nga 45°-60°, kurse degëve më të 

dobëta u japim drejtim vertikal, derisa të 

fuqizohen dhe të barazohen me të 

shëndoshat, pastaj dhe atyre u japim kënd 

nga 45 c -60 c . Por kjo mënyrë kërkon shumë 

punë, fuqi punëtore shumë të specializuar. 

si dhe materiale lidhëse me shumicë. 

Prandaj më e përhapur është mënyra me 

krasitje dhe rritja e formave të detyruara në 

konstruksione teli. Me formimin e plotë të 

kurorës dhe të drunjëzimit të të gjitha 

degëve, konstruksioni i telit dhe shtyllat 

mund të hiqen. 


Figura 5.18 Lidhja e degëve skeletore me 

tela 

123 

Formimi i palmetës me krah të pjerrët (te 

pjeshka dhe kultura të tjera me rritje të 

bujshme dhe aftësi të madhe veshëse të 

kurorës) ndjek po atë rrugë, por mund të 

bëhet më shpejt. 

Figura 5.19. Lidhja e degëve me kallama 

Horizontal

5. Veglat e krasitjes 

Gjatë krasitjes përdoren vegla të ndryshme, 

Gërshërë për krasitjen e pemëve. Gërshëra 

përdoret në çdo rast, si gjatë krasitjeve 

dimërore, ashtu edhe atyre verore. 

Sharra. Sharra përdoret për prerjen e 

degëve të trasha. Prerja me sharrë është e 

ashpër, qelizat në një thellësi 2-3 milimetra 

digjen nga fërkimi dhe kështu vështirësohet 

mbyllja e plagës. Prandaj çdo plage e bërë 

me sharrë duhet të lëmohet me brisk dhe të 

lyhet me mastic. 

Brisku në formë kize. Ky është brisku më i 

manovrueshëm gjatë lëmimit të plagëve. 

Figura 5.20. Veglat e krasitjes 


124 

si: gërshërë, brisqe, sharra, shkallë etj. (fig. 

5.20), të cilat duhet të jenë në gjendje të 

mirë pune (të mprehura, etj.). 

Mund të përdoret edhe për prerjen e degëve 

kur janë të holla. Në mungesë të këtij lloj 

brisku mund të përdoret edhe brisku i 

shartimit. 

Gërshërë majash. Këto janë njësoj si dhe 

gërshërët e tjera për krasitje vetëm së 

vendosen mbi një shkop të gjatë dhe 

komandohen nga poshtë me anë të telit të 

lidhur pas dorezës. Këto gërshërë përdoren 

për prerjen e degëve të majave që nuk 

arrihen me dorë.

Shkallët. Me anë të shkallëve priten me 

dorë degët e buta që nuk arrihen. Për këtë 

qëllim përdoren shkallë të ndryshme, por 

më të përshtatshme janë ato me 

mbështetëse, pasi nuk e takojnë pemën, e 

cila ndryshe mund të dëmtohej. 

Kohët e fundit krahas prirjes për uljen e 

kurorës, po gjen përhapje përdorimi i 

platformave të vendosura mbi traktorë të 

modifikueshëm për krasitje, vjelje etj. Në 

këtë mënyrë njeriu lëviz me lehtësi nga 

njëra pemë të tjetra, nga njëra majë të tjetra, 

pa humbur kohë. 

Për të mbajtur në gjendje të mirë veglat e 

krasitjes, duhet të jemi të pajisur me veglat 

e pastrimit, si lyrësues, lecka etj., si dhe me 

veglat për mprehje, si gurë smerili, rrip për 

mprehje etj. 

6. Mënyra e kryerjes së prerjeve 

Shkurtimi i lastarëve dhe i degëzave 

njëvjeçare bëhet mbi syth. Prerja nuk duhet 

të jetë as shumë e ulët, dhe as shumë e lartë 

(fig. 5.21 ) dhe të ketë pjerrësi prej 45° nga 

ana e kundërt e sythit. Ana e sipër-me e 

prerjes duhet të jetë 2-3 mm mbi majën e 

sythit, kurse ana e poshtme 2-3 mm mbi 

bazën e sythit. Kur sythi është shumë i 

vogël në krahasim me trashësinë e degëzës, 

atëherë pjesa e sipërme. e degëzës duhet të 

jetë 3-4 mm mbi majën e sythit. Gjatë 

prerjeve duhet të përdoret mirë gërshëra. 

Pjesa e mprehtë dhe e gjerë e gërshërës 

pret, kurse pjesa e trashë shtrëngon dhe 

pjesërisht shtyp. Për këtë gjatë prerjes ana e 

mprehtë e gërshërës vendoset nga baza e 

degëzës. Kështu plaga mbyllet më shpejt. 


125 

Figura 5.21. Shkurtimi i lastarëve 

Prerja gjatë heqjes së degëzave dhe degëve. 

Në bazën e degës më të hollë lëkura 

rrudhoset duke formuar rreth saj një unazë . 

Unaza mbyllet plotësisht, pra formohet mirë 

në të gjithë perimetrin e bazës së degëzës; 

kur degëza formon një kënd të gjerë me 

degën që e mban, unaza mbyllet plotësisht. 

Përkundrazi, kur ajo formon kënd të 

ngushtë, nuk mbyllet plotësisht në pjesën e 

poshtme të degëzës. 

Figura 5.22. Shkurtimi i degëve të trasha 

mbi degë të holla

Gjatë kryerjes së prerjes unaza nuk duhet të 

cenohet. Për këtë arsye, sa më i vogël të jetë 

këndi i degëzimit, aq më larg duhet të bëhet 

prerja. Kur prerja bëhet e thellë, plaga 

mbyllet me vështirësi dhe kur prerja bëhet e 

lartë, ngelet një pjesë e degëzës së hequr, e 

cila thahet dhe rrezikon pemën nga 

infeksione të ndryshme dhe nga tharje të 

mëtejshme. 

Kur lind nevoja të priten degë të trasha, 

tregohet kujdes që gjatë rrëzimit të degës të 

mos shkaktohen shqyerje. Për këtë qëllim në 

fillim dega pritet më lart dhe më vonë hiqet 

cepi i ngelur. Mund të veprohet edhe duke 

bërë në fillim prerjen nga poshtë dhe pasi të 

kalojë rreziku i shqyerjes, vazhdohet prerja 

nga sipër. të pjeshka prerjet e degëve 

skeletore duhet të bëhen me kujdes, pasi kjo 

specie e ka drurin e butë dhe dëmtohet 

shume nga gërshëra. Për këtë qëllim prerjet 

bëhen më lart sythit dhe pasi të zhvillohen 

. 


126 

lastarët, gjatë krasitjeve dimërore ose 

verore, plaga rifreskohet duke hequr pjesën 

e thatë deri në drurin e shëndoshë. 

Te pjeshka, për të mënjanuar, dëmet, gjatë 

shkurtimit të vazhdueshëm të degëve 

skeletore përdoret brisku në forme kize. 

Dëmtimi i drurit nga gërshëra bëhet edhe në 

degëzat veshëse, por aty ky dëmtim nuk ka 

rrezik për kurorën, pasi këto degëza 

zëvendësohen here pas here. 

Te pjeshka, kur duam të shkurtohet një degë 

e trashë në afërsi të një dege të hollë, duhet 

përdorur prerja me cep . Kur prerja bëhet e 

ulët, plaga që ka diametër më të madh së 

dega e lënë, thahet, duke hyrë në brendësi të 

drurit. Kur prerja bëhet me cep, tharja vjen 

duke zbritur gradualisht poshtë, deri të vendi 

i degëzimit. Deri në këtë kohë dega e hollë 

trashet dhe kur hiqet cepi deri të vendi i 

shëndoshë, plaga mbyllet me lehtësi.

PYETJE 

1- Cilat janë detyrat e krasitjes? 

2- Sa lloje krasitjesh kemi? 

3- Cilat janë operacionet kryesore të krasitjes? 


4- Ç'rëndësi ka përkulja e lastarëve dhe e degëzave veshëse. 

5- Në ç'kohë kryhet krasitja? 

6- Cilat janë parimet bazë të krasitjes? Flisni per to. 

7- Cilat janë veçoritë e krasitjes së pemëve në vitin e pare pas mbjelljes 

në pemëtore? 

8- Cilat janë format e kurorave dhe si formohen ato? 

9- Flisni per format e lira me udhëheqës. 

10- Flisni per kurorën në kate të përmirësuara. 

11- Flisni per formimin e kurorës me udhëheqës. 

12- Cilat janë përparësitë e kurorave kupore? 

13- Si formohen kurorat kupore? 

14- Si formohen palmetat në degë të pjerrëta? 

15- Si veprohet vitin e pare të formimit të palmetave të pjerrëta? 

16 - Cilat janë veglat e krasitjes? 

17 - Flisni per mënyrat e prerjes së degëve 

127

KAPITULLI I GJASHTE 

MIREMBAJTJA E TOKES NE PEMTORE 

1. Mirëmbajtja e tokës 

2. Punimet e zakonshme dhe teknikat bashkëkohore 

3. Mirëmbajtja e pemtoreve 

4. Mënyrat e mbajtjes së tokes në pemtore 

5. Punimi i tokës 

KAPITULLI I GJASHTE 

MIREMBAJTJA E TOKES NE 

PEMTORE 

1. Mirëmbajtja e tokës në pemtore 

Nga momenti i mbjelljes së fidanit në 

vendin e përhershëm deri në shkuljen e 

pemëve të plakura e të thata, në pemëtore 

kryhen shërbime agroteknike të veçanta që 

favorizojnë rritjen dhe fruktifikimin e 

pemës. Këto shërbime mund të kryhen 

direkt mbi pemën (krasitje, spërkatje etj) ose 

mbi tokën në të cilën janë mbjellë pemët. 

Ndërhyrjet mbi tokën ndikojnë mbi 

aktivitetin biologjik të tokës që lidhet me 

efektivitetin e aparatit rrënjor të pemës, 

ndërsa ndërhyrjet mbi bimën kanë për qëllim 

të ruajnë atë nga sëmundjet dhe dëmtuesit si 

edhe me nxitjen e hyrjes së pemës në 

prodhim dhe sigurimin e prodhimeve të 

bollshme e të qëndrueshme. Ndërhyrje të 


128 

tilla kanë rëndësi të ndryshme sipas stadit të 

zhvillimit të pemëve frutore. Kështu në 

pemëtoret e reja lind nevoja e kryerjes së 

shërbimeve agroteknike që ndihmojnë në 

formimin e një kurore të qëndrueshme dhe 

ndihmojnë në shkurtimin e periudhës 

inproduktive. Në pemëtoret që ndodhen në 

stadin e prodhimit të plotë, shërbimet 

agroteknike synojnë në ruajtjen e ekuilibrit 

të sasi/cilësi dhe zgjatjen e stadit të 

prodhimtarisë. 

Sidoqoftë ato duhet të koordinohen me njëra 

tjetrën për të evituar mbi shpenzimet që 

mund të vihen re. Më poshtë do të 

shqyrtojmë disa nga shërbimet agroteknike 

më të rëndësishme të praktikave tradicionale 

dhe atyre moderne të kultivimit e pemëve 

frutore.

2. Punimet e zakonshme dhe teknikat 

bashkëkohore 

Zgjedhja e mënyrës më efikase të kultivimit 

në kuadrin e sistemit “tokë-rrënjë” të pemës 

varet nga kushtet klimatiko-tokësore dhe 

nga niveli i zhvillimit të pemëtarisë. 

Sidoqoftë teknika e kultivimit duhet të 

respektojë aktivitetin mikrobik të tokës, të 

sigurojë qarkullim të rregullt të lagështisë së 

ajrit midis tokës dhe atmosferës, të sigurojë 

përbërje mekanike të mirë e të evitojë 

efektet e ngjeshjes. Më parë mbizotëron 

tendenca e punimeve periodike në të gjithë 

sipërfaqen, sot kjo mënyrë gjen aplikim 

vetëm në kushte specifike klimatikotokësore. 

Tendenca e frutikulturës moderne 

anon nga zëvendësimi i punimeve 

sipërfaqësore të tokës me shërbime të tjera 

agroteknike. 

Punimet e zakonshme të tokës fillojnë herët 

në pranverë kryhen në mënyrë periodike deri 

në verë. Janë të rëndësishme sidomos në 

tokat e paujitshme dhe zonat me pak reshje. 

Në kushte ë tilla kryhen punime në të gjithë 

sipërfaqen e pemëtores me thellësi jo më të 

madhe së 10 cm. Të tilla punime mund të 

realizohen me anë të kultivimeve të cektë 

ose frezimeve duke përfshirë si hapësirën 

midis rreshtave edhe atë midis pemëve. 

Punime të tilla ndihmojnë rritjen në thellësi 

të rrënjës, luftimin e barërave të këqija etj 

duke pakësuar ndjeshëm evapotranspiracionin. 

Gjithashtu herët në vjeshtë për kushtet e 

vendit tonë mund të jetë e dobishme kryerja 

e një ose dy punimeve në thellësi deri 15-20 

cm me qëllim që të shtohet kapaciteti i 

rezervave ujore në tokë dhe të realizohet 


129 

përmbysja e plehrave organike e fosfo 

potasike që janë më pak të lëvizshme në 

tokë. Megjithatë ky grup punimesh 

periodike mund të shkaktojë plagë dhe 

dëmtime të bimëve e sidomos në degët e 

poshtme skeletore ose të trungut e për pasojë 

prekjen e pemës nga sëmundje dhe dëmtues 

të ndryshëm. 

Në pemëtoret me rezerva ujore të bollshme, 

punimet periodike në të gjithë sipërfaqen 

nuk preferohen për shkak të disa pasojave që 

japin si: - krijimin e shtresë së punimit e cila 

është tipike për zonat me toka të rënda dhe 

çon deri në asfiksimin e plotë të bimës;ngjeshja 

e tokës sidomos në zonën midis 

rreshtave për shkak të kalimit të një numri të 

madh mjetesh pengon qarkullimin e tyre në 

periudha me lagështi duke penguar 

gjithashtu edhe trajtimin e bimëve me 

antiparazitarë, shkakton dëmtime të aparatit 

rrënjor, sidomos për nënshartesat nanizuese 

që zhvillojnë cekat aparatin rrënjor. 

Për të eliminuar këto efekte të 

padëshirueshme zgjidhja më e mirë dhe më 

e përshtatshme është krijimi i një tapeti të 

gjelbër të përhershëm ose krijimi i brezave 

të gjelbër vetëm në zonën midis rreshtave 

ndërsa rreshtit bëhet luftimi i barërave të 

këqija nëpërmjet trajtimeve kimike ose 

prashitje. 

Mbulimi i pjesshëm me bar ka disa 

avantazhe: 

- garanton kryerjen e vazhdueshme të 

trajtimeve antiparazitare pa ngjeshur 

tokës 

- minimizon luhatjet e temperaturës e për 

rrjedhojë dhe fenomenin e klorozës

- favorizon porozitetin dhe ajrimin e 

shtresave sipërfaqësore 

- favorizon zhvillimin e sistemit rrënjor në 

shtresën e sipërme duke lehtësuar 

thithjen e elementëve ushqimorë që 

dallohen për lëvizje të vogla (fosfor 

potas etj) 

- përmirëson shijen dhe ngjyrën e frutave 

si nga thithja më e mirë e elementëve 

fosforo-potsike dhe nga efekti lente i 

vesës etj 

Fugra 6.1. Lenja ne gjendje të lire e 

pemtoreve 

Figura 6.2. Mbulimi me bar i pemëtoreve 

(mbulesë vegjetale) 


130 

Të gjitha këto efekte pozitive që rrjedhin 

nga mbulimi i sipërfaqes me barëra 

pasqyrohen në përmirësimin e ekuilibrit 

rritje vegjetative-frutifikim, nëse teknika e 

kryerjes është korrekte dhe e harmonizuar 

drejt dhe me shërbimet e tjerë agroteknike si 

ujitja, plehërimi etj. 

Mbulimi i sipërfaqes me barishte nuk është 

racionale prandaj është e domosdoshme të 

zgjidhet lloji i përshtatshëm në përputhje me 

kushtet pedo-klimatike të zonës për të 

formuar një tapet të gjelbër. Për krijimin e 

tapetave të gjelbër të përkohshme përdoren 

bimë graminore e leguminoze me rritje të 

vogël e kërkesa të pakta për lagështi. Ato 

rriten gjatë periudhës pranverë-verë. Ky tip 

bashkëshoqërimi mund të përdoret në 

pemëtoret që kanë nevojë për lëndë 

organike. Në fakt me kryerjen e punimeve 

në vjeshtë realizohet përmbysja e masës së 

gjelbër që ndodhet në tokë e pranishme 

midis rreshtave apo bimëve të cilës mund ti 

shtohet edhe një sasi plehu organik. 

Mbjellja e pjesshme, krasitja dhe copëtimi 

para linjifikimit të kërcellit të barishtoreve 

ndikon në mënyrë të konsiderueshme në 

rritjen dhe ruajtjen e pjellorisë së tokës. Në 

rastin e krijimit të një tapeti të përhershëm 

me bar, krahas përdorimit të llojeve 

specifike, mund të ndodhi që të zhvillohen 

edhe lloje të florës spontane. 

Kjo rrjedh nga moskryerja perfektë e 

shërbimeve agroteknike, prandaj lind nevoja 

e sakrifikimit periodik dhe rimbjelljes. 

Barërat e këqija kositen kur arrijnë lartësinë 

15 cm dhe lihen mbi sipërfaqe.

Në tokat e pjerrtë mbjellja e bimëve 

livadhore dhe mbajtja e mbuluar e sipërfaqes 

së pemëtoreve ndikon pozitivisht në ruajtjen 

e saj nga erozioni si në tabelën e 

mëposhtme: 

Gjendja e tokës Sasia e tokës së 

larguar përmes 

erozionit (t/ha vit) 

E punuar 37.8 

E mbuluar me bimësi 0.2 

Tabela 6.2 Mbjellja e tokave të ndryshme 

me bimësi 

Tokat e mbjella me bimësi janë gjithashtu 

më të përshkueshme, kanë përmbajtje më të 

lartë të lëndës organike në shtresat e sipërme 

dhe sigurojnë strukturë më të qëndrueshme. 

Mbulesa me bimësi e tokës ndikon 

gjithashtu pozitivisht dhe në drejtim të 

përmirësimit të rezervave ujore sepse përveç 

përmirësimit të strukturës së saj pengon 

rrjedhjen sipërfaqësore të reshjeve. 

Bashkëshoqërimi i pemëve me bimë 

livadhore të caktuara mund të jetë tepër 

efektiv madje konkurrenca që shfaqin bimët 

arishore në momente të caktuara mund të 

jetë shumë e dobishme për aktivitetin 

vegjetativ e riprodhues të pemës. Kështu 

mund të përmendin së në pranverë intensiteti 

i thithjes së lagështirës nga toka është më i 

lartë për bimët barishtore, që favorizon 

largimin e lagështisë së tepërt, (sidomos në 

tokat më pak të përshkueshme) që është e 

dëmshme për sistemin rrënjor të pemëve 

frutore. 


131 

Luftimi i barërave të këqija ka për qëllim 

eliminimin e tyre duke përdorur preparate 

kimike pa kryer punime sipërfaqësore. 

Llojshmëria e këtyre preparateve është 

shumë e madhe dhe ata mund të shkaktojnë 

therjen totale të barërave ose tharjen e 

përkohshme të pjesës mbitokësore të tyre. 

Veprimi i tyre mund të jetë i thjeshtë përmes 

kontaktit nëpërmjet thithjes nga organet 

vegjetative dhe bllokimi i aktivitetit 

vegjetativ ose me karakter hormonal psh 

2,4-D që synojnë bllokimin e metabolizmit 

të fitorregullatorëve endogjen të bimës së 

trajtuar. 

Duhet theksuar së në pemëtoret e trajtuara 

në këtë mënyrë sistemi rrënjor i pemëve 

tenton të afrohet drejt sipërfaqes së tokës, 

por nga ana tjetër ai është i ndjeshëm vet 

ndaj preparateve të përdorura për luftimin e 

barërave të këqija. Specie të ndryshme kanë 

ndjeshmëri të ndryshme ndaj këtyre 

preparateve psh bërthamorët janë më të 

ndjeshme së farorët dhe hardhia.

Figura 6.3 Barërat e keqja dhe luftimi i 

tyre 

Në tërësi preferohen preparate që janë më 

pak të tretshme dhe me shkallë të lartë 

biodegradimi. Në varësi të kulturës dhe 

moshës së saj mund të përdoren preparate 

sistemike ose kontakti. 

Mulcërimi, është një praktikë mjaft e vjetër 

që konsiston në mbulimin e sipërfaqes së 

tokës me një shtresë materiali bimor inert 

(byk, kashtë, bërsi, gjethe të ndryshme etj). 

Kjo praktikë ka si qëllim që të pengojë 

zhvillimin e barërave të këqija, evaporimin 

dhe transpirimin nëpërmjet barërave të 

këqija. Për rrjedhojë ka ndikim pozitiv në 

rregullimin e bilancit ujor në tokë dhe 

shtimin e lëndës organike. 

Kjo praktikë kultivimi gjen aplikim të gjerë 

në pemëtoret e reja sidomos në fidanishte. 

Në këto raste meqenëse sistemi rrënjor ka 

shtrirje të kufizuar në hapësirë, sasia e 

materialit mbulues është më e vogël dhe 

efektet e mulcërimit janë më ta larta. 


132 

3. Mirëmbajtja e pemëtoreve 

Arritjet e pemëtarisë varen shumë nga 

kryerja me kohë dhe mirë e të gjitha 

shërbimeve të nevojshme agroteknike në 

varësi të veçorive jetësore të pemëve, të 

fenofazave që kalojnë ato, të kushteve 

klimatiko-tokësore etj. Kur shërbimet 

agroteknike kryhen mirë e sipas kërkesave të 

bimëve, realizohet një zënie më e mirë, 

fidanët rriten dhe zhvillohen siç duhet, 

formojnë kurorë në një kohë më të shkurtër, 

frytëzojnë herët dhe japin prodhim më të 

mirë nga ana sasiore dhe cilësore. Po ashtu, 

shërbimet e mira luajnë një rol vendimtar në 

jetëgjatësinë e pemëve. 

Shërbimet kryesore që kryhen gjatë 

kultivimit të pemëtoreve, janë: mbajtja e 

mirë e tokës, plehërimet, ujitjet, kullimi, 

spërkatjet ndaj sëmundjeve dhe insekteve, 

krasitjet etj. 

4. Mënyra e mbajtjes së tokës në 

pemëtore 

Pemëtoret zënë sipërfaqe të madhe, prandaj 

për t'u mbajtur në rregull duhen kaluar një 

sërë vështirësish. Këto vështirësi shtohen më 

tepër në zonat kodrinore për shkak të 

pjerrësisë së terrenit. Mënyra e mbajtjes së 

tokës lidhet me masat për mbrojtjen e tokave 

të pjerrëta nga gërryerjet, me ajrimin e saj, 

me sigurimin e. një regjimi ujor të mirë si në 

luftë për ruajtjen e lagështirës së nevojshme, 

ashtu edhe për largimin e lagështirës së 

tepërt, me sigurimin e një regjimi ushqimor 

të mirë. Për këto arsye, në vende të 

ndryshme, në zona të ndryshme dhe në 

kushte të ndryshme klimatiko-tokësore janë 

përpunuar mënyra të ndryshme të mbajtjes 

së tokës në pemëtore.

Mbajtja e pemëtoreve me kultura 

livadhore. Kjo është një nga mënyrat që 

kanë qenë përdorur shumë të ne. Toka e 

kësaj pemëtoreje lihet livadh i lire në forme 

kullote ose përdoret për t'u korrur për bar. 

Për këtë qëllim mund të mbillen barëra të 

ndryshme livadhore. 

Në përgjithësi, kur mbahet livadh, toka në 

pemëtore pëson në disa drejtime ndryshime 

në dëm të pemëve. Kulturat livadhore 

tërheqin nga toka sasi të mëdha uji. Si 

pasojë, në këtë rast pakësohet mjaft 

lagështira e tokës. Ky ndikim është shumë i 

madh, sidomos gjatë verës, kur reshjet në 

përgjithësi janë shumë të kufizuara, kurse 

pemët kanë në këtë kohë nevoja të mëdha 

për ujë. Po ashtu kulturat livadhore tërheqin 

nga toka sasi të mëdha lëndësh ushqimore 

dhe pakësojnë mjaft furnizimin normal të 

pemëve. 

Dhe së fundi, livadhi, duke qenë së nuk 

punohet gjatë disa viteve, frenon ajrimin e 

mirë të tokës, duke penguar kështu si 

frymëmarrjen intensive të rrënjëve, ashtu 

edhe veprimtarinë jetësore të mikrogjallesave 

në drejtim të shpërbërjes së 

lëndëve organike në tokë, për t'i bërë ato të 

përvetohen me lehtësi nga bimët. 

Prandaj, në këtë pemëtore lastarët e 

ndërpresin rritjen që në fillim të verës dhe 

kështu ato gradualisht dobësohen dhe thahen 

para kohe. Livadhi ndikon mjaft negativisht 

në sasinë dhe në cilësinë e prodhimit, pasi 

shtohet sasia e fryteve të rrëzuara 

(veçanërisht në qershor) dhe ato që mbeten 

janë shumë të vogla. Pasojat negative të 

livadhit duken veçanërisht qartë në tokat 


133 

kodrinore, ku si regjimi ujor, ashtu edhe ai 

ushqimor janë në kushte më të vështira. Kjo 

mënyrë mbajtjeje e tokës nuk duhet 

përhapur, pasi është mjaft primitive. 

Të ardhurat e siguruara nga kulturat 

livadhore nuk mbulojnë në asnjë mënyrë 

dëmet e shkaktuara në kurriz të pemëve. 

Megjithatë, në pemëtore të mbjella në toka 

të pjerrëta e të pasistemuara, nganjëherë, për 

t'i mbrojtur nga gërryerja, këshillohet mbjell 

a e një pjese të sipërfaqes së livadhit, në 

forme brezash, midis rreshtave një po dhe 

një jo, në drejtim të kundërt të pjerrësisë. 

Pas dy-tre vjetësh bëhet ndërrimi i tyre, 

brezat e punuar mbillen, kurse në brezat që 

ishin livadh, bëhet punimi i tokës. Ndikimi 

negativ i livadhit nuk është i njëjtë në të 

gjitha kulturat frutore. 

Kështu, bërthamoret, e sidomos pjeshka, 

dëmtohen më shumë, kurse faroret më pak, 

po ashtu në grupin e faroreve, molla qëndron 

më mirë në livadh sesa dardha; ose 

kumbulla e vishnja më mirë së pjeshka, 

kajsia, qershia etj. Livadhi këshillohet të 

mbahet atëherë kur sigurohet regjimi ujor 

me anë të ujitjes dhe ai ushqimor me anë të 

plehërimit. Megjithatë, edhe në këtë rast 

këshillohet mbjellja. e ndonjë kulture 

shoqëruese. 

Punimi i tokës rreth pemëve. Me anë të 

kësaj mënyrë sigurohet punimi i vetëm i një 

pjese të sipërfaqes së tokës, kurse pjesa 

tjetër lihet në forme livadhi ose mbillet me 

kultura të tjera. Punimi i tokës bëhet vetëm. 

rreth trungut veç për çdo pemë ose në forme 

shiritash në çdo rresht. Mënyra e dytë në 

krahasim me të parën ka një sërë

avantazhesh. Kështu, në tokë përmirësohet 

pjesërisht regjimi ujor e ushqimor si dhe 

ajrimi i saj, duke ndikuar mjaft në 

përmirësimin e gjendjes së pemëve frutore. 

Pemët zhvillojnë sistem rrënjor të fuqishëm, 

që del në gjerësi jashtë projeksionit të 

kurorës. 

Prandaj sipërfaqja e tokës së punuar, duke 

filluar nga viti i pare i mbjelljes, duhet të 

vijë vazhdimisht duke u zgjeruar. Kështu, në 

qoftë së në vitin e pare punohet një rreth me 

1 m gjerësi diametër, në vitet pasardhëse , 

zona e punuar duhet të zgjerohet me nga 0,8 

- 1 m në çdo vit, gjysma në njërën anë dhe 

gjysma në anën tjetër të pemës. Në faroret, 

për arsye të rritjes më të ngadalshme, të tyre, 

edhe zgjerimi i zonës së punuar mund të jetë 

më i vogël, 60-80 cm diametralisht në vit. 

Kjo mënyrë punimi këshillohet të pemët e 

reja dhe në pemëtore të mbjella në toka të 

pjerrëta, ku nuk ka asnjë mundësi 

mekanizimi. 

Mbjellja e kulturave bujqësore. Në vitet e 

para të jetës së tyre pemët frutore 

shfrytëzojnë një sipërfaqe të kufizuar të 

tokës së pemëtores, Vetëm me kalimin e 

disa viteve sistemi rrënjor zë gjithë token. 

Koha e nevojshme për të shtrirë rrënjët në 

gjithë token është e ndryshme për pemë të 

ndryshme frutore. Kështu, p.sh., molla e 

dardha mbi nënshartesa të dala nga fara e 

zënë të gjithë sipërfaqen e tokës me rrënjë 

pas 10-12 vjetësh, pjeshka e kumbulla pas 5- 

7 vjetësh etj. Zakonisht kjo përkon me 

kohën e hyrjes së pemëve në frytëzim të 

plotë. 


Figura 6.4. Punimi i tokës rreth bimës 

134 

Të ndryshme duhet të jenë, gjithashtu, dhe 

kërkesat e pemëve dhe të bimëve shoqëruese 

lidhur me ujitjen. Kështu, p.sh., nuk duhet të 

mbillen kultura që duan shumë ujitje midis 

kajsive, bajameve, pjeshkëve, etj.. pasi këto 

të fundit do të dëmtoheshin. Në pemëtore 

duhet të mbillen vetëm ato kultura, të cilat 

japin prodhime të kënaqshme dhe në këto 

kushte bashkëshoqërimi të ketë leverdi 

ekonomike. Me rritjen e pemëve, rendimenti 

i kulturave bujqësore vjen duke u zvogëluar. 

Po kështu, sa më larg rreshtit të pemëve të 

jenë bimët, aq më i madh është edhe 

prodhimi. Sipas vrojtimeve të bëra është 

vënë re së rendimenti është gati dy here më i 

madh në zonën e me sit të largësisë midis 

rreshtave sesa në afërsi të tyre. Me kultura 

shoqëruese mund të mbillet vetëm zona që 

është e lire nga rrënjët e pemëve. Me rritjen 

e pemëve, gradualisht vjen duke u 

zvogëluar, mbjellja e kulturave shoqëruese. 

Kështu, kur pemët frutore hyjnë plotësisht 

në prodhim, kulturat shoqëruese duhet të

përjashtohen nga pemëtorja. Megjithatë, të 

pemët me prodhim mund të lejohet mbjellja 

e bimëve vetëm në 30% "të zonës midis 

rreshtave vetëm me ato bimë që kanë aftësi 

të mbajnë sistemin rrënjor afër sipërfaqes së 

tokës. 

Për të pare mundësinë e kultivimit të 

pemëtores me bimë të ndryshme bujqësore, 

bëhet grupimi i tyre në këtë mënyrë. 

Të lashtat janë bimë krejtësisht të 

padëshirueshme për t'u kultivuar në 

pemëtore, sepse janë konkurrente shumë të 

forta të pemëve në lëndë ushqyese, dhe ujë. 

Bimët zhardhokore (patatja, panxhari, etj), 

janë bimë që mund të kultivohen në 

pemëtore, pasi kërkesat më të mëdha për ujë 

dhe lëndë, ushqyese i kanë relativisht vonë, 

në kohën kur pemët përfundojnë rritjen e 

tyre vegjetative intensive. Nga ana tjetër, 

këto bimë, meqenëse janë prashitëse, 

ndikojnë pozitivisht në zhdukjen e barërave 

të këqija të pemëtoreve, në ajrimin e tokës 

etj. 

Bimët bishtajore. Këto janë në përgjithësi 

mjaft të përshtatshme për t'u mbjellë në 

pemëtore si bimë shoqëruese, pasi kanë 

aftësi të fiksojnë në tokë azotin e ajrit dhe 

kështu toka pasurohet mjaft me këtë element 

ushqyes shumë të nevojshëm. Megjithatë, 

ato formojnë masë të madhe vegjetative, dhe 

konsumojnë shumë ujë nga toka, gjë që 

duhet të kihet parasysh sidomos kur pemët 

kultivohen në zona të thata. 

Bimët foragjere në përgjithësi nuk 

këshillohen sidomos foragjeret shumëveçare. 

Këto tërheqin nga toka sasi të mëdha 

uji dhe lëndësh ushqyese, duke i vënë pemët 


135 

në kushte të vështira. Pemët në këtë rast 

ndërpresin shpejt vegjetacionin dhe lastarët 

ngelen të shkurtër. Megjithatë, në rast së 

tërfili mbillet në toka të shëndosha dhe të 

ujitshme, nuk luan rol negativ, pasi masën 

kryesore vegjetative e formon gjatë dimrit 

dhe pranverës dhe kështu pas 1-2 kosash 

mund të përmbyset në maj ose qershor, në 

varësi të kushteve klimatike. 

Perimet janë mjaft të përshtatshme 

shoqëruese të pemëtoreve. Rezultatet në 

pemëtore në këto raste janë mjaft të mira, 

pasi krahas shërbimit të perimeve, 

intensifikohen shërbimet për pemët. Kështu 

pemët kanë rritje vegjetative të mirë dhe 

prodhimi është gjithashtu i lartë. Meqenëse 

pemët janë të shumëllojshme, duhet të 

zgjedhim ato kultura, të cilat nuk bëhen 

pengesë për kryerjen në kohë të shërbimeve 

agroteknike në pemëtore dhe veçanërisht në 

spërkatje dhe ujitje. Jo kurdoherë perimet 

kanë dhënë përfundime të mira në pemëtore. 

Disa nga kulturat perimore, si: trangulli, 

kungulli, bostani, shalqiri patëllxhani, 

domatja, speci, patatja e hershme etj., kanë 

kërkesa të mëdha për dritë, prandaj nuk 

japin rendimente të kënaqshme në pemëtore 

(mund të kultivohen vetëm në pemëtoret e 

reja). 

Disa perime, si; batha, qepa, hudhra, lakra, 

spinaqi, fasulja e shkurtër, sallata etj. mund 

të kultivohen me sukses jo vetëm në 

pemëtore të reja, por edhe në ato të vjetra, 

pasi kanë pak kërkesa për dritë. Edhe në 

këto lloje pemëtoresh duhet të lihet një rrip 

toke i pambjellë pranë rreshtit të pemëve për 

të lehtësuar kryerjen e shërbimeve, vjeljet

etj. Si spërkatjet e pemëve, ashtu edhe ato të 

perimeve duhet të ndërpriten 20-25 ditë para 

vjeljes së prodhimit nga njëra ose tjetra 

kulturë. 

Pemët frutore. Në pemëtore shpeshherë 

llojet e ndryshme të pemëve frutore mbillen 

të bashkëshoqëruara. Në mënyrë të veçantë 

ka mjaft raste të mbjelljes së pemëve në 

vresht. Bashkëshoqërimi i pemëtoreve me 

pemë të tjera frutore mund të bëhet për të 

shfrytëzuar kohën joprodhuese të disa 

kultivarëve frutore me pemë të tilla që hyjnë 

shpejt në prodhim dhe e shlyejnë vetveten 

për një kohë të shkurtër, pas së cilës me 

rritjen e kultivarëve bazë të pemëtoreve, 

mund të hiqen. Kështu p.sh., mollët e një 

pemëtoreje të një kultivari me rritje të 

madhe të mbjellë mbi një nënshartesë me 

rritje të fuqishme hyjnë vonë në prodhimtari 

të plotë (pas 10-20 vjetësh). 

Megjithatë, në rast së toka mbahet 

vazhdimisht ugar i zi vihet re një dukuri 

mjaft negative. Në sajë të veprimit të 

vazhdueshëm të mikro-gjallesave, në tokë 

fillon të pakësohet në mënyrë të ndjeshme 

sasia e humusit dhe kështu të prishet 

struktura. Për të mënjanuar këtë të metë, 

është e domosdoshme që mbajtja e tokës 

ugar i zi të shoqërohet me përdorimin e 

plehrave organike ose me përdorimin e 

plehërimit të gjelbër. Për këtë qëllim, 

mbillen bimë bishtajore për t'i përmbysur 

gjatë punimit të tokës. Plehërime të tilla 

duhet të bëhen një here në çdo 2-3 vjet. 

5. Punimi i tokës 

Një nga shërbimet kryesore për 

mirëmbajtjen dhe prodhimin e mirë dhe të 


136 

rregullt të pemëtores, është punimi i tokës. 

Punimet kryen në periudha të ndryshme dhe 

i ndajmë në: punime të vjeshtës, të pranverës 

dhe të verës. Gjatë vjeshtës ose dimrit 

pemëve duhet t'u bëhet punimi i pare i thellë 

i tokës. Punimi i vjeshtës është mjaft pozitiv, 

pasi me anë të tij mund të bëhet përmbysja e 

plehrave organike ose minerale, sigurohet 

lagështirë e mirë në tokë për periudhën e 

vegjetacionit të ardhshëm dhe, nga ana 

tjetër, u jepet kohë rrënjëve të pemëve t'i 

mbyllin plagët e shkaktuara gjatë punimit. 

Mirë është që punimi i vjeshtës të kryhet 

menjëherë pas rënies së gjetheve, por, 

megjithatë, mund të vazhdojë gjatë gjithë 

dimrit. 

Rëndësi të madhe ka përcaktimi i drejtë i 

thellësisë së punimit. Kjo varet nga thellësia 

e shtrirjes së sistemit rrënjor dhe ndryshon 

për pemë të veçanta. 

Kështu, për kumbullat, dardhët, mbi ftua, 

mollën mbi Dusen e Paradis, vishnjat etj. 

punimi duhet të bëhet jo më thellë së 15-18 

cm, kurse për mollën mbi mollë të egër, 

dardhët mbi dardhë të egër e goricë, pjeshkët 

të shartuara mbi pjeshkë, kajsitë, etj. punimi 

nuk duhet të bëhet më i thellë së 18-20 cm. 

Meqenëse afër trungut rrënjët janë më të 

cekëta, punimi nuk duhet të bëhet më thellë 

së 10-12 cm. Punimi i thellë duhet të bëhet 

me plug, me traktor ose me kuaj dhe kur 

këto nuk mund të përdoren ose të sigurohen, 

puna kryhet me bel. Në toka të pjerrëta 

punimi duhet të bëhet në drejtim të tërthortë 

me pjerrësinë. 

Punimi i pranverës bëhet zakonisht për të 

ruajtur lagështirën në tokë dhe për të 

zhdukur barërat e këqija. Punimi i pranverës

duhet të bëhet në thellësi 12-15 cm. Në rast 

së nuk është bërë punimi i vjeshtës, punimi 

i pranverës shkon deri në 15-20 cm. 

Figura 6.5. Punime të ndryshme të tokës 

Punimet e verës kanë më tepër karakter 

prashitjeje. Ato bëhen për të ruajtur 

lagështirën, si dhe për të luftuar barërat e 

këqija. Prandaj prashitjet duhet të bëhen në 

thellësi 6-8 cm. Sipas nevojës mund të 

bëhen 2-3 ose edhe më shumë prashitje. Ato 

mund të kryhen me anë të kultivatorëve me 

traktor, me kuaj si edhe me shatë. Kohët e 

fundit përdorim të gjerë për punimet e verës 

në pemëtore po merr frezimi i tokës. 

Përdorimi i herbicideve. Në luftën kundër 

barërave të këqija, sidomos në pemëtoret ku 

është i vështirë mekanizimi i punimeve të 

tokës, përdorimi i herbicideve ka rëndësi të 

PYETJE 

1- Cilat janë mënyrat e mbajtjes së tokës në pemëtore? 

2- Si bëhet punimi i tokës rreth pemëve? 

3- Cilat janë kulturat që shoqërojnë pemët frutore? 

4. Cilat janë punimet më të zakonshme në pemtore? 


137 

madhe. Në pemëtari përdoret simazina në 

sasinë 3-5 kg/ha, e cila dëmton sistemin 

rrënjor të barërave të këqija. Përdoret në 

fillim të periudhës bimore kur lagështira 

është e madhe. Shpërndahet me anë të 

spërkatjes. 

Aminotriazoli (5-7 kg/ha) ose granosani (3-5 

litra ha) përdoren në dy trajtime në fazën e 

rritjes së barërave të këqija, sepse dëmton 

masën e gjelbër të tyre. Përfundime të mira 

jep dhe kombinimi i këtyre dy herbicideve, 

që dëmtojnë sistemin rrënjor dhe atë 

vegjetativ të barërave të këqija. 

Mulçirimi është mbulimi i sipërfaqes së 

tokës së pemëtoreve me materiale të 

ndryshme për të penguar avullimin e ujit nga 

toka dhe në disa raste për të penguar 

dëmtimin e fryteve kur bien në kontakt me 

token. 

Për mulçimin mund të përdoren kashta, 

plastmasa, letra etj. Kashta e shtruar mbi 

sipërfaqen e tokës në një shtresë prej 10-12 

cm, frenon mjaft avullimin. Në rast së toka 

mbahet në forme livadhi, përdoret bari i 

korrur. Në tokat e pjerrëta mulçirimi është 

mjaft i mirë për ruajtjen e tokës nga 

gërryerja.


PLEHERIMI I KULTURAVE DRUFRUTORE 

1. Plehërimi i pemëve frutore 

2. Bashkëshoqërimi i pemëve frutore dhe efektet e tij 

3. Rimbjellja e kulturave drufrutore dhe lodhja e tokës 

4. Vlerësimi i nevojave për elementë ushqyes 

5. Analizat e tokës dhe diagnostifikimi gjethor 

7. Teknikat e plehërimit 


PLEHERIMI I KULTURAVE DRUFRU- 

TORE 

1. Plehërimi i pemëve frutore 

Në krahasim me kulturat e tjera bujqësore 

(barishtore) pemë frutore paraqesin mjaft 

karakteristika interesante, të domosdoshme 

për tu mbajtur parasysh për kultivimin e 

suksesshëm të tyre. 

Kështu mund të përmendin së nga mbjellja 

deri në vjeljen e një kulture barishtore (qoftë 

e grupit të drithërave, foragjereve ose 

industriale) nevojiten vetëm disa muaj. Toka 

e mbjellë me këto kultura në sezonin tjetër i 

nënshtrohet përsëri plehërimit dhe punimit, 

pra kultura e dytë që mbillet gjen në tokë 


138 

lëndë ushqyese të lënë në tokë nga bima 

paraardhëse dhe njëkohësisht merr sasira të 

tjera plehrash nga plehërimi i ri gjatë 

mbjellje. Në rastin e mbjelljes së bimëve 

leguminoze është gjetur së një pjesë e azotit 

atmosferik të fiksuar prej tyre mbetet në 

tokë në formën organike, i gatshëm për tu 

shfrytëzuar nga bimët pasardhëse. Psh një 

përzierje e bathës me bizelen mund të lërë 

në tokë një sasi azoti të barabartë me rreth 

50 kg/ha N aktiv, ndërsa jonxha mund të 

lërë 2-3 herë më shumë.

Figura 7.1. Grumbullimi i plehut në 

pemtore me qëllim përdorimin e tij 

Për pemët frutore problemi ndryshon 

krejtësisht. Ato qëndrojnë në të njëjtin vend 

për disa dhjetëra vet. Sipërfaqja e mbjellë 

me pemë punohet vetëm në sipërfaqe (20-22 

cm) dhe nuk jepet mundësia e përzierjes së 

shtresave të ndryshme, gjithashtu nuk 

ekziston mundësia e fiksimit të azotit 

atmosferik prej sistemit të rrënjëve të tyre. 

Për rrjedhojë elementët ushqyes përqendrohen 

kryesisht në shtresën e sipërme e 

cila pasurohet vazhdimisht me mbeturina 

bimore si gjethe degë etj dhe me elementë 

mineralë, si rezultat i plehërimeve kimike. 

Në këto kushte shtresa e sipërme paraqet një 

metabolizëm dhe aktivitet mikrobik mjaft të 

lartë. Përkundrazi shtresat e poshtme 

varfërohen progresivisht nga lënda organike 

e azoti dhe shpesh struktura e tokës bëhet e 

ngjeshur (kompakte) duke u bërë e 

disfavorshme për pjellorinë. 

Gjithmonë nga pikëpamja agronomike 

plehërimi i pemëtores duhet të ruajë dhe 

pasurojë nivelin ushqimor gjatë gjithë ciklit 

prodhues të pemës, me qëllim që të 

sigurohet rritje e prodhimtari normale për 


139 

një kohë sa më të gjatë. Kërkesat për 

elementë ushqimor ndryshojnë nga njëra 

specie tek tjetra, e megjithatë nisur nga të 

dhënat eksperimentale përvojë shumëvjeçare 

është gjetur së kërkesat më të mëdha për 

elementë të ndryshëm ushqimorë do të 

renditeshin si më poshtë; azoti, potasi, 

fosfori. 

2. Bashkëshoqërimi i pemëve frutore dhe 

efektet e tij 

Tendenca aktuale është mbjellja e 

pemëtoreve të specializuara duke evituar 

bashkëshoqërimet si ndërmjet specieve 

frutore dhe ndërmjet pemëve frutore dhe 

kulturave të tjera të arave. Megjithatë jo 

rrallë gjenden pemëtore të bashkëshoqëruara 

të cilat kanë efektivitet të mirë. 

Bashkëshoqërimi midis specieve të 

ndryshme frutore nuk paraqet ndonjë 

problem nga pikëpamja e plehërimit. Por kur 

bëhet fjalë për specie shumë të ndryshme 

midis tyre (psh ulliri dhe agrumet) është e 

qartë së secila prej tyre do të trajtohet me 

plehërim të veçantë. 

E njëjta gjë do të thuhej edhe për 

bashkëshoqërimet e pemëve frutore në vitet 

e para të jetës me bimët e tjera barishtore. 

Kështu mund të përmendim si tipik 

bashkëshoqërimin e pjeshkës (në vitet) me 

luleshtrydhen. Kujdes më i madhe duhet 

bërë gjatë bashkëshoqërimit të pemëtores 

frutore në prodhim me kulturat e tjera të 

arave. Ndërmjet bimëve më konkurruese në 

një pemëtore do të përmendnim : jonxha, 

panxhari, misri etj. 

Plehërimi i shoqëruar me ujitje mund të 

pakësojë deri edhe të eliminojë pasojat e

ashkëshoqërimit, madje sipas të dhënave 

eksperimentale është arritur deri edhe 

dyfishimi i prodhimit. 

Figura 7.2. Një bime bashkëshoqëruese 

3. Rimbjellja e kulturave drufrutore dhe 

lodhja e tokës 

Rimbjellja e pemëve në të njëjtin vend nxit 

fenomenin e “lodhjes së tokës”. Ky fenomen 

është bërë më i dallueshëm tek pjeshka por 

mund të takohet edhe në kulturat e tjera të 

drufrutorëve. 

Rimbjellja e pemëve drufrutore në të njëjtën 

tokë gjithmonë jep efekte jo të 

dëshirueshme. Rritja në vitet e para është 

shumë e dobët dhe vërehet një përqindje e 

lartë e therjeve të bimëve. 


140 

Shkaqet e kësaj dukurie që është quajtur 

lodhja e tokës mund tu atribuohen shumë 

faktorëve me karakter mjedisor dhe 

pedologjik në veçanti. 

Kërkimet shumëvjeçare tregojnë së natyra e 

përbërjes së tokës nxit shfaqen e fenomenit, 

por duhet përjashtuar hipoteza e hedhur prej 

disa frutikultorëve së lodhja e tokës është 

shprehje direkte e mungesës së madhe të 

makro e mikroelementeve në tokë, si 

rezultat i tërheqjes së tyre nga bimët dhe 

kulturat e mëparshme. Në fakt është vërejtur 

së plehërimi i plotë dhe kompleks ka bërë të 

mundur pakësimin e punimeve intensive, ka 

përmirësuar strukturën e tokës dhe ajrimin e 

saj. 

Dezinfektimi i tokës për të eliminuar 

popullatat e nematodeve të ndryshme 

mendohet së është shërbimi më i 

rëndësishëm për të pakësuar fenomenin e 

“lodhjes së tokës”. Një shkak tjetër i 

shfaqjes së fenomenit mendohet së është 

grumbullimi i mbetjeve toksike që kanë 

origjinën nga mbetjet e rrënjëve të 

mëparshme. Plehërimi i bollshëm e komplet 

është shërbimi më i këshillueshëm në rastin 

e rimbjelljes së parcelës me të njëjtën specie 

drufrutore. 

4. Vlerësimi i nevojave për elementë 

ushqyes 

Vlerësimi i nevojave për elementë ushqyes 

në një pemëtore të caktuar ka gjithmonë 

karakter orientues për të kryer një plehërim 

sa më të përshtatshëm. Ai përfshin analizat e 

tokës dhe analizat e organeve të bimës e 

sidomos të gjetheve. Kryerja e provave duke 

kryer plehërime me doza të ndryshme do të

jepte të dhëna më të mira e më të sakta për 

kryerjen e një plehërimi sa më të 

racionalizuar, por kjo kërkon zgjatje kohore 

disa vjeçare. 

Diagnostikimi morfologjik. Ai vlerëson 

pasojat e bimës për plehra, bazuar në 

vrojtime të pamjes së jashtme të pemës. 

Është me mjaft interes si në pemëtari edhe 

në vreshtari të vëzhgohet Është me mjaft 

interes si në pemëtari edhe në vreshtari të 

vëzhgohet çdo simptomë e mungesës së 

lëndëve ushqyese. 

Mungesa e elementit azot është më e 

dallueshme nga frutikultori, sepse jep 

simptoma më të qarta. Kështu mund të 

përmendim së për të gjitha speciet e 

drufrutorëve mungesa e elementit azot 

shoqërohet: me rritje të dobët vegjetative, 

gjethet kanë ngjyrë të gjelbër të zbehtë, 

periudha vegjetative e shkurtër, mungon 

dalja e thithakëve dhe këmbëzave, shpesh 

lulet nuk kanë numrin e plotë të petaleve 

(molla, dardha etj), përqindje e ulët e lidhjes 

së frutave etj. 

Mungesa e elementit potas (i gatshëm për 

asimilim) shfaqet, e skuqjen e pjesëve 

periferike të gjetheve në fund të qershorit si 

rezultat i përqendrimit të pigmenteve 

fenolike (antociane + flavone), nxirje të 

shpeshta dhe shfaqje të nekrozave e therje të 

gjetheve gjate muajit gusht. Por shpesh 

shenjë të tilla mund të përfitohen edhe si 

rezultat i prodhimit të madh ose plehërimit 

të tepërt azotik të kryer vonë në pranverë. 


141 

5. Analizat e tokës dhe diagnostifikimi 

gjethor 

Analiza e tokës është i vetmi element 

vlerësimi që disponojmë para mbjelljes së 

pemëve në vendin e përhershëm. Ajo është e 

dobishme edhe pas mbjelljes sepse na jep 

treguesit e përmbajtjes së elementëve 

ushqimorë në tërësi. Megjithatë vlera e saj 

është e kufizuar për shkak se: 

- i vështirë për të marrë kampione 

përfaqësues për të gjithë sipërfaqen së 

mbjellë për pemëtore duke patur 

parasysh që sistemi rrënjor i një 

pemëtoreje shtrihet në rreth 8-10000 m3 

tokë (ose 12-14000 ton) mjaft e 

ndryshme nga një tokë në tjetrën 

- pasiguria e matjeve sepse sasia e 

elementit që ndodh në tokë nuk do të jetë 

i padisponueshëm për thithje nga bima. 

Pra sasia e azotit, potasit, fosforit etj që 

ndodhet në tokë nuk do të thotë së është 

e përdorshme nga pema brenda vitit ose 

për disa vjet. 

Megjithatë për të krijuar një ide të 

përgjithshme për përmbajtjen e elementëve 

në tokë duhet të zbatohen disa kritere në 

marrjen e kampionaturave; 

- kampioni të merret në midis rreshtave e 

pemëve në pika të ndryshme të parcelës 

- marrja e kampionëve të jetë e veçantë 

për shtresën e sipërme deri 20cm. 

Analizat kimike duhen shoqëruar me analiza 

mikrogranulare dhe të strukturës. Nga 

analizat kimike është e rëndësishme të 

nxirret përmbajtja e gëlqeres totale dhe 

përmbajtja e lëndës organike. Pra treguesit 

kryesorë që duhet të na japin analizat e tokës 

janë përmbajtja e elementëve N.P.P2O5.pH

etj, dhe mundësisht përqindja e kripëzimit. 

Analizat e përmbajtjes së mikroelementeve 

në tokë kryhen rrallë dhe nuk gjejnë 

përdorim në praktikë. Për mikroelementet 

është e dobishme analiza gjethore. 

Interpretimi i rezultateve që rrjedhin nga 

analiza e tokës bazohet mbi krahasimin e të 


142 

dhënave të përftuara e të konsideruara 

optimale ose kritike. Është gjithashtu e 

rëndësishme të referohet metoda e analizës 

së përdorur. Psh për interpretimin e 

analizave të tokës për mollën e pjeshkën 

janë propozuar treguesit e mëposhtëm: 

Elementi Metoda e analizës Niveli 

Mungesë Dobët Mesatar Lartë 

N KEJDAL 0.2 

P FERRARI 0.0052 

K DIRKS&SCHEFER 0.0017 

Në sajë të kërkimeve të shumta janë 

përcaktuar kufijtë optimalë të përmbajtjes së 

elementëve kryesorë. Për të përdorur me 

sukses të dhënat e diagnostikimit gjethor 

është mjaft e rëndësishme të dihen rregullat 

e marrjes së kampionaturave. Kampionet 

është e këshillueshme të merren në 

periudhën korrik-gusht ose dy herë brenda 

vitit, njëra në fillim të korrikut dhe tjetra në 

fillim të gushtit, periudhë në të cilën pema 

ka një ndërprerje të vegjetacionit ose ai 

është në ritme të ultë. Për çdo analizë 

merren jo më pak së 100 gjethe nga mesi i 

lastarit ose nga fundi i lastarit për speciet me 

intensitet të lartë rritjeje (agrume, hardhi 

etj).


Tabela: 7.4. Vlerat optimale të përmbajtjes së elementëve kryesorë në gjethe për speciet 

kryesore të pemëve frutore. 

Specia Azot Fosfor Potas Kalcium Magnez 

Portokall 2-3 0.14-0.16 1-1.5 3-.35 0.3-0.6 

Qershi 1.7-2.2 0.1-0.2 1.2-2 1.4-2.4 0.1-0.3 

Mollë 2.2-2.4 0.17-0.21 1.7-2.5 1.3-1.8 0.3-0.4 

Dardhë 2.2-2.5 0.12-0.25 1.0-2 1.2-1.7 0.3-0.5 

Pjeshkë 3.4-3.6 0.17-0.21 2.2-2.8 1.5-2 0.6-1 

Kajsi 2.5-2.7 0.22-0.24 2-2.25 - 0.3-0.4 

Kumbull 2.2-2.4 0.18-0.2 2.2-2.25 - 0.3-0.4 

Hardhi 2.4-2.8 0.13-0.21 1.4-1.5 1.7-3.5 0.5-0.6 

Ulli 1.6-2 0.18-0.23 0.82-1.17 1.8-2.8 0.14-0.15 

Nëse do të krahasoheshin të dhënat e 

analizës së tokës me treguesit e analizës 

gjethore shpesh mund të gjenden të dhëna 

kontradiktore dhe kjo rrjedh nga fakti së në 

tokë mund të ndodhen sasira të mëdha të një 

elementi por ai është në formë të 

padisponueshme për bimën. 

Megjithatë për të interpretuar e përdorur një 

analizë me sukses është e domosdoshme të 

mbahen parasysh disa faktorë të tjerë: 

- kultivari dhe nënshartesa. Kultivarë të 

ndryshëm kanë intensitet të ndryshëm të 

tërheqjes së elementëve ushqimorë si 

rezultat i veçorive gjenetike të kultivarit. 

Psh kultivari i pjeshkës “diksired”ka 

intensitet më të lartë ushqimi së 

“redhaven” ndërsa kultivari “navel” i 

portokallit ka përmbajtje më të lartë të 

potasit së ai “valencia”. Ndikim të 

fuqishëm ka edhe nënshartesa, psh 

dardha e shartuar mbi ftua dhe e 

143 

kultivuar në terrene gëlqerore tërheq më 

tepër Ca sesa ajoi e shartuar mbi filiza të 

dardhës së egër etj 

- sasia e prodhimit. Në pemët me prodhim 

të lartë vërehet një përqindje më e ulët e 

elementëve mineralë në gjethe. Kjo vjen 

si rezultat i tërheqjes së këtyre 

elementëve më me intensitet nga ana e 

frutave në rritje 

- mosha e gjetheve të marra për analizë 

dhe pozicioni i tyre në pemë. Influenca e 

këtij faktori mund të eliminohet duke 

fiksuar kohën që është më e 

përshtatshme si për speciet gjetherënëse 

edhe për ato gjithmonë të gjelbra siç 

përmendëm më lart. Pothuaj për të gjitha 

speciet vërehet një dukuri e 

përgjithshme; përmbajtja e tre 

elementëve kryesorë, azot, potas, fosfor, 

në fazat e para të rritjes intensive të 

lastarit pëson një ulje të menjëhershme,

ndërsa më tej përmbajtja e tyre 

stabilizohet. 

Koha në të cilën gjethja ka stabilitet më të 

mirë në përmbajtjen e elementëve ushqyes 

përkon me moshën 3-4 muajsh për speciet 

gjetherënëse dhe 6-7 muajsh për speciet 

gjithmonë të gjelbra. 

- faktorët ambientalë dhe agroteknik. Ndër 

këta mund të përmendim reshjet e 

pranverës. Në vitet me pranverë të thatë 

përmbajtja e azotit në gjethe është e ulët. 

Në grupin e faktorëve agroteknikë që 

japin ndikime të dukshme mbi 

përmbajtjen kritike të gjethes janë: 

plehërimi kimik, mulçërimi, sëmundjet e 

aparatit rrënjor, prania e ujërave freatike 

afër sipërfaqes, ndikimi i barërave të 

këqija etj. 

Teknikat e plehërimit 

Teknikat e plehërimit përfshijnë zgjedhjen e 

elementit ose elementëve të plehërimit, 

formën e këtij elementi të kompozuar në 

plehun përkatës (forma nitrike, amoniakale 

ose organike për rastin e azotit), tipin e 

plehut, sasia e tij, koha e mënyra e hedhjes 

etj. Teknika më e mirë dhe më efektive do të 

ishte ajo që lejon të merren rezultate më të 

mira me shpenzimet më të ultë. Në pemëtari 

dallojmë plehërimin bazë, ose të mbjelljes 

dhe plehërimin vjetor ose të mirëmbajtjes. 

Për të arritur rezultate të mira me plehërimin 

e mirëmbajtjes është e domosdoshme të 

mbahen parasysh dhe mundësia dhe mënyra 

e ujitjes, sistemi i punimit të tokës dhe 

bashkëshoqërimet e mundshme. 

Plehërimi bazë 


144 

Figura 7.5. Plehërimi i kulturave të 

ndryshme 

Kryhet në momentin para mbjelljes së 

fidanit në pemëtore. Shpesh është quajtur 

plehërim rezervë sepse synon të pasurojë me 

elementë ushqimorë të asimilueshëm nga 

bima, shtresat e poshtme të tokës me 

elementë të tillë si fosfori, potasi, e në toka 

acide me kalcium për të korrigjuar 

alkalinitetin e tokës meqenëse elementë të 

tillë lëvizin shumë ngadalë në tokë. Në këtë 

mënyrë fidanit i vihen në dispozicion 

rezerva ushqimore të asimilueshme gjatë

ciklit të tij biologjik. Për plehërim bazë 

rekomandohen 500-600 kg P2O5 i 

asimilueshëm / pH; 800-1000 kg K2O dhe 

një sasi e bollshme plehu organik, i cili duke 

iu nënshtruar mineralizimit gradual shërben 

si një depozitë e elementëve ushqimorë për 

disa vite me radhë. 

Plehërimi i emergjencës 

Gjatë tranpiantimit nga fidanishtja në 

pemëtore fidani pëson një tronditje që 

shkaktohet si rezultat i shkëputjes dhe 

dëmtimit të sistemit rrënjor gjatë shkuljes 

nga fidanishtja. Kjo çon në luhatje 

fiziologjike e metabolike të fidanit. Për të 

stabilizuar sa më shpejt gjendjen e fidanit 

dhe rifillimin e aktivitetit fiziologjik e 

biologjik normal të tij është përdorur që në 

kohët më të lashta trajtimi i sistemit rrënjor 

me llucë të përgatitur nga një përzierje pleh 

stalle i freskët + argjilë në raport 1:1. 

Plehërimi i përvitshëm. Gjatë dy 

dhjetëvjeçarëve të fundit është vënë re 

tendenca e plehërimeve të përvitshme me 

sasira të bollshme sidomos të plehrave 

azotike gjë që çoi në daljen e probleme 

ekologjike si ndotja e ujërave, shtim i 

nitriteve në prodhimet e frutikulturës etj. 

Dukuri të tilla bënë që sot të flitet gjithmonë 

e më shumë për produkte biologjike pa 

mbetje kimike. Në këtë kontekst frutat zënë 

një vend të veçantë. Për t'ia arritur këtij 

qëllimi është e këshillueshme të evitohet në 

maksimum shpërndarja e plehrave azotike 

duke kryer fraksione të këtij plehërimi në 

momentet më të nevojshme për pemën, si në 

momentin e rifillimit të vegjetacionit etj. 


145 

Koha e shpërndarjes së plehrave. Për të 

përcaktuar drejt kohën e hedhjes së plehrave 

me synim që të merret koeficienti më i lartë 

i shfrytëzimit të tyre është e rëndësishme të 

njihet periudha e rritjes intensive të rrënjëve 

gjatë vitit. 

Në kushtet e klimës së ngrohtë rrënjët e 

pemëve gjetherënëse rriten me ritme të 

ndjeshme në vjeshtë dhe pranverë duke 

arritur maksimumin në periudhën para 

lulëzimit. 

Me rritjen intensitetit të zgjatjes së lastarit, 

rritja e rrënjëve pakësohet derisa kap vlerat 

më të ultë gjatë verës dhe rifillon me 

intensitet në vjeshtë. Rrënjët e formuara në 

vjeshtë ruajnë vitalitetin e tyre deri në muajt 

e dimrit, madje gjatë tij kur temperatura 

është më e lartë së 5 gradë vazhdon rritja 

dhe formimi i rrënjëve të reja, por me ritme 

më të ultë. 

Edhe në pemët gjithmonë të gjelbra (ulli, 

agrume, nespulla etj), rrënjët janë objekt i 

ciklit të rritjes dhe alternojnë me rritjen e 

pjesës ajrore. Në këto rrethana natyrisht 

thithja e elementëve ushqimorë varet nga 

temperatura e tokës. Zakonisht për pemët 

frutore ajo luhatet në kufijtë 7-22 gradë, 

gjithmonë në kushte të favorshme lagështie. 

Mbi 32 gradë aktiviteti i rrënjëve bie në 

kufij minimalë. 

Këto veçori bëjnë që në pemëtari ndryshe 

nga bimët e arrave koha e shpërndarjes së 

plehrave fosfatike e potasike nuk është e 

lidhur me ciklin vegjetativ të kulturës. 

Përkundrazi ajo bëhet për të pasuruar tokës 

dhe për të plotësuar kërkesat e bimëve. Në

mënyrë orientuese këshillohet si periudha 

më e përshtatshme mesi i vjeshtës deri në 

fund të shkurtit. Kjo varet nga natyra e 

tokës, kushtet klimatike të zonës, nevojat për 

fuqi punëtore etj. 

E njëjta periudhë kohore këshillohet edhe 

për plehun organik, kaliumin e magnezin. 

Plehërimi azotik përkundrazi duhet të bëhet 

pjesërisht në fund të dimrit e fillim të 

pranverës, kur sistemi rrënjor ka filluar 

intensivisht aktivitetin fiziologjik dhe pema 

është gati të fillojë vegjetacionin ose frutat. 

Përkundrazi në pemët e reja që janë në fillim 

të vegjetacionit dhe të formimit të kurorës 

mund të kryhet shpërndarja e plehrave 

azotike gjatë gjithë pranverës për të nxitur 

rritjen sa më të madhe të masës së gjelbër. 

Mënyra e shpërndarjes së plehërave. 

Efikasiteti i plehërimit varet shume nga 

mënyra e shpërndarjes së tyre në tokë. Në 

bimët 1-3 vjeçare plehrat në formë pluhuri 

ose të granuluara shpërndahen në kufizim 

(2-4 metra 2) përreth trungut. 

Në pemët e rritura dhe të mbjella në distanca 

të mëdha si ulliri, arra, bajamja, ose 

pemëtoret e trashëguara me nënshartesa të 

fuqishme dhe kultivarë të fuqishëm plehrat 

duhet të shpërndahen duke filluar nga një 

distancë 0.5-1 metër nga trungu e duke 

përfunduar përtej projeksionit të kurorës. Për 

pemët që ndodhen në fazën e prodhimit 

maksimal dmth rritja vegjetative është e 

stabilizuar e bashkë me të edhe përmasat e 

kurorës, është më e këshillueshme që plehrat 

të shpërndahen duke filluar nga 1/3 e 

projeksionit të kurorës e në periferi duke e 

kapërcyer atë. Në pemëtoret intensive 


146 

shpërndarja e plehrave kryhet në gjitha 

sipërfaqen e pemëtores. 

Thellësia e hedhjes së plehrave. Ne 

pemëtoret që punohen çdo vit ( e që është 

rasti më i shpeshtë sot në pemëtoret e reja) 

prania e rrënjëve në pjesën sipërfaqësore (15 

cm) pothuajse mungon për shkak të 

punimeve periodike. Masa e rrënjëve 

thithëse kur ato nuk pengohen nga faktorë të 

ndryshëm (ujërat freatike të cektë, 

përmbajtja e lartë e argjilës, prania e 

shkëmbit amnor të fortë etj) shtrihet në 

thellësinë 10-100 cm. Në këto kushte është 

tepër e rëndësishme të gjendet një mënyrë 

efikase për shpërndarjen dhe pasurimin 

uniform të kësaj shtese me elementët 

ushqimorë të nevojshëm. 

Më i vështirë është problemi për plehra të 

tilla si fosfori, potasi që kanë lëvizshmëri të 

ulët në tokë. Mënyrat më të këshillueshme 

kanë qenë ato të hedhjes me kanale, me 

sonda etj por asnjëra nuk ka dhënë rezultatet 

të mira. Më efikase është hedhja e këtyre 

plehrave në sasirë të bollshme me plehërim 

bazë gjate kryerjes së punimeve të thella 

para mbjelljes. 

Azoti është element shumë i lëvizshëm në 

tokë dhe hidhet shumë sepse edhe thithet 

shpejt nga rrënjët. Shpërndarje e tij në 

sipërfaqe bëhet duke e shoqëruar me 

prashitje ose frezime për të penguar 

avullimin në atmosferë. Plehërimi një masë 

agroteknike shumë efikase për përmirësimin 

e funksionimit normal të jetës së pemëve 

frutore dhe, si pasojë, për shtimin e 

prodhimit e të fryteve. Përvoja e ekonomive 

tona bujqësore ka vërtetuar së plehërimi i

mirë i pemëve frutore ndikon shumë në 

rritjen e rendimenteve. Me anë të plehërimit 

fuqizohet sistemi rrënjor, dhe, për pasojë, 

rritet fotosinteza, në sajë të tërheqjes nga 

toka me shumicë të ujit dhe të lëndëve 

ushqyese dhe furnizimit më të mirë të 

gjetheve. 

Efekti i plehërimit është veçanërisht i 

ndjeshëm sidomos në tokat që kanë sasinë e 

nevojshme të ujit. Plehërimi ndikon në 

zgjatjen e jetës së organeve të ndryshme të 

pemëve dhe ndihmon në diferencimin e 

sythave frutore. Ai pakëson rënien e luleve 

dhe të fryteve të rëna dhe ndikon shumë në 

rritjen e madhësisë së fryteve. Zhduk 

prodhimin periodik, rrit qëndrueshmërinë e 

pemëve ndaj të ftohtit dhe lehtëson mbylljen 

e plagëve të pemës. 

Plehërimi ndikon si në vitin e përdorimit të 

tij, ashtu edhe në atë të ardhshëm, në 

gjendjen shëndetësore, dhe prodhimin e 

pemës. Pemët dhe të gjitha bimët në 

përgjithësi, kanë nevojë për të gjitha 

elementet ushqyese. Mungesa ose teprica e 

ndonjërit prej tyre sjell anomali të mëdha në 

funksionimin normal të jetës së pemëve. Në 

këtë drejtim duhet pasur mirë parasysh roli 

që luan çdo element ushqyes dhe anomalitë 

që krijohen nga mungesa dhe teprica e 

secilit prej tyre. 

Azoti është i domosdoshëm për formimin 

e lëndëve të ndryshme organike, që marrin 

pjesë në ndërtimin e citoplazmës dhe 

bërthamës së qelizave dhe ruhen si lëndë 

rezervë në inde të veçanta të pemës; Azoti 

merr pjesë në ndërtimin e klorofilit, prandaj 

ka rëndësi shumë të madhe në të gjitha 


147 

drejtimet e jetës së pemëve. Azoti ka efekt 

shumë të madh në rritjen vegjetative të 

lastarëve, të gjetheve, të fryteve, pra dhe në 

rritjen e prodhimit. Mungesa e azotit bën që 

pemët të lulëzojnë vonë dhe të frenohet rritja 

vegjetative e lastarëve. Gjethet dhe lastarët 

marrin në këtë rast ngjyrë të zbehtë, frytet 

ngelen më të vogla dhe prodhimi është më i 

paktë. Në mungesë të azotit periudha e 

vegjetacionit është më e shkurtër dhe gjethet 

rrëzohen para kohe. Kur azoti gjendet në 

tokë me tepricë, pemët vonojnë të hyjnë në 

prodhim, lastarët rriten shumë dhe ka raste 

kur frytet nuk arrijnë të piqen në vjeshtë. 

Frytet nuk marrin ngjyrën karakteristike, 

piqen me vonesë dhe janë pak aromatike. 

Fosfori. Ndihmon në frymëmarrjen, në 

këmbimin e lëndëve, në formimin e 

sythave frutore dhe fuqizon degëzimin e 

rrënjëve. Fosfori ndihmon në përgatitjen më 

të mirë për dimërim të pemëve, në 

zvogëlimin e ciklit të vegjetacionit, në 

lidhjen e fryteve dhe në pjekjen e mirë të 

lastarëve. Në mungesë të fosforit pemët nuk 

rriten si duhet, formimi i sythave frutorë 

kufizohet, gjethet marrin ngjyrë të gjelbër në 

blu, kurse frytet mbeten të vogla me tul të 

butë dhe të thatë. Shpeshherë ndodh që në 

tokë të ketë sasi të mjaftueshme fosfori, por 

që nuk shfrytëzohet si duhet nga pema, pasi 

mund të gjendet në forme të 

papërvetësueshme nga bima. 

Kaliumi kryen funksione të rëndësishme 

në gjallesat bimore, si p.sh. nxit rritjen e 

indeve të reja meristematike, ndihmon në 

formimin e karbohidrateve, rregullon 

regjimin ujor në bimë dhe përmirëson 

qëndrueshmërinë ndaj të ftohtit të indeve

dhe organeve të ndryshme. Në mungesë të 

potasit rritja e lastarëve kufizohet dhe ulet 

qëndrueshmëria ndaj thatësisë, gjethet 

zverdhen dhe bien para kohe, dëmtohet 

formimi i sythave frutore, prodhimi ulet dhe 

cilësia e tij mbetet e dobët. 

Kalciumi krijon kushte të përshtatshme 

në tokë për veprimtarinë normale të 

baktereve nitrifikuese dhe ul aciditetin e 

tokës. Kalciumi ndihmon pjekjen e fryteve 

dhe të lastarëve. Teprica e kalciumit në tokë 

është e dëmshme, sidomos për ftoin, 

pjeshkën, dardhën etj. 

Nevojat e pemëve frutore për elementet e 

ndryshme ushqyese. Pemët frutore kanë 

kërkesa të ndryshme për elementet 

ushqyese. Këto nevoja janë të ndryshme në 

specie të ndryshme frutore. Kështu, p.sh, 

pjeshka, molla etj. kanë kërkesa më të 

mëdha sesa bajamja, fiku etj. Kërkesat e 

pemëve për lëndë ushqyese varen dhe nga 

mosha. Pema me moshë më të madhe në 

përgjithësi, kërkon më tepër lëndë ushqyese. 

Në moshë të re plehërimi ndihmon rritjen e 

shpejtë të kurorës; shkurton periudhën 

joprodhuese duke e përgatitur pemën për 

prodhim. Në periudhën e frytëzimit të plotë 

plehërimi kompenson lëndët ushqyese të 

shpenzuara për marrjen e prodhimit dhe 

rritjen vegjetative. Në periudhën e plakjes, 

sigurimi në sasi të mjaftueshme i lëndëve 

ushqyese ndihmon në zgjatjen e periudhës 

prodhuese, në ruajtjen e fuqisë rritëse të 

lastarëve dhe bima është në gjendje të 

përballojë me lehtësi ripërtëritjen e indeve 

dhe të organeve të vjetruara të saj. Prandaj 

pemët në prodhim kanë nevojë për plehra 


148 

më shumë së pemët e reja, kurse pemët e 

plakura më shumë së pemët në prodhim dhe 

së ato të reja. Kërkesat e pemëve për 

elemente ushqyese ndryshojnë gjatë fazave 

fenologjike. 

Në përgjithësi, kërkesa për azot janë të 

vazhdueshme gjatë gjithë vegjetacionit, por, 

ajo rritet me rritjen e bujshme të lastarëve 

dhe fryteve dhe kanë një fare uljeje nga 

fundi i verës dhe i vjeshtës. Në vjeshtë 

lëndët azotike përdoren më me shumicë për 

rritjen e sistemit rrënjor. Nevojat për fosfor 

janë më të mëdha gjatë rritjes së bujshme të 

lastarëve dhe gjatë kalitjes për dimërim, 

kurse më të vogla në fillim të rritjes dhe në 

fund të ciklit të madh. Nevojat për kalium 

janë më të mëdha në fazën e çeljes së 

sythave, në rritjen e qetë të lastarëve, në 

fazën e pjekjes së indeve dhe të depozitimit 

në to të lëndëve rezervë. 

Nevojat e pemëve për lëndët ushqyese. 

mund të përcaktohen; 

- me vrojtime me sy kur jemi në gjendje 

të dallojmë çrregullimet që sjell 

mungesa e çdo elementi; 

- me analiza laboratorike të tokës madje 

edhe të gjetheve. Në këtë drejtim duhet 

të shfrytëzohen hartat agrokimike si dhe 

duhen bërë analiza të tjera të 

vazhdueshme; 

- me anë të ngritjes së eksperimenteve 

fushore ku të përcaktohet së cili nga 

variantet e plehërimit ndikon më shumë 

në rritjen e prodhimit. 

Llojet e plehrave. Për plehërimin e pemëve 

frutore përdoren plehrat organike të

kafshëve të ndryshme, kompostot, torfa, 

lëngu i plehut, fekalet etj. si dhe plehrat 

minerale, si nitrati i amonit, superfosfati, 

kloruri i kaliumit etj. 

Afatet e plehërimit. Koha e hedhjes së 

plehrave varet, në radhë të pare, nga lloji i 

plehut, duke pasur parasysh kur ky bëhet i 

përvetësueshëm nga bimët. Po ashtu koha e 

plehërimit varet nga kultura që do të 

plehërohet, nga fenofazat e ndryshme që 

kalojnë pemët, nga lloji i tokës, sasia e ujit 

në tokë etj. 

Normat e plehërimit. Sasia e plehrave 

organike dhe minerale që duhet të përdoren 

gjatë plehërimit të pemëve frutore, varet nga 

sasia e lëndëve ushqyese në tokë, mosha, 

kultivari dhe nënshartesat e saj, agrofondi në 

tërësi etj. Prandaj, është e domosdoshme që 

përcaktimi i normave të plehërimit të bëhet 

me saktësi dhe në veçanti për ekonomi të 

ndryshme, bujqësore madje edhe për 

pemëtore të veçanta brenda ekonomive. 

Megjithatë, në mënyrë orientuese duhet të 

kemi parasysh disa norma plehërimi. Kështu 

p.sh., të pemë të reja, deri në hyrjen e tyre në 

prodhim, mund të përdoren rreth 80-100 

kg/ha lëndë aktive azot, 50-80 kg/ha lëndë 

aktive fosfor dhe 60-80 kg/ha lëndë aktive 

kalium. 

Në pemë në moshë prodhimi sasia e këtyre 

plehrave gradualisht rritet deri në dyfishimin 

e sasisë për cilindo nga plehrat. Kështu 

pemëve në prodhim mund t'u hidhen 100- 

180 kg/ha lëndë aktive azot, 100-150 kg/ha 

lëndë aktive fosfor dhe po aq lëndë aktive 

kalium për hektar. 


149 

Plehrat organike zakonisht hidhen një here 

në dy-tre vjet në sasinë rreth 300-400 kv/ha 

pleh stalle të shpërbërë mirë. 

Mënyrat e plehërimit. Në përdorimin e 

plehrave organike ose minerale duhet të 

kemi parasysh, në radhë të pare, që të 

plehërohet bima e jo toka. Kjo është 

veçanërisht e rëndësishme për pemët frutore, 

sistemi rrënjor i të cilave vendoset në gjerësi 

dhe thellësi të ndryshme. 

Kështu, në pemët njëvjeçare sistemi rrënjor 

është i vendosur brenda gropës së mbjelljes; 

kurse duke filluar nga viti i dytë, ai 

zgjerohet çdo vit nga 60-100 cm. Pra, në 

vitet e para plehrat duhet të hidhen vetëm 

rreth e qark pemëve në zonën ku ndodhet 

sistemi rrënjor. Sistemi rrënjor i pemëve në 

prodhim zë zakonisht të gjithë sipërfaqen e 

tokës së pemëtores, prandaj edhe plehrat 

duhet të hidhen në të gjithë sipërfaqen e 

pemishtes. 

Po ashtu, gjatë plehërimit duhet të kihet 

parasysh thellësia e vendosjes së rrënjëve në 

tokë. që zakonisht është 20-100 cm dhe 

shpejtësia e shkrirjes dhe e lëvizjes së 

lëndëve ushqyese në tokë. Kështu, fosfori, 

kaliumi dhe plehrat organike duhet të futen 

sa më thellë (30-40 cm), kurse plehrat 

azotike duhet të hidhen edhe në thellësi të 

vogla. Duke marrë parasysh këto specifika, 

kemi disa plehërime: 

Plehërimi gjatë punimit të thellë të tokës. 

Para punimit të thellë të tokës në vjeshtë 

hidhet plehu, i cili përmbyset në thellësinë e 

punimit. Në këtë mënyrë hidhen plehrat 

organike, potasike, dhe fosforike.

Plehërimi gjatë punimeve pranverore. Para 

punimeve pranverore hidhen plehrat dhe 

përmbysen gjatë punimit. Kjo mënyrë 

hedhjeje këshillohet vetëm për plehrat 

azotike. 

Plehërimi me brazda të thella. Për të 

siguruar futjen e plehrave sa më thellë, në 

zonën ndërmjet rreshtave të pemëve në 

vendin e projeksionit të periferisë së 

kurorës, hapen brazda të thella 30-35 cm. Në 

fund të brazdës hidhen plehrat dhe pastaj ato 

mbulohen me dheun e brazdave. 

Plehërimi në gropa. Kohët e fundit 

praktikohet plehërimi organik e mineral në 

gropa, sidomos për pemët që janë në 

prodhim të plotë, ku sistemi rrënjor zë gjithë 

sipërfaqen e pemishtes, në mënyrë që 

plehrat të shkojnë sa më afër rrënjëve. Rreth 

kurorave të pemëve hapen gropa 60 cm të 

thella, të cilat mbushen me pleh stalle dhe 

plehra fosforike sipas dozave të përcaktuara 

për çdo pemë ose hektar. Pastaj gropat 

mbulohen përsëri. Rreth çdo peme hapen 6- 

8 gropa. 


Figura 7.6. Shpërndarje e plehrave 

150 

Plehërimi i lëngshëm. Për të ndihmuar 

depërtimin me lehtësi të elementeve 

ushqyese në thellësi të tokës, mund të bëhet 

plehërimi i lëngshëm i pemëve. Plehu i 

planifikuar për plehërimin plotësues hidhet 

në ujin që do të përdoret për ujitje. 

Plehërimi i gjelbër. Për rritjen e fondit të 

plehrave organike, të cilat kanë përdorim 

shumë të gjerë. sidomos për perimet, 

drithërat dhe bimët industriale, në pemëtari, 

merr një rëndësi të madhe përdorimi i 

plehërimit të gjelbër. 

Plehërimet e gjelbra ndihmojnë për shtimin 

e humusit në tokë, në aktivizimin e mikrongjallesave, 

ruajtjen e lagështirës dhe 

mbrojtjen e tokës nga gërryerjet gjatë dimrit. 

Ato rritin gjithashtu, rendimentin në një 

masë të mirë. 

Për plehërimin e gjelbër mund të përdoren 

këto bimë:burxhak + tërshërë ose thekër, 

Mbillet në tetor nëntor duke përdorur 100- 

120 kg/ha fare burxhak dhe 40-50 kg/ha 

tërshërë ose thekër; bizele foragjere e përzier 

me tërshërë në raportin 1:1. Mbillet në 

shtator-tetor me normë 80 kg/ha bizele dhe 

80 kg/ha tërshërë. Të dyja këto mbjellje janë 

të përshtatshme për zonën e ftohtë.

PYEJTE 

1- Ç'rëndësi ka punimi i tokës per pemëtoret? 

2- Cila është koha e punimit të pemëve frutore? 

3- Ç'rëndësi ka plehërimi per pemët frytore? 

4- Cilat janë llojet e plehrave që përdoren në pemëtore? 

5- Flitni per afatet dhe normat e plehërimit të pemëve frytore. 

6- Cilat janë mënyrat e mbajtjes së tokës në pemëtore? 

7- Si bëhet punimi i tokës rreth pemëve? 

8- Cilat janë kulturat që shoqërojnë pemët frutore? 


151

KAPITULLI I TETË 


1. Ujitja e pemëve frutore 

2. Kërkesat e pemëve frutore për ujë gjatë ciklit të tyre vjetor 

3. Efektet, afatet dhe metodat e e ujitjes 

KAPITULLI I TETE 


1. Ujitja e pemëve frutore 

Kultivimi i pemëve frutore në vendin tonë 

realizohet në kushtet e pranisë së një sasie të 

mjaftueshme reshjesh vjetore që luhatet nga 

600-900 mm në zonën e ulët bregdetare, në 

1200-1900 mm në zonat malore e të tjera. 

E krahasuar me nevojat biologjike të 

specieve të ndryshme drufrutore kjo sasi 

reshjesh të çon në gjykimin e gabuar së ato 

plotësojnë nevojat e bimës për lagështi. 

Në fakt shpërndarje e atyre është shumë 

heterogjene; në sezonin dimër - pranverë kur 

kërkesat e bimëve janë tepër të ultë bie rreth 

70% e sasisë së tyre, në vjeshtë 25-27% 

ndërsa në verë që kërkesat janë më të larta 


152 

sepse edhe temperaturat po ashtu janë më të 

larta bien vetëm 1-3% e reshjeve vjetore. 

2. Kërkes ciklit të tyre vjetor 

Qëllimi kryesor i ujitjes është të sigurojë 

sasinë e nevojshme të ujit në tokë në mënyrë 

që të kënaqë kërkesat e pemëve për ujë, 

duke eliminuar kushtet e stresit e për të 

siguruar një rendiment maksimal. Përveç 

kësaj ujitja realizon dhe disa qëllime të tjera 

si aklimatizimin e bimës në kushte të 

veçanta (rasti i rrënjëzimit të fidanëve të rinj 

ose mbrojtja nga ngricat), shpërndarjen e 

plehrave në forma të lëngshme, shpërndarjen 

e preparateve kimike etj. 

Sidoqoftë duke mbajtur parasysh qëllimin 

kryesor të ujitjes mund të themi së është e

domosdoshme të theksohet së rritja e 

mëvonshme e lastarëve kryhet në pranverë 

(75-90%), ndërsa rritja e më vonshme është 

me intensitet të ulët. Paralel me rritjen 

intensive të lastarit ndodh edhe rritja 

intensive e frutit gjë që bën tepër të 

rëndësishme ujitjen në tokë në kufijtë 

optimal. Për kushtet e vendit tonë periudha 

më kritike për lagështi është nga fundi i 

muajit maj deri në fillim shtatori. 

Në mungesë të lagështisë optimale në tokë 

vërehen : 

- rrëzim të madh të frutave 

- ngadalësim të ritmeve të rritjes së lastarit 

deri në ndërprerje të rritjes së tij 

- shkurtim i periudhës prodhuese të pemës 

- ulje të cilësisë së frutave 

- hyrje e pemës në prodhim të këmbyer 

(periodik) etj 

2. Kërkesat e pemëve frutore për ujë 

gjatë ciklit vjetor 

Kultura të ndryshme drufrutore kanë kërkesa 

të ndryshme për lagështi në tokë. Nevojat 

më të mëdha për ujë i kanë agrumet sidomos 

limoni, pjeshka e më pas molla, hurma, 

kumbulla, etj, ndërsa më rezistente ndaj 

thatësirës në tokë paraqitet qershia, fiku, 

bajamja etj. 

Kërkesat për ujë të pemëve varen dhe nga 

disa faktorë të tjerë: 

3. zona në të cilën kultivohet ku duhen 

marrë parasysh temperaturat e larta që 

arrijnë gjatë periudhës së vegjetacionit, 

intensiteti erërave etj, të cilat ndikojnë 


153 

drejtpërdrejt të sasia e ujit të larguar 

nëpërmjet evapotranspiracionit 

4. nënshartesa e përdorur, kështu psh 

dardha e shartuar mbi gorricë është më 

rezistente së ajo e shartuar mbi dardhën 

e egër ose ftoin 

5. dendësia e mbjelljes, pemët e mbjella në 

distanca më të afërta janë më të 

ndjeshme ndaj mungesës së lagështirës 

në tokë, sepse rrënjët e tyre zënë një 

volum të vogël toke dhe i bëjnë 

konkurencë njëra tjetrës 

6. sasia e prodhimit, pemët me prodhim më 

të madh e ndjejnë më shumë mungesën e 

lagështirës së nevojshme dhe si reflektim 

i saj rrëzojnë një sasi të konsiderueshme 

kokrrash për të rivendosur ekuilibrin 

fiziologjik 

7. tipi i tokës, tokat ranore kanë aftësi më 

të vogël ujëmbajtëse, ndaj edhe pemët e 

ndjejnë më shpejt mungesën e lagështisë 

në këto toka 

8. lloji i pemës, ndonëse më sipër në dhamë 

një radhitje të specieve të drurëve frutore 

sipas kërkesave për lagështi, vlen të 

theksohet fakti së secila prej tyre ka 

momente të caktuara ku kërkesat për 

lagështi janë në sasi maksimale. Kështu 

nëse farorët kërkesa t më të mëdha i 

kanë në momentin e rritjes maksimale të 

frutit, bërthamorët, ulliri bajamja etj i 

kanë në momentin e forcimit të 

bërthamës. Individualizimi i këtyre 

kërkesave bëhet nëpërmjet llogaritjes së 

treguesit “konsum uji për njësi të lëndës 

së thatë”, i cili është i ndryshëm për 

specie të ndryshme. 

3. Efektet, afatet dhe metodat e ujitjes

Efektet e ujitjes mund ti rrjeshtojmë si më 

poshtë: 

zhvillim vegjetativ më i madh dhe më 

uniform i pemës gjë që lejon që të 

sigurohet prodhim më i bollshëm për 

vitin pasardhës 

zhvillim normal të diferencimit të 

sythave, organeve të lules e për rrjedhojë 

lidhje më të madhe të frutave 

siguron fruta të mëdhenj e me tregues 

cilësorë tregtare të lartë 

pakëson në maksimum fenomenin e 

prodhimit të këmbyer 

shton prodhimin vjetor nga 20-100% 

Afatet e ujitjes 

Ujitja përdoret për të plotësuar deficitet e 

rezervave të lagështisë në tokë, që vërehen 

zakonisht në periudha kritike të ndryshme 

sipas llojit të pemës. Vlerësimi i nevojave 

për ujitje, bazuar në konsumin e ujit nga 

pema (evaporim+ transpirim) në raport me 

sasinë e reshjeve dhe humbjen e tyre përmes 

rrëshqitjes sipërfaqësore ose rrjedhjes në 

thellësi lehtëson përcaktimin e afateve të 

ujitjes. 

Nëpërmjet llogaritjes së lagështirës në tokë, 

duke kryer analiza në mënyrë periodike. 

Shqetësimet për pemën mund të ndjehen 

sapo lagështia të ketë rënë nën 70%, 

produktiviteti i aparatit gjethor ulet 

ndjeshëm dhe pema shfaq shenja të 

vyshkjes. Nëpërmjet gjetjes së një lidhjeje 

midis ETP dhe njërit prej faktorëve janë 

nxjerrë shumë të dhëna nga kërkime. Që të 

gjitha kanë si bazë llogaritjen e 

evapotranspirimit dhe korrigjimet e 


154 

mundshme të tij sipas tipit të kulturës dhe 

mënyrës së mbajtjes së tokës. Nëpërmjet tij 

në gjejmë bilancin ujor në total dhe 

vlerësojmë nevojat për ujë për një zonë të 

caktuar. 

Metodat e ujitjes 

Zgjedhja e mënyrës së ujitjes varet nga një 

sërë faktorësh: 

1. sasia e ujit të disponueshëm 

2. mënyra e sistemimit të pemëtores 

3. mundësia e investimeve në të etj 

Në kushtet e pemëtoreve ekzistuese mund të 

përdoret një nga mënyrat tradicionale të 

ujitjes me tava, me brazda ose me rrëshqitje 

sipërfaqësore. Këto mënyra shpenzojnë 

sasirë të mëdha uji, nxisin erozionin, 

krijojnë ngjeshje të tokës etj dhe kanë 

efektivitet të ulët. Mënyrat më të fundit për 

ujitje sot në pemëtore janë; ujitja në formë 

shiu poshtë kurorës ose edhe sipër kurorës 

dhe ujitja me pika. 

Ujitja në formë shiu poshtë kurorës 

realizohet përmes shpërndarjes së 25-30 

spreucatorëve për ha, të cilët punojnë nën 

presion 1.5-2.5 bar dhe shpërndajnë 400-800 

litra ujë në orë. 

Ujitja në formë shiu poshtë kurorës po 

zëvendëson pothuaj totalisht atë sipër 

kurorës sepse ka disa avantazhe: 

humbjet e ujit nga evapotranspirimi janë 

më të vogla 

kërkon më pak presion 

realizon ujitjen duke shpenzuar më pak 

ujë në krahasim me metodat tradicionale

krijon mundësi ujitjeje dhe në terrenet e 

pjerrtë pa nxitur erozion 

kursen fuqinë punëtore 

nuk dëmton strukturën dhe 

karakteristikat e tjera të tokës 

krijon mundësi për të kontrolluar sasinë 

e ujit të përdorur për ujitje dhe mund të 

mbrojë pemët nga ngricat. 

Figura 8.1. Ujitja në forme shiu poshtë 

kurorës 

Ujitja e lokalizuar (ujitja me pika), bazohet 

në instalimin e një sistemi hidraulik bujqësor 

të përsosur i cili është në gjendje të 

shpërndajë dhe furnizojë pemën me sasinë e 

ujit të nevojshëm në mënyrë uniforme gjatë 

gjithë periudhës vegjetative. 

Ky sistem funksionon nën një presion të ulët 

dhe kursen në maksimum ujin (1-6 litra për 

çdo pikatore). 

lejon qarkullimin e lirshëm të njerëzve 

dhe mjeteve në pemëtore 

eliminon pothuajse tërësisht evaporimin 

dhe erozionin, duke kursyer ujin në 


155 

masën 30-40% për rrjedhojë rritet 

efektiviteti 75-90% 

duhet bërë kujdes në zgjedhjen e ujit që 

përdoret për ujitje 

pakëson nevojën e punimeve periodike 

të tokës 

mundëson shpërndarjen e plehrave 

kimike në formë të lëngshme 

mund të përdoret edhe në toka të 

pasistemuara mirë 

numri i pikatoreve për njësi të sipërfaqes 

është në varësi të species, moshës së 

pemës distancave të mbjelljes, tipit të 

tokës etj 

Figura 8.2. Ujitja me pika 

Në përgjithësi llogariten rreth 2500 pikatore 

për ha me një prurje 4 lit/orë. Duke ujitur 5 

orë në çdo ndërresë harxhohet rreth 1/10 e 

sasisë së ujit të nevojshëm për ujitje në 

formë shiu por frekuenca e ujitjes është më e 

madhe. Sipas tipit të pikatores që përdoret 

mund të kemi shpërndarje të vazhdueshme 

të ujit ose me intervale të caktuara. 

Shpërndarje e vazhdueshme ruan lagështirën 

në tokë në kufijtë e kapacitetit ujëmbajtës të

saj dhe kënaq më mirë kërkesat e bimës, nuk 

lejon luhatjen e lagështirës dhe pengon 

bllokimin e pikatores. Prodhime të bollshme 

nga pemët frutore mund të merren kur të 

sigurohet sasia e nevojshme e lagështirës në 

tokë gjatë gjithë vegjetacionit, në përshtatje 

me kërkesat e vetë pemëve frutore. 

Në vendin tone sasia vjetore e reshjeve është 

kurdoherë më e madhe së nevojat e pemëve 

për ujë. Megjithatë ato mund të vuajnë nga 

thatësia, në qoftë së nuk merren masa për të 

siguruar lagështirën në tokë, pasi ajo të në 

mungon në kohët më kritike për pemët. 

Kështu, gjatë verës kur zakonisht reshjet 

janë më të pakta, pemët kanë nevoja të 

mëdha për ujë. Uji në këtë kohë është i 

domosdoshëm për rritjen e mirë vegjetative 

të lastarëve, të rrënjëve, për trashjen e 

degëve, për rritjen e fryteve etj. Pemët 

frutore në vendin tone mbillen kryesisht në 

zona kodrinore e malore, ku regjimi ujor, në 

përgjithësi, nuk është i mirë. 

Prandaj, krahas masave të tjera biologjike 

dhe agroteknike për luftimin kundër 

thatësisë, ujitja e pemëve frutore është një 

masë mjaft e rëndësishme, që ndikon shumë 

në rritjen e prodhimit. Mungesa e ujit në 

tokë bën që bimët të vuajnë dhe për lëndë 

ushqyese, pasi, duke kërkuar ujin, rrënjët 

janë të detyruara të depërtojnë në thellësi më 

të mëdha. ku sasia e lëndëve ushqyese është 

më e vogël. Për këto arsye, krahas ngritjes së 

pemëtoreve duhet të mendohet seriozisht 

dhe për sigurimin e ujitjes. 

Vitet e fundit në vendin tone po bëhet një 

punë shumë e madhe për të shtuar 


156 

sipërfaqen e ujitshme edhe në zonat 

kodrinore e malore, prandaj janë shtuar 

shumë mundësitë për ujitjen e pemëtoreve. 

Speciet, kultivarët dhe nënshartesat e 

ndryshme frutore kanë nevoja të ndryshme 

për ujë. Kështu pjeshka, hurma, molla etj. 

kanë më shumë nevojë për ujë së qershia, 

kumbulla e sidomos bajamja, fiku etj. Fiqtë 

për konsum të freskët, si lloji patëllxhan, 

kumbullat e grupit kino-japonez etj. kanë 

nevoja më të mëdha për ujë nga fiqtë ose 

kumbullat për tharje. 

Po kështu molla e egër, dardha e egër, 

mezhdrava, bajamja etj. janë nënshartesa më 

të mira për zona më të thata, meqenëse i 

qëndrojnë më shumë mungesës së 

lagështirës në tokë, sepse sistemi rrënjor i 

tyre futet në thellësi më të mëdha. Për pemët 

frutore rëndësi merr sigurimi i lagështirës në 

tokë në masën 60-80% të kapacitetit fushor 

të tokës, në thellësinë 20-100 cm. Zbritja e 

lagështirës së tokës nën masën 50% bëhet 

mjaft kritike për jetën normale të pemëve. 

Afatet e ujitjes. Koha e ujitjes varet nga 

nevojat e specieve dhe kultivarëve të 

ndryshëm për nga natyra e kalimit të 

fenofazave, nga lloji i tokës dhe sasia e 

reshjeve, nga temperatura. lagështira e ajrit, 

kompleksi i masave. të tjera agroteknike etj. 

Përcaktimi i afatit të ujitjes është mjaft i 

rëndësishëm, pasi si mungesa ashtu edhe 

teprica e ujit qoftë edhe në mënyrë të 

përkohshme, sjellin dëme të ndjeshme në 

zhvillimin normal të pemëve. Afati i ujitjes 

mund. të caktohet me anë të analizave 

laboratorike, duke përcaktuar përqindjen e

lagështirës që ka toka në thellësinë e 

vendosjes së sistemit rrënjor. Në përgjithësi 

kjo është e vështirë të realizohet kudo, 

prandaj në përcaktimin e kohës së ujitjes 

mund të udhëhiqemi nga disa afate 

orientuese. Pemët kanë më tepër nevojë për 

ujë para dhe pas lulëzimit. Përgjithësisht për 

kushtet e vendit tone ujitja në këtë kohë nuk 

është problem, pasi ka sasi të mjaftueshme 

reshjesh. 

Megjithatë, nuk janë të rralla rastet kur gjatë 

pranverës për një muaj të mos kemi reshje, 

gjë që prish regjimin normal ujor të tokës, 

sidomos kur toka nuk është punuar gjatë 

vjeshtës ose dimrit. Prandaj, punimi i tokës 

në këto raste është i domosdoshëm. Ujitja e 

pemëtores gjatë ose pas rrëzimit të qershorit 

luan rol të madh si për rritjen e fryteve, 

ashtu edhe për rritjen e mirë vegjetative. Po 

kështu mjaft të efektshme janë ujitjet në 

periudhën korrik-gusht. Në këtë kohë mund 

të bëhen 2-3 ujitje në varësi të temperaturës, 

reshjeve etj. 

PYETJE 

1- Pse është e rëndësishme ujitja në pemëtore 


157 

Ujitja e pemëve frutore sidomos e pjeshkës, 

fikut etj., duhet të ndërpritet 10-15 ditë para 

pjekjes, pasi ndryshe shkaktohet çarja e 

fryteve dhe ato kalben më lehtë. të kultivarët 

me pjekje të hershme ujitja duhet të 

vazhdojë edhe pas vjeljes së fryteve, pasi 

kështu diferencohen mirë sythat frutorë për 

vitin e ardhshëm dhe sigurohen rezerva të 

mjaftueshme lëndësh organike për dimërim 

dhe për vegjetacionin e ri. 

Normat e ujitjes. Normat e ujitjes varen nga 

tipi i tokës, nga sasia e ujit në tokë, thellësia 

e vendosjes së rrënjëve etj. Norma e ujitjes 

2- Cilat janë kerkesat e pemëve për ujë në periudha të ndryshme të 

vegjetacionit 

3 Permendni disa nga efektet e ujitjes 

4 cilat janë afatet e ujitjes në zona të ndryshme 

5- Cilat janë metodat kryesore të ujitjes

duhet të jetë e tillë që të bëjë të mundur 

depërtimin e ujit në të gjithë shtresën e tokës 

ku është vendosur sistemi rrënjor i pemës, 

nga 20 deri 100 cm thellë. Për këtë arsye, 

pas ujitjes duhen bërë sondazhe për të pare 

nëse është përdorur sasia e nevojshme e ujit. 

Në qoftë së uji nuk e ka ngopur këtë thellësi, 



1. Përcaktimi i shkallës së pjekurisë 

2. Treguesit teorik dhe praktik të pjekjes 

3. Vjelja dhe ruajtja e frutave 

4. Mënyrat e vjeljes së kulturave drufrutore 

5. Klasifikimi dhe amballazhimi i frutave 

6. Përpunimi dhe tharja e frutave 



Hyrje 

Vjelja e frutave përben etapën e fundit dhe 

ndofta më të rëndësishmen e ciklit të 

prodhimit frutor. Por vjelja dhe ruajtja me 

sukses e tyre kërkon që frutat para së të 

vilen duhet të arrijnë disa parametra dhe 


158 

atëherë duhet të përsëritet ujitja. Mesatarisht 

përdoren 600-800 m 3 ujë për hektar. 

tregues të rritjes dhe pjekjes. Në disa 

kultivarë të mollës, dardhës, ullirit etj, 

vërehet një rrëzim i frutave rreth një muaj 

para pjekjes gjë që bën të domosdoshme 

trajtimin e tyre me preparate frenues të

ëzimit (ALAR ose ANA) sapo të vërehen 

simptomat e para të rrëzimit. 

Në raste të tjera kur pemët janë të destinuara 

të vilen me mjete mekanike lind e 

domosdoshme trajtimi i tyre me preparate që 

nxisin shkëputjen e frutit nga pema. 

Produkte të tilla si CEPA (acidi kloro etl 

fosforik) lehtësojnë rrëzimin e frutit nga 

pema por shpesh shkaktojnë edhe rrëzimin e 

gjetheve, gjë që është një fenomen negativ 

për punën në tërësi dhe frutifikimin në 

veçanti. Nisur nga sa thamë më sipër, 

përcaktimi i kohës së vjeljes është një detyrë 

shumë delikate për frutikultorin. Ajo varet 

nga stadi i pjekurisë, destinacioni i 

prodhimit dhe kohëzgjatja e ruajtjes. 

1. Përcaktimi i shkallës së pjekurisë. 

Në harkun e ciklit të zhvillimit të frutit 

dallohen dy stade kryesore të pjekjes: pjekja 

fiziologjike dhe pjekja e tregtimit. 

a- pjekja fiziologjike përkon me momentin 

në të cilin fruti ka përfunduar 

grumbullimin e lëndëve rezervë, farat 

fitojnë fuqinë mbirëse dhe shkëputja e 

frutit nga degët bëhet me vështirësi. 

Fruti fiziologjikisht i pjekur ndonëse nga 

pamja e jashtme mund të ketë 

ngjashmëri me frutat e pjekur psh ngjyra 

e perikarpit etj , kanë përbërje krejtësisht 

të ndryshme me frutat që kanë 

përfunduar ciklin fiziologjik të 

zhvillimit. Sipas normave të KE është e 

ndaluar përdorimi i preparateve që 

nxisin pjekjen artificiale të frutave. 


159 

b- Pjeka tregtare paraqet momentin në të 

cilin fruti zotëron cilësinë më të mira për 

transportin, ambalazhimin, shitjen dhe 

përpunimin. Nisur nga cilësitë që do të 

paraqesin frutat në këtë stad mund të 

dallojmë akoma dy nëngrupe: 1- pjekja e 

vjeljes; paraqet momentin në të cilin 

fruti ka arritur karakteristikat tipike të 

kultivarit si pesha, ngjyra e epikarpit, 

fortësia dhe ngjyra e tulit, përmbajtja e 

sheqerit dhe acideve të cilat tregojnë së 

fruti mund të shkëputet nga bima dhe të 

dërgohet në treg ose në industrinë e 

përpunimit. 2- pjekja e konsumit paraqet 

momentin në të cilin fruti ka 

karakteristikat organoleptike më të mira 

për konsumatorin. 

Periudha ndërmjet vjeljes dhe konsumit 

është shumë e ndryshme. Zgjatja e saj 

ndikohet nga disa faktorë ndër të cilët do të 

përmendim; specia, kultivari dhe 

destinacioni. Në këtë kontekst do të 

theksonim së nëse destinacioni i frutave 

është tregu lokal atëherë pjekja optimale për 

vjelje do të korenspondonte më atë të 

konsumit. Kur frutat destinohen për tregje të 

largëta pjekja e vjeljes është më e hershme. 

Akoma më e hershme është vjelja kur frutat 

destinohen për ruajtje, por në çdo rast duhet 

të jetë arritur pjekja fiziologjike. 

2. Treguesit teorik dhe praktik të pjekjes 

Momenti më i përshtatshëm për vjeljen e 

frutave do tu referohet treguesve të pjekjes 

të cilët mund të jenë empirik, teorik dhe 

praktik. Sigurisht që treguesit empirik nuk 

mund të përshkruhen e të rekomandohen si 

tregues bazë. Ata janë subjektiv dhe

azohen në përvojën e çdo frutikultori. Të 

vështirë për tu aplikuar janë edhe treguesit 

teorik sepse bazohen në llogaritje të shumta 

e jo gjithmonë të dukshëm dhe në sektorë 

signifikative. Në treguesit teorik do të 

përfshihen: 

a- numri i ditëve që kalojnë nga lulëzimi i 

plotë 

b- shuma e orëve me nxehtësi dhe lulëzimi 

i plotë deri në vjelje duke marrë si kufi 

+7.2 gradë celsius për pemët frutore dhe 

+10 për hardhinë 

c- rezistenca e tulit ndaj kalimit të rrymës 

elektrike 

d- studimi i kurbës së frymëmarrjes për 

frutat klimaterikë dhe duke marrë në 

konsideratë që minimumi klimaterik ti 

përgjigjet pjekjes së vjeljes dhe 

maksimumi asaj të konsumit 

e- shkalla e copëzimit të lenticelave në disa 

fruta psh tek molla etj 

Përkundrazi treguesit praktik mund të 

zbatohen me sukses meqenëse bazohen mbi 

të dhënat që japin instrumentet e ndryshëm 

të cilat lejojnë të vlerësohen me saktësi 

shkalla e pjekurisë. Treguesit më kryesorë 

janë: 

a- fortësia e tulit, duke përdorur 

penetrometrin 

b- përmbajtja e amidonit 

c- ngjyra në brendësi të epikarpit duke 

përdorur letër kolorimetrike ose 

densimetër 

d- përmbajtja e sheqerit duke përdorur 

refraktometrin 


160 

Në fakt mund të përdoren vlerësimi i 

njëkohshëm i disa treguesve për të 

përcaktuar momentin më të përshtatshëm 

për vjeljen. 

3. Vjelja dhe ruajtja e frutave 

Pasi bëhet vlerësimi i momentit më të mirë 

të vjeljes sipas treguesve që përmendëm më 

sipër, niset nga vjelja e frutave. Ajo mund të 

kryhet tërësisht me dorë siç ndodh në 

shumicën e pemëtoreve tradicionale, 

pjesërisht e mekanizuar ose tërësisht e tilla. 

Për kushtet e vendit tonë edhe për shumë 

vite me radhë do të dominojë vjelja me dorë 

e tyre madje edhe në frutikulturë të 

zhvilluar, ose pjesërisht e mekanizuar. 

Kjo e fundit presupozon përdorimin e 

platformave të lëvizshme mbi të cilat 

qëndrojnë punëtorët që kryejnë vjeljen. 

Makina të tilla rrisin rendimentin 30-40%. 

Në disa specie dhe në disa raste kur 

prodhimi destinohet për përpunim, vjelja 

mund të jetë krejtësisht e mekanizuar p.sh 

vjelja e ullinjve për vaj, e rrushit për verë e 

agrumeve e pjeshkës për lëngje , etj. 

Figura 9.1. Pamje e një mënyrë vjeljeje të 

kulturave drufrutore

Figura 9. 2. Mënyrë tjetër vjejeje 

nëpërmjet vibrimit 

Makina të tilla kanë si princip të vjeljes 

shkundjen e pemës dhe thithjen e frutave 

nëpërmjet rrymave të fuqishme të ajrit. Në 

këtë rast kursimi i fuqisë punëtore mund të 

arrijë deri 80%, por kërkon që pemëtorja të 

përshtatet mënyrës mekanike, dmth të ketë 

kurorë të përshtatshme për vjeljen mekanike, 

të jenë bimë rezistente ndaj shkundjes etj. 

Ruajtja e frutave 

Mundësia për të zgjatur sa më shumë kohën 

e tregtimit të frutave përbën një aspekt tjetër 

ekonomik mjaft të rëndësishëm. Për këtë 

është e domosdoshme që ruajtja e frutave të 

bëhet në mënyrat më të mira duke 

respektuar e ruajtur veçoritë organoleptike 

dhe ato bromatologjike. Gjithashtu gjatë 

ruajtjes duhen evituar mundësitë për 

shfaqjen e sëmundjeve fiziologjike. 

Ruajtja me sukses e frutave nuk kufizohet 

vetëm me zgjedhjen e kushteve më të mira 

të ruajtjes, ajo varet edhe nga faktorët 

pedoklimatikë e agronomik që kanë 

shoqëruar kalimin e fazave të formimit dhe 


161 

rritjes së frutit. Ndërmjet tyre do të 

përmendim klima, tipi i tokës, lloji i 

plehrave të përdorura, trajtimet e kryera etj. 

Përsa i përket klimës do të theksonim së 

frutat ruhen mirë kur gjatë ciklit të 

frutifikimit nuk ka patur reshje të tepërta, 

ndriçimi dhe nxehtësia kanë qenë në kufi 

optimalë, përkundrazi në vite me reshje të 

shumta dhe luhatje të temperaturave ruajtja e 

frutave është e vështirë. Karakteristikat 

fiziko-kimike të tokës ndikojnë në 

ndryshimin e disa treguesve të frutit p.sh 

njollosja e frutave të mollës dhe nxirja e tulit 

tek dardha vërehen kur ato kultivohen në 

toka ranore e të thata, ndërsa në toka të 

rënda argjilore molla shton peshën e frutit 

por ai humbet konsistencën. 

Edhe përdorimi i tepruar i azotit pakëson 

fortësinë e frutit dhe favorizon shfaqjen e 

sëmundjeve fiziopatologjike. Po ashtu frutat 

e ruajtur dhe trajtuar me preparate 

metabolike të tipit etephon për të nxitur 

pjekjen e përshpejtuar paraqesin vështirësi 

për ruajtje prandaj destinohen për konsum të 

menjëhershëm. 

Për të penguar shfaqjen e shumë sëmundjeve 

është e këshillueshme që në momentin e 

larjes të përdoren preparate të tretshme në 

ujë. Kur frutat destinohen të ruhen në dhoma 

frigoriferike mund të trajtohen për disa ditë 

me CO2 dhe SO2 përqendrimi i të cilëve 

është më varësi të species dhe kultivarit. 

Dhomat frigoriferike që përdoren për 

ruajtjen e frutave kanë kapacitete të 

ndryshme dhe janë të pajisura me aparatura 

të caktuara që lejojnë ruajtjen e pandry-

shueshme të temperaturës, lagësisë dhe 

ajrimit. 

Kapaciteti i dhomës frigoriferike duhet të 

jetë në varësi të sasisë së prodhimit që duam 

të vëmë në ruajtje dhe periudhës së ruajtjes. 

Për ruajtjen e frutave për një kohë të gjatë 

(frutat e dimrit) kapaciteti i këtyre dhomave 

nuk duhet të jetë më i madh së 5000 kv ose 

2000 m3 volum. Dhomat e mëdha 

frigoriferike kanë kosto më të ulët për njësi 

volumi por manifestojnë çrregullime në 

ruajtjen jo uniforme të temperaturës, ajrimit 

etj. 

Teknikat e ftohjes në atmosferë të 

kontrolluar ka gjetur zbatim për herë të parë 

në Angli rreth viteve 1920. Nga kërkimet e 

bëra rezulton së ekziston mundësia e 

dyfishimit të ruajtjes së frutave duke evituar 

fenomenin e tejpjekjes dhe humbjes së 

cilësisë. 

Metoda e atmosferës së kontrolluar përfshin 

uljen e temperaturës, pakësimin e 

përqendrimit të O2 dhe kontrollin e 

përqendrimit të CO2. Ulja e përqendrimit të 

oksigjenit është thelbësore sepse ndikon në 

pakësimin e frymëmarrjes së frutiti dhe 

rrjedhimisht zgjatet koha e ruajtjes. Na 

dhomat me klimë të kontrolluar përqendrimi 

i O2 nuk duhet të zbresë nën 2% sepse nxit 

proceset anerobike duke përkeqësuar 

treguesit organoletpik dhe ata të cilësisë në 

tërësi, p.sh tek molla vërehet shija alkoolike 

dhe nxirje e epidermës. 

Prania e një përqendrimi të caktuar të CO2 

përveçse pakëson procesin e frymëmarrjes 

ngadalëson dhe sintezën proteinike dhe 

veprimtarinë pektolike, për rrjedhojë tuli i 


162 

frutave ngelet i fortë i lëngshëm dhe më pak 

i ndjeshëm nga ndryshimet fiziologjike. 

Përqendrimi i CO2 është i ndryshëm për 

specie të ndryshme; një përqendrim i lartë 

psh 5% për mollën dhe 10% për dardhën 

ndihmon në shfaqjen tjetërsimit të tulit si 

zbutje, nxirje, dhe kalbje. Impiantet e ftohjes 

me atmosferë të kontrolluar kërkojnë 

vendosjen e aparaturave specifike që janë në 

gjendje të ruajnë temperaturë optimale dhe 

një raport të drejtë CO2. Ato duhet të kenë 

izolim të mirë nga ambienti i jashtëm. 

Gazi karbonik që lëshojnë frutat gjatë 

frymëmarrjes së tyre duhet të nxirren jashtë 

në mënyrë që atmosfera e brendshme të 

ruajë parametra të pandryshuar. Për këtë 

qëllim përdoren pajisje dekarbonizuese që 

janë në gjendje të fiksojnë CO2 e lëshuar 

gjatë frymëmarrjes. 

Përcaktimi i përqendrimit të gazeve në 

dhomën e ruajtjes bëhet pasi frutat të kenë 

arritur një shkallë ftohjeje. Pakësimi i 

oksigjenit bëhet gradualisht. Për këtë mund 

të bëhet një larje e atmosferës duke kryer 

spërkatje të dhomës me azot të lëngshëm ose 

të gaztë. Intensiteti i spërkatjes duhet të jetë 

i ngadalshëm për të evituar përzierjen e 

gazeve. Për të arritur përqendrimin e O2 në 

kufijtë 7-8% nevojiten zakonisht 4-6 orë, 

ndërsa volumi i azotit të përdorur pothuajse i 

barabartë me volumin e dhomës bosh. 

Frytet ruhen në depo, të cilat janë 3 llojesh: 

1. mbitokësore, 2. gjysmënëntokësore, 3. 

nëntokësore. Në të tria llojet e depove 

vendosja e fryteve për konservim mund të 

kryhet në tokë, në hambarë ose në rafte.

Depot që përdoren zakonisht në vendin tone 

ajrosen me anë të kanaleve të ajrosjes dhe të 

oxhakëve që ka çatia. Rregullimi deri diku i 

kushteve të konservimit kryhet në këtë 

mënyrë: 

Duke ulur deri në njëfarë mase 

temperaturën. gjë që arrihet duke çelur dyert 

gjatë natës (në stinën e verës). Gjatë dimrit 

ngritja e temperaturës mund të arrihet me 

mbylljen e dritareve, të dyerve dhe ndezjen e 

sobave. Ky proces duhet të shoqërohet me 

ngritjen e lagështirës relative të ajrit. 

Lagështira relative' e ajrit ngrihet duke varur 

thasë të lagur. Këto mjedise duhet të jenë të 

pajisura me termometra për matjen e 

temperaturës dhe higrometra për matjen e 

lagështirës relative të ajrit. 

Gjatë konservimit duhet të kontrollohen në 

mënyrë sistematike, pothuajse çdo ditë, 

frytet e vendosura në konservim, duke 

mënjanuar kokrrat e tejpjekura, të mykura 

ose të kalbura. Në qoftë së vihen re shfaqje 

sëmundjesh, duhet të kryhet shpejt 

dezinfektimi i bazuar në karakterin e 

infeksionit. 

Te në për konservim përdoren dhe shtretërit. 

në të cilët frytet e stivosura vendosen në një 

thellësi të vogël në tokë. Këto stiva për së 

gjati kanë forme gjysmëcilindrike. Kjo 

mënyrë përdoret në Korçë për konservimin e 

mollëve (kur prodhimi është i madh). 

Ndërtimi i shtretërve duhet të kryhet në 

terrene të ngritura, kur ujërat nëntokësore 

duhet të jenë më thellë së 1.5 m. Mollët dhe 

dardhët ruhen mirë edhe në frigoriferë në 

temperature + 1°C me lagështirë relativisht 


163 

jo më të vogël së 85%. Nuk lejohet që 

lagështira të kalojë mbi 95%. pasi në raste të 

tilla në frytet, arkat dhe muret, zhvillohet 

myku, i cili shtohet kur mjedisi është i 

paajrosur, Në frigoriferë arkat nuk duhet të 

vendosen më lart së 5 in. 

Janë bërë prova për konservimin e mollëve 

në mjedis të pasur me C02, pa oksigjen ose 

me përmbajtje të ulët të oksigjenit. Kjo 

mënyrë e konservimit që quhet mënyra me 

“atmosferë të kontrolluar”, ka dhënë 

rezultate të mira. Kusht i domosdoshëm për 

zgjatjen e periudhës së konservimit është 

gjendja e frytit në kohën para konservimit. 

Frytet për konservim duhet të vilen në kohën 

e pjekjes fiziologjike, në rast së kalojnë në 

fazën e pjekjes për konsum, qëndrueshmëria 

e frytit dobësohet, ai dëmtohet lehtë nga 

goditjet mekanike dhe nuk mund të ruhet për 

një kohë të gjatë. Më mirë ruhen frytet që 

kanë madhësinë mesatare të llojit të dhënë. 

Frytet që do të përdoren për ruajtje, duhet të 

jenë të pa-prekura nga sëmundjet dhe 

dëmtuesit dhe të padëmtuara nga goditjet 

mekanike. Për të realizuar këto kërkesa 

duhet që vjelja të bëhet sa më e kujdesshme, 

magazinat dhe depot e ruajtjes të mos jenë 

në largësi të mëdha, rrugët të jenë të mira, 

transportimi të kryhet me mjete të 

përshtatshme dhe gjatë përzgjedhjes të 

mënjanohen ato fryte që janë sa do pak të 

dëmtuara. 

4. Mënyrat e vjeljes së kulturave 

drufrutore. 

Vjelja e mollës dhe e dardhës. Si të molla, 

ashtu dhe të dardha dallohen lloje me pjekje 

verore, vjeshtore, dimërore. Në llojet

verore, një pjesë e fryteve e arrijnë që në 

pemë pjekjen për konsum dhe rrëzohen me 

lehtësi. Frytet marrin karakteristikën e 

kultivarit, si ngjyrën, aromën etj, mandej 

zbuten dhe bishti shkëputet me lehtësi nga 

degëza. 

Këta kultivarë të të dyja specieve duhet të 

vilen para së të piqen plotësisht, me qëllim 

që pjekja për konsum të vijë shpejt pas 

vjeljes. Frytet nuk piqen në një kohë, 

prandaj, vjelja duhet të kryhet në disa duar. 

Gjatë vjeljes bishti nuk duhet të qëndrojë në 

degën e pemës, pasi fillon kalbëzimi i frytit 

në gropën e bishtit. Vjelja duhet kryer 

shpejt, sepse fryti mund të arrijë pjekjen për 

konsum që në pemë dhe kështu dëmtohet 

gjatë vjeljes ose transportit. 

Figura 9.3. Vjelja e mollëve 

Vjelja e pjeshkës. Pjeshka është mirë të 

vilet paradite, duke filluar vjeljen që herët në 

mëngjes. Frytet e vjela pasdite dhe të lëna në 

diell, zbuten dhe piqen më shpejt. Pjeshka 

vilet gjysmë e pjekur kur fryti ka filluar të 


164 

marrë ngjyrën karakteristike të kultivarit. 

Frytet nuk duhet të jenë të lagura nga pjesa e 

jashtme. Vjelja bëhet me dorë, me kujdes pa 

ushtruar forcë të madhe. Frytet pjesërisht 

përmblidhen në dorë dhe gishtat kryejnë 

shkëputjen e frytit nga bishti. duke e 

përdredhur pak frytin nga sipër. Në arkë 

frytet renditen në rresht, të vendosur me 

majën nga ana e sipërme. 

Figura 9.4. Vjelja e pjeshkave 

Vjelja e kajsisë. Kajsia vilet 2-3 ditë para 

pjekjes së plotë, kur do të konsumohet në 

zonën ku është kultivuar dhe 3-4 ditë para 

pjekjes kur do të transportohet në distanca 

më të mëdha. Kur duam t'i përdorim për 

tharje, vilen plotësisht të pjekura, që 

bërthama të hiqet pa vështirësi. Për 

komposto vilen kur janë të forta dhe kanë 

ngjyrën karakteristike të kultivarit. Vjelja 

bëhet me dorë dhe meqenëse nuk piqen në 

një kohë, kryhet disa here.

Figura 9.5. Vjelja e kajsive 

Vjelja e kumbullës. Te kumbulla, ashtu si 

dhe të kulturat e tjera koha e vjeljes 

përcaktohet duke u bazuar të të njëjtit 

tregues. Vilet 1-2 ditë para pjekjes së plotë; 

kur tregu është afër, dhe 3-4 ditë përpara, 

kur do të transportohet larg. Për eksport vilet 

5-7 ditë më pare. Frytet e caktuara për 

eksport dhe konsum të freskët vilen me dorë 

duke i këputur me bisht, pa dëmtuar shtresën 

dyllore (pruinën), që mbulon frytin. Për 

përpunim, ato vilen të pjekura, por jo të 

zbutura, me qëllim që gjatë përpunimit të 

mos dëmtohet struktura e tulit. 

Vjelja e qershisë dhe e vishnjës. Qershia 

dhe vishnja vilen të pjekura plotësisht kur 

tregu është pranë. Në rast së do të 

transportohen në largësi më të mëdha ose do 

të përdoren për eksport, vilen 2-4 ditë para 

pjekjes së plotë. Vjelja kryhet me dorë, duke 

i këputur me bisht. Në qoftë së gjatë vjeljes 

përdoret brisku, prerja e bishtit të frytit 

kryhet duke lënë 2/3 e gjerësisë së tij mbi 

fryt. Vjelja e frytit pa bisht shkakton 

kalbëzimin e shpejtë të saj. 


Figura 9.6. Vjelja e qershive dhe vishnjës 

165 

Vjelja e arrës. Arra arrin pjekjen për 

konsum kur mbështjellja e saj e gjelbër 

fillon të çahet dhe frytet fillojnë të bien. 

Vjelja kryhet duke shkundur lehtë degët. Pas 

vjeljes. frytet qërohen nga sharku dhe lihen 

të thahen me kujdes në vende me 

gjysmëhije, por pa lagështirë. Pastaj frytet 

futen në thasë dhe mbahen në vende të 

ajrosura. 

Vjelja e bajames. të bajamja pjekja për 

konsum arrihet kur sharku (mbështjellja) 

fillon të çahet dhe frytet fillojnë të bien. 

Vjelja kryhet me dorë. Pas vjeljes frytet 

thahen në diell për 2-3 ditë. Pas tharjes 

vendosen në vende të ajrosura e të thata për 

të mënjanuar mykjen e tyre. 

Vjelja e lajthisë. Pjekja e lajthisë fillon kur 

fryti merr ngjyrë kafe dhe lirohet nga kësula, 

e cila zverdhet dhe thahet. Vjelja duhet të 

kryhet në kohë pa shira. Frytet thahen në 

diell dhe më vonë vendosen në magazine në 

vende të ajrosura.

Figura 9.7. Vjelja e Ullirit 

Vjelja e fikut. Në vjeljen e fikut duhet të 

jemi shumë të kujdesshëm, pasi frytet 

dëmtohen menjëherë. Për këtë qëllim duhet 

organizuar vjelja dhe transportimi i fryteve 

brenda disa orëve. Këshillohet që në 

mëngjes të bëhet vjelja dhe deri në drekë ato 

të jenë dërguar në rrjetin e tregtisë. Vjelja 

nuk duhet bërë në ditë me lagështirë të 

madhe ajrore (sidomos kur bie shi). Pas 

vjeljes frytet vihen në arka. 

5. Klasifikimi dhe ambalazhimi i frutave 

Frytet e vjela i nënshtrohen përzgjedhjes, e 

cila duhet të kryhet në sheshe betoni, në 

depo ose në magazina të mëdha. Klasifikimi 

bazohet në përmasat e frytit, në bazën e 

shkallës së pjekjes. Mënjanohen frytet e 

tejpjekura, me dëmtime mekanike, të 

prekura nga sëmundjet ose të papjekura. 

Zakonisht frytet ndahen në tri cilësi: ekstra, 

cilësia I dhe II. 

Përzgjedhja kryhet me anë të disa 

klasifikuesve prej dërrase, të cilët kanë 


166 

vrima me përmasat e kërkuara nga standardi, 

për tregtim të brendshëm ose për eksport. 

Kjo mënyrë është primitive dhe pa 

rendiment, pasi procesi i seleksionimit është 

shumë i ngadalshëm. Kohët e fundit 

ekonomitë tona janë pajisur me makineri 

seleksionuese frytesh, të cilat zëvendësojnë 

me dhjetëra punëtorë, duke bërë një 

seleksionim të saktë dhe të shpejtë. 

Ambalazhimi është një ndër proceset e 

rëndësishme për sigurimin dhe ruajtjen e 

frytit nga dëmtimet e ndryshme. 

Ambalazhimi i papërshtatshëm shkakton 

uljen e cilësisë dhe të afatit të konservimit të 

frytit. 

Frytet duhet të vendosen në arka standarde.. 

Ato duhet të mos jenë të lagura, të jenë të 

përzgjedhura dhe të pastra. Arkat ndërtohen 

prej listelash, të vendosura me njëfarë 

largësie, në mënyrë që të bëhet ajrosja e 

fryteve. 

Frytet që eksportohen, ambalazhohen në 

arka me përmasat që kërkon standardi i 

agroeksportit. Mollët dhe dardhët 

ambalazhohen nga dy shtresa, të ndara me 

karton. Frytet që transportohen në largësi të 

mëdha ambalazhohen në arka të veshura me 

letra dhe të spërkatura me preparate që 

luftojnë sëmundjet kërpudhore (myku, 

kalbëzimet ose duke i veçuar kokrrat njëra 

nga tjetra me tallash.

Figura 9.8. Mënyra të ndryshme 

ambalazhimi të frutave 

6. Përpunimi dhe tharja e frutave 

Përpunimi është ajo forme e ruajtjes gjatë së 

cilës fryti pëson ndryshime të theksuara, 

p.sh. pakësohet përmbajtja e lagështirës 

(tharja e fryteve), ndryshon natyra 

(përgatitja e reçelit, marmelatës) etj. 

Gjithashtu, vihen re ndryshime me karakter 


167 

organoleptik dhe ndryshime kimike dhe 

fizike të fryteve. Është mjaft i gabuar 

mendimi që për përpunim duhet të përdoren 

frytet e dëmtuara, të sëmura, të tejpjekura 

ose të papjekura, pasi nga frytet me cilësi të 

ulët merren prodhime me cilësi të ulët. 

Frytet e caktuara për përpunim duhet t'u 

nënshtrohen disa proceseve, si p.sh. larjes, 

klasifikimit, kalibrimit, prerjes ose jo në 

copa ose qërimit dhe përvëlimit. 

Larja bëhet për të larguar nga sipërfaqja e 

fryteve papastërtitë. Për larje përdoren 

dushet, makinat larëse të tipave të ndryshëm 

etj. 

Klasifikimi përdoret për të mënjanuar frytet 

e mira nga ato që janë të papërshtatshme për 

përpunim, si fryte të prishura, të papjekura, 

pa ngjyrë etj. 

Klasifikimi të në kryhet me dorë dhe me 

transportues në forme shiriti. Shpejtësia e 

këtij të fundit ngadalësohet, me qëllim që 

punëtorët që rrinë në të dyja anët e tij të 

mund të kryejnë klasifikimin e fryteve që 

ndodhen në të. 

Kalibrimi përdoret për grupimin e fryteve në 

baze të përmasave. Ky është i nevojshëm për 

rastet kur frytet do të përpunohen komposto 

dhe i papërshtatshëm për rastet kur frytet do 

të përpunohen marmelatë, etj. Për kalibrim 

përdoren makinat që kryejnë këtë proces me 

shpejtësi dhe me cilësi. Makineritë janë të 

pajisura me sita me përmasa të ndryshme. 

Prerja në copa (riska ose thela) e fryteve 

bëhet kur ata përdoren për tharje, reçel dhe 

komposto. Për prerjen e mollëve dhe të 

dardhëve më katërsh ose më tetësh, përdoren

vegla të thjeshta dore. 

Qërimi i fryteve kryhet në tri mënyra: 

Qërimi mekanik, që është mënyra më e 

thjeshtë. pasi heqja e lëkurës kryhet me 

dorë. Kohët e fundit të në janë vënë në 

përdorim dhe makineri që kryejnë këtë 

proces. 

Qërimi kimik, që mbështetet në efektin 

shkatërrues që kanë bazat (NaOH dhe KOH) 

ndaj cipës së fryteve. Kështu p.sh., cipa e 

pjeshkës zhvishet kur frytet zhyten në 

tretësirë të valuar të NaOH 3% për 3-6 

sekonda. Kumbullat që do të përdoren për 

tharje zhyten 5-15 sekonda në tretësirë 0,5% 

NaOH me temperature 90-93°C, pastaj 

shpëlahen me ujë të rrjedhshëm. Kohët e 

fundit qërimi kimik po zëvendësohet me 

qërimin termik, sepse gjatë qërimit kimik 

kemi humbje të vitaminave dhe substancave 

ngjyruese. 

Përvëlimi. Frytet që do të përpunohen 

(komposto, reçelra, lëngje frytesh etj.), i 

nënshtrohen procesit të përvëlimit me ujë në 

temperature 80-100°C, për 0,5-2 minuta, 

ose me avuj uji për 16 minuta. Përvëlimi ka 

mjaft avantazhe: pengon errësimin e ngjyrës 

së fryteve, pengon shkatërrimin e vitaminës 

C dhe sterilizon deri në një fare mase frytet. 

Tharja e frutave 

Tharja e mollës. Mollët para së të nxirren 

në diell, priten në thela të holla. Për tharje 

pëlqehen mollët që kanë tul të bardhë dhe 

cipë të hollë. Pas seleksionimit, bëhet 

kalibrimi i tyre, në të mëdha me diametër 

mbi 75 mm, mesatare me diametër 55-75 


168 

mm dhe në të vogla me diametër me pak së 

35 mm (të cilat nuk janë të përshtat-she për 

këtë qëllim). 

Pas heqjes së farave dhe zemrës së frytit, 

bëhet prerja në thela dhe pastaj kryhet 

përvëlimi (zbardhja e fryteve), duke i zhytur 

thelat në tretësirë kripë gjelle 0,2-0,5%. 

Tharja kryhen në diell, duke i shtruar në 

trina. Pas 2-3 ditë thelat kthehen nga ana 

tjetër, kurse në makinat tharëse tharja merr 

fund për 3-3,5 ore në temperaturën 

55~60°C. Frytet pas klasifikimit lahen dhe 

priten në thela (në dysh ose në katërsh). 

Pastaj kalojnë në procesin e zbardhjes në 

tretësirë kripë gjelle 0,2-0,5%. Tharja kryhet 

si të molla, në trina. Artificialisht (me anë të 

makinave tharëse) dardha thahet në 

temperaturën 80°C. Nga fundi i tharjes 

temperatura mbahet në 60°C. Dardhët e 

thata nuk duhet të përmbajnë më shumë së 

18 Yo lagështirë. 

Tharja e kumbullës. Të përshtatshme për 

tharje janë kumbullat gjatore, si kumbulla 

Tropojane, Agent, Iliria etj. Pas klasifikimit, 

kalibrimit dhe larjes së fryteve kryhet 

përvëlimi me ujë të vluar për 20-30 sekonda. 

Pastaj për heqjen e shtresës dyllore, 

kumbullat kalohen në ujë të rrjedhshëm. 

Tharja kryhet në trina dhe vazhdon për 6-7 

ditë. 

Kumbullat e thara duhet të përmbajnë 20- 

22°/0 lagështirë. Pas tharjes dhe pasi lihen 

për 30-40 minuta, për t'u ftohur vendosen në 

arka të hapura për 4-5 ditë, me qëllim që 

lagështira të bëhet e një-trajtshme. Për të 

marrë shkëlqimin e nevojshëm, kumbullat e 

thara zhyten për 1.5-2 minuta në ujë të

valuar dhe sipërfaqja e tyre lyhet me 

glicerinë (për 1 kv kumbulla duhet 0,5 kg 

glicerinë). Kumbullat ambalazhohen në kuti 

prej kartoni. Nga 100 kg kumbulla merren 

30-35 kg kumbulla të thata. 

PYETJE 

1- Si përcaktohet koha e vjeljes në pemët frytore? 

2- Cilat janë mënyrat e vjeljes së fryteve? 

3- Cilat janë mënyrat e ruajtjes dhe përpunimit të fryteve? 

Tharja e fikut. Fiqtë që do të përdoren për 

tharje, pasi i nën-shtrohen proceseve të 

tharjes, klasifikimit, kalibrimit përvëlimit 2- 

3 minuta në ujë të valuar dhe pastaj 

shpëlarjes, trajtohen në dhomat e sulfitimit 


169 

me dozën 2-2,5 g squfur për 1 kg fiq. Tharja 

kryhet në trina në lartësinë 40-50 cm nga 

toka, pas 2-3 ditëve fiqve kokërr u jepen 

forma duke i shtypur lehtë në bisht. 

Konsiderohen të tharë kur përmbajnë 18-20 

lag 

ësh 

tirë 

. 

Pas 

thar 

jes 

për 

2-3 

ditë 

vendosen në grumbuj që të shpërndahet 

njëlloj lagështira. Pastaj shikohen në vargje 

ose jo dhe vendosen në arka, që janë të 

veshura nga brenda me letër celofan.

LITERATURA 


ALPI A. La coltura in vitro di meristemi apicali di specie arboree con particolaro riferimenti alla 

vite 1973. 

ARBOLES FRUTALES, LOS "PREPARACION DEL SUELO ELECCION DE LOS 

CULTIVOS ESPECIES," AUTOR/ES: Lamonarca, F. ISBN: 9788431527983. AÑO: 2002 

ALMACENAMIENTO EN ATMÓSFERAS CONTROLADAS DE FRUTAS Y 

HORTALIZAS AUTOR/ES: THOMPSON, A. K. Formerly of the Windward Islands Banana 

Development and Exporting Company, St Lucia, ISBN: 9788420010199. VITI: 2003 

FRUTICULTURA. Manuel Agustí ., 2010 (2ª Edición ampliada y actualizada). ISBN: 

9788484763987. 

KATRLI N. Metodi di determinazione della comparsa dello stres idrico nella pianta 

KOBEL F. Trattato di frotiicultura., 1998. 

THOMAJ F. Dukuri të zhvillimit të Pemtarise. Botimi i vitit 2008. 

THOMAJ F. Studime mbi dieferencimin e sythit të molles kushtet e Shqiperise 

Wikipedia all Pagies. 

ENCICLOPEDIA DEL CULTIVO DE FRUTAS Y HORTALIZAS. AUTOR/ES: ROYAL 

HORTICULTURAL SOCIETY, ISBN: 9788480766791, VITI 2007, EDICIONI: 1 

INTRODUCCIÓN A LA EDAFOLOGÍA: USO Y PROTECCIÓN DEL SUELO. J. Porta 

Casanellas y otros. VITI: 2010 (2ª Edición). 

170

Pemetari e Pergjithshme

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?