ipa jadranski prekogranični program saradnje - Fond "Evropski ...

4 

IPA JADRANSKI PREKOGRANIČNI 

PROGRAM SARADNJE 

2007CB 16 IPO 001

IPA JADRANSKI PREKOGRANIČNI PROGRAM SARADNJE 

SADRŽAJ 

LISTA SKRAĆENICA.........................................................................................................................5 

1. UVOD.........................................................................................................................................6 

1-1- Kratak pregled pripreme Programa ........................................................................ 6 

1-2- Novi okvir saradnje ................................................................................................ 9 

1-3- Programska oblast ..........................................................................................................9 

1-4- Službeni jezik.......................................................11Error! Bookmark not defined. 

2- ANALIZA (TERITORIJALNI, SOCIJALNI I EKONOMSKI KONTEKST PROGRAMSKE 

OBLASTI).........................................................................................................................................14 

2-1- Uvod ....................................................................... Error! Bookmark not defined. 

2-2- Teritorijalni, ekonomski i socijalni kontekst........................................................... 14 

2-2-1- Teritorija....................................................................................................... 14 

2-2-2- Životna sredina................................................ Error! Bookmark not defined. 

2-2-3- Stanovništvo................................................................................................. 20 

2-2-4- Migracioni tokovi........................................................................................... 21 

2-2-5- Privreda........................................................... Error! Bookmark not defined. 

2-2-6- Tržište rada ..................................................... Error! Bookmark not defined. 

2-2-7- Trgovina....................................................................................................... 27 

2-2-8- Turizam ........................................................................................................ 28 

2-2-9- Infrastruktura i pristupačnost ........................................................................ 29 

2-2-10- Istraživanje i inovacije .................................................................................. 31 

2-2-11- Upravljanje i izgradnja kapaciteta................................................................. 32 

2-3- Swot analiza ........................................................................................................ 36 

2-4- Prethodno iskustvo saradnje u Jadranskoj oblasti................................................ 41 

3- PRIMARNI NALAZI EX-ANTE EVALUACIJE I STRATEŠKA PROCJENA ŽIVOTNE 

SREDINE 

3-1- Sinteza ex-ante evaluacije ................................................................................... 44 

3-2- SEA Sinteza......................................................................................................... 47 

4- PROGRAMSKA STRATEGIJA ................................................................................................51 

4-1- Proces formulisanja strategije i identifikacija ciljeva programa ............................ 51 

4-2- Principi usvojeni programom kao osnova strategije.............................................. 52 

4-3- Cilj Programa ...................................................................................................... 53 

4-4- Prioriteti i specifični ciljevi..................................................................................... 56 

4-5- Primjena EU principa ........................................................................................... 60 

4-5-1- Promovisanje održivog razvoja..................................................................... 60 

4-5-2- Promovisanje jednakih mogućnosti i antidiskriminacije................................. 61 

4-5-3- Pravila konkurencije ..................................................................................... 61 

4-6- Usklađenost sa drugim politikama i programima .................................................. 61 

4-6-1- Opis intervencija unutar oblasti jadranske prekogranične saradnje............... 61 

4-6-2- Programska usklađenost sa strategijama i tekućim programima ................ 62 

4-7- Tipovi i karakteristike programa ........................................................................... 67 

2


5- INTERVENTION PRIORITIES......................................... ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED. 

5-1- Priority 1 – Economic, social and institutional cooperation ................................... 70 

5-1-1- Measure 1.1 – Research and Innovation........ Error! Bookmark not defined. 

5-1-2- Measure 1.2 – Financial Support for innovative SMEs ...Error! Bookmark not 

defined. 

5-1-3- Measure 1.3 – Social, Labour and Health Networks.......Error! Bookmark not 

defined. 

5-1-4- Measure 1.4 – Institutional Cooperation .......... Error! Bookmark not defined. 

5-2- Priority 2 – Natural and Cultural Resources and Risk Prevention......................... 73 

5-2-1- Measure 2.1 – Protection and Enhancement of the Marine and Coastal 

Environment ................................................................... Error! Bookmark not defined. 

5-2-2- Measure 2.2 – Natural and Cultural Resource Management and Prevention of 

Natural and Technological Risks..................................... Error! Bookmark not defined. 

5-2-3- Measure 2.3 – Energy Saving and Renewable Energy Resources..........Error! 

Bookmark not defined. 

5-2-4- Measure 2.4 – Sustainable Tourism................ Error! Bookmark not defined. 

5-3- Priority 3 –Accessibility and Networks.................................................................. 76 

5-3-1- Measure 3.1 – Physical Infrastructure ............. Error! Bookmark not defined. 

5-3-2- Measure 3.2 - Sustainable Mobility Systems .. Error! Bookmark not defined. 

5-3-3- Measure 3.3 – Communication Networks........ Error! Bookmark not defined. 

5-4- Priority 4 – Technical Assistance.......................................................................... 77 

5-4-1- Measure 4.1 - Administration and Implementation..........Error! Bookmark not 

defined. 

5-4-2- Measure 4.2 – Information, Publicity and Evaluation ......Error! Bookmark not 

defined. 

5-5- Quantified Targets and Indicators ........................... Error! Bookmark not defined. 

Priority 1 – Economic, social and institutional cooperation........................................... 81 

5-5-1- Priority 2 – Natural and Cultural Resources and Risk Prevention ................. 82 

5-5-2- Priority 3 –Accessibility and Networks .......................................................... 83 

5-5-3- Priority 4 – Technical Assistance.................................................................. 84 

6- FINANCIAL PROVISIONS .............................................. ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED. 

6-1- Programme Budget and rate of Assistance............. Error! Bookmark not defined. 

6-2- Allocation of Funds ................................................. Error! Bookmark not defined. 

7- IMPLEMENTING PROVISIONS FOR THE OPERATIONAL PROGRAMME...................ERROR! 

BOOKMARK NOT DEFINED. 

7-1- Programme Management ....................................... Error! Bookmark not defined. 

7-1-1- Joint Monitoring Committee............................. Error! Bookmark not defined. 

7-1-2- Joint Steering Committee ................................ Error! Bookmark not defined. 

7-1-3- Managing Authority ......................................... Error! Bookmark not defined. 

7-1-4- Joint Technical Secretariat .............................. Error! Bookmark not defined. 

7-1-5- The Office of the First Level Control................ Error! Bookmark not defined. 

7-1-6- The System of Decentralized Monitoring......... Error! Bookmark not defined. 

7-1-7- Certifying Authority.......................................... Error! Bookmark not defined. 

7-1-8- Audit Authority................................................. Error! Bookmark not defined. 

7-2- Project Development and selection......................... Error! Bookmark not defined. 

7-2-1- Project generation ........................................... Error! Bookmark not defined. 

7-2-2- Project selection.............................................. Error! Bookmark not defined. 

7-3- Implementing Systems............................................ Error! Bookmark not defined. 

7-3-1- Monitoring ....................................................... Error! Bookmark not defined. 

7-3-2- Evaluation ....................................................... Error! Bookmark not defined. 

7-3-3- Financial flows................................................. Error! Bookmark not defined. 

7-3-4- Eligibility of expenditure................................... Error! Bookmark not defined. 

3


7-3-5- Financial Control System and Reporting ......... Error! Bookmark not defined. 

7-3-6- Information and Publicity ................................. Error! Bookmark not defined. 

4

LISTA SKRAĆENICA 


AA Audit Authority – Revizorsko tijelo 

BiH Bosnia i Herzegovina 

CA Certifying Authority – Tijelo za ovjeravanje 

CARDS Community Assistance for Reconstruction, Development and Stabilisation – Pomoć 

Zajednice za rekonstrukciju, razvoj i stabilizaciju 

CBC Cross-Border Cooperation – Prekogranična saradnja 

CC Candidate Countries – Zemlje kandidati 

EC European Commission – Evropska komisija 

EIS European Innovation Scoreboard – Evropska tabela inovacija 

ER Environmental Report – Izvještaj o životnoj sredini 

ERDF European Regional Development Fund – Evropski fond za regionalni razvoj 

EU European Union – Evropska unija 

FDI Foreign Direct Investment – Strano direktno ulaganje 

GDP Gross domestic product – Bruto domaći proizvod (BDP) 

GIS Geographical Information System – Geografski informativni sistem 

GMES Global Monitoring for Environment and Security – Globalni monitoring za životnu 

sredinu i bezbijednost 

ICT Information and Communications Technology – Informacione i komunikacione 

tehnologije 

ICZM Integrated Coastal Zone Management – Integrisano upravljanje priobalnom zonom 

ILM International Labour Migration – Međunarodna radnička migracija 

ILO International Labour Organization – Međunarodna radnička organizacija 

IPA Instrument for Pre-accession Assistance – Instrument pretpristupne pomoći 

ISPA Instrument for Structural Policy for pre-Accession – Instrument za pretpristupne 

strukturne politike 

JMC Joint Monitoring Committee – Zajednički odbor za praćenje 

JSC Joint Steering Committee – Zajednički upravni odbor 

JTS Joint Technical Secretariat – Zajednički tehnički sekretarijat 

MA Managing Authority – Upravno tijelo 

MIPD Multi Annual Indicative Planning Document – Višegodišnji indikativni planski dokument 

MS Member States – Države članice 

NGO Non-Governmental Organizations – Nevladine organizacije 

NUTS Nomenclature of Territorial Units for Statistics – Nomenklatura teritorijalnih jedinica za 

statistiku 

OECD Organisation for Economic Cooperation and Development – Organizacija za 

ekonomsku saradnju i razvoj 

OFLC Office of the First Level Control – Služba prvostepene kontrole 

PCC Potential Candidate Countries – Zemlje potencijalni kandidati 

PHARE Poland & Hungary Assistance to the Reconstruction of the Economy – Pomoć Poljske 

i Mađarske za rekonstrukciju ekonomije 

R&D Research and Development – Istraživanje i razvoj 

QSN Quadro Strategico Nazionale (Italian Strategic Framework) – Italijanski strateški okvir 

SAPARD Special Accession Programme for Agricultural and Rural Development – 

Specijalni pristupni program za poljoprivredni i ruralani razvoj 

SEA Strategic Environmental Assessment – Strateška ekološka procjena 

SME Small and Medium-size Enterprise – Mala i srednja preduzeća 

SWOT Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats – Prednosti, slabosti, mogućnosti, 

prijetnje 

TA Technical Assistance – Tehnička pomoć 

WTO World Trade Organization – Svjetska trgovinska organizacija 

5

1. UVOD 


IPA Jadranski prekogranični program saradnje (u daljem tekstu samo Program) je rezultat 

zajedničkog programskog rada relevantnih zemalja učesnica i dio je procesa saradnje u 

jadranskoj oblasti. Program vuče svoju snagu i odlučnost iz širokog iskustva, stečenog tokom 

prethodnog programskog perioda, proizvodeći konkretne rezultate iz studija i analiza 

finansiranih u prošlosti. 

Mnogi faktori danas čine saradnju u jadranskoj oblasti važnom, naročito iz političke i 

ekonomske tačke gledišta: 

1. Faktori vezani za političku stabilnost ove oblasti. Nakon 10 godina konflikata, ova 

oblast sada teži ka progresivnoj integraciji kako „vertikalnoj“ (unutar evropskih i 

međunarodnih institucija) tako i „horizontalnoj“ putem stvaranja oblasti slobodne 

trgovine. 

2. Faktori vezani za geografsku i kulturnu bliskost, koji omogućavaju intenziviranje 

multilateralnih odnosa među jadranskim priobalnim regionima u cilju podsticanja 

lokalnih procesa usklađenog rasta, održivog razvoja i jedinstva među narodima. 

1-1- KRATAK PREGLED PRIPREME PROGRAMA 

Trenutni program je rezultat intenzivnog i detaljnog radnog procesa, koji je zahtijevao veliku 

količinu saradnje, razmatranja i komunikacije. 

1. Saradnja među zemljama učesnicama 

Serija sastanaka na različitim lokacijama širom programske oblasti održana je između aprila i 

jula 2007. godine. Program je postepeno razvijan na osnovu ovih diskusija. Proces pripreme 

Programa završen je njegovim podnošenjem Komisiji do kraja 2007. 

Sljedeća tabela sumira sastanke i njihove glavne rezultate: 

6

Tab. 1 – Sastanci i rezultati 

13-14 april 2006 

5-7 jul 2006 


Datum Lokacija Sadržaj 

24-25 oktobar 2006 

22 novembar 2006 

L’Aquila (Italija) 

Split (Hrvatska) 

L’Aquila (Italija) 

Roma (Italija) 

25 januar 2007 L’Aquila (Italija) 

15 mart 2007 Sarajevo (BiH) 

7-8 maj 2007 Brindisi (Italija) 

31 maj 2007 Brisel 

09-10 jul 2007 Brisel 

2. Uključivanje šireg partnerstva 

Italija 

7 

Radna grupa sastavljena od predstavnika 

nacionalnih i regionalnih vlasti zemalja 

učesnica, osnovana je da bi upravljala 

programskim procesom. 

Takođe je uspostavljen Tim za izradu 

nacrta za novi Program, i region Abruzzo je 

imenovan za Koordinatora IPA Jadranskog 

prekograničnog programa saradnje. 

Učesnici pristaju na učešće Grčke i 

Slovenije u Programu. 

Eksperti su angažovani da sprovedu Exante-evaluaciju 

postojećeg programa, kao i 

Stratešku procjenu životne sredine (SEAizvještaj) 

kao i da olakšaju proces 

programiranja. 

Započete uvodne diskusije o pravljenju 

nacrta Programa. 

Generalni i specifični ciljevi Programa su 

osnova diskusije. 

Dogovoreno je da engleski bude službeni 

jezik. Radni jezici su nacionalni jezici 

zemalja učesnica. 

Sastanak između Radne grupe i Evropske 

komisije na kojem se diskutovalo o nacrtu 

Programa, i postignut je dogovor o pristupu 

Programu. 

Sastanak Radne grupe. Finalna rasprava o 

nacrtu Programa. 

Tokom svih faza pravljenja nacrta programa, Italija je uključivala šire partnerstvo na 

regionalnom i nacionalnom nivou. Ovo je uključivalo turističke, zdravstvene, kulturne i 

ekološke regionalne i nacionalne organe kao i MSP udruženja. Na osnovu njihovih povratnih 

informacija nacrt Programa je dalje razvijen. 

Sastanci održani u Italiji: 

Molise 10. oktobar 2006: prezentacija Programa u gradu Campobasso. 

Veneto:10. novembar 2006:prezentacija programa. 2. maj 2007: prezentacija nacrta 

Programa potencijalnim prekograničnim partnerima.

Grčka 


Roma 22. mart 2007: prezentacija Programa u “Gruppo strategico per la 

cooperazione territoriale” (Strateška grupa za teritorijalnu saranju). 

Friuli Venezija Giulia 24. april 2007: prezentacija nacrta Programa potencijalnim 

prekograničnim partnerima. 

Puglia: 7. maj 2007: prezentacija nacrta Programa potencijalnim prekograničnim 

partnerima. 

Abruzzo 16. maj 2007: prezentacija nacrta Programa potencijalnim prekograničnim 

partnerima. 

Emilia Rumunija 18. maj 2007: prezentacija nacrta Programa potencijalnim 

prekograničnim partnerima. 

Program kao i Instrument pretpristupne pomoći (IPA) bili su predstavljeni u Solunu 21. i 22. 

septembra 2006. godine. 

Slovenija 

Tokom faze pravljenja nacrta Programa, Vladina služba za lokalnu samoupravu i regionalnu 

politiku Slovenije, sva ministarstva kao i regionalni akteri učestvovali su dajući povratne 

komentare na nacrt Programa. Pored toga, sakupljne su projekatske ideje kako bi se 

procijenilo interesovanje za Program. 

Albanija 

U Albaniji, različiti akteri na nivou centralne uprave su bili uključeni tokom procesa 

definisanja programskih prioriteta koje je bilo koordinisano od strane Ministarstva za 

evropske integracije, MEI, i dali komentare na prve nacrte Programa koji se tiču pitanja 

tehničke prirode. 

19. juna 2007. godine u Tirani je održan sastanak italijanskih predstavnika i predstavnika 

Ministarstva za evropske integracije u vezi sa metodom implementacije IPA Jadranskog CBC 

programa, čemu je prethodila interna diskusija sa MEI. 

Bosna i Hercegovina 

Dana 14 . 

juna 2007. godine, u Sarajevu je održan sastanak u vezi sa finalnom fazom 

pravljenja nacrta Programa. Tema sastanka bilo je „pitanje pristupa“, to jest «integrisani» 

naspram «tranzicionog» pristupa. 

Hrvatska 

U okviru aktivnosti na nacionalnom nivou za podršku saradnje u novom, IPA Jadranskom 

prekograničnom programu saradnje, Republika Hrvatska je preduzela sljedeće aktivnosti: 

Međuresorna grupa predstavnika ministarstava je osnovana da podrži rad šest IPA 

Prekograničnih programa, pet Bilateralnih programa: Hrvatska-Slovenija, Hrvatska- 

Mađarska, Hrvatska-Bosna i Hercegovina, Hrvatska- Crna Gora, Hrvatska-Srbija i jedan 

multilateralni IPA Jadranski program prekogranične saradnje. 

Ministarstvo mora, turizma, prometa i razvitka je organizovalo dvije radionice. Prva je 

održana 25. septembra 2006. u Splitu (Splitsko-dalmatinska županija), a druga je 

organizovana 19. aprila 2007. u Puli (Istarska županija). Članovi međuresornih grupa 

učestvovali su kao i predstavnici hrvatskih jadranskih županija koje učestvuju u Programu. 

8


Prisutni su učestvovali u nizu konsultacija, diskusija i u komentarisanju nacrta Programa, a 

naročito dijela koji se odnosi na SWOT analizu. Strateški prioriteti i mjere su takođe 

razmotreni od strane učesnika. Mnogi od komentara su prihvaćeni i dodati tekstu tokom 

sastanaka Tima za pravljenje nacrta. 

Novi okvir saradnje 

Na osnovu dugog iskustva stečenog tokom tri prethodna programska ciklusa, koje se tiče 

Prekogranične saradnje između EU članica i susjednih zemalja kandidata i potencijalnih 

kandidata, novi EU finansijski okvir 2007-2013 obezbjeđuje pristup jedinstvenog instrumenta 

preko novog Instrumenta za Pretpristupnu pomoć (IPA). 

Uredba Savjeta (EC) br. 1085/2006 kojom se uspostavlja instrument Pretpristupne pomoći - 

IPA Uredba – zamjenjuje prethodnu zakonsku osnovu u pretpristupnoj oblasti. Kao takva ona 

čini okvirnu uredbu. 

IPA instrument teži da obezbijedi ciljanu pomoć zemljama koje su Kandidati ili Potencijalni 

kandidati za EU članstvo, racionalizujući Pretpristupnu pomoć tako što zamjenjuje različite 

instrumente koji su prethodno postojali za pomoć: Phare/ISPA/SAPARD/CARDS/Turkey 

instrumenti. 

IPA priprema, između ostalog, Kandidate za implementaciju Strukturnih i Kohezionih fondova 

i Ruralnog razvoja pri pristupanju, tako što naročito podržava izgradnju institucija i uvodi 

procedure što je moguće bliže Strukturnim fondovima. 

Pet IPA komponenti su detaljno opisane u Članu 3 (a) IPA okvirne Uredbe: (I) Tranziciona 

pomoć i izgradnja institucija, (II) Prekogranična saradnja, (III) Regionalni razvoj, (IV) Razvoj 

ljudskih resursa, (V) Ruralni razvoj. 

Prve dvije komponente se odnose na sve zemlje. Pored toga, zemlje kandidati takođe koriste 

komponente III, IV i V. 

Prekograničnu saradnju duž granica između zemalja kandidata/potencijalnih kandidata, kao i 

između njih i država EU članica podržava IPA Komponenta II ( CBC komponenta). 

Prema tome, IPA Komponenta II podržava IPA Jadranski CBC program. On se finansira iz 

IPA sredstava koja uključuju doprinos ERDF-a (Član 21 Uredbe o strukturnim fondovima 

1083/2006) i njime upravlja IPA zakonska struktura (IPA Okvirna uredba br.1085/2006 i IPA 

Uredba o sprovođenju br. 718/2007 1 ). 

1-2- PROGRAMSKA OBLAST 

Prihvatljive oblasti za Prekogranični saradnju na EU spoljnim granicama su određene u 

skladu sa Članom 88 (1) IPA Uredbe o sprovođenju: 

1 

(a) Regioni sa NUTS nivoa ili, u odsustvu NUTS klasifikacije, ekvivalentne oblasti 

duž kopnenih granica između Zajednice i zemalja korisnica; 

(b) Regioni sa NUTS nivoa ili, u odsustvu NUTS klasifikacije, ekvivalentne oblasti 

duž granica na moru između Zajednice i zemalja korisnica odvojenih, prema 

Uredba Komisije (EC) br. 718/2007 od 12/06/2007 

9


opštem pravilu, 150 kilometara, uzimajući u obzir potencijalne ispravke, gdje je 

to potrebno, kako bi se osigurali koherencija i kontinuitet saradnje. 

Teritorijalno odstupanje u skladu sa Članom 97 IPA Uredbe o implementaciji primjenjuje se u 

Italiji, Sloveniji, Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i Crnoj Gori. 

Tri EU članice (Italija, Slovenija i Grčka), jedna zemlja kandidat (Hrvatska) i tri zemlje 

potencijalni kandidati (Bosna i Hercegovina, Crna Gora i Albanija) učestvuju u Programu. 

Pored toga, učešće Srbije koje se ukida, predviđeno je za zajedničke projekte na polju 

institucionalne saradnje. 

Što se tiče Italije, prihvatljive oblasti NUTS nivoa III su provincije: Pescara, Teramo, Chieti 

(Abruzzo), Ferrara, Forlì-Cesena, Rimini, Ravenna (Emilia Romagna), Trieste, Gorizia, Udine 

(Friuli Venezia Giulia), Pesaro-Urbino, Ancona, Macerata, Ascoli Piceno (Marche), 

Campobasso (Molise), Foggia, Bari, Brindisi, Lecce (Puglia), Venezia, Rovigo, Padova 

(Veneto). 

Teritorijalno odstupanje se u Italiji primjenjuje na provincije L’Aquila, Pordenone, Isernia i 

Taranto. 

Prihvatljiva oblast Slovenije je Obalno-kraška regija. 

Teritorijalno odstupanje se u Sloveniji primjenjuje na Notranjsko-krašku i Gorišku regiju. 

Prihvatljiva oblast Grčke su Prefekture Kerkyra i Thesprotia. 

Prihvatljiva oblast Hrvatske se sastoji iz sedam ekvivalentnih NUTS III prihvatljivih oblasti 

(župnija): Dubrovačko-neretvanska; Istarska; Ličko-senjska; Primorje-Gorski kotar; 

Šibeničko-kninska; Splitsko-dalmtinska i Zadarska. 

Teritorijalno odstupanje u Hrvatskoj se primjenjuje na Karlovačku županiju. 

Prihvatljiva teritorija Bosne i Hercegovine uključuje 3 kantona iz Federacije BiH i južni dio 

Republike Srpske sa sljedeće 23 opštine: Bileća, Čapljina, Čitluk, Gacko, Grude, Jablanica, 

Konjic, Kupres, Livno, Ljubinje, Ljubuški, Mostar, Neum, Nevesinje, Posušje, Prozor/Rama, 

Ravno, Široki Brijeg, Stolac, Berkovići, Tomislavgrad, Trebinje i Istočni Mostar. 

Teritorijalno odstupanje se u Bosni i Hercegovini primjenjuje na Sarajevski ekonomski region, 

Sjeverozapadni ekonomski region i Centralni BiH ekonomski region. 

Prihvatljiva teritorija Crne Gore se sastoji iz opština: Bar, Budva, Cetinje, Danilovgrad, 

Herceg Novi, Kotor, Nikšić, Podgorica, Tivat i Ulcinj. 

Teritorijalno odstupanje se u Crnoj Gori primjenjuje na opštine Pljevlja, Bijelo Polje, Berane, 

Rožaje, Plav, Andrijevica, Kolašin, Mojkovac, Šavnik, Žabljak i Plužine. 

Prihvatljiva teritorija Albanije se sastoji od šest prefektura: Fier, Durrës, Lezhë, Shkodër, 

Tiranë i Vlorë. 

Iako nije teritorijalno prihvatljiva za ovaj Program (nepostojanje priobalne oblasti), ali 

uzimajući u obzir prethodnu pruhvatljivost u Italijansko-jadranskom programu 2004–06, Srbiji 

je odobreno učešće u programu koje se ukida po završetku 2012. godine. Ova tranziciona i 

10


specifična podrška će omogućiti učešće srpskih partnera u institucionalnim aktivnostima 

saradnje među univerzitetima, centralnim institucijama, istraživačkim institutima, itd. 

Tab. 2: Prihvatljiva programska oblast 

Italija Nuts 3 

Slovenija Nuts 3 Obalno-kraška 

Grčka Nuts 3 Kerkyra, Thesprotia 

Hrvatska 

Bosna i Hercegovina 

Crna Gora 

Albanija 

Ekvivalentne 

Nuts 3 

oblasti 

Ekvivalentne 

Nuts 3 

oblasti 

Ekvivalentne 

Nuts 3 

oblasti 

Ekvivalentne 

Nuts 3 

oblasti 

Srbija Cijela teritorija (gasi se) 

Pescara, Teramo, Chieti, Ferrara, Forlì-Cesena, Rimini,Ravenna, Trieste, 

Gorizia, Udine, Pesaro-Urbino, Ancona, Macerata, Ascoli Piceno, 

Campobasso, Foggia, Bari, Brindisi, Lecce, Venezia, Rovigo, Padova 

Dubrovačko-neretvanska; Istarska; Ličko-senjska; Primorje-Gorski kotar; 

Šibeničko-kninska; Splitsko-dalmtinska i Zadarska 

Bileća, Čapljina, Čitluk, Gacko, Grude, Jablanica, Konjic, Kupres, Livno, 

Ljubinje, Ljubuški, Mostar, Neum, Nevesinje, Posušje, Prozor/Rama, Ravno, 

Široki Brijeg, Stolac, Berkovići, Tomislavgrad, Trebinje i Istočni Mostar 

Bar, Budva, Cetinje, Danilovgrad, Herceg Novi, Kotor, Nikšić, Podgorica, 

Tivat, Ulcinj 

Fier, Durrës, Lezhë, Shkodër, Tiranë, Vlorë 

Pored toga, gore pomenute teritorije su blisko povezane sa nekim susjednim oblastima, pri 

čemu one zajedno čine jedinstveni socijalni, radnički i ekonomski sistem sa homogenim 

razvojnim šemama. Uključenost ovih graničnih oblasti mogu zasigurno donijeti važnu dodatu 

vrijednost Programu. 

Sljedeća tabela sintetizuje opravdanost proširivanja prihvatljivih oblasti. 

Tab. 3: Teritorijalno odstupanje 

Italija Nuts 3 L’Aquila, Pordenone, Isernia, 

Taranto 

Slovenija Nuts 3 Notranjsko-kraška regija , 

Goriška regija 

Hrvatska 

Ekvivalentne 

Nuts 3 oblasti 

Bosna i 

Hercegovina Ekvivalentne 


11 

Isernia i L’Aquila 

· Teritorijalna bliskost 

· Kontinuitet aktivnosti jadranske saradnje 

Pordenone 


· Geografski položaj provicije 

· Snažni ekonomski odnosi sa programskom 

oblašću 

Taranto 

· Prisustvo relevantnih infrastruktura, naučni i 

kulturni centri u programskoj oblasti 

· Snažni ekonomski odnosi sa programskom 

oblašću 


Karlovačka županija · Teritorijalna bliskost 

· Jedan od najnerazvijenijih županija u 

Hrvatskoj 


Sarajevska ekonomska regija, 

Sjeverozapadna ekonomska 

regija, Centralna BiH 


· Rigion Hercegovine ne može sam da

Crna Gora 

Ekvivalentne 



ekonomska regija absorbuje sva raspoloživa sredstva 

Pljevlja, Bijelo Polje, Berane, 

Rožaje, Plav, Andrijevica, 

Kolašin, Mojkovac, Šavnik, 

Žabljak, Plužine 

12 


· Veličina teritorije cijele države 

· Teritorijalna bliskost

Slika 1: Prihvatljiva oblast 

Italy 

Eligible Programme Area 

Territorial derogation 

Phasing Out 

Slovenia 

Adriatic Sea 


Croatia 

Bosnia and Herzegovina 

Eligible Programme Area – Prihvatljiva programska oblast 

Territorial Derogation – Teritorijalno odstupanje 

Phasing out – Ukida se 

1-3- SLUŽBENI JEZIK 

13 

Montenegro 

Serbia 

Albania 

Greece 

Službeni jezik Programa je engleski. Radni jezici su nacionalni jezici zemalja učesnica.


2- ANALIZA (TERITORIJALNI, SOCIJALNI I EKONOMSKI 

KONTEKST PROGRAMSKE OBLASTI) 

2-1- UVOD 

Ovdje je dat jedan informativni pregled konteksta u svjetlu ciljeva, strateških prioriteta 

tematskih polja postavljenih IPA Prekograničnim programom, kako bi se opisao profil 

teritorija i sektora u programskoj oblasti. Postojeća analiza konteksta se odnosi na cijelu 

programsku oblast (prihvatljive i priključene oblasti) prema statističkim podacima. Međutim, 

naročiti značaj je dat programskoj ciljnoj oblasti. Pored toga, analiza će takođe dati neke 

detaljne informacije u pogledu specifičnih teritorija koje učestvuju u Programu, a naročito 

različitih regionalnih komponenti u okviru Jadranskog basena: sjeverne, centralne i južne 

oblasti. 

Analize sprovedene za cijelu oblast prihvatljivu za Program, uključuju, naročito, sljedeće 

aspekte: 

- Teritorija; 

- Životna sredina; 

- Stanovništvo; 

- Migracioni tokovi; 

- Privreda; 

- Tržište rada; 

- Trgovina; 

- Turizam; 

- Infrastruktura i pristupačnost; 

- Istraživanje i inovacije; 

- Upravljanje i izgradnja kapaciteta. 

Socijalni i ekonomski kontekst je dobijen iz najnovijih raspoloživih statističkih informacija i 

podataka. U tom smislu, treba naglasiti da, dok su informacije koje se tiču EU članica 

relevantne samo za regionalne oblasti koje su zapravo pokrivene Programom, raspoložive 

informacije o zemljama kandidatima i potencijalnim kandidatima često se odnose na zemlju u 

cjelini, a ne samo na oblast prihvatljivu za Program. 

Informacje iz nacionalnih Zavoda za statistiku različitih zemalja su korištene za pripremu 

ovog poglavlja. 

2-2- TERITORIJALNI, SOCIJALNI I EKONOMSKI KONTEKST 

2-2-1- Teritorija 

Program uključuje prihvatljive oblasti tri EU članice (Italija, Slovenija i Grčka) i četiri istočne 

jadranske zemlje (Hrvatska, BiH, Crna Gora i Albanija). Trenutno samo Hrvatska ima status 

zemlje kandidata, dok su ostale zemlje potencijalni kandidati kao što je priznato od strane 

Evropskog savjeta na njegovom sastanku u Solunu juna 2003. godine. Srbija, sa učešćem u 

Programu koje se gasi, nije razmotrena u sljedećoj analizi. 

14


Cijela programska oblast ima površinu 115,714 km 2 sa poplulacijom koju čini 15,074 miliona 

stanovnika; u pogledu populacije i površine, italijanske NUTS III oblasti su veoma značajne i 

čine 47% i 69% redom, polulacije i površine čitave programske oblasti 2 . 

Albanija i Crna Gora učestvuju u Programu sa znatnim procentom njihove nacionalne 

teritorije i populacije (površina oblasti: Albanija 47%, Crna Gora 42%; populacija: Albanija 

64,2%, Crna Gora 65.5%), dok manji udio ovih indikatora je zapažen kod Grčke i Slovenije 

(površina oblasti: Grčka 1.6%, Slovenija 5.1%) koje učestvuju u manjim nacionalnim 

procentima (populacija: Grčka 1.4%, Slovenija 5.3%). 

Tab. 5 –Površina i populacija prihvatljive oblasti /Ukupna površina i populacija u programskoj 

oblasti 

Stepen (%) po površini i populaciji Površina % Populacija % 

Albanija (pop. 2005) 12.197 10,5% 2.013.186 13,4% 

Bosna i Hercegovina (pop.2001) 14.480 12,5% 470.364 3,1% 

Hrvatska (pop. 2001) 24.723 21,4% 1.427.088 9,5% 

Crna Gora (pop. 2003) 6.508 5,6% 425.266 2,8% 

Grčka (pop.2005) 2.095 1,8% 162.772 1,1% 

Slovenija (pop.2005) 1.044 0,9% 105.313 0,7% 

Italija (pop. 2004) 54.667 47,2% 10.470.528 69,5% 

Ukupan Program 115.714 100,0% 15.074.517 100,0% 

Teritorije uključene u Program okružuju Jadransko more. Samo Srbija nema pomorsku 

granicu. Pejzažne i ekološke razlike između dvije obale Jadranskog basena su važne zbog 

njihovih geomorfoloških karakteristika, visokog pritiska urbanog razvitka i demografskih 

razlika. 

Italijanska obala, je zapravo pogođena visokim nivoom urbanizacije, koja je dobila 

kontinuiran linearni oblik sa vrhovima oko centara proizvodnje i oblasti intenzivnog turističkog 

razvoja. Preveliki pritisak proizvodne upotrebe, lokalizovana potražnja i konsekventne 

transformacije priobalnog staništa su prouzrokovali širokorasprostranjeno zagušenje i 

konstantno smanjivanje prirodnog staništa. Međutim, izvrsni predjeli prirodnih staništa 

postoje kao nacionalne i regionalne zaštićene oblasti kako na sjeveru tako i na jugu zemlje. 

Istočni Jadran se prostire od Obalno-kraškog regiona Slovenije do Grčke, uključujući mnoga 

hrvatska ostrva, i predstavlja kontinuirani krajolik i ekološku baštinu, koja je međutim, sada 

sve više ugrožena procesima razvoja i napretkom u zemljama kandidatima/potencijalnim 

kandidatima. Nedostatak kanalizacionih i sistema za odlaganje otpada, kao i konstantno 

ispuštanje u atmosveru zagađujućih supstanaci koje se stvaraju u industrijskim i 

saobraćajnim procesima i, naročito, zapaljiva goriva za proizvodnju energije, se često 

detektuju u ovim zemljama. 

U sjevernom dijelu Jadranskog basena nalaze se italijanske regije Friuli Venezia Giulia, 

Veneto, Emilia-Romagna, zatim slovenačka Obalno-kraška regija i sjever Hrvatske, 

poluostrvo Istra. Ova oblast je najrazvijenija od svih koje učestvuju u Programu, imajući visok 

nivo urbanizacije kao i dobro razvijenu infrastrukturu. Ovu oblast siječe Transevropki autoput 

5, koji povezuje Lisabon i Kijev, pa je stoga u strateškoj poziciji za pristup centralno-istočnoj 

Evropi. 

2 

Srbija je uključena samo u aktivnosti institucionalne saradnje. Ne računajući Srbiju, cjelokupna površina Programske 

oblasti iznosi 115,714 km 2 sa populacijom od 15.074 miliona stanovnika. 

15


Prihvatljiva oblast u Italiji uglavnom se sastoji od ravnica, sa izuzetkom planinskih zona 

perifernih Alpa i Apenina. U ravnicama, uprkos prisustvu velikih urbanih centara , postoji 

znatan pritisak na urbano zemljište zbog urbanog proširivanja i konstantne potražnje za 

razvojnim zemljištem. 

Slovenačka Obalno-kraška regija izlazi na zaliv Trieste i obala je dugačka nešto više od 40 

kilometara. Neke dionice su niske i močvarne, a druge visoke i kamenite. Prilaz moru, 

naročito luka Koper, omogućava ovoj regiji da iskorištava svoje značajne potencijale u svim 

sektorima; najperspektivnije aktivnosti se tiču transporta, distribucije, logistike i turizma. 

Konačno, hrvatsko poluostrvo Istra i Nacionalni park ostrva Brijuni, su jedne od najvažnijih 

turističkih destinacija u oblasti. Pored toga, luka Rijeka kao i luke Trieste i Koper ovoj oblasti 

nude znatne mogućnosti za razvoj pomorske trgovine. 

Sjeverna italijanska regija Jadrana ima različite uslove urbanih naseobina. Primarna 

infrastruktura, tj. luke, aerodromi, željeznice i drumovi, dobro su razvijeni uz neke kritične 

tačke kao što su drumske i željezničke petlje na rutama sjever-jug i istok-zapad. Industrijske 

zone, ruralne oblasti, uvale i kontinuirana linearna urbanizacija (priobalna odmarališta) na 

jugu regije, dopunjuju sistem infrastrukture. 

Postoje brojne oblasti na teritoriji sjevernog Jadranskog basen sa velikom prirodnom i 

ekološkom vrijednošću. Tu su i oblasti važnog biodiverziteta u Friuli Venezia Giulia, kao što 

su Regionalni prirodni parkovi Dolomiti Friulane i Prealpi Giulie, jedanaest Regionalnih 

prirodnih rezervata, kao što je Foce dell’Isonzo (Gorizia) i Falesie di Duino (Trieste) i tri 

Nacionalna rezervata, kao što je Miramare Maritime Reserve (Trieste). Prirodne sredine u 

Venetou, uglavnom skoncentrisane na brdovitoj i planinskoj teritoriji, nalaze se u parkovima 

Colli Euganei Regional (Padova), Po Delta (Rovigo) i River Sile (Padova i Venezia), pored 

raznih Regionalnih prirodnih rezervata i naravno, lagune Venezia. Raznolikost prirodne 

sredine u regiji Emilia-Romagna uključuje brojne zaštićene oblasti: Nacionalni park šuma 

Casentinesi (Forlì-Cesena) i, naravno, delta rijeke Po. 

Ova teritorija ima bogato kulturno nasljeđe sa mnogim mjestima pod zaštitom UNESCO-a: 

arheološka oblast Aquileia i Patriarchal Basilica (Friuli Venezia Giulia), Venezia kao i njena 

Laguna, Botanička bašta u Padovi (Veneto), Ferrara, grad Renesanse, delta rijeke Po, kao i 

ranohrišćanski spomenici Ravene (Emilia-Romagna). 

Slovenačka teritorija takođe ima mnoge prirodne resurse. Obalno-kraška oblast predstavlja 

mozaik pejzaža: obala sa svojom gustom vegetacijom, kraški plato sa Škojcanskim jamama, 

park u sklopu UNESCO svjetske baštine, terasna brda doline Soča koja vodi do planina i 

Nacionalni park Triglav. Duž obale postoje tri zaštićene oblasti, prirodni rezervat Škocjanski 

zatok, Klisura Strunjan koja je najviša kamena formacija Jadrana, i Salinas u Sečovlju. 

Priobalna oblast Slovenije, iako bez bitnih promjena u upotrebi zemljišta prije 2000. godine, 

sada je podvrgnuta litoralizaciji, i pod visokim je pritiskom visokog urbanog razvoja, urbanog 

širenja i saobraćajnog zagušenja. Pored toga, poljoprivreda ima negativan uticaj na kvalitet 

vode zbog nedovoljnog broja fabrika za preradu vode. 

Hrvatsko poluostrvo Istra, ima važno prirodno i kulturno nasljeđe. Što se tiče ekoloških 

aspekata, široka oblast teritorije je predmet brojnih politika ekološke konzervacije. Tu je 

Nacionalni park Brijuni, koji se sastoji od 14 ostrva za značajnim biodiverzitetom. Kulturno 

nasljeđe, prisutno kroz teritoriju uključuje prirodna dobra kao što je Bazilika Eufrasius, pod 

zaštitom UNESCO-a u istorijskom centru Poreč, koja je jedna od najranijih episkopskih 

hrišćanskih spomenika. 

16


Centralni dio Jadranskog basena čine italijanske regije Marche, Abruzzo i Molise zajedno 

sa Hrvatskom na istočnoj obali. Zapadni dio Bosne i Hercegovine, sa veoma ograničenim 

prilazom Jadranskom moru, je unutrašnjost koja se pruža od veoma uske priobalne trake. 

Teritorija na zapadnoj obali se sastoji od tri glavne prirodne sredine: ekološki vrijedno 

Apenini, pretežno poljoprivredne brdovite oblasti i priobalna traka. 

U Apeninskoj oblasti postoje bliske interkonekcije, između važnog prirodnog rezervata, 

brdovitog kraja koji karakterišu kompleksna i osjetljiva hidrografska mreža i podložnost 

stalnim erozijama i nestabilnosti, i priobalne linije koja sačinjava filter između primorske i 

brdovite sredine. 

Sjeverni dio karakteriše bogata naseljena mreža manjih centara, relativno homogena i 

ravnomjerna preko čitave teritorije, i sa linearnom urbanizacijom duž obale koja je blizu 

kapacitetima lučkih gradova. Unutrašnje teritorije uključuju značajne prirodne sisteme sa 

visokim stepenom biodiverziteta koji je rezultirao stvaranjem tri velika nacionalna parka 

(Nacionalni park Abruzzo, Lazio i Molise, Maiella Park i Nacionalni park Gran Sasso-Laga) i 

nekoliko drugih parkova i prirodnih rezervata. Postoji nekoliko zaštićenih oblasti i Marche-u, 

od kojih neki imaju veliki nacionalni značaj, kao što su Nacionalni park Sibillini Mountains 

National (Ascoli Piceno, Macerata), Nacionalni park Gran Sasso-Laga i drugi važni regionalni 

parkovi duž obale kao što je Conero Park (Ancona). 

Južni dio je pretežno planinski sa uskim dolinama koje karakteriše neplodno zemljište i 

redukovana obala. Populacija je raspoređena u male rasute zajednice sa malom gustinom 

naseljenosti. Drumska mreža, iako uključuje međuregionalne veze sa glavnim centrima, ne 

garantuje adekvatnu pristupačnost, uz prateće dodatne troškove za organizovanje službi za 

stanovništvo, a u nekim oblastima čak i za proizvodne sisteme. Prirodno i ekološko nasljeđe 

ove oblasti je značajno i uključuje dio oblasti Molise u Abruzzo, Lazio i Molise nacionalnom 

parku i morskom rezervatu Tremiti Islands. U provinciji Campobasso postoje brojna sela koja 

su osnovali Hrvati i Albanci, i koja i dalje čuvaju svoju tradiciju, kulturu i jezik. 

Na suprotnoj obali se nalaze sve zapadne županije od Istre do Dubrovnika. Dalmatinska 

ostrva sa dva nacionalna parka ( Ostrva Mljet i Kornati) se nalaze na jednoj strani razuđene 

obale sa Dinarskim Alpima koji se spuštaju do mora u pojedinim djelovima na drugoj strani. 

Pored dva gore pomenuta nacionalna parka, postoji još pet drugih nacionalnih parkova u 

regijama pokrivenim Programom (Risnjak, Sjeverni Velebit, Paklenica, Krka i Plitvička 

jezera). Pojedine oblasti koje imaju značajnu vrijednost zbog svog biološkog i pejzažnog 

diverziteta, su pod međunarodnom zaštitom; na primjer, UNESCO je Nacionalni park 

Plitvička jezera proglasio dijelom svjetske baštine. Unutar programske oblasti, tu je i donji tok 

Neretve koji je uključen u Ramsar listu močvara od međunarodnog značaja. Planina Velebit 

pripada UNESCO-voj svjetskoj mreži rezervata. 

Pored već pomenutog Poreča, tu su i razna nalazišta kulturne baštine koja su uključena u 

listu UNESCO-a: 

· Stari grad Dubrovnik, koga još zovu i “Biser Jadrana”, koji je još u trinaestom vijeku 

postao velika sila na Sredozemnom moru. 

· Ruševine Dioklecijanove palate u Splitu, koja je izgrađena kraja trećeg i ranog 

četvrtog vijeka nove ere, mogu se naći po čitavom gradu. 

· Biskupski kompleks Eufrazijska bazilika u istorijskom centru Poreča je izvanredan 

primjer ranohrišćanskog biskupskog ensambla. 

· Grad Trogir je izvrstan primjer urbanog kontinuiteta. Plan ulica ovog ostrvskog naselja 

datira od helenističkog perioda i njegove lijepe romaničke crkve su dopunjene 

istaknutim renesansnim i baroknim zgradama iz venecijanskog perioda. 

17


· Katedrala Svetog Jakova u Šibeniku je svjedočanstvo značajne razmjene na polju 

monumentalne umjetnosti između sjeverne Italije, Dalmacije i Toskane u XV i XVI 

vijeku, kao i uspješne fuzije gotike i renesanse. 

Oblasti velike ekološke vrijednosti su prisutne u unutrašnjosti Bosne i Hercegovine: 

uglavnom planinske, iznad kojih se izdižu Dinarski Alpi, obdarene izuzetnim bogatstvom 

unutrašnjih voda. Južna Hercegovina uključuje i dolinu rijeke Neretve, ogoljena kraška polja, 

tvorevine u obliku lijevka, depresije, brda i brežuljci. Visoke planine, duboke riječne doline i 

prostrana kraška polja dominiraju sjevernom Hercegovinom. Zbog svoje orografije, prirodni 

pejzaži dominiraju nad urbanizovanim, međutim, samo je mali dio teritorije zaštićen. 

Zaštićene oblasti na jugu Hercegovine uključuje rezervat ptica Hutovo blato proglašeno 

svjetskom baštinom, močvarna oblast gdje migrira hiljade ptica. Otpad je jedan od glavnih 

ekoloških problema budući da se velike količine i dalje razbacuju po okolini. 

Južni dio Jadranskog basena sastoji se od Pulje na zapadnoj obali, i Crne Gore i Albanije 

na istočnoj obali. More ograničeno najjužnijim dijelom Pulje i suprotnom obalom koja 

uključuje manju oblast Grčke koja je dio Programa, povezuje Jadransko i Jonsko more. 

Italijanska obala sadrži nekoliko homogenih oblasti: sjeverozapadnu oblast predstvljaju 

strukturni elementi pejzaža i njihovi odnosi sa pozadinom istorijskih naselja. Značajne 

promjene u pejzažu i šemama naselja u južnoj oblasti predstavljaju kontradikcije i 

nadmetanja u procesima transformacije. Postoje, takođe, neke velike praznine u 

naseljenosti: Foggia Tavoliere na sjeveru (regija uzgoja žitarica i irigacionog uzgoja velike 

produktivnosti), plato Murge u centru (slabo naseljena unutrašnja oblast visokog identiteta) 

kao i ravnica Brindisi na jugu (koja povezuje oblasti proizvodnje sa močvarama i priobalnim 

ekosistemima). Regionalni pejzaž stvara znatan pritisak, kao i posljedičnu redukciju prirodnih 

ekosistema i ruralnih oblasti duž obale , sa promjenom istorijskih uloga priobalnih naseobina. 

U ovom kontekstu, tu su dva nacionalna parka: park Gargano (Foggia) i park Alta Murgia 

(Bari), četiri regionalna parka i nekoliko prirodnih rezervata, uglavnom specifična staništa 

priobalnih močvara. U Pulji se takođe nalaze i dva mjesta pod zaštitom UNESCO-a zbog 

svoje velike kulturne vrijednosti: Castel del Monte i Trulli di Alberobello. 

Na drugoj strani Jadranskog mora nalazi se Crna Gora sa svojom dugačkom nazubljenom 

obalom; ona je odvojena od zaleđa visokim krečnjačkim planinama koje su isječene 

kanjonima i gudurama. Na sjeveru postoji samo fjord u južnom basenu Mediterana, Boka 

Kotorska, dio oblasti koja je pod zaštitom UNESCO-a zbog svoje izuzetne ekološke i sociokulturne 

zanimljivosti. Crna Gora je utvrdila nekoliko zaštićenih oblasti uključujući i 

nacionalne parkove, i već je usvojila zakone o zaštiti prirode i upravljanju resursima. 

42.5 % teritorije Albanije učestvuje u Programu, budući da se nalazi u dolini u sjevernoj 

Albaniji, uključujući 6 prefektura, 16 distrikta, 34 opštine (urbane oblasti) i 133 zajednice 

(ruralne oblasti). Albanija je uglavnom planinska zemlja (sjeverna i centralna Albanija) za 

značajnim brdovitim oblastima (oko 38% ukupne teritorije). Prosječna nadmorska visina je 

708, skoro dva puta više od evropskog prosjeka. Najviša tačka u albanskoj prihvatljivoj 

oblasti su Jezerca, 2694 metara u regiji Skadar. 

Albanija ima obalu na Jadranu i na Jonskom moru i njena obalna linija je dugačka 316 km. 

25% teritorije čini priobalna oblast u zapadnom dijelu zemlje, koja je čitava dio regija 

prihvatljivih za program. Zemlja se nalazi u suptropskoj klimatskoj zoni sa srednjom 

mediteranskom klimom koja je veoma pogodna za razvoj turizma i poljoprivrede. 

Obala, od Skadra na sjeveru do regije Vlora na južnoj granici, obuhvata skup prirodnog, 

kulturnog i istorijskog nasljeđa, kao što su arheološka nalazišta u Butrinitima (koja su na listi 

svjetske baštine UNESCO-a), Apolonija, Plavo oko u Delvini (region Vlora), doline glavnih 

18


rijeka u Albaniji, Skadarsko jezero (najveće na Balkanskom poluostrvu) kao i dio Albanskih 

Alpa. Tu su mnoge zaštićene oblasti, od kojih su trinaest nacionalni parkovi. Oblast je bogata 

vodenim resursima, nalazištima termalnih voda, lagunama, a takođe ima i bogatu floru i 

faunu. Takođe je bogata i prirodnim resursima kao što su nafta, gas, ugalj i gvožđe. 

Albanija je u prošlosti podlegla znatnoj deforestaciji, te i pored usporavanja tog procesa, 

nekontrolisano napasanje stoke i česte poplave ubrzali su procese erozije zemljišta. U 

rastućim urbanim oblastima, povećavaju se problemi vazdušnog i zvučnog zagađenja, 

izdvajanja i obrađivanja otpada i saobraćaja. Proizvodni sistem stvara vliki pritisak: npr. 

poljoprivredni sektor je povećao upotrebu fertilizatora za 70% između 1995. i 2002. godine, a 

industrijski sektor uključuje visoko zagađujuće industrije kao što su proizvodnja nafte, 

električne energije, hroma, bakra i obrada uglja. Značajni ekološki problemi ne mogu biti 

riješeni samo primjenom odgovarajućih i kompletnih zakona, a proces adaptacije evropskim 

standardima je tek počeo. Mnogo toga ostaje da se uradi i u turističkom sektoru, naročito u 

odnosu na infrastrukturu i usluge, i razvoj planinskog turizma. 

Program uključuje samo mali dio Grčke: prefekture Kerkira i Tesprotia u regionu Epirus, sa 

važnom lukom Igumenica. Ove oblasti imaju veliki ekološki značaj i dobro su poznate 

turističke destinacije. 

2-2-2- Životna sredina 

Dužina jadranske obale iznosi oko 5.867 km (po mjerenju francuskog geografa Brodela). 

Geografski gledano, Jadransko more je dio Sredozemnog mora, koje se nalazi između 

Italijanskog poluostrva, Slovenije, Hrvatske, Crne Gore i Albanije; to je vodeno tijelo između 

sistema Apeninskih planina i Dinarskih Alpa sa maksimalnom dužinom od oko 800 km. Ima 

prosječnu širinu od oko 150 km. Na jugu se povezuje sa Jonskim morem kroz Otrantska 

vrata (70 km). Zapadna obala je uklavnom prilično ravna, jedino prekinuta deltom rijeke Po 

kao i rtovima planine Konero i Gargana (koji se prostire do mora sa ostrvima Tremiti). 

Sjeverna obala je prekinuta lagunama Venecija, Marano i Grado kao i zalivom Trieste; idući 

dalje preko istarskog poluostrva i dalmatinske obale, obala postaje sve više razuđena i 

visoka, i naspram nje se nalazi mnoštvo ostrva među kojima su i Krk, Cres, Pag, Isola 

Lunga, Brač, Hvar, Vis, Korčula, Mljet. Albanska obala je mnogo ravnija i ujednačena, 

podijeljena zalivima Durrës i Vlorë. 

Uopšte gledano, Jadran nije veoma dubok: sjeverni basen ima prosječnu dubinu od 70-80 m, 

sa maksimumom od 270 između Peskare i Šibenika; južni basen je dublji (1222 m između 

Baria i Boke Kotorske). Prosječan salinitet iznosi 38‰, koji je manji na sjeveru zbog većeg 

priliva svježe vode iz rijeka (Isonzo, Tagliamento, Piave, Brenta, Adige, Po). Dalje na jugu, 

Tronto, Fortore i Ofanto na italijanskoj strani, Neretva, Drin, Vjosa na balkanskoj srani ulivaju 

se u Jadran. Visina plime varira između 30 cm u južnom basenu, do 90-95 u sjevernom. 

Tokom niza godina, Jadran je bio jedno od italiajnskih mora koje je najviše trpilo od 

eutrofikacije. 

Jadransko more predstavlja izvanredan i veoma osjetljiv ekosistem, veliko „zatvoreno more“ 

gdje bi moguća nesreća sa ispuštanjem zagađivača izazvala kritičan scenario i gdje nije 

promišljeno povećavati uticaj saobraćaja. 

Danas, sjeverne i centralne oblasti Jadrana se suočavaju sa ekološkom situacijom koja 

zahtijeva naročitu pažnju i aktivnosti koje omogućavaju zaštitu ove visokokvalitetne teritorije i 

njenih morskih resursa. 

19


Posebno, eksploatacija teritorijalnih resursa ovih regiona je u prošlosti bila intenzivna i često 

joj je nedostajala potrebna racionalnost. 

To je potvrđeno i sljedećim: 

- Lokalizacija duž obale aktivnosti sa visokim zagađenjem kao što su petrohemijske 

industrije i rafinerije nafte; 

- Termoelektrane u nekim od najvrijednijih oblasti što se tiče prirodnih i umjetničkih 

bogatstava; 

- Razvoj poljoprivrede sa velikom upotrebom hemijskih supstanci kako za fertilizaciju, tako 

za zaštitu usjeva; 

- Pretjerana koncentracija fabrika za industrijsku proizvodnju stoke blizu glavnih voda 

(počevši od rijeke Po koja se uliva u Jadran sa 40% otpadnih voda iz čitave italijanske 

teritorije); 

- Eksponencijalni rast proizvodnih lokacija i civilnih naselja sa ozbiljnim efektima 

teritorijalnog obilježavanja i pretjeranom koncentracijom populacije u glavnim izgrađenim 

oblastima; 

- Ogromna dilatacija korištenja prirodnih resursa bez adekvatnih, racionalnih i efektivnih 

kapaciteta za proizvedene negativne efekte; 

- Prostorno-vremenska koncentracija industrije sezonskog i masovnog turizma koja 

postavlja problem ublažavanja ljudskog tereta u korist razvitka turizma na nivou visokog 

kvaliteta, što je takođe i uslov za desezonizaciju i bolje ekonomse rezultate; 

- Eksponencijalni porast ribarskih aktivnosti koje su iznijele na površinu ozbiljne probleme 

za sektor. 

U pogledu nasobina, jadransku oblast karakteriše sljedeće: 

- tendencija duž sjeverozapadnog luka ka formiranju jedinstvenog lineranog povezanog 

grada od Aquileia-a do Brindisi-a; 

- povećanje visokouticajnog ekološkog turizma; 

- povećanje naseljenih oblasti duž obala Hrvatske, Albanije i Crne Gore, uz ozbiljan rizik 

eskalacije izgradnje na italijanskoj obali, koja je nažalost pogubna brirodnu baštinu. 

Postojeće tendencije prije svega nameću za ozbiljno razmatranje potencijalni uticaj turizma 

na životnu sredinu, kako bi se takođe zaštitile oblasti koje još uvijek nisu pogođene 

urbanizacijom i obilježavanjem. 

Industrije turizma se zapravo rapidno širi, iako različite zemlje i regioni prolaze kroz različite 

faze razvoja. 

2-2-3- Populacija 

Prosječna gustina naseljenosti u programskoj oblasti iznosi 165 stanovnika po km 2 uz 

varijacije u različitim zemljama učesnicama: prosječan nivo za italijanske NUTS III oblasti 

(192 stanovnika po km 2 ) i Albaniju (165 stanovnika po km 2 ); niže vrijednosti za Bosnu i 

Hercegovinu (32.5 stanovnika po km 2 ), Hrvatsku (57.7 stanovnika po km 2 ) i Crnu Goru (65 

stanovnika po km 2 ). Međutim, postoje znatne razlike u gustini naseljenosti unutar zemalja: 

vrijednosti niže od prosjeka prihvatljive oblasti su naročito primijećene u Opštini Cetinje u 

Crnoj Gori (20 stanovnika po km 2 ), u Ličko-senjskoj županiji u Hrvatskoj (10 stanovnika po 

km 2 ), u provinciji Campobasso u Molise-u (79 stanovnika po km 2 ) kao i u Foggia-i u Puglia-i 

(95 stanovnika po km 2 ). 

U pogledu demografskih trendova, primijećen je opšti porast populacije, sa rastom u većini 

oblasti (uz izuzetak hrvatskih i srpskih okruga gdje je populacija redukovana između 1991. i 

20


2001. godine) premda u značajno različitim stepenima. Tokom perioda koji je uzet u 

razmatranje došlo je do značajnog porasta u grčkim prefekturama (2001-2005) kao i u 

opštinama Bosne i Hercegovine (1996-2001) sa manjim povećanjima na teritorijama drugih 

zemalja 3 . 

Razlog što je populacija u Italiji vremenom ostala uglavnom stabilna prije će biti u 

migracionim tokovima, nego stopama nataliteta. Glavnu ulogu imaju kako spoljna tako i 

unutrašnja migracija koja nadoknađuje negativan prirodni priraštaj zabilježen u mnogim 

prihvatljivim provincijama. 

Drugi razlozi stoje iza postepenog ponovnog naseljavanja zemalja istočnog Jadrana koje je 

počelo kada se završio rat sa povratkom raseljenih lica i progresivnim rješavanjem socijalne i 

ekonomske krize. Međutim, iseljavanje se nastavlja jer se veliki broj ljudi seli u zemlje 

Evropske unije u potrazi za poslovima. 

Unutrašnje migracije su takođe značajne, prije svega odlazak iz ruralnih oblasti, što je 

naročito evidentan fenomen u Albaniji. 

Izvjesne demografske varijacije se i dalje povećavaju; na primjer, populacija i dalje stara i 

povećava se indeks zavisnosti, što dalje redukuje apsolutnu veličinu radne snage i podriva 

buduće proizvodne potencijale lokalnog ljudskog kapitala. Postoje označene razlike u 

demografskoj strukturi u pogledu indeksa starenja, koji variraju od veoma visokih vrijednosti 

u italijanskim provincijama (146) i Obalno-kraškoj regiji u Sloveniji (142) do niskih vrijednosti 

u albanskim prefekturama (26). Albanija ima najmlađu populaciju u Evropi: prema podacima 

iz 2001. godine, 34.1% populacije je mlađe od 14 godina, a samo 8.6% starije od 60 godine, 

i to uprkos intenzivnih migracionih tokova ka Italiji i Njemačkoj, koji konstantno lišavaju 

zemlju mlade radne snage. Nizak natalitet je izbalansiran dugovječnošću koje je 6-7 godina 

veće u Italiji i Grčkoj nego u Albaniji, Srbiji i Crnoj Gori. 

Tab. 6 Teritorijalni i demografski indikatori 

Bosna i 

Albanija 

Hercegovina Hrvatska 

(2001, 2005) 

(2001) (2001) 

Crna Gora 

(2003) 

Grčka 

(2005) 

Slovenija 

(2005) 

Total 

Italija (2004) 

Program 

Površina (Kmq) 12.197 14.480 24.723 6.508 2.095 1.044 54.667 115.714 

Populacija 2.013.186 470.364 1.427.088 425.266 162.772 105.313 10.470.528 15.074.517 

Godišnja stopa priraštaja ) (%) 

0,58% 1,09% -0,97% 0,61% 1,31% 0,19% 0,78% 

Gustina naseljenosti 165,1 32,5 57,7 65,4 73,8 100,9 192,0 165,23 

Indikator starosti 26,2 - 98,0 61,9 133,3 141,8 145,7 118,13 

Indicator of structural reliance 56,5 - 49,5 48,4 49,3 40,7 51,4 50,11 

Stopa rađanja - muškarci 71 72 72 71 77 73,4 77,5 

Stopa rađanja - žene 77 77 79 76 81 81 83 

Izvor: naša obrada podataka nacionalnih statističkih instituta. Podaci označeni sivom bojom odnose se 

na cijelu nacionalnu teritoriju; svi ostali podaci odnose se samo na prihvatljivu oblast; 

* Godišnja varijacija u populaciji pokriva sljedeće intervale: Albanija 2001-2005; BiH 1996-2001; 

Hrvatska 1991-2001; Crna Gora 1991-2003 Grčka 2001-2005; Slovenija 1993-2005; Italija 2001-2004 

2-2-4- Migracioni tokovi 

Skorašnje evropske političke promjene, naročito utvrđivanje procesa nastalih 

desegregacijom Jugoslavije i proširenjem EU uključivanjem zemalja istočne Evrope, stvorile 

su i nastavljaju stvarati uticaj na zemlje jugoistočne Evrope, koje su iskusile velike 

3 Dostupnost podataka u prihvatljivim oblastima (županijama, provincijama, prefekturama, itd.) je uslovila izbor intervala u 

odnosu na različite zemlje. Vidjeti primjedbu pri tabeli 2. 

21


migracione tokove (uobičajene i vanredne, unutrašnje i prema drugim, uglavnom zemljama 

zapadne Evrope). Cjelokupan pregled evropske demografske situacije pokazuje kako 

demografska stabilnost/rast u mnogim zemljama zavisi od imigracione stope. Na primjer, 

porast populacije u Austriji, Češkoj Republici, Italiji, Njemačkoj, Grčkoj i Sloveniji je posljedica 

imigracije. Skorašnje studije koje je sprovela Evropska komisija 4 predviđaju da je oko 1% 

populacije novih EU članica spremno da migrira u zapadne evropske zemlje; u narednih 20 

godina potencijalne migracije mogle bi uključivati oko 3-4 miliona ljudi. Međutim, trenutno 

postoji smanjenje u migracijama u novoproširenoj Evropskoj uniji. U srednjem i dužem roku 

predviđeno je da nove države članice neće imati demografskih potencijala za migracije u 

zapadne evropske zemlje zbog populacije koja stari i mogućeg smanjenja populacije. Pored 

toga, ekonomska stabilnost koja prati EU pristupanje, neće samo smanjiti migracioni pritisak 

već će takođe i transformisati ove zemlje u odredišne zemlje za migratorne tokove. Službeni 

podaci iz 2003 pokazuju pozitivan migracijski bilans u Republici Češkoj, Slovačkoj i Sloveniji. 

Demografski podaci koji su na raspolaganju za prihvatljivu oblast ne odnose se na iste 

periode. Nije bilo moguće izračunati srednje vrijednosti populacije programske oblasti za dati 

period. Međutim, proučavajući sitacije u pojedinačnim zemljema, može se reći su vrijednosti 

od ranih devedesetih do početka ovog vijeka manje više stabilne u programskoj oblasti. 

Značajne razlike su uočene u hrvatskim županijama gdje se populacija smanjila za 9.7% u 

periodu od 1991. do 2001. godine, kao i u opštinama Crne Gore gdje je na protiv došlo do 

porasta populacije za 7% u periodu od 1991 do 2003. Demografski bilans se sastoji od 

značajnih ulaznih i izlaznih migracionih tokova. 

Tab.7 – Ulasci [i]migranata po zemljama 5 

ZEMLJA GODINA IMIGRANTI NAJVAŽNIJE ZEMLJE PORIJEKLA 

Grčka 

Italija 

Slovenija 

Hrvatska 

1998 38.200 

2001 ----- 

1996 143.151 

2000 226.968 

1995 3.688 

2001 6.773 

1995 42.026 

2001 24.415 

Ruska Fed . Bugarska Albanija Egipat Rumunija 

12,6% 7,6% 7,1% 5,8% 5,5% 

---- ---- ---- ---- ---- 

---- ---- ---- ---- ---- 

Maroko Albanija Rumunija Filipini Tunis 

15,6% 14,4% 4,7% 4,2% 4,0% 

Albanija Maroko Rumunija Kina Filipini 

14,1% 8,9% 8,5% 4,0% 3,0% 

Bivša 

Jugoslavija 

BiH Hrvatska Makedonija Italija 

31,5% 23,1% 20,3% 9,7% 2,1% 

BiH Hrvatska Makedonija 

Bivša 

Jugoslavija 

Ukraina 

34,8% 16,3% 15,5% 13,0% 3,4% 

Jugoslavija** BiH ----- ----- ----- 

99,0% 1,0% ---- ---- ---- 

BiH 

Bivša 

Jugoslavija 

Makedonija Njemačka Slovenija 

3,5% 1,8% 0,9% 0,4% 0,4% 

4 Eurobarometer istraživanje (Krieger, 2004) i druge studije pomenute u OIM-u, Svjetske migracije 2005- Troškovi i benefiti 

međunarodnih migracija - Odjeljak 1, Regionalni pregled odabranih geografskih regiona. 

5 Eurobarometer istraživanje (Krieger, 2004) i druge studije pomenute u OIM-u, Svjetske migracije 2005- Troškovi i benefiti 

međunarodnih migracija - Odjeljak 1, Regionalni pregled odabranih geografskih regiona 

22


Izvor: Naša obrada podataka Međunarodne radničke organizacije (MRO) – Baza podataka Međunarodnih 

radničkih migracija (ILM) 

*Vrijednost se odnosi na povratne tokove migranata 

Tab. 8 – Odliv državljana prema odredišnim zemljama 6 

ZEMLJA GODINA EMIGRANTI NAJVAŽNIJE ODREDIŠNE ZEMLJE 

Grčka 

Italija 

Slovenija 

Hrvatska 

1998 ------ 

2001 ------ 

1996 39.017 

2000 56.601 

1995 776 

2001 1.442 

1995 3.288 

2001 7.488 

------ ------ ------ ------ ------ 

------ ------ ------ ------ ------ 

------ ------ ------ ------ ------ 

------ ------ ------ ------ ------ 

Njemačka SAD Francuska Belgija Argentina 

25,9% 8,2% 7,6% 4,8% 3,4% 

Njemačka SAD U. K. Francuska Argentina 

20,2% 7,3% 6,9% 6,0% 4,7% 

Njemačka Hrvatska Austrija 

Bivša 

Jugoslavija 

BiH 

25,0% 17,1% 17,0% 8,5% 5,2% 

Njemačka Hrvatska Austrija Švajcarska 

Bivša 

Jugoslavija 

27,1% 11,7% 9,8% 6,8% 6,7% 

Bivša 

Jugoslavija 

BiH Njemačka Slovenija Austrija 

33,6% 25,8% 7,6% 2,7% 2,6% 

BiH Njemačka Austrija 

Bivša 

Jugoslavija 

Slovenija 

17,4% 13,6% 9,9% 7,9% 1,9% 

Izvor: Naša obrada podataka Međunarodne radničke organizacije (MRO) – Baza podataka Međunarodnih 

radničkih migracija (ILM) 

Italija je odredište za većinu migracionih tokova. Tokom perioda 1996-2000 ulazna migracija 

je porasla za 58% pri čemu su najviše prisutni Albanski imigranti. U 2003. godini, strana 

populacija u Italiji je premašivala 2 miliona 7 ; njih skoro 36% je došlo iz južnih evropskih 

zemalja, dok prosjek u Evropskoj uniji 8 iznosi 28%. Što se tiče stranih državljana, 2001 

ISTAT Census podaci pokazuju značajno prisustvo građana istočne Evrope u Italiji: većina 

njih su albanski nacionalni državljani (13.1%), zatim marokanski (12.7%) i rumunski (6%). 

Drugi istočnoevropski stanovnici Italije čine 2%-4% a u istom procentu su zastupljeni i 

državljani osam drugih zemalja 9 . S druge strane, italijanska emigracija ka raznim 

destinacijama, nije naročito usmjerena ka zemljama istočnog Jadrana ne računajući manje 

tokove ka Grčkoj. Međutim, ILO podaci pokazuju da se italijani nalaze među prvih pet nacija 

koje migriraju ka Sloveniji (1995). U tom kontekstu, čini se da je važno naglasiti da je 

kretanje italijanskih građana ka pomenutim zemljama istočnog Jadrana povezano sa 

dislokacijom i internacionalizacijom preduzeća. Glavna destinacija za italijanske preduzetnike 

u zadnjih par godina bila je istična Evropa. Više od 4,500 italijanskih preduzetnika ili 

preduzeća sa italijanskim učešćem, radi u Hrvatskoj: Italija je glavni ekonomski partner 

6 

Neki od ILO (International Labour Organization – Međunarodna radnička organizacija) podataka koji se odnose na uliv i odliv 

promijenjeni su na sljedeći način: 

Jugoslavija – bivša Jugoslavija 

Makedonija – Bivša jugoslovenska Republika Makedonija 

** Hrvatka – bivša Jugoslavija 

7 

Izvor: Statistički dosije 2005 Caritas/Migrantes, XV izvještaj 

8 

Evropska unija je uglavnom destinacija unutrašnjih evropskih migracija, što predstavlja 60.2% ukupnih migracija. 

9 

Filipini (3.9%), Kina (3.3%), Njemačka (2.8%), Senegal (2.5%), Francuska (2.3%), Peru (2.3%), Poljska (2.2%), Indija (2.0%). 

23


Zagreba, primarna tržišna destinacija za hrvatski izvoz i druga zemlja porijekla FDI-a u 

Hrvatskoj. Srbija takođe razvija bliske odnose saradnje i programe od značaja, uglavnom u 

poljoprivrednom sektoru. 

Iako slaba dostupnost homogenih statističkih podataka ograničava kompletno detaljno 

upoređivanje migracionih tokova, evidentno je da unutar oblasti istočnog Jadrana 

pokretljivost između različitih zemalja naročito značajna u smislu ulaznih i izlaznih tokova. 

35% stranih građana koji su ušli u Sloveniju 2001. godine došlo je iz Bosne i Hercegovine, a 

16% iz Hrvatske; Hrvatska je bila destinacija za 12% imigranata iz Slovenije, dok je većina 

išla u Njemačku (27%). 

Najznačajnija imigracija u Hrvatsku dolazi iz Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Srbije; i 

obratno, iste zemlje su destinacija za oko 25% odliva iz Hrvatske. 

Podaci za Grčku nisu sasvim novi u bazama podataka glavnih organizacija koje se bave 

migracijama, ali oni pokazuju da je 1998. godine, prema ILO procjenama, Grčka bila glavna 

destinacija za albanske građane (7.1%). Međutim, Grčka ne predstavlja važnu destinaciju za 

većinu zemalja istočnog Jadrana, sa izuzetkom Albanije. Prema nacionalnoj statistici za 

2005. godinu, albanski građani su činili naznačajniji dio strane populacije koja stalno boravi u 

Grčkoj (78%). 

Konačno, slučaj Albanije je veoma značajan i albanska emigracija je, bez sumnje, bila jedan 

od najdramatičnijih demografskih fenomena u Evropi u posljednjoj deceniji 20-og vijeka. Oko 

700.000 albanskih građana je napustilo svoju zemlju između 1990. i 2001. godine, sa 

posljedicama ne samo za cijelu populaciju i njenu geografsku distribuciju, već i za ekonomski 

kapacitet zemlje s obzirom da je migracija uglavnom uključivala aktivnu populaciju. 

Problem migracije je, stoga, jedan glavnih aspekata u jadranskoj oblasti koji zahtijeva pažnju, 

kako bi se iznašle efektivne metode posmatranja i upravljanja unutar regionalne politike 

saradnje koja teži da podrži koheziju, stabilne odnose sa susjednim zemljama i politike za 

razvoj lokalnih privreda. 

2-2-5- Privreda 

Jadranski region, tj, homogena oblast država koje izlaze na Jadransko more, je socijalno i 

ekonomski raznolik, uglavnom među različitim državama, ali takođe i unutar različitih 

nacionalnih teritorija. 

Najveće promjene u jadranskoj oblasti desile su se tokom prošle decenije. Sa ekonomske 

tačke gledišta, zemlje istočnog Jadrana prolaze kroz tešku tranziciju ka samoodrživoj 

ekonomiji, sa ciljem smanjenja svoje zavisnosti od međunarodne pomoći. S druge strane, 

različite italijanske jadranske regije su doživjele ekonomsku stagnaciju od 2001. godine kao 

rezultat teške međunarodne situacije i slabe domaće potražnje. 

Uzimajući BDP kao glavni indikator programskog konteksta, možemo razabrati 4 klase 

ekonomskih kapaciteta koje pokazuju veliki disparitet: italijanske provincije i grčke prefekture 

sa BDP-om per capita od 19.600 odnosno 16.100 eura, zatim Obalno-kraška sa 11.700 eura, 

hrvatske županije i crnogorske opštine (5.600 odnosno 3.000 eura), i konačno Srbija, Bosna i 

Hercegovina i Albanija sa BDP-om per capita između 1.900 i 2.400 eura. 

24

Tab. 9 – BDP 

Albanija 

(2004) 


Bosna i 

Hercegovina 

(2005) 

Hrvatska 

(2003) 

Izvor: Naša obrada podataka iz nacionalnih zavoda za statistiku. Podaci u označeni sivom bojom odnose se na 

čitavu nacionalnu teritoriju, dok se drugi podaci odnose samo na prihvatljivu oblast. 

BDP odstupanje: Albanija, Italija 2003-2004; Bosna i Hercegovina, Hrvatska 2004-2005; Crna Gora 2002-2003; 

Grčka, Slovenija, Srbija 2003-2004 

Kolona “Ukupan program” predstavlja približnu vrijednost na osnovnu nacionalnih nacionalnih vrijednosti 

(označeno sivom) 

Što se tiče italijanskih provincija, makroekonomski indikatori izdvajaju neke oblasti koje su u 

porastu (Friuli Venezia Giulia, Veneto, Emilia-Romagna) i gdje istorijska evidencija o BDP-u 

pokazuje stalni napredak, i druge (Marche, Abruzzo i Puglia) gdje se čini da je ekonomski 

trend doživio preokret 2001-2002: BDP i investicije su se smanjili, ističući slabosti prizvodnog 

sistema koje utiču na gotovo sve sektore. Ekonomski sistem u ovim oblastima je i dalje jako 

zavistan od tradicionalnih, nisko-tehnološkoh sektora što negativno utiče na njihov kapacitet 

za dugoročni razvoj. 

Zemlje kandidati i potencijalni kandidati, upkos velikim poteškoćama i neizvjesnosti u 

cjelokupnom ekonomskom kontekstu, pokazale su znatan porast BDP-a u 2004-oj godini, 

koji se kreće od 9.3% u Srbiji do 2.4% u Crnoj Gori. U ovim oblastima rast BDP-a je znatno 

finansijski podržavan od strane emigranata iz inostranstva, koji su zadržali mrežne transfere 

prema zemljama kandidatima i potencijalnim kandidatima. 

Analiza sektorske strukture privrede jasno pokazuje kako se relativna težina različitih sektora 

iz osnova prebacila na sektor usluga, naročito na teritoriji država članica, što doprinosi sa 

70% - 84% ukupnoj dodatoj vrijednosti. 

U zemljama kandidatima i potencijalnim kandidatima, stepen u kojem je došlo do ove 

promjene je manje značajan, a poljoprivredni sektor i dalje ima veliki udio u dodatoj 

vrijednosti. Albanija, naročito, ima najveći poljoprivredni BDP u odnosu na druge privredne 

sektore, mada on opada (u 2000. godini on je iznosio preko 50% BDP-a). 

Bez sumnje, industrijski sektor je najozbiljnije zaustavljen za vrijeme civilnih ratova i 

socijalnih i ekonomskih kriza, koja je rezultirala uništavanjem infrastrukture i obustavljanjem 

glavnih proizvodnih aktivnosti, naročito u industrijskom i rudarskom sektoru, prouzrokujući 

preusmjeravanje proizvodnih aktivnosti na poljoprivredni sektor i trgovinu radi preživljavanja. 

Od 2000. godine zabilježen je jasan oporavak u industrijskom i graditeljskom sektoru (Bosna 

i Hercegovina i Albanija), koji su i dalje ključni u glavnim investicionim programima, kao i u 

sektorima manufakture i usluga (Hrvatska). Od velikog značaja unutar sektora usluga su 

oblasti turizma i finansijskih usluga, koje se stabilno razrađuju, naročito u Hrvatskoj i Albaniji; 

U bliskoj budućnosti, naročito za oblasti istočnog Jadrana, turizam će vjerovatno biti važan 

izvor privlačenja daljih investicija i značajnog doprinosa ekonomskog razvoja. Glavni problem 

u zemljama kandidatima i potencijalnim kandidatima jeste potreba da se finalizuju strukturne 

reforme proizvodnih sistema, esencijalnih za povećanje produktivnosti u različitim 

ekonomskim sektorima, naročito razvojem privatnog sektora i sprovođenjem finansijskih i 

infrastrukturnih reformi. Pored toga, neophodno je specijalizovati se u što većoj mjeri za 

25 

Crna Gora 

(2003) 

Grčka 

(2000) 

Slovenija 

(2004) 

Italija 

(2004) 

Total 

Program 

BDP(milion €) 5.915,2 8.052,0 8.071,0 1.290,0 2.625,0 1.237,0 206.449,0 233.639,2 

BDP Stopar (godišnje) (%) 6,2 7,43 4,3 2,4 10,3 7,6 0,75 1,39 

BDP po sektorima (%) 

Poljoprivreda 25,2 9,8 7,2 18,6 4,2 1,4 3,5 

Industrija 19,5 24,5 30,3 36,4 11,9 23,5 23,4 

Usluge 55,3 65,7 62,5 45,0 83,9 75,1 69,6


proizvode sa visokom dodatom vrijednošću, preći sa proizvoda niskog stepena obrade na 

one visokog stepena obrade, naglasiti obuku i dugoročno obučavanje zaposlenih, razviti 

povezivanje i klastere koji bi spajali proizvođače i omogućili razvoj brendova i prilagoditi se 

međunarodnim standardima. 

S obzirom da bi ekonomski razvoj i povećanje privlačnosti za strana ulaganja mogli biti 

glavne pokretačke snage u regionu, zaštita životne sredine je pitanje od naročitog značaja. 

Kako bi se sačuvali specifični ekosistemi i prirodne vrijednosti, i poboljšalo stanje životne 

sredine u urbanim oblastima, posebna pažnja će se pokloniti mjerama podizanja svijesti o 

životnoj sredini, poboljšanju stanja životne sredine uopšte i redukovanju mogućih negativnih 

uticaja programskih aktivnosti i intervencija u ovoj oblasti. 

2-2-6- Tržište rada 

U oblasti uključenoj u ovaj Program, ukupan procenat zaposlenih iznosi 52%, dok je 

procenat nezaposlenosti skoro 12%. Ova oblast ima višu koncentraciju zaposlenosti u 

sektoru usluga (55%) i u industriji (27.7%). Poljoprivreda, sa 12.3% zaposlenosti je na 

veoma niskom nivou u poređenju sa nacionalnim prosjekom, gdje su jedini izuzeci 

italijanske i grčke regije. 

Podaci o tržištu rada u ovom Programu pokazuju drstične razlike među disciplinama koje se 

u nekim slučajevima znatno razlikuju od nacionalnog prosjeka. 

Najviši nivo zaposlenosti, za svrhe ovog Programa, je u slovenačkim teritorijama (61%) a 

zatim u italijanskim regijama (56.3%). Skoro identični, iako znatno niži od prosječnih indeksa 

cijele oblasti pokrivene ovim Programom, su nivoi zabilježeni u grčkom regionu 46.9% i u 

Crnoj Gori sa 43.3%, i konačno u opštinama Bosne i Hercegovine sa 26% što predstavlja 

kritičnu tačku tržišta rada. 

Što se tiče stepena nezaposlenosti, italijanske provincije i slovenački region su na nivou 

ispod prosjeka cijele teritorije pokrivene Programom. Najniži procenat nezaposlenosti je 

zabilježen u Obalno-kraškoj regiji tj. 4.9%. Viš kritični su nivoi nezaposlenosti u Grčkoj i 

zemljama kandidatima i potencijalnim kandidatima koji su veoma visoki. Veoma nezgodni 

nivoi nezaposlenosti registrovani su u Hrvatskoj i Crnoj Gori sa redom, 23% tj 32% 

nezaposlenih. 

Analizirajući doprinos žena tržištu rada, nivo nezaposlenosti je gotovo ekvivalentan 

cjelokupnom indeksu. Indeks zaposlenosti žena je više naglašavan. Najveći doprinos žena 

tržištu rada je zabilježen u učestvujućim italijanskim provincijama sa prosječnim porastom 

od +12.8% tokom period 2003/2005, potvrđujući nekoliko godina pozitivnog trenda. Više 

kritična statistika je zabilježena u slovenačkim oblastima gdje se procenti kako zaposlenosti 

tako i nezaposlenosti žena znatno razlikuju od onih u cjelokupnoj programskoj oblasti. Skoro 

isti su nivoi nezaposlenosti zabilježeni u Grčkoj, Crnoj Gori i Albaniji sa marginom koja se 

tiče ženske komponente između 3% i 3.5%. Više balansiran nivo učešća žena je zabilježen 

u hrvatskim županijama sa nivoom manjim od 2% za oba indeksa. 

Trend tržišta rada tokom perioda 2000-2005, u pogledu prihvatljivih učesnika, pokazuje 

opadajući nivo zaposlenosti i rastući nivo nezaposlenosti u Albaniji (cijela nacionalna 

teritorija), kao i regionima Bosne i Hercegovine. Isti trend važi i za Hrvatsku (cijelu 

nacionalnu teritoriju). U grčkim oblastima nivo nezaposlenosti pokazuje blagi negativan 

trend; isto važi i za Hrvatsku (cijelu nacionalnu teritoriju) iako je stepen zaposlenosti u 

porastu. U Sloveniji bilježimo statičan nivo nezaposlenosti i konačno vidimo zadovoljavajući 

26


nivo zaposlenosti u italijanskim provincijama iako tamo postoji i odgovarajući stepen 

nezaposlenosti. 

Zaposlenost po kategorijama pokazuje da je poljoprivreda najvažnija, naročito na teritoriji 

Albanije (na nacionalnom nivou) i u Grčkoj. 

Najviši stepen zaposlenosti, u oblasti usluga, bilježi se u grčkoj teritoriji sa 73% uz koju 

odmah idu Crna Gora, Hrvatska i Slovenija. Veoma uočljivi na sekundarnim tržištima su 

nivoi znatno iznad prosjeka cjelokupne uključene oblasti, zabilježena na italijanskoj teritoriji 

od 32.4%. 

Tab. 10 - Tržište rada 10 

Albanija 

(2005) 

Izvor: Naša obrada podataka nacionalnih zavoda za statistiku i Statističkog aneksa Radnog dokumenta Komisije. 

Podaci označeni sivom bojom odnose se na cijelu nacionalnu, dok se ostali podaci odnose samo na prihvatljivu 

teritoriju. 

Kolona “Ukupan Program” predstavlja približnu vrijednost zasnovanu na nacionalnim vrijednostima. 

*Podaci o Grčkoj se odnose na 2001. godinu, izvor: Statistička služba, Popis 2001 

2-2-7- Trgovina 

Bosnia i 

Hercegovina 

(2001) 

Hrvatska 

(2001) 

Treba napomenuti da nema podataka vezanih za trgovinu u programskoj oblasti, osim 

podataka onih koji se odnose na Italiju i Hrvatsku. 

U 2004. godini došlo je do velikog porasta trgovinskog salda u italijanskim provincijama; u 

stvari prihvatljive provincije prijavile su profit od 75%. Provincije Chieti, Ferrara, Padova, 

Pesaro-Urbino i Udine zabilježile su naročito visok saldo koji se kreće od 1.1 milijardu eura u 

provinciji Ferrara do 1.9 milijarde u provinciji Ancona. Ove cifre poravnavaju negativan 

trgovinski saldo zabilježen u provincijama Venezia, Ravenna i Brindisi. 

Došlo je do velikog porasta priliva italijanskih investicija u zemlje kandidate i potencijalne 

kandidate od 2001. godine, prije čega su bile prilično ograničene i uglavnom skoncentrisane 

u stabilnijim oblastima Hrvatske. 

Otvaranje zapadnih centralnih evropskih tržišta je ohrabrilo jadranski region, što je dovelo do 

povećanja investicija u Bosni i Hercegovini, sa njenom pozicijom na saobraćajnim rutama 

sjever-jug, i u Albaniji i Crnoj Gori koje su uključene u izgradnju Koridora VIII koji povezuje 

10 Sljedeće definicije su korištene za indekse rada: 

Stopa aktivnosti = radna populacija/ukupna populacija > 15 godina 

Stopa zaposlenosti = ukupno zaposlenih/populacija između 15 I 65 godina starosti 

Stopa nezaposlenosti= Nezaposleni/radna populacija 

27 

Crna Gora 

(2003) 

Grčka Slovenija 

(2005;2001) (2005) 

Italija 

(2005) 

Total 

Program 

Stopa aktivnosti 47,10 65,70 51,70 54,50 53,70 57,40 47,80 48,90 

Stopa zaposlenosti 45,60 25,90 44,10 43,30 46,90 61,10 56,30 52,40 

Stopa zaposlenosti: žene * 38,80 425,00 35,00 38,80 43,00 47,30 43,80 

Zaposlenost po sektorima (%) 

Poljoprivreda 58,47 4,90 4,00 16,40 5,30 5,30 12,30 

Industrija 13,52 26,10 22,30 10,50 25,80 32,40 27,70 

Usluge 18,24 69,00 69,70 73,10 68,90 62,30 55,50 

Stopa nezaposlenosti * 14,10 14,20 23,30 32,90 14,90 4,90 8,70 11,70 

Stopa nezaposlenosti: žene * 17,20 25,10 36,40 18,40 14,00 10,70 13,40


istočno susjedstvo. Investicije su usmjerene kako na proizvodnju, zbog mogućnosti 

decentralizacije u sektoru lake industrije, tako na finansijski sektor. 

Italijanski jadranski regioni su uključeni u trgovinske odnose sa zemljama kandidatima i 

potencijalnim kandidatima na različite načine. Regioni Veneto, Friuli Venezia Giulia, Marche 

and Puglia imaju važne pozicije, naročito u sektorima mašinstva, gume, hemije, minerala, 

energetike, tekstila i obuće. 

Zbog postojećih značajnih strukturalnih problema koji čine proizvodni sistem još manje 

konkurentnim, strana trgovinska razmjena zemalja kandidata i potencijalnih kandidata 

pokazuje deficit u trgovačkom saldu. Srbija, Hrvatska i Bosna i Hercegovina pokazuju 

značajne balanse dugovanja. Međutim, neke zemlje, kao što su Albanija, Bosna i 

Hercegovina i Hrvatska, zabilježile su porast izvoznog kapitala nakon otvaranja stranih 

tržišta. 

Primarni izvozni proizvodi zemalja kandidata i pot. kandidata uključuju tekstil (Srbija, 

Albanija, Hrvatska, Slovenija), obuća (Albanija), koža i proizvodi od kože (Srbija), sirovi 

materijali i poluproizvodi (Albanija, Bosna i Hercegovina, Srbija i Hrvatska) prerada drveta i 

namještaj (Slovenija i Bosna i Hercegovina), hemijski proizvodi (Slovenija, Hrvatska), 

industrijska mašinerija (Srbija) električne i metalne mašine i alatke (Hrvatska i Slovenija), 

Brodogradnja (Hrvatska), građevinske mašine (Albanija), prehrambeni proizvodi, pića i duvan 

(Albanija, Hrvatska), koji se veoma često izvoze nakon prerade za treću stranu. 

Isplativa uvozna roba uključuje širok spektar proizvoda, naročito naftu i naftne derivate 

(Slovenija, Hrvatska), mašine, sredstva za transport i njihove djelove (Bosna i Hercegovina, 

Hrvatska, Albanija) hemijske i farmaceutske proizvode (Hrvatska), prehrambene proizvode 

(Bosna i Hercegovina, Srbija) obuću i odjeću (Srbija i Albanija) tekstil (Slovenija, Albanija) 

električni alat, telekomunikacione proizvode (Slovenija) računarske proizvode (Slovenija) 

građevinski materijal (Albanija), farmaceutske i kozmetičke proizvode (Slovenija i Hrvatska) 

plastične materijale (Srbija), namještaj od drveta (Hrvatska, Bosna i Hercegovina). 

Tab. 11 – Trgovina 



teritoriju. 

2-2-8- Turizam 

Albanija 

Bosna i 

Hercegovina 

Zbog izuzetnog lokalnog prirodnog, umjetničkog i kulturnog nasljeđa kako na evropskom 

tako na svjetskom tržištu, turizam je potencijalno, jedan od najvažniji sektora unutar oblasti 

saradnje za razvoj lokane privrede i za zapošljavanje. Zapravo, dok je turizam u italijanskim 

jadranskim regionima tradicionalno bio jedan od najviše aktivnih i razvijenih sektora privrede, 

on do danas ostaje marginalna aktivnost u regijama istočnog Jadrana, osim u Grčkoj, 

Sloveniji i Hrvatskoj. 

Na italijanskom dijelu Jadrana godišnje ima oko 20 miliona posjetilaca i preko 100 miliona 

noćenja. Veneto prima većinu posjetilaca (pokriva 36% toka turista na italijanskom 

28 

Hrvatska Crna Gora Grčka Slovenija Italija 

Total 

Program 

Izvoz (milion €) 479 1.920 3.018 461 14.049 14.397 43.364 77.687 

Uvoz (milion €) 1.823 5.670 4.539 682 44.047 15.805 27.985 100.551 

Trgovinski bilans -1344,2 -3.750 -1.521 -221 -29.998 -1.408 15.379 -22.863


jadranskom regionu) poslije koje slijedi Emilia-Romagna (koja pokriva 27%) zatim Marche i 

Puglia (11%). 

U periodu između 2003. i 2005. godine došlo je do ravnomjernog porasta u broju posjetilaca 

na italijanskom dijelu Jadrana, ali je došlo do pada u broju noćenja, naročito u 2004-oj što se 

uglavnom pripisuje smanjenju broja domaćih posjetilaca. Međutim, podaci iz 2005. godine 

ukazuju na oporavak u odnosu na prethodnu godinu, naročito u pogledu broja domaćih i 

stranih posjetilaca koji prevazilazi vrijednosti iz 2003. godine, dok podaci o noćenjima 

ukazuju na povratak trendu zabilježenom u 2003. godini. 

Oblasti istočnog Jadrana nude izuzetno bogatstvo prirodnog i kulturnog diverziteta, pa stoga 

postoje mnoge mogućnosti ne samo za razvoj primorskog turizma, već takođe i za razvoj 

ekološkog, kulturnog i religijskog turizma. Turizam se konstantno razvija u Hrvatskoj, 

uglavnom vođen nuđenim smještajem, i predstavlja jednu od najvažnijih ekonomskih 

aktivnosti kao i važan izvor zapošljavanja. 

Duž jadranske obale postoje stotine gradova i sela koji mogu obezbijediti osnovni smještaj za 

turiste, kao i ograničenu količinu sportskih aktivnosti, zabave, razgledanje i šoping. Pored 

starih priobalnih gradova od značaja, kao što su Dubrovnik, Korčula, Trogir, Split, Zadar, 

Šibenik i Hvar, programska oblast Hrvatske takođe obiluje velikim brojem malih sela koja su 

sačuvala svoj istorijski karakter i tradicije. Hrvatka programska oblast takođe ima i bogato 

kulturno nasljeđe kao i širok spektar kulturnih zbivanja koja se organizuju tokom godine, od 

kojih neka privlače strane posjetioce iz mnogo zemalja. 

Prihvatljiva oblast je bogata kulturnom baštinom, koja uključuje značajna arheološka 

nalazišta, kao što je Stari grad Kerkyra, koji je pod zaštitom UNESCO-a, grčke i rimske 

ruševine na Palaiopoli–u u Kerkyra-u kao i nedavno restaurirana i sređena aheološka 

nalazišta u mjestima Elea, Doliani i Dimokastro u Thesprotia-i, i Azijatski muzej umjetnosti u 

Kerkyra-i. 

Turistički potencijali preovladavaju na primorju, sa prisustvom kako komplementarne 

infrastrukture i uglavnom privatnim smještajem. Međutim, smještajni kapaciteti ne uspijevaju 

da zadovolje potražnju u špicu turističke sezone. 

Turizam u zemljama kandidatima i pot. kandidatima (ZK i ZPK) je veoma neujednačen. 

Zapravo, uprkos širokom spektru mogućnosti u Hrvatskoj je turizam uglavnom skoncentrisan 

na ljetnji primorski turizam, i u posljednjih nekoliko godina, nautički turizam. U Bosni i 

Hercegovini i Crnoj Gori smještaj u ponudi je veoma ograničen i turistička industrija nije 

dobro organizovana u smislu obezbjeđivanja sredstava. Međutim, turizam se postepeno 

razvija ljeti na primorju, skijanje tokom zime, kao i sektori turizma u prirodi u Crnoj Gori koja 

je jedna od najprivlačnijih regiona istočnog Jadrana, ekološki nezagađena. Turizam se 

takođe sporo razvija u Bosni i Hercegovini. Trenutno turističko prisustvo u Albaniji, s druge 

strane je prilično uzgredno: strani turizam nije mnogo promovisan, dok postoje mnogi 

albanski emigranti koji dolaze za vrijeme odmora na obalu tokom ljeta. 

Turizam (bilo da se radi o ekološkom, kulturnom, sportskom ili primorskom) je svakako jedan 

od sektora sposoban da pokrene razvoj zemalja istočnog Jadrana i eksploataciju njihovih 

sredstava. Neophodno je promovisati strana potraživanja, ojačati i učiniti smještaj i njegove 

kvalifikacije širim, kao i razviti integrisane paket aranžmane (naročito koji se tiču zelenih 

aktivnosti) koji redukuju sezonsku potražnju. Problemi u turističkom sektoru, pored visokog 

sezonskog karaktera, uključuju siromašnu turističku infrastrukturu u unutrašnjim oblastima, 

nizak marketing kulturnog nasljeđa i nedostatak razmjene informacija u turističkoj industriji i 

kooperativnom marketingu. Usmjeravanje na specifične tipove turizma, kao što su sportski i 

29


kongresni turizam, kulturni turizam, seoski turizam, lovački turizam i gastronomski turizam, 

može produžiti turističku sezonu i usmjeriti ga. 

Potražnja i tokovi domaćeg turizma na Jadranu zavise od rastuće upotrebe ekonomskih i 

kulturnih odnosa kao i pozitivnih prednosti za uključene zemlje. Konstantna potreba za 

ulaznim vizama za mnoge zemlje je važna prepreka razvoju turizma. Pored toga, turizam iz 

ZK i ZPK ka Evropi je i dalje sekundarna pojava i uključuje samo neke slojeve populacije, 

uglavnom one iz srednje visokog socio-ekonomskog i kulturnog staleža koji stanuju u 

glavnim velikim gradovima gdje je više ukorijenjeno postojanje turističkih agencija i 

operatera. Tokovi su uglavnom usmjereni ka turističkim lokacijama u susjednim zemljama, 

mada Italija ima visoku poziciju među glavnim stranim turističkim destinacijama, naročito za 

crnogorske i hrvatske turiste od kojih ovi drugi uglavnom posjećuju sjeveroistočne italijanske 

regije, naročito Veneto, Friuli Venezia Giulia i Emilia-Romagna. Uopšte gledano, destinacije 

su uglavnom kulturne, priobalne i prirodne lokacije i takođe, u slučaju hrvatskih turista, banje 

i mjesta religioznih hodočašća. Očigledno je da razvoj turizma iz ovih zemalja je suštinski 

povezan sa ukupnim ekonomskim napretkom. 

Hrvatske destinacije su od primarnog značaja u turističkim tokovima ka ZK i ZPK, u kojima 

programska oblast prihvata gotovo 50% svih stranih posjetilaca koji u nju dolaze. Strani 

turisti, uglavnom njemački (20%) i italijanski (15.6%), predstavljaju više od 80% svih 

posjetilaca u Hrvatskoj. 

Tab. 12 – Turistički tokovi i smještajni kapaciteti (samo prihvatljive oblasti) 

Dolasci 

Noćenja 

Broj 

raspoloživih 

kreveta 

Ukupno Stranci Ukupno Stranci 

Albanija 182.000 42.000 588.000 146.000 8.500 

Bosna i Hercegovina 273.913 75.953 596.686 351.326 11.587 

Hrvatska 8.978.522 7.881.197 49.452.175 44.935.322 883.332 

Crna Gora 791.096 263.082 5.121.324 1.558.748 117.428 

Grčka 281.688 194.274 1.867.453 1.599.401 18.222 

Slovenija 152.323 91.114 429.223 227.703 80.724 

Italija 19.526.069 7.568.677 100.489.809 35.447.416 1.384.989 



teritoriju. 

2-2-9- Infrastrukture i pristupačnost 

Trenutno već postoji visoka razmjena ljudi, roba, kapitala, znanja i tehnologija između dvije 

obale Jadrana. Ona je zasnovana na duboko ukorijenjenoj tradiciji odnosa i prihvatljivo 

dobroj infrastrukturi i saobraćajnoj organizaciji. 

Pristupačnost italijanskih priobalnih područja je osigurana infrastrukturom koja se sastoji od 

autoputeva i sistema jadranskih državnih puteva, zajedno sa prugama (sa dobrim produžnim 

linijama) koje koriste luka Trieste i Venezia-Mestre na sjeveru i Ravenna, Ancona i Pescara- 

Ortona za centar. Bari, Brindisi, Lecce i Taranto na jugu Italije igraju kompletnu stratešku 

ulogu u vezama sa jonskom obalom i odavde se proteže koridor preko Mediterana od 

Giblartara do Turske sve do Crnog mora. 

Međunarodne navigacione rute igraju značajnu ulogu (iako i dalje ne u punoj snazi) i mogu 

pomoći ekonomski razvoj u italijanskim regijama i u turističkom sektoru. Razvoj pomorskih 

30


ruta može obezbijediti rješenje za prekogranični saobraćaj kao i za poboljšanje nacionalnih 

veza doprinoseći smanjenju drumskom zagušenju naročito na primorskom autoputu blizu 

glavnih gradova i njihovih linearnih dodataka. 

Danas, 62% razmjene robe između Italije i zemalja istočnog Jadrana obavlja se putem mora, 

32% putem drumova i 6% željeznicom. Od 1999. do 2003. godine, ukupna razmjena je 

povećana za oko 30% i drumski transport je porastao za 75%. Mora se naglasiti da je 

kopnena veza kroz Sloveniju manje efektivna i konkurentna nego veza na sjeveru Alpa koji 

prolazi kroz Austriju, kada uzmemo u obzir nedovršene puteve u Sloveniji i željeznice 

Venezia-Trieste-Ljubljana. Na polju pomorskog saobraćaja, količina prevoza tereta se znatno 

povećava svake godine u Luci Koper, koja je važna veza između puteva Jadranskog i 

Jonskog mora, i saobraćajnim rutama intermodalnog koridora V unutar TEN-T mreže. 

Na jugu, razmjena se obavlja skoro u potpunosti putem mora (oko 93%) a preostali dio 

drumovima. Treba naglasiti da u ovom dijelu Jadranskog mora, saobraćajne veze sa Srbijom 

i Crnom Gorom uglavnom idu preko grčkih luka, a zatim kopnom budući da nije tako lako 

koristiti luke na istočnoj obali. 

Među ZK i ZPK, Hrvatska ima bolju pristupačnost i važniji razvoj infrastrukture. Drumska 

mreža je prilično opsežna, iako je uglavnom od regionalnog i državnog značaja, dok je 

kapacitet luka za nautički i pomorski saobraćaj dobar. Jedna od najvećih pomorskih 

komercijalnih saobraćajnih kompanija je locirana u zadarskoj luci i ona je veoma važna za 

trajektne veze sa Italijom. Splitska luka ima najveći broj putnika, i zajedno sa dubrovačkom 

lukom, takođe j veoma važna za trajektne veze sa Italijom. Pored toga, pomorstvo je 

prevazišlo recesiju na svjetskom tržištu, mada lučki transport roba i dalje uglavnom zavisi od 

normalizacije situacije u unutrašnjosti. Izgradnja glavnih nacionalnih puteva, kao što su 

Zagreb-Rijeka i Zagreb-Zadar-Split, je doprinijela poboljšanju situacije. 

Željeznički transport kako putnika tako i robe je uglavnom od lokalnog značaja. Od 

međunarodnog značaja u Hrvatskoj je željeznička linija ka unutrašnjosti od luke Rijeka do 

centralne i istočne Evrope preko Zagreba. 

Aktivnosti vezane za saobraćaj i komunikacije su od velikog značaja za hrvatsku privredu a 

naročito u kopnenim planinskim regionima i u Dubrovačko-neretvanskoj županiji, kao što je 

prikazano podacima o ukupnom broju zaposlenih ljudi, prihodima i preduzetnicima. Transport 

i sortiranje robe su uglavnom skoncentrisani u kopnenom saobraćaju, priobalnom i 

pomorskom saobraćaju, i u pomoćnim aktivnostima vezanim za transport. 

Bosna i Hercegovina ima prilično dobre pomorske, željezničke i drumske veze kako unutar 

tako i izvan zemlje. Međutim, predviđeno je unaprijeđenje kopnenog transporta, vazdušnih 

linija i pomorskog transporta. Modernizacija i izgradnja novih glavnih puteva unutar panevropskih 

koridora (npr. Koridor V koji predstavlja najkraću vezu Jadranskog mora sa 

centralnom i istočnom Evropom) kao i činjanica da postoje mnoge mogućnosti za 

unaprijeđenje veza riječnog saobraćaja, otvaraju mogućnosti za razvoj intermodalnog 

transporta duž koridora. 

Crna Gora ima kapilarnu drumsku mrežu, čijig se više od 30% sastoji od modernih priobalnih 

puteva i regionalnih puteva. Željezničke veze su ograničene zbog kratke dužine uglavnom 

električne željezničke mreže. Glavni pristupni put ka regionu, kako roba tako i putnika, jeste 

iz luke Bar koja ima stratešku poziciju za prilaz Mediteranu. 

U skorije vrijeme, istočne jadranske zemlje su se skoncentrisale na izgradnju i modernizaciju 

saobraćajne infrastrukture; npr. Albanija gradi prvu električnu prugu koja će povezivati 

Tiranu, Durrës i međunarodni aerodrom. 

31


Pored toga, aerodrom na Krfu servisira mnoge čarter letove u jeku sezone, budući da je to 

važan aerodrom u zapadnoj Grčkoj tokom godine. 

Konačno, moramo pomenuti da projekti u Programu Koridor VIII igraju glavnu ulogu u 

jačanju pristupačnosti cijeloj oblasti, kao strateška opcija za ekonomsku i socijalnu 

stabilizaciju u zemljama kandidatima i potencijalnim kandidatima i za jačanje odnosa između 

Italije i istočnih zemalja. 

U ovom kontekstu, jaka multilateralna saradnja predstavlja prvi konkretan odgovor na 

izgradnju, tehnološku modernizaciju i jačanje saobraćajne infrastrukture, kao i neophodnost 

da se organizuje saobraćajna logistika. 

2-2-10- Istraživanje i inovacija 

Inovativni kapaciteti ekonomskog sistema i tendencija investiranja u istraživanje i razvoj 

(R&D) u programskoj oblasti su sačinjeni, koliko je to bilo moguće, u odnosu na indikatore u 

tematskim oblastima definisanim od strane Evropske komisije (Evropska tabela inovacija - 

EIS) koji pokazuju nivoe inovacija i troškova istraživanja i razvoja. 

Tabela 13 upoređuje, u odnosu na 2003. godinu, italijanske i grčke prihvatljive oblasti sa 

evropskom prosječnom vrijednošću (Evropa 15). Pored toga, ona ističe, u odnosu na 2005. 

godinu (Evropa 25), nacionalni indeks tri države članice koje učestvuju u Programu. 

Upoređujući regionalne podatke za 2003. godinu, kontrastne situacije se pojavljuju u grčkim i 

italijanskim regijama. Dok prva pokazuje vrijednost nižu od nacionalnog prosjeka, sjeverni 

jadranski italijanski regioni pokazuju više vrijednosti od prosječnih. Podaci koji se odnose na 

2005. godinu, manje važni budući da se odnose na nacionalnu teritoriju, pokazuju odličnu 

situaciju Slovenije što se tiče dugoročnog učenja, sa indeksom višim od evropskog prosjeka. 

Uzimajući u obzir 2003. godinu, u italijanskim provincijama se inovacije proizvode i koriste u 

produktivne svrhe manje nego prosječno u čitavoj zemlji. Ova zakašnjela pozicija mora biti 

smatrana važnijom kada uzmemo u obzir da je Italija u cjelini i dalje u zaostatku u odnosu na 

evropski prosjek, uglavnom zbog neodgovarajuće obuke i upotrebe ljudskih resursa, niske 

potrošnje privatnog sektora na istraživanje i razvoj, malog broja patenata dostavljenih EPO-u 

(Evropski biro za patente) u visokotehnološkim sektorima, malog broja inovativnih MSP-a i 

malog investiranja u početnom kapitalu. 

Emilia-Romagna i Friuli Venezia Giulia su najinovativnije regije i takođe su među prvih pet 

italijanskih regija, dok je inovacija ograničena u provincijama Molise i Puglia. 

32


Tab. 13 Regionalna EIS (Evropska tabela inovacija) indikatori konkurentnosti i inovacije. 

Thematic 

Area 

Human 

resources 

Knowledge 

creation 

Indicators *Veneto 

*Friuli 

V.G. 

*Emilia 

Romagna 

*Marche *Abruzzo *Molise *Puglia *Italy *Epiro 

33 

*Ionic 

Island 

*Greece *UE15 **Italy **Greece **Slovenia **UE15 

S&E graduates (‰ of 20 - 29 years 

age class) nd 7,2 nd nd 7,7 nd nd 5,7 nd nd nd 11,3 7,4 nd 9,5 11,4 

Population with tertiary education (% 

of 25 - 64 years age class) 9,5 9,4 11,8 11,4 11,5 10,6 9,5 10,4 14,3 10,3 17,6 21,5 11,6 20,5 19 21,9 

Partecipation in life-long learning (% 

of 25 - 64 years age class) 5,5 6,2 6,4 4,6 4,7 4,5 4,0 4,6 0,7 0,1 1,2 8,4 6,8 3,9 17,9 9,9 

Employment in medium-high and high 

tech manufacturing (% of total 

workforce) 10,1 9,9 10,4 7,5 5,9 6,6 3,2 7,4 0,6 0,1 2,2 7,4 7,4 2,0 8,9 6,6 

Employment in high-tech services (% 

of total workforce) 2,2 3,3 2,9 1,7 2,3 1,3 1,6 3,0 1,1 0,6 1,8 3,6 2,9 1,8 2,7 3,2 

Public R&D expenditure (GERD - 

BERD) (% of GDP) 0,3 0,6 0,5 0,4 0,5 0,3 0,5 0,6 0,9 0,1 0,4 0,7 0,6 0,4 0,6 0,7 

Business expenditures on R&D 

(BERD) (% of GDP) 0,25 0,55 0,50 0,14 0,45 0,11 0,13 0,53 0,03 0 0,19 1,3 0,55 0,20 0,90 1,26 

EPO high-tech patent applications (per 

million population) 4,8 4,7 5,6 1,0 1,8 1,5 0,7 6,5 0,7 nd 2,1 31,6 30,3 1,9 8,4 71,3 

EPO patent applications (per million 

population) 109,9 92,6 176,7 55,5 55,0 7,7 8,1 80,6 nd nd 8,3 168,3 74,7 8,1 32,8 133,6 

SMEs innovation in-house (% of 

Transmissio 

manufacturingSMEs and % of services 

n and 

SMEs) 

application 

Innovation expenditure (% of all 

of 

turnover in manufacturing and % of all 

knowledge 

turnover in services) 

Share of high-tech venture capital 

0,6 

0,6 

0,8 

1,0 

0,7 

0,6 

0,5 

0,4 

0,4 

0,5 

0,3 

0,4 

0,4 

0,04 

nd 

nd 

nd 

nd 

nd 

nd 

nd 

nd 

nd 

nd 

28,8 

2,0 

nd 

2,1 

14,9 

1,3 

nd 

nd 

investiment / EVCA nd 1,5 nd nd 0,1 nd nd 0,2 nd nd nd nd 5,3 5,1 5,2 6,3 

Innovation 

SME sales of 'new to the firm but not 

finance, 

new to the market' products (% of all 

output and 

turnover in manufacturing SMEs and 

markets 

% of all turnover in services SMEs) 0,3 0,7 0,4 0,3 0,6 0,3 0,4 nd nd nd nd nd nd nd nd nd 

Internet access/use (family) nd 30,1 36,7 nd 33,3 nd nd 30,8 nd nd nd nd nd nd nd nd 

Internet access/use (SMEs) nd 7,7 nd nd 4,4 nd nd 5,7 nd nd nd nd nd nd nd nd 

Izvor: 2003 Evropska tabela inovacija: Regionalni pokazatelji inovacija 

Analiza prve tematske makro-oblasti, vezane za kapacitete u obuci ljudskih resursa 

sposobnih da razviju i primijene inovacije, je jedina koja otkriva dobru poziciju italijanskih 

provincija u odnosu na italijansku situaciju na nacionalnom nivou. 

Što se tiče nivoa sposobnosti za vođenje istraživanja i razvoja (druga tematska oblast) 

indikatori koji mjere finansijska sredstva uložena u ovaj sektor su niži od nacionalnog 

prosjeka. 

Na osnovu posljednje studije ISTAT-a “Ricerca e Sviluppo in Italia nel 2004” istraživanje i 

razvoj su uglavnom skoncentrisani u regijama Emilia-Romagna i Veneto. Ove dvije regije 

preuzimaju oko 14% ukupnih troškova italijanske programske oblasti i više od 70% R&D 

troškova kompanija. 

Na osnovu vrijednosti pojedinačnih indikatora, neke italijanske provincije imaju niže 

vrijednosti od prosječnih nacionalnih vrijednosti, dok druge naprotiv, pokazuju niže vrijednosti 

od prosječnih nacionalnih vrijednosti u sljedećem: 

- procentima populacije sa post-srednjoškolskim obrazovanjem, 

- učestvovanju u dugoročnoj obuci, 

- odnosu između zapošljavanja u sektorima proizvodnje i visoke tehnologije; 

U ostalim slučajevima vrijednosti su prilično kritične. 

Sve u svemu, proizvodni sistem u italijanskim provincijama karakteriše dobra kreativnost, ali 

nivo investiranja u istraživanje, razvoj, tehnologiju i naročito udio troškova preduzeća je 

nizak, najviše zbog karaktera proizvodnog sistema gdje preovladavaju uglavnom mala i 

srednja preduzeća sa niskom sklonošću ka inovativnim investiranjem. 

Informacije sakupljene o zemljama kandidatima i potencijalnim kandidatima nisu sasvim 

homogene sa regionalnim indikatorima iz Evropske tabele inovacija, što znači da nije


moguće napraviti poređenje sa drugim zemljama. S druge strane, podaci predstavljeni od 

strane korištenih izvora su prilično nepotpuni, što definisanje okvira za istočno-jadranske 

zemlje čini teškim. Međutim, podaci ipak ističu poziciju Hrvatske koja je bolje opremljena, 

više koristi Internet pristup, više investira, što se pokazuje u BDP-u, u ljudskim resursima i 

ima dalje centre za istraživanje i tehnologiju. 

Tab. 14 Informacije R&S, ICT 

Albanija 

Bosna i 

Hercegovina 

Hrvatska Crna Gora Srbija Slovenija 

Državni trošak u ljudskim resursima (% BDP-a)* 2,9 na 4,2 na 3,8 

Državni R&D trošak (% BDP-a)* na na 1,1 na na 0,6 

Internet pristup/upotreba po porodicama (%)* na 6,6 na na 54 

Internet pristup/upotreba na 100,000 stanovnika** 9 39 228 104 

56 

Br. personalnih računara na 1,000 stanovnika** 11 na 171 36 

61 

Br. sigurnih internet službi ** 0,6 3,9 32,4 1,1 

0 

Br. škola povezanih na internet (%)** na na na 70 

99*** 

* Izvor: Radni dokument Komisije 2006 – Programski izvještaj 

** Izvor: Grupna baza podataka rodne statistike Svjetske banke 

*** Izvor: Upotreba kompjutera - Internet u školama u Evropi, Kratka informacija o Sloveniji, EC 6/2006. 

Uopšteno gledano, kada je u pitanju saradnja između dvije obale na polju istraživanja, 

razvoja i inovacija za zajednički transfer znanja na poljima kulture, životne sredine, javnih 

službi, navodi se Jadransko-jonska inicijativa (AII). 

Ova inicijativa, stvorena tokom Konferencije o razvoju i bezbijednosti Jadrana održane u 

Ankoni 2000. godine, uz učešće Italije, Albanije, Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Grčke, 

Slovenije, Srbije i Crne Gore, ima za cilj jačanje regionalne saradnje u sektorima krucijalnim 

za proces evropskih integracija i razvoj Jadransko-jonskog basena. Među njima, najvažniji su 

kultura i saradnja među univerzitetima. Oni čine čvrstu osnovu za procese transformacije i 

ekspanzije u raznim ekonomskim i socijalnim sektorima i na nivou institucionalne saradnje. 

2-2-11- Vladavina i izgradnja kapaciteta 

Kao što je već poznato, specifična svrha Instrumenta za pretpristupnu pomoć (IPA) da 

unaprijedi efikasnost spoljašnje pomoći Zajednice, predviđa da pomoć zemljama 

kandidatima i potencijalnim kandidatima ima za cilj podršku procesima objedinjavanja 

demokratskih institucija kroz sve reforme (u ekonomiji, državnoj upravi, u sektorima ljudskih i 

prava manjina) neophodne za uspostavljanje uslova za usklađivanje sa Evropskom 

zajednicom. 

Uzimajući u obzir gore navedeno, prikazan je kratak plan okvira gdje je evidentno da zemlje 

kandidati i potencijalni kandidati trebaju više institucionalnih reformi, kao što je dato u 

posljednjim dokumentima iz Komisije i drugih kvalifikovanih institucija. 

Međutim, što se tiče država članica, proces institucionalnog objedinjavanja koji je strogo 

vezan za ciljeve konkurencije i kohezije, i dalje predstavlja prioritet za standardnu politiku i 

politike podrške. Ovo je evidentno za Italiju (QSN 2007-2013) gdje modernizacija i razvoj 

kapaciteta i nadležnosti državne uprave igraju glavnu ulogu da otvorenost i mogućnost 

izvođenja intervencija, kao i za pokretanje boljih uslova konkurencije robe, državnih službi i 

kapitala, budu implementirani u punom zakonskom kontekstu. 

U posljednjih nekoliko godina zemlje kandidati i potencijalni kandidati su postigle značajan 

napredak zahvaljujući tekućem procesu evropskih integracija. Naročito, Hrvatska je završila 

prvu fazu procesa pristupanja te je sada angažovana u fazi implementacije. I dalje su 

potrebni važni napori da se ohrabri prenos na lokalne nivoe, pored opštih aktivnosti koje 

34


imaju za cilj stvaranje administrativnog aparata nezavisnog od uticaja politike i kvalifikovanje 

ljudskih resursa. 

Reformski procesi u drugim zemljama koje učestvuju u Programu, su manje napredne iako 

su uvedene značajne promjene u organizaciji državne uprave. Uopšte, više investicije u 

finansijske i ljudske resurse čine se neophodnim, ali takođe i veća pažnja na specifične 

okvire, kao one vezane za transparentnost i odgovornost, pravdu i unutrašnju bezbijednost, 

naročito kada je u pitanju borba protiv korupcije i kriminala. 

Takođe, i dalje postoji potreba da se pokrene ili okonča proces reforme u drugim strateškim 

okvirima za razvoj politika u zemljama kandidatima i pot. kandidatima, naročito u vezi sa 

povećanje privlačnosti za strana ulaganja. 

Izvještaj OECD-a “Napredak u reformi politika za poboljšanje investicione klime u 

jugoistočnoj Evropi” (2006), je komparativna analiza napretka procesa reformi i postignutih 

rezultata, blisko povezana sa kapacitetima za privlačenje domaćih i naročito stranih 

investicija u odnosu na devet zemalja među onima koje učestvuju u Programu (pored 

Bugarske, Rumunije, Makedonije i Moldavije). Evaluacija je sprovedena uzimajući kao 

referencu izvjestan broj političkih okvira (koje su identifikovale i razmijenile vlade različitih 

zemalja i OECD) na osnovu čega je opisan napredak reformskih procesa. 

Okviri uzeti u obzir, za razvoj niza specifičnih indikatora su: 

· Investiciona politika: Budući da direktne strane investicije predstavljaju pokretačku 

snagu za ekonomski razvoj i i stvara pozitivan uticaj za tehnološki transfer, razvoj novih 

karijera, kao i porast u zapošljavanju, oporezivanju, izvozu i sektoru kapitala. 

Što se tiče ovog specifičnog okvira, izvještaj pokazuje sljedeće: 

Investiciona politika je jedna od najnaprednijih dimenzija političkih reformi u 

jugoistočnoj Evropi. Svaka zemlja je stvorila liberalan režim da bi privukla 

strane investicije, i obezbjeđuje jednak tretman stranih i domaćih investitora 

(nacionalni postupak),garantuje protiv ekspropriacije i slobodnog transvera 

sredstava. Izuzeci u nacionalnom postupanju su znatno smanjeni. 

Posljednje pitanje u ovoj oblati tiče se vlasničkih prava: zastarjeli zemljišni 

registri i nazivi, povraćaj nacionalizovanog vlasništva, i u nekim 

slučajevima, pravo kupovine zemljišta. Takođe mora biti ojačano 

sprovođenje prava intelektualnog vlasništva. 

· Promovisanje i olakšavanje investicija: tj. Kapacitet za izgradnju atraktivne slike 

zemlje za strana ulaganja i izvršenje aktivnosti za olakšavanje investiranja. 

Što se tiče ovog aspekta, izvještaj naglašava: 

Mnoge zemlje su poboljšale svoju poslovnu sredinu, ali region u cjelini i 

dalje trpi od lošeg imidža. Razvijenje marketinških vještina i učenje o tome 

kako promovisati region kao atraktivnu destinaciju za strana ulaganja biće 

ključni prioritet u narednim godinama. 

· Poreska politika: S obzirom da su domaći i strani investitori osjetljivi na uticaje 

fiskalnog sistema, on mora biti transparentan i bez diskrecijske moći i samovolje. 

35


Zemlje u sjeveroistočne Evrope su postavile atraktivnu poresku politiku i 

zakonodavne okvire sa niskim poreskim stopama za preduzeća koje se 

kreću od 9 do 20%. U cjelini, region je implementirao velikodušne režime 

žalbi; većina zemalja dozvoljava kompanijama da prenose gubitke, u skladu 

sa međunarodnim standardima. Pored toga, one su razvile široke 

sporazumne poreske mreže, koje se i dalje šire. Međutim, poreska uprava 

u regionu ostaje i dalje slaba. Uprave za prihod nastavljaju da funkcionišu 

sa nedovoljnim budžetom i osobljem. 

· Antikorupcijski i poslovni integritet: Korupcija predstavlja najvišu prepreku za 

investiranje. 

Što se tiče ovog pitanja, izvještaj naglašava: 

Antikorupcijski i poslovni integritet je jedna od slabijih dimenzija politika u 

jugoistočnoj Evropi. Iako postoje zakoni i institucije za borbu protiv 

korupcije, i dalje postoji malo dokaza o sprovođenju. Postoji premalo 

istraga, krivičnih gonjenja i presuda za korupciju. Korupcija u porezima i 

carinama je smanjena usmjeravanjem administrativnih procesa. 

Javne/privatne konsultacije bi pomogle da se pročisti sistem i poboljša slika 

regiona. 

· Politika konkurencije: Tiče se konkurentnosti kao uslova za jaku i transparentnu 

ekonomsku sredinu koja je sposobna da prihvati investitore. 

Što se tiče ovog aspekta, izvještaj naglašava: 

Politika konkurencije u regionu je i dalje u ranom stadijumu razvoja. Vlasti 

širom regiona treba da budu ojačane dovođenjem više stručnjaka i 

obezbijeđivanjem odgovarajućih budžetskih sredstava. Nekoliko organa 

nadležnih za konkurenciju u regionu i dalje nisu nezavisne (Molavija, Crna 

Gora) ili nemaju sankciona ovlaštenja (Hrvatska, BJR Makedonija i Srbija). 

· Trgovinska politika:kao instrument rasta i razvoja: 

Što se tiče ovog aspekta, izvještaj OECD-a naglašava: 

Zemlje u regionu su dobro integrisane u globalni sistem trgovinskih 

sporazuma. Sve zemlje su članice STO-a, osim Bosne i Hercegovine, Crne 

Gore i Srbije. Gotovo sve zemlje imaju koristi od neograničenog pristupa 

EU tržištu putem Autonomnih trgovinskih mjera, SSP-a i Evropskih 

sporazuma. Na regionalnom nivou, postoji bilateralna mreža Sporazuma o 

slobodnoj trgovini. Glavne prepreke trgovini u regionu su njene velike 

prepreke koje nisu poreske prirode, kao što su tehničke, sanitarne i 

fitosanitarne. 

Što se tiče pitanja životne sredine 11 , svi procesi usklađivanja sa evropskim pravom su u toku, 

iako su zemlje kandidati i potencijalni kandidati u zaostatku. Hrvatska je preduzela pozitivne 

11 COM(2006) 649 – Strategija proširenja I glavni izazovi 2006 – 2007 uključujući I dodati specijalni izvještaj o 

kapacitetima Evropske unije da integriše nove članice. 

36


korake ka poboljšanju kvaliteta vode i vazduha, zaštiti životne sredine, hemijskih proizvoda, i 

genetski modifikovanih organizama. Administrativni kapaciteti na polju životne sredine treba 

da budu unaprijeđeni. 

U vezi sa gore pomenutim, Programa predstavlja konkretnu mogućnost za zemlje u 

pristupanju da se pozabave nekim problematičnim oblastima koje su zajednički izdvojene. 

Potencijal za razmjenu iskustava i prakse može predtsviti korisne smjernice za definisanje 

pravnih i standardnih okvira i za dovršavanje procesa pripajanja. Ovo se naročito odnosi na 

administrativne procese vezane za zakazivanje i planiranje inicijativa i dobijanje većine 

finansijskih sredstava iz fondova i programa Evropske unije za podršku pretpristupanja tj. 

pristupanja u bliskoj budućnosti. 

2-3- SWOT ANALIZA 

SWOT analiza je sprovedena za gore pomenute aspekte i teme koje su upotrijebljene za 

karakterisanje okvira Programa: 

-životna sredina 

-teritorija, infrastruktura i dostupnost 

-demografija 

-privreda 

-tržište rada 

-trgovina 

-turizam 

-istraživanje i inovacija 

Pregled teritorijalnih i socio-ekonomskih karakteristika oblasti na objema stranama 

Jadranskog mora ukazuje na neke prioritetne aspekte čija kompleksnost otkriva prednosti i 

slabosti, koje su u mnogim slučajevima slične zemljama istočnog i zapadnog Jadrana. 

S tačke gledišta prostornog razvoja, upotrebe prirodnih resursa i posljedičnog opšteg stanja 

životne sredine, postoji razlika u šemama naseljavanje između EU članica i ZK i ZPK sa 

visokom prosječnom gustinom naseljenosti u EU članicama i rjeđom gustinom naseljenosti u 

ZK i ZPK. Takođe postoje i različiti intenziteti u šemama razvoja. Na zapadnoj strani 

Jadrana ovo je rezultiralo visokim nivoom urbanizacije. Duž priobalne teritorije evidentan je 

gubitak ekološkog kontinuiteta kao i pritisak na životnu sredinu, naročito tamo gdje postoji 

velika koncentracija turizma i proizvodnih aktivnosti (naročit pritisak i udar na zajedničke 

vode jadranskog ekosistema potiče od rijeke Po). 

ZK i ZPK su zadržale prirodnije stanje životne sredine, ali teže da zatvore prazninu u razvoju 

čime se stvaraju novi pritisci na na teritoriju u odsustvu adekvatnih pravila i planiranja. Pored 

toga, unutrašnja migracija stvara veliko povećanje urbane populacije. Ovo može ugroziti 

prirodne resurse i ravnotežu u životnoj sredini, koja je u nekim slučajevima, već narušena 

zagađenjem vode, vazduha i zemlje. 

U oba slučaja, međutim, jedinstvena snažna tačka jeste široko prisustvo prirodnih i kulturnih 

resursa. 

Dražave članice, a naročito italijanske provincije, odlikuju se kompleksnom i visoko 

hijerarhijskom infrastrukturnom mrežom koja može podržati visok nivo saobraćajnih potreba. 

37


Gustina mreža je, međutim, slaba tačka zbog svog uticaja na ekološki kontinuitet i veliki 

stepen zagađenja. 

Na teritorijama ZK-a i ZPK-a, drumska i željeznička infrastruktura je slaba tačka, koja u 

nekim slučajevima, ozbiljno koči ekonomski razvoj lokalnih zajednica. 

Demografski gledano, postoji srednji porast i u EU članicama i ZK i ZPK, iako postoji jasna 

razlika u strukturi starosne piramide. U EU članicama procenat starijih ljudi je veći i strenje 

populacije utiče na teret zavisnosti. 

Što se tiče proizvodnje i ekonomskog konteksta, kao i tržišta rada situacija se veoma 

razlikuje između država članica i ZK-a i ZPK-a, koja je nehomogena u oba slučaja. U 

zemljama istočnog Jadrana ekonomski oporavak se odvija rapidno, dok se italijanske 

provincije i dalje trude da prevaziću ekonomsku stagnaciju iz prvih nekoliko godina ovog 

vijeka. 

Stopa zapošljavanja cijele programske oblasti iznosi 52% od prosjeka, ali teritorije ZK-a i 

ZPK-a su znatno ispod prosječne vrijednosti. Što se tiče konkurentnosti proizvodnog 

sistema, kao i kapaciteta koji garantuju zapošljavanje, rizici su zajednički za ova dva 

teritorijalna sistema: s jedne strane EU članice, naročito italijanske provincije, nisu u stanju 

da pokažu dovoljno inovacija zbog toga što, između ostalog, nedostaju privatna i državna 

ulaganja u istraživanje i razvoj, S druge strane, ZK i ZPK su i dalje blisko vezane za 

tradicionalnu ekonomiju koju karakteriše zaostatak u razvoju sektora usluga. 

Ove dvije grupe, stoga, moraju da teže povećanju ulaganja u istraživanje, razvoj i tehnološke 

inovacije, i da ojačaju i unaprijede svoju infrastrukturu koja sada predstavlja najveću 

prepreku njihovoj konkurentnosti. 

Zaključak je da postoje velika nepokretna sredstva koja se mogu upotrijebiti u korist 

napretka, i postoji veliki potencijal za promjene, stimulisanje i privlačenje kapitala, tehnologije 

kvalifikovanog rada. 

Promovisanje razvoja u raznim djelovima programske oblasti, iako su one različite u svojim 

karakteristikama, zahtijeva punu i produktivnu upotrebu njihovih resursa, što je moguće 

jedino eliminacijom svih prisutnih prepreka i neuspjeha. 

SWOT analiza ističe kvarenje dijelova postojećih sredstava, kao što je životna sredina koja je 

pod ogromnim pritiskom naselja i proizvodnje, kulturnog nasljeđa koje je veoma vrijedno ali 

nedovoljno čuvano i korišteno, i infrastruktura, naročito saobraćajna. Pored toga, ljudski 

potencijali nisu dovoljno iskorišteni, budući da čak i oni adekvatno kvalifikovani ne nalaze 

odgovarajuće zaposlenje u naučnim i tehnološkim sektorima, takođe i zbog slabih veza 

između obuke i produktivnih sistema. 

Uslovi upravljanja, usklađivanje zakonskog okvira i planiranje i upravljanje teritorijama imaju 

zajedničke i raširene slabe tačke u državama članicam i u ZK i ZPK, koje se malo razlikuju. 

Tab. 15 – SWOT Analiza 

1. ŽIVOTNA SREDINA 

PREDNOSTI SLABOSTI 

Dovoljno dobar kvalitet vazduha unutar urbanih oblasti 

Značajan uticaj na životnu sredinu 

mehaničkim ribolovom i poljoprivredom 

proizveden 

Prisustvo oblasti koje karakteriše znatan biodiverzitet 

Snažan pritisak na kvalitet voda od strane Poljoprivrede, 

Industrije i lučkih aktivnosti (naročit pritisak rijeke Po) 

38


Smanjenje u urbanim oblastima, tradicionalnih Urbane oblasti koje su iznad svega zagađene drumskim 

atmosverskih zagađivača 

saobraćajem i fabrikama koje griju. 

Povećanje sortiranog sakupljanja urbanog čvrstog 

otpada 

Kritičnost životne sredine u urbanim oblastima zbog 

porasta populacije i posljedičnog povećanja saobraćaja i 

otpada (uglavnom PCC) 

Tendencija smanjenja proizvedenog otpada 

Prisustvo osjetljivih sredina koje su podvrgnute izvjesnim 

uticajima iz ljudskih naselja 

Jednodimenzionalna urbanizacija duž obale: gubitak 

Sistem zaštićenih oblasti je u ekspanziji 

biodiverziteta, 

(Italija) 

fragmentacija ekosistema, kohezija 

Obilje vodenih površina i izvora 

Unutrašnje oblasti 

nestabilnosti 

sa problemima hidrogeološke 

Kulturna baština – materijalna i nematerijalna – sa Prisustvo priobalnih industrijskih i energetskih fabrika 

jakim karakteristikama identiteta 

koje emituju gasove u atmosveru 

Zanemarljiv doprinos obnovljivih sredstava 

Nedovoljan kanalizacioni sistem i sisemi za 

MOGUĆNOSTI 

kanalizacionu obradu 

PRIJETNJE 

Prisustvo dovoljhih vodenih resursa 

Nizak nivo efikasnosti sanitarnih infrastruktura u 

periodima većeg turističkog pritiska 

Povećanje finansijskih javnih sredstava za podsticanje 

upotrebe obnovljivih izvora energije 

Zagađeni otpad intenzivnog uzgoja na farmama 

Prošireni prirodni resursi (šume, lagune, ekosistemi, 

itd) koji su i dalje jedva ograničeni i zaštićeni 

Rastuća količina otpadnih voda koje se ispuštaju u 

površinske i podzemne vode zbog uticaja ljudskog 

naseljavanja na teritoriji 

Prisustvo pejzaža i kulturne baštine koji mogu biti 

unaprijeđeni intervencijama rekvalifikacije životne 

sredine 

Dodatno povećanje drumskog, naročito teretnog, 

saobraćaja duž priobalne infrastrukture 

Stabilnost smanjivanja proizvodnje čvrstog urbanog 

otpada 

Trend efekata staklene bašte na klimu 

Povećati zaštitu i proširenje morskih i kopnenih Povećanje jaza između urbanog menadžmenta i pritiska 

zaštićenih oblasti 

smještaja u zonama masovnog turizma 

Saradnja za očuvanje, upravljanje 

teritorijalnih resursa i prevencija rizika 

i praćenje 

Rapidno povećanje urbane populacije sa intenzivnom 

eksploatacijom prirodnih resursa i rizikom za zdravlje 

ljudi 

Sklonost proširenju zaštićenih prirodnih oblasti Uticaj turizma na osjetljive prirodne i istorijske resurse 

Mogućnost intenziviranja razvoja obnovljivih izvora 

energije, naročito u Albaniji 

Snažan pritisak na prirodnu i kulturnu sredinu od strane 

nekontrolisane graditeljske aktivnosti 

2. TERITORIJA – INFRASTRUKTURA – DOSTUPNOST 


Povoljan geografski položaj Nedostatak drumske mreže, oskudna pristupačnost, 

Bogatstvo naselja na različitim nivoima polariteta: 

dobra dostupnost (EU članice) 

Kulturno nasljeđe – materijalno i nematerijalno – sa 

snažnim crtama identiteta 

Sredstva za teritorijalno, urbanističko i sektorsko 

planiranje (EU članice) 

39 

koja je takođe i posljedica rata (ZPK) 

Nedovoljne saobraćajne veze i nedovoljna logistika, 

naročito u Albaniji 

Neizbalansiran regionalni razvoj u prihvatljivoj oblasti 

Neadekvatno planiranje za održavanje i unaprijeđenje 

arheoloških nalazišta i istorijskih spomenika


Mreže i kulturne razmjene između programskih 

zemalja 

MOGUĆNOSTI PRIJETNJE 

Napredak u prostornom i strateškom planiranju 

Dalji porast drumskog saobraćaja, uglavnom teretnog 

(Italija) 

Promovisanje istorijskog i kulturnog nasljeđa 

Rapidan porast urbanizacije sa rizikom ugrožavanja 

prirodnih resursa (ZK /ZPK) 

Unaprijeđenja u unutrašnjoj povezanosti ZK-a i ZPK-a Nedovoljna državna finansijska sredstva za zahtjeve 

pogoduje upotrebi luka 

infrastrukture 

Važna uloga luka i povećanje u trgovačkom 

pomorskom transportu robe bi omogućili smanjenje 

drumskog saobraćaja, naročito u italijanskom 

jadranskom regionu. 

Uticaj turizma na osjetljive prirodne i istorijske resurse 

2. DEMOGRAFIJA 


Konstantno povećanje prosječne dužine života Povećanje broja klasa starijih ljudi (članice) 

Snažna incidenca mladih ljudi (Albanija) Iseljavanje iz planinskih i marginalizovanih oblasti 

Izolacija i neadekvatni uslovi života na ostrvima 

Migratory fluxes of youth (PCC) 


Dinamika u trendu rasta 

Stabilizacija unutrašnjih tokova iz godina sukoba(ZPK) 

3. EKONOMIJA I TRŽIŠTE RADA 

40 

Rapidan i nekontrolisan porast gradske populacije 

(ZPK) 


Porast BDP-a u mnogim ZPK Smanjenje BDP-a u nekim italijanskim provincijama 

Economska struktura i dalje okrenuta tradicionalnim 

Porast stopa zaposlenosti (Italija) 

sektorima 

Zastarjela tehnološka sredstva i niska tehnološka 

proizvodnja 

Narušeni poslovni infrastrukturni sistemi zbog ratnih 

Jadransko more kao sredstvo ekonomske konflikata (ZPK) 

međunarodne i regionalne saradnje 

Nedostatak klastera i povezanih MSP-a 

Slabost proizvodnog sektora, naročito u Albaniji 

Visoke stope zapošljavanja (ZK/ZPK i neke oblasti EU 

Potencijalni komplementarni aspekti u demografskim i članica) 

poslovnim tendencijama na objema obalama Neadekvatne veze između obrazovnog sistema i tržišta 

rada 


Premještanje u procesima modernizacije i adaptacija 

Porast na globalnom nivou 

pravnog/administrativnog sistema u procesima trenda 

rasta (ZPK) 

Kraj ratnih sučeljavanja (ZPK); početak procesa Porast sive ekonomije i neregularnih poslova, takođe 

normalizacije 

povezanih sa eksploatacijom ilegalnih imigranata 

Napredak procesa usklađivanja sa EU politikama 

(ZK/ZPK) 

Prisustvo produktivnih specijalizacija 

Unaprijeđena zajednička pristupačnost tržištu rada 

Zajedničko privlačenje stranih ulaganja 

Niski troškovi i široka radna ponuda, sa kapacitetima 

za učenje, naročito u Albaniji 

Mlada populacija koja treba da stupi na tržište rada 

4. BIZNIS I TURIZAM 


Potencijal rasta trgovačkih tokova među državama Deficitaran trgovački balans

unaprijeđen novim sporazumima 

Povećanje trgovine između Italije i istočnojadranskih 

zemalja 

Pozitivan trovinski balans (italijanske provincije) 


41 

Rastuća kompleksnost trgovačkih režima 

Greške u merketingu turističkog proizvoda koji ne 

naglašava šta teritorija nudi 

Povećanje izvoza iz nekih ZK/ZPK Nedostatak prijemnih struktura 

Potvrđene turističke destinacije (Grčka) 

Snažan rast turizma, naročito u Hrvatskoj Niska kvalifikacija i organizacija ponude 

Komparativna prednost u turizmu vezana za prirodne, 

kulturne i antropološke resurse (cijela programska 

oblast) 

Obogaćivanje kulturnih aktivnosti u okviru slobodnog 

vremena 

Zagušenje masovnim turizmom u nekim regionima 

Sezonski karakter turizma 

Slaba horizontalna i vertikalna integracija 


Otvaranje novih tržišta 

Jačanje finansijskih instrumenata (Venture capital, 

Business angels, Seed capital, garantni fondovi) 

Stvaranje pogodnih uslova za poslovni razvoj kroz 

razvoj poslovne infrastrukture i klastera kao i 

povezivanje MSP-a 

Unaprijeđenje infrastruktura i mreža 

Stvaranje zajedničkog turističkog i kulturnog prostora 

Poboljšavanje prisustva resursa u sektoru turizma, 

naročito u Albaniji 

Unaprijeđenje dobrostanja u oblasti istočne Evrope i 

posljedično povećanje kupovne moći 

Spajanj saobraćajne regionalne saradnje 

5. ISTRAŽIVANJE I INOVACIJE 

Unutrašnja konkurencija u oblasti istočne Evrope u 

sektoru turizma 


Dobar položaj Italije u visokom obrazovanju i Niska ulaganja u R&D u nekim EU članicama u odnosu 

raspoloživosti kvalifikovanih ljudskih resursa 

na evropski prosjek 

Dobar položaj nekih italijanskih regiona (Emilia- 

Romagna, Friuli Venezia Giulia i Veneto) u R&D 

aktivnostima 

Oskudni kapaciteti preduzeća 

istraživanje (italijanske provincije) 

da investiraju u 

Prisustvo univerziteta i istraživačkih centara u različitim 

urbanim centrima 

Slaba saradnja između privatnog sektora i institucija za 

istraživanje i razvoj (italijanske provincije) 

Mala upotreba interneta u porodicama (ZPK) 


Prisustvo inicijativa saradnje između dvije obale na polju 

istraživanja i razvoja 

Dinamika u infrastrukturama (ZK/ZPK) 

Nadogradnja studija i istraživanja sprovedena u 

preglednom periodu programiranja, naročito u Italiji – 

Albaniji. 

Gubitak konkurentnosti (članice) 

2-4- PRETHODNO ISKUSTVO SARADNJE U JADRANSKOJ OBLASTI 

1990. godine Komisija je pokrenula INTERREG I Inicijativu sa sljedećim osnovnim ciljevima: 

(i) promovisati ekonomski razvoj i (ii) jačati integraciju. Prvi cilj se odnosio na podršku 

graničnim oblastima, da se olakšaju njihovi zasebni razvojni problemi. Drugi cilj je bio 

promovisanje prekograničnih mreža. 

Iz tog razloga, inicijativa je uključivala prekograničnu saradnju kako unutar EU tako i sa 

zemljama van EU centralno-istočne oblasti. Transnacionalna saradnja je je uvedena samo 

sa INTERREG II Programom (1994-1999), a kasnije je potvrđena u INTERREG III Programu

(2000-2006). 


Odnos između zemalja uključenih u Program potiče od prije mnogo godina. Ove zemlje su 

od 60-tih sarađivale u cilju rješavanja zajedničkih. 

U programskom periodu 1994-1999, program pomoći je sproveden sa INTERREG II, 

uključujući prekogranične teritorije nekih zemalja. Prošla iskustva su otkrila je veliki broj 

projekata u prošlim pogramima sprovedeno u sektorima institucionalne saradnje i 

komunikacija i Program je bio okarakterisan ograničenom veličinom preduzetih projekata 

(više od pola imalo je sredstva ispod 150,000 eura), kao i niskim stepenom prekogranične 

saradnje. Ovo je rezultat različitih elemenata, kao što je teškoća nalaženja partnera i različite 

administrativne procedure koje treba ispuniti pri uvođenju projekata u zemlje. 

U periodu 2000-2006 bilo je različitih programa saradnje u jadranskoj oblasti i/ili između 

zemalja učesnica IPA Jadranskog CBC programa. Jedna od najvažnijih inicijativa saradnje je 

bio INTERREG IIIA program. INTERREG IIIA Jadranski prekogranični program 2000-2006, 

uz odobrenje CARDS Uredbe, postao je glavni finansijski i referentni instrument za 

prekograničnu saradnju između Italije i zemalja istočnog Jadrana. 

U periodu 2004-2006, instrumeni saradnje su bolje koordinisani kroz stvaranje “Susjedskih 

programa”, koji su predlagali implementaciju zajedničkih projekata prekogranične saradnje. 

INTERREG IIIA Jadranski prekogranični program – Jadranski novi susjedski program 

(ANNP) Interreg–Cards/Phare je najveći program saradnje koji uključuje jadransku oblast. 

Najvažnija naučena lekcija iz programskog perioda 2000-2006 može se sumirati u zaključku 

da efikasna prekogranična saradnja može biti postignuta samo punom simetrijom, kako u 

smislu upravljanja tako i u smislu finansijskih sredstava. 

Program Italija-Albanija INTERREG IIIA (2000-2006) sa više od 80 finansiranih projekata je 

važan dio jadranske saradnje. Značajna dodata vrijednost u oblasti Programa je je data 

definisanjem strateških ciljeva i zajedničkih prioriteta sa albanskim i italijanskim vlastima, 

imajući na umu strateške smjernice Komisije u pitanjima saradnje. Bitno je istaći, izraz 

programa u programskom ciklusu 2000-2006 je postavio susjedski pristup, pri čemu je već 

obezbijeđen zajednički proces odlučivanja i sposobnost davanja adekvatne podrške u 

pokretanju novih oblika prekograničnih odnosa. 

Prekogranična saradnja između Italije i Albanije, započeta 1994. godine je učvršćena na 

osnovu mišljenja lokalnih zajednica o legitimnim korisnicima službi koje su obezbijedile 

odgovarajuće lokalne i centralne uprave. 

U programskom periodu 2000-2006, INTERREG IIIA Italija-Slovenija promovisao je održivi 

razvoj prekogranične oblasti i integraciju teritorije, kako bi se prevazišla izolacija koja 

karakteriše ovu oblast. Srednjoročna evaluacija je otkrila da je Program razvio odgovarajuću 

strategiju, naročito za životnu sredinu i održivi razvoj (naročita pažnja je poklonjena 

pokretanju procesa prekograničnog teritorijalnog planiranja, uključujući pomorske aspekte, 

kao i implementaciji zajedničkih sistema za praćenje životne sredine), zajednički razvoj 

turizma, kulturnu baštinu i aktivnosti podrške kompanijama primarnog sektora. Međutim, 

pokazalo se da su projekti za podršku MSP ograničeni, uprkos njihovom velikom značaju. 

Što se tiče transporta, mnogo težine je dato prekograničnom drumskom sistemu, kao i 

kamionskim parkovima od prekograničnog značaja kao i lukama. Nisu pokretani projekti za 

poboljšanje javnog transporta i aerodroma. 

42


Godine 2004-te, Slovenija, Hrvatska i Mađarska razvile su trilateralni program prekogranične 

saradnje nazvan Susjedski program Slovenija-Mađarska-Hrvatska 2004-2006 da bi se bolje 

pripremile za implikacije proširenja ojačale dobre odnose između tri susjedske zemlje. Ovaj 

program je obezbijedio osnovu za razvoj i implementaciju zajedničkih projekata razvoja u 

dvijema prioritetnim oblastima: ekonomska i socijalna kohezija i razvitak ljudskih resursa kao 

i održivi razvoj. Regionalni i lokalni akteri su pokazali veliko interesovanje za prekograničnu 

saranju, naročito na polju promovisanja turizma i zaštite životne sredine. Međutim, projekti su 

se razvijali uglavnom duž teritorijalne granice, dok inicijative na pomorskoj granici ostaju da 

budu ojačane. 

U širem kontekstu, u 2006. godini italijanski jadranski regioni i određene opštine i oblasti 

Republike Slovenije, Republike Slovenije, Republike Hrvatske, Republike Bosne i 

Hercegovine, Republike Crne Gore i Republike Albanije koje izlaze na Jadransko more 

osnovale su Jadransku Euroregiju, “zajednicu jedinica teritorijalnih samouprava sa ciljem 

potsticanja i razvitka dugotrajne saradnje i partnerstva u jadranskoj oblasti kao i nacionalnih i 

međunarodnih institucija.” 12 . 

Grčka-Italija 2000-2006 INTERREG program je znatno doprinio uspostavljanju i 

unaprijeđenju mreža prekogranične saradnje i igrao ulogu u udruživanju ljudi i teritorijalnih 

institucija, za postizanje zajedničkog razumijevanja razvojnih problema, izazova i rješenja. 

Lekcije koje su naučile obje strane tokom implementacije programa odnose se na sadržaj 

programa kao i na upravljanje prekograničnim partnerstvima 

Grčka - Albanija 2000-2006 INTERREG program, putem svoje zajedničke strategije razvoja, 

doprinio je balansiranom razvoju susjednih prekograničnih oblasti, unaprijeđenjem njihovih 

ekonomskih potencijala i podržavanjem njihove socio-ekonomske strukture u korist ukupne 

populacije prekogranične oblasti. Program je zasnovan na dvojnim strukturama ERDF-a i 

CARDS-a. Međutim, kasniji prelazak sa CBC na Susjedski program, i kasnije osnivanje 

Zajedničkog odbora za praćenje, Zajedničkog izbornog odbora i Zajedničkog sekretarijata je 

omogućilo dvijema zemljama da postanu bliskije. Kao rezultat toga, iskustvo koje su obje 

zemlje stekle u uspostavljanju zajedničkih struktura na programskom nivou je doprinijelo 

tome da obje zemlje budu dobro pripremljene da se suoče sa zahtjevima u 2007-13 

programskom periodu. 

Sljedeća tabela pokazuje koherentnost programa pokrenutih u istoj oblasti kao i IPA 

Jadranski CBC program. 

12 Čl.1 “Temelji i ciljevi” statuta jadranske Euroregije. 

43

Tab. 16 Programske strategije i prošla iskustva 

INTERREG IIIA 

Jadranski 

prekogranični 


Programske strategije u Jadranskoj oblasti u pro[lim iskustvima (2000-2006) 

44 

IPA Jadranski 

CBC program 

1 2 3 

Zaštita i korištenje životne sredine, kulture i infrastrukture prekogranične teritorije x 

Ekonomska integracija prekograničnog proizvodnog sistema x 

2000-2006 Aktivnosti za jačanje saradnje x x 

Saobraćaj i komunikacija x 

INTERREG IIIA 

Italija-Albanija 

2000-2006 

INTERREG IIIA 

Italija-Slovenija 

2000-2006 

INTERREG IIIA 

Grčka-Italija 

Podrška za MSP-e x 

Životna sredina x 

Turizam 

Obrazovanje 

x 

Prekogranična saradnja ------------ 

Održivi razvoj prekoganične oblasti x x 

Ekonomska saradnja x 

Ljudski resursi, saradnja i harmonizacija sistema x 

Specijalna podrška za granične zemlje kandidate ----------- 

Saobraćaj, komunikacija, bezbijednost x 

Preduzetništvo x 

2000-2006 Životna sredina i kulturno nasljeđe x 

Mađarska-Rumunija 

i Mađarska-Srbija 

i Crna Gora 

Prekogranični 

program 2004-2006 

Susjedski program 

Slo-Hu-Cro 

2004-2006 

INTERREG IIIA 

Grčka-Albanija 

2000- 

Jačanje prostornog, fizičkog i infrastrukturalnog integriteta prekogranične oblasti x 

Promovisanje inicijativa saradnje u cilju olakšavanja integracija tržišta i povećanja usklađenosti između 

lokalnih društava 

x 

Razvoj ekonomsko-socijalne kohezije i ljudskih resursa x 

Održivi razvoj x x 

Prekogranične infrastrukture x 

Ekonomkski razvoj i promovisanje zapošljavanja x 

Iz analize iskustava iz prošlih programa saradnje sljedeće je jasno: 

- validnost partnerskog procesa u definisanju zajedničkih projekata; 

- validnost međuinstitucionalnog pristupa programiranju; 

- važnost usvajanja procesa projekatske evaluacije, kojima se može razjasniti dodata 

vrijednost saradnje između učesnica; 

- neophodnost identifikovanja aktivnosti i projekata od strateškog značaja za teritoriju i 

smanjenje fragmentisanosti operacija; 

- vrijednost razmjene najboljih praksi, u proceduralnim i administrativnim oblastima sa 

ciljem ubrzanja procesa pristupanja EU; 

- neophodnost najveće maksimalne uključenosti lokalnog stanovništva.


3- PRIMARNI NALAZI EX-ANTE EVALUACIJE I STRATEŠKA 

PROCJENA ŽIVOTNE SREDINE 

3-1- SINTEZA EX-ANTE EVALUACIJE 

Proces 

Ex-ante evaluacija Programa je sprovedena u skladu sa smjernicama i sugestijama koje je 

formulisala Evropska komisija. Dokumenti koji su sačinjavali metodološku osnovu za 

implementaciju procesa ex-ante evaluacije su: 

- Novi programski period, 2007-2013: Indikativne smjernice metoda evaluacije: ex-ante 

evaluacija (radni dokument br.1 - Avgust 2006); 

- Novi programski period, 2007-2013: Indikativne smjernice metoda evaluacije: Praćenje i 

indikatori evaluacije; 

- Smjernice za ex-ante evaluaciju 2007-2013 regionalnih programa politika politika (UVAL 

– Odsjek za razvojne politike (Italija) april i novembar 2006). 

Teme kojima se bavio proces ex-ante evaluacije odgovorile su na informativne potrebe 

idebtifikovane od strane subjekata koji su aktivno učestvovali u definisanju Programa. 

Sastanci tima za planiranje i evaluacione strukture su se poklopili, iz tehničkih razloga, sa 

sastancima radne grupe koji su se održavali od aprila 2006. godine do juna 2007. godine, u 

prilog brojnim tehničkim kontaktima sa Sekretarijatom. Razmjena programskih dokumenata i 

sugestija i observacija je imala za cilj da prati proces planiranja, da racionalizuje sadržaj i 

identifikuje kritične tačke tokom definisanja strategije. Evaluator je posebno, u okviru različitih 

sastanaka, predstavio dokumente koji se tiču specifičnih tema koje su ocijenjene i/ili 

sugestije za aspekte vezane za program. 

Prva faza procesa definisanja Programa sadrži identifikaciju generalnih potreba i problema 

jadranske oblasti, naročito strukturnih. Ova identifikacija je izvedena uz doprinos različitih 

zemalja koje su podnijele statističke podatke sa prethodno definisanim formatima i 

referencama. Uloga evaluatora u ovoj fazi pokriva selekciju osnovnih podataka i najvažnije 

statistike. Proces definisanja teritorijalne i socio-ekonomske analize je takođe koristio feed 

back iz sukcesivnih faza definisanja Programa, naročito iz one koja se tiče identifikacije 

ciljeva, koja je usmjerila analizu sa ciljem jačanja logičke korespondencije socio-ekonomske 

pozadinske analize i strateškog definisanja. Evaluator je stoga pripremio specifične dubinske 

tematske analize koje su su integrisane u tekst Programa. 

Druga faza procesa jeste definisanje cjelokupne strategije i relativno objašnjenje Prioriteta, 

putem identifikacije hijerarhije ciljeva i aktivnosti na koje se odnosi. Ova faza se razvila kroz 

komparaciju unutar radne sile, gdje su različiti subjekti prijavili ishode teritorijalnih 

konsultacija. Na osnovu analize pozadine, komparacija je omogućila usklađivanje percepcije 

problema između političkih i operativnih dimenzija i da se pažnja usmjeri na smjernice za 

razvoj koje su u skladu sa ciljevima prekogranične saradanje. Na ovom polju evaluator je 

sarađivao u razradi logičkog okvira ciljeva i u definisanju strateških pristupa i metoda za 

primjenu principa koncentracije, integracije i za selekciju projekata. Pri definisanju niza 

indikatora, evaluator je prezentirao metodološki dokument koristan za pravilno postavljanje 

sistema. 

45

Zaključci ex ante evaluacije 


Uzimajući u obzir ono što je prethodno opisano, smatra se da je proces ex ante evaluacije 

pravilno pratio faze i metode navedene u smjernicama zajednice i metodološkim 

dokumentima, i da je, prema tome, bio koristan i efektivan za elaboraciju Programa. 

U ovom trenutku je važno istaći neke aspekte Programa, ali koji se tiču Programa 2007-2013 

kao cjeline, i koji utiču na sami karakter ex ante evaluacije. 

Program, kako stoji u smjernicama zajednice, ima karakterističnu prirodu, po kojoj se 

razlikuje od programskih dokumenata prethodnih perioda, zbog toga što je, ako ne 

„generalni” onda neosporno „preliminarni” dokument okvira smjernica. 

Ovaj uslov ima evidentne odraze na procese evaluacije, kako za ex ante evaluaciju tako i za 

SEA, zbog toga što oni neophodno rade na istom nivou. Uzmimo za primjer odsustvo 

precizne definicije tipova aktivnosti prisutnih u mjerama koje su generalno prezentirane kao 

indikativne liste koje nijesu iscrpne u mogućim intervencijama. 

U specifičnom slučaju IPA Jadranskog CBC programa, ovom uslovu je dodata specifičnost 

Finansijskog plana koji ima organizaciju zasnovanu na Prioritetima, prema tome veoma 

opštu, s obzirom na znatno razlikovanje linija aktivnosti navedenih u svakom prioritetu. 

Program ima svoje specifičnosti koje povećavaju evaluacione složenosti (u svim fazama) i 

koje su svojstvene njegovoj prirodi programa saradnje i takođe u nasljeđu koje donosi iz 

Interreg-a za svoju suštinu kao Inicijativa Zajednice, što u smislu inovacije znači 

transferabilnost i dodatu vrijednost. Ovo specifično znanje je, međutim, potvrđeno u obimu 

finansijskih resursa dostupnih koji, uzimajući u obzir devet godina implementacije, u 

teoretskoj procjeni iznose oko 3,5 miliona eura godišnje po zemlji. 

Ograničena količina resursa, stoga, čini neophodnim jačanje i precizan razvoj aspekata 

inovacije i transferabilnosti koji su prisutni u procesima, zbog ograničene finansijske 

pokrivenosti Programa za implementaciju značajnog rada. Sve ovo, a naročito fokus na 

procesima, čini štetu evaluaciji tokom faze programiranja, pomjerajući umjesto toga, srž 

evaluacione analize na “in itinere” i “ex post” stadijume. 

U svjetlu gore pomenutog, sprovedeni proces je omogućio utvrđivanje generalne ocjene 

Programa, osvrćući se na sljedeće aspekte: 

- analize, čak i uz ograničenja koja proizilaze iz dostupnosti statističkih informacija, su 

omogućile dobijanje elemenata koji su korisni za programiranje, precizno istaknutih u 

SWOT analizi; 

- prioriteti naglašeni u SWOT-u uzeti su u razmatranje i dosljedno pripisani specifičnim 

linijama aktivnosti, koje imaju dobar uticajni potencijal: 

- inicijative čiji je cilj razvoj prioritetnih resursa oblasti, kao što su, njena strateška 

pozicija koja je ojačana mjerama usmjerenim na jačanje lučkih i vazduhoplovnih 

sistema, veze između drumske i lučke infrastrukture, unaprijeđenje efikasnosti 

upravljanja prekograničnim saobraćajnim sistemima; prirodni i kulturni resursi koji su 

razvijeni mjerama čiji je cilj unaprijeđenje centara i nalazišta izvrsnosti, 

uspostavljanje kulturnih servisnih mreža, njihovo zajedničko upravljanje i 

promovisanje; turizmu će biti data prednost kroz inicijative integrisane u promociju i 

marketing, intervencije čiji je cilj stvaranje brendova, itd; 

- inicijative čiji je cilj suočavanje sa rizicima i slabostima: jak pritisak na životnu 

sredinu je objekat intervencija čiji je cilj odbrana priobalne i morske životne sredine 

kao i biodiverziteta, kroz koordinisane prekogranične aktivnosti upravljanja, transfer 

iskustava i znanja i zajedničke projekte; 

46


- inicijativ čiji je cilj povećanje konkurentnosti: pored pozitivnih uticaja gore pomenutih 

inicijativa, Program zbog konkurentnosti zahtijeva važne linije aktivnosti za 

Istraživanje i razvoj, rezultat zbližavanja između naučnih institucija i proizvodnog 

sistema i za tehnološke inovacije na poljima informacija i komunikacija sa efektima 

takođe u smislu integracije i socijalne kohezije. 

- Finansijski plan, čak i sa ograničenjima njegove organizacije, pokazao se usklađenim sa 

strategijom. Zapravo, uzevši u obzir ograničenu količinu javnih finansijskih sredstava, 

prostranost teritorije i njenih potreba, izbori napravljeni tokom programiranja pokazuju se 

kao odgovarajući za garantovanje njihovog maksimalnog razvoja zbog opsega 

predviđenih aktivnosti, izbora tipova intervencija i iznad svega svega, principa 

koncentracije najavljenih tokom programiranja; 

- smjernice koje se tiču tipova projekata su takođe značajne, podijeljene na strateške i 

obične. Strateški projekti imaju ulogu garantovanja kvaliteta i efektivnosti programiranja. 

Među njima, Program ukazuje na Projekat Italija –Albanija sproveden u prethodnom 

programskom periodu, koji će dati kontinuitet iskustvu; 

- set indikatora prisutnih u Programu (indikatori postignuća i ishoda) prati Radni dokument 

br. 4 Evropske komisije i čini se odgovarajućim. I pored toga, set indikatora će biti 

prepravljen/dopunjen tokom perioda implementacije; 

- sistem za upravljanje i implementaciju je u skladu sa odredbama uredbi i u vezi nekih 

aspekata daje odgovarajuća objašnjenja. 

Sugestije 

Imajući u vidu ono što je rečeno u prethodnom pasusu, protivno generalnim smjernicama 

programskog dokumenta, važnim prioritetom se smatra i dalje pojačanje faze programiranja, 

dijeleći dalje strateške puteve. Naročito se smatra važnim postići bolju definiciju prioritetnih 

linija aktivnosti, među brojnim mogućim opcijama datim u Programu, i relativnim finansijskim 

alokacijama koje se organizuju samo prema Prioritetima. 

Što se tiče seta indikatora i dostupnosti statističkih informacija, smatra se odgovarajućim da 

se verifikuju, revidiraju i integrišu indikatori, čak predviđajući rad koji može biti izveden u 

bliskoj budućnosti u srednjoročnom pregledu. Takođe je važno verifikovati mogućnost 

stvaranja direktnih odnosa sa nacionalnim Zavodima za statistiku, dodjeljujući im specifične 

oblasti analize, kao i planirajući specifične ad hoc istrage sa podrškom evaluatora. 

Što se tiče definisanja običnog, a naročito strateškog potencijala za razvoj projekata, 

predložno je da se smjesta započne sa regeneracijom zajednice, razvojem i identifikacijom 

glavnih sagovornika na teritoriji, zainteresovanih strana. S tim u vezi, shodno metodama 

svake zemlje može biti prikladno planirati uspostavljanje tijela/sredstava za konsultacije i 

usklađivanje koja mogu postati trajna vezano za period implementacije Programa. 

Konačno, kada su u pitanju kompleksne proceduralne faze vezane za upravljanje 

isplaćivanjem i izvještavanjem, kao i za provjere, predloženo je da se hitno započne biranje 

struktura tehničke pomoći (centralnih i teritorijalnih), uzevši u obzir vrijeme neophodno da se 

završe procedure selekcije i podugovorne usluge. 

Što se tiče usvajanja integrisanog centralnog sistema upravljanja plaćanjem i izvještavanjem, 

i postizanja više dodate vrijednosti zajednice, smatra se prihvatljivim da Komisija i EU članice 

mogu koristiti Twinning program. Kroz ovaj program, pretpristupne zemlje dobijaju podršku 

putem obuka na radnim mjestima lokalnih eksperata koji učestvuju u upravljanju 

intervencijama sufinansiranih sa Programom. 

47

3-2- SINTEZA STRATEŠKE EKOLOŠKE PROCJENE (SEA) 

Sadržaj Izvještaja o životnoj sredini (u daljem tekstu ER) 


Upravni organ, uporedo sa pravljenjem nacrta Programa, je odlučio – u skladu sa 

Strateškom ekološkom procjenom (SEA), Direktiva 2001/42/CE – da razvije procedure za 

SEA Programa. 

Takve procedure su primjenjivane u bliskoj saradnji između programera, ex-ante evaluatora i 

evaluatora životne sredine. 

Kao što je poznato, SEA je formiran setom aktivnosti ovdje navedenim: sastavljanje nacrta 

Izvještaja o životnoj sredini o sadržaju Programa, konsultacije organa nadležnih za životnu 

sredinu i javnostie, integracija rezultata Izvještaja o životnoj sredini u Program i posmatranje 

indikatora uticaja na životnu sredinu. 

Kroz takve procedure SEA ima za cilj da doprinese, od početka, integrisanju ekoloških 

aspekata u Program. Ovo će omogućiti promovisanje održivog razvoja, kao i identifikaciju i 

procjenu mogućih uticaja Programa na životnu sredinu, kako u fazi programiranja tako i u 

implementaciji. 

ER je prvo pripreman u okviru SEA na sljedeći način: 

(a) verifikacija usklađenosti strategije Programa sa EU ciljevima ekološke održivosti; 

(b) analiza ekološkog konteksta (antropomorfološki pritisak i trenutno stanje životne 

sredine) cijele jadranske oblasti, u odnosu na spekte koji se tiču strategije 

Programa; 

(c) dijagnoza situacije jadranske životne sredine. Sadržaj glavnih problema i 

potencijala ove oblasti; 

(d) procjena potencijalnih efekata koje implementacija Programa prekogranične 

saradnje može imati na životnu sredinu u jadranskoj oblasti; 

(e) formulisanje prijedloga za unaprijeđenje ekološke održivosti Programa; 

(f) definicija aktivnosti i indikatora za posmatranje ekoloških efekata koji mogu biti 

stvoreni implementacijom programskih intervencija. 

Informacije obezbijeđene od strane relevantnih nacionalnih i regionalnih administrativnih 

vlasti su u početku upotrijebljene u pripremanju Izvještaja o životnoj sredini, uz dodatni osvrt 

na evropske i baze podata međunarodnih institucija (Svjetska banka, Evropska agencija za 

životnu sredinu, itd.). 

Razni nacrti Izvještaja o životnoj sredini su pripremljeni uporedo sa nacrtima Programa. Na 

ovaj način je bilo moguće za Program obezbijediti elemente korisne za ažuriranje i 

unaprijeđenje sadržaja (prioriteti i mjere) ekološke strategije Programa. 

Izmjene i dopune Programa kao rezultati Izvještaja o životnoj sredini i procesa konsultovanja 

Finalna verzija ER-a uzima u obzir sljedeće: (a) sastanci organa nadležnih za životnu sredinu 

zemalja i regiona koji vladaju teritorijom uključenom u Program; (b) konsultacije 

organizovane u skladu sa uslovima definisanim od strane Upravnog organa programa. 

Glavna pitanja koja proizilaze iz mišljenja datih u konsultacijama o ER-u tiču se naročito: 

48


- boljeg pojašnjenja funkcionalnih veza između različitih djelova ER-a i kriterijuma koji se 

koriste za procjenu efekata; 

- detaljnije analize i dijagnoze stanja životne sredine; 

- obogaćivanja sadržaja alternativnih prijedloga i kriterijuma datih za unaprijeđenje 

programske kološke održivosti; 

- Proširenja sadržaja prijedloženih aktivnosti za posmatranje efekata programske 

implementacije na životnu sredinu, i elaboracije relativnih indikatora. 

Evaluator životne sredine, u finalnoj verziji ER-a poslatoj Komisiji u aneksu prijedloga, je 

pratio, gdje je to bilo moguće, mišljenja data u već opisanim konsultacijama. 

Planer je shodno tome, na kraju SEA procesa, u Program integrisao razmatranja o životnoj 

sredini sadržana u ER-u koja posebno podrazumijevaju: 

- glavne ekološke probleme jadranske oblasti, istaknute analizom konteksta ekološke 

situacije kao i SWOT analizom; 

- potencijalne efekte na životnu sredinu aktivnosti koje su planirane u implementaciji 

Programa; 

- prijedloge formulisanje za: (i) ublažavanje negativnih efekata ili povećanje pozitivnih 

efekata koje je implementacija Programa može stvoriti; (ii) identifikovanje mogućih 

kriterijuma implementacije aktivnosti čiji je cilj povećanje ekološke održivosti 

Programa; 

- strategiju monitoringa i kontrole negativnih efekata programske implementacije na 

životnu sredinu i ekološke indikatore korištene tokom posmatranja. 

Kao što je prethodno naglašeno, tokom pripreme Programa, veoma se vodilo računa o SEA 

ciljevima i aktivnostima u smislu njihovih ekoloških efekata. 

Ovo je obezbijedilo progresivnu orijentaciju strategije Programa ka principima i kriterijumima 

održivog razvoja postavljenim od strane EU. 

Što se tiče integracije ekoloških aspekata u Program, definicija operativne strategije uzima u 

obzir glavne ekološke probleme u jadranskoj oblasti. 

Izvještaj o životnoj sredini (ER) u dijagnostičnom dijelu identifikuje sljedeće kao prioritetne 

probleme: 

1. Zagađivanje vazduha i vode uzrokovano industrijskim i energetskim postrojenjima 

(ispuštanja); 

2. Neophodnost melioracije zemljišta i drenaže; 

3. Kritična situacija pomorske sredine zbog eutrofikacije nakon zagađenja rijeka 

(prije svih u rijeci Po) kao i zbog plitkoće sjevernog pod-bazena; 

4. Uticaj pomorskog ribolova,poljoprivrede i lučkih aktivnosti; 

5. Fragmentacija ekosistema i negativna modifikacija pejzaža prouzrokovana 

rasprostranjenih naselja priobalnih i unutrašnjih oblasti; 

6. Nedovoljna efikasnost infrastrukture zdravstva, naročito za vrijeme turističke 

sezone; 

7. Erozija obale i postepno nestajanje obale; 

8. Nizak nivo recikliranja otpada; 

9. Zagađenje bukom i destabilizujuće vibracije uzrokovane gustim saobraćajem na 

priobalnoj saobraćajnoj mreži; 

10. Zagađenje vode, u ravnicama i brdima prouzrokovano intenzivnim poljoprivrednim 

i stočarskim aktivnostima (iznad svega nitratima i pesticidima); 

11. Ozbiljna neadekvatnost u fabrikama za obradu vode i instalacijama za obradu 

otpada (kako gradskih tako i specijalizovanih); 

49


12. Rastući problemi zagađenja vazduha (staklenički gasovi i sitna prašina) u 

gradskim oblastima; 

13. Neophodnost unaprijeđenja priobalne životne sredine i prisustvo prijetnje za 

zaštićene oblasti; 

14. Zanemarljiv doprinos resursa obnovljive energije; 

15 Neophodnost zaštite osjetljive morske i priobalne životne sredine. 

Proces konsultovanja sa nadležnim organima sa specifičnim ekološkim zadacima i širom 

javnošću 

U skladu sa SEA Direktivom, nacrt Programa i Izvještaj o životnoj sredini su priloženi 

nadležnim organima sa specifičnim ekološkim zadacima i široj javnosti, kako bi im se 

omogućilo da komentarišu ekološke aspekte Programa. Iz tog razloga, Upravni organ 

Programa je promovisao i preduzeo sljedeći proces konsultovanja: 

1) zahtjev za informacje o nacrtu Izvještaja o životnoj sredini od strane nadležnih organa 

sa specifičnim ekološkim zadacima uključenih u Program. Prezentacija za te organe 

nacrta Izvještaja o životnoj sredini tokom sljedećih sastanaka: 

- Rim 13. decembar 2006. godina, 

- Rim 5. april 2007. godina, 

- Rim 22. maj 2007. godina. 

2) Konsultacije nadležnih organa sa specifičnim nadležnostima za životnu sredinu i 

javnosti o nacrtu Programa i Ekološkom nacrtu u skladu sa sljedećima uslovima (31. 

maj 2007. – 30 jun 2007.): 

- publikovanje Programa i Izvještaja o životnoj sredini sa obavještenje na web sajtu 

Programa sa direktnim linkom sajtova drugih zemalja/regiona uključenih u 

Program; 

- prezenatcija observacija – od strane nadležnih organa sa specifičnim 

nadležnostima za životnu sredinu i javnosti – putem web sajta. 

- osvrt na observacije, od strane Upravnog tijela Programa, prije usvajanja gore 

pomenutih kao i Izvještaja o životnoj sredini; uz mogući odgovor sa odnosnim 

modifikacijama Izvještaja; 

Nakon konsultacija, sljedeći koraci su bili: 

- priprema finalne verifikacije Izvještaja o životnoj sredini koji sadrži modifikacije 

sačinjene nakon observacija formulisanih tokom konsultacija; 

- prikazati javnosti– u službi Autonomne službe za međunarodne odnose izvršnih 

poslova Predsjedništva regionalnog savjetništva regije Abruzzo – štampanu 

verziju Izvještaja o životnoj sredini u njegovoj finalnoj verziji. 

50

4- PROGRAMSKA STRATEGIJA 


Ovo poglavlje opisuje strategiju i prioritete usvojene Programom u skladu sa višegodišnjim 

indikativnim planskim dokumentom zemalja učesnica (ZK i ZPK) i drugim relevantnim 

regionalnim strateškim dokumentima, i rezultatima ex-ante evaluacije. 

4-1- PROCES FORMULISANJA STRATEGIJE I IDENTIFIKACIJA CILJEVA PROGRAMA 

IPA Jadranski prekogranični program saradnje daje prednost ciljevima politika EU 

pretpristupanja i povezivanja. 

Program je zasnovan na saradnji između četiri ZK i ZPK i tri EU članice, i time potencijalno 

ide u susret ciljevima IPA-e omogućavajući zemljama učesnicama da zajedno razvijaju svoje 

teritorije prema zajedničkim pravilima i regulativama, takođe i razvijanjem institucionalnih 

kapaciteta u ZK/ZPK. 

U tom kontekstu, komponenta “Prekogranična saradnja” teži da doprinese i stabilizuje 

odnose u jadranskom basenu, promovisanjem održivog i balansiranog razvoja. 

U skladu sa Članom 86(2) IPA Uredbe o sprovođenju, široki ciljevi pomoći su sljedeći: 

- Promovisanje održivog ekonomskog i socijalnog razvoja u široj oblasti; 

- Zajednički rad u suočavanju sa izazovima na poljima kao što su ekološko, prirodno i 

kulturno nasljeđe, javno zdravstvo i prevencija i borba protiv organizovanog kriminala; 

- Obezbjeđivanje efikasnih i sigurnih granica; 

- Promovisanje zajedničkih manjih akcija koje uključuju lokalne aktere iz pograničnih 

oblasti. 

Proces formulisanja strategije i identifikacija ciljeva Programa je zasnovan na pažljivoj analizi 

prošlih iskustava programima saradnje razvijenih posljednjih godina između uključenih 

zemaja. Iskustvo prethodnog ciklusa programiranja (INTERREG IIIA Program) je takođe 

razmatran u smislu njegovih rezultata , stvorenih mreža saradnje i lekcija o najboljim 

praksama. Program je razvijen na osnovu dijaloga i partnerstva ka zajedničkim gore 

pomenutim ciljevima. Strategija je zasnovana na pojedinostima individualnih konteksta i na 

mogućnosti da pruži kontinuitet i jedinstvo inicijativama i projektima saradnje koji još uvijek 

traju kao onima već sprovedenim. 

51

Slika 2 – Logički okvir programskog procesaca 

INSTITUCIONALNE, 

EKONOMSKE I TERITORIJALNE 

KARAKTERISTIKE 

JADRANSKE OBLASTI 


CILJEVI TERITORIJALNE 

SARADNJE U OKVIRU 

INSTRUMENTA 

PRETPRISTUPNE POMOĆI 

I FESR EVROPSKE 

TERITORIJALNE 

SARADNJE 

PRAVAC DIJALOGA IZMEĐU ZEMALJA 

UČESNICA 

ZAJEDNIČKA I RAZMIJENJENA IDENTIFIKACIJA 

STRATEGIJA I PRIORITETA PROGRAMA 

PROGRAMSKA IMPLEMENTACIJA 

4-2- PRINCIPI USVOJENI PROGRAMOM KAO OSNOVA STRATEGIJE 

Prije definisanja i dogovaranja o strategiji, zemlje koje učestvuju u Programu smatrale su 

neophodnim uspostavljanje nekih smjernica za direktne izbore i lokalnih aktera koji su 

direktno uključeni u implementaciju Programa. 

Identifikovani i zajednički principi na kojima je zasnovana strategija su: 

- Zajedničke koristi. Program mora da naglasi koristi koje vode razvitku teritorija 

podržavanjem procesa koji kombinuje teritorijalne potencijale sa kapacitetima regionalnih 

i lokalnih partnera u nalaženju rješenja za zajedničke probleme i doprinosi poboljšanju 

socijalne kohezije i konkurentnosti oblasti saradnje. 

- Partnerstvo. Partnerstvo je esencijalno za garantovanje efektivnosti Programa. 

Mogućnosti partnerstva moraju konstantno biti tražena i inicirana kako u procesima 

programiranja i kasnije u fazi implementacije putem mehanizama konsultovanja između 

uključenih aktera. 

- Održivi razvoj. Ovo obezbjeđuje dugoročnu viziju razvojnih mogućnosti i razmatra 

rezultate aktivnosti sprovedenih od strane različitih zemalja. Partneri u Programu bi 

trebali da se potrude da usmjere javne i privatne investicije na nove tehnologije koje su 

ekološki ispravne i obezbjeđuju zapošljavanje. 

- Jednake mogućnosti, antidiskriminacija, poštovanje individualnih prava. Program 

će poštovati principe antidiskriminacije i poštovati individualna prava u svim aktivnostima, 

garantovanjem jednakih mogućnosti i spriječavanjem svih oblika diskriminacije. Naročitu 

pažnju treba pokloniti pravima radnika i imigranata. 

- Teritorijalna oblast procesa razvoja i upotreba endogenih potencijala. Lokalni fokus 

saradnje dozvoljava punu upotrebu teritorijalnog materijala i ljudskih sredstava. Upotreba 

endogenih potencijala treba da poštuje princip teritorijalne kohezije uzimajući u obzir 

manje favorizovane oblasti kako bi se postigao balansiran proces razvoja. 

- Jačanje konkurentnosti jadranskog basena u poređenju sa drugim geo-ekonomskim 

oblastima. Jadranska oblast mora da otkrije svoju konkurentnost u odnosu na druge geoekonomske 

oblasti. Promovisanje integracije jadranske oblasti treba da prati zajednički 

52 

STRATEŠKI I CILJEVI 

TEKUĆIH PROGRAMA 

KAO I ONIH U FAZI IZRADE 

- GLOBALNI CILJEVI (Program) 

- GENERALNI CILJEVI (Prioriteti) 

- SPECIFIČNI CILJEVI (Mjere) 

- STRATEŠKI PROJEKTI 

- INTEGRISANI TERITORIJALNI PROJEKTI 

- OBIČNI PROJEKTI


rad u definisanju strategije koherentne strategije konkurentnosti za oblast u globalnom 

kontekstu; bolje odabrati strateške inicijative validne za aktere. 

- Integracija. Kako bi se poboljšao kvalitet aktivnosti i postignuli rezultati na teritorijama i u 

njihovim procesima odlučivanja, Program mora promovisati: 

- integraciju teritorijalnog i prekograničnog pristupa u cilju suočavanja sa zajedničkim 

izazovima putem sredstava koja najbolje mogu stvoriti obostranu korist; 

- intersektorska integracija inicijativa u kojoj Program promoviše procese lokalnog 

razvoja sa ciljem kohezije i održivosti; 

- integracija različitih vještina i uloge ključnih aktera u uključenim teritorijama; 

- integracija, komplementarna priroda koordinacija makroregionalnih, nacionalnih i 

lokalnih inicijativa koje se tiču oblasti saradnje; 

- Integracija i koncentracija resursa. Kako bi se najbolje postigli značajni rezultati na 

teritoriji, važno je identifikovati oblasti i sektore gdje će intervencije imati najviše 

efekta. Pored toga, privatna/državna finansijska partnerstva moraju biti uključena 

tokom implementacije da bi povećala finansijske resurse; 

- Kontinuitet. Neophodnost održavanja kontinuiteta prekogranične saradnje koja je 

već u toku (2000-2006 programski period) radi konsolidovanja postignutih rezultata. 

4-3- PROGRAMSKI CILJ 

Globalna strategija je usklađena sa članovima 8-9 Glave II Uredbe (EC) Br. 1085/2006, koja 

reguliše IPA CBC komponente. 

Nacrt prioriteta i aktivnosti Programa je u skladu sa rezultatime procjene potreba kao i SWOT 

analize. 

Pored toga, nacrt strategije je morao podrazumijevati i mogućnost nadogradnje stečenih 

iskustava u prethodnom programskom periodu, u smislu postignutih rezultata i stvorenih 

jadranskih mreža. 

Programski ciljevi doprinose Lisabonskoj i Gotemberskoj startegiji, uz posebnu pažnju 

poklonjenu održivom razvoju. 

Na osnovu gore opisane analize, opšti cilj postojećeg Programa je identifikovan kao: 

Opšti cilj 

Jačanje mogućnosti održivog razvoja jadranskog regiona kroz usklađenu strategiju aktivnosti 

među partnerima prihvatljive teritorije. 

Identifikovani opšti cilj dopunjuje ciljeve same pomoći pretpristupnim procesima onima iz EU 

kohezione politike, povećanjem saradnje: 

- Zahtijevi zemalja kandidata i potencijalnih kandidata za podršku procesima 

institucionalnog rada i nadležnostima u upravljanju instrumentima zajednice; 

- Fokusiranjem svih zemalja učesnica na zajedničke ciljeve koji stvaraju nove i korisne 

forme integracija i odnosa između teritorija i povećanje opšte konkurentnosti jadranske 

oblasti. 

53


Strateški izbori, na kojima je zasnovan Program, detaljno su dati u definicijama prioriteta. 

1. Jačanje istraživanja i inovacija radi olakšavanja razvitka jadranske oblasti 

kroz ekonomsku socijalnu i institucionalnu saradnju. Ekonomska, socijalna i 

institucionalna saradnja ima za cilj da razvije istraživačke i inovacijske kapacitete, 

stvaranje i primjenu znanja. Ovo je veoma važan aspekat za Program. Ovaj 

prioritet je centralan, budući da je usmjeren na rast i stvaranje konkurentnosti u 

teritorijalnim i proizvodnim ekonomskim sistemima. Postoji nekoliko tipova 

intervencije za snažnu podršku aktivnostima koje stvaraju dodatu vrijednost 

prekograničnim aktivnostima. 

2. Promovisanje, unaprijeđenje i zaštita prirodnih i kulturnih resursa kroz 

zajedničko upravljanje tehmološkim i prirodnim rizicima. Unaprijeđenje 

ekoloških, prirodnih i kulturnih oblasti Programa je drugi identifikovani prioritet. 

Važni kvalitetivni i kvantitativni potencijal prirodnih i kulturnih resursa ove oblasti 

je razlog zašto se ovaj prioritet smatra tako važnim i zbog toga je i uvršten u 

Program. Intervencije imaju za cilj da unaprijede, promovišu i zaštite ove resurse 

kroz zajedničko maksimiziranje upotrebe resursa. 

3. Jačanje i integrisanje postojećih infrastrukturnih mreža, promovisanje i 

razvoj saobraćajnih, informativnih i komunikacionih službi. Fundamentalna 

uloga u razvoju i oživljavanju jadranske oblasti je razvoj infrastrukture i 

promovisanje transportnih, informativnih i komunikacionih službi. „Koridor“, čak i 

pomorski, koji povezuje dvije obale, doprinijeće jačanju ekonomije cijele oblasti i 

ohrabriti razmjenu van nje. 

Svi prioriteti Programa će takođe biti postignuti kroz implementaciju Strateškog projekta, 

naročito “Italija – Albanija strateški projekat” koji će se nadograditi na prethodna iskustva i 

biće konzistentan sa rezultatima SWOT analize. 

Gore pomenuti prioriteti su određeni na sljedeći način: 

Prioritet 1 – Ekonomska, socijalna i institucionalna saradnja: je neophodan zbog 

nedostatka konkurentnosti pojedinih zemalja i eventualnog gubitka konkurentnosti 

drugih, zbog malog ulaganja u istraživanje i inovacije. 

Prioritet 2 – Prirodni i kulturni resursi i prevencija rizika: je zasnovan na kvalitetima 

jadranskog basena, sa njegovim znatno bogatim ekološkim, pejzažnim i kulturnim 

nasljeđem koje je u velikoj mjeri zadržalo svoje karakteristične odlike. To je i dalje 

nepotpuno realizovano bogatstvo koje rizikuje da postane ograničeno na upotrebu 

kao primorsko kupalište i za sezonski turizam. Pored toga, porast geomorfoloških 

obilježja i antropološke upotrebe čini ekološke resurse veoma ranjivim i potrebne su 

im politike zaštite integrisane oblasti kao i ciljane i specifične mjere. 

Prioritet 3 – Pristupačnost i mreže: u slučaju aspekata vezanih za Istraživanje i 

inovacije i onih vezanih za Pristupačnost i mreže, oni predstavljaju elemente koji utiču 

na dimenziju konkurentnosti jadranskog regiona, ili preciznije faktore koje 

predstavljaju identifikovane politike intervencija: logistika, intermodalnost i integracija 

mreža, sistem transportnih službi i komunikacione i informacione mreže. 

Programski ciljevi će biti praćeni uzimajući u obzir potrebu promovisanja horizontalnih pitanja 

kao što su jednakost žena i muškaraca i održivi razvoj putem integracije zahtijeva zaštite i 

unaprijeđenja životne sredine. 

54

Sljedeća tabela pokazuje raspoređivanje sredstava Programa. 

Tab. 17 – Programski prioriteti 


Prioriteti Sredstva 

1. Ekonomska, socijalna i institucionalna saradnja 30% 

2. Priorodni i kulturni resursi i prevencija rizika 30% 

3. Pristupačnost i mreže 30% 

4. Tehnička pomoć 10% 

Ukupno 100% 

Jednaka distribucija na Prioritete 1, 2 i 3 postoji iz sljedećih razloga: 

- Prioriteti 1 i 2 su blisko povezani sa najvažnijim sektorima saradnje u jadranskoj 

oblasti; 

- Prioritet 3, iako nije namijenjen da finansira primarne infrastrukturne poslove, 

finansiraće projekte koji imaju za cilj jačanje i integrisanje postojećih infrastrukturnih 

mreža, koji su po prirodi finansijski konzistentni. 

55

4-4- PRIORITETI I SPECIFIČNI CILJEVI 


Ovaj paragraf opisuje strategiju vođenu prioritetima i identifikuje specifične ciljeve. 

Program je podijeljen na četiri prioriteta: 

· Prioritet 1 – Ekonomska, socijalna i institucionalna saradnja. 

· Prioritet 2 – Priorodni i kulturni resursi i prevencija rizika. 

· Prioritet 3 – Pristupačnost i mreže. 

· Prioritet 4 – Tehnička pomoć. 

Programska struktura je pokazana u tabelama ispod. 

56

Fig. 3 – Logički okvir 

Prioritet 1: 

Ekonomska, socijalna i 

institucionalna saradnja 

Jačanje istraživanja i inovacija 

u cilju doprinošenja 

konkurentnosti i povećanje 

razvoja jadranske oblasti kroz 

ekonomsku, socijalnu i 

institucionalnu saradnju 

Jačanje mogućnosti održivog razvoja Jadranskog 

regiona kroz usklađenu strategiju aktivnosti 

među partnerima prihvatljive teritorije 

Prioritet 2: 

Prirodni i kulturni izvori i 

prevencija rizika 

Promovisanje, unaprijeđenje i 

zaštita prirodnih i kulturnih resursa, 

takođe i kroz zajedničko upravljanje 

tehnološkim i prirodnim rizicima 

57 

Pritoritet 3 

Pristupačnost i mreže 

Jačanje i integrisanje postojećih 

infrastrukturnih mreža 

promovisanje i razvoj saobraćaja, 

informacionih i komunikacionih 

službi 


Prioritet 4: 

Tehnička pomoć 

Garantuje upravljanje, 

implementaciju, praćenje, 

kontrolu i evaluaciju Programa

Opšti cilj: 

Tab. 18 – Struktura Prioriteta i specifičnih ciljeva Programa 

Prioriteti Specifični ciljevi 

I. EKONOMSKA, SOCIJALNA I INSTITUCIONALNA SARADNJA 

1 Jačanje istraživanja i inovacija u cilju 

unaprijeđenja konkurentnosti i povećanja 

razvijenosti jadranske oblasti kroz ekonomsku, 

socijalnu i institucionalnu saradnju. 

II. PRIRODNI I KULTURNI RESURSI I PREVENCIJA RIZIKA 

2. Promovisanje, unaprijeđenje i zaštita 

prirodnih i kulturnih resursa takođe kroz 

zajedničko upravljanje tehnološkim i prirodnim 

rizikom 

III. PRISTUPAČNOST I MREŽE 

3. Jačanje i integrisanje postojećih 

infrastrukturnih mreža, promovisanje i razvoj 

transportnih, informativnih i komunikacionih 

službi 

IV. TEHNIČKA POMOĆ 


Jačanje mogućnosti održivog razvoja jadranskog regiona kroz 

koncentrisanu strategiju akcije između partnera prihvatljivih teritorija 

Unaprijeđivanje istraživačkih kapaciteta, takođe povećanjem nivoa stručnosti, 

ohrabrivanjem transfera inovacija stvaranjem veza između preduzetničkih, 

institucionalnih, akademskih, istraživačkih i sektora za obuku, ali prije svega 

promovisanjem zajedničkih aktivnosti. 

Motivisanje teritorijalnih produktivnih sistema da ulažu u istraživanje i inovacije kroz 

raznolike i inovativne ponude finansijskih instrumenata. 

Stvaranje novih, i jačanje postojećih mreža saradanje u socijalnoj, zdravstvenoj i 

politici rada. 

Promovisanje inovativnih službi kod građana kroz razmjenu tehničke i vladine 

ekspertize i razmjenu najboljih iskustava između vlada i lokalnih/državnih organa. 

Unaprijeđenje i zaštita obale, kroz zajedničko upravljanje morskom i obalnom 

sredinom i prevencijom rizika. 

Jačanje institucionalnih sposobnosti da se sačuvaju i koriste prirodni i kulturni resursi 

kroz regionalnu saradnju. 

Razvoj obnovljivih izvora energije i konzervacija energije. 

Održivi razvoj konkurentnosti jadranskih turističkih destinacija poboljšanjem kvaliteta i 

tržišno orijentisanih paket tura u oblast sa najboljim kulturnim i prirodnim resursima. 

Razvoj lučkih i aerodromskih sistema i povezanih službi, garantujući 

interfunkcionalnost i integraciju postojećih transportnih mreža. 

Promovisanje sistema održivog transportnog sistema za poboljšanje veza sa 

jadranskom oblašću 

Povećanje i razvoj komunikacionih i informacionih mreža i pristup njima. 

4. Garantovati upravljanje, implementaciju, Unaprijeđivanje administracije i implementacije Programa 

monitoring , kontrolu i evaluaciju Programa. Garantovanje informativnih, javnih i evaluacionih aktivnosti. 

PRIORITET 1 – Ekonomska, socijalna i institucionalna saradnja. 

Opšti cilj Prioriteta je „Jačanje istraživanja i inovacija u cilju doprinošenja konkurentnosti i 

povećanju razvijenosti jadranske oblasti kroz ekonomsku, socijalnu i institucionalnu 

saradnju”. 

Prioritet je namijenjen da, kroz ekonomsku, socijalnu i institucionalnu saradnju, doprinese 

razvoju istraživanja, jačanju konkurentnosti i inovativnih kapaciteta, razvoju i primjeni znanja 

u jadranskoj oblasti. 

Podrška za istraživačke aktivnosti i inovacije ima naročitu vrijednost u Programu. To je 

veoma važan cilj u oblastima intervencije budući da ima za cilj stvaranje uslova za rast i 

konkurentnost u proizvodnom sistemu. 

58


Stoga, strategija mora biti struktuirana na nekoliko tipova intervencija radi podrške akcijama 

sa dodatom vrijednošću u prekograničnoj aktivnosti, promovisanjem, na primjer, zajedničkih 

državno-privatnih istraživačkih aktivnosti, jačanjem saradnje među organizacijama i 

uključivanjem partnera sa specifičnim strukama i jačanjem proizvodnih sistema. 

Prioritet je postignut kroz četiri specifična cilja: 

- Unaprijeđenje istraživačkih kapaciteta, povećanjem nivoa stručnosti, ohrabrivanjem 

transfera inovacija stvaranjem mreža između preduzetničkih, institucionalnih, 

akademskih, istraživačkih i sektora za obuke, i iznad svega, promovisanjem zajedničkih 

aktivnosti. 

- Motivisanje teritorijalnih produktivnih sistema da ulažu u istraživanje i inovacije kroz 

raznolike i inovativne ponude finansijskih instrumenata. 

- Stvaranje novih, i jačanje postojećih mreža saradanje u socijalnoj, zdravstvenoj i 

politici rada. 

- Promovisanje inovativnih službi kod građana kroz razmjenu tehničke i vladine 

ekspertize i razmjenu najboljih iskustava između vlada i lokalnih/državnih organa. 

PRIORITET 2 – Prirodni i kulturni resursi i prevencija rizika. 

U opisanoj strategiji, fundamentalnu ulogu ima realizovanje potencijala prirodnih, kulturnih i 

resursa životne sredine jedne oblasti sa bogatim kvalitativnim i kvantitativnim potencijalima. 

Cilj prioriteta jeste “Promovisanje, unaprijeđenje i zaštita prirodnih i kulturnih resursa takođe 

kroz zajedničko upravljanje tehnološkim i prirodnim rizikom”, sa ciljem maksimiziranja 

upotrebe resursa, unaprijeđenja vladavine i strvaranja boljeg upravljanja. 

U ovom kontekstu, Program teži da postigne sljedeće specifične ciljeve: 

- Unaprijeđenje i zaštita obale, kroz zajedničko upravljanje morskom i obalnom sredinom 

i prevencijom rizika.. 

- Razvoj obnovljivih izvora energije i konzervacija energije. 

- Jačanje institucionalnih sposobnosti da se sačuvaju i koriste prirodni i kulturni resursi 

kroz regionalnu saradnju. 

- Održivi razvoj konkurentnosti jadranskih turističkih destinacija poboljšanjem kvaliteta i 

tržišno orijentisanih paket tura u oblast sa najboljim kulturnim i prirodnim resursima. 

Ispunjavanje specifičnih ciljeva će dobiti mjesto u okvirima održivog razvoja. 

Program doprinosi postizanju prioriteta postavljenih Geteborškoj strategiji održivog razvoja, 

naročito jačanjem sinergija između održivog razvoja i rasta. 

PRIORITET 3 – Pristupačnost i mreže 

Cilj Prioriteta jeste „Jačanje i integrisanje postojećih infrastrukturnih mreža, promovisanje i 

razvoj transportnih, informativnih i komunikacionih službi ”. 

Infrastrukturne i transportne službe, kao i komunikacije igraju fundamentalnu ulogu u razvoju 

jadranskog regiona. Nadovezujući se na rezultate postignute u prethodnom programskom 

periodu, i slijedeći princip kompatibilnosti životne sredine, identifikovani su sljedeći specifični 

ciljevi: 

- Razvoj lučkih i aerodromskih sistema i povezanih službi, garantujući interfunkcionalnost 

i integraciju postojećih transportnih mreža. 

59


- Promovisanje sistema održivog transportnog sistema za poboljšanje veza sa 

jadranskom oblašću. 

- Povećanje i razvoj komunikacionih i informacionih mreža i pristup njima. 

PRIORITET 4 – Tehnička pomoć 

Opšti cilj Prioriteta je „Garantovati upravljanje, implementaciju, monitoring , kontrolu i 

evaluaciju Programa”. 

Finansijska dimenzija Prioriteta uzima u obzir kompleksnost upravljanja ovim Programom sa 

geografskom ekstenzijom prihvatljive oblasti, što podrazumijeva veliki broj zemalja učesnica 

kao i vlasti i organa uključenih u upravljanje i kontrolu. 

Prioritet će biti postignut kroz dva specifična cilja: 

- Unaprijeđivanje administracije i implementacije Programa; 

- Garantovanje informativnih, javnih i evaluacionih aktivnosti. 

4-5- PRIMJENA EU PRINCIPA 

4-5-1- Promovisanje održivog razvoja 

Održivi razvoj je ključni cilj Sporazuma. Principi i ciljevi održivog razvoja su prepoznati od 

strane Evropskog savjeta u Geteborgu 2001. godine usvajanjem strategije održivog razvoja. 

Nakon pregleda EU strategije održivog razvoja 2001 pokrenute od strane Komisije 2004. 

godine, i na osnovu priloga iz Savjeta, Evropskog parlamenta, Evropskog ekonomskog i 

socijalnog odbora i drugih, Evropski savjet u junu 2006. godine usvaja ambicioznu i jasnu 

obnovljenu strategiju održivog razvoja za proširenu Evropsku uniju (10117/06). Kako bi 

služila kao osnova za obnovljenu strategiju, Evropski savjet je u junu 2006. godine odobrio 

deklaraciju sa sljedećim ključnim ciljevima i principima: 

Ključni ciljevi: 

- Zaštita životne sredine. 

- Socijalna jednakost i kohezija. 

- Ekonomski prosperitet. 

- Ispunjavanje naših međunarodnih obaveza. 

Vodeći politički principi: 

- Promovisanje i zaštita fundamentalnih prava. 

- Solidarnost unutar i među generacijama. 

- Otvoreno i demokratsko društvo. 

- Uključivanje građana. 

- Uključivanje poslovnih i socijalnih partnera. 

- Politička usklađenost i upravljanje. 

- Političa integracija. 

- Upotreba najboljeg dostupnog znanja. 

- Princip predostrožnosti. 

60

- učiniti da zagađivači plaćaju odštetu. 


Ukupna Struktura ciljeva i rezultujući prioriteti pokazuju direktnu povezanost sa ovim 

oblastima, pristupajući zaštiti i unaprijeđenju životne sredine, promovisanjem ekonomskog 

sistema za budućnost zasnovanog na znanju i inovacijama i ističući socijalnu jednakost i 

učešće javnosti. 

4-5-2- Promovisanje jednakih mogućnosti i antidiskriminacije 

Implementacija aktivnosti je u skladu sa evropskim i nacionalnim politikama jednakih 

mogućnosti i antidiskriminacije. 

Težiće se jednakim mogućnostima u svim fazama Programa, od strategije, projekatskog 

plana, primjene i odabira procedura, monitoringa, evaluacije i publikovanja. 

4-5-3- Pravila konkurencije 

Svaki projekat koji će uključiti učešće „ekonomskog operatora“ (Direktiva 2004/18/EK 

Evropskog parlamenta) kao korisnika, moraće garantovati poštovanje pravila konkurencije i 

pravila državne pomoći. Pravila sprovođenja i pozivi za podnošenje ponuda će specifikovati 

ograničenja pomoći. 

4-6- USKLAĐENOST SA DRUGIM POLITIKAMA I PROGRAMIMA 

4-6-1- Opis intervencija unutar jadranske oblasti prekogranične 

saradnje 

Sjeverni Jadran je oblast bogata, ne samo u podledu resursa već takođe u pogledu svog 

ekološkog nasljeđa, svog bogatog ekosistema, raznovrsnih i vitalnih ekonomskih aktivnosti 

kako na moru tako na kopnu, kao i u svojoj ulozi pogona tercijalnog ekonomskog razvoja. 

Sjeverni Jadran je zatvorena vodena oblast sa niskim plimama, što je čini naročito ranjivim 

ekosistemom i, stoga, ima veliku potrebu za koherentnim programom konzervacije. 

Jadransko more je odvojeno od od ostatka Mediterana Jonskim morem, koje ima ulogu pluća 

Jadrana koja dovode novu vodu u basen. Cirkulacija vode u Jadransko more uglavnom se 

kreće suprotno od kazaljke na satu. 

Zbog velike gustine naseljenosti i koncentracije industrije i drugih ekonomskih aktivnosti, 

pomorski saobraćaj uopšte a naročito promet naftnih tankera je izuzetno gust u sjevernom 

dijelu Jadranskog mora. 

Hrvatska, Italija i Slovenija, tri zemlje koje okružuju sjevernu oblast Jadranskog mora, bile su 

ugovorne strane za Konvenciju za zaštitu Sredozemnog mora od zagađenja (Barselonska 

konvencija) kao i za njen Protokol 2002 koji se tiče Saradnje u spriječavanju zagađenja iz 

brodova i, u hitnim slučajevima, suzbijanju zagađenja Sredozemnog mora (Protokol o prevenciji 

i hitnim slučajevima) koji je zamijenio Protokol iz 1976. godine koji se tiče Saradnje u suzbijanju 

zagađenja Sredozemnog mora naftom i drugim štetnim materijama u hitnim slučajevima 

(Protokol za hitne slučajeve). Sve tri zemlje su razvile odgovarajuće nacionalne sisteme za 

spremnost i reagovanje na incidente zagađenja mora i imaju svoje Nacionalne planove za 

vanredne situacije, obučen personal i materijalne resurse za suzbijanje izliva nafte. 

Predstavnici Hrvatske, Italije i Slovenije, predviđajući da bi ozbiljan incident zagađenja mora 

ozbiljno oštetio kako jadranski ekosistem, tako i ekonomsku aktivnost regiona, naročito 

61


turizam, ribarstvo i proizvodnju energije, pripremile su i usvojile Podregionalni plan za 

vanredne situacije koji pokriva Jadransko more. 

Posebna pažnja će se posvetiti službama koje obezbjeđuje INTERACT II program. Ovaj 

program za Evropsku uniju se fokusira na dobru upravljanje teritorijalnom saradnjom i 

obezbjeđuje učesnicima uključenim u implementaciju programa podršku baziranu na 

potrebama. Ciljne grupe za INTERACT su prije svega implemetacioni organi kao i druga 

tijela uključena u sprovođenje programa. Kako bi se za implementaciona tijela izvukla 

maksimalna korist iz INTERACT programa, biće ohrabrivana upotreba INTERACT službi i 

dokumentacije kao i učešće na INTERACT seminarima čiji su troškovi prihvatljivi u okviru 

Tehničke pomoći. 

Ako su regioni iz programske oblati uključeni u Inicijativu regiona za ekonomske promjene, 

Upravni organ ima obavezu da: 

a) učini sve što je neophodno da podrži inovativne operacije sa 

prekograničnim/transnacionalnim uticajem koje su povezane sa rezultatima mreža, 

b) predvidi tačku u agendi Odbora za praćenje da barem jednom godišnje razmatra 

relevantne prijedloge za program, i pozove predstavnike mreža (kao posmatrače) da 

izvještavaju o napretku aktivnosti mreža; 

c) opiše u Godišnjem izvještaju aktivnosti uključene u Inicijativu regiona za ekonomske 

promjene. 

4-6-2- Programska usklađenost sa strategijama i tekućim programima 

Kako bi provjerili i ocijenili „spoljašnju usklađenost“ programa sa EU, nacionalnim i 

regionalnim programskim ciljevima, u ovom poglavlju razmatramo i analiziramo odnos 

između programskih ciljeva i (tab. 19): 

- Ciljeva Lisabonske strategije; 

- strateških EU politika; 

- Geteborških strategija; 

- IPA ciljeva. 

Kako bi se verifikovala usklađenost Programa, takođe su uzeti u razmatranje nacionalni 

strateški referentni okviri za postizanje kohezionih politika država članica i Višegodišnji 

indikativni planski dokumenti za strateško planiranje u sferi pretpristupnog procesa (uporediti 

tab 19). 

62


Tab. 19- Usklađenost između EU strategija i ciljeva IPA Jadranskog CBC programa 

EU strategije u Jadranskoj oblasti 

63 

IPA Jadranski CBC program 

Prioritet1 Prioritet2 Prioritet3 

Znanje i inovacije – strojevi održivog rasta x ↑ x 

Lisabonska Činiti Evropu mjestom atraktivnijim za investiranje i rad xx x x 

agenda Stvaranje većeg broja boljih poslova x ↓ x 

Strateške EU 

linije 

Činiti Evropu i njene regione atraktivnijim mjestom za investiranje 

Unaprijeđenje znanja i inovacija za rast 

Veći broj i bolji poslovi 

xx 

x 

x 

↑ 

x 

↓ 

x 

xx 

x 

Klimatske promjene i energija x 

Održivi transport x 

Proizvodnja i održivi modaliteti potrošnje x 

Getemburška Konzervacija i upravljanje prirodnim resursima x 

agenda Javno zdravlje x 

Socijalna inkluzija demografija i imigracija x 

Globalno siromaštvo i održivi izazovi globalnog razvitka x 

Održiva prozvodnja i potrošnja* x 

Promovisanje održivog ekonomskog i socijalnog razvoja unutar granica x 

Zajednički rad u suočavanju sa zajedničkim izazovima x x 

IPA ciljevi Obezbjeđivanje efikasnih i sigurnih granica - - - 

Promovisanje zajednjičkih manjih aktivnosti koje uključuju lokalne 

aktere iz oblasti 

x x 

* Dugotrajan proces revizije Geteborške strategije iz 2001. godine usvojene u junu 2006. godine. 

X = Nizak nivo usklađenosti XX= Visok nivo usklađenosti 

X = zajednička važnost ekološke održivosti 

Program je u potpunosti usklađen sa Lisabonskom strategijom upravo zbog toga što je to 

program saradnje i kao takav je strogo usmjeren ka supernacionalnim evropskim kohezionim 

strategijama. 

Opšti cilj i strateški izbori Programa doprinose implementaciji Lisabonske strategije usvajanje 

tri prioriteta: 

· imajući u vidu prvu strategiju „Učiniti Evropu atraktivnijim mjestom za investiranje i rad”, 

treći programski prioritet „Jačanje i integrisanje postojećih infrastrukturalnih mreža, 

promovisanje i razvoj transporta, informativnih i komunikacionih službi“ posebno 

pokriva cilj proširivanja i unaprijeđenja evropske infrastrukture. Program se bavi 

jačanjem lučkih i aerodromskih infrastruktura i službi i unaprijeđenjem bezbijednosti 

transportnog sistema. 

· u skladu sa drugom Lisabonskom strategijom, Program bi trebao biti visoko efikasan u 

implementaciji cilja Lisabonske strategije upotrebe znanja i inovacija u podsticanju 

rasta. Mjere koje se tiču razvoja, promovisanja i unaprijeđenja istraživanja i inovacija 

uspostavljanjem naučnih i tehnoloških mjera, međunarodnih tehnoloških platformi, 

jačanjem odnosa između istraživanja i proizvodnog sistema, i opšte govoreći, 

aktivnostima koje daju prednost sposobnostima oblasti da privuče investicije i poslove. 

· imajući u vidu treću Lisabonsku strategiju, Program uglavnom doprinosi prvom 

prioritetu zahvaljujući investiranju u ljudski kapital, podržavajući razvoj nadležnosti, 

mobilnost istraživača i razmjenu i diseminaciju rezultata i praksi pored toga, preko dalje


linije intervencije prioriteta 1, doprinosi i modernizaciji socijalno-zdravstvenih i poslovnih 

sektora. 

Koheziona politika dopunjuje postignuća ciljeva Lisabonske agende, i prema tome, 

Strateške smjernice u identifikovanju primarnih ciljeva u promovisanju održivog rasta, 

konkurentnosti i zapošljavanja su u uskoj konvergenciji i sinergiji sa njom prihvatanjem ista tri 

prioriteta. 

Smjernice, u isticanju uloge „teritorijalne dimenzije” u kohezionoj politici, naglašavaju važnost 

teritorijalne saradnje i predlažu glavne tematske sektore za njegovu primjenu u 

unaprijeđivanju saobraćajne infrastrukture i u upravljanju hidrološkim i ekološkim resursima. 

Elementi usklađenosti Programa sa Smjernicama, čine se veoma karakterističnim u linijama 

aktivnosti koje imaju za cilj da povećaju atraktivnost evropskih regiona, i koje će se 

realizovati unaprijeđenjem efikasnosti saobraćajnih infrastruktura, za za koje Komisija izričito 

podsjeća na važnost prekograničnih projekata; poboljšanje sinergija između ekološke zaštite 

i povećanja upotrebe obnovljive energije. Program pruža važan doprinos drugoj orijentaciji 

koja teži povećanju istraživačkog i tehnološkog razvitka u privatnom i javnom sektoru, 

promovisanju uvođenja inovacija u proizvodni sistem, promovisanju širenju informacionih i 

komunikacionih tehnologija u privatnom i javnom sektoru. 

Pored Lisabonskih i strateških EU linija, prioriteti Geteborške agende su takođe ispoštovani 

tokom formulisanja Programa. To posebno važi za sugestije o Strategijama održivog 

saobraćaja, konzervacije i upravljanja prirodnim resursima, javnim zdravstvom, klimatskim 

promjenama i energetikom. 

Instrument za pretpristupnu pomoć (IPA) sadrži pet komponenti. Jadranski program slijedi 

samo komponentu „Prekogranične saradnje“. Glavni ciljevi za komponentu Prekogranične 

saradnje su 13 : 

- Promovisanje održivog ekonomskog i socijalnog razvoja u graničnim oblastima; 

- Zajednički rad u suočavanju sa opštim izazovima na poljima kao što su životna 

sredina, prirodno i kulturno nasljeđe, javno zdravlje i prevencija i borba protiv 

organizovanog kriminala; 

- Obezbjeđivanje efikasnih i sigurnih granica; 

- Promovisanje zajedničkih manjih aktivnosti koje uključuju lokalne aktere iz 

pograničnih oblasti. 

Pored gore pomenutih EU strategija, Program uzima u obzir ciljeve navede u IPA Pravilima 

implementacije. Kao što se može vidjeti u tabeli 19 Jadranski program pokazuje dobar nivo 

usklađenosti sa IPA instrumentom. Naročito je prioritet „Ekonomska, socijalna i 

institucionalna saradnja” usklađena sa ciljevima IPA instrumenta „Promovisanje održivog 

ekonomskog i socijalnog razvoja u graničnim oblastima”. Takođe, i ekološki ciljevi Programa 

imaju dobar nivo usklađenosti sa IPA ekološkim ciljevima. 

Sljedeća tabela (tab. 20) pokazuje kako se Program slaže sa Nacionalnim strateškim 

referentnim okvirom i Višegodišnjim indikativnim planskim dokumentima. Kao što se može 

vidjeti, višegodišnje indikativno planiranje zemalja uključenih u Jadranski program ima visok 

nivo usklađenosti sa prioritetima Programa kao i sa IPA ciljevima. 

Dokumenta Nacionalnih strateških okvira o zemljama uključenih u Program koja su do sada 

uzeta u obzir (Italija, Slovenija i Grčka) identifikuju neke prioritete podijeljene na neke opšte 

13 Cfr. Čl. 86 IPA Uredbe o implementaciji /2007 

64


ciljeve.Procjena usklađenosti u ovom dokumentu pokazuje da mnogi prioriteti i ciljevi imaju 

dobar nivo usklađenosti sa CBC Programom. 

Drugi važan dokument koji uzima u obzir koherentnost, jeste dokument „APQ Balcani”. Ovo 

pokazuje linije intervencije ovog Programa u dijelu oblasti Jadranskog programa. Mnogi od 

ovih prioriteta su takođe ilustrovani u Jadranskom programu. 

65


Tab. 20 Usklađenost sa Nacionalnim strateškim referentnim okvirom i Višegodišnjim indikativnim 

planskim dokumentima 

Višegodišnji indikativni planski document i Nacionalni strateški dokument 

IPA Jadranski CBC 

1 2 3 

Razvoj prekograničnih ekonomskih, socijalnih i ekoloških aktivnosti u graničnim oblastima x x 

MIPD 

Albanija 

Suočavanje sa zajedničkim izazovima na polju životne sredine, javnog zdravstva, prevencije i borbe protiv 

organizovanog kriminala 

Osigurati efikasne i bezbijedne granice 

x x 

Promovisati pravnu i administrativnu saradnju 

x 

Promovisati lokalne aktivnosti tipa “people to people” 

Aktivnosti koje imaju za cilj promovisanje i unaprijeđenje prekogranične saradnje i socioekonomske intergacije 

x 

MIPD 

Bosna i 

Hercegovina 

graničnih regiona kroz jačanje ekonomskih, socijalnih, ekoloških i kulturnih veza između odgovarajućih zemalja 

učesnica, uključujući i aktivnosti tipa “people to people”. 

Suočavanje sa zajedničkim izazovima na polju javnog zdravstva, prevencije i borbe protiv organizovanog 

kriminala, anti-terorizma, korupcije itd. 

x x 

x 

Saradnja i umrežavanje između zemalja radi osiguravanja bezbijednih granica i promovisanja pravne i 

administrativne saradnje. 

Saradnja između lokalnih/regionalnih vlasti, asocijacija, NVO-a i preduzeća iz susjednih regiona radi povećanja 

ekonomskog i socijalnog razvoja prihvatljivih graničnih regiona; 

Mala infrastruktura za poboljšanje potencijala turizma ili lokalnog/regionalnog saobraćaja i komunikacije 

x 

MIPD 

Hrvatska 

uključujući i ekološke aspekte; 

“People ti people” aktivnosti za intenziviranje kontakata na likalnom nivou između građana na obje strane granica; 

Tehnička pomoć i širenje informacija da pomognu u programskoj implementaciji i doprinesu blagovremenom 

postizanju rezultata; 

Saradnja među vlastima koja pokriva strategije i aktivnosti za suočavanje sa rizicima i prijetnjama za graničnu 

bezbijednost i organizovanim kriminalom. 

x x x 

MIPD Razvijanje prekograničnih ekonomskih, socijalnih i ekoloških aktivnosti graničnih oblasti. x x 

Crna Gora Suočavanje sa zajedničkim izazovima, naročito na poljima životne sredine i javnog zdravstva i razvoja. x x 

Promovisati lokalne aktivnosti tipa “people to people”, uključujući NVO i lokalne vlasti. x 

Prekogranična infrastruktura. Prevencija poplava. Upravljanje vodama. x 

Ekonomska saradnja (naročito, stvaranje jakih logističkih veza, snabdijevački lanci i klasteri duž granice), turizam, 

poljoprivreda i seoski razvoj. 

x 

Suočavanje sa zajedničkim izazovima na polju životne sredine, javnog zdravstva, prevencije i borbe protiv 

organizovanog kriminala, itd. 

Osigurati efikasne i bezbijedne granice. Promovisanje pravne i administrativne saradnje. 

Promovisati lokalne aktivnosti tipa “people to people”, veći naglasak staviti na jaču saradanju između državnih 

x x 

MIPD 

organa, NVO-a na poljima kao što su obrazovanje i kulturna saradnja, razvoj demokratije i tolerancije, prevencija 

konflikata itd. 

x x 

Srbija Saradnja među kulturnim institucijama uključujući muzeje, pozorišta, itd. 

Razviti referentni okvir za CBC aktivnosti i razvijanje planskih dokumenata; 

x 

Njegovanje uzajamnog povjerenja na lokalnom nivou; x 

Podržavanje inicijativa u oblasti obrazovanja, istraživanja i u stvaranju radnih mjesta. 

Podržavanje aktivnosti za povratak izbjeglica njihovim zemljama porijekla, njohova reintegracija i olakšavanje 

ostvarivanja njihovih prava. 

Podržati napore u kontrolisanju malokalibarskog oružja i lakog naoružanja. 

x 

Unaprijeđenje i valorizacija ljudskih resursa x 

Promovisanje, valorizacija i širenje istraživanja i inovacija za konkurentnost x 

Održiva i efikasna upotreba životne sredine za razvoj x 

Nacionalni Unaprijeđenje prirodnih i kulturnih izvora za atraktivnost i razvoj x 

strateški Socijalna inkluzija i službe za unaprijeđenje kvaliteta života i teritorijalne atraktivnosti x x 

referentni Mreže i veze za unaprijeđenje mobilnosti x 

okvir Konkurentnost proizvodnog sistema i zapošljavanje x 

Italija Konkurentnost i privlačnost urbane teritorije 

Privlačnost Italije kao mjesta za investiranje x 

Vladavina i izgradnja institucija x 

Nacionalni 

strateški 

referentni 

okvir 

Cilj ekonomskog razvoja 

Cilj socijalnog razvoja 

Višegeneracijski i održivi razvoj 

x 

x 

x 

x 

Slovenija Razvojni cilj Slovenije u međunarodnoj sredini x 

Nacionalni Investiranje u proizvodnom sektoru ekonomije x x 

strateški Znalačko društvo i inovacije x 

referentni Zapošljavanje i socijalna kohezija x 

okvir Institucionalni okvir 

Grčka Atraktivnost Grčke kao i regiona kao mjesta za investiranje, rad i život x x x 

Socio-ekonomski razvoj x 

APQ Balcani Materijalne i nematerijalne konekcije x 

2007-2013 Ekološki i održivi razvoj x 

66


Dijalog i kultura x 

Zdravstvo i staranje. x 

Programska implementacija takođe uzima u obzir i analizu drugih programa saradnje za period 

2007-2013, koja pokriva iste oblasti Jadranskog programa. Programi koji su uzeti u obzir tokom 

ove faze su: „ Jugoistočna Evropa (SEE)”, “Italija-Slovenija”, “Grčka-Italija” i “Grčka-Albanija”. 

Tabela 21 pokazuje nivo usklađenosti ovih programa i Programa. 

Tab. 21 Usklađenost sa strategijama u 2007-2013 Programima u jadranskoj oblasti 

Jugoistočna 

Evropa (JIE) 

2007-2013 

Italija-Slovenija 

2007-2013 

Grčka—Italija 

2007-2008 

Grčka-Albania 

2007-2013 

Programske strategije u jadranskoj oblasti 

Olakšavanje inovacije i preduzetništva 

Zaštita i unaprijeđenje životne sredine 

Unaprijeđenje pristupačnosti 

Razvoj transnacionalnih sinergija za oblasti održivog rasta 

Ensure sustainable territorial integration 

Povećati konkurentnost i razvoj društva koje se oslanja na znanje 

Poboljšati k omunikaciju, socijalnu i kulturnu saradnju, takođe u cilju uklanjanja 

upornih prepreka 

Jačanje konkurentnosti i inovacija 

Poboljšati pristupačnost održivih mreža i službi 

Poboljšanje kvaliteta života, zaštita živ.sredine i unaprijeđenje socijalne i kulturne kohezije 

Povećanje prekograničnog ekonomskog razvoja 

Promovisanje i razvoj životne sredine i prirodnih i kulturnih resursa 

4-7- TIPOVI I KARAKTERISTIKE PROJEKATA 

Samo zajednički projekti koji uključuju najmanje jednu partnersku državu članicu i jednu 

zemlju kandidata ili potencijalnog kandidata su prihvatljivi za sa sufinansiranje. Nijesu 

prihvatljivi projekti koji koji uključuju samo EU članice ili samo zemlje kandidate i potencjalne 

kandidate. Specifična pravila koja se odnose na projekte koje su podnijeli samo GR/AL 

partneri i samo SI/HR partneri su dolje istaknuta. 

Opšta pravila za prihvatljivost operacija u okviru IPA CBC programa između EU članica i 

zemalja kandidata i potencijalnih kandidata, i naročito ona specifična za Program u cilju 

izbjegavanja neefikasnog upliranja napora, su sljedeća: 

a) Odabrane operacije će uključivati korisnike iz najmanje jedne EU članice i jedne 

CC/PCC. Operacije koje uključuju korisnike samo iz EU članica ili samo iz CC/PCC, 

neće biti prihvaćeni za finanasiranje. 

Kao rezultat, prekogranična saradnja između država članica će biti prisutna samo u 

relevantnim programima teritorijalne saradnje Strukturalnih fondova (npr. Slovenija– 

Italija, Italija–Grčka), dok će prekogranična saradnja koja uključuje samo CC/PCC biti 

prisutna u relevantnim IPA CBC programima (npr. Hrvatska–Bosna i Hercegovina, 

Albanija–Crna Gora, itd.). 

b) Kao dodatak gore navedenom opštem pravilu, i uzevši u obzir učešće Slovenije i Grčke 

u Programu, operacije koje uključuju samo korisnike iz: 

· Obalno–kraškog regiona u Sloveniji i Istarske županije i/ili Primorsko–goranske županije 

u Hrvatskoj, 

67 

IPA Jadran. CBC 

1 

x 

2 

x 

3 

x 

x x 

x x 

x x 

x 

x 

x 

x 

x


ili 

· Prefekture Tesprotia i/ili Krf u Grčkoj i regiju Vlore (distrikt Vlore i Saranda) u Albaniji, 

neće biti prihvatljive u okviru Programa. Takve operacije biće prihvatljive u okviru IPA CBC 

programa Slovenija–Hrvatska i Grčka–Albanija. 

c) Kako bi bile prihvatljive za finansiranje u okviru Programa, operacije koje uključuju 

korisnike iz Slovenija–Hrvatska regiona i Grčka–Albanija regiona pomenutih u 6.b), 

takođe moraju uključivati: 

· Barem jednog korisnika iz prihvatljivih regiona Italije i Grčke (slučaj operacija koje 

uključuju korisnike iz Slovenija–Hrvatska regiona) ili Slovenije (slučaj operacija koje 

uključuju korisnike iz Grčka-Albanija regiona); 

ili 

· Barem jednog korisnika iz bilo koje druge prihvatljive oblasti u (potencijalnim) zemljama 

kandidatima pored oblasti Hrvatske i Albanije pomenutih u tački b). 

Programska strategija, koja odražava uključenu teritorijalnu dimenziju, je široka i slijedi teške 

ciljeve kroz tri Prioriteta: Istraživanje i inovacije, Prirodni i kulturni resursi i prevencija rizika; 

Pristupačnost i Mreže. 

Uzimajući u obzir ogromne reurse i raznolikost predviđenih političkih linija, neophodno je 

izbjeći rizik razbijanja sredstava dijeleći ih između prevelikog broja operacija. Poželjnije je 

koristiti principe odgovarajuće koncentracije investicija u pogledu teritorija i sektora kako bi 

se postigla najveća efektivnost intervencije. 

Ovo je jedan od fundamentalnih principa postavljenih u Uredbama Zajednice. 

U skladu sa članom 95 IPA Uredbe o sprovođenju, kao opšte pravilo, Program će finansirati 

zajedničke operacije koje su zajednički izabrane od strane zemalja učesnica putem 

jedinstvenih poziva na podnošenje ponuda koji pokrivaju cijelu prihvatljivu oblast. Zemlje 

učesnice mogu, takođe, odrediti i zajedničke operacije izvan poziva za ponude. U takvom 

slučaju, zajedničke operacije će biti posebno pomenute u Programu, ili ukoliko je to u skladu 

sa prioritetima i mjerama Programa, biće identifikovane u bilo koje vrijeme nakon usvajanja 

Programa odlukom Zajedničkog posmatračkog odbora. 

Prema tome, sredstva i procedure za definisanje, identifikovanje i odabir operacija su veoma 

važni. Ove operacije biće zajednički identifikovane od strane korisnika i partnera u 

prihvatljivim teritorijama, koji će udružiti svoja iskustva i zajedničke interese. 

Za ovu kategoriju projekata, Zajednički posmatrački odbor treba da definiše ograničen broj 

projekata, koji su važni zbog svog efekta na odnosnu teritoriju. 

Ovi projekti biće identifikovani na osnovu njihove cijene i specifičnog tematskog pristupa, 

efktivnosti i dugoročnih rezultata u prihvatljivim teritorijama i u odnosu na programske ciljeve. 

Strateški projekti su kompleksni projekti koji uključuju partnerstvo određenih karakteristika, 

koji se tiču nekoliko sektora i koji zahtijevaju duže vrijeme za njihovo stvaranje, aktivnosti 

tehničke podrške i specifičnu koordinaciju. 

Druga odlika Strateških projekata jeste upotreba ili top down (od vrha na dolje) pristupa, gdje 

ZPO identifikuje Strateške projekte, ili bottom up (od na na gore) pristupa, koji je lokalna 

alternativa gdje lokalni akteri predlažu specifične projekte. 

68


Strateški projekti moraju biti efektivni i da odgovaraju potrebama teritorije kao što je 

Programom predviđeno. Oni bi bili sprovedeni kao horizontalne inicijative: gdje je poželjniji 

specifičan tematski pristup koji treba da uključuje učešće više teritorija EU članica i 

(potencijalnih) zemalja kandidata. 

Slijede osnovni standardi za identifikaciju Strateškog projekta: 

a. da je zasnovan na visokom nivou sufinansiranja; 

b. da bude dugoročni projekat zbog kompleksnosti organizacije, partnerstva i sadržaja; 

c. da ima aktivno i kvalitetno partnerstvo umjesto više formalnog učešća; 

d. da ima specifične zahtijeve u pogledu sadržaja. Strateški projekti će morati pokazati 

gdje se oni poklapaju i doprinose sprovođenju Lisabonske strategije i/ili 

Getemborške agende. Oni takođe moraju pokazati, gdje je to potrebno, mogućnost 

otvaranja novih oblasti Evropske politike. Strateški projekti moraju zadovoljiti 

elemente integracije koje promovišu politike Zajednice u pogledu saradnje; 

e da ima pozitivan ishod u oblasti saradnje. Ovo je aspekat blisko vezan za 

teritorijalnu oblast projekta koja nije po definiciji zajednička. Projekat može biti 

„strateški“ zato što, čak iako operiše u ograničenom teritorijalnom okviru, obnavlja i 

kompletira neke mreže i poslove od opšteg interesa za cijelu oblast i tako ohrabruje 

veću cjelokupnu saradnju; 

f. da bi proizveli trajne efekte, Strateški projekti treba da proizvedu trajne promjene i 

efekte koji se protežu izvan teritorije i samog sadržaja projekta: 

- da utiču na finansijske resurse da katalizuju druge privatne i/ili javne finansijske 

i ljudske resurse; 

- da dozvole konsolidaciju i stabilizaciju partnerstva u pogledu strateških 

razvojnih prioriteta teritorija; 

- da stvore trajne prilike za saradnju; 

- da donesu pozitivne promjene u ponašanju zainteresovanih strana. 

Dalja objašnjenja o projekatskim tipologijama biće razvijena u Priručniku o sprovođenju koji 

će biti izdat nakon odobrenja Programa. 

Programsko partnerstvo prepoznaje vrijednost saradnje Italija-Albanija koju podržavaju ove 

dvije zemlje kao i EU tokom posljednjih godina. 

Kao rezultat, programsko partnerstvo poziva Albaniju i Italiju da razviju strateški projekat koji 

će biti koristan za cijelu jadransku programsku oblast. Uključeni albanski i italijanski partneri 

moraju težiti proširenju partnerstva za ovaj strateški projekat na druge zainteresovane 

partnere iz programske oblasti. 

Albanski i italijanski partneri su pozvani da podnesu Zajedničkom posmatračkom odboru – 

na jednom od svojih prvih sastanaka – strateški projekat, uključujući i finalni i plan 

aktivnosti 14 . 

14 

Serija sastanaka i razmjena korespondencije u vezi sa Strateškim projektom Italija-Albanija u okviru Programa postoji od 

marta 2006. godine. 

Tog mjeseca, Pismo namjere potpisali su Premijer Albanije i Predsjednik regiona Pulja, i poslali su ga Predsjedniku Evropske 

komisije u Briselu, zahtijevajući nastavak saradnje između Albanije i Italije u okviru programa saradnje koje finansira Zajednica. 

Sastanak koji je organizovala Evropska komisija i italijansko Ministarstvo inostranih poslova gdje su predstavljeni novi 

prekogranični programi saradnje , održan je u Rimu od 9. do 10. marta 2006. godine. Odlučeno je da će Albanija učestvovati u 

samo jednom programu sa Italijom. Nakon odluke da ne bude bilateralnog brograma Italija-Albanija za naredni programski 

period 2007-2013 a kako bi se nastavila saradnja započeta 1994. godine, nastavljeni su napori da se u Program uključi 

Strateški projekat Italija-Albanija. 

Forum na visokom nivou “Investiranje i legalitet u Albaniji” održan je u Bariju, u Italiji 24. maja 2007. godine, gdje je održana 

diskusija o budućoj saradnji dvije zemlje u okviru novog Programa. 

69

PRIORITETI DJELOVANJA 

Uvod 


U ovom poglavlju navedeni su posebni ciljevi, načini implementacije i potencijalni korisnici 15 

po prioritetima. Povrh toga, u dijelu 5.5 sažeti su programski indikatori u smislu ishoda, 

rezultata i kvantifikovanih ciljeva. 

4-8- PRIORITET 1 – EKONOMSKA, SOCIJALNA I INSTITUCIONALNA SARADNJA 

Opšti cilj prioriteta pod nazivom „Unaprijeđenje istraživanja i inovacija u cilju konkurencije i 

razvoja jadranske oblasti kroz ekonomsku, socijalnu i institucionalnu saradnju“ realizovaće 

se kroz četiri mjere: 

- Mjera 1.1 – Istraživanje i inovacije 

- Mjera 1.2 – Finansijska podrška za inovativna mala i srednja preduzeća 

- Mjera 1.3 - Socijalne, zdravstvene i radne mreže 

- Mjera 1.4 – Institucionalna saradnja 

1-1-1 Mjera 1.1. Istraživanje i inovacije 

Cilj ove mjere jeste unaprijeđenje istraživačkih kapaciteta u jadranskoj oblasti kroz jačanje 

kompetentnosti , prenosa inovacija putem mreža između preduzetničkog, institucionalnog, 

akademskog i sektora obuke i nauke, prvenstveno kroz zajednčke istraživačke aktivnosti. 

Teži se obezbjeđivanju inicijativa za jačanje naučno-tehnoloških sistema istraživanja kroz 

jačanje veza između preduzetničkog, institucionalnog, akademskog i sektora nauke, prije 

svega podsticanjem zajedničkih istraživačkih aktivnosti između privatnih kompanija i između 

privatnog i javnog sektora. Obuhvaćeni su različiti sektori, uključujući i građevinarstvo . Povrh 

toga, treba jačati i ekološka istraživanja i istaživanja u oblasti eko-inovacija. 

Podrška ima za cilj stvaranje i jačanje saradnje između univerziteta, istraživačkih centara, 

privatnih kompanija i državnih subjekata kako bi se obezbijedilo unaprijeđeno istraživanje 

kroz finansijsku podršku strateškim projektima. Štaviše, planira se podstacanje razmjene 

istraživača i tehničara između kompanija i univerziteta. U okviru ove mjere, naročit značaj je 

dat jačanju kapaciteta, prenosu znanja i razmjeni tehničko- naučne ekspertize. 

Aktivnosti finansirane u okviru ove mjere teže uključivanju srbijanskih partnera. 

Pretpostavljeni korisnici 

Istraživački instituti, univerziteti, preduzeća, javne organizacije 

Primjeri mogućih aktivnosti 

- Uspostavljanje mreža saradnje između univerziteta, centara za istraživanje i drugih 

relevantnih ustanova 

15 Konačna lista korisnika biće priložena uz Opis projekta poziva na tender, poziva za podnošenje ponuda i poziva na iskaz 

interesa 

70


- Razvoj konkurentnih i kooperativnih mehanizama za obezbjeđivanje sredstava za 

najbolje istraživače 

- Podrška naprednim istraživačkim aktivnostima 

- Podsticanje mobilnosti istraživača i razmjene istraživača i tehničara između 

univerziteta i kompanija 

- Jačanje sistematske saradnje između istraživačkih i privatnih/javnih kompanija 

- Stvaranje međunarodnih tehnoloških platformi 

- Jačanje kapaciteta i prenos znanja 

- Promocija i širenje najboljih praksi 

- Stvaranje naučnih i tehnoloških mreža u jadranskoj oblasti radi razmjene informacija, 

podataka i iskustava istraživanja i inovacija 

- Obezbjeđivanje usluga ICT-a radi podrške malim i srednjim preduzećima i 

postupcima osnivanja kao i podrške regionalnim i među-regionalnim klasterima 

izvrsnosti 

- Podsticanje zajedničkih istraživačkih aktivnosti preduzeća i univerziteta i razvoj 

partnerstava za inovacije i podrška stvaranju regionalnih i trans-regionalnih klastera 

izvrsnosti. 

1-1-2 Mjera 1.2- Finansijska podrška za inovativna mala i srednja preduzeća 

Ova mjera ima za cilj stvaranje inicijativa za teritorijalne i produktivne sisteme za investiranje 

u istraživanje i inovacije kroz razlnoliku ponudu finansijskih instrumenata. 

Inicijative će se prije svega fokusirati na prenos istraživanja, tehnologija i nauke, jačanje 

preduzetničke inicijative i stvaranje produktivne okoline u kojoj kapaciteti za inovaciju, čak i u 

tradiocionalnim sektorima, mogu da se razvijaju u cilju jačanje evropske konkurentnosti. 


Mala i srednja preduzeća i zajednički MSP (Joint SME), državne institucije, razvojne agencije 

Primjeri mogućih inicijativa: 

- Podsticanje stvaranja i razvoja relevantnih preduzeća kroz proces pokretanja, 

odvajanja, osnivanja mreža biznis inkubatora i pomoćnih fabrika i upotrebu inicijalnog 

kapitala 

- Podsticanje investicija u istraživanje i inovacije i tehnološki i naučni transfer 

- Ubrzavanje osnivanja i jačanja sistema klastera sa posebnim osvrtom na saradnju 

između preduzetničkih, institucionalnih, akademskih i načnih javnih i privatnih sektora 

- Internacionalizacija zajedničkih MSP-a 

- Promocija inovacija u tradicionalnim i neproduktivnim sektorima u smislu proizvoda, 

procesa, tržišta, organizacije 

- Podrška idejama, inovacijama i znanju 

- Podrška malim i srednjim preduzećima u stvaranju ekoloških prihvatljih proizvoda i 

postupku proizvodnje 

- Investicije u kompanije direktno povezane sa istraživanjem i inovacijama 

- Unaprijeđenje pristupa biznis finansiranju 

- Obezbjeđivanje podrške za investiranje u obuku i razvoj aktivnosti povezanih sa 

razvojem poslovanja 

1-1-3- Mjera 1.3- Socijalne, radne i zdravstvene mreže 

71


Ciljevi ove mjere su stvaranje novih i jačanje postojećih mreža saradnje u oblasti socijalne i 

politike rada i zdravstva. 

Ova mjera ima za cilj da olakša razmjenu iskustva i prenosa znanja u socijalnozdravstvanom 

i sektoru rada. 

Jedan od prioriteta je pronalaženje ravnoteže između najkvalitetnijih službi i jednakog 

pristupa svima i održavanje troškova na razumnom nivou, shodno praksi valjanog 

upravljanja. 

Razmjena iskustava i prenos kapaciteta u socijalnom i sektorima zdravstva i rada, 

unaprijeđenje kvaliteta i pristupa službama socijalne zaštite u cilju smanjenja teritorijalnih 

nejednakosti biće podržani. Inicijativa treba da bude inovativna kako bi bolje integrisala ono 

što se obično stvara uobičajenim resursima i nacionalnim politikama. 


Volonterske organizacije u socijalnom i sektoru zdravstva, lokalni i državni organi uprave 


- Razmjena iskustava i prenos znanja u socijalno- zdravstvenom i sektoru rada kroz 

jačanje upotrebe informaciono- komunikacionih tehnologija 

- Optimizacija upotrebe postojeće zdravstvene i socijalne infrastrukture kako bi se 

unaprijedio kvalitet i pristup socijalnim i zdravstenim službama 

- Pojačano uključenje migranata u proces zapošljavanja odnosno jačanje njihove 

socijalne integracije 

- Olakšavanje geografske i profesionalne mobilnosti radnika i integracija 

prekograničnih tržišta rada 

- Integracija socijalnih i politika rada kako bi se harmonizovalo obezbjeđivanje 

zdravstvenih usluga i smanjile teritorijalne nejednakosti 

- Stvaranje međunarodnih mreža (npr. Monitoring epidemija, razmjena informacija u 

cilju brzih rješavanja hitnih zdravstvenih slučajeva) 

- Aktivnosti za unaprijeđenje integracije invalida 

- Stvaranje integrisanih mreža usluga za volonterski socijalni rad i zdravstvenih usluga 

( bolničkih objekata, telemedicina, telepomoć i zajednički uslužni centri) 

- Stvaranje integrisane mreže za unaprijeđenje mobilnosti na tržištu rada 

- Obezbjeđivanje zdravstvenih i socijalnih usluga kroz kućnu njegu i upotrebu 

informaciono-komunikacionih tehnologija 

- Razmjena iskustva i prenos znanja na tržištu rada i u sektoru obuke 

- Harmonizacija akademskih kvalifikacija i diploma 

1-1-4 Mjera 1.4 – Institucionalna saradnja 

Ova mjera ima za cilj promociju inovativnih usluga kroz razmjenu tehničkog i državničkog 

iskustva i širenje najboljih praksi između organa lokalne uprave. 

Aktivnosti finansirane u okviru ove mjere teže uključivanju srbijanskih partnera. 

Pretpostavljeni korisnici: 

Državni organi, organizacije za podršku preduzeća, NVO 

72



- Podsticanje razmjene iskustava vezano za tehničke i upravljačke sposobnosti, široko 

usvajanje sredstava upravljanja kojima se olakšava integracija/saradnja između 

državnih tijela 

- Podsticanje stalnih mreža između državnih organa za širenje inovativnih usluga 

- Širenje najboljih praksi 

- Širenje inovativnog procesa između vlasti (e-government) kako bi se u većoj mjeri 

pojednostavile procedure i skratilo vrijeme potrebno za obezbjeđivanje usluga 

građanima 

- Promovisanje aktivnosti koje imaju za cilj jačanje evropskog identiteta u multikulturalnom 

i multi-etničkom kontekstu kroz projekte teritorijalne i socijalne saradnje 

namjenjene uglavnom mladima 

4-9- PRIORITET 2 – PRIRODNI I KULTURNI RESURSI I PREVENCIJA RIZIKA 

Ovaj prioritet je zasnovan na sljedećem cilju „Promovisanje, unaprijeđenje i zaštita prirodnih i 

kulturnih resursa kroz zajedničko upravljanje tehnološkim i prirodnim rizicima“. 

Opšti cilj se postiže kroz četiri mjere: 

- Mjera 2.1 – Zaštita i unaprijeđenje morske i priobalne sredine 

- Mjera 2.2 – Upravljanje prirodnim i kulturnim resursima i prevencija prirodnih i 

tehnoloških rizika 

- Mjera 2.3 – Ušteda energije i obnovljivi izvori energije 

- Mjera 2.4 – Održivi turizam 

1-2-1 Mjera 2.1 – Zaštita i unaprijeđenje morske i priobalne sredine 

Cilj ove mjere je unaprijeđenje, prevencija i zaštita obale kroz zajedničko upravljanje morske 

i priobalne sredine i zajedničkim rizicima. Ova mjera ima za cilj podršku aktivnostima za 

zaštitu priobalnog nasljeđa obezbjeđujući revitalizaciju i balans priobalnog područja i morske 

sredine i razvoj održivog turizma kao preduslova za razvoj područja. 

Ova podrška ima za cilj da , kroz razvoj zaštićenih zona (Integrisano upravljanje priobalnim 

područjem), obezbijedi zaštitu morskih i priobalnih ekosistema koji su rascjepkani, izuzetno 

osjetljivi i pod velikim pritiskom čovjeka. Ova mjera je usklađena sa osnovnim smjernicama 

politika u smislu daljeg podsticanja Integrisanog upravljanja priobalnim područjem koje je 

propisala EC u COM 2007 (308) od 7. juna 2007. godine i u potpunosti će uzeti u obzir 

INSPIRE sistem (Infrastuktura za prostorne informacije u Evropi) i GMES (Globalni 

monitoring za životnu sredinu i bezbjednost). 


Državni organi, istraživački centri 


- Jačanje nadležnosti lokalnih vlasti u zajedničkom upravljanju morskom i priobalnom 

sredinom i kroz podsticanje zajedničkih politika planiranja 

- Implemantacija posebnih studija o sistemu priobalne sredine 

- Razvoj zajedničkih instrumenata za Integrisano upravljanje priobalnim područjem 

73


- Monitoring morske i priobalne sredine i kroz Geografski informacioni sistem (GIS) 

- Zajednički projekti za zaštitu kopnenih voda od intenzivnog zagađivanja, od 

nepoznatih i invazivnih vrsta i kontrolu kvaliteta morske vode 

- Jačanje ekoloških sistema i zaštita biodiverziteta za unaprijeđenje kvaliteta životne 

sredine i podsticanje ekonomskog i socijalnog održivog razvoja 

- Prevencija obalne erozije 

- Naučna istraživanja za unaprijeđenje održive i odgovorne upotrebe morske hrane 

kako bi se obezbijedio kvalitet snabdjevenosti hranom 

- Zaštita lokaliteta NATURA 2000 

1-2-2 Mjera 2.2 – Upravljanje prirodnim i kulturnim resursima i prevencija prirodnih i 

tehnoloških rizika 

Cilj ove mjere je jačanje institucionalnih kapaciteta za očuvanje i upravljanje teritorijalnim 

resurima i prevenciju rizika i smanjenje broja saobraćajnih nezgoda kroz teritorijalnu 

saradnju. 

Značajno je predložiti podsticanje i strategija očuvanja prirodnog i kulturnog nasljeđa u ovoj 

oblasti kao s obzirom na njihov značaj za razvoj održivog turizma. Kulturni i prirodni nasljeđe 

ove oblasti je od posebnog ekološkog, istorijskog, arhitektonskog i kulturnog interesa i još 

uvijek nije široko poznato. 

Socijalna i ekonomska analiza oblasti prihvatljive za Program je takođe pokazala prisustvo 

opasnosti sa kojima se treba brzo pozabaviti jer u suprotnom mogu predstavljati prepreku u 

razvoju teritorije. Ovakvi resursi obezbjeđuju značajnu priliku za razvoj i drugih oblasti. 

Ova mjera je usklađena sa osnovnim smjernicama politika u smislu daljeg podsticanja 

Integrisanog upravljanja priobalnim područjem koje je propisala EC u COM 2007 (308) od 7. 

juna 2007. godine i u potpunosti će uzeti u obzir INSPIRE sistem (Infrastuktura za prostorne 

informacije u Evropi) i GMES (Globalni monitoring za životnu sredinu i bezbjednost) 


Državni organi,NVO, MSP 


- jačanje nadležnosti državnih tijela u definisanju dugoročnih strategija u oblasti životne 

sredine (uključujući planove strateške procjene uticaja na životnu sredinu (SEA)) 

- inovacije i širenje tehnologija za očuvanje i upravljanje kulturnog i istorijskog nasljeđa 

- razmjena najboljih praksi u oblasti očuvanja ekološkog i kulturnog nasljeđa i 

upravljanja u toj oblasti 

- uspostavljanje saradnje između agencija, organizacije i univerziteta u cilju stvaranja 

mreža u oblasti zaštite životne sredine i kulture i upravljanja rizikom 

- razmjena iskustva u upravljanju lokacijama NATURA 2000 vezano za direktivu 

Savjeta 92/43/EEC o očuvanju prirodnih staništa i divlje flore i faune i direktivom 

Savjeta 79/409/EEc o očuvanju divljih ptica 

- Razmjena iskustva u oblasti upravljanja prirodnim resursima i zaštićenim oblastima 

- Upravljanje balstnim vodama 

- Zajednički projekti za provjeru i čišćenje zagađenih prihvatljivih oblasti 

1-2-2 Mjera 2.3 – Ušteda energije i obnovljivi izvori energije 

74


Ova mjera ima za cilj očuvanje energije i razvoj njenih obnovljivih izvora. 

Ova mjera, shodno ciljevima EU, teži da unaprijedi efikasnost energije kroz finansiranje u 

nove tehnologije i podstakne, kroz kampanje podizanja svijesti, mala i srednja preduzeća da 

ih prihvati. 


Mala i srednja preduzeća, državni organi uprave 


- Promocija centara izvrsnosti za razvoj izvora obnovljive energije (održiva upotreba 

morske vode, solarne energije, biomase i biogasa, klanični otpaci) 

- Širenje najboljih praksi u oblasti očuvanja energije i njenih obnovljivih izvora 

- Kampanje za podizanje svijesti u oblasti očuvanja energije i njenih obnovljivih izvora 

- Priprema regionalnih i lokalnih programa za proizvodnju i korišćenje održive energije 

- Promocija pilot projekata i dokazne aktivnosti o upotrebi izvora obnovljive energije 

pogotovu kroz osnivanje manjih objekata za proizvodnju obnovljive energije. 

1-2-4 Mjera 2.4- Održivi turizam 

Ova mjera ima za cilj unaprijeđenje međunarodne konkuentnosti turističkih destinacija na 

održivi način i to kroz unaprijeđenje kvaliteta turističkih angažmana orijentisanih ka tržištu, 

potencirajući prirodne i kulturne resurse. 

Ova strategija treba da obezbijedi zajednički pristup u promovisanju jadranskog basena kao 

cjeline. To se može ostvariti i kroz zajednički osnovni strateški projekat. 


Turistički odbor i organizacije, državna i privatna tijela za razvoj i funkcionisanje turizma i 

kulturnih objekata 


- Jačanje prirodnih i kulturnih centara izvrsnosti, jačanje mreža među muzejima, 

pozorištima itd. 

- Jačanje mreža za razvoj turizma i sportske infrastrukture 

- Jačanje svijesti o teritoriji i predjelima kroz promociju kulturnog indentiteta 

- Jačanje upravljanja uslugama u turizmu kroz prekograničnu saradnju (razmjenu 

iskustava i znanja itd) 

- Promocija i stvaranje područnih obilježja (eko- oznake, plave zastavice) 

- Jačanje novih kulturnih proizvoda za razvoj održivog turizma 

- Aktivnosti turističkog marketinga sa ciljem produžavanja turističke sezone 

- Promocija integrisanih turističkih ruta i aranžmana 

- Ocjena kapaciteta za razvoj turizma 

- Unaprijeđenje i integracija turističkih usluga informisanja 

- Razvoj i promocija trgovine tradicionalnim zanatskim proizvodima kroz stvaranje 

lokalnog konzorcijuma i zajedničkih aktivnosti teritorijalnog marketinga 

- Zajedničke strategije za diversifikaciju i diferencijaciju turističkih destincija u 

jadranskoj oblasti 

75


- Studije i zajedničke strategije za unaprijeđenje kopnenih oblasti kao turističkih 

destinacija 

4-10- PRIORITET 3 –PRISTUPAČNOST I MREŽE 

Opšti cilj ovog prioriteta je „jačanje i integracija mreža postojeće infrastrukture, podsticanje i 

razvoj saobraćaja, usluga informisanja i komunikacije“. Tri pojedinačna cilja odgovaraju 

sljedećim mjerama 

- Mjera 3.1- Fizička infrastruktura 

- Mjera3.2 – Sistemi održive mobilnosti 

- Njera 3.3 – Mreže komunikacije 

1-3-1 Mjera 3.1- Fizička infrastruktura 

Jedan od ciljeva ove mjere je razvoj pomorskog i vazdušnog saobraćaja i pratećih usluga 

kako bi se obezbijedilo unutrašnje funkcionisanje i integracija postojećih saobraćajnih mreža. 

Ovakva podrška ima za cilj modernizaciju i jačanje lučkih i aerodromskih usluga kako bi se 

optimizirao postojeći potencijal i to kroz unaprijeđenje usluga, bezbjednosti i postojećih 

usluga. Pojedinačne aktivnosti koje nemaju uticaja na cjelokupnu međupovezanost ovog 

područja neće biti finansirane. 


Državna i ekvivalentna tijela (lučki i aerodromski organi) 


- Modernizacija i jačanje lučkih i aerodromskih objekata 

- Unaprijeđenje sigurnosti hrane i prevoznika 

1-3-2 Mjera 3.2 Sistemi održive mobilnosti 

Ova mjera ima za cilj promovisanje usluga održive mobilnosti kako bi se unaprijedile veze u 

jadranskoj oblasti. 

Ova mjera podržava efikasan, bezbjedan i održiv saobraćajni sistem i teži integrisanom 

razvoju jadranske oblasti i pristupu pograničnim teritorijama. 


Državni organi uprave, državne i privatne kompanije 


- podrška prekograničnom upravljanju uslugama javnog saobraćaja 

- podsticanje veza između luka i kopnenih oblasti kako bi se obezbijedile 

interfunkcionalne mreže 

- jačanje i podsticanje saobraćajnih usluga za prevoz ljudi i robe. 

76

1-3-3 Mjera 3.3 - Mreže komunikacije 


Informaciona tehnologija predstavlja osnovni elemenat inovacija i ekonomskog razvoja kao i 

osnovni instrument socijalne kohezije. 

Ova mjera ima za cilj unaprijeđenje i razvoj informacionih i mreža komunikacije i pristup 

istima s obzirom da predstavljalju sredstvo za razmjenu ekspertize. 

Ova mjera takođe teži poboljšanju pristupa informacijama i uslugama i smanjenju intezizeta 

saobraćaja. 


Državni organi uprave, NVO 


- inovativni projekti o upotrebi novih ICT pogotovo vezano za podsticanje svijesti i 

jačanje kulture i multimedija 

- Promocija ICT-a kao pristupa javnim uslugama (e-vlada, e-učenje, e-nabavka) 

- Korišćenje ICT-a kao instrumenta za smanjenje potreba prekograničnog saobraćaja 

(video konferencija, web sitovi) 

- Upotreba ICT-a u razvoju sistema upravljanja saobaćajem i sistema saobraćajnog 

informisanja u tokovima prekograničnog saobraćaja 

4-11- PRIORITET 4 – TECHNIČKA POMOĆ 

Opšti cilj ovog prioriteta je da „obezbjedi upravljanje, implementaciju, monitoring, kontrolu i 

evaluaciju programa“. Ovaj prioritet uključuje dvije mjere: 

- Mjera 4.1 – Administracija i upravljanje 

- Mjera 4.2 – Informisanje, publicitet i evaluacija 

Tehnička pomoć će biti obezbijeđena aktivnostima potrebnim za efektivno i nesmetano 

upravljanje i implementaciju programa. Tehnička pomoć će se koristiti u pripremnim, 

upravnim i aktivnostima monitoringa, evaluacije, informisanja i kontrole. 

Ovako su obezbijeđeni preduslovi (materijalni i lični resursi) za efikasnu i efektivnu 

implementaciju programa i praćenja uključujući odabir programa, kontrolu, monitoring, 

evaluaciju i informisanje. 

1-4-1 Mjera 4.1 – Administracija i implementacija 

Ova mjera pokriva operativne troškove potrebne za efektivnu i efikasnu implementaciju 

programa kao što su: 

- troškovi vezani za Zajednički tehnički sekretarijat i njegovih antena ili informativne 

punktove 

77


- podršku i pomoć upravnim strukturama (Upravnom tijelu, Tijelu za ovjeravanje, Tijelu 

za reviziju, Zajedničkom odboru za moniroring, Zajedničkom upravnom odboru, 

Kancelariji za kontrolu prvog stepena (OFLC)) 

- Jačanje administrativnih kapaciteta 

- Vršenje visokokvalitetnog ocjenjivanja aplikacija, monitoringa i kontrole projekata 

implementiranih u okviru ovog Programa ili programa uopšte, kao sastavnog dijela 

valjanog upravljanja programom 

- troškovi Zajedničkog tehničkog sekretaraijata i sastanaka Zajedničkog upravnog 

odbora 

- Sastavljanje, održavanje i jačanje kompjuterizovanog sistema za skupljanje 

finansijskih i fizičkih indikatora napretka i uticaja za internu i spoljnju potrošnju 

1-4-2- Mjera 4.2 – Informisanje, publicitet i evaluacija 

Ova mjera pokriva operativne troškove potrebne za širenje Programa a vezane za 

informisanje potencijalnih korisnika i šire populacije prihvatljivih područja. Moguće je 

finansirati: 

- postavljanje, održavanje site-a 

- mjere informisanja za podizanje svijesti potencijalnih korisnica, ciljnih grupacija i šire 

javnosti o programu i prihvatljivima aktivnostima koje mogu biti sufinansirane kao i 

rezultati implementacije programa (npr. organizacija javnih događaja i događaja za 

podizanje svijesti) 

- informacije i dokumenti, uključujući i troškove prevođenja 

- promocija partnerstva i saradnja između partnera (npr. forumi za odabir partnera) 

- informisanje, seminari tehničke pomoći, obuka i savjetodavne usluge koje se 

obezbjeđuju aplikantima i potencijalnim korisnicima u pripremi projekta 

- izvršavanje/dodjeljivanje tematskih ocjena, studija, izvještaja i analiza koji doprinose 

relevantnosti i efektivnosti programa i/ili su od javnog interesa 

- kapitalizacija ishoda i rezultata i širenja informacija kao najboljie prakse 

1-5 Kvantifikovani ciljevi i indikatori 

U skladu sa članom 94 Uredbe o sprovođenju IPA, glavni ciljevi biće kvantifikovani 

korišćenjem ograničenog broja indikatora za ishode i rezultate uzimajući u obzir princip 

proporcionalnosti. Indikatori će ovoj mjeri omogućiti napredak u odnosu na osnovnu situaciju 

i efektivnost ciljeva kojima se ostvaruju prioriteti. 

Niz indikatora služi upravljanju internim programom i oblikuje neophodnu osnovu za 

izvještavanje i komunikaciju kako bi ostvareni ciljevi programa bili jasni programskim 

partnerima i široj javnosti. 

Ex- ante evaluacija ciljeva se zasniva na dva parametra: finansijskoj težini linije prioriteta i 

prosječnoj veličini programa ocijenjenoj na osnovu prethodnih iskustava. 

78

Fig 4 - Logika djelovanja programa 

Inputi 

Uticaji 

(dugoročni efekti) 

Rezultati 

(direktni i 

neposredni uticaj) 

Ishodi 

(proizvedena roba 

i usluge) 

Programski zadaci 


Kako bi se mogla pratiti implementacija programa i procijenila njegova učinkovitost, 

neophodno je koristiti indikatore o kojima se odlučilo na početku implemetacije programa 

kako bi se podaci o njima mogli sakupiti. 

Tabela 22 – definicija indikatora inputa, ishoda, rezultata i uticaja 

Resursi ili indikatori inputa tiču se budžeta opredijeljenog za svaki nivo pomoći. 

Finansijski indikatori se koriste u praćenju napretka u smislu (godišnje) obaveze i isplate 

sredstava raspoloživih sa svaku aktivnost, mjeru programa vezano za prihvatljive troškove 

Indikatori ishoda su vezani za aktivnost. Oni se mjere u fizičkim i finansijskim jedinicama 

(npr. dužina izgrađene pruge, broj finansijski podržanih kompanija itd) 

Indikatori rezultata tiču se direktnog uticaja programa na direktne korisnike. Oni 

obezbjeđuju informaciju o promjenama, na primjer, u ponašanju, kapacitetu korisnika. Ovakvi 

indikatori mogu biti fizički (smanjenje u broju putovanja, broju uspješnih obuka, broju 

79 

Opšti ciljevi 

Posebni 

ciljevi 

Operativni 

ciljevi 

Programski 

ciljevi


saobraćajnih nezgoda) ili finansijski( upliv sredstava iz privatnog sektora, smanjenje 

saobraćajnih troskova) 

Indikatori uticaja tiču se posljedica programa koji prevazilaze neposredne rezultate. 

Definaisana su dvije vrste uticaja: 

Posebni uticaji su oni čiji su fekti vidljivi nakon izvjesnog vremena ali koji su direktno 

povezani sa aktivnostima preduzetim od strane korisnika. 

Opšti uticaji imaju dugotrajne efekte na širu populaciju. 

80

Indikatori ishoda 


4-11-1- Prioritet 1 – Ekonomska, socijalna i institucionalna saradnja 

IME CILJ IZVOR PODATAKA 

Broj projekata 

Ukupan broj projekata 65 Monitoring 

Broj projekata: Istraživanje i inovacije 10 Monitoring 

Broj projekata: : Finansijjska podrška za inovativna MSPs 20 Monitoring 

Broj projekata: Socijalne I mreže u oblasti rada I zdravstva 15 Monitoring 

Broj projekata: Institucionalna saradnja 20 Monitoring 

Vrste projekata 

Razvoj zajedničkih politika i strategija 25 Monitoring 

Razvoj zajedničkih sredstava 25 Monitoring 

Razvoj pilot aktivnosti 13 Monitoring 

Razvoj zajedničkih studija izvodljivosti 2 Monitoring 

Partnerstvo 

Broj projekata koji uključuju 2-4 partnera >60% Monitoring 


Broj projekata koji uključuju više od 8 partnera >5% Monitoring 

Broj projekata koji uključuju 2-3 zemlje >60% Monitoring 

Broj projekata koji uključuju 4-6 zemalja >35% Monitoring 

Broj projekata koji uključuju više od 6 zemalja >5% Monitoring 

Posebni ishodi 

Br podržanih istraživačkih aktivnosti 15 Monitoring 

Nr RTD-a/Uspostavljenih mreža inovacija 10 Monitoring 

Br univerziteta/uključenih istraživačkih sredstava 10 Monitoring 

Br podržanih MSP od čega: 

Br MSP kojim upravljaju žene 

Br MSP koji se bave razvojem proizvoda za zaštitu životne 

sredine 

Br podržanih novih kompanija od čega: 

Br MSP kojim upravljaju žene 

Br MSP koji se bave razvojem proizvoda za zaštitu životne 

sredine 

81 

30 

15 

8 

15 

7 

3 

Monitoring 

Monitoring 

Br projekata za razvoj saradnje u oblastii javnih usluga 10 Monitoring 

Br ljudi koji učestvuju u zajedničkim aktivnostima obuke i 

obrazovanja 

300 Monitoring 

Br i vrsta unaprijeđenih usluga (socijalnih, zdravstvenih, 

radnih) 

10 Monitoring 

Br projekata za jačanje institucionalnih kapaciteta 20 Monitoring 

Indikatori rezultata 


Br novih usluga/proizvoda/procesa razvijenih u prekograničnoj saradnji 15 Ankete/izvještaji o


sa partnerima evaluaciji 

Porast u broju podržanih MSP (već postojećih) 25 Ankete/izvještaji o 

evaluaciji 

% podržanih novih kompanija i koje opstaju duže od 18 mjeseci 75% Ankete/izvještaji o 

82 

evaluaciji 

Procenat stanovništva koji ima pristup socijalnim, zdravstvenim i radnim 30% Ankete/izvještaji o 

uslugama 

evaluaciji 

Br uključenih korisnika, opisanih po vrsti 700 Ankete/izvještaji 

evaluaciji 

o 

4-11-2- Prioritet 2 – Prirodni i kulturni resursi i prevencija rizika 



Broj projekata Monitoring 


Broj projekata: Zaštita i unaprijeđenje morske i priobalne sredine 12 Monitoring 

Broj projekata:Upravljanje prirodnim i kulturnim resusima i zaštita 15 Monitoring 

od prirodnih i tehnoloških rizika 

Broj projekata:Ušteda energije i obnovljivi izvori energije 20 Monitoring 

Broj projekata:Održivi turizam 6 Monitoring 






Partnerstvo 








Km zaštićene obale 60 Monitoring 

Br novih prekograničnih urgentnih timova i obrađena pitanja 2 Monitoring 

Br prekograničnih sporazuma/mreža između operatora/agencija u 

oblasti životne sredine 

3 Monitoring 

Br projekata za podsticanje i unaprijeđenje zajedničke zaštite 

životne sredine i njenog upravljanja 

3 Monitoring 

Br sporazuma o saradnji/mreža za unaprijeđenje energetske 3 Monitoring 

spremnosti 

Br kampanja o očuvanju energije i njenih obnovljivih izvora 2 Monitoring 

Br pilot projekata za upotrebu obnovljivih izvora 15 Monitoring 

Br turističkih aranžmana/ruta/stvorenih obilježja 10 Monitoring 

Br prekograničnih turističkih proizvoda/zajedničkih marketinških 

pristupa i zajedničke informatičke usluge 

10 Monitoring 

Br podržanih marketinških inicijativa (ili zajedničkih promotivnih 

kapmanja) 

2 Monitoring 

Br. novih/unaprijeđenih atrakcija/objekata 25 Monitoring 


IME CILJ IZVOR PODATAKA


Br zaštićenih ekosistema 5 Monitoring 

Br zaštićenih lokacija prirodnog/kulturnog nasljeđa 10 Monitoring 

% prirodnih resursa od interesa za Zajedničku upravu 20 izvještaji o evaluaciji 

Unaprijeđeno upravljanje životnom sredinom i promocija 2 Monitoring /izvještaji 

biodiversiteta 

o evaluaciji 

% povećanje broja noćenja u jadranskoj obali 2% Ankete/izvještaji 

evaluaciji 

o 


4-11-3- Prioritet 3 –Pristupačnost i mreže 




Broj projekata: Fizička infrastruktura 8 Monitoring 

Broj projekata: Sistemi održive mobilnosti 20 Monitoring 

Broj projekata: Mreže komunikacije 30 Monitoring 






Partnerstvo 








Br projekata za razvoj zajedničke upotrebe infrastrukture 15 Monitoring 

Br modernizovanih luka/aerodroma 10 Monitoring 

Br unaprijeđenih saobraćajnih usluga 15 Monitoring 

Br projekata za unaprijeđenje veza 15 Monitoring 

Br ispravljenih propusta u saobraćajnim vezama 5 Monitoring 

Br projekata za smanjenje izolovanosti kroz unaprijeđeni pristup 

ICT-u i mreže 

25 Monitoring 



Br obezbijeđenih pristaništa 2 Izvještaji o evaluaciji 

Br unaprijeđenih intermodalnih usluga 10 Monitoring 

Br dodatnih usluga javnog saobraćaja 5 Monitoring 

Procenat stanovništva koji koristi nove saobraćajne mreže (rano) 2% Izvještaji o evaluaciji 

Br. novih ICT usluga 4 Ankete/izvještaji o 

evaluaciji 

Povećanje % stanovništva koji ima pristup ICT-u 2% Ankete/izvještaji o 

evaluaciji 

83

4-11-4- Prioritet 4 – Technička pomoć 






Broj projekata: Administracija i implementacija 2 Monitoring 

Broj projekata: Informisanje, publicitet i evaluacija 2 Monitoring 


Br uspostavljenih struktura prekograničnog programa 3 Monitoring 

Br seminara/javnih događaja 15 Monitoring 

Br ocijenjenih projekata 500 Monitoring 



Br pripremljenih priručnika 4 Monitoring 

Br učesnika u događajima organizovanim zbog upoznavanja 

javnosti sa programom i njegove implementacije 

600 Ankete 

Br i kvalitet projekata podnijetih za finansiranje i stopa uspješnosti 50% Monitoring 

84

5- FINANSIJSKE ODREDBE 


Slijedi finansijski pregled Programa za period 2007-2009, u skladu sa Uredbom o 

sprovođenju IPA. 

5-1- BUDŽET PROGRAMA I STOPA POMOĆI 

Tabela 23- godišnja obaveza IPA-e u Programu (u eurima) 

Godina 

85 

Ukupno 

oprijedijeljeno 

IPA CBC 

2007 19,764,156 

2008 33,767,061 

2009 36,909,920 

Ukupno 2007-2009 90,441,137 

Tab 24 – Indikativni raspored po prioritetima (2007/09) Prioriteti po izvorima finansiranja (u 

Eurima) 

Prioritet 

Sredstva 

Zajednice 

(a) (b) 

Nacionalno 

Ukupna 

su- 

sredstva 

finansiranje 

Stopa su- Doprinos 

finansiranja EIB 

(c) = (a) + 

(d) = (a)/(c) 

(b) 

Prioritet1 –Ekonomska, 

socijalna i 

saradnja 

institucionalna 27,132,341 4,788,060 31,920,401 85.00% - - 

Prioritet 2 - Prirodni i 

kulturni resursi i prevencija 27,132,341 

rizika 

4,788,060 31,920,401 85.00% - - 

Prioritet 3 – Pristupačnost i 

27,132,341 4,788,060 31,920,401 85.00% - - 

mreže 

Prioritet 4 – Tehnička 

9,044,114 1,596,020 10,640,134 85.00% - - 

pomoć 

Ukupno (2007-2009) 90,441,137 15,960,201 106,401,338 85.00% - - 

2-2 Raspodjela sredstava 

16 Tiče se su-finansiranja javnih i privatnih korisnika 

Ostala 

sredstva 

16


Tab 25 – Raspored sredstava po prioritetima i godinama. Nacionalna i sredstva Zajednice(u 

Eurima): 

Prioritet 2007 2008 2009 

Ukupna 

sredstva 

Prioritet1 –Ekonomska, 

socijalna 

saradnja 

i institucionalna6,975,584 

11,917,786 13,027,031 31,920,401 

Prioritet 2 - Prirodni i kulturni 

6,975,584 

resursi i prevencija rizika 

11,917,786 13,027,031 31,920,401 

Prioritet 3 – Pristupačnost i 

6,975,584 

mreže 

11,917,786 13,027,031 31,920,401 

Prioritet 4 – Tehnička pomoć 2,325,195 3,972,595 4,342,344 10,640,134 

UKUPNO 23,251,948 39,725,954 43,423,435 106,401,338 

86


6- ODREDBE ZA IMPLEMENTACIJU OPERATIVNOG PROGRAMA 

3-1 Upravljanje Programom 

U okviru Jadranskog prekograničnog programa postoji odredba za uspostavljanje organa 

uprave i zajedničkih struktura odgovornih za upravljanje Programom. Organi uprave i 

strukture treba da poštuju pravilo jedinstvene strukture jedinstvenog programa i principe 

podjele aktivnosti. 

Organi uprave su sljedeći: 

a) Upravno tijelo, odgovorno za upravljanje i implementaciju programa 

b) Tijelo za ovjeravanje, odgovorno za ovjeravanje nastalih troškova 

c) Tijelo za reviziju, odgovorno za sisteme kontrole 

Uspostavljene strukture Programa su: 

a) Zajednički odbor za monitoring 

b) Zajednički upravni odbor 

c) Zajednički tehnički sekretarijat 

Ukoliko, tokom implementacije programa, dođe do promjene naziva, adrese, telefona ili emaila, 

čime se modifikuju strukture odgovorne za upravljanje i kontrolu, one se proslijeđuju 

Komisiji i Zajedničkom tehničkom sekretarijatu, ažuriraju se godišnji izvještaji i mijenja se 

program. 

3-1-1 Zajednički odbor za monitoring 

Zajednički odbor za monitoring će biti uspostavljen u roku od tri mjeseca od datuma 

obavještenja zemalja učesnica o odluci o odobrenju programa. 

Zajednički odbor za monitoring će se sastajati najmanje dva puta godišnje, na zahtjev 

zemalja učesnica ili Komisije 3 . 

Zajedno sa Upravnim tijelom, Zajednički odbor za monitoring, u skladu sa odredbama 

članova 110- 111 Uredbe za sprovođenje IPA, će utvrditi efektivnost i kvalitet implementacije 

Programa prekogranične saradnje, u skladu sa sljedećim odredbama 

a) razmatra i odobrava kriterijume za selekciju aktivnosti finansiranih u okviru Programa 

prekogranične saradnje i odobrava svaku reviziju ovih kriterijuma u skladu sa 

potrebama programa 

b) odobrava Poziv za podnošenje ponuda prije njegovog objavljivanja (od strane ZTS-a) 

c) odgovorno je za odabir i odobrenje aktivnosti 

d) povremeno revidira napredak ostvaren u postizanju posebnih ciljeva Programa 

prekogranične saradnje na osnovu dokumenata podnesenih upravnom tijelu 

e) ispituje rezultate implementacije, pogotovo postignutih ciljeva određenih za svaki 

prioritet i evaluaciju iz člana 57 (4) i člana 109 Uredbe o sprovođenju IPA 

f) razmatra i odobrava godišnje i konačne izvještaje o implementaciji iz člana 112 

Uredbe o sprovođenju IPA 

g) odobrava aplikacije strateških projekata 

3 Član 110 (1) Uredbe za sprovođenje IPA 

87

Nadalje, 


h) biće informisan o godišnjim kontrolama iz člana 105 (c) Uredbe o sprovođenju IPA i o 

svim relevantnim komentarima koje Komisija može dati nakon razmatranja tih 

izvještaja 

i) može predložiti Upravnom tijelu svaku provjeru ili ispitivanje Programa prekogranične 

saradnje kojom bi se ubrzalo postizanje ciljeva iz člana 86 (2) Uredbe o sprovođenju 

IPA ili ojačalo upravljanje, uključujući i finansijsko, programom 

j) razmatra i odobrava svaki prijedlog za promjenom sadržaja Programa prekogranične 

saradnje 

Zajednički odbor za monitoring će pripremiti svoj pravilnik koji će obezbijediti institucionalni, 

pravni i finansijski okvir za zemlje članice a u skladu sa svojim mandatom i u cilju izvršavanja 

njegove misije u skladu sa Uredbom o sprovođenju IPA, Zajednički odbor za monitoring će 

ga usvojiti u dogovoru sa Upravnim tijelom. 

Zajednički odbor za monitoring će funkcionisati u skladu sa sljedećim odredbama: 

k) svaka zemlja mora imati svog predstavnika 

l) svaka zemlja ima po jedan glas 

m) odluke se donose na bazi konsenzusa osim ukoliko procedure glasanja nisu posebno 

definisane u internom Pravilniku 

n) Zajednički tehnički sekretarijat će pomagati u aktivnostima odbora 

Zajednički odbor za monitoring se sastoji od predstavnika centralne i regionalnih/lokalnih 

vlasti zemalja učesnica. Konačni sastav Zajedničkog odbora za monitoring će biti biti sadržan 

u internom Pravilniku kako bi se osiguralo balansirano predstavljanje zemalja učesnica. 

Ukupan broj njegovih članova dozvoliće da Odbor funkcioniše efikasno i efektivno. Kako bi 

cijela teritorija koju obuhvata program bila predstavljena, maksimalan broj članova po 

zemljama će biti sljedeći: 

Upravno tijelo 

Albanija 6 predstavnika (2 sa centralnog nivoa+ 4sa regionalnog/lokalnog) 

Bosna i Hercegovina 3 predstavnika (centralni nivo) 

Hrvatska 8 predstavnika (1 sa centralnog nivoa+ 7sa regionalnog/lokalnog) 

Grčka 4 predstavnika (2 sa centralnog nivoa+ 2sa regionalnog/lokalnog) 

Italija 9 predstavnika (2 sa centralnog nivoa+ 7sa regionalnog/lokalnog) 

Crna Gora 2 predstavnika (centralni nivo) 

Srbija 1 predstavnik (centralni nivo) 

Slovenija 9 predstavnika (2 sa centralnog nivoa+ 7sa regionalnog/lokalnog) 

Predstavnici Evropske komisije će u radu Zajedničkog odbora za monitoring imati 

savjetodavnu funkciju. 

Predstavnik sektora za životnu sredinu i predstavnici ekonomskih i socijalnih partnerstava 

takođe mogu učestvovati, kada je god to potrebno, kao posmatrači u skladu sa članom 87 

Uredbe za sprovođenje IPA. 

Troškovi Upravnog tijela i samo dva predstavnika iz svake od zemalja učesnica će biti 

pokriveni iz fondova tehničke pomoći. 

3-1-2- Zajednički upravni odbor 

88


U skladu sa članom 110 (f) Uredbe o sprovođenju IPA, Zajednički odbor za monitoring može 

delegirati zadatak selekcije aktivnosti Zajedničkom upravnom odboru. 

Zajednički upravni odbor će, na svom prvom sastanku, odlučiti i odobriti svoj Pravilnik koji će 

sadržati sljedeće informacije: predsjedavajući, sastav, zadaci i raspored sastanaka. 

Stručnjaci (odnosno stručnjak za životnu sredinu) takođe mogu učestvovati u radu 

Zajedničkog upravnog odbora kako bi ocijenili da li su posebni kriterijumi ispunjeni. 

Zajednički tehnički sekretarijat podržava rad Zajedničkog upravnog odbora. 

3-1-3 Upravno tijelo 

Upravno tijelo je odgovorno ta upravljanje Programom prekogranične saradnje i njegovu 

implementaciju u skladu sa principom valjanog finansijskog upravljanje. Upravno tijelo je 

glavni sagovornik Evropske komisije. 

Upravno tijelo programa će biti uspostavljeno u Italiji, u Akvili kao sljedeća struktura 

Nadležna struktura: REGIONE ABRUZZO 

DIREZIONE AFFARI INTERNAZIONALI 

Adresa: Piazza Santa Giusta, Palazzo Centi –L’Aquila 

E-mail: cooperazioneaq@regione.abruzzo.it 

„ Direzione Affari Internazionali“ je funkcionalno nezavisno od Tijela za ovjeravanje i Tijela za 

reviziju. Odluka regionalne Vlade delegira Upravnom tijelu sve odgovarajuće funkcije 

definisane u članu 103 Uredbe o sprovođenju IPA. 

Upravno tijelo je odgovorno za: 

a) Osiguravanje da se sve aktivnosti biraju za finansiranje u skladu sa kriterijumima 

primjenljivim u programu i da su saglasne sa primjenljivim nacionalnim i pravilima 

Zajednice tokom cijelog perioda implementacije 

b) Obezbjeđivanje sistema za evidentiranje i čuvanje računovodstvenih podataka za 

svaku aktivnost u elektronskoj formi i da su sakupljeni svi podaci o implementaciji 

potrebni za finansijsko upravljanje, monitoring, potvrđivanje, revizije i evaluaciju. 

c) Potvrđivanje regularnosti troškova. U tom smislu, ono će se brinuti da su troškovi 

svake države učesnice potvrđeni od strane kontrolora iz člana 108 Uredbe o 

sprovođenju IPA 

d) Osiguravanje da su aktivnosti implementirane u skladu sa odredbama javnih nabavki 

iz člana 121 Uredbe o sprovođenju IPA 

e) Osiguravanje da krajnji korisnici i ostala uključena tijela u implementaciju imaju ili 

posebni računovodstveni sistem ili poseban računovodstvenu šifru za sve transakcije 

koje se tiču aktivnosti bez štete po nacionalna računovodstvena pravila 

f) Obezbjeđuje da se evaluacije programa vrše u skladu sa članom 109 Uredbe o 

sprovođenju IPA 

g) Uspostavlja procedure kojima se obezbjeđuje da se sva dokumenta koja se tiču 

troškova i revizija čuvaju u skladu sa odredbama člana 134 Uredbe o sprovođenju 

IPA 

h) Obezbjeđuje da Tijelo za ovjeravanje dobija sve potrebne informacije o procedurama 

i verifikacijama izvršenim u odnosu na troškove 

89


i) Daje smjernice Zajedničkom odboru za monitoring i obezbjeđuje mu dokumenta 

potrebna za odobrenje monitoringa kvaliteta implementacije programa u svijetlu 

njegovih posebnih ciljeva 

j) Izrađuje i, nakon odobrenja Zajedničkog odbora za monitoring, dostavlja Komisiji 

godišnje i konačne izvještaje o implementaciji iz člana 112 Uredbe o sprovođenju IPA 

k) Obezbjeđuje da se poštuju potrebe informisanja navedene u članu 62 člana 112 

Uredbe o sprovođenju IPA 

Upravno tijelo dostavlja Komisiji detaljan opis sistema upravljanja i kontrole usvojenih u 

skladu sa članom 115 člana 112 Uredbe o sprovođenju IPA. 

Kako bi ispunio sve svoje zadatke, Upravno tijelo će biti podržano od strane Zajedničkog 

tehničkog sekretarijata. 

3-1-4 Zajednički tehnički sekretarijat 

Zajednički tehnički sekretarijat je uspostavljen od strane Upravnog tijela 4 , u dogovoru sa 

zemljama učesnicama i predstavlja glavnu tehničko- administrativnu strukturu kojom se 

podržava program. On pomaže Upravnom tijelu, Zajedničkom odboru za monitoring, 

Zajedničkom upravnom odboru, Tijelu za odobravanje i Tijelu za reviziju u izvršavanju 

njihovih zadataka. 

Zajednički tehnički sekretarijat biće osnovan u Italiji, u Akvili. 

Nadležna struktura: REGIONE ABRUZZO 

Adresa: Piazza Santa Giusta, Palazzo Centi –L’Aquila 

Email: info@adriaticoipa.com 

Zadaci zajedničkog tehničkog sekretarijata su: 

a) olakšavanje odnosa između zainteresovanih strana 

b) objavljivanje informacija o programu 

c) pomoć pri izradi poziva za Podnošenje ponuda 

d) sakupljanje prijedloga projekta 

e) organizacija Zajedničkog odbora za monitoring, Zajedničkog upravnog odbora i 

ostalih sastanaka 

f) potvrđivanje formalne prihvatljivosti projekta 

g) preliminarna ocjena prijedloga projekta 

h) podržava upravne strukture programa u njihovim zadacima 

i) sakupljanje i procesuiranje podataka o implementaciji projekta u svrhu monitoringa 

implementacije 

j) sakupljanje izvještaja o napretku od glavnih korisnika 

Zaposleni u Zajedničkom tehničkom sekretarijatu, koji su angažovani i upućeni od strane 

Upravnog tijela, se biraju putem javnih oglasa i moraju ispunjavati potrebne profesionalne 

zahtjeve i raspolagati znanjem jezika zemalja koje učestvuju u programu. 

3-1-5- Kancelarija za kontrolu prvog stepena 

4 član 102 uredbe o sprovođenju IPA 

90


Da bi se razvila organizacija Sistema kontrole prvog stepena u kontekstu aktivnosti na 

podršci Upravnom tijelu, namjerava se uspostaviti Kancelarija za kontrolu prvog stepena 

(FLCO – First Level Control Office) i Decentralizovane kancelarije u okviru administracija 

Država članica/Zemalja kandidata/Zemalja potencijalnih kandidata koje kontrolišu sve 

aktivnosti ili djelove aktivnosti koje se sprovode u prihvatljivim područjima. 

FLCO vrši sljedeće zadatke: 1) koordinacija aktivnosti decentralizovanih kancelarija za 

kontrolu; 2) garantovanje uniformnosti u tumačenju i procjeni prihvatljivosti troškova; 3) 

kontrola poklapanja podataka o troškovima u napretku korisnika, koji su unijeti u sistem 

decentralizovanih kancelarija prema teritorijalnoj kvalifikovanosti, sa podacima unijetim u 

finansijski napredak Prioriteta 4; 4) primanje svih potvrda obračunatih troškova od korisnika, 

potrvrđivanje formalne ispravnosti izjava o validnim troškovima i priprema izjava o troškovima 

koje se šalju Tijelu za ovjeravanje; 5) nadzor sistema praćenja informacija i potvrđivanje i 

konsolidacija podataka o troškovima; 6) obrada podataka i priprema izvještaja o finansijskom 

napretku Programa. 

FLCO je odgovoran za verifikaciju dokumenata svih (100%) aktivnosti za koje su korisnici 

ispunili Izjavu o troškovima, kako bi verifikovali prihvatljivost troškova prema sljedećim 

principima: 

1) princip efektivnosti: zahtijeva verifikaciju da su troškove napravili korisnici ili njihovi 

partneri u implementaciji projekta; 

2) princip legitimnosti: zahtijeva verifikaciju da su troškovi u skladu sa pravilima EU i 

nacionalnim pravilima; 

3) princip lokalizacije aktivnosti: zahtijeva verifikaciju da je trošak nastao u aktivnostima 

koje su sprovedene na područjima prihvatljivim za Program; 

4) princip dokumentovanog dokaza: zahtijeva dokumentovanje troškova sa računima ili 

računovodstvenim zapisima ekvivalentne pravne validnosti. 

FLCO može od korisnika u određenim slučajevima zahtijevati dodatne dokumente. 

Procedura koja se tiče kontrole prvog stepena mora početi pripremama za obračun troškova 

od strane svakog od korisnika koji se tiču aktivnosti pod njihovom nadležnošću. Da bi to 

uspjeli, svaki od korisnika mora sprovesti administrativnu i računovodstvenu procjenu 

dokumentacije koja potkrjepljuje Izjavu o troškovima i mora zabilježiti te aktivnosti u 

kontrolnoj listi za samo-procjenu koju podnosi pojedinac odgovoran za kontrolu prvog 

stepena a koja će se podnijeti sa izjavom. 

FLCO nadležna za svaku zemlju verifikuje dokumente za sve aktivnosti (100%) za koje 

korisnici prijave troškove kako bi potrvdili prihvatljivost. Nakon verifikacije, FLCO izdaje 

potvrdu o prihvatljivosti troškova ili, ukoliko je potrebno, zahtijeva dodatnu dokumentaciju 

kako bi se proširila ona koja su već podnijeli korisnici. 

Potrvrda o troškovima se dostavlja: 1) korisniku na kojeg se obračun odnos; 2) Kancelariji za 

kontrolu prvog stepena; 3) vodećem korisniku. 

Nakon verifikacije dokumenata, Kancelarija za kontrolu prvog stepena – decentralizovana 

kancelarija sprovodi na licu mjesta verifikaciju slojevitog uzorkovanja aktivnosti po vrsti 

aktivnosti i po korisniku. 

3-1-6- Sistem decentralizovanog monitoringa 

Implementacija programa zahtijeva strukture podrške Upravnom tijelu kao i 

zemljama/regionima. 

91


Na centralizovanom nivou, Upravnom tijelu podršku pruža Zajednički tehnički sekretarijat i 

FLCO. 

Pomoć je takođe predviđena na decentralizovanom i lokalnom/regionalnom nivou kako bi se 

garantovalo poštovanje kriterijuma i smjernica predstavljenih u Programu. 

Zadatak tehničke pomoći na lokalnom nivou podrazumijeva pomoć potencijalnim aplikantima 

kao i pomoć javnim teritorijalnim strukturama koje učestvuju u programu (sa posebnim 

osvrtom na aktivnosti povezane sa sistemom monitoringa). Ovo podrazumijeva sve aktivnosti 

koje se odnose na centralni sistem monitoringa: prikupljanje podataka na nivou projekta 

(proceduralni, finansijski i fizički indikatori) za svaku zemlju/region uključen u Program. 

3-1-7- Tijelo za ovjeravanje 

Tijelo za ovjeravanje je odgovorno za pravilnu ovjeru troškova nastalih u implementaciji 

Programa. 

Tijelo za ovjeravanje Programa je funkcionalno nezavisno od Upravnog tijela i Revizorskog 

tijela. 

Tijelo za ovjeravanje Programa će biti smješteno u Italiji, u L’Akvili, sa sljedećom strukturom: 

Nadležna struktura: 

Adresa: 

E-mail: 

REGIONE ABRUZZO 

SERVIZIO AUTORITÀ DI CERTIFICAZIONE 

Via Leonardo da Vinci, Palazzo Silone – 67100 L’Aquila 

servautcert@regione.abruzzo.it 

Tijelo za ovjeravanje, kako je i predviđeno članom 104 Uredbe za sprovođenje IPA-e, je 

odgovorno za: 

(a) sastavljanje i dostavljanje Komisiji ovjerenih izveštaja o troškovima i zahtjeva za 

plaćanjem; 

(b) ovjeru da je: 

I. izveštaj o troškovima tačan, da je rezultat pouzdanih računovodstvenih sistema 

i da je zasnovan na pratećim dokumentima koji se mogu potvrditi; 

II. prijavljeni trošak u skladu sa primjenjivim pravilima Zajednice i nacionalnim 

pravilima i da je nastao u vezi sa aktivnostima koje su izabrane za finansiranje u 

skladu sa kriterijumima koji se primjenjuju na Program i koji su u skladu sa 

pravilima Zajednice i nacionalnim pravilima; 

(c) obezbjeđenje da je u svrhe ovjeravanja primilo odgovarajuće informacije od 

Upravnog tijela o postupcima i ovjerama koje se obavljaju u vezi sa troškovima koji su 

obuhvaćeni izvještajima o troškovima; 

(d) uzimanje u obzir u svrhe sertifikacije rezultata svih revizija izvršenih od strane i u 

okviru odgovornosti Revizorskog tijela; 

92


(e) vođenje računovodstvene evidencije troškova prijavljenih Komisiji u 

kompjuterizovanom obliku. Upravna tijela i Revizorska tijela imaju pristup svim ovim 

informacijama. Na osnovu pisanog zahtjeva Komisije, Tijelo za ovjeravanje 

obezbjeđuje Komisiji informacije, u roku od 10 radnih dana od prijema zahtjeva ili u 

nekom dogovorenom periodu, u svrhe obavljanja provjere dokumentacije i provjere 

na licu mjesta; 

(f) vođenje računa iznosa povraćenih i povučenih nakon poništenja cijelog ili dijela 

doprinosa za neku aktivnost. Povraćeni iznosi se otplaćuju generalnom budžetu 

Evropske unije prije završetka Programa njihovim oduzimanjem iz sljedećeg 

izvještaja o troškovima; 

(g) slanje Komisiji, do 28. februara svake godine, izjave koja identifikuje sljedeće za 

svaku osu prioriteta Programa: 

I. iznose povučene iz izvještaja o troškovima koji su dostavljeni u toku prethodne 

godine poslije poništenja cijelog ili dijela javnog doprinosa za neku aktivnost; 

II. povraćene iznose koji su oduzeti iz ovih izvještaja o troškovima; 

III. izvještaj o iznosima koji se vraćaju do 31. decembra prethodne godine 

klasifikovani po godini u kojoj su izdati nalozi za povraćaj. 

Tijelo za ovjeravanje je tijelo nadležno za primanje uplata od Komisije i vršenje uplata 

vodećim korisnicima. 

3-1-8- Revizorsko tijelo 

Revizorsko tijelo, kako je i definisano članom 105 Uredbe za sprovođenje IPA-e, je 

odgovorno za provjeru efikasnog funkcionisanja sistema upravljanja i kontrole. 

Revizorsko tijelo Programa je funkcionalno nezavisno od Upravnog tijela i Tijela za 

ovjeravanje. 

Revizorsko tijelo Programa će biti smješteno u Italiji, u L’Akvili, sa sljedećom strukturom: 

Nadležna struktura: 

Adresa: 

E-mail: 

REGIONE ABRUZZO 

STRUTTURA SPECIALE DI SUPPORTO “CONTROLLO 

ISPETTIVO-CONTABILE“ 

Via Leonardo da Vinci 6 – 67100 L’Aquila 

servcontisp@regione.abruzzo.it 

Revizorsko tijelo Programa će koristiti nezavisnu operativnu strukturu koja se bira kroz 

otvoreni tender. 

Revizorskom tijelu Programa će pomagati grupa revizora koja se sastoji od prestavnika 

svake od zemalja koje učestvuju u Programu a koji izvršavaju obaveze predviđene članom 

105 Uredbe za sprovođenje IPA-e. Grupa revizora će biti osnovana u roku od tri mjeseca 

nakon donošenja odluke kojom se odobrava Program prekogranične saradnje. Sama će 

donijeti svoj poslovnik. Njome će predsjedavati revizorsko tijelo Programa prekogranične 

saradnje. 

Revizorsko tijelo, shodno članu 105 Uredbe za sprovođenje IPA-e, je odgovorno za: 

93


(a) obezbjeđenje da se revizije vrše radi potvrde efikasnog funkcionisanja 

sistema upravljanja i kontrole Programa prekogranične saradnje; 

(b) obezbeđenje da se revizije vrše na aktivnostima na osnovu 

odgovarajućeg uzorka radi potvrde prijavljenih troškova; 

(c) do 31. decembra svake godine od godine nakon usvajanja Programa do 

četvrte godine nakon posljednje budžetske obaveze: 

i. dostavljanje Komisiji godišnjeg kontrolnog izvještaja kojim se 

utvrđuju nalazi revizija obavljenih u prethodnom 

dvanaestomjesečnom periodu koji se završava 30. juna date 

godine i izvještava o svim nedostacima utvrđenim u sistemima za 

upravljanje i kontrolu programa. Prvi izvještaj koji se dostavlja do 

31. decembra godine nakon usvajanja Programa, pokriva period 

od 1. januara godine usvajanja do 30. juna godine nakon 

usvajanja Programa. Informacije koje se odnose na revizije 

obavljene poslije 1. jula četvrte godine nakon posljednje 

budžetske obaveze sadržane su u završnom kontrolnom 

izvještaju koji potkrjepljuje izjavu o završetku o kojoj je reč u tački 

(d) ovog stava. Ovaj izveštaj se zasniva na revizijama sistema i 

revizijama aktivnosti obavljenih po tačkama (a) i (b); 

ii. izdavanje mišljenja, na osnovu kontrola i revizija obavljenih u 

okviru njegove odgovornosti, o tome da li sistem upravljanja i 

kontrole funkcioniše efikasno, kako bi se obezbijedila dovoljna 

garancija da su izvještaji o troškovima dostavljeni Komisiji tačni i, 

kao posledica toga, dovoljna garancija da su osnovne transakcije 

zakonite i regularne. 

(d) dostavljanje Komisiji najkasnije do 31. decembra pete godine nakon 

posljednje budžetske obaveze izjave o završetku kojom se utvrđuje 

validnost zahtjeva za plaćanjem konačne razlike i zakonitost i regularnost 

osnovnih transakcija koje pokriva završni izvještaj o troškovima, koju prati 

završni kontrolni izvještaj. Ova izjava o završetku se zasniva na 

cjelokupnom revizorskom poslu koji je obavljen od strane i u okviru 

odgovornosti revzorskog tijela. 

Ako slabosti otkrivene u sistemima upravljanja ili kontrole ili nivo neregularnih troškova ne 

dozvoljava pribavljanje nekvalifikovanog mišljenja za godišnje mišljenje iz člana 105 (1)(c)(ii) 

Uredbe za sprovođenje IPA-e, Revizorsko tijelo daje razloge i ocjenjuje obim problema i 

njegov finansijski uticaj. 

Revizija se vrši svakih 12 mjeseci počev od 1. jula 2008. godine. 

Revizorsko tijelo obezbjeđuje da cijeli revizorski posao slijedi međunarodno priznate 

revizorske standarde i garantuje da su subjekti koji vrše reviziju nezavisni te da ne postoji 

konflikt interesa. 

3-2- RAZVOJ I IZBOR PROJEKATA 

94


Cilj programa jesu visoko kvalitetni projekti strateškog karaktera orjentisani ka rezultatima 

relevantnim za programsku oblast. 

Izbor projekata je u nadležnosti Zajedničkog nadzornog odbora (Zajednički nadzorni odbor 

će ovu funkciju delegirati Zajedničkom upravnom odboru) uz pomoć Zajedničkog tehničkog 

sekretarijata. 

Zajednički nadzorni odbor može takođe uvesti elemente „od vrha prema dolje“ za 

stimulisanje proizvodnje kako bi se postigli visoko kvalitetni prekogranični projekti. Ovi 

elementi između ostalog mogu uključivati: 

(a) otvorene pozive za podnošenje prijedloga projekata (upućene svim potencijalnim 

aplikantima, da bi podnijeli projektne ideje koje odgovaraju programskim 

prioritetima); 

(b) ograničene pozive za podnošenje prijedloga projekata: 

(i) koji se fokusiraju na programske prioritete (uz detaljan opis projekta); 

(ii) koji sužavaju ciljnu grupu potencijalnih projektnih partnera; 

(iii) koji utvrđuju posebne kriterijume prihvatljivosti i kvaliteta po pitanju broja partnera, 

aktivnosti, itd. 

Priprema za ograničene pozive može biti praćena tematskim seminarima na nivou strana 

zainteresovanih za projekat (ciljne grupe, eksperti, upravna tijela programa, itd.) kako bi se 

definisala potencijalna polja strateške saradnje, koja mogu poslužiti i kao osnova za 

objavljivanje poziva. 

Konačno odobravanje ili odbijanje projekata je odgovornost Zajedničkog nadzornog odbora. 

Zajednički nadzorni odbor može osnovati pododbore i uključiti strane eksperte u izradu i 

izbor projekata ukoliko je to potrebno. 

Detaljnu proceduru za izradu, prijavu i izbor projekata će utvrditi Zajednički tehnički 

sekretarijat, uz odobrenje Zajedničkog nadzornog odbora. 

3-2-1- Izrada projekta 

Korisnicima koji razvijaju projekte će se pružiti pomoć i podrška. Sve zemlje korisnice će biti 

odgovorne za vođenje kampanja o podizanju svijesti o sredstvima dostupnim potencijalnim 

korisnicima. 

Prilikom izrade projekata mora se garantovati: 

(a) da svi potencijalni aplikanti i projektni partneri dobijaju iste informacije bez obzira gdje 

se nalaze; 

(b) podrška uspostavljanju partnerstava, pružanjem pomoći u pronalaženju 

zaintersovanih aktera, npr. putem baza podataka ili promotivnih skupova; 

(c) pružanje tehničke pomoći projektima (npr. u formi modela ugovora, itd.). 

3-2-2- Izbor projekta 

Izbor projekata će biti u opštoj nadležnosti Zajedničkog nadzornog odbora. Kako bi se 

ostvarili programski ciljevi, Zajednički nadzorni odbor će tražiti projekte stvarnog 

prekograničnog karaktera, koji se oslikava u sljedećem: 

95


(a) relevantnost predmeta/teme 

(b) konkretnost predviđenih rezultata i uticaja 

(c) kvalitet partnerstva u projektu 

(d) ekonomičnost u pogledu mobilizovanih resursa (finasijskih, ljudskih, prirodnih i 

kulturnih) 

(e) uticaj projekta na životnu sredinu. 

U procesu izbora, prilkom odobravanja prijave primjenjuju se dvije grupe kriterijuma. Prva se 

sastoji od kriterijuma prihvatljivosti – utvrđuje minimum zahtjeva koje prijava mora 

ispunjavati. Projekti koji ne ispune kriterijume prihvatljivosti se isključuju. Druga grupa 

kriterijuma se sastoji od kriterijuma kvaliteta – ovi kriterijumi predstavljaju osnovu za procjenu 

projekata prilikom rangiranja projekata za selekciju. 

Detaljne kriterijume (uključujući kriterijume prihvatljivosti i kvaliteta) koji se koriste prilikom 

izbora projekata će utvrditi Zajednički tehnički sekretarijat i odobriti Zajednički nadzorni 

odbor, o čemu će biti obaviješteni potencijalni aplikanti u formi detaljnog Priručnika za 

aplikante. 

Zajednički nadzorni odbor može ograničiti krug prihvatljivih aplikanata u bilo kojem pozivu za 

podnošenje prijedloga projekata, uzimajući u obzir posebne uslove datog poziva. 

3-3- SISTEMI ZA SPROVOĐENJE 

3-3-1- Monitoring 

Upravno tijelo i Zajednički nadzorni odbor, kroz sistem monitoringa, obezbjeđuju praćenje 

Programa. 

U tom cilju, Upravno tijelo je odgovorno 17 za implementaciju kompjuterskog sistema u 

institucijama, radi bilježenja i skladištenja računovodstvenih podataka za svaku aktivnost 

koja se sprovodi kako bi se osiguralo fizičko, finansijsko i proceduralno praćenje Programa. 

Posebna pažnja se mora posvetiti mogućnosti da se indikatorima ishoda i rezultata izmjeri 

napredak i efikasnost u realizaciji prioriteta. 

Struktura odgovorna za monitoring potvrđuje kvalitet i kompletnost podataka dostavljenih od 

strane vodećih partnera kako bi se obezbjedila tačnost, pouzdanost i podudarnost praćenih 

informacija. 

Podaci dobijeni iz kompjuterizovanog sistema monitoringa će biti dostupni, u različitim 

oblicima, subjektima uključenim u sprovođenje, na osnovu njihovih potreba (Evropska 

komisija, Zajednički nadzorni odbor, Evaluator, itd.). 

Upravno tijelo će koristiti finansijske, fizičke i proceduralne podatke za obradu godišnjih 

izvještaja koji se prosljeđuju Evropskoj komisiji, nakon što ih odobri Zajednički nadzorni 

odbor. 

Razmjena podataka između Evropske komisije i Upravnog tijela se vrši elektronski, u skladu 

sa članom 111 „Dogovori za praćenje“ Uredbe za sprovođenje IPA-e. 

Godišnji izvještaji se objavljuju na zvaničnom sajtu Programa. 

17 Član 103(b) Uredbe za sprovođenje IPA-e 

96

3-3-2- Evaluacija 


Cilj evaluacije jeste da se poboljša kvalitet, djelotvornost i koherentnost Programa, strategije i 

implementacije, uzimajući u obzir posebne strukturalne probleme date teritorije ili sektora. 

I ex-ante evaluacija Programa, radi optimizacije raspodjele sredstava i poboljšanja kvaliteta 

Programa, i Strateška procjena uticaja na životnu sredinu (SEA) su sprovedene uporedo sa 

izradom ovog dokumenta. 

Tokom programskog perioda, sprovodiće se razne tematske evaluacije koje za cilj imaju 

identifikovanje važnih elemenata, kako bi se podržale odluke o izmjeni Programa, naročito 

kada indikatori pokazuju da Program ne uspijeva da ispuni svoje ciljeve. 

Evaluacije se finansiraju iz sredstava opredijeljenih za tehničku pomoć a vrše ih eksperti i 

organizacije – unutrašnje (iz administracije) ili spoljašnje – koje rade nezavisno od Upravnog 

tijela, Tijela za ovjeravanje i Revizorskog tijela. 

Rezultati evaluacija se dostavljaju Zajedničkom nadzornom odboru prije nego što se pošalju 

Evropskoj komisiji i objave shodno propisima koji se primjenjuju kada je riječ o pristupu 

dokumentima. 

3-3-3- Finansijski tokovi 

Prema članu 122 Uredbe za sprovođenje IPA-e, plaćanja se mogu vršiti kao 

predfinansiranje, privremeno plaćanje i plaćanje konačne razlike. Odobrenje opisa sistema 

upravljanja i kontrole od strane Komisije (član 115 Uredbe za sprovođenje IPA-e) i izvještaj o 

procjeni usklađenosti (član 116 Uredbe za sprovođenje IPA-e) su preduslovi za isplatu 

predfinansiranja. 

Razmjena informacija o finansijskim transakcijama, troškovima projekta i zahtjevima za 

plaćanje 18 , između Evropske komisije i imenovanog tijela se vrši putem e-maila. 

Kako je predviđeno članom 128 Uredbe za sprovođenje IPA-e, Evropska komisija isplaćuje 

jedan predfinansirajući iznos. Predfinansirajući iznos čini 25% doprinosa Zajednice Programu 

za prve tri godine. 

Imenovano tijelo će otplatiti Evropskoj komisiji ukupan iznos predfinansiranja ukoliko se u 

roku od dvadeset četiri mjeseca od dana kada Evropska komisija uplati predfinansirajući 

iznos ne podnese nijedan zahtjev za plaćanjem. 

Privremeno plaćanje može vršiti Evropska komisija, nakon prijema zahtjeva za plaćanje, 

izvještaja o troškovima u skladu sa članom 124 Uredbe za sprovođenje IPA-e i posljednjeg 

godišnjeg izvještaja. 

Tijelo za ovjeravanje klasifikuje zahtjeve za privremeno plaćanje, stavlja digitalni potpis i šalje 

ih Evropskoj komisiji. 

Tijelo za ovjeravanje vrši uplatu direktno vodećem partneru. Vodeći partner je odgovoran za 

raspodjelu uplate partnerima u projektu. 

18 Član 122(4) Uredbe za sprovođenje IPA-e 

97


Posljednja faza finansijskih tokova se odnosi na plaćanje konačne razlike. U ovoj fazi se 

primjenjuju isti principi i ista sredstva kao i za privremena plaćanja, u skladu sa uslovima 

utvrđenim članom 133 Uredbe za sprovođenje IPA-e. 

Dospjela kamata pripada zemljama korisnicama i može se koristiti samo za program. Iznos 

kamate određuje Komisija kada se Program definitivno završi, u skladu sa članom 36 Uredbe 

za sprovođenje IPA-e. 

3-3-4- Prihvatljivost troškova 

Shodno članu 89 Uredbe za sprovođenje IPA-e, troškovi su prihvatljivi ako su stvarno plaćeni 

između 1. januara 2007. godine i 31. decembra treće godine nakon posljednje budžetske 

obaveze, za aktivnosti ili dio aktivnosti sprovedenih u Državama članicama, a koji su nastali 

nakon potpisivanja finansijskog sporazuma za aktivnosti ili dio aktivnosti sprovedenih u 

zemljama korisnicama. 

Iz sredstava Zajednice se mogu finansirati troškovi nastali u sprovođenju aktivnosti ili dijela 

aktivnosti do granice od 20% iznosa doprinosa Zajednice Programu, u oblastima definisanim 

u okviru teritorijalnih odstupanja u skladu sa članom 97 Uredbe za sprovođenje IPA-e 

(definisano u poglavlju 1.3 – tabela 2). 

U skladu sa članom 34(3) i 89(2) Uredbe za sprovođenje IPA-e, sljedeći troškovi nijesu 

prihvatljivi: 

(a) porezi, uključujući poreze na dodatu vrijednost; 

(b) carinske i uvozne dažbine, ili neke druge dažbine; 

(c) kupovina, izdavanje ili najam zemljišta i postojećih objekata; 

(d) novčane kazne, finansijski penali i troškovi sudskog postupka; 

(e) troškovi poslovanja; 

(f) polovna oprema; 

(g) bankarski troškovi, troškovi garancija i slični troškovi; 

(h) troškovi konverzije, troškovi i gubici u konverziji povezani sa bilo kojim posebnim 

računima komponente u eurima, kao i drugi čisto finansijski troškovi; 

(i) doprinosi u naturi; 

(j) kamata na dug; 

(k) kupovina zemljišta u iznosu koji prelazi 10% prihvatljivih troškova date aktivnosti. 

Odstupanjem od navedenog, sljedeći troškovi su prihvatljivi: 

(l) porezi na dodatu vrijednost, ako su ispunjeni sljedeći uslovi: ako ne postoji povraćaj 

poreza na dodatu vrijednost na neki način, ako je utvrđeno da njih snosi krajnji 

korisnik, i ako su oni jasno naznačeni u prijedlogu projekta; 

(m) dažbine za transnacionalne finansijske transakcije; 

(n) gdje sprovođenje neke aktivnosti zahtijeva otvaranje posebnog računa ili posebnih 

računa, bankarski troškovi za otvaranje i održavanje računa; 

(o) honorari za pravne savjete, troškovi notara, troškovi tehničkih ili finansijskih 

stručnjaka, i troškovi računovodstva ili revizije, ukoliko su direktno povezani sa 

kofinansiranom aktivnošću i potrebni za njenu pripremu ili sprovođenje; 

(p) troškovi garancija koje obezbjeđuje banka ili druge finansijske institucije, u obimu u 

kojem su takve garancije potrebne po nacionalnom zakonodavstvu ili zakonodavstvu 

Zajednice; 

(q) režijski troškovi, pod uslovom da su zasnovani na realnim troškovima koji se pripisuju 

sprovođenju konkretne aktivnosti. Paušalni iznosi zasnovani na prosječnim 

98


troškovima ne mogu prelaziti 25% onih direktnih troškova aktivnosti koji mogu uticati 

na nivo režijskih troškova. Obračun se propisno dokumentuje i periodično revidira. 

Pored tehničke pomoći, sljedeći troškovi koje plaćaju javni organi u pripremi ili sprovođenju 

neke aktivnosti su prihvatljivi: 

(r) troškovi profesionalnih usluga koje pruža javni organ sem krajnjeg korisnika u 

pripremi ili sprovođenju neke aktivnosti; 

(s) troškovi obezbjeđenja usluga koje se odnose na pripremu i sprovođenje neke 

aktivnosti koju obezbjeđuje javni organ koji je i sam krajnji korisnik i koji izvršava neku 

aktivnost za svoj račun bez pozivanja na druge spoljnje pružaoce usluga ako su to 

dodatni troškovi i odnose se ili na trošak stvarno ili direktno plaćen za kofinansiranu 

aktivnost. 

3-3-5- Sistem finansijske kontrole i izvještavanja 

Upravljanje finansijskim sredstvima dodijeljenim Programu se vrši u skladu sa 

administrativnim i računovodstvenim pravilima Zajednice i date zemlje, uz korišćenje 

pozdanih kriterijuma finansijskog upravljanja. 

Prema članu 128 Uredbe za sprovođenje IPA-e, predfinansiranje iznosi 25% prve tri 

budžetske obaveze prema Programu. 

Tijelo za ovjeravanje vrši uplatu direktno vodećem partneru. Vodeći partner je odgovoran za 

raspodjelu uplate svim pojedinačnim partnerima u projektu. 

Vodeći partneri korisnika, u redovnim intervalima definisanim ugovorom o subvencijama, 

predstavljaju račune troškova nastalih u sprovođenju aktivnosti i s njima povezane zahtjeve 

za nadoknadu. 

Podnošenje zahtjeva za nadoknadu pokreće vodeći partner tako što ga dostavlja Upravnom 

tijelu. Original zahtjeva prati sva potrebna dokumentacija u vidu ovjerene kopije računa. 

Upravno tijelo je odgovorno za upravljanje i kontrolu cijelog Programa. Ono naročito 

garantuje efikasnost sistema kontrole, u skladu sa članovima 101-105 Uredbe za 

sprovođenje IPA-e. 

Prije predstavljanja prvog zahtjeva za isplatu, Komisiji se dostavlja detaljan opis sistema 

kontrole i upravljanja, sa posebnim akcentom na organizaciju postupaka koje su usvojili 

Upravno tijelo, Tijelo za ovjeravanje i Revizorsko tijelo. 

Pored informacija predviđenih članom 115(2)(3) Uredbe za sprovođenje IPA-e, opis sistema 

upravljanja i kontrole podrazumijeva i potvrdu postupaka pristupa informacijama za tri 

organa: Upravno, Revizorsko i Tijelo za ovjeravanje (član 115(2)(3) Uredbe za sprovođenje 

IPA-e). 

Kako bi se trošak potvrdio, u skladu sa članom 108 Uredbe za sprovođenje IPA-e, svaka 

zemlja učesnica mora uspostaviti sistem kontrole prvog stepena koji omogućava potvrdu da 

su finansirani proizvodi i usluge stvarno isporučeni, da su se prijavljeni troškovi stvarno desili 

i da su troškovi usklađeni sa nacionalnim i propisima Zajednice, za finansirane aktivnosti. U 

tu svrhu svaka zemlja učesnica mora imenovati lica odgovorna za provjeru zakonitosti i 

regularnosti troškova prijavljenih od strane svakog krajnjeg korisnika koji učestvuje u 

aktivnosti. 

99


Kada se finansirani proizvodi i usluge odnose na cijelu aktivnost, verifikaciju vrši kontrolor 

zemlje učesnice u kojoj se nalazi vodeći partner. Svaka zemlja učesnica mora obezbijediti 

potvrdu troška od strane kontrolora u roku od tri mjeseca od dana kada vodeći partner 

dostavi dokumente. 

Revizorsko tijelo, u skladu sa članom 105 Uredbe za sprovođenje IPA-e, prilikom kontrola 

verifikuje efikasno funkcionisanje sistema kontrole i upravljanja za cijeli period sprovođenja. 

Tijelo za ovjeravanje, u skladu sa članom 104 Uredbe za sprovođenje IPA-e, takođe 

doprinosi aktivnostima nadzora, potvrđujući tačnost i prihvatljivost izvještaja o troškovima i 

njihovu zasnovanost na pouzdanim računovodstvenim sistemima. To se vrši na osnovu 

rezultata nadzora, verifikacije i revizije koje sprovodi Upravno tijelo i Revizorsko tijelo. 

Zemlje učesnice su odgovorne za upravljanje i kontrolu regularnosti finansiranih aktivnosti; 

one naročito moraju identifikovati i ispraviti neregularnosti i povratiti isplaćene nepropisne 

iznose i, ukoliko je to slučaj, kazne za zakašnjelo plaćanje. One moraju obavijestiti Evropsku 

komisiju i informisati je o relevantnim nacionalnim sudskim i administrativnim procedurama i 

napretku eventualnih sudskih postupaka koji se vode zbog neregularnosti. 19 

Tijelo za ovjeravanje preuzima obavezu da povrati sve nepropisno isplaćene iznose tako što 

ih potražuje od vodećeg partnera. Prema postojećim sporazumima između projektnih 

partnera, vodeći partner će zauzvrat te iznose potraživati od projektnih partnera koji su 

počinili neregularnosti. Ukoliko vodeći partner ne uspije da te iznose povrati od projektnih 

partnera, zemlja učesnica, u kojoj se nalazi projektni partner, će morati isplati te iznose Tijelu 

za ovjeravanje. 

3-3-6- Informisanje i javnost 

Zemlje učesnice i Upravni organi, shodno članu 103(k) Uredbe za sprovođenje IPA-e, 

garantuju poštovanje njihovih obaveza u pitanjima javnosti i informisanja i pojedinačnih 

finansiranih aktivnosti. Komunikacioni plan, i sve njegove važne izmjene, sačinjava Upravno 

tijelo a odobrava Zajednički nadzorni odbor. 

Javnost i informisanje, u skladu sa članom 62 Uredbe za sprovođenje IPA-e, će biti predmet 

sveobuhvatne strategije informisanja i javnosti koja za cilj ima informisanje i učešće najšireg 

mogućeg kruga javnih i privatnih aktera, kao i širenje rezultata. Strategija će koristiti sve 

raspoložive kanale komunikacija za širenje informacija. 

Opšti cilj strategije jeste da naglasi ulogu Zajednice i obezbijedi transparentnost pomoći iz 

fondova, aktivnim širenjem informacija i stvaranjem platformi za podsticanje razmjene 

iskustava radi podizanja svijesti kod opšte javnosti. 

Posebni ciljevi ove strategije su: 

(a) širenje informacija o mogućnostima stvorenim Programom i obezbjeđenje 

transparentnosti za ciljne grupe Programa, uključujući relevantne aktere pojednih 

prioriteta Programa; 

(b) potpuno upoznavanje opšte javnosti sa rezultatima i koristima koje donose 

prekogranični projekti; 

(c) informisanje, precizno i tačno, potencijalnih korisnika o pravililma i procedurama za 

garantovanje pravilne implementacije projekta. 

19 Član 114 Uredbe za sprovođenje IPA-e 

100


Komunikacija bi prvenstveno trebala biti usmjerena ka potencijalnim aplikantima i korisnicima 

kako bi se osigurala njihova pravilna i pravovremena informisanost o mogućnostima 

finansiranja i o pozivima za podnošenje prijedloga projekata. 

Druga ciljna grupa je opšta javnost koja bi, kao indirektni korisnik, trebala biti informisana o 

rezultatima i koristima koje se postižu projektima. 

Upravno tijelo ima opštu odgovornost za komuniciranje sa korisnicima i javnošću na osnovu 

Plana informisanja i javnosti, koji obuhvata indikativni budžet za sprovođenje kojeg odobrava 

Zajednički nadzorni odbor na godišnjem nivou. 

Upravno tijelo je odgovorno za izradu Plana informisanja i javnosti za cijeli programski 

period, i to na godišnjem nivou. Takođe se mora pripremati informacioni materijal za širenje; 

kreirati, održavati i ažurirati Internet stranica; organizovati događaji za informisanje partnera 

iz programskih oblasti; odgovarati na svaki zahtjev za dostavljenem informacija; organizovati 

velike informativne kampanje za objavljivanje početka Programa ili barem jedna velika 

informativna aktivnost godišnje; predstaviti ili raspisivanje poziva za podnošenje prijedloga ili 

ostvarenja Programa uključujući, gdje je to relevantno, važne projekte; i publikovati spisak 

korisnika, nazive odobrenih informacija i iznos javnih sredstava dodijeljenih za aktivnosti. 

Godišnji izvještaji i krajnji izvještaj o implementaciji Programa bi trebao sadržati neke 

primjere mjera za informisanje i javnost Programa koje su preduzete prilikom sprovođenje 

komunikacionog plana. 

101


102

ipa jadranski prekogranični program saradnje - Fond "Evropski ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?