Toymisritið Samskipað røkt og viðgerð 2010 - Landssjúkrahúsið

Psykiatriski
depilin
Toymisskipanin
- Samskipað røkt og viðgerð -

Toymisskipanin
Psykiatriski depilin- Landssjúkarhúsið
J.C. Svabos gøta
FO-100 Tórshavn
Skrivað hava:
Fylgitoymi 1: 31. mars 2008 – 27. juni 2008
Sanne Storm, cand.mag. í musikkterapi
Súsanna Winther Poulsen, ergoterapeutur
Oddbjørg Johansen, sjúkrarøktarfrøðingur
Eydna Iversen Lindenskov, sjúkrarøktarfrøðingur
Elisabeth Guttesen, sjúkrarøktarfrøðingur
Jana Mortensen, sjúkrarøktarfrøðingur
Fylgitoymi 2: 16. oktober 2008 – 1. mars 2010
Jana Mortensen, sjúkrarøktarfrøðingur
Elisabeth Guttesen, sjúkrarøktarfrøðingur
Kerstin Rasmussen, heilsurøktari
Eydna Iversen Lindenskov, sjúkrarøktarfrøðingur
Maria Vang, lækni
Súsanna Olsen, samfelagsfrøðingur
Gurði í Bartalsstovu, heilsurøktari
Anna Debes Hentze, sálarfrøðingur (frá 16. oktober 2008 til 1. mars 2009)
Ráðgevi:
Marianna Andreassen, cand.scient.soc
Prentumsiting: Prenta

Innihaldsyvirlit
Samandráttur ................................................................................. s. 6
Formæli ........................................................................................... s. 7
1 Inngangur ....................................................................................... s. 10
2 Psykiatri í heimsflokki ................................................................... s. 12
3 Heildarheilsufremjuætlan ............................................................ s. 14
4 Landssjúkrahúsið - ein hornasteinur undir heilsuverkinum ..................... s 15
5 Psykiatriska Paradigme ................................................................. s. 18
5.1 Heilsufremjing og fyribyrging ............................................. s. 19
6 Dygd ................................................................................................. s. 21
7 Sjúklingatrygd ................................................................................ s. 23
8 Depilin í broytingartíð ................................................................... s. 24
8.1 Leiðslubygnaður ...................................................................... s. 24
8.2 Skepsis og ørkymlan ................................................................ s. 26
8.3 Arbeiði og frítíð ....................................................................... s. 27
9 Toymi .............................................................................................. s. 28
9. 1 Faktoymi ................................................................................. s. 28
9. 2 Sertoymi ................................................................................. s. 28
9. 3 Funktiónstoymi ....................................................................... s. 28
9. 4 Allýsing ................................................................................... s. 29
9. 5 Pliktað samstarv ...................................................................... s. 29
9. 6 Møtiskylda ............................................................................. s. 30
9. 7 Stovnan av sertoymi ................................................................ s. 31
9. 8 Dialogfundur í mun til stovnan av sertoymi .............................. s. 31
9. 9 Verkætlanarlýsing ................................................................... s. 33
9.10 Samskiparaleikluturin .............................................................. s. 33
9.11 Fundarbygnaður ...................................................................... s. 35
9.12 Lyklapersónar .......................................................................... s. 36
9.13 Implementeringspersónar ....................................................... s. 36
9.14 Toymisbygging ......................................................................... s. 36
10 Samskipari av sjúklingagongdum ................................................ s. 39
11 Fyrisitingar- og fakligur leiðari ..................................................... s. 40
11.1 Fyrisitingar leiðari ................................................................... s. 40
11.2 Fakligur leiðari ......................................................................... s. 40
12 Tagnarskylda .................................................................................. s. 41

12.1 Tagnarskylda í mun til avvarðandi ............................................ s. 41
13 Samskifti ......................................................................................... s. 42
13.1 Samskifti og etikkur ................................................................ s. 43
13.2 Mikro ....................................................................................... s. 45
13.3 Hvat er dialogur, og hvat er kjak ............................................... s. 47
13.4 Meso ....................................................................................... s. 47
13.5 Makro ...................................................................................... s. 48
13.6 Avgerðarprosess ....................................................................... s. 48
13.7 Kunningartøkni ......................................................................... s. 50
14 Menning og læring ....................................................................... s. 53
14.1 Læringsumhvørvið á Psykiatriska deplinum ............................. s. 53
14.2 Persónlig menning ................................................................... s. 55
14.3 Faklig menning og læring .......................................................... s. 55
14.4 Argumentatión ........................................................................ s. 56
14.5 Lesa og viðgerða innanhýsis ...................................................... s. 56
14.6 Læra av royndum ..................................................................... s. 57
14.7 Skeið og útbúgving .................................................................. s. 57
14.8 “Learning by doing” .................................................................. s. 57
14.9 Klinik – læring grundað á praksis ............................................... s. 58
14.10 Fokus – uppmerksemi – kontekst ............................................ s. 58
14.11 “Lestrarvitjan” millum toymi ................................................... s. 58
14.12 Supervisjón ............................................................................ s. 59
15 Skjalprógvan ................................................................................. s. 60
16 Sjúklingagongd ............................................................................. s. 63
16.1 Visitatión ................................................................................. s. 64
16.2 Innleggingarsamtalan ............................................................... s. 67
16.3 Útgreining ............................................................................... s. 68
16.4 Røkt- og viðgerðartilboð .......................................................... s. 69
16.5 Útskriving ................................................................................ s. 70
16.6 Viðgerðarætlan ....................................................................... s. 70
17 Atkomuligheit ............................................................................... s. 71
17.1 Viðtalutíð til bráfeingis uppgávur .............................................. s. 71
17.2 Telefontíð til ambulant viðskiftafólk .......................................... s. 71
17.3 Læknavaktartelefonin .............................................................. s. 71
18 Diagnosutoymini .......................................................................... s. 72
18.1 Stovnan av diagnosutoymi ........................................................ s. 72

19 Leiklutsgreinan ............................................................................ s. 74
20 Avviklan/menning ........................................................................ s. 75
21 Konflikthandfaring ........................................................................ s. 76
21.1 Instrumentellar konfliktir .......................................................... s. 77
21.2 Áhugamálskonflikt ................................................................... s. 78
21.3 Virðiskonflikt ........................................................................... s. 78
21.4 Persónlig konflikt ..................................................................... s. 78
21.5 Ósemjutrappan ....................................................................... s. 79
21.6 Atburðir í mun til konfliktir ...................................................... s. 79
22 Eftirmeting .................................................................................... s. 81
23 Niðurstøða ..................................................................................... s. 83
24 Perspektivering ............................................................................ s. 85
Keldulisti ........................................................................................ s. 87
Fylgiskjal 1 – Toymismenning í praksis ................................................. s. 91
Fylgiskjal 2 – Væntanir til Depilsleiðsluna ........................................... s. 98
Fylgiskjal 3 – Toymiseftirmeting ............................................................ s. 99
Fylgiskjal 4 – Uppskot til funktiónslýsing ............................................. s. 106
Fylgiskjal 5A - Gongdin í stuttum ......................................................... s. 108
Fylgiskjal 5B - Gongdin í stuttum (framh.) .......................................... s. 109
Fylgiskjal 6 - Frymil til starvssetan ....................................................... s. 112
Fylgiskjal 7 – Implementeringsleistur .................................................. s. 113
Fylgiskjal 8 - Tankamodell .................................................................... s. 114

Samandráttur
Álitið um toymisskipan er sprottið úr nýhugsan og menning á Psykiatriska deplinum (sí fylgiskjal 5).
Psykiatriin í Føroyum bleiv 40 ár á heysti 2009, og hóast broytingar javnan hava verið gjørdar, og røkt
og viðgerð eru blivin tillagað, er psykiatriin í einari stórari broytingar- og menningartíð.
Hetta álitið “Toymisskipan - samskipað røkt og viðgerð” er eitt stig á leiðini at røkka einari samanhangandi
dygdargóðari sjúklingagongd. Menning og læring skal leggja lunnar undir nútímansgerina av Psykiatriska
deplinum. Ítøkilig økir, sum eru ment, eru visitatiónin, diagnosutoymini, tey mono-, fleir- og tvørfakligu
røktar- og viðgerðartilboðini o.s.fr. Alt eftir samfelagstørvinum verða røktar- og viðgerðartilboð stovnað,
tillagað ella niðurløgd.
Tvey fylgitoymi hava gjørt álit um toymisskipan. Fyrra fylgitoymi hevur arbeitt frá mars 2008 til síðst í
juni 2008, og seinna fylgitoymi hevur arbeitt frá oktober 2008 til mars 2010.
Álitið endurspeglar gongdina, depilin hevur verið í og lýsir, hvussu nýggja arbeiðsgongdin á Psykiatriska
deplinum er og verður. Klokkutíðir, vikudagar og tíðarásetingar í álitinum eru vegleiðandi.

Formæli
Psykiatriski depilin hevur sum sína meginuppgávu at tryggja, at landsins borgarar fáa eitt dygdargott
røktar- og viðgerðartilboð til psykiatriskar sjúklingar. Depilin er landsins einasta sjúkrahústengda røktar-
og viðgerðarstað fyri psykiatriskar sjúklingar, og setur hetta serlig krøv til okkara.
Leiðslan á Psykiatriska deplinum hevur sum uppgávu at tryggja, at røktar- og viðgerðartilboðini, sum
depilin hevur at bjóða, eru bygd á tað vitanargrundarlag, sum globalt finnist um psykiatriska røkt og
viðgerð og samstundis tryggja, at okkara røkt og viðgerð er í tráð við ta menning, sum er á økinum.
Fyri at neyðuga dygdarmenningin kann fara fram, eins og tilfeingið verður nýtt munagott, er alla
tíðina neyðugt at hava eitt vakið eyga við teimum skipanarligu viðurskiftunum, sum kunnu vera bæði
avmarkandi og fremjandi fyri eitt dygdargott røktar- og viðgerðartilboð.
Tá vit fyri nøkrum árum síðani settu okkum fyri at skunda undir dygdarmenningina av okkara røkt og
viðgerð, var ein partur av hesum arbeiði at gera eina allýsing av verandi røktar- og viðgerðartilboðum.
Ein av niðurstøðunum av hesum arbeiði varð, at ein forðing fyri, at mongu dygdargóðu tilboðini kundu
virka fullnøktandi, var, at tað var ein manglandi samanhangur millum røktar- og viðgerðartilboðini.
Henda niðurstøða var eitt av útgangspunktunum fyri at orða eina visjón fyri Psykiatriska depilin, sum í
stuttum er: “Samskipað røkt og viðgerð”.
Greitt var, at neyðugt varð við nøkrum umfatandi skipanarligum og bygnaðarligum broytingum á
Psykiatriska deplinum, fyri at henda visjón kundi gerast veruleiki.
Depilsleiðslan er sannførd um, at ein fortreyt fyri at skapa vøkstur og menning er, at vit hava áhugað,
luttakandi, kvalificerað, kompetent og ábyrgdarfull starvsfólk, og at á einum nútímans arbeiðsplássi
mugu brúkaranøgdsemi (sjúklinganøgdsemi), vitanardeiling, førleikamenning og arbeiðsgleði ganga
hond í hond. Ein av mest týðandi uppgávunum hjá arbeiðsplássinum er at skapa motivatión og læring
millum starvsfólkini, og at øll hava kensluna av at hava ognarlut í mun til tað arbeiði, sum verður
gjørt.

Royndir aðrastaðni frá vísa, at besti mátin at skipa seg fyri at náa hesum avbjóðingum, er at skapa eina
toymisskipan (teamorganisering).
Samfelagsmenningin í vesturheiminum hevur havt við sær betri útbúgvingar og meiri sjálvstøðug
starvsfólk. Hetta hevur kravt menning av nýggjum arbeiðshættum, sum gevur starvsfólkunum størri
avgerðarrætt og størri ábyrgd í arbeiðnum. Samstundis er kompleksiteturin í arbeiðsuppgávunum
vaksandi, og harav kemur størri tørvur á vitanardeilding, fleirfakligum og tvørfakligum arbeiðshættum.
Eisini merkir eitt vaksandi krav um dygd, at eyga má havast fyri førleikamenning og læring á
arbeiðsplássinum. Ein toymisskipan tilgóðasær hesi krøv við at geva møguleika og stuðla undir fleiri
sløg av lærandi arbeiðshættum.
Alt bendir á, at ein toymisskipan skapar betri úrslit av tí, ein fæst við (her hjá okkum er talan um røkt og
viðgerð), eins og hon skundar undir alla førleikamenning og ábyrgdarkenslu sum eitt av grundarløgunum
undir betri trivnað millum starvsfólkini, og tað hevur verið avgerandi fyri, at Depilsleiðslan hevur valt,
at Psykiatriski depilin skal menna eina toymisskipan.
Tað hevur alla tíðina verið greitt, at vit á Psykiatriska deplinum sjálv skulu menna okkara egnu
toymisskipan, sum tekur útgangsstøði í tí uppgávu, vit hava, og tí tilfeingi og teimum førleikum, sum
eru á staðnum, og at fáa øll okkara starvsfólk við í hetta menningararbeiði.
Tað var við hesum fortreytum, at vit á vári 2008 løgdu lunnar undir hetta arbeiði, sum á ymsan hátt
hevur vent upp og niður upp á mangt og mikið. Samstundis hevur verðið arbeitt við at lýsa nærri tær
mongu fortreytirnar sum eru, fyri at ein toymisskipan kann setast í verk og gerast veruleiki.
Depilsleiðslan er takksom fyri tað megnar arbeiði, sum starvsfólkini á Psykiatriska deplinum hava lagt
í hetta menningararbeiði. Uppgávurnar hava verið nógvar og ymiskar, men tað hevur verið hugaligt at
síggja tann jaliga hugburð, sum flest øll hava sýnt hesum avbjóðingum.
Hesin bóklingurin er so tað úrslit, sum depilin higartil er komin til við at lýsa okkara toymisskipan, og
serlig tøkk til tey, sum í fylgitoyminum hava lagt ómetaliga orku í hetta arbeiði.

Stórar avbjóðingar standa fyri framman at fáa innført hesa skipan sum arbeiðsgrundarlag á Psykiatriska
deplinum, men vit eru sannførd um at saman við øllum teimum dugnaligu starvsfólkunum á deplinum,
fer hetta at bera til, soleiðis at beinaður verður vegur fram til okkara felags visjón um at skapa samskipaða
røkt og viðgerð til psykiatriskar sjúklingar í Føroyum.
Mars 2010
Depilsleiðslan á Psykiatriska deplinum
Tormóður Stórá, leiðandi yvirlækni Bergit M. Weihe, leiðandi sjúkrarøktarfrøðingur

1 Inngangur
Visjónin á Psykiatriska deplinum “samskipað røkt og viðgerð” er hugsað sum ein samanhangandi røktar-
og viðgerðargongd, sum fleir- og tvørfakligt arbeiða miðvíst frameftir. Røkt og viðgerð verður fatað
sum samlaða úrslitið av teimum veitingum, heilsuverkið hevur at bjóða í mun til heilsutrupulleikan hjá
sjúklinginum og fevnir um: Heilsufremjing, fyribyrging, kanning, viðgerð og rehabilitering 1 . Ein fortreyt
er, at vit hava ein vælvirkandi depil, sum hevur ábyrgd fyri at tilrættaleggja og fremja røkt og viðgerð.
Hervið verður dygdin og samanhangurin tryggjaður.
Visjónin er í tráð við “National Strategi for psykiatri”, sum Sundhedsstyrelsen hevur givið út í august
2009:
“Det er vores vision, at det skal være lettere at være psykisk syg, der skal være muligheder for at få
hjælp tidligt, og der skal være en vifte af forskellige tilbud målrettet den enkelte borgers behov. Der skal
være tilstrækkelig kvalificeret arbejdskraft indenfor det psykiatriske område, og endelig skal vi sørge for
at generere og sprede viden om forebyggelse og behandling.”
Ein týdningarmikil fortreyt, fyri at nationala strategiin kann geva sítt íkast til eina generella dygdarmenning
av psykartriska innsatsinum, er, at strategiin verða miðlað breitt út í heilsuverkið, og at strategiin verður
tikin við í tilrættaleggingini av framtíðarmenningini og í ítøkiliga arbeiðnum við sjúklingin. Hetta er í
tráð við niðurstøðuna, sum ráðharrakonferansan hjá WHO ´Mental Health – Facing the challenges,
building solutions´, Helsinki januar 2005, kom fram til: “... at problemerne vedrørende psykiske lidelser
i den europæiske region er stigende og må forventes yderligere at vokse, medmindre der over en bred
front sættes ind for at ændre den igangværende udvikling “. 2
Broytingartíðin gevur okkum nýggjar møguleikar til at útbyggja røktar- og viðgerðartilboðini, og er aftur
her í tráð við nationalu strategiina, har tað stendur soleiðis skrivað um nýggjar møguleikar í einari
rembingartíð: ”Udbygning og forbedring af tilbuddene til mennekser med psykiske lidelser har i en
årrække været et politisk prioriteret indsatsområde og været forankret i flerårige politiske aftaler, som
har været fulgt op med statslige midler til realisering af aftalernes målsætninger”
Forandringsprocesser kan være træge i det danske sundhedsvæsen – også i psykiatrien. Det betyder,
at den store viden, som er opbygget, langt fra altid omsættes til praksis til gavn for patienterne. Der
hersker et såkaldt ´knowing-doing-gap´, fordi den foreliggende viden kun langsomt eller slet ikke
implementeres. Barrierer for implementering må derfor identificeres og overvindes. Ledelsesmæssigt
kontinuerligt fokus og opbakning er nødvendig for at sikre, at kvalitetsarbejde resulterer i blivende
10
Patientforløb og kvalitetsudvikling, publikation Sundhedsstyrelsen, 999, s. 9
National strategi for psykiatri, Sundhedsstyrelsen 009, side 3
3 Op.cit. S. 6

positive forandringer og udvikling. Kvalitetsudviklingen skal forankres og indarbejdes i det daglige
kliniske arbejde.”
Á Psykiatriska deplinum leggja vit okkum eftir at hava hugsunarháttin: Samanhangandi røkt og viðgerð,
heilsufremjing, fyribyrging og rehabilitering. Hetta merkir, at vit taka støði í samlaða tilfeinginum hjá
sjúklinginum/borgaranum og avvarðandi. Heilsa er ein gongd og ikki ein støðuføst eind; tað vil siga, at
man flytir seg frá at vera frískur til at vera sjúkur og øvugt. Tí skal støðan áhaldandi allýsast av nýggjum.
Fleirfaklig atlit skulu endurspeglast í støðuni, tí skal heilsuperspektivið saman við fyribyrging verða ein
partur av tilrættaleggjanini av sjúklingagongdini. Fyri at sjúklingurin skal kunna megna sítt lív og uppliva
heilsu, hóast sjúkur, er umráðandi, at vit síggja møguleikar og tilfeingi í støðuni.
Á Psykiatriska deplinum vilja vit arbeiða miðvíst fyri at náa okkara visjón. Arbeitt er við bygnaðarbroyting-
um, implementering av nýggjum gongdum saman við hugburðsbroyting, konflikthandfaring og
læringsumhvørvi. Hetta fyri at mest kann fáast burturúr røktar- og viðgerðartilboðunum, soleiðis at
allar sjúklingagongdir kunnu virka í mun til okkara visjón “samskipað røkt- og viðgerð”.
Álitið tekur støði í nýggjastu vitan innan psykiatri, og hetta verður grundarlagið undir implementering
av einum heilsufremjandi, fyribyrgjandi og rehabiliterandi røktar- og viðgerðarhátti. Okkara mentan
innan samskifti er sett undir “lup” bæði á mikro-, meso og makroniveau. T.d. verður samskiftishátturin
á mikroniveau vandur soleiðis, at tosað verður við, ístaðin fyri at tosað verður um. Øll yvirskipað mál á
Landsjúkrahúsinum og Psykiatriska deplinum gera eisini sítt til, at visjónin “samskipað røkt- og viðgerð”
verður nádd.
11

2 Psykiatri í heimsflokki
Visjónin hjá Psykiatriska deplinum “samskipað røkt og viðgerð” ber á sama borð, sum visjónirnar lýstar
í álitinum ”En psykiatri i verdensklasse”, sum Danske regioner hava almannakunngjørt í mars 2009.
Í danska álitinum eru orðaðar 8 visjónir :
1
1. Vi vil øge danskernes viden om og forståelse for psykisk sygdom
2. Vi vil være bedre til at forebygge psykisk sygdom
3. Vi vil behandle alle med behov for psykiatrisk hjælp
4. Vi vil helbrede flere
5. Vi vil gøre psykiatrien tilgængelig
6. Vi vil mindske dødeligheden blandt mennesker med psykisk sygdom
7. Vi vil have den nødvendige teknologi og velfungerende fysiske rammer
8. Vi vil have hænder nok og bruge dem bedst muligt
Í hesum 8 visjónum eru ítøkiligar útsagnir, ið stuðla uppundir heilsufremjing og fyribyrging.
Sum sæst leggur visjónin hjá Landsjúkrahúsinum -tey 5 strategimálini- saman við visjónini hjá Psykiatriska
deplinum seg tætt uppat omanfyrinevnda 4 .
Hyggja vit nærri at visjónunum og samanhalda tær við strategimálini hjá LS, eru hesi samsvarandi:
Visjónirnar 3 , 4 og 6 hjá Danske regioner:
• Vi vil behandle alle med behov for psykiatrisk hjælp
• Vi vil helbrede flere
• Vi vil mindske dødeligheden blandt mennesker med psykisk sygdom
samsvara við strategimál 1 hjá LS: Dygdin í sjúklingagongdini skal betrast.
Visjón 7 hjá Danske regioner:
• Vi vil have den nødvendige teknologi og velfungerende fysiske rammer
samsvarar við strategimál 4 hjá LS: KT skal stuðla øllum arbeiði og mannagongdum
og lutvíst strategimál 3: Samskifti skal vera eitt virkið amboð.
Lesast kann meira um hetta á hesi leinkju:
http://www.regioner.dk/DanskeRegionerWeb/PolitikOgHoldninger/Psykiatri/~/media/Publikationer/Social% 0og% 0psykiatri/
Psykiatri% 0i% 0verdenklasse% 0vision_net.ashx National strategi + En psykiatri i verdensklasse, Regionernes visioner for
fremtidens psykiatri af Danske regioner, mars 009

Visjón 8 hjá Danske regioner:
• Vi vil have hænder nok og bruge dem bedst muligt
samsvarar við strategimál 5 hjá LS: Alt tilfeingi skal brúkast munagott.
Fortreytirnar, fyri at visjónirnar eydnast, eru dialogur og samstarv. Hetta krevur, at øll, sum eru um og
varða av viðkomandi, sum hevur sálarsjúku, fara til verka. Hesi eru internir og eksternir samstarvspartar
í øllum almannaverkinum. Umframt er eisini týdningarmikið, at øll tey, sum kunnu og eiga, seta
sálarsjúku á dagskránna, t.d. politiska skipanin, fjølmiðlar, fakfeløg, arbeiðsmarknaðurin, tey sum sjálvi
eru sjúk, avvarðandi og fólkið sum heild. Hesi hava ábyrgd av at virða menniskju við sálarsjúku og taka
tey við í sosiala felagsskapin 5 .
En psykiatri i verdensklasse, Regionernes visioner for fremtidens psykiatri af Danske regioner, mars 009
1

3 Heildarheilsufremjuætlan
Tann mest gevandi yvirskipaða ætlanin fyri heilsufremjing er, at heilsufremjuarbeiði verður ein partur
av dagliga rakstrinum á almennum stovnum og organisatiónum/felagsskapum. Heilsuatlit gerst
ein innbygdur partur av samráðingum og málsviðgerðum eins og lýsingum av málum, ætlanum og
avgerðum á øllum økjum og stigum í kommunalum og landspolitiskum avgerðaraforum.
Heilsa eigur altíð at taka støði í tí einstaka menniskjanum og tess fatan av egnari støðu, egnum ætlanum
og egnari orku. Heilsa er nakað, ið verður skapað alla tíðina í teimum samanhangum, har fólk liva og
eru saman við øðrum menniskjum. Tí eiga vit at sleppa hugsanini um, at heilsa er nakað, ið verður
framt gjøgnum serstøk átøk og verkætlanir. Heilsufremjing má vera ein sjálvsagdur partur í háttinum,
sum m.a. sjúkrahús virka uppá. Heilsufremjing má somuleiðis gerast ein innbygdur partur av teimum
atlitum, ið altíð mugu havast við í politiskum/umsitingarligum mannagongdum, tá hugsað verður um
burðardygd, demokrati, fíggjarviðurskifti, reglur og rættarskipan, fyrisitingarmeginreglur v.m.
At arbeiða heilsufremjandi hevur við sær, at tey professionellu og tey í umsitingini mugu:
1
• Menna eina felagskenslu, har heilsa er ein spurningur um heildarfatan, t.v.s., at tað snýr seg um,
tað sum gevur meining, tað vit skilja og fata, og mátan vit handla uppá í hesum sambandi
• Broyta áskoðan: Ístaðin fyri at dentur verður lagdur á, hvat tað er, ið fólk gerast sjúk av, heldur
leggja dent á tað, ið heldur fólk frísk
• Gera skilnað millum heilsufremjing og fyribyrging
• Greina leiklutin hjá tí professionella til reflekterandi praktikara
• Nýta kvalitativa dátu í sama mun sum kvantitativ hagtøl í samband við skjalprógvan av avriki og
úrsliti
• Velja hættir av skipan og stýring í heilsufremjuarbeiðnum, ið byggja á vitan og mentan, heldur
enn reglur og sáttmálar
• Gera heilsufremjing til ein part av gerandisdegnum á stovnum, organisatiónum, umsitingum og
fyritøkum 6 .
6 Medisinsk sociologi af Lars Iversen m.fl. Forlag: Munksgaard 2005, 1. udgave, s. 13

4 Landssjúkrahúsið –
ein hornasteinur undir heilsuverkinum
Í skrivinum “Landssjúkrahúsið, ein hornasteinur undir heilsuverkinum” verður visjónin og missjónin á
LS lýst. Fyri at røkka visjónini, soleiðis at missjónin betrast, hevur Sjúkrahúsleiðslan býtt visjónina í 5
strategisk mál (sí niðanfyri). Toymisskipanin er í samsvar við hesi mál.
Visjón
Sjúklingurin skal vera í miðdeplinum
Vit vilja veita virðiliga, skjóta, góða og samanhangandi kanning, viðgerð, røkt og endurmenning í
samstarvi við sjúklingin og tey, ið varða av.
Starvsfólkini skulu vera errin av at arbeiða her
Vit skulu kenna, at vit arbeiða á einum góðum arbeiðsplássi, ið veitir dygga og álítandi tænastu. Vit skulu
trívast í arbeiðsumhvørvinum og kenna, at okkara arbeiði verður virt, og okkara førleikar gagnnýttir.
Samfelagið skal fáa ágóðan av okkara virksemi
Landssjúkrahúsið skal vera ein tænastudepil, sum allir borgarar í landinum kenna seg tryggar við at
venda sær til og nýta.
1. Dygdin í sjúklingagongdini skal verða betri
Sjúklingurin skal í miðdepilin. Dygd skal vera í allari viðgerðini, tað er bæði fakliga dygdin,
fyriskipanarliga dygdin og upplivda dygdin hjá sjúklinginum. Dentur skal verða lagdur á tørvin
hjá tí einstaka sjúklinginum, tí tað er ein fortreyt fyri dyggari viðgerð røkt og endurmenning, at
sjúklingurin trívist.
Á psykiatriska deplinum, sum er farin til verka við nýggjari toymisskipan, er leistur gjørdur,
sum hevur við sær, at dygdin í sjúklingagongdini verður munandi skjótari og betri. Í stuttum
eru stigini í gongdini hesi: Ávísing, útgreining, diganosutoymi, viðgerðartilboð, avslutting og
útskriving. Í so gott sum øllum stigum í hesari gongd, veri tað seg ambulant ella við innlegging,
er tvørfakligt samstarv við og um sjúklingin. Dygdarmenning- og trygging er hugsað inn í øll
áðurnevndu stig.
1

1
2. Starvsfólkini skulu vera vælútbúgvin og nøgd
Starvsfólkamenning skal tryggja høgt førleika- og útbúgvingarstig hjá starvsfólkunum. Trivnaður
er fortreyt fyri nøgd starvsfólk. Dugnalig og nøgd starvsfólk hava góða ávirkan á sjúklingin og
arbeiðsumhvørvið.
Útbúgvingarstigið skal verða tryggjað við eftirútbúgving og førleikamenning. Nøgdsemi skal
verða tryggjað við m.a. at bøta um fysisku karmarnar og arbeiðsumhvørvið; men eisini við at
førleikarnir hjá starvsfólkunum verða virdir og gagnnýttir.
Psykitriska depilsleiðslan raðfestir førleikamenning og eftirútbúgving av starvsfólki høgt. Í
samsvari við tey nýggju røktar-og viðgerðartilboð, sum longu eru og fara at koma alt eftir ráki
og tørvi í samfelagnum, verða starvsfólk uppkvalifiserað.
Eitt læringstoymi verður sett á stovn, hvørs endamál er at vera tann samlandi eindin, sum fer at
skipa fyri, menna og samskipa alla læring og læringsumhvørvið á Psykiatriska deplinum. Í løtuni
skipar depilin fyri kognitivari grundútbúgving til starvsfólkini á deplinum.
Árligu MUS samrøðurnar (medarbejder udvikling samtale), sum sjúkrahúsleiðslan hevur sett
í verk, verða eitt virkið amboð í mun til at finna fram til, hvørjir førleikar eru á deplinum, og
hvørjir resta í.
3. Samskifti skal verða virkið amboð
Samskifti skal verða eitt virkið amboð á øllum sjúkrahúsinum og skal tryggja høgt kunningarstig.
Samskifti við sjúklingin og tey, ið varða av, er týðandi partur í eini sjúklingagongd. Gott samskifti
skal stuðla undir gott samstarv millum starvsfólk. Samskiftið skal tryggja Landssjúkrahúsinum
gott umdømi í samfelagnum sum heild. Sjúklingar, avvarðandi, almenningurin, fjølmiðlar og
politikarar fáa gagn av høgum kunningarstigi.
Fyri at betra um samskifti við og um sjúklingin eru fleiri átøk sett í verk.
Psykiatriski deplin er við at menna egna heimasíðu og intranet, sum fer at liggja undir heimasíðu
Landssjúkrahúsins. Her verður høvi til at kunna seg um alt, sum gongur fyri seg á deplinum,
bæði fakliga, ímillum starvsfólkabólkar, og tí sum viðvíkur sjúklingum og avvarðandi, umframt
allar aktivitetir, sum fara fram á deplinum. Atlit verður sjálvandi tikið í mun til tagnarskyldu.

Sjúklingaumboð og avvarðandiumboð eru onnur tilboð, sum eru sett í verk fyri at økja um
dygdina í samskiftinum ímillum depilin og viðskiftafólk.
.
4. KT skal stuðla øllum arbeiði og mannagongdum
KT er neyðugt grundarlag og amboð í heilsufakliga og umsitingarliga arbeiðnum á
Landssjúkrahúsinum. Allar viðkomandi dátur skulu verða skrásettar – líka frá fíggjarligum
upplýsingum og hagtølum til kanningarútslit og upplýsingar um viðgerðir. KT skal somuleiðis
tryggja opinleika og høgt kunningarstig, við tað at sjúklingar, avvarðandi og samfelagið sum
heild fáa mest møguligt innlit í virksemi Landssjúkrahúsins, samstundis sum persónsupplýsingar
verða vardar.
Á kafédøgunum kom millum annað fram, at starvsfólk ynskja at førleikamenna seg í mun til
kunningartøkni.
Á deplinum er eitt KT-toymi, sum hevur staðið fyri grundleggjandi undirvísing. Umframt hetta
hevur KT-skivan á Landsjúkrahúsinum útboðið skeið í Word, Exel, Powerpoint v.m. Seint í 2010
verður talgilda heilsuskipanin THS implementerað á Psykiatriska deplinum. Í hesum sambandi
fer depilin at seta tiltøk í verk til tess at menna neyðugu førleikarnar.
5. Alt tilfeingið skal verða brúkt munagott
Við tilfeingi verður meint alt tilfeingið, ið stovnurin hevur – frá fíggjarligu játtanini til starvsfólk
og mannagongdir. Virksemið á Landssjúkrahúsinum skal verða skipað og umsitið so, at alt
tilfeingið verður gagnnýtt á besta hátt. Vitanin á Landssjúkrahúsinum skal verða tryggjað,
og verandi skipanir og mannagongdir skulu áhaldandi verða mettar og bøttar. Hetta ger tað
møguligt at arbeiða virknari umsitingarliga og fíggjarliga. Tænasturnar hjá Landssjúkrahúsinum
skulu verða miðvísar og málrættaðar.
Toymisskipanin á Psykiatriska deplinum verður implementerað við tí starvsfólkatilfeingi sum
er, og sum áður nevnt er nógv førleikamenning ígongd. Eitt amboð í hesum høpi er persónligar
vangamyndir (kompetencuprofilar), sum fara at liggja á intranetninum hjá Psykiatriska deplinum.
Har skulu starvsfólk skráseta seg í mun til grundútbúgving, relevanta serútbúgving, skeið,
eftirútbúgving o.s.fr. Á henda hátt ber til hjá Depilsleiðsluni at finna fakliga skikkað starvsfólk,
ið kunnu manna tvørfakligu røktar- og viðgerðartilboðini á deplinum.
1

5 Psykiatriska paradigme
Tey árini, sum psykiatriin hevur virkað í Føroyum, eru hendar stórar broytingar í psykiatrisku “sjúku-
fatanini”, og eldri dikotomar fatanir um endogen versus exogen og medisin versus psykoterapi hoyra - í
vaksandi mun - fortíðini til.
Psykiatrisku trupulleikarnir (sjúkurnar/”tilstandirnir”/ólagini) verða í dag fataðir sum havandi eina
multifaktoriella orsøk, og í royndini at skilja og/ella at greiða frá psykiatri eru serliga tveir frymlar
(modell), sum vit í dag hella til:
1
A. Tann bio-psyko-sosiali frymilin, sum ikki avmarkar seg til ávísar orsøkir um, hvi fólk gerast psykisk
sjúk. Tvørturímóti er frymilin ein roynd at síggja heilsuna sum eina dynamiska samanrenning
ímillum biologisku, psykologisku og sosialu umstøðurnar hjá menniskjanum.
Hesin frymilin metir ikki menniskja (sjúklingin) sum ein óvirknan lut. Menniskja skapar sjálvt sítt
umhvørvi, bæði í bólki og sum einstaklingur. Harafturat hava gerðir okkara eitt endamál: at virka
í mun til ætlanir, mál og dreymar um, hvussu vit fegin vilja hava framtíðina at verða.
B. Frymilin um strongd-viðkvæmi (diatese-stress modellið) er eisini ein multifaktoriellur
sjónarvinkul, sum er sera brúkiligur í kliniska gerandisdegnum. Her verður tikið atlit til, hvussu
biologiskar, psykologiskar og sosialar orsøkir ávirka og supplera hvørt annað, bæði sum
frágreiðing, og eisini sum grundarlag fyri viðgerð 7 8 9 .
Á Psykiatriska deplinum verður strembað eftir at liva upp til krøvini um eina heildarfatan og eina
dynamiska sjúkumynd, sum taka støði í bio-psyko-sosiala frymlinum og í strongd-viðkvæmis frymlinum.
Ein samantvinnan av hesum er fortreyt fyri, at vit hava eina heildarfatan av teimum psykiatrisku
sjúkunum, og fyri at vit kunnu mynda eina dygdargóða viðgerð.
Psykiatriens Udfordringer, Jørgensen, Bredkjær, Nordentoft, FADL´s forlag 2006
Klinisk Psykiatri, Mors, Kragh-Sørensen, Parnas. Munksgaard Danmark 009
9 Medisinsk sociologi af Lars Iversen m.fl. Forlag: Munksgaard 2005, 1. udgave, s. 39

5.1 Heilsufremjing og fyribyrging
Heilsufremjing og fyribyrging eru tvey ymisk fyribrigdi. Ikki fyrr enn hesi fyribrigdi verða sundurbýtt,
gerast innanhýsis viðurskiftini greið. Á Psykiatriska deplinum eru vit í stóran mun von við at hugsa um
risikofaktorar fyri at verja sjúklingingin frá óneyðugum trupulleikum. Hetta er siðbundni hugsunarhátturin
á Psykiatriska deplinum, men vit vilja í framtíðini javnviga hann til nýhugsanina heilsufremjing og
fyribyrging.
Tá ið vit tosa um heilsufremjing, er málið fyrst og fremst at økja um kensluna av samanhangi. Tað vil siga
styrkja lívsmót, lívsgleði, evnini at virka og kensluna av yvirskoti í gerandisdegnum, umframt at arbeiða
frá ósjálvbjargni til sjálvbjargni í sjúklingagongdini. Arbeiðið er stutt sagt bygt á at hugsa í møguleikum
við vónini sum drívmegi, og har hitt einstaka menniskja sjálvt kennir fatanina av heildarkenslu. Tað vil
siga, at uppmerksemi er á handlikompetansu, og hetta krevur, at røktar- og viðgerðartilgongd okkara
er at stuðla sjúklingsins handlikraft, og at hann støðugt er við í avgerðunum.
Í fyribyrgingararbeiði er endamálið at halda fólk frísk við at at sleppa undan sjúku. Arbeiðið er í stuttum
bygt á váðahugsan, har váðahugsanin er drívmegin, og har serfrøðin er ráðandi.
Hetta er eisini í tráð við tað, sum stendur í Nationalu strategiini: ”Sundhedsfremme og forebyggelse.
Mental sundhed er ikke blot fravær af psykisk sygdom. Det er en tilstand af trivsel, hvor individet kan
håndtere dagliglivets udfordringer og indgå i sociale fællesskaber. Der er dokumentation for, at den
mentale sundhedstilstand bl.a. har betydning for risikoadfærd og for udvikling af en række, både psykiske
og fysiske sygdomme. Der er stigende evidens for, at det er muligt at påvirke væsentlige determinanter,
både risikofaktorer og beskyttende faktorer. Der er brug for systematisering og implementering af
denne viden i sundhedsfremme og forebyggelses perspektiv.
Forebyggelse og fremme af mental sundhed bør være et prioriteret indsatsområde for det samlede
sundhedsvæsen, både i de regionale og kommunale ansvarsområder. Med kommunlareformen har
kommunerne fået et større og mere sammenhængende ansvar for at løfte opgaver vedrørende
forebyggelse.” 10
0 National Strategi for psykiatri 009, Sundhedsstyrelsen, august 009, s.
1

Hugskot um fyribyrging og fólkaheilsu kunnu væl – um vit ikki eru nóg ansin – førka seg yvir í tað
autoritera: Serfrøðingar og stjórn geva fólki boð um – við upplýsingum, herferðum, reglum, fíggjarligum
átøkum og treytaðum ágóðum – hvussu tey eiga at liva. Røkt og viðgerð og fyribyrging hava lyndi at
gerast serfrøðingaøki, har nøkur vita so væl, hvat er best fyri onnur. Heilsufremjing byggir hinvegin á
kenslur og lívsverkætlanir hjá fólki. Heilsufremjing kann tí við sínum innbygdu málum og virðum vera
við til at gera fyribyrgingarátøk meira gjøgnumhugsað og fevnandi.
Men eisini í samband við val av hættum er heilsufremjufyribrigdið týdningarmikið, tá tað snýr seg um
fyribyrgingararbeiði. Hættirnir skulu gjøgnumgangandi stuðla heildarfatanini hjá fólki fyri at virka eftir
ætlan. Veljast mugu mátar at vera saman og samrøða uppá, sum geva fólki kenslu av, at tey vaksa – at
tey gerast vísari. Munadyggar orsøkir eru til at samantvinna hesi bæði fyribrigdini í dagliga arbeiðnum.
Men fyri at gera týdningin greiðan av at samantvinna tey, er alneyðugt at gera sær greitt, at fyribyrging
og heilsufremjing júst ikki er tað sama. 11
0
Sundhedsfremme i teori og praksis, af Torben K. Jensen og Tommy J. Johnsen, Forlag: Philosophia, 2. udg., 6. opl. 2003

6 Dygd
Í álitinum um ”Framtíðar sjúkrahúsverk Føroya” stendur, at við íblástri frá WHO hevur danska Heilsustýrið
allýst fylgjandi fortreytir fyri dygd innan heilsuverkið (Sundhedsministeriet, 1997):
• Høgur yrkisligur standardur
• Minst møguligur váði hjá sjúklinginum
• Úrslitagóð gagnnýtsla av tilfeinginum
• Høgt sjúklinganøgdsemi
• Heild í sjúklingagongdini
Hesi dygdarhugtøk kunnu skiljast sum samanhangandi partar í málinum at røkka einum høgum
dygdarstøði í sjúklingaviðgerðini.
Høgur yrkisligur standardur snýr seg í stóran mun um viðurskifti, sum hava við heilsustarvsfólkini á
sjúkrahúsinum at gera. At viðgerðin er á einum altjóða viðurkendum støði, og at tiltøk verða sett í verk,
til tess at tryggja at starvsfólkini hava tann neyðuga førleikan.
Fyri alla røkt og viðgerð er vandi fyri skaðum og hjáárinum. Tá ið tað ræður um at hava eina so høga
dygd sum møguligt, er málið at avmarka váðan. Umráðadi er, at ágangur, tvingsil, skeiv heilivágsgevan
o.s.fr., sum eru framd, verða skrásett og fráboðað.
Fíggjarliga tilfeingið hjá heilsuverkinum kemur altíð at verða avmarkað í mun til tørvin. Tað er tí sera
umráðandi, at gagnnýtslan av tilfeinginum er so skynsom og effektiv sum gjørligt. Tá sagt verður, at
nýtslan skal verða so effektiv sum gjørligt, so merkir hetta, at framleidni skal verða høgt, samstundis
sum tað er ein høgur fakligur standardur í røkt og viðgerðini, soleiðis at røkt og viðgerð geva eitt so gott
úrslit sum møguligt.
Sjúkrahúsverkið veitir eina tænastu til sjúklingin. Í so máta hevur sjúklingurin nakrar væntanir, sum
verða ella ikki verða nøktaðar av sjúkrahúsunum. Tað er sera týdningarmikið, at sjúkrahúsið ger sær
ómak at kunna sjúklingarnar rætt, so at væntanirnar kunnu verða eftirfarandi. Eitt tænastusinnað
sjúkrahúsverk eigur eisini at hava so stuttar bíðilistar sum gjørligt og samanhang í sjúklingagongdini.
1

Sjúkrahúsverkið er bert ein partur av tí samlaða heilsuverkinum. Mangan eru sjúklingarnir ikki í
samband við sjúkrahúsini meira enn heilt lítlan part av tí samlaðu sjúklingagongdini. Fyrsta sambandið
við heilsuverkið er við kommunulækna, og hjá nøkrum er tann endaliga hjálpin veitt í heimarøktini. Ein
fortreyt fyri dygd er, at tað er heild í sjúklingagongdini 12 .
Álit um framtíðar sjúkrahúsverk Føroya, útgivið: Almanna og Heilsumálaráðið, apríl 2007

7 Sjúklingatrygd
Sjúklingatrygd snýr seg um at fyrbyrgja, at tað henda mistøk og skaðar – óætlaðir tilburðir -, tá ið
sjúklingurin verður viðgjørdur ella á annan hátt er í samband við heilsuverkið. Ein óætlaður tilburður
kann t.d. verða, at ein sjúklingur fær skeivan heilivág. Óætlaðir tilburðir fara fram, tá ið nógv fólk arbeiða
saman um kompleksar uppgávur, og trygdin ikki er hugsað inní arbeiðsgongdina.
Siðvenja hevur ikki verið at arbeitt skipað fyri at bøta um trygdina hjá sjúklinginum. Danmark
gjørdi av í 2003 sum fyrsta land í heiminum at viðtaka lóg um fráboðan av óætlaðum tilburðum í
heilsuverkinum 13 .
At fremja sjúklingatrygd snýr seg ikki um, at skuldin verður løgd á tann einstaka persónin, men at læra
av teimun óætlaðu tilburðunum og menna skipanir, sum eru við til at minka um vandan av mistøkum
og skaðum 14 .
Danska “Sundhedsloven” áleggur heilsustarvsfólki at boða frá óætlaðum tilburðum 15 .
Í Føroyum er eingin lóggáva á hesum økinum enn. Hugsast kann, at danska lógin frá 2003 um fráboðan
av óætlaðum tilburðum í heilsuverkinum verður tillagað føroysk viðurskifti. Hetta kann taka langa tíð,
tá ið ein hugsar um tær heilt ávísu juridisku mannagongdirnar, ið eru, tá ið danska lógir skulu viðtakast í
Føroyum 16 . So leingi henda lóg ikki er viðtikin í Føroyum, er umráðandi at menna eina skrásetingarskipan
til óætlaðar tilburðir, sum leggur seg tætt uppat teimum skipanum, sum danska lógin mælir til. Hetta
hevur við sær, at tað verður lættari at implementera ta komandi føroysku lógina á hesum økinum.
Harafturat kann skrásetingin av óætlaðum tilburðum brúkast til at flokka og greina tilburðirnar, og út
frá tí í nærmastu framtíð menna mannagongdir, sum eru við til at fyribyrgja, at líknandi tilburðir henda
aftur.
3 Lov nr. 9 af 0. juni 003, kelda: Ledelse og patientsikkerhed – en undersøgelse af børneafdelingerne i Danmark og
Færøerne, Masterprojekt i Social – og Sundhedsvæsenet, af Turid Arge og Lene Daugaard Svendsen, 15. juli 2009, s. 23.
www.patientsikkerhed.dk/patientsikkerhed/hvad_er_patientsikkerhed/
www.patientsikkerhed.dk/patientsikkerhed/loven/
6 Lov nr. 9 af 0. juni 003, kelda: Ledelse og patientsikkerhed – en undersøgelse af børneafdelingerne i Danmark og
Færøerne, Masterprojekt i Social – og Sundhedsvæsenet, af Turid Arge og Lene Daugaard Svendsen, 15. juli 2009, s. 29

8 Depilin í broytingartíð
Tað eru knapt 40 ár síðan, at psykiatriin byrjaði at virka í Føroyum. Tað eru hendar stórar broytingar hesi
árini. At byrja við var psykiatriin umboðað av lækna, pleygarum, sjúkrasystrum og einum sálarfrøðingi.
Høvuðsviðgerðin var medisinsk og langar innleggingar á seingjardeildum, sum var einasta tilboðið
tá. Tað var vanligt, at fólk búðu á Psykiatriska deplinum, sum tá bleiv kallað “Statshospitalið”. Fyrst í
90´unum byrjaði viðtaluvirksemi sum eitt ambulant tilboð, og Dagdeildin opnaði á heystið 1994.
Við tíðini er tilgongdin av fleiri fakbólkum vaksin. Nú er Psykiatriski depilin millum annað
umboðaður av serlæknum, læknum, sálarfrøðingum, musikterapeuti, sosialráðgevarum, skrivarum,
sjúkrarøktarøktarfrøðingum, heilsurøktarum, pleygarum, ergoterapeutum og fysioterapeutum.
Umframt hesi eru sjúklingaumboð, avvarðandiumboð og starvsfólk við brúkarabakgrund (SB) sett á
deplinum.
8.1 Leiðslubygnaður
Landssjúkrahúsið verður fyrisitið av sjúkrahúsleiðsluni, sum er mannað við sjúkrahússtjóra, tveimum
varastjórum og einum menningarstjóra. Sjúkrahúsleiðslan skal virka sum ein eind. Sjúkrahússtjórin
hevur evstu ábyrgdina mótvegis Heilsumálaráðnum. Varastjórar og menningarstjóri vísa til
sjúkrahússtjóran 17 .
Undir sjúkrahúsleiðsluni er sjúkrahúsið skipað í deplar, leiddir av einum leiðandi yvirlækna og leiðandi
sjúkrarøktarfrøðingi í felag 18 , og undir teimum eru deildarleiðararnir.
Tað er týdningarmikið, at starvsfólk og toymi vita, hvønn tey skulu vísa til, so tey kunnu fara til sín
nærmasta leiðara.
Depilsleiðslan hevur yvirskipaðu ábyrgdina av at skapa karmar, soleiðis at toymisskipanin verður
implementerað og kann virka. Somuleiðis er umráðandi, at gjøgnumskygni er í øllum gongdum (sí
mynd niðanfyri og fylgiskjal 7).
www.lsh.fo/heimabeitid
Álit um framtíðar sjúkrahúsverk í Føroyum, Almanna- og heilsumálaráðið, apríl 2007

Samskipari
av sjúklingagongdum
sj
klingagongdum
Toymi
Toymi
Mynd: Bygnaðarætlan
Mynd: Bygnaðarætlan
Toymi
Toymi
Leiðari
Leiðari
Leiðari
Toymi
Leiðari
Leiðari
Toymi
Depilsleiðslan
Menning
Leiðari
Leiðari
Toymi
Leiðari
Leiðari
Toymi
Leiðari
Leiðari
Leiðari
Toymi
Toymi
Toymi
Toymi
Í 2005 byrjaðu bygnaðarbroytingarnar á deplinum. Dagdeildin varð flutt niðan í bygningin, har sum
Í 2005 byrjaðu bygnaðarbroytingarnar á deplinum. Dagdeildin varð flutt niðan í bygningin, har sum
Pensjonatið var, langtíðarinnleggingarnar skuldu vera á Deild 4 og 5 (nú Búlonin), Deild 3 varð umskipað
Pensjonatið var, langtíðarinnleggingarnar skuldu vera á Deild 4 og 5 (nú Búlonin), Deild 3 varð
til eina opna røktar- og viðgerðardeild, seingjartalið á Deild 2 varð minkað, og Deild 1 bleiv umløgd til
umskipað til eina opna røktar- og viðgerðardeild, seingjartalið á Deild 2 varð minkað, og Deild 1
5-daga deild. Í 2007 vórðu lunnar lagdir undir núverandi bygnað á Psykiatriska deplinum, og í mars
bleiv umløgd til 5-daga deild. Í 2007 vórðu lunnar lagdir undir núverandi bygnað á Psykiatriska
2008 byrjaði implementeringin av toymisskipanini, og 20. juni sama ár vórðu Daglonirnar alment tiknar
deplinum, og í mars 2008 byrjaði implementeringin av toymisskipanini, og 20. juni sama ár vórðu
í nýtslu.
Daglonirnar alment tiknar í nýtslu.
Visjónin á Psykiatriska deplinum er at samskipa røkt og viðgerð. Missjónin á Psykiatriska deplinum er
Visjónin á Psykiatriska deplinum er at samskipa røkt og viðgerð. Missjónin á Psykiatriska deplinum
at veita røkt og viðgerð til psykiatriskar sjúklingar í Føroyum. Tað er tað, sum fer fram á deplinum í dag,
er at veita røkt og viðgerð til psykiatriskar sjúklingar í Føroyum. Tað er tað, sum fer fram á
men røktin og viðgerðin vísa seg ikki at vera nóg samanhangandi, hvørki innanhýsis
deplinum í dag, men røktin og viðgerðin vísa seg ikki at vera nóg samanhangandi, hvørki innanhýsis
á deplinum ella uttanfyri í økinum. Fyri at røkka visjónini hevur Depilsleiðslan sett toymisskipan í verk.
á deplinum ella uttanfyri í økinum. Fyri at røkka visjónini hevur Depilsleiðslan sett toymisskipan í
Skipanin verður ment útfrá verandi røktar- og viðgerðartilboðum, karmum og starvsfólki.
verk. Skipanin verður ment útfrá verandi røktar- og viðgerðartilboðum, karmum og starvsfólki.
Umsitingarfólk
Umsitingarf
lk - projekt

8.2 Skepsis og ørkymlan
8.2 Skepsis og ørkymlan
Í Depilsnýtt november 2008 stóð at lesa:
Í Depilsnýtt november 2008 stóð at lesa:
“Nógv áhugavert kom fram á kafédøgunum í oktober mánað, har eitt stórt tal av starvsfólkunum á
“Nógv áhugavert kom fram á kafédøgunum í oktober mánað, har eitt stórt tal av starvsfólkunum á
deplinum vóru við. Umleggingin til toymisskipan koyrir við ymiskari ferð ymsastaðni á deplinum, og
deplinum vóru við. Umleggingin til toymisskipan koyrir við ymiskari ferð ymsastaðni á deplinum, og
merkist hetta eisini í ávísan mun. Tað kom greitt fram, at tað er bæði spenningur og skepsis millum
merkist hetta eisini í ávísan mun. Tað kom greitt fram, at tað er bæði spenningur og skepsis millum
starvsfólkini í samband við umskipanina. Tað, at summir strukturar eru blivnir burtur, og enn einki sett
starvsfólkini í samband við umskipanina. Tað, at summir strukturar eru blivnir burtur, og enn einki
í staðin, skapar nógva frustratión hjá fleiri. Tað kann eisini vera trupult at ímynda sær, hvat tað er, sum
sett í staðin, skapar nógva frustratión hjá fleiri. Tað kann eisini vera trupult at ímynda sær, hvat
skal koma ístaðin, og hvussu alt kemur at hanga saman.
tað er, sum skal koma ístaðin, og hvussu alt kemur at hanga saman.
Nógv av hesum verður nú samlað upp av fylgibólkinum, sum arbeiðir við seinna parti av álitinum um
Nógv av hesum verður nú samlað upp av fylgibólkinum, sum arbeiðir við seinna parti av álitinum
toymisskipanina. Depilsleiðslan er varug við hesar trupulleikar, frustratiónina og tann skepsis, sum er,
um toymisskipanina. Depilsleiðslan er varug við hesar trupulleikar, frustratiónina og tann skepsis,
og arbeiðir við at taka neyðug stig og atlit í hesum sambandi.
sum er, og arbeiðir við at taka neyðug stig og atlit í hesum sambandi.
Tað eru nógvir spurningar, sum koma fram, og ikki altíð eru svarini givin frammanundan. Nógv ymisk
Tað eru nógvir spurningar, sum koma fram, og ikki altíð eru svarini givin frammanundan. Nógv
fólk arbeiða við at finna loysnir til teir spurningar, trupulleikar og avbjóðingar, sum eru.
ymisk fólk arbeiða við at finna loysnir til teir spurningar, trupulleikar og avbjóðingar, sum eru.
Depilsleiðslan er ógvuliga fegin um ta nógvu arbeiðsorku, sum starvsfólkini leggja í at skapa hesar
Depilsleiðslan er ógvuliga fegin um ta nógvu arbeiðsorku, sum starvsfólkini leggja í at skapa hesar
nýggju fyriskipanarligu karmarnar, sum vit eru sannførd um koma at geva okkum øllum, deplinum,
nýggju fyriskipanarligu karmarnar, sum vit eru sannførd um koma at geva okkum øllum, deplinum,
sjúklingum og avvarðandi eitt dygdargott viðgerðartilboð í samsvari við visjónina hjá deplinum.”
sjúklingum og avvarðandi eitt dygdargott viðgerðartilboð í samsvari við visjónina hjá deplinum.”
Útsagnir frá kafédøgunum í oktober 2008:
Útsagnir frá kafédøgunum í oktober 2008:
- Avviklað og einki sett ístaðin
- Skal alt tað góða gamla vekk?
- Broytingartíðin setur stór krøv
- Siga vit frá, eru vit so ikki við?
- Hvat nú um kemiin ikki passar?
- Hvar skulu vit hoyra heima?
- Hví broyta bara fyri at broyta?
- Skulu øll vera við?
- Kunnu vit avlæra tað gamla?
- Skulu vit verða skapandi allatíðina?
- Vit mugu hava eina basu!

8.3 Arbeiði og frítíð
Á kafedøgunum kom fram, at nýggja toymisskipanin fer at órógva 3 skiftisrytmuna á deildunum. Hetta
ger seg serliga galdandi, tá ið tosað verður um at møta til toymisfundir og í mun til læring.
Við bygnaðarbroytingunum fara vit frá einum bygnaði, sum er bundin at nógvum siðvenjum og leistum.
Hendan broytingartíðin krevur nógv, tí at starvsfólkið skal flyta seg og hava tol at vera í hesi gongd uttan
at síggja endaliga úrslitið av bygnaðarbroytingunum.
Tá ið stórar broytingar verða settar í verk, hava summi eina náturliga skepsis í mun til “at tað er ikki
tíð til at gera meira enn tað, sum verður gjørt”. Hetta kann lýsast við hugtakinum “tíðspessimist”. Tá
ið vit so eru í hesi gongdini verður ikki í sama mun hugsað um tíðina, ið er brúkt. Tá er einki ógjørligt.
Hetta kann lýsast við hugtakinum “tíðsoptimist”. Til seinast er tað støðan, har arbeiðið fyllir ov nógv
og ávirkar frítíðina. Tann einstaki setur sær sjálvum spurningin “er hetta tað, eg vil?”. Hetta lýsa vit við
hugtakinum “tíðsrealist”.
Kontakttoymini hava toymisfund í minsta lagi 2-3 ferðir um mánaðin. Umráðandi í hesum høpi er,
at toymisfundarleisturin er so smidligur og realistiskur sum gjørligt, soleiðis at toymisfundirnir minst
møguligt órógva frítíðina hjá starvsfólkunum. Við øðrum orðum er umráðandi at skilja arbeiði og frítíð
sundur.
Alheimsgerðingin og menningin á Psykiatriska deplinum í broytingartíðini førir við sær umfatandi
refleksivitet. Hetta merkir, at spurnartekin verða sett við siðvenjur og rutinur, og starvsfólkið skal hyggja
at, hvat teirra kjarnuøki og tænasta er. Hetta er ein liður í leiklutsgreinanini.
Ymiskleiki (diversitet) er við til skilja sundur siðvenjur, tað merkir ymiskir hættir at gera tingini uppá.
Eydnast tað at skapa samstarv og úrslit, ið eru merkt av ymiskleika, so er orsøkin tann, at mentanin í
organisatiónini er merkt av áliti, tryggleika og opinleika. Á hendan hátt er organisatiónin viðvirkandi
til, at starvsfólk tora at fara um egin mørk. Hetta krevur eina sunna, tolna, tilfeingissterka og nærum
fyrimyndarliga organistiónsmentan 19 .
9 “Kulturen og det sociale liv” Flemming B. Olsen, Frydenlund 2007, s. 521

9 Toymi
Í nútímans organisatiónum er optimering av botnlinju og borgaratænastu, vitansdeiling, førleikamenning
og arbeiðisgleði óloysandi knýtt at hvørjum øðrum. Tí er ein av týdningarmestu uppgávunum hjá
leiðslum nú á døgum at skapa motivatión og læring hjá starvsfólki, og at fremja eina kenslu av ognarskapi
av arbeiðnum. Toymisskipanin vísir seg at vera tann skipanin, sum er best egnað, at ganga hesum
avbjóðingum á møti.
Á Psykiatriska deplinum eru: Faktoymi, sertoymi og funktiónstoymi.
9.1 Faktoymi
Faktoymi er ein bólkur av starvsfólki við somu grundútbúgving. Faktoymi skal tryggja, styrkja og menna
fakligu dygdina og samleikan.
9.2 Sertoymi
Sertoymi er eitt toymi við serligum uppgávum og verður sett á stovn alt eftir samfelagstørvinum, ella
eftir tí sum tann politiska skipanin mælir til, og eftir tí sum Depilsleiðslan metir, Psykiatriski depilin skal
hava sum røktar- og viðgerðartilboð. Í toyminum er tað uppgávan, sum er stýrandi. Toymini kunnu
verða tvør- og fleirfaklig.
9.3 Funktiónstoymi
Funktiónstoymi eru fyrisitingarlig toymi, sum eru tengd at funktiónini hjá toymislimunum.
Funktiónstoymini skulu tryggja organisatorisku dygdina. Vit hava í løtuni tvey funktiónstoymi á
deplinum: Depilsleiðslan og deildarleiðaratoymið.

9.4 Allýsing
Sambært Katzenbach & Smith 20 verður eitt toymi allýst soleiðis:
Ein lítil fjøld av fólki við samfyllandi førleikum, sum hava pliktað seg til eitt felags endamál,
avriksmál og framfararhátt, sum tey í felag halda hvønnannan til svars fyri.
Limirnir í toyminum hava ymiskar førleikar, útbúgving ella áhugamál, sum samanlagt geva eina
synergieffekt. Førleikarnir hjá toymislimunum skulu samvirka soleiðis, at úrslitið verður dygdarliga
tryggjað. Munurin millum bólk og toymi er styrkin í felagsskapinum, pliktin til at loysa uppgávuna í
felag, og at samstarvið verður grundað á at geva og at taka ímóti. Toymissamstarvið er grundað á
pliktað samstarv.
9.5 Pliktað samstarv
Pliktað samstarv merkir, at tað í toyminum er sínámillum ábyrgd, medábyrgd, virðing og álit fyri hvørjum
øðrum og uppgávunum. Toymið er felagsskapur, og tað er týdningarmikið, at fólk hava eina kenslu av
at hoyra til. Felagsskapskenslan gevur ágrýtni og orku. Virðing fyri hvørjum øðrum er sera týðandi, tá
talan er um toymisarbeiði. Kenslan av at hoyra til í toyminum er treytað av hugburðinum, at øll eru við
- og at øll taka ábyrgd av, at so er. Toymislimirnir eru saman um eina røð av uppgávum og málum, sum
toymið hevur heimild at taka avgerðir um. Sostatt hevur toymið plikt til at umsita og ábyrgd av at loysa
uppgávurnar.
0 Katzenbach Jon R. , Smith Douglask, The wisdom of teams, 99 , HaperBusiness, U.S

Útsagnir Útsagnir frá frá kafédøgunum í mars/apríl í mars/apríl 2008: 2008:
9.6 9.6 Møtiskylda
Toymisskipanin kann kann hava hava við við sær, sær, at at ein ein hevur møtiskyldu fleiri støð ísenn. Umframt at leggja til
rættis rættis og og boða boða frá frá í góðari í góðari tíð, tíð, er er gongda leiðin í í hesum føri, at starvsfólkið má raðfesta við atliti til
nyttuetikkina, og og altíð altíð stremba stremba eftir, eftir, at avleiðingarnar at avleiðingarnar av raðfestingini av raðfestingini eru til nyttu eru til fyri nyttu bæði fyri hin bæði einstaka hin
og organisatiónina sum heild 21 einstaka og organisatiónina sum . Samskiftið heild um raðfestingina skal vera við samskiparan.
. Samskiftið um raðfestingina skal vera við samskiparan.
Orðið Orðið obligatorisk merkir merkir á føroyskum: á føroyskum: Kravdur, Kravdur, skyldugur, skyldugur, tvingaður, tvingaður, skyldubundin skyldubundin (orðabókin (orðabókin – Føroya –
Fróðskaparfelag).
Føroya Fróðskaparfelag).
Í teimum Í teimum støðum støðum har har Depilsleiðslan metir, metir, at starvsfólk at starvsfólk skulu skulu møta møta upp upp fyri fyri at tilogna at tilogna sær sær ta vitan, ta vitan, teir
førleikar, teir førleikar, kompetansur kompetansur og kvalifikatiónir, og kvalifikatiónir, sum eru sum grundarlag eru grundarlag undir framhaldandi undir framhaldandi arbeiðnum, arbeiðnum, vil hon
brúka vil hon hugtakið brúka obligatoriskt. hugtakið obligatoriskt. Tað merkir, Tað at merkir, tað hevur at tað avleiðingar hevur avleiðingar við sær, um við starvsfólk sær, um ikki starvsfólk møtir. Tað ikki
er møtir. sostatt Tað bert er Depilsleiðslan, sostatt bert Depilsleiðslan, sum kann brúka sum hugtakið kann brúka obligatoriskt. hugtakið obligatoriskt.
Starvsfólkasamrøða er karmurin, er karmurin, har mett har mett verður verður um avleiðingar um avleiðingar í hvørjum í hvørjum einstøkum einstøkum føri, har hugtakið føri, har
obligatoriskt hugtakið obligatoriskt ikki verður aktað. ikki verður aktað.
0
- Vit eru øll í sama báti, vit hava bara hvør sína ár
- Uppgávurnar hjá toymisliminum skulu verða greiðar
- Tað krevur nógv av tí einstaka toymisliminum
- Felagsskapurin duga at taka ímóti
- Ikki hava ognarkenslu
- Avtalaðar mannagongdir
- Ansa eftir, at tað ikki altíð er tann sami í toyminum, sum
fær uppgávur, sum hini ikki tíma
- Vit mugu hava umsorgan fyri hvørjum øðrum
- Standardiseraðar mannagongdir
- Kvalitetssikring
-
Etik i organisationer. s. 32 Gitte Haslebo m.fl Dansk psykologisk forlag, 1.udg., 1 opl. 2007
Etik i organisationer. s. 32 Gitte Haslebo m.fl Dansk psykologisk forlag, 1.udg., 1 opl. 2007

9.7 Stovnan av sertoymi
Tá ið toymi verða sett á stovn, er mannagongdin hendan:
1. Kanna, um nakað líknandi toymi er frammanundan
2. Lýsing av og grundgeving fyri, hví júst hetta toymið skal setast á stovn
3. Senda uppskot um toymið til Depilsleiðsluna
4. Depilsleiðslan avger, um toymið skal setast á stovn
Um starvsfólk ynskir at koma í eitt ávíst toymi, er mannagongdin hendan:
1. Boða nærmasta leiðara 22 frá, at man ynskir at koma í toymið
2. Lýsa sínar fakligu royndir og persónligu førleikar fyri leiðaranum
Í samstarvi við starvsfólkið metir leiðarin, um tað er møguligt í mun til arbeiðsstaðið.
Um Depilsleiðslan avger at seta eitt toymi á stovn, kann hon velja eitt starvsfólk, sum skal verða
íverksetari, til at fáa í lag dialogfund og standa fyri fasu 1 og 2 . Tá ið greitt er, hvør skal manna toymið,
velur toymið sjálvt samskiparan. Tað er ikki vist, at íverksetarin verður í endaligu toymismanningini.
Hóast tað altíð er Depilsleiðslan, sum ger av, hvørji toymi skulu vera á deplinum, kunnu starvsfólk tó
koma við hugskotum ella áheitanum um at stovna eitt ávíst toymi. Toymini verða stovnað og endað alt
eftir viðgerðar- og samfelagstørvi. Metir Depilsleiðslan, at hetta skal setast í verk, verður mannagongdin
fylgd, sum verður lýst í “Stovnan av toymi”.
9.8 Dialogfundur í mun til stovnan av sertoymi
Dialogfundur er ein fundur, har øll starvsfólk, sum eru áhugað í og/ella hava eina vitan um evnið, kunnu
koma til orðanna. Áðrenn dialogfundin skulu luttakararnir hava sett seg inn í evnið og hava fyrireikað
seg til at framleggja síni sjónarmið. Umráðandi er, at ástøði, greinar og viðkomandi lesnaður um evni
verður lagt á intraneti ella viðheft sum fílur í innkalling til fyrsta dialogfund.
Fyrsti dialogfundur (fasa 1)
Øll starvsfólk á Psykiatriska deplinum verða boðin til innleiðandi dialogfund.
Skráin fyri dialogfundin kundi sæð soleiðis út:
Í hesum høpi er leiðarin tann nærmasti fyrisitingarligi leiðarin.
1

Áðrenn dialogfundin skal starvsfólkið hava savnað sær tilfar og kunnað seg innan evnið/økið, sum so
verður grundarlagið undir dialogfundinum. Soleiðis verður tað fakliga støði hægri og dialogfundurin
meira effektivur.
• Hvørjar væntanir og hugsanir eru nú um......
• Hvørjar ætlanir eru við.............
• Hvørjar fortreytir eru til.................
• Møguliga eitt upplegg
• Annað
Tá ið fundurin er við at enda, verða áhugað biðin um at senda ein stuttan teldupost til ávíst starvsfólk,
har fortalt verður, um ein ynskir at vera við og hví, og hvørjar fortreytir ein hevur.
Annar dialogfundur (fasa 2)
Til hendan fundin verða bert tey starvsfólk innkallað, sum hava boðað frá, at tey vilja verða við í
toyminum. Við atliti til førleikar og tilfeingi verður niðurstøða gjørd um, hvør kann plikta seg til tað
arbeiðið, sum toymið fer at arbeiða við.
Tá ið annar dialogfundur hevur verið, skal ein verkætlanarlýsing (sí frymil á næstu síðu) gerast og
handast einum toymi, sum hevur førleika til at vegleiða og gera eina meting av verkætlanarlýsingini.
Síðani avger Depilsleiðslan, um toymið er stovnað, og almannakunnger á depilinum, at so er.

9.9 Verkætlanarlýsing
9.9 Verkætlanarlýsing
Øll sertoymi og røktar- og viðgerðartilboð skulu gera eina verkætlanarlýsing av
Øll toymisuppgávunum. sertoymi og røktar- Verkætlanarlýsingin og viðgerðartilboð skulu skal í gera mesta eina lagi verkætlanarlýsing verða 4 síður. av toymisuppgávunum.
Verkætlanarlýsingin skal í mesta lagi verða 4 síður.
Heiti á verkætlanini
Tema Tekstur
Tema Tekstur
Hvør er søgan aftanfyri, støðan og tørvurin?
Heiti á verkætlanini
Bakgrund
Bakgrund
Leiðbeinandi
Hvør er søgan
og motiverandi
aftanfyri, støðan
orðing
og
Endamál
tørvurin?
Nágreinilig mál - verða lýst í succeseyðkenni
Endamál Leiðbeinandi og motiverandi orðing
Mál og lutmál
Mál og lutmál Hvørjum Nágreinilig verður mál verkætlanin - verða lýst mett í eftir?
Framburðseyðkennir (succeskriterier)
succeseyðkenni
Hvør skal dragast við inní, hoyrast og
Framburðseyðkennir (succeskriterier) Hvørjum verður verkætlanin mett eftir?
Áhugapersónar
kunnast ?
Áhugapersónar Hvør skal dragast við inní, hoyrast og
Váðameting (risikovurdering)
kunnast ?
Hvat kann møguliga ganga galið, hvat kann
Váðameting (risikovurdering) Hvat kann møguliga ganga galið, hvat kann
gerast fyri at minka um váðan?
gerast fyri at minka um váðan?
Tíðarætlan (verkætlanarplanur fyri alla
Tíðarætlan verkætlanina) (verkætlanarplanur fyri alla
Fasir og varðar á leiðini
verkætlanina)
stýribólkur, verkætlanarbólkur,
Organisatiónsplanur (av verkætlanini) Verkaætlanareigari, verkætlanarleiðari,
arbeiðsbólkur o.s.fr.
stýribólkur, verkætlanarbólkur,
Samskiftisstrategi Innanhýsis og uttanhýsis
Eftirmeting arbeiðsbólkur Eftirmeting o.s.fr. í høvuðsheitum
Samskiftisstrategi Innanhýsis og uttanhýsis
Eftirmeting Eftirmeting í høvuðsheitum
Ávísingar
9.10 Samskiparaleikluturin
9.10 Samskiparaleikluturin
Fasir og varðar á leiðini
Organisatiónsplanur (av verkætlanini) Verkaætlanareigari, verkætlanarleiðari,
Í øllum toymum er ein samskipari. Tað er munur á funktiónini hjá samskiparanum, alt eftir hvør uppgávan
hjá toyminum er. Samskiparaleiklutinum er fjølbroyttur. Tá ið toymið er stovnað, mugu toymislimirnir
Í øllum toymum er ein samskipari. Tað er munur á funktiónini hjá samskiparanum, alt eftir hvør
tosa saman um, hvørjar uppgávur samskiparaleikluturin skal hava (sí fylgiskjal 1, stig 3), og eftir hesum
uppgávan hjá toyminum er. Samskiparaleiklutinum er fjølbroyttur. Tá ið toymið er stovnað, mugu
toymislimirnir tosa saman um, hvørjar uppgávur samskiparaleikluturin skal hava (sí fylgiskjal 1, stig

uppgávum avgera toymislimirnir, hvørjar kvalifikatiónir og kompetansur samskiparin skal hava.
Kvalifikatión er tengd at útbúgving – sí leinkju 23 .
Kompetensa snýr seg um kvalifikatiónir og førleikar (nakað, sum eg dugi), vitan (nakað, sum eg veit
nakað um), persónligar og sosialar eginleikar og harundir evnini til at kunna handla (nakað eg eri) í mun
til tað fak og tað starv, sum viðkomandi skal kunna megna. Kompetansa er dugnaskapur at gagnnýta
lærdar kvalifikatiónir. Sí leinkju 24 .
Samskiparin verður vanliga valdur innanhýsis í toyminum. Fyri at tryggja dynamikk í toyminum, mælir
Fylgitoymið til, at tíðarskeiðið, sum samskiparin situr, er avmarkað. Avmarkingin verður avgjørd í
toyminum. Kontakttoymini hava tó ein annan leist, sum tey sjálvi hava lagt, og sum er hóskandi til
deildina. Av tí at samskiparaleikluturin gevur eyka uppgávur, verður samskiparin loystur frá øðrum
uppgávum, soleiðis at hann í arbeiðstíð kann røkja sítt starv sum samskipari. Um fólk vilja í samband
við toymið, skulu tey seta seg í samband við samskiparan.
Hetta eru tær grundleggjandi samskipanaruppgávurnar, sum eru í øllum toymum:
• Innkalla til fundir
• Senda ástøði og kunningartilfar
• Ábyrgd av, at dagsskrá verður send út
• Um nakað er, so senda tilfar út til toymislimirnar frammanundan, soleiðis at hesi kunnu fyrireika
seg til fundin
• Ábyrgd av val av orðstýrara og skrivara
• Ábyrgd av, at fundarfrásøgn verður skrivað og send til allar toymislimirnar. Í fundarfrásøgnini
skal eisini standa, hvørji vóru møtt til fundin
• Hevur ábyrgd av at arkivera fundarfrásagnirnar.
Harumframt hava samskipararnir, alt eftir hvat toymi talan er um, aðrar uppgávur.
3 http://ug.prod.krak.dk/Vejledningsportal/Uddannelsesguiden/Forside/erhverv.aspx?article_id=arbm-kompetencer#q
http://209.85.229.132/search?q=cache:I3ggPs4uJIsJ:pub.uvm.dk/2002/kan/03.htm+hvad-betyder-kvalifikation-kompetence
&cd=2&hl=fo&ct=clnk

9.11 Fundarbygnaður
Toymisskipanin krevur fleiri toymisfundir og ein fastari fundarbygnað, enn vit eru von við. Miðað verður
ímóti, at halda stuttar, produktivar og effektivar fundir
Fundarbygnaður:
1) Møta stundisliga til ásettu tíð, byrja fundin stundisliga
2) Dagsskrá: Sendast út 3 dagar áðrenn fundin við endamáli fyri fundin
3) Raðfesting: Toymislimurin sendur uppskot um mál til dagsskránna til avvarðandi
samskipara. Samskiparin raðfestir dagskránna
4) Orðstýrari og skrivari: Velja orðstýrara og skrivara. Hesar uppgávurnar skulu ganga
upp á skift. Orðstýrarin skal halda fast í dagsskránni, um avvik verður frá fokus
5) Fokus: Í mun til dagsskránna ger toymislimurin sær greitt, hvat fokus hann/hon hevur
og fyrireikar seg í mun til tað
6) Møtiskylda: Møta til tíðina
Byrja til tíðina
Geva avboð, um tað berst einum frá at koma
7) Dialogur: Toymislimurin er tilvitaður um at hava ein dialog, heldur enn at kjakast um
rætt og skeivt
8) Kontekstur: Toymislimurin ger sær sjálvum og hinum greitt, hvørjum ástøði og
fakterminologi tosað verður útfrá
9) Greið tala - halda seg til evnið
10) Toymissamstarv: Toymislimurin hevur ábyrgd av at halda gjørdar avtalur (sí pliktað
samstarv)
11) Fundarfrásøgn: Skal lýsa, hørjar avgerðir eru tiknar, hvørjar niðurstøður eru gjørdar,
og hvørji óviðgjørd og/ella nýggj mál skulu raðfestast til komandi fund
12) Orðstýrari: Skal halda fokus og syrgja fyri, at fólk halda seg til evnið. Orðstýrarin tekur
samanum við hvørt punkt soleiðis, at skrivarin veit, hvat semja er um. Somuleiðis skal
hann steðga kjaki, sum er ókonstruktivt.

9.12 Lyklapersónar
Ein lyklapersónur er starvsfólk, sum hevur eina servitan, ávísar førleikar ella royndir, sum kunnu
Ein lyklapersónur er starvsfólk, sum hevur eina servitan, ávísar førleikar ella royndir, sum kunnu
gagnnýtast í toyminum. Ein lyklapersónur er partur av einum toymi í eitt avmarkað tíðarskeið ella til
gagnnýtast í toyminum. Ein lyklapersónur er partur av einum toymi í eitt avmarkað tíðarskeið ella
til
eina
eina
ávísa
ávísa
uppgávu.
uppgávu.
Hóast
Hóast
lyklapersónurin
lyklapersónurin
ikki er
ikki
við
er
til
við
allar
til
toymisfundirnar,
allar toymisfundirnar,
ella bert
ella
er við
bert
í toyminum
er við í
toyminum
í eitt avmarkað
í eitt
tíðarskeið,
avmarkað
telur
tíðarskeið,
hansara
telur
rødd
hansara
líka nógv
rødd
sum
líka
hinar.
nógv sum hinar.
9.13 Implementeringspersónar
9.13 Implementeringspersónar
Implementeringspersónar eru starvsfólk á deplinum, sum hava til uppgávu at tryggja at implementeringin
Implementeringspersónar eru starvsfólk á deplinum, sum hava til uppgávu at tryggja at
er í eini áhaldandi gongd. Ein týðandi liður í hesum, er at kunna innan tað ábyrgdarøkið, sum
implementeringin er í eini áhaldandi gongd. Ein týðandi liður í hesum, er at kunna innan tað
implementeringspersónurin hevur fingið tillutað.
ábyrgdarøkið, sum implementeringspersónurin hevur fingið tillutað.
9.14 Toymisbygging
9.14 Toymisbygging
Óteljandi mátar eru at lýsa, hvussu eitt toymi verður bygt. Niðanfyri eru tveir leistir, sum Psykiatriski
Óteljandi depilin brúkar mátar sum eru íblástur: at lýsa, hvussu eitt toymi verður bygt. Niðanfyri eru tveir leistir, sum
Psykiatriski Stigini í toymismenning depilin brúkar kunnu sum íblástur: lýsast við leistinum, sum Leif Mikkelsen tekur støði í. Hann býtur
Stigini toymismenning í toymismenning í 5 stig frá kunnu byrjan lýsast til tað við optimala. leistinum, Hesar sum nevnir Leif Mikkelsen hann: tekur støði í. Hann býtur
toymismenning 1. At hoyra í til 5 stig frá byrjan til tað optimala. Hesar nevnir hann:
1. 2. At Góðsligheit hoyra til
2. 3. Góðsligheit
Leiklutsleitan
3. 4. Leiklutsleitan
Friðsæla (idyllur)
4. 5. Friðsæla Kenslan av (idyllur) at hoyra saman
5. Kenslan av at hoyra saman
Leikluts
Leikluts-leitan
-leitan
Góðsligheit
Góðslighei
Friðsæla Friðsæla
t
At hoyra til
Kenslan av at
hoyra saman

Ad 1) Hvør einstakur toymislimur ger upp við seg sjálvan, um hann vil vera við, um hann metir seg at
vera skikkaðan, um hann er “inklu” ella “eksklu” → aksept. Um ósemjur taka seg upp, er týdningarmikið
at hond verður tikið um hesar við tað sama, um akseptin skal varðveitast.
Ad 2) Tá fyrsta stig er liðugt, kemur toymið inn í eina fasu av jaligheit: Alt ber til, ágrýtni, lat okkum
koma í gongd o.s.fr.
Ad 3) Nú er ovfarakæti av, og toymislimirnir fara til verka; millum annað verða leiklutirnir mentir og
realiseraðir → toymið samstarvar effektivt við at kompetansurnar samfylla hvørja aðra. Ósemjurnar,
sum kunnu taka seg upp á hesum stignum, snúgva seg oftast um leiklutsgreinanina. Tað er ein náttúrlig
gongd, at ósemjur taka seg upp, og eru ikki eitt tekin um, at skipanin ikki virkar.
Ad 4) Toymið er trygt og hevur kensluna av, at arbeiðið gevur hóskandi avbjóðingar.
Ad 5) Nú er toymið eyðkent av samanhaldi og áliti → “højtydende” toymi 25 .
Hesi stig 1 – 5 skal eitt toymi ígjøgnum hvørja ferð, ein nýggjur toymislimir kemur inn ella fer úr
toyminum. Hetta merkir, at toymismenning tekur tíð 26 .
Toymisbygging er ein menning av toymum og toymislimum í mun til:
- at hvør einstakur er greiður yvir, hvørji viðurskiftir, umstøður og faktorar kunnu gera, at ein
toymisskipan ikki virkar
- at gera mannagongdir, sum kunnu menna toymissamstarvið, soleiðis at tað gerst produktivt,
effektivt og kann eftirmetast
- dokumentatión.
At menna eitt toymi til at gerast ein vælvirkandi eind, setur krøv til hvønn einstakan toymislim um
pliktað samstarv.
Toymislimurin pliktar seg til:
• Felags endamál
• Avriksmál
• Arbeiðshátt
• Felags ábyrgd
Teambaserede organisationer i praksis, Jacob Storch, Torkil Molly Søholm (red), Forlag: Dansk psykologisk forlag, erhvervspsykologiserien,
. udgave . oplag 00 .
6 Team Copenhagen, Leif Mikkelsen, Framløga á leiðaradegnum 23. januar 2009 fyrireikað av Synergi.

Umframt pliktaða samstarvið setur tað at vera partur av einum toymi ávís krøv til førleikar, vitan
og háttin at arbeiða, hugsa og skilja arbeiðið. Málið er, at toymið gerst vælvirkandi og virkið. Hetta
krevur millum annað, at toymið gerst tilvitað um, hvat hvør einstakur toymislimur kann veita fakligt
og persónligt. Við at gera tilfeingið sjónligt verður eisini greiðari innanhýsis í toyminum og úteftir,
hvønn tørv toymið kann nøkta.
Hvør toymislimur er pliktaður til at skriva sína egnu funktiónslýsing í mun til starvslýsingina. Hetta skal
handast nærmasta leiðara, sum síðan fær KT-samskipara at leggja funktiónslýsingina á intranetið hjá
Psykiatriska deplinum.
KT-toymið hevur gjørt uppskot til frymil við persónligum dátum, kvalifikatiónum, kompetansum og
hvørjum toymum, ein er limur í (sí fylgiskjal 4).
Fyri at gerast vælvirkandi, fer toymið sum oftast ígjøgnum 7 menningarstig. Í fylgiskjali 1 sæst,
hvat toymið brúkar orku uppá í hvørjum stigi, hvør atferð er vanlig, og hvat er týdningarmikið í
arbeiðsuppgávunum.
Úrslitið av at fylgja hesi mannagongd er:
1. Hvør toymislimur gerst greiður yvir persónligar og fakligar førleikar, og hetta førir við sær eina
greiðari fatan av missjónini í toyminum
2. Toymislimirnir fáa eina greiðari fatan av toymisleiklutinum í mun til visjónina hjá
organisatiónini
3. Toymislimirnir stuðla hvørjum øðrum
4. Toymislimirnir fara at duga at samskifta sínámillum um evni, sum ávirka produktivitetin og
effektivitetin í toyminum
5. Toymislimirnir fáa eina størri fatan av toymisgongdini – síggja týdningin av at fara ígjøgnum øll
stigini í toymismenningini
6. Toymislimirnir duga at handfara trupulleikar, sum nátúrliga eru í einum toymi – bæði í mun til
uppgávur og interaktión
7. Toymislimirnir nema sær førleikar í at kunna brúka konflikthandfaringarhugsunarháttin, ístaðin
fyri at konfliktin verður oyðileggjandi
8. Samstarv verður millum toymislimirnar
9. Toymislimirnir gerast í ávísan mun bundnir hvør at øðrum
10. Ein skrásetingarleistur má mennast og brúkast í mun til at vísa á tørvin av áhaldandi tilfeingi og
eftirmeting av arbeiðnum.

10 Samskipari av sjúklingagongdum
(Forløbskoordinator)
Fyri at røkka visjónini hjá Psykiatriska deplinum, er ein av framtíðarætlanum at menna og seta
“samskiparar av sjúklingagongdum”, sum hava ábyrgd av gongdini hjá sjúklingunum. “Samskiparin av
sjúklingagongdum” skal virka sum ein dygdartryggjandi (kvalitetssikring) instansur, umframt at tryggja
samskipað røkt og viðgerð.
Mynd av uppskoti um framtíðar sjúklingagongd

11 Fyrisitingar- og fakligur leiðari
Undir Sjúkrahúsleiðsluni er Landsjúkrahúsið skipað í deplar, leiddir av einum leiðandi yvirlækna og
leiðandi sjúkrarøktarfrøðingi í felag 27 . Undir Depilsleiðsluni eru deildarleiðarar og fakleiðarar. Niðanfyri
verður ein allýsing gjørd av hesum báðum.
11.1 Fyrisitingarligur leiðari
Fyrisitingarligi leiðarin hevur fíggjarliga og løgfrøðiliga starvsfólkaábyrgd. T.d. eru deildarleiðarar eins
og Depilsleiðslan fyrisitingarligir leiðarar.
11.2 Fakligur leiðari
Fakligi leiðarin hevur ábyrgd av tí ávísa fakinum í mun til ástøði og klinikk. Hetta vil siga ábyrgd í mun
til menning og praksis.
0
Álit um framtíðar sjúkrahúsverk í Føroyum, Útgivið: Almanna og Heislumálaráðið, Apríl 2007

12 Tagnarskylda
Tagnarskylda merkir, at heilsustarvsfólk ikki mugu geva upplýsingar um brúkaran/sjúklingin uttan
samtykki frá viðkomandi. Hetta er galdandi, bæði hvat viðvíkir røkt og viðgerð, men eisini um persónlig
viðurskifti (løgtingslóg nr. 132, kap. 8, §26).
Latan av upplýsingum til annan fyrisitingarmynduleika
Tað er ikki loyvt at lata persónligar upplýsingar víðari til annan fyrisitingarmyndugleika t.d. heilsustarvsfólk
uttan samtykki frá brúkara/sjúklingi, um starvsfólkið ikki tekur lut í røkt og viðgerð av viðkomandi.
Heilsustarvsfólk kann uttan samtykki geva upplýsingar víðari til annan heilsupersón, sum aktuelt skal
luttaka í røkt/viðgerð av brúkaranum/sjúklinginum. Tað merkir, at um brúkarin/sjúklingurin skal flytast
til víðari viðgerð á aðra deild ella til annað viðgerðarstað, so verða relevantir upplýsingar givnir víðari,
ið tæna røktini og viðgerðini (løgtingslóg nr. 132, kap. 8 § 27 og 31).
Í stuttum kann sigast, at galdandi er, at eingin upplýsing verður givin, uttan so at sjúklingurin/brúkarin
gevur tilsøgn um hetta 28 .
12.1 Tagnarskylda í mun til avvarðandi
Tagnarskyldan skal virðast, men er ongin forðing fyri samskifti og samstarv við avvarðandi. Vit eiga at
eggja sjúklinginum til samstarv við avvarðandi. Starvsfólk kunnu samskifta við øll avvarðandi sambært
vegleingini hjá Heilsustýrinum nr 9494 frá 2002 stk.4 : “Sundhedspersoner kan modtage information
fra personer, uden at det kommer i strid med tavshedspligte. De kan også gå i dialog med de pårørende
om disses oplevelse af situationen og de problemer, de pårørende oplever”.
Uppskot til tagnarskyldupolitikk á Psykiatriska deplinum á Landssjúkrahúsinum, apríl 009, Tórun Ósá, samfelagsfrøðingur
1

13 Samskifti
Samskifti er ein grundleggjandi gongd á Psykiatriska deplinum og virkar sum kitt, sum heldur deplinum
saman. Um samskiftið ikki er nøktandi, hevur tað negativa ávirkan á aðrar gongdir á deplinum, sum
t.d tað at taka avgerðir, at menna eina organisatiónsmentan, skapa motivatión og arbeiða við
organisatoriskari læring.
Toymisskipan er ein samskiftisskipan, har normar, virðir og fatanir verða mentar. Fatanin av t.d. kunning,
sum kemur til toymið, verður soleiðis ávirkað av teimum normum og virðum, sum eru í toymisskipani.
Fyri at megna at verða uppmerksamur uppá serliga samskiftisháttin, sum er tengdur at tí at
arbeiða í toymum og í allari organisatiónini, er neyðugt áhaldandi at venja seg til og arbeiða við tí
samskiftisháttinum, sum toymisskipanin leggur upp til.
Venjingin liggur í, at einstaki toymislimurin alla tíðina er tilvitaður um, at hann er partur av einum
toymi, og áhaldandi reflekterar yvir fatan, normar, virðir og mynstur av interaktiónum, sum toymið
byggir upp. Uppmerksemi má flytast frá “tí einstaka” til interaktiónina ímillum toymislimirnar og hini
toymini. Við soleiðis at flyta uppmerksemi hendir ein broyting í praksis - um uppmerksemi ikki verður
flutt, verður eingin broyting.
Vit skulu hava eina felags fatan og fáa sum mest burturúr interaktiónunum í toyminum og ímillum
toymini og umverðina. Hugtøk sum t.d. - at hava fokus, observera, reflektera, dialog, relatión og
kontekst - skulu vit altíð hava í huga, tá ið vit samskifta. Vit skulu menna samskiftið og hava fokus á, at
hetta er ein menningarverkætlan, sum eyga má haldast við alla tíðina, skal henni verða lív lagað.
Týðandi spurningar, sum toymið skal seta sær:
- Hvat avger toymið?
- Hvørji kriteriir og hvørjar raðfestingar skulu galda?
- Hvussu skulu vit samskifta og samarbeiða, soleiðis at førleikarnir verða gagnnýttir munagott?

13.1 Samskifti og etikkur
Samskifti og etikkur eru høvuðstættir í eini organisatión, sum arbeiðir við dialogi, bæði innan-
og uttanhýsis. Samskiftishátturin hjá organisatiónini verður av øðrum fataður sum ein partur av
samleikanum og mentanini í organisatiónini. Tí skulu vit arbeiða málrættað við samskiftisháttinum.
Samskiftispolitikkurin á Psykiatriska deplinum eigur at bera í sær, at vit málrættað hava dialog og kjak
um moral - hvussu hann ávirkar og hjálpir okkum til eina hóskandi sosiala atferð. Sambært Habermas er
samskiftisástøði bæði ein tilevning av einstaklinginum, eins og tann sosiala integratiónin verður hildin
uppi av samskiftinum. Leitað verður ikki eftir einum sannleika, tí hann vil verða tengdur at teimum
menniskjum, sum eru við í samskiftinum. Hesi blíva samd um, hvat sannleiki kann vera ella er, við at
skifta orð um tað. Málbrúk og samskifti eru avgerðandi fyri at vinna á óskynsemi og makt. Niðurstøðan
hjá Habermas er, at tað er í samskiftinum vit finna samleikan ella gerast samd um, hvørjar gerðir eru
moralskt rættar at fremja. Við støði í tí málsliga sprettir ikki bert ein relatión ímillum subjekt og objekt,
men eisini millum subjekt og subjekt. Tað málsliga kann altíð brúkast uppá nýggjar mátar í nýggjum
støðum. Báðir partar í einari samrøðu hava sína persónligu søgu og sjónarhorn, og hetta hevur við
sær, at partarnir næstan skilja hvønn annan, men allíkavæl ikki heilt. Við tí málsliga í miðdeplinum er
týdningarmikið at gera sær greitt, hvat endamálið er við at samtala, og fyri Habermas er tað at skapa
forstáilsi. Í øðrum lagi kemur tað at samskipa, hvussu ein ber seg at 29 .
Væleydnað samskifti er treytað av, at partarnir eru tilvitaðir um og taka hædd fyri, at í einari sosialari
relatión ella interaktión er maktin alla tíðina til staðar. Vit kunnu við samskifti gera leiðreglur fyri, hvussu
hóskandi er at bera seg at í ymiskum støðum. Talcott og Parsons 30 síggja makt sum nakað grundleggjandi
positivt, nakað sum er neyðugt fyri, at samfelagið, organisatiónin og einstaklingurin mennist.
Eitt viðurkennandi samskifti byggir á dialog.
Í toymisarbeiðnum hava øll starvsfólk sjálv ábyrgd av samskiftinum. Líka so væl sum hvørt toymi skal lýsa
sínar uppgávur, tilboð og funktiónir, skal hvør einstakur kunna miðla vitan og upplýsa um funktiónina
hjá toyminum. Tá starvsfólk venda sær til toymi skal samskifti fara fram umvegis teldu, telefon ella
andlit til andlits og verða stílað til avvarðandi samskipara. Nýggja mentanin krevur, at vit svara hvørjum
øðrum skjótast gjørligt, og í hvussu so er so mikið skjótt, at vit ikki virka sum “fløskuhálsar” fyri hvønn
annan í organisatiónini. Hetta er galdandi í øllum førum, og fyri øll starvsfólk á deplinum.
9 Habermas – en kritisk introduktion, William Outhwaite, umsett av Henning Vangsgaard, Forlag: Hans Reitzels, 1997
30 Klassisk og moderne samfundsteori, red. Heine Andersen og Lars Bo Kaspersen, 2007 kap. 1 Hans Reitzels Forlag

vit svara hvørjum øðrum skjótast gjørligt, og í hvussu so er so mikið skjótt, at vit ikki virka sum
“fløskuhálsar” fyri hvønn annan í organisatiónini. Hetta er galdandi í øllum førum, og fyri øll
starvsfólk á deplinum.
Útsagnir frá kafédøgunum í mars/apríl 2008:
Útsagnir frá kafédøgunum í mars/apríl 2008:
Forpliktilsi í at vera uppsøkjandi, ikki bara bíða....
Opinleiki – at tora at vera opin
Som man råber i skoven, så får man svar
Man kann gott rópa í skógini, men eingin hoyrir
At tosa við og ikki um
At man torir at spyrja
Jantelógin skal avviklast
Øll hava egna ábyrgd - ikki bíða
Hoyra tað, sum verður sagt, og ansa eftir filtrinum, vit hava og brúka
Tað at verða hoyrdur, virdur og sæddur
Far eftir bóltinum og ikki manninum
Tora at biðja um aftursvar
Útsagnir frá kafédøgunum í oktober 2008:
Útsagnir frá kafédøgunum í oktober 2008:
- Fáa undirvísing í samskifti
- Samskiftismentan - hvussu vit tosa saman?
- Øll hava ábyrgd av trivnaðinum hjá hvørjum øðrum, men ikki
ábyrgd av kenslunum hjá hvørjum øðrum
- Tú skalt ikki gita, men vita
- Viðurkennandi dialog
- At tosa við og ikki um
- Opinleiki, álit og tryggleiki

Samskifti kann skiljast út frá trimum stigum 31 . Tað vil siga, at samskift verður á ymiskum stigum. Hesi
eru mikro, meso og makro:
Mikro: Ítøkiligt samskifti millum einstaklingar
Meso: Samskifti í toymum, einstaklingar samskifta við toymini, og toymini samskifta sínámillum og
samskifti á Psykiatriska deplinum.
Makro: Samskifti við umheimin - sektorar og aðrar skipanir.
13.2 Mikro
Mikro: Ítøkiligt samskifti millum einstaklingar. Tað er á hesum stigi, at pliktaða samstarvið skal vera
tilstaðar.
Sambært Habermas 32 er væleydnað samskifti treytað av, at partarnir eru tilvitaðir um og taka hædd
fyri maktini, sum er til staðar í øllum samskifti. Habermas hevur áhuga í, hvussu samskifti fer fram.
Hansara niðurstøða er, at tað er í samskiftinum, vit finna samleikan ella gerast samd um, hvørjar gerðir
eru moralskt rættar at fremja.
Í øllum samskifti er eitt samspæl - ein interaktión. Í eini sosialari interaktión er altíð ein avsendari og
ein móttakari. Tað er í hesum samspæli, at samskiftið hendir. Málið eigur at verða at røkka einari felags
fatan, við at brúka eitt mál, sum báðir partar skilja. Avsendarin hevur eina ætlan við tí, sum hann miðlar.
Hann velur ein hátt at miðla uppá, sum er tengdur at hansara fortreytum, væntanum og hugmyndum.
Uppgávan hjá móttakaranum er at týða tað, sum verður miðlað. Hvussu móttakarin reflekterar og skilir
boðskapin, er tengt at hansara fortreytum, væntanum og hugmyndum.
Samskifti millum avsendara og móttakara er ein ringrás (sí mynd 1), sum verður ávirkað av sosialari
atferð og umhvørvinum.
3 Støðið verður tikið í Just Sine Nørholm´s m.fl. (2007), Grundbog i organisationskommunikation, Organisation og omverden.
Forlaget Samfundslitteratur 2007, 1. udgave
3 Jürgen Habermas 996 Teorien om den kommunikative handlen. Ålborg Universitetsforlag

Mynd: Ole Wich teknaði
Eitt gott samskifti er avgerandi fyri, at toymið virkar væl. Allir toymislimirnir hava eina felags ábyrgd fyri,
at samskiftið er gott. Eyðkennir fyri einum vælvirkandi toymissamstarvi eru, at toymislimirnir tosa við
og ikki um hvønn annan, lurta aktivt eftir hvørjum øðrum og byggja víðari á tað, sum er sagt. Nógv av
spilltíðini á toymisfundum kemst av vánaligari fyrireikan, vánaligum samskifti og ónøktandi bygnaði.

13.3 Hvat er dialogur, og hvat er kjak
13.3 Hvat er dialogur, og hvat er kjak
Í Í dialoginum
Í kjakinum
Er málið at finna felags grund Er málið at vinna
Er Verður málið at leitað finna eftir felags styrki grund í meiningini hjá
Er Verður málið leitað at vinna eftir feilum í hugsanini hjá
hinum
Verður latið upp fyri møguleikanum at
hinum
Verður tvíhildið um egnar loysnir, og aðrir
Verður finna loysnir leitað eftir styrki í meiningini hjá Verður møguleikar leitað verða eftir feilum útihýstir í hugsanini hjá
Verður lurtað eftir hinum fyri at skilja, finna Verður lurtað eftir hinum fyri at finna feilir
hinum
hinum
meining og semju
og fyri at kunna muta ímóti argumentum
Verður latið upp fyri møguleikanum at Verður tvíhildið um egnar loysnir, og aðrir
Verður leitað eftir grundleggjandi semjum
finna loysnir
Verður leitað eftir munum
møguleikar verða útihýstir
Verður Dialogurin lurtað verður eftir hinum verandi fyri ein at opin skilja, finna
samtala
meining og semju
Verður leitað eftir grundleggjandi semjum
Dialogurin verður verandi ein opin
samtala
13.4 Meso
13.4 Meso
Meso: Samskifti millum toymi, leiðslur, deplar, sektorar o.s.fr
Verður Kjakið lurtað letur aftur eftir fyri hinum víðari fyri samtalu at finna
Samskifti í eini organisatión er í fýra pørtum: Samskiftisformur, atburður, funktión og perspektiv.
Samskifti Samskiftisformurin í eini organisatión kann vera er í fýra at tosa pørtum: sínámillum, Samskiftisformur, at tosa í telefon, atburður, teldusamskifti, funktión og gulir perspektiv. seðlar og so
Samskiftisformurin framvegis. kann vera at tosa sínámillum, at tosa í telefon, teldusamskifti, gulir seðlar og
so Samskiftisatferð: framvegis. Sosial atferð í samskiftinum.
Samskiftisatferð: Funktiónin snýr seg Sosial um atferð at menna í samskiftinum.
uppgávuna, viðlíkahald av uppgávuni, nýhugsan og nýskapan.
Funktiónin Perspektiv snýr er ”tær seg um brillur at menna vit bera uppgávuna, í samskiftinum”. viðlíkahald av uppgávuni, nýhugsan og nýskapan.
feilir og fyri at kunna muta ímóti
argumentum
Meso: Samskifti millum toymi, leiðslur, deplar, sektorar o.s.fr
Perspektiv er ”tær brillur vit bera í samskiftinum”.
Verður leitað eftir munum
Kjakið letur aftur fyri víðari samtalu

oftast á tí munnliga og óformliga støðinum, og á hesum støði hevur samskiftishátturin higartil
verið allastaðni í organisatiónini. Men fyri at avgerðir og avtalur skulu kunna fremjast, má hetta
verða á tí munnliga, formliga og skrivliga støðinum.
Samskiftishátturin Dømi upp á munnligt kann vera og óformligt formligur, samskifti óformligur, er, munnligur tá ein verður og skrivligur. “hálaður Samskifti til síðis” og byrjar biðin sum um oftast eina
á tí ávísa munnliga uppgávu. og óformliga Hetta gongur støðinum, aloftast og á uttan hesum trupulleikar, støði hevur men samskiftishátturin kann eisini føra higartil til misskiljingar, verið allastaðni um
í organisatiónini. t.d. fólk ikki minnast, Men fyri hvat at bleiv avgerðir avtalað. og avtalur Varð avtalan skulu kunna gjørd fremjast, skrivlig og má formlig, hetta verða kundi á verðið tí munnliga, víst til
formliga skrivið. og skrivliga støðinum.
Dømi upp á munnligt og óformligt samskifti er, tá ein verður “hálaður til síðis” og biðin um eina ávísa
uppgávu. Hetta gongur aloftast uttan trupulleikar, men kann eisini føra til misskiljingar, um t.d. fólk ikki
13.5 Makro
minnast, hvat bleiv avtalað. Varð avtalan gjørd skrivlig og formlig, kundi verðið víst til skrivið.
Makro: Samskifti við umheimin, politiskar skipanir, nationalt, internationalt og globalt.
13.5 Makro
At Psykiatriski depilin heldur seg kunnaðan um tørvin í samfelagnum nationalt, internationalt og
Makro: Samskifti við umheimin, politiskar skipanir, nationalt, internationalt og globalt.
globalt, tað politiska rákið, og sjálvur kunnar samfelagið um innanhýsis viðurskifti.
At Psykiatriski depilin heldur seg kunnaðan um tørvin í samfelagnum nationalt, internationalt og globalt,
13.6 Avgerðarprosess
tað politiska rákið, og sjálvur kunnar samfelagið um innanhýsis viðurskifti.
Hvat er ein avgerð
Vit taka avgerðir alla tíðina. Tað er eisini ein avgerð ikki at taka eina avgerð.
13.6 Avgerðarprosess
Hvat
Ein
er
avgerð
ein avgerð
verður vanliga allýst sum eitt val millum ymiskar valmøguleikar, og sum tað endaliga
Vit
úrslitið
taka avgerðir
av eini
alla
avgerðarprosess.
tíðina. Tað er eisini
Avgerðarprosessin
ein avgerð ikki
er
at
býtt
taka
upp
eina
í tríggjar
avgerð.
partar, sum víst á myndini
Ein
niðanfyri:
avgerð verður vanliga allýst sum eitt val millum ymiskar valmøguleikar, og sum tað endaliga úrslitið
av eini avgerðarprosess. Avgerðarprosessin er býtt upp í tríggjar partar, sum víst á myndini niðanfyri:
Mynd omanfyri : 33
Mynd omanfyri :
Innsavnan av upplýsingum: Avgerðir snúgva seg um at taka støðu í mun til upplýsingar. Tað hevur
”Hvordan organisationer fungerer…” Dag Ingvar Jacobsen, Jan Thorsvig, Hans Reitzels forlag, 2002, s. 296
við sær, at man savnar upplýsingar, og síðani verða dáturnar skipaðar, greinaðar og tulkaðar. At enda
verður ofta samskift við onnur um tað, man er komin fram til, áðrenn avgerð verður tikin millum fleiri
valmøguleikar.
33 ”Hvordan organisationer fungerer…” Dag Ingvar Jacobsen, Jan Thorsvig, Hans Reitzels forlag, 00 , s. 96

Valmøguleikar: Hann, ið skal taka eina avgerð, setur teir ymsu valmøguleikarnir ímóti hvørjum øðrum
og avger at velja tann valmøguleika, sum tykist at vera tann besti.
Útinning: Úrslitið er treytað av hesum fýra viðurskiftum:
1. Vitanin, sum liggur til grund fyri at taka avgerðina, kann vera ófullfíggjað
2. Tilfeingið, sum er til taks, er møguliga ikki nóg mikið til útinningina
3. Samlaða mongdin av tilfeinginum kann vera nøktandi, men samansetingin kann hava við sær,
at ikki er gjørligt at fremja útinningina
4. Møgulig politisk mótstøða frá sentralum bólkum ger tað torført at fremja avgerðina í verki 34 .
Menniskja sum rationellur og avmarkað rationellur avgerðartakari
Dagliga verða avgerðir tiknar, avgerðir, sum fáa avleiðingar fyri samfelagið, starvsfólk, sjúklingar og
avvarðandi. Vanahugsan er eyðkend av, at man ger tað, sum “man plagar” at gera, uttan at spyrja
hví. Tann fullkomna støðan er rationella avgerðarprosessin, men í veruleikanum er menniskja ein
avmarkaður rationellur avgerðartakari. Evnini hjá menniskjanum at handfara upplýsingar og meta
um valmøguleikar og avleiðingar eru avmarkað, og liggur hetta langt frá hugsjónini um fullkomnan
rationalitet. Harafturat avmarkar tann organisatoriski konteksturin møguleikarnar fyri at taka avgerðir
á ein hátt, sum samsvarar við tann fullkomna rationalitetin.
Modellið niðanfyri greiðir frá, hvussu menniskja í veruleikanum tekur avgerðir, og tað sum hevur ávirkan
á hetta.
3 Opcit. Kap 9,

Menniskja sum rationellur avgerðartakari
0
Menniskja sum rationellur avgerðartakari
Mynd omanfyri 35
Mynd omanfyri
Menniskja sum avmarkaður rationellur avgerðartakari
Menniskja sum avmarkaður rationellur avgerðartakari
13.7Kunningartøkni
Í samskiftinum er kunningartøkni (KT) ein sera týðandi partur, tá tað snýr seg um miðlan. Ein
partur er at hava vangamyndir, toymisprofilar og so framvegis. Ein annar partur er miðlan og
13.7 Kunningartøkni
kunning bæði innan- og uttanhýsis. Hetta samsvarar við strategimál nr. 4: “Teldunýtslan skal stuðla
Í samskiftinum er kunningartøkni (KT) ein sera týðandi partur, tá tað snýr seg um miðlan. Ein partur
er heilsufakliga at hava vangamyndir, arbeiðnum”. toymisprofilar og so framvegis. Ein annar partur er miðlan og kunning bæði
innan- og uttanhýsis. Hetta samsvarar við strategimál nr. 4: “Teldunýtslan skal stuðla heilsufakliga
arbeiðnum”.
3 Ibid
Ibid

Útsagnir frá kafédøgunum í mars/apríl 2008:
Útsagnir frá kafédøgunum í mars/apríl 2008:
- Teldumentan til samskifti
- Øll starvsfólk fáa teldupostadressu
- Upplæra fólk í KT
- Gruggað informatión – hvussu formidla vit vitan
- Psykospace ala “my space”
- Nóg mikið av teldum
- Eina heimasíðu – internet, har starvsfólkini kunnu samskifta
- Øll kunning verður løgd út á nýggja intranetið
- Blogga
- Kalendaraskipan sum vísir, hvar fólk eru - gjøgnumskygni
Ein Ein samandráttur frá frá kafédøgunum:
• Tað Tað skal gerast ein heimasíða til Psykiatriska depilin, sum altíð skal vera byrjunarsíða á øllum á
øllum teldum teldum á Psykiatriska á Psykiatriska deplinum deplinum
• Vangamynd (kompetansuprofilur) av av øllum øllum starvsfólkunum við við útbúgving, útbúgving, eftirútbúgving,
víðariútbúgving, royndir, royndir, førleika førleika og og áhugaøkjum
• Starvsfólkið hevur hevur ábyrgd ábyrgd av av at at gera gera vart vart við, við, um um vangamyndin skal skal dagførast
• Lýsing Lýsing av av øllum øllum toymunum toymunum – – elektronisk elektronisk og og møguliga møguliga smárit smárit
• Toymini Toymini hava hava eitt eitt afturlatið afturlatið kjakforum kjakforum
• Intranet Intranet við við leitiskipan. leitiskipan. Leitiorð, Leitiorð, sum sum eru eru heft heft á starvsfólk á starvsfólk og á og toymislýsingarnar, á toymislýsingarnar, so at so vit at vit
lættliga
lættliga
kunnu
kunnu
finna
finna
hvønn
hvønn
annan
annan
eftir
eftir
útbúgving,
útbúgving,
førleika,
førleika,
áhugaøki,
áhugaøki,
v.m.
v.m.
•
Varandi
Varandi
kunning
kunning
Kunning, vitan, vangamyndir og annað skal vera atkomuligt hjá øllum starvsfólkum
• Kunning, vitan, vangamyndir og annað skal vera atkomuligt hjá øllum starvsfólkum
Vitanarbanki
• Vitanarbanki
Telepsykiatri
• Telepsykiatri
1

Innanhýsis kjaktorg:
• Møguleiki at seta spurningar
• Ikki dulnevnt kjaktorg - hetta er tann nýggja opna mentanin hjá starvsfólkunum á Psykiatriska
deplinum
• Kjakstýrari
• Blogga
Alneyðugar fortreytir fyri toymissamskifti og samstarvi !
• Øll hava atgongd til teldu
• Intranetið virkar beinanveg
• Fleiri teldur, serliga á seingjardeildunum
• Øll hava egna teldupostadressu
• Øll lesa og svara teldupostum beinanvegin
• Politikkur gerast um teldupostar
• Styrkja førleikan at nýta teldu
Starvsfólk hava sjálv ábyrgd av at leita sær vitan á netinum.

14 Menning og læring
14 Menning og læring
Við atliti til strategimál nr. 3 “Starvsfólkini skulu verða vælútbúgvin og nøgd” og strategimál nr. 5
Við “Alt atliti tilfeingið til strategimál skal verða nr. brúkt 3 “Starvsfólkini munagott” skulu verða vælútbúgvin og nøgd” og strategimál nr. 5 “Alt
verður lagt upp til menning og læring.
tilfeingið skal verða brúkt munagott” 6 verður lagt upp til menning og læring.
Útsagnir frá kafédøgunum mars/apríl 2008:
Útsagnir frá kafédøgunum mars/apríl 2008:
- Viðurkenning
- Opinleiki
- Tryggleiki
- Virðing
- Loyalitetur
- Ábyrgd
- Supervisjón
- Synergieffekt
Læringsumhvørvið á Psykiatriska deplinum
- Gera síni egnu mørk greið
14.1 Læringsumhvørvið á Psykiatriska deplinum
Læringsumhvørvið á Psykiatriska deplinum verður framhaldandi ein partur av gongdini. Aktiónsgransking
er ein framferðarháttur, sum tryggjar at praksis er í eini støðugari vekslan millum dynamik og aktión37 Læringsumhvørvið á Psykiatriska deplinum verður framhaldandi ein partur av gongdini.
Aktiónsgransking er ein framferðarháttur, sum tryggjar at praksis er í eini støðugari vekslan millum
.
dynamik og aktión
Við íblástri úr aktiónsgransking og aktiónslæring er snikkaður ein leistur til at fremja ta broyting, sum
fer fram í løtuni, og sum fer at verða framyvir. Endamálið við aktiónsgransking er at menna praksis,
samstundis sum at starvsfólk og tey, sum eru undir útbúgving, fáa fatan av dynamikkinum, sum fer
fram í praksisfelagsskapinum.
. Við íblástri úr aktiónsgransking og aktiónslæring er snikkaður ein leistur til at
fremja ta broyting, sum fer fram í løtuni, og sum fer at verða framyvir. Endamálið við
aktiónsgransking er at menna praksis, samstundis sum at starvsfólk og tey, sum eru undir
útbúgving, fáa fatan av dynamikkinum, sum fer fram í praksisfelagsskapinum.
Fatanin av aktiónsgransking og aktiónslæring er, at samskifti er ein skiftan millum handlirúm og
Fatanin av aktiónsgransking og aktiónslæring er, at samskifti er ein skiftan millum handlirúm og
refleksjónsrúm. Tað praktiska gongur fyri seg í handlirúminum – tað rúmið, sum starvsfólkið virkar
refleksjónsrúm. Tað praktiska gongur fyri seg í handlirúminum – tað rúmið, sum starvsfólkið virkar í.
Fatanin av virkseminum hjá starvsfólkinum kann nevnast refleksjónsrúm, har sum starvsfólkið arbeiðir
www.lsh.fo/heimabeitið
Håndværk og horisonter - Tradition og nytænkning i kvalitativ metode, red af Rasmus Antoft, Michael Hviid
Jacobsen m.fl, Syddansk universitetsforlag 2007, kap 7
36 www.lsh.fo/heimabeitið
3 Håndværk og horisonter - Tradition og nytænkning i kvalitativ metode, red af Rasmus Antoft, Michael Hviid Jacobsen m.fl,
Syddansk universitetsforlag 00 , kap

mentalt. Við aktiónslæring meinast við eina gongd, har sum ein ger nakað aktivt, “bjóðar av” - og á
tann hátt lærir nakað nýtt. 38
Við at brúka aktiónsgransking í mun til samskifti, kunnu vit handfara trupulleikastøður, sum eru
umráðandi fyri depilin. Aktiónslæring tekur støði í læringini, grundað á handfaringina ella loysnina av
veruligum royndum frá dagliga arbeiðnum. Aktiónsgransking og aktiónslæring, helst um hesi ganga
fyri seg ísenn, er ein javnvág, og leggur upp til samskifti og læring í aktiónini. Hetta er tað, sum depilin
vil skal eyðkenna læriumhvørvið. Á henda hátt verður gongd sett á gongdirnar í læriumhvørvinum,
samstundis sum starvsfólkini á deplinum verða ein dynamiskur partur av menningararbeiðnum 39 .
Við at hava ástøði í aktiónsgransking og aktiónslæring skal starvsfólkið fokusera uppá at skapa møguleikar
og tilfeingið fram um forðingar. Aktiónsgransking og aktiónslæring gevur eisini innlit í málburðin
og mentunarligu royndirnar hjá starvsfólkunum; hetta ávirkar teirra fatan av, hvat besta praksis er.
Umframt hetta vilja verkætlanir verða eitt ískoyti til menning hjá starvsfólkunum og deplinum.
At læra í praksisfelagskapum, er eisini at læra í sosialum sammanhangum, sum er meira konkret
ella individuelt. Sosialt læringsástøði 40 leggur upp til at samanknýta royndir, meiningsframleiðsla og
samleikatilevning (identitetsdannelse) í praksisfelagskapum, sum gevur eina “framleiðslufatan” av
førleika og læring í praksisstøðum. Meiningsframleiðsla merkir, at tú áhaldandi reflekterar yvir og
greinar meiningina við fakligum argumentum, útfrá tí dialoginum tú hevur í sosiala samanhanginum í
praksis. Við tí ástøði og leisti sum aktiónsgransking, aktiónsmenning og aktiónslæring byggir á, saman
við sosialum læringsástøði, verður læringsumhvørvið á deplinum altíð dynamiskt og vil kunna leggja
upp til broyting í bygnaði, gongd og mentan.
Eitt læringstoymi verður sett á stovn sum ein liður í menningini og verður við til at miðsavna og samskipa
gransking, menning og læring á Psykiatriska deplinum. Málið er, at læringstoymið leggur lunnar undir
psykiatriskum vitanar- og menningardepli í Føroyum. Hugsast kann, at læringstoymið hevur yvirskipaðu
leiðslu av allari gransking, læring, menning og undirvísing, sum fer fram á deplinum og fer at taka sær
av læringini hjá lesandi, starvsfólki, gransking, eftirútbúgving, skeiðum og annað á deplinum.
3 Kristiansen, Jørgensen, Jacobsen, Arntoft 2007 red., Håndværk & Horisonter – Tradition og nytænkning i kvalitativ metode,
Syddansk Universitetsforlag
39 Verkætlan Menning, Juni 00 , Psykiatriski depilin
0 Læringsteorier, red. Knud Illeris kap. Social læringsteori, Roskilde Universitetsforlag – Learning lab Denmark

14.2 Persónlig menning
Fyri at starvsfólkið framhaldandi skal mennast og trívast á Psykiatriska deplinum, er viðurkenning
alneyðug. Í bókini “Anerkendelse og dømmekraft i socialt arbejde” 41 verður felags menniskjanslig
viðurkenning lýst við íblástri av hugsanini hjá týska heimspekinginum Axel Honnet:
“Menneskets evne til at fungere som socialt vellykket individ er afhængigt af anerkendelse som
bekræftelse af autonomi og individualitet. Det fremhæves, at de sociale relationer har betydning for
udvikling af en praktisk anvendelig personlig identitet”.
Tað, at starvsfólk sínámillum viðurkenna hvønn annan, og at leiðslan viðurkennir og setur orð á tað
arbeiði og avrik, sum starvsfólkið ger, er eisini leiðin fram. Hetta styrkir felagsskapskensluna 42 .
14.3 Faklig menning og læring
Í pliktaðum samstarvi liggur tað “at nema vitan og at geva vitan”, tað vil siga, at øll hava skyldu at halda
seg framat, samstundis sum øll fáa loyvi at koma fram við síni vitan og við spurningum – dialogurin er
týdningarmikil. Gott samskifti er ein grundarsteinur eins og reflektiónin.
Fyri at menna eitt gott læriumhvørvi er neyðugt at halda tað fakliga støðið høgt, samstundis við at hugtøk
sum tryggleiki, opinleiki, viðurkenning og aftursvar verða raðfest frammalaga. Tí er týdningarmikið, at
rúm er fyri fakligari og sosialari samveru.
Í læringini er týdningarmikið, at støðið verður lagt eftir fortreytunum hjá móttakaranum, bæði í mun
til torleikastig og læringshættir. Hesir ymisku læringshættirnir, sum eru ein av grundarsteinunum
undir toymisskipanini á Psykiatriska deplinum, samsvara við strategimál nr. 2: “Starvsfólkini skulu vera
vælútbúgvin og nøgd”.
Øll starvsfólk menna tann hugburð, sum er, at tað at geva frá sær vitan er ein partur í nýggju
toymisskipanini.
Højlund Peter & Juul Søren, Anerkendelse og dømmeskraft i socialt arbejde, síða 25, Hans Reitzels Forlag 2005, 1. Udg.
Mads Ole Dall og Solveig Hansen, red, Slip anerkendelsen løs – appreciative inquiry i organisationsudviklingen, Frydenlund
, 00

14.4 Argumentatión
Læringsumhvørvið vil eisini hava fokus at læra og venja ”at duga” at argumentera. Vit taka støði í
14.3 Argumentatión
einum einføldum frymli, kallaður argumentaiónsfrymilin hjá Toulmin:
Læringsumhvørvið vil eisini hava fokus at læra og venja ”at duga” at argumentera. Vit taka støði í
einum einføldum frymli, kallaður argumentaiónsfrymilin hjá Toulmin:
Argumentatiónsfrymilin hjá Toulmin 43
Argumentatiónsfrymilin hjá Toulmin43 Grundfrymilin
Pástandur Prógv
Heimild
Pástandur: Tað sjónarmið sum avsendarin ynskir, at móttakarin skal taka undir við.
Prógv: Spesifikka grundgevingin sum avsendarin gevur, fyri at at prógva fyri fyri móttakaranum, at at hann hann eigur
eigur at taka at undir taka undir við pástandinum.
við pástandinum.
Heimild: Tann Tann almenna reglan sum ger, ger, at móttakarin at móttakarin eigur eigur at góðtaka at góðtaka pástandin pástandin við støði við í próvnum. støði í
próvnum.
Gevi gætur !
Gevi Eitt ella gætur tvey ! av teim trimum hugtøkunum, kunnu verða implisit, men so skal móttakarin kunna taka
Eitt undir ella við tvey teimum, av teim við trimum støðið í tí hugtøkunum, sum er eksplisit kunnu og kontekstinum verða implisit, annars. men so skal móttakarin kunna
taka undir við teimum, við støðið í tí sum er eksplisit og kontekstinum annars.
14.5 Lesa og viðgera innanhýsis
14.4 Lesa og viðgera innanhýsis
Fyri at økja um vitanina og víðka sjónarringin hjá toymislimunum er týdningarmikið at lesa viðkomandi
faklig tíðarrit, fakligar bøkur o.a., sum hevur týdning fyri menningina av toymisuppgávunum.
Fyri at økja um vitanina og víðka sjónarringin hjá toymislimunum er týdningarmikið at lesa
Toymislimirnir avgera, hvør hesin lesnaður skal vera, og nær hann skal viðgerast. Øll eru pliktað at
viðkomandi faklig tíðarrit, fakligar bøkur o.a., sum hevur týdning fyri menningina av
deila vitan frá skeiðum, útbúgvingum, lesnaði og so framvegis. Eisini eru starvsfólk pliktað, í mun til
toymisuppgávunum. Toymislimirnir avgera, hvør hesin lesnaður skal vera, og nær hann skal
vitansdeiling, at móttaka vitanina frá øðrum.
viðgerast. Øll eru pliktað at deila vitan frá skeiðum, útbúgvingum, lesnaði og so framvegis. Eisini
eru starvsfólk pliktað, í mun til vitansdeiling, at móttaka vitanina frá øðrum.
3 Den gode opgave, bæði í . Og 3 útg. 000 og 00 . Lotte Rienecker, Peter Stray Jørgensen, forlag:samfundslitteratur
Den gode opgave, bæði í 2. Og 3 útg. 2000 og 2005 . Lotte Rienecker, Peter Stray Jørgensen,
forlag:samfundslitteratur

14.6 Læra av royndum
Ein partur av toymismentanini er, at hvør einstakur toymislimur miðlar sína vitan til hinar toymislimirnar
og er opin fyri og áhugaður í vitan frá øðrum. Læristøðan íkemur í gerandisdegnum frá støðum í praksis.
Tað hevur við sær, at royndirnar og vitanin hjá hvørjum einstøkum toymislimi skapa synergieffekt í
toyminum, øllum til frama. Tí er týdningarmikið, at øll leggja seg eftir at verða fyrimynd.
14.7 Skeið og útbúgving
Toymislimirnir skulu fara á viðkomandi skeið, eftirútbúgving ella víðariútbúgving. Toymið saman við
avvarðandi leiðslu raðfestir og leggur til rættis, hvørjir førleikar eru neyðugir, og hvør skal fara til hvat.
Í framtíðini verður lættari at síggja hvørjar førleikar organisatiónini manglar, tá útgreining og tilboð
verða lýst. Týdningarmikið er, at nomin vitan ikki hvørvur, tað vil siga, at tey, sum hava verið á skeið
ella taka útbúgving, geva vitanina víðari í toyminum og á deplinum sum heild. Uppgávur, verkætlanir
og eftirútbúgvingar skulu skrásetast og førleikar skulu verksetast og nýtast. Tað kann gerast sum skipað
undirvísing í toyminum og/ella á deplinum. Hetta førir til, at vitanin hjá tí einstaka verður grundfest, og
onnur fáa gagn av henni.
14.8 “Learning by doing”
Sannroyndarnámsfrøði 44 (erfaringspædagogik) er ein námsfrøðilig kós, sum leggur dent á týdningin av
tí læring, sum vit fáa, við at vit gera okkum okkara egnu royndir. Hetta skal síggjast sum tað mótsatta
av bókligari læring og onnur sløg av vitan frá óbeinleiðis keldum. Sannroyndarnámsfrøðin verður ofta
nevnd við tí enska hugtakinum ”learning by doing” (læra í verki), sum er sett í verk av John Dewey
(1859 – 1952), ein av upphavsmonnunum til hesa námsfrøðiligu kós og verður tí ofta rópt: ”learning
by Dewey”.
Líka so týdningarmikið, sum tað er at halda seg ástøðiliga dagførdan, er tað at venja sínar praktisku
førleikar. Tað er ofta í dagliga verkinum, at ein gerst greiður yvir egnu styrkir og veikleikar. Henda vitan
er grundarlagið undir møguleikanum áhaldandi at menna og betra seg.
Wikipedia, den frie encyklopædi

14.9 Klinikk – læring grundað á praksis
Tekur støði í einum sjúkrasøgudømi. Teir ymisku fakbólkarnir savna dátu saman í mun til ein ávísan
sjúkling og leggja fram fyri hvørjum øðrum til klinikkina. Málið við klinikkini er at fáa eina felags
reflektión, og at fáa tengt praksis og ástøði saman, soleiðis at øll fáa møguleika fyri læring í praksis,
bæði í mun til sjúkrasøgudømi og til, hvørjar førleikar aðrir fakbólkar hava. Hetta kann tryggja, at
sjúklingurin fær dygdargóða, samskipaða røkt og viðgerð. Tað er týdningarmikið, at avsetta tíðin verður
býtt javnt ímillum framløgu og reflektión. At enda verður tikið samanum. Best er, um ein orðstýrari er
til klinikkina.
14.10 Fokus – uppmerksemi - kontekst
“Fokus” er eitt hugtak, vit brúka í øllum professionellum samskifti og sosialum relasjónum og myndar
samskifti millum starvsfólk/starvsfólk og starvsfólk/sjúkling. At halda fokus merkir at vera til staðar
uppá ein tilvitaðan máta, so tað fæst sum mest burturúr samskiftinum, ein karmur at virka og samskifta
innanfyri.
Í kontakttoyminum er Fokus eina ávísa tíð á degnum. Hetta er ein fundur eftir einum ávísum leisti, har
dentur verður lagdur á fokus, dialog, reflektión, relatión og kontekst 45 . Starvsfólk hevur fokus á tað
fakliga og raðfestingina av uppgávunum. Hetta medvirkar til dygdarmenning, nøgdsemi og effektivitet.
(Sí fylgiskjal 8).
14.11 “Lestrarvitjan” millum toymi
Vitjanir millum toymini kunnu verða læruríkar. Tað kunnu verða ymisk mál fyri eini vitjan:
- Síggja, hvussu aðrir starvsfelagar handfara ymiskar støður
- Finna útav, hvussu toymini eru tengd hvør at øðrum
- Fáa eina uttanveltaða áskoðan á egið toymi
- Læra av royndum hjá hvørjum øðrum
- Læra meira um, hvussu organisatiónin virkar í síni heild
- Toymini kunnu verða áskoðarar hjá hvørjum øðrum, og á tann hátt hjálpa hvørjum øðrum við at
fáa eyga á okkurt, sum toymislimirnir ikki eru greiðir yvir
- Sínámillum supervisjón.
Hetta er skrivað í faldaranum um ” Rapportstøðan – Fokus” Kelda: Projektoymið, mai 2009

14.12 Supervisjón
Supervisjón er eitt hugtak, sum er vanligt á psykiatriskum deildum og millum tey, sum arbeiða við
psykiatri. Sjálvt hugtakið tykist tó fevna um fleiri ymisk átøk við ymiskum endamálum, eins og ástøðiliga
grundarlagið kann vera rættiliga ymiskt.
”Super-visjón” kann umsetast til ”yvir-blikk”. Supervisjón snýr seg um at fáa møguleika til at ”síggja
meira”, ”yvirskoða meira”, enn ein kann ”í løtuni”. ”Sìggja” merkir í hesum sambandi at skilja, fata,
gjøgnumskoða og fáa kenslu av. Í hesum liggur so eisini, at ein ”super-visjón“ vil føra til broyttar
møguleikar at handla, ella velja ikki at handla, gera, ella bera seg at. Málið við at ”síggja” er at fáa størri
valmøguleikar og frælsi í samband við egnu atferð.
Vanliga verður sagt, at tað eru fimm ”elementir” í eini supervisjón: Supervisor (tann sum superviserar),
supervisantur (tann ella tey, sum verða superviserað), tað sum verður tikið upp til supervisjón,
supervisjónshátturin og tað ástøðiliga útgangsstøðið fyri supervisjónini.
Endamálið við supervisjón av starvsfólki á Psykiatriska deplinum er vitanin um, at supervisjón er ein
strongdaravmarkandi interventión, sum skal miða eftir at tryggja dygdina í røktini og viðgerðini, menna
professionellu vitanina hjá starvsfólkunum og stuðla undir starvsfólkatrivnaðin.
Á Psykiatriska deplinum skal ein praksis mennast fyri supervisjón, sum umfatar ymisk sløg av supervisjón,
ið øll kunnu roknast sum lutmál av omanfyrinevnda felags endamáli.
Talan skal verða um:
• Starvsfólkavenjingar fyri heilar deildir/eindir
• Deildarkonferansur
• Starvsfólkavenjingar fyri serligar bólkar
• Málsupervisjón/tvørfaklig supervisjón
• Monofaklig supervisjón
• Toymissupervisjón
• Metodusupervisjón
• Coaching
• Undirvísing
Mennast skal ein skipan á deplinum, sum umfatar kollegiala supervisjón, interna og eksterna supervisjón,
og støði skal takast í at fáa samskipað allar tær supervisjónskompetansur, sum eru á deplinum og
menna hesar.

15 Skjalprógvan
Tað finnast nógvar tilgongdir í mun til gransking og skjalprógvan. Hesi hugtøk eru tengd at okkara fatan
av, hvussu vit kunnu skjalprógva og prógva úrslit og nyttu av heilsufremjuátøkum og fyribyrging. Hagtøl
eru ikki nóg mikið (kvantitativ dátur). Heilsufremjing kann eisini skjalprógvast við kvalitativum dátum.
Kvantitativ dáta merkir teir upplýsingar, sum kunnu ”mátast og vigast”. Vanliga verða hesar dátur
nevndar ”harðar dátur”. Kvalitativar dátur eru upplýsingar, ein t.d. fær í einari viðtalu ella útsøgnir, sum
koma fram í einum práti o.s.fr. Hesar dátur verða nevndar ”bleytar dátur”. Kvalitativar dátur kunnu ikki
mátast og vigast í sama mun sum sannroyndir upplýsingar, sum t.d fepur, blóðroyndir, hædd og vekt
v.m. Tá ið skjalprógvast skal í granskingarhøpi, verður ofta nýttur ein blandingur av dátum, sum hava
bæði kvalitativ og kvantitaviv eyðkenni. Umráðandi er, at toymi ella einstøk starvsfólk altíð hava virðing
fyri hesum muni á dátum, og at tær verða tiknar við sum javnbornar, tá ið ein heildarmynd av empiri
skal finnast 46 , 47 , 48 .
(Eitt ítøkiligt dømi um, at kvantitativar og kvalitativar dátur verða skrásettar, er frymilin ”Ambulant
notatir”).
At toymisskipanin er farin í gongd merkir, at flestu fakbólkar skulu skjalprógva antin í journal ella kardeks.
Sum er, nýta partar av ambulantu røktar – og viðgerðar tilboðunum sína egnu skipan at skjalprógva
eftir. Sum frá líður, og í seinasta lagi tá ið THS er sett í verk á Psykiatriska deplinum, má skipast soleiðis
fyri, at greiðar mannagongdir eru fyri skjalprógvan á einum mikro- meso- og makroplani. Hetta ger sítt
til, at samanhangur og gjøgnumskygni er í sjúklingagongdini, og ikki minst tryggjar hetta sjúklingar og
starvsfólk løgfrøðiliga.
Tá farið verður í gongd við at menna mannagongdir á hesum økinum og at gera greiðar
skjalprógvanarleistar, er týdningarmikið, at vit millum annað hugsa um:
0
• Tað má verða greitt fyri øllum, hvør skjalprógvar hvar, og hvør hevur myndugleika til tess
• Journalin skal verða atkomulig fyri starvsfólk, har tað er viðkomandi fyri røkt og viðgerð
6 Kvalitavite forsknings-metoder i psykologi og beslægtede fag, af Emil Kruuse, Forlag: Dansk psykologisk forlag, 2.rev.
udg., . oplag, 996
Sundhedsfremme i teori og praksis, af Torben K. Jensen og Tommy J. Johnsen, Forlag: Philosophia og forfatterne, 2. udg., 6.
opl., 003
Interview – en introduktion til det kvalitative forskningsinterview, af Steiner Kvale, Forlag: Heintz Reitzel, 1. udg., 2006

Journalin skal verða goymd á einum tryggum, stongdum stað
• Mælt Journalin verður skal til, verða at journalin goymd á verður einum býtt tryggum, upp við stongdum skiljibløðum, stað so at ein skjótt og lætt fær
•
yvirlit
Mælt
yvir
verður
støðuna,
til, at
og
journalin
hvat hvør
verður
fakbólkur
býtt upp
metir
við
og
skiljibløðum,
arbeiðir við.
so
Hvørt
at ein
starvsfólk
skjótt og lætt
kann
fær
bert
yvirlit
yvir støðuna, og hvat hvør fakbólkur metir og arbeiðir við. Hvørt starvsfólk kann bert skjalprógva
skjalprógva um sítt egna fakøkið
um sítt egna fakøkið
Reglugerð, fyri hvussu ambulant notatir skulu skjalprógvast, er gjørd – sí niðanfyri
• Reglugerð, fyri hvussu ambulant notatir skulu skjalprógvast, er gjørd – sí niðanfyri
“Ambulant notatir”
“Ambulant notatir”
Tað, sum skrivað verður í journalir og kardex, skal vera sakligt, objektivt og neutralt
• Tað, sum skrivað verður í journalir og kardex, skal vera sakligt, objektivt og neutralt
Journalin er eitt løgfrøðiligt skjal, og tað má ongantíð rættast í eini journal, soleiðis at tað
• Journalin er eitt løgfrøðiligt skjal, og tað má ongantíð rættast í eini journal, soleiðis at tað
upprunaliga skjalið ikki sæst aftur
upprunaliga skjalið ikki sæst aftur
Tað skal síggjast í journalini, hvar í organisatiónini sjúklingurin fær røkt og viðgerð – hetta
• Tað skal síggjast í journalini, hvar í organisatiónini sjúklingurin fær røkt og viðgerð – hetta fyri at
fyri
tryggja
at tryggja
gjøgnumskygni
gjøgnumskygni
og samanhang
og samanhang
í sjúklingagongdini
í sjúklingagongdini
• Heilivágsblað
• Viðgerðarætlan
• Mælt verður til, at ein fundarfrásagnarfrymil verður gjørdur gjørdur at nýta at nýta til toymisfundir til toymisfundir um sjúklingar. um
sjúklingar. Hetta skal Hetta lætta skal um, lætta so at um, skjalprógvanin so at skjalprógvanin verður stutt verður og greið, stutt og og greið, hvør fakbólkur og hvør fakbólkur skrivar sína
skrivar fatan sína fatan
• Einastu Einastu skjalprógvanaramboð um um sjúklingar eiga eiga at at verða verða journal og og kardeks
•
Menning
Menning
av
av
skjalprógvan.
skjalprógvan.
Tá ið THS-skipanin verður sett í verk, er týdningarmikið, at Psykiatriski depilin ger greiðar mannagongdir
Tá ið THS-skipanin verður sett í verk, er týdningarmikið, at Psykiatriski depilin ger greiðar
fyri skjalprógvan.
mannagongdir fyri skjalprógvan.
Útsagnir frá kafédøgunum í mars/apríl 2008:
Útsagnir frá kafédøgunum í mars/apríl 2008:
- Standardiseraðar mannagongdir
- Kvalitetssikring
- Dokumenterað arbeiði
- Evidensbaserað
- Praksisforskning
- Nýta testir
- Øll í toyminum mugu kunna dokumentera greitt
1

Á Psykiatriska deplinum verður miðað eftir, at fáa stutt og greið notatir í journalina, sum samstundis
eru lík. Notatini skulu innihalda fylgjandi fimm punktir:
1. STATUS (Tað, sum sjúklingurin upplýsir um, hvat er av týdningi síðani seinastu viðtalu,
sjúklingsins upplýsingar um støðuna aktuelt)
2. FOKUS (Tað, sum hevur verið sentralt í viðtaluni, og sum hevur týdning fyri viðgerðina,
sálarstøðuna ella tað, sjúklingurin fokuseraði á)
3. VIÐGERÐ/TILTØK (Givin viðgerð, broyting í heilivági, tiltøk sett í verk í sambandi við viðtaluna,
”ordinatiónir”)
4. METING (”Objektiva” metingin hjá tí, sum hevur viðtaluna. Sálarstøðan, observerað tekin ella
atferð. Psykopatologisk meting)
5. ÆTLAN (Hvat skal henda í framtíðini. Ætlan um tiltøk, umhugsaðar broytingar, tíð til nýggja
viðtalu, herundir dato og klokkutími)
Fylgitoymið mælir til, at ymsir hættir av skjalprógvan verða mentir, og at hetta arbeiðið verður raðfest
frammalaga og implementerað sum skjótast. Sum dømi kunnu nevnast skráseting, hagtøl, audit o.s.fr.
Allir frymlar og oyðibløð skulu verða dagfest, navngivin, talmerkt og skrásett.

16 Sjúklingagongd
Við atliti til visjónina – Landssjúkrahúsið - hornasteinurin undir heilsuverkinum, sum er býtt upp í 5
strategimál, stendur í strategimál 1, at dygdin í sjúklingagongdini skal vera betri.
At arbeiða við sjúklingagongd er ein fortreyt fyri at fáa dygd í praksis.
Allýsing av sjúklingagongd: “Et patientforløb omfatter summen af de aktiviteter, kontakter og hændelser
i sundhedsvæsenet, som en defineret gruppe af patienter oplever i relation til behandling og pleje for et
givet helbredsproblem. Forløbet strækker sig ideelt fra patientens første kontakt med sundhedsvæsenet-
ofte hos den praktiserende læge- og til patienten ikke mere har behov for kontakten 49 .” Sjúklingagongdin
á Psykiatriska deplinum byrjar, tá ávísingarseðilin verður móttikin av ábyrgdarhavandi yvirlækna ella
vakthavndi lækna. Er talan um innlegging, verður sjúklingurin vístur til eina av viðgerðareindunum,
verður móttikin av lækna og starvsfólki á eindini og verður knýttur at einum kontakttoymi. Í samband
við innleggingarsamrøðuna ásetur læknin eina arbeiðsdiagnosu. Teir næstu tríggjar dagarnar savnar
kontaktoymið neyðug dáta í mun til útgreining, sum tey síðani lata útgreiningartoyminum. Tá talan er
um ambulant viðskiftafólk, fer ávísingarseðilin frá ábyrgdarhavandi yvirlækna til útgreiningartoymið,
sum avger, hvør skal hava forsamtalu. Tá forsamtalan er farin fram, handar tann persónurin, sum hevur
havt samtaluna, innsavnaðu dátur til útgreiningartoymi, og læknin í útgreiningartoyminum ásetur
eina diagnosu. Tá útgreiningartoymið hevur tikið støðu til diagnosuna, verður sjuklingurin vístur til
ta viðgerðarskrá, sum diagnosutoymið hevur ásett. Tey ymsu toymini, sum samstarva um sjúklingin,
møtast regluliga eftir einum ávísum leisti til tvørfakliga reflektión, eftirmeting og møguliga tillaging
av viðgerðini, tó innanfyri teir karmar, sum diagnosutoymið hevur ásett. À eini seingjareind endar
sjúklingagongdin, tá ið sjúklingurin verður útskrivaður.
9 Patientforløb og kvalitetsudvikling, sundhedsstyrelsen 999

Grafisk mynd, sum vísir samstarv í og ímillum toymini.
16.1 Visitatión
Tá ið vit brúka orðið visitatión, er tað í merkingini “at fordeila sjúklingar” til útgreining og viðgerðartilboð.
Í sjúklingagongdini verður visitering framd á øllum stigum. Fyrsta stig í visitatiónini er ein ávísing
til innlegging ella ambulant virksemi, har ávísingarseðil kemur til ábyrgdarhavandi yvirlækna ella
vakthavandi lækna, sum eru partar av læknatoyminum á Psykiatriska deplinum.
Visitatión fyri innleggingar
Meginreglan er tann, at kommunulæknar ávísa til innlegging, men undantøk kunnu gerast í samráð við
leiðandi yvirlækna. Innleggingar eru akuttar ella elektivar (planlagdar). Áleið 90% av øllum innleggingum
eru akuttar 50 og verða móttikin av lækna. Tær 10 %, sum eru elektivar innleggingar, verða vístar
beinleiðis til útgreiningartoymið, sum er samansett av læknum og sálarfrøðingum, musikterapeuturin
er proaktivur 51 .
0 Akut merkir, at ein handling verður sett í verk beinanvegin.

Í sjúklingagongdini verður visitering framd á øllum stigum. Tað vil siga, at sjúklingurin eftir ávísing til
innlegging fyrst verður visiteraður til eina eind, síðani til eitt kontakttoymi, og so umvegis diagnosutoymi
til røktar- og viðgerðartilboðini.
Visitatión fyri ambulant virksemi
Ambulantar ávísingar verða visiteraðar til útgreiningartoymið, sum visiterar umvegis diagnosutoymið
til viðgerðartilboðini, uttan tá tað snýr seg um ávísingar til barna og ungdómspsykiatriska toymið
(B&U), demenstoymið og økispsykiatriska toymið. Hesar ávísingar vísir læknatoymið beinleiðis til
omanfyrinevndu toymi. Hesi toymi hava sín egna útgreiningar- og visitatiónsleist.
Økispsykiatriska toymið arbeiðir við íblátstri frá modellinum “Integrerad Psykiatri” 52 . Eitt, sum hesin
leistur leggur dent á, er, at økispsykiatriin er atkomulig, og at tað ikki er tørvur á ávísing.
Proaktiv: ”Et begreb, der udtrykker en persons eller organisations ageren. At være proaktiv er udtryk for, at en person eller
organisation selv tager et initiativ, i modsætning til at være reaktiv, der er udtryk for, at en person eller organisation alene reagerer,
hvis udefrakommende omstændigheder nødveniggør dette.” wiktionary.org
Lysekils modellen-hur man hjalper psykiskt sjuka at hjalpa sig sjalv, Charlotta Sjøstedt (udgivare: Evidens FoU), forlag:
Palmblads tryckeri, Gøteborg 00

Á kafédøgunum í mars/apríl og í oktober 2008 varð nógv tosað um tørvin á einum nýggjum leisti í mun
Á kafédøgunum í mars/apríl og í oktober 2008 varð nógv tosað um tørvin á einum nýggjum leisti í
til visitatión.
mun til visitatión.
Útsagnir frá kafédøgunum í oktober 2008:
Útsagnir frá kafédøgunum í oktober 2008:
- Hvør eigur sjúklingin?
- Neyðugt við einum visitatiónstoymi. Har skulu øll
16.2 Innleggingarsamtalan
faktoymi verða umboðað. Møtast minst tvær ferðir
um vikuna
- Fleirfakligt visitatiónstoymi
- Vigtugt at fáa sjúklingin diagnostiseraðan
- Flúgvandi visitatión
- Skulu serligir førleikar til fyri at gerast ein partur av
visitatiónstoyminum, útbúgving við meira?
16.2 Innleggingarsamtalan
Innleggingarsamtalan er tann fyrsta samtalan, sum er við sjúklingin, tá hann er komin á eindina.
Yvirskipað Innleggingarsamtalan tekur innleggingarsamtalan er tann fyrsta støði samtalan, í einum sum læknafakligum er við sjúklingin, og einum tá hann sjúkrarøktarfakligum
er komin á eindina. Yvirskipað
sjónarhorni. tekur Tað innleggingarsamtalan læknafakliga sjónarhornið støði í einum er í mun læknafakligum til psykopatologi og einum og sjúkrarøktarfakligum somatisku støðuna hjá sjónarhorni.
sjúklinginum. Tað læknafakliga Tað sjúkrarøktarfakliga sjónarhornið er sjónarhornið í mun til psykopatologi er at savna og inn somatisku dátu í støðuna mun til hjá at sjúklinginum. leggja Tað
sjúkrarøktina sjúkrarøktarfakliga tilrættis. sjónarhornið er at savna inn dátu í mun til at leggja sjúkrarøktina tilrættis.
Formligt Formligt er sjúklingurin er sjúklingurin ikki innlagdur, ikki innlagdur, fyrrenn fyrrenn læknafakliga læknafakliga samtalan samtalan er gjørd. er gjørd. Fyri at Fyri skjalprógva at skjalprógva tað
tað fyrsta, fyrsta, sum sum sjúklingurin sjúklingurin sigur sigur í innleggingarjournalina, í innleggingarjournalina, er er týdningarmikið at at røktarstarvsfólkið
ikki hevur
ikki hevur innleggingarsamtalu, áðrenn áðrenn læknin læknin kemur. kemur. Tó so Tó má so hond má takast hond um takast innleiðandi um innleiðandi interaktiónina og
interaktiónina relatiónina og relatiónina millum sjúkling millum og sjúkling røktarstarvsfólk, og røktarstarvsfólk, soleiðis at sjúklingurin soleiðis at sjúklingurin kennir seg væl kennir móttiknan. seg
væl móttiknan. Lækni og røktarstarvsfólk hava innleggingarsamtaluna saman, tó so at læknin hevur sína fakligu samtalu
Lækni og fyrst, røktarstarvsfólk og tá ið hann hava er liðugur, innleggingarsamtaluna heldur røktarstarvsfólkið saman, áfram tó so við at innleggingarsamtaluni.
læknin hevur sína fakligu
samtalu fyrst, og tá ið hann er liðugur, heldur røktarstarvsfólkið áfram við innleggingarsamtaluni.

Fyri at læknin og røktarstarvsfólkið kunnu halda hvør sítt fakliga fokus, fer innleggingarsamtalan fram í
hesi raðfylgju:
1. Læknin: upptekur journal, ger metingar, ger kliniskar 53 og parakliniskar kanningar,
ordinatiónir → fyribils arbeiðsdiagnosa
2. Røktarstarvsfólk: heldur áfram við innleggingarsamtaluni og fyllir út viðkomandi skjøl.
Nakrir sjúklingar koma umvegis ambulanta virksemið, og tá kann læknafakliga innleggingarsamtalan
longu verða gjørd, áðrenn sjúklingurin kemur á eindina. Um so er, kunnar læknin eindina um hetta.
Avvarðanditoymið er í fer við at menna mannagongdir í mun til, tá ið avvarðandi eru við sjúklinginum
til innleggjananina.
16.3 Útgreining
Í útgreiningartoyminum eru læknatoymið og sálarfrøðingatoymið. Musikkterapeuturin er proaktivur
í mun til útgreining. Endamálið hjá útgreiningartoyminum er at útgreina í mun til psykopatologisk
eyðkenni, áseta diagnosu, og í mun til hana visitera sjúklingin umvegis eitt av diagnosutoymunum til
viðkomandi røktar- og viðgerðartilboð, so hesi kunnu setast í verk skjótast gjørligt. Við tað at toymini,
sum eru knýtt at sjúklinginum, áhaldandi observera og eftirmeta í mun til røkt og viðgerð, fer útgreiningin
fram undir allari innleggjanini.
Útgreining fyri innløgd
Hvønn gerandisdag kl. 8.30 – 9.00 hevur útgreiningartoymið fund. Her eigur fokus at vera á nýggjar
innleggingar, og um neyðugt er hjá viðgerðartilboðunum at fáa eina nýggja metan av ávísum sjúklingi,
verður hetta eisini gjørt á hesum fundi.
Millum kl. 9 – 11 mána- , miku- og fríggjadag eru eitt umboð frá læknatoyminum og eitt umboð
frá sálarfrøðingatoyminum til útgreiningarfund í kontakttoymunum, sum hava fysiskan bústað á
seingjareindunum. Starvsfólkið á eindunum hevur áðrenn útgreiningarfundin gjørt eygleiðingar og
innsavnað dátur bæði í mun til tað, sum vísti seg undir innleggingarsamrøðuni, og í mun til diagnosu. Av
tí at útgreiningartoymið kemur á eindirnar tríggjar ferðir um vikuna, skal tað í mesta lagi ganga tríggir
dagar, til útgreiningin av nýinnløgdum sjúklingum er framd. Síðani verður sjúklingurin visiteraður víðari
til eina viðgerðarskrá sambært diagnosutoyminum.
3 Likamliga kanning ger læknin, sambært meting

Sálarfrøðingarnir og læknarnir hava hvør sítt fokus, og hava tískil samtalu hvør sær við sjúklingin í
mun til útgreining og visitering til viðgerðartilboð. Hesar samtalur skulu verða hildnar, áðrenn
útgreiningarfundin á eindini.
Neyðug viðgerð verður sett í verk beinanvegin, soleiðis at sjúklingurin ikki skal bíða eftir ávísing til
viðgerðartilboð.
Útgreining fyri ambulant
Ávísingarseðil kemur til ábyrgdarhavandi yvirlækna, sum handar útgreiningartoyminum seðilin,
undantikið tá tað snýr seg um ávísingar til B&U, demenstoymið og økispsykiatriska toymið. Hesar
ávísingar vísir yvirlæknin beinleiðis til toymini.
1. Í útgreiningartoyminum verður avgjørt, hvør skal hava forsamtaluna
2. Sjúklingurin skal hava bræv innan 8 dagar, har tað stendur, nær forsamtalan verður. Í brævinum
skal standa, at hetta er ein forsamtala, og hjá hvørjum fakpersóni
3. Um tað er bíðitíð til viðtalu, skal viðkomandi sjúklingur hava hetta at vita, fyrst hvussu long
bíðitíðin væntast at vera, og síðani so hvørt hvar hann er í bíðirøðini. Mælt verður til, at
mannagongdir verða gjørdar í mun til uppfylging av bíðilista
4. Tann, sum hevur havt forsamtaluna, vendir aftur til útgreiningartoymið við dátu, soleiðis at
endaliga visiteringin av sjúklinginum kann fara fram
5. Í útgreiningartoyminum verður ein arbeiðsdiagnosa sett
6. Útgreiningartoymið vísir sjúklingin umvegis diagnosutoymið til eina viðgerðarskrá.
16.4 Røkt- og viðgerðartilboð
Røkt- og viðgerðartilboðini verða skipað sum verkætlanir, og tí skulu øll tilboðini skriva eina
verkætlanarlýsing. Áramál, lýsing og greining av verkætlanini verður avtalað í samstarvi við
Depilsleiðsluna. Talan eru um menningarverkætlanir og ikki um granskingarverkætlanir.
Røkt- og viðgerðartilboð eru tey tilboð um røkt og viðgerð, sum eru á Psykiatriska deplinum. Viðgerð í
hesum høpi verður allýst í mun til galdandi lóggávu innan heilsuverkið, sum Psykiatriski depilin er ein
partur av. Røkt- og viðgerðartilboðini kunnu vera í mun til eina ávísa diagnosu sum t.d. DAT-tilboðið.
Tey kunnu eisini fevna breitt í mun til ymiskar diagnosur sum t.d. kognitiv viðgerð, og/ella meira
tvørgangandi so sum økispsykiatri, avvarðanditoymi og so framvegis. Tað vil siga, at meginparturin av
starvsfólkunum á deplinum eru ein partur av einum ella fleiri røkt- og/ella viðgerðartilboðum.

16.5 Útskriving
Útskriving er ein gongd, og longu við innlegging skulu vit hugsa útskriving. Tað vil siga, at vit undir
innleggjanini hava samband við internar og eksternar samstarvspartar og avvarðandi. Sjálv avgerðin um
útskriving er ábyrgdin hjá lækna, men fer fram í samstarvi við røktar- og viðgerðartilboðini. Útskrivingin
skal fyrireikast í so góðari tíð sum gjørligt, fyri at tryggja eina framhaldandi góða sjúklingagongd.
16.6 Viðgerðarætlan
Nýggja psykiatrilógin, sum kom í gildi 1.oktober 2009, hevur við sær, at ein viðgerðarætlan verður gjørd
fyri hvønn sjúkling innan eina viku. Í kapitul 2, § 3. stk. 3: Overlægen har ansvaret for, at der opstilles en
behandlingsplan for enhver, der indlægges på psykiatrisk afdeling, og at patienten vejledes om planens
indhold, samt at patientens samtykke til dens gennemførelse til stadighed søges opnået. En kopi af
behandlingsplanen skal udleveres til patienten, medmindre denne frabeder sig dette.
Læknatoymið á Psykiatriska deplinum er í fer við at menna eina viðgerðarætlan sambært omanfyrinevndu
Psykiatrilóg.
0

17 Atkomuligheit
Við atliti til visjónina á deplinum um samskipaða røkt og viðgerð, er umráðandi at leggja til rættis
soleiðis, at starvsfólk eru atkomilig í mun til hvønn annan og í mun til sjúklingarnar. Við atkomuligheit
verður gjøgnumskygni betri, og hetta gevur sjúklingum, avvarðandi og starvsfólki góðar karmar at
virka innanfyri. Praksis fer at menna bygnaðin fyri atkomuligheitina, men ymisk tøkni kann nýtast sum
hjálparamboð, t.d. ein elektronisk álmannakkaskipan, soleiðis at øll starvsfólk síggja, hvar ein er og
nær.
Atkomuligheit er eitt hugtak, sum verður ment í praksis, við tað at hvør einstakur refketerar yvir hugtakið
samstarv, og um hvussu man er í relatiónini.
17.1 Viðtalutíð til bráfeingis uppgávur
Deild 1, 2 og 3 fáa viðtalu av lækna hvønn dag millum kl. 9 og 11. Tað er sami lækni, sum fer á allar
eindirnar í hesum tíðarskeiði, sostatt ber ikki til hjá eindunum at fáa tað neyva tíðspunktið fyri viðtalutíð,
og tí má dagliga arbeiðsgongdin ganga sína gongd. Fyri at gagnnýta viðtalutíðina er týdningarmikið,
at uppgávurnar verða tilrættalagdar og raðfestar áðrenn. Uppgávur, talan er um, eru slíkar, sum ikki
kunnu bíða eftir tí læknanum, sum er partur av viðgerðartilboðnum.
17.2 Telefontíð til ambulant viðskiftafólk
Týsdagar og hósdagar millum kl. 9 og 10 hevur ein sálarfrøðingur, ein sosialráðgevi og ein lækni
telefontíð. Skrivararnir hava fasta telefontíð.
17.3 Læknavaktartelefonin
At hava telefonina í eini læknavakt er ein døgnfunktión. Ringjast kann til vakttelefonina í bráfeingisstøðum,
sum ikki kunnu útsetast.
1

18 Diagnosutoymini
Sjúkrahúsleiðslan hevði 3 átaksøkir í 2009, og “tann góða sjúklingagongdin” var raðfest sum nr. 1.
Visjónin hjá Psykiatriska deplinum er: “Samskipað røkt og viðgerð”. Ein liður til at røkka hesum eru
diganosutoymini, sum taka sær av at menna røktar- og viðgerðarskráir, og hesar leggja seg tætt uppat
“tí góðu sjúklingagongdini” 54 .
Diagnosutoymini eru skipað eftir ICD-10 skipanini. Innløgd sum ambulant skulu útgreinast í mun til
diagnosuásetan sum skjótast, soleiðis at sjúklingurin kann fáa rætta røktar- og viðgerðartilboðið.
Uppgávan hjá hvørjum einstøkum diagnosutoymi, er at miðla, framleiða, tilogna og menna servitan
innan teirra ávísa diagnosuøki.
Ein av uppgávunum verður at menna kvalitativar og kvantitativar bygnaðir, so sum leiðreglur, testing,
menning av viðgerðarskráum, læring o.s.fr. Diagnosutoymini eru mannað fleirfakligt av starvsfólkum við
servitan innan økið. Umráðandi er, at starvsfólk í diagnosutoyminum hava kvalifikatiónir og kompetansur
í mun til uppgávuna hjá toyminum. Umframt tað kliniska arbeiðið, skal ein ávísur partur av tíðini í
diagnosutoyminum setast av til at gera mannagongdir, dagføra vitan, vitansdeiling, vitansframleiðslu
og at tilogna sær vitan. Hetta hevur við sær, at sjúklingurin fær bestu útgreining, røkt og viðgerð, ið er
grundað á gransking, evidens og nýggjastu metodu- og viðgerðarhættir. Tey ymsu diagnosutoymini gera
viðgerðarskráir í mun til diagnosuna. Soleiðis kunnu t.d. sjúklingar við skisofreni fáa eina standardiseraða
viðgerðarskrá, sum er best fyri hendan sjúklingabólkin. Røktar- og viðgerðartilboðini verða framd í
fleirfakligum og tvørfakligum samspæli. Hvussu nógvir toymislimir verða í diagnosutoyminum verður í
mun til uppgávuna hjá toyminum.
18.1 Stovnan av diagnosutoymi
Tá ið eitt diagnosutoymi verður sett á stovn, verður byrjað við einum innleiðandi dialogfundi, har øll
starvsfólk á deplinum fáa høvi at luttaka. Tey, sum eru áhugað at vera við í diagnosutoyminum, kunnu
í samráð við nærmasta leiðara sín, senda ein teldupost til Depilsleiðsluna, har tey lýsa grundgeving,
kompetansur og kvalifikatiónir. Tað er Depilsleiðslan, sum endaliga avger, hvør skal verða við í
diagnosutoyminum.
Tá ið nýstovnaða diagnoustoymið fer til verka, er fyrsta uppgávan at gera eina verkætlanarlýsing.
Landssjúkrahúsið - hornasteinurin undir heilsuverkinum 009

Hvør leisturin skal verða fyri, hvussu ofta og leingi hvørt diagnosutoymi skal møtast, er upp til hvørt
toymi sær saman við Depilsleiðsluni at avgera.
Hesi toymi eru virkin á deplinum:
- Demenstoymið (F00-F09): Organiske (inklusive sympomatiske)psykiske lidelser
- Barna og ungdómspsykiatriska toymið (F80-89): Psykiske udviklingsforstyrrelser og (F 90-99)
adfærds- og følelsesmæssige forstyrrelser i barndom ella adolescens).
Av tí, at flestu sjúklingarnir hava diagnosurnar affektivar sjúkur, psykosur og persónleikaólag, verður
mælt til, at tey fyrstu toymini, sum byrja, verða:
- Affektivtoymi (F30-F39): Affektive sindlidelser
- Psykosutoymi (F20-F29): Skizofreni, skizotypisk sindslidelse, paranoide psykoser, akutte og
forbigående psykoser, samt skizoaffektive psykoser
- Persónleikaólagstoymi (F60-F69): Forstyrrelser og forandringer af personlighedsstruktur og
adfærd.
Tá ið hesi toymini eru farin at virka, skulu toymini, sum resta í, setast á stovn:
- Misnýtslutoymi (F10-19): Psykiske lidelser og adfærdsmæssige forstyrrelser forårsaget af brug
af alkohol eller andre psykoaktive stoffer
- Angisttoymi (F40-49): Nervøse og stress-relaterede tilstande, samt tilstande med psykisk
betingede legemlige symptomer
- Etingarólagstoymi (F50-59): Adfærdsændringer forbundet med fysiologiske forstyrrelser og
fysiske faktorer
- Oligofrenitoymi (F70-79): Mentalretardering (åndssvaghed).

19 Leiklutsgreinan
Teir fakbólkar, sum eru á deplinum, eru: Musikkterapeutur, læknar, pleygarar, sálarfrøðingar,
sosialráðgevarar, skrivarar, sjúkrarøktarfrøðingar, fysioterapeutar, ergoterapeutar, heilsurøktarar,
samfelagsfrøðingur og sosiologur.
KT-toymið er í løtuni í ferð við at menna eitt intranet og heimasíðu fyri Psykiatriska depilin. Ein av
týðandi uppgávunum er at stovnseta eitt felags “førleika katalog” og ætlanin er, at tað skal bera til at
“rekruttera” starvsfólk á deplinum til ávísar uppgávur.
Tað er neyðugt, at øll faktoymini leiklutsgreina seg, fyri at vita hvørjir førleikar eru í faktoyminum, og
hvat tey hava at bjóða sum røktar- og viðgerðartilboð. Tað at leiklutsgreina seg sjálvan verður gjørt eftir
einum ávísum leisti. Hesin leisturin er:
• Definera seg í mun til fak (grundútbúgving, t.d. sjúkrarøktarfrøðingur etc., kompetansur..)
• Definera seg í mun til uppgávu (hvat er tað, tú gert?)
• Definera seg í mun til funktión (hvøjra funktión hevur tú? kompetansur? hvat man kann gera,
og hvat man skal gera?) – hvørja funktión hevur man hvør í sínum lagi í toyminum? Hetta er
ein týðandi partur fyri at minka um konfliktirnar.

20 Avviklan/menning
Fyri at kunna menna, mugu vit avvikla. Fyri at kunna læra, mugu vit fyrst avlæra. Hetta hoyrdu vit nevnt
fleiri ferðir á kafédøgunum á vári og heysti 2008. Tað ber ikki til bara at geva okkum fleiri uppgávur,
vit hava ikki stundir til at gera meira, enn vit gera. Tí er neyðugt at avvikla nakrar uppgávur, áðrenn/
meðan vit átaka okkum nýggjar. Men hvat skulu vit avvikla? Ein liður í leiklutsgreinanini er at definera
seg í mun til uppgávur. Síðani greinar man uppgávurnar í mun til yvirskipaða málið á deplinum. Eru
uppgávurnar gagnligar í mun til málið? Tær uppgávur, sum ikki vísa seg at verða gagnligar, eru tær, sum
skulu avviklast.

21 Konflikthandfaring
21 Konflikthandfaring
Tað varð sagt fleiri ferðir á kafédøgunum, at konflikt er ein grundtreyt ímillum okkum menniskju.
Tað varð sagt fleiri ferðir á kafédøgunum, at konflikt er ein grundtreyt ímillum okkum menniskju. Hesin
Hesin hugsunarháttur hevur sítt støði í samfelagsvísindini, har fleiri sjónarhorn vísa á, at broytingar
hugsunarháttur hevur sítt støði í samfelagsvísindini, har fleiri sjónarhorn vísa á, at broytingar føra til
føra til konflikt. Sum er, vita vit, at samfelagið og tískil eisini organisatiónin er í - og kemur
konflikt. Sum er, vita vit, at samfelagið og tískil eisini organisatiónin er í - og kemur framhaldandi at vera
framhaldandi at vera í broyting. Tí mugu vit á Psykiatriska deplinum hava hetta hugtak fyri eyga.
í broyting. Tí mugu vit á Psykiatriska deplinum hava hetta hugtak fyri eyga.
Tað samfelagsliga ástøðið vísir eisini á, at í konfliktstøðum er nógv orka og dynamikkur. Orka er
Tað samfelagsliga ástøðið vísir eisini á, at í konfliktstøðum er nógv orka og dynamikkur. Orka er tengd
tengd at hugtakinum ”makt”. Verður maktin tilvitskugjørd og gagnnýtt, kunnu vit í organisatiónini
at hugtakinum ”makt”. Verður maktin tilvitskugjørd og gagnnýtt, kunnu vit í organisatiónini fáa stóran
fáa stóran ágóða av hesi styrki. Konflikthandfaringin skal lærast. Mannagongdir skulu setast í verk í
ágóða av hesi styrki. Konflikthandfaringin skal lærast. Mannagongdir skulu setast í verk í mun til
mun til bygnaðin, og menning av konflikthandfaring skal verða partur av organisatiónsbroytingini,
bygnaðin, og menning av konflikthandfaring skal verða partur av organisatiónsbroytingini, og verða
og verða lyklapersónar settir til at standa fyri implementeringini.
lyklapersónar settir til at standa fyri implementeringini.
Konflikthandfaring
Konflikthandfaring
Reflektión
Samskifti
Dialogur
Konfliktfatan
Konflikthandfarings-
mentan
Persónligir og
sosialir
førleikar
Sosial
atferð
Málburður
Mynd: Nakrir tættir, tættir, ið ið gera gera seg seg galdandi galdandi í samband í samband við við konfliktir konfliktir og og handfaringina handfaringina av av teimum teimum

Útsagnir frá kafédøgunum oktober 2008:
Mediatortoymi
Læra konflikthandtering
Ikki samla saman, men siga frá her og nú
Fordómar fyri hvørjum øðrum
Ikki teska í krókinum
Ikki tulka
Ikki gita, men vita
Tosa við og ikki um
Møta positivur, ikki lata “gron” ganga útyvir
onnur.
Ikki forvænta at onnur vita, hvat eg hugsi
Um ein konflikt tekur seg upp, er týdningarmikið at at konfliktin verður handfarin virðiliga og etiskt
ráðiligt, Um ein konflikt soleiðis at tekur ein broyting seg upp, hendir. er týdningarmikið at at konfliktin verður handfarin virðiliga og etiskt
Broytingar ráðiligt, soleiðis geva at gróðrarlendi ein broyting fyri hendir. menning av konfliktum. Konfliktir kunnu verða dynamisk drívmegi
fyri Broytingar menning, geva men gróðrarlendi verða tær fyri ikki menning viðgjørdar, av kunnu konfliktum. tær oyðileggja Konfliktir umhvørvið kunnu verða á arbeiðsplássinum
dynamisk drívmegi
og fyri køva menning, áhugan men og verða arbeiðisgleðina tær ikki viðgjørdar, hjá starvsfólkunum. kunnu tær Konflikthandfaring oyðileggja umhvørvið snýr á seg arbeiðsplássinum um, hvussu vit og
sum køva persónar áhugan og eru arbeiðisgleðina før fyri at lurta hjá og geva starvsfólkunum. hvørjum øðrum Konflikthandfaring aftursvar í gerandisdegnum.
snýr seg um, hvussu vit sum
persónar eru før fyri at lurta og geva hvørjum øðrum aftursvar í gerandisdegnum.
Ymisk sløg av konfliktum
Ymisk sløg av konfliktum
Tað eru fýra ymisk sløg av konfliktum:
Tað eru fýra ymisk sløg av konfliktum:
21.1 Instrumentellar konfliktir
Konfliktin snýr seg um ítøkilig mál, miðlar, hættir, bygnað og og mannagongdir. Talan er er um um “reinar “ “
konfliktir, har neiligar kenslur, persóngeringar, brigslanir o.s.fr. ikki ikki eru eru blandað uppí.
Dømi um eina slíka konflikt kundi verið: ósemja í familjuni um, hvar summarfrítíðin skal haldast.

Handfaran: Trupulleikaloysn
Ynskiligt úrslit: At semjast og koma víðari
21.2 Áhugamálskonflikt
Stríðið snýr seg um býtið av knøppum tilfeingi, t.d. peningi, arbeiði, plássi, lutum ella tíð.
Dømi um hetta kann vera tillutan av hølum, arbeiðstíð og víðariútbúgving.
Handfaran: Samráðingar
Ynskiligt úrslit: Ein avtala
21.3 Virðiskonflikt
Talan er um eina virðiskonflikt, tá ein noyðist at berjast fyri persónlig ella mentunarlig virðir, so sum
menniskjarættindi, religión og politiska sannføring.
Handfaran: Opið samskifti
Ynskiligt úrslit: Báðir partar skilja hvønn annan
21.4 Persónlig konflikt
Her er talan um samleika, sjálvsvirði, loyalitet, álitisbrot, burturvísing v.m. Her hava djúpar og ofta
goymdar kenslur ein stóran leiklut, og báðir partar gerast ótryggir og viðkvæmir.
Dømi: “Er nakar, sum yvirhøvur sær meg?”
“Kann eg líta á nakran?”
Handfaran: Opið samskifti
“Verði eg hildin uttanfyri?”
Ynskiligt úrslit: Báðir partar skilja hvønn annan

21.5 Ósemjutrappan
Vitan um, hvussu ein ósemja kann taka til í styrki (eskalera) og gerast til eina veruliga konflikt.
Ósemjutrappan
Ósemjur
Persónsgerð
Ósemjan
økist
21.6 Atburður í mun til konfliktir
Samrøðan
verður
uppgivin
Fíggindamyndir
Opin
fíggindaskapur
Andstøðuskerping
(polarisering)
Líka so ymiskar, sum konfliktirnar kunnu vera, eru mátarnir reagerað verður upp á tær, og síðani hvussu
handfarið verður. Tað veldst um, um tað er ein konflikt á arbeiðsplássinum, í heiminum ella millum
vinfólk. Hvat hendir, tá ið vit verða møtt við ábreiðslum, hóttanum, sarkasmu ella blíva ignorerað og als
onga reaktión fáa frá mótpartinum? Hvussu læra vit at síggja tekin upp á, at okkurt er við at taka seg
upp, og hvussu læra vit at reagera gagnligt upp á hetta?

Dømi um tríggjar hættir at reagera upp á eina konlikt:
0
a) Víkja → flýggja, ikki vísa rætta andlit, geva seg, slætta sjógv, avleiða, láta sum
einki, “fortreingja”, umbera
b) Svara áleypandi → av somu skuffu, leypa á, hótta, sálarligur harðskapur,
likamligur harðskapur, speireka
c) Møta konfliktini við opnum sinni → ásanna ósemju, kanna, tora at spyrja, vera
greiður.
Allir hættir kunnu veljast og allir koma fyri. Men um a) og b) eru teir hættirnir, ið oftast verða nýttir av
tí einstaka ella í toyminum, er tørvur á broyting.
Nógv av tilfarinum um konflikt er tikið úr “Center for konfliktløsning”, Kunsten at løse konflikter,
Redskaber og overvjelser, Kompendium 2000, og er ætlað sum íblástur, í samband við at toymisskipanin
er sett í verk á Psykiatriska deplinum.
Heimasíða: http://www.konfliktloesning.dk/files/kompendium_2000_0.pdf

22 22 Eftirmeting
Til kafédagarnir á vári og heysti 2008 bleiv tosað nógv um týdningin av eftirmeting, bæði í mun til
Til kafédagarnir á vári og heysti 2008 bleiv tosað nógv um týdningin av eftirmeting, bæði í mun til
sjúklingagongdina og eisini samstarv í toyminum og ímillum toymini. Í hesum álitinum verður
sjúklingagongdina og eisini samstarv í toyminum og ímillum toymini. Í hesum álitinum verður
eftirmetingin lýst, og ein frymil til toymini at brúka er viðheftur sum fylgiskjal 3.
eftirmetingin lýst, og ein frymil til toymini at brúka er viðheftur sum fylgiskjal 3.
Útsagnir frá kafédøgunum:
Útsagnir frá kafédøgunum:
- Toymini hava ein frymil at evaluera frá
- Eftirmetingin skal verða sjónlig bæði internt og eksternt
- Brúka 5 minuttir við endan av hvørjum toymisfundi til at
evaluera akkurát tann fundin
- Evaluera í mun til samarbeiði og mál
- Vit mugu gera evalueringina til mentan
- Hvat gekk væl, og hvat gekk minni væl?
- Onkur uttanífrá kemur inn at hyggja at arbeiðnum
- Týdningarmikið at vita, hvat man skal evaluera uppá og
hvussu ofta
- Evaluera aftaná, at uppgávurnar eru lidnar
Reglulig eftirmeting skal vera ein partur av bygnaðinum í toyminum. Eftirmeting bæði í mun til
Reglulig eftirmeting skal vera ein partur av bygnaðinum í toyminum. Eftirmeting bæði í mun til málini
málini fyri toymið, men eisini í mun til hvussu samskiftið og samstarvið gongur í toyminum og
fyri toymið, men eisini í mun til hvussu samskiftið og samstarvið gongur í toyminum og ímillum toymini.
ímillum toymini. Yvirskipað er ein eftirmetingarleistur gjørdur fyri øll toymini á deplinum. Tá ið
Yvirskipað er ein eftirmetingarleistur gjørdur fyri øll toymini á deplinum. Tá ið toymini lýsa síni mál,
toymini lýsa síni mál, mugu tey eisini gera sær nøkur framburðseyðkenni (succeskriteriir), sum tey
mugu tey eisini gera sær nøkur framburðseyðkenni (succeskriteriir), sum tey eftirmeta útfrá.
eftirmeta útfrá.
Tað finnast nógvar tilgongdir til eftirmeting. Støði og leistur til eftirmetingarfrymil verður tikin úr
Tað finnast nógvar tilgongdir til eftirmeting. Støði og leistur til eftirmetingarfrymil verður tikin úr
bókini:” Teambaserede organisationer i praksis”.
bókini:” Teambaserede organisationer i praksis”.
1

Frymilin er samansettur eftir einum leisti, har svarini eru kvantitativ og kvalitativ. Kvantitativu útsagnirnar
verða gradueraðar stigvíst á einum skala frá 1-5. Í eftirmetingarfrymlinum eru 5 útsøgnir, undir hvørjum
av teimum 6 bólkunum, sum eru: Mál, úrslit, samskipan, samstarv, læringsmentan og samstarv við
leiðsluna.
Teir einstøku toymislimirnir skulu fyrihalda seg til hesar útsagnir, og á einum stiga frá 1 til 5 meta um,
hvussu samd/ur ella ósamd/ur tey eru. Útsagnirnar verða býttar upp soleiðis:
1= als ikki samd, 2= ikki samd, 3= veit ikki, 4= samd og 5= avgjørt samd.
Kvalitativ svar merkir, at vit kunnu grundgeva svarið, og høvi til tess er undir hvørjum spurningi.
Eftirmetingarfrymilin skal brúkast av øllum toymum á Psykiatriska deplinum hálva hvørt ár.
Toymismenningarsamrøða (TMS) er eitt leiðsluamboð. Endamálið við TMS er at grundfesta felags fatan
av endamálinum hjá toyminum, krøvum, ábyrgdarøkjum, raðfestingum, arbeiðshættum, umframt
leiðreglum fyri góðum samstarvi. TMS er ein samrøða við toymið, sum hevur til endamáls at stuðla
upp undir, at toymið gerst vælskipað og virkið. Ætlanin er at nærmasti leiðari hevur TMS við toymið í
minnsta lagi einaferð um árið 55 .
Depilin fer eisini at brúka aðrar eftirmetingarleistir. Neyðugt er at vita, hvat skal eftirmetast, og hvør
metoda ella leistur kann vera best í tí einstøku støðuni ella einstaka førinum. Gerast skal eitt yvirlit yvir
eftirmetingarleistar.
Teambaserede organisationer i praksis – ledelse og udvikling af team, Søholm Molly Thorkil m.fl, Dansk Psykologisk Forlag,
. udgave oplag, S. 96

23 Niðurstøða
Uppgávan hjá Fylgitoyminum hevur verið at skriva eitt álit um samskipaða røkt og viðgerð.
Høvuðsyvirskriftirnar til kafédagarnar vóru:
- Hvat er eitt toymi?
- Samstarv við og ímillum toymi
- Hvat merkir pliktað samstarv í praksis?
Á kafédøgunum komu fram útsøgnir um, hvørjar forðingar og møguleikar starvsfólk ímyndaðu sær í
mun til toymisskipan.
Útfrá útsøgnunum á kafédøgunum hevur Fylgitoymið klassifiserað, kategoriserað og
meiningskondenserað samlaða tilfarið. Tað vil siga, at gjørdar eru nakrar yvirskriftir til tey hugtøk, sum
komu fram á kafédøgunum, og hevur hetta verið útgangsstøðið fyri álitið. Hugtøkini eru ástøðiliga lýst,
og útfrá hesum eru gjørd nøkur tilmæli um, hvussu bygnaðurin kann skipast í mun til samskipaða røkt
og viðgerð.
Depilsleiðslan hevur valt at arbeiða eftir háttalagnum “bottom up” og “top down”. Tað vil siga, at leiðslan
hevur lagt seg eftir, at hátturin skal verða so demokratiskur sum gjørligt, og at einstaka starvsfólkið
beinleiðis og óbeinleiðis hevur havt ávirkan á at framleiða og menna nýggja bygnaðin á Psykiatriska
deplinum. Leiðslan hevur endaliga avgerðarrættin.
Álitið um toymisskipan hevur verið til hoyringar og tillagingar eru gjørdar, í mun til innkomin hoyringssvar,
broytingar á deplinum og politisku- og samfelagsligu gongdina.
Sum nevnt í álitinum, er neyðugt at øll toymi samstarva, soleiðis at visjónin hjá Psykiatriska deplinum
“samskipað røkt og viðgerð” og strategimál nr. 1 hjá Landssjúkrahúsinum “dygdin í sjúklingagongdini
skal verða betri” kunnu røkkast.
Í álitinum hevur dentur verðið lagdur á at lýsa sjúklingagongdina frá ávísing til útskriving/avslutting,
eins og toymisskipanin sum heild gevur leiðreglur fyri, hvussu vit øll skulu samstarva fyri at fáa best
hugsandi úrslit og nøgdsemi.

Í “National strategi for psykiatri” frá 2009 verður dentur m.a. lagdur á hesi viðurskifti:
• Tað skal verða lættari at hava eina psykiska sjúku og verða psykiatriskur sjúklingur
• Týdningarmikið at viðgerðartilboðini eru lætt atkomulig, og at viðgerðin verður sett inn sum
skjótast
• Tað skal verða lættari at arbeiða í psykiatriini, og tað skal verða lættari at fáa og brúka nýggja
vitan. Málið er, at dygdin í viðgerðini er á høgum fakligum støði
• Tað skal verða lætt at fáa rætta tilboðið.
Toymisskipanin og visjónin “samskipað røkt og viðgerð” hevur gjørt og fer framyvir at gera tað møguligt
at røkka málunum, sum eru sett í “National Strategi for psykiatri” 56 og umrødd í innganginum til Álit
um toymisskipan. Tann menningin, sum er á Psykiatriska deplinum, leggur seg tætt uppat bæði lokala,
nationala, internationala og globala rákinum. Á summum økjum restar í, á onkrum eru vit væl við, og
á øðrum økjum eru vit frammanfyri.
6 National strategi for psykiatri, august 009, Sundhedstyrelsen

24 Perspektivering
Nú er leisturin til bygnaðin á Psykiatriska Deplinum snikkaður til, og vit eru farin til verka. Toymisskipanin,
sum fyriliggur, er tó ikki ein fastlæstur bygnaður. Hugsunarhátturin og arbeiðslagið í aktiónsgransking
eru við til at tryggja, at bygnaðurin, gongdirnar og mentanin áhaldandi eru í einum dynamiskum
samspæli fyri at skapa eitt dygdargott heilsuverk. Ávegis meta vit um, hvat virkar, hvussu tað virkar, og
hvørjar tillagingar skulu gerast í mun til visjónina um at skapa samskipaða røkt og viðgerð (sí fylgiskjal
4, 6, 7, 8 og 9).
Nýggi bygnaðurin krevur, at vit sum starvsfólk á Psykiatriska deplinum ogna okkum og áhaldandi menna
nógvar ymiskar førleikar, - bæði fakligar og persónligar, eins og toymisarbeiðið setur stór og øðrvísi krøv
til samstarv. Um førleikamenningin skal eydnast, er sera umráðandi, at lærings-umhvørvið fær bestu
treytir at virka undir.
Bygnaðarbroytingin leggur upp til at vit hugsa reflekterandi í mun til hugtøk, metodur, modell, ástøði,
fyribrigdi, røkt og viðgerð, - og at vit áhaldandi leita okkum nýggjastu vitanina á økinum. Psykiatriski
depilin er partur av Landssjúkrahúsinum, og rakstrarligar samanleggingar og umleggingar kunnu gerast
neyðugar bæði av internum og eksternum ávum. Haldast má tó fast við, at broytingar, gongdir og
menningarátøk, sum eru ávegis á deplinum, hóast hetta fara at halda áfram.
Eitt komandi stig á leiðini verður at mynda eitt skipað samstarv við eksternar samstarvspartar, sum skal
tryggja eina dygdargóða og samanhangandi sjúklingagongd.
Vitanardeilingin er ein ásur í virkishátti okkara, og inniber hetta eisini, at tann vitan og tær royndir, vit
á Psykiatriska deplinum ogna okkum í hesum broytingararbeiði, eisini eiga at koma øðrum pørtum av
sjúkrahúsinum og heilsuverkinum sum heild til góðar.
Tengt at sálarsjúku eru framvegis tabu og stigmatisering, og her hava vit á Psykiatriska deplinum eina
stóra uppgávu at ganga á odda við at greina, hvat er myta og fakta í hesum høpi, og soleiðis medvirka
til, at ein meira klár og nuancerað mynd verður givin og miðlað samfelagnum hesum viðvíkjandi.
Við atliti til fyribyrging og heilsufremjing er umráðandi, at psykiatriin mennir eitt samstarv við aðrar

partar av heilsuverkinum, t.d. somatisku deildirnar á Landssjúkrahúsinum, hini sjúkrahúsini, og
kommunulæknaskipanina um at menna mannagongdir, sum kunnu brúkast, tá ið mistanki er um, at
tørvur er á psykiatriskari hjálp. Hetta er umráðandi, fyri at fólk við sálarsjúku verða sjúkugreinað og sett
í røttu røktar- og viðgerðartilboð skjótast gjørligt. Eisini ein menning av okkara egnu økispsykiatrisku
skipan er eitt týðandi lið í hesum arbeiði.
Skjalprógvan, dygdarmenning og gransking skal mennast áhaldandi, soleiðis at føroyska psykiatriin alla
tíðina er á jøvnum føti við grannalondini 57 .
Talgilda heilsuskipanin, THS, skal seinni í 2010 setast í verk á Psykiatriska deplinum, og verður eitt virkið
amboð í samskifti og skjalprógvan, umframt eitt týðandi lið í dygdarmenningini.
Greiður starvsfólkapolitikkur verður eisini lagdur inn í bygnaðin, sum ein týðandi partur av hesum. Sum
ein partur av starvsfólkapolitikkinum skal konflikthandfaringin framhaldandi mennnast.
Nýggjur psykiatriskur depil skal byggjast komandi árini, og fer hetta at geva okkum nútímans og betri
karmar, sum hava við sær nógvar aðrar og nýggjar møguleikar. Karmar geva tó ikki innihald, og tí hava
vit valt ikki at bíða eftir nútímans karmum fyri at menna nútímans psykiatri, - men eru farin undir at
menna eina nútímans psykiatri, sum kann verða klár at flyta í nútímans karmar.
Tað verða sett stór krøv til leiðsluna í broytingartíðini. Hon skal vera tann vitin, sum vísir
leiðina og heldur kósini, samstundis sum hon er akkerið, sum heldur fast í gongdini og broytingini.
Leisturin er lagdur, og nú er tað so uppgávan hjá okkum øllum starvsfólkunum á Psykiatriska deplinum
at gera okkara til, at hesin verður brúktur og tillagaður soleiðis, at vit við stoltleika kunnu bjóða
samskipaða røkt og viðgerð til psykiatriskar sjúklingar í samfelag okkara.
National Strategi for Psykiatri, Sundhedsstyrelsen august 009, s. , , , -

Keldulisti
Barbro Lennéer Axelson og Ingela Thylefors, Om konflikter – hjemme og på arbejdet,
Hans Reitzels Forlag, 1998
Dag Ingvar Jacobsen og Jan Thorsvik, Hvordan organisationer fungerer,
Hans Reitzels forlag, 2002
Emil Kruuse, Kvalitative forskningsmetoder i psykologi og beslægtede fag,
Dans Psykologisk Forlag, 1996
Flemming B. Olsen red., Kulturen og det sociale liv,
Forlag: Frydenlund, 2007
Gitte Hasselbo, Etik I organisationer,
Dans Psykologisk Forlag, 2007
Heine Andersen og Lars Bo Kaspersen, Klassisk og moderne samfundsteori, red., 2007 kap. 1,
Hans Reitzels Forlag
Jon. R,Katzenbach & Douglask Smith, The wisdom of teams,
Paperbuisness, U.S, 1994.
Jurgen Habermas, Teorien om den kommunikative handlen,
Ålborg Universitetsforlag, 1996
Just Sine Nørholm, Grundbog I organisationskommunikation, organisation og omverden,
Samfundslitteratur, 2007
Jørgensen, Bredkjær, Nordentoft, Psykiatriens Udfordringer,
FADLs forlag 2006
Knud Illeris, Læringsteorier, 6 aktuelle forståelser,
Roskilde universitetsforlag, 2007

Kristiansen, Jørgensen, Jacobsen, Arntoft,
Håndværk og horisonter, tradition og nytænkning i kvalitativ metode,
Syddansk Universitetsforlag, 2007
Lars Iversen, Medicinsk sociologi,
Munksgaard, 2005
Lotte Rienecker og Peter Stray Jørgensen, Den gode opgave,
3 udg. Forlaget Samfundslitteratur 2005.
Mads Ole Dall og Solveig Hansen,
Slip anderkendelsen løs – appreciative inquiry i organisationsudviklingen,
Frydenlund 2001
Michael A West, Teamwork,
Dansk psykologisk forlag, 2008
Molly Thorkil Søholm m.fl., Teambaserede organisationer i praksis – ledelse og udvikling af team,
Dansk psykologisk forlag, 2008
Peter Højlund og Søren Juul, Anderkendelse og dømmeskraft i socialt arbejde,
Hans Reitzels Forlag, 2005
Mors, Kragh-Sørensen, Parnas, Klinisk Psykiatri,
Munksgaard Danmark 2009
Steiner Kvale, Interview – en introduktion til det kvalitative forskningsinterview,
Hans Reitzels Forlag, 2006
Torben K. Jensen og Tommy Johnsen, Sundhedsfremme i teori og praksis,
Philosophia, 2003
William Outhwaite, umsett av Henning Vangsgaard, Habermas – en kritisk introduktion,
Forlag: Hans Reitzels, 1997.

Greinar og smárit
Álit um framtíðarsjúkrahúsverk í Føroyum,
Almanna- og Heilsumálaráðið, apríl 2007
Álit um Heildarpsykiatri 2002,
Almanna og Heilsumálaráðið, 2002
Case Management som organisationsprincip for behandling af mennesker med dobbelt diagnose
og brugernes oplevelse heraf- Case management som organiseringsprincip, Psykiatrisk Center Nord,
Kathrine Schepelern Johansen, Storstrøms Amt 2003 og 2004
En Psykiatri i verdensklasse,
Regionernes visioner for fremtidens psykiatri af danske regioner, 2009
Faldari um rapportstøðuna – Fokus,
Prosjekttoymi, 2009
Landssjúkrahúsið - hornasteinurin undir heilsuverkinum 2009
Ledelse og patientsikkerhed – en undersøgelse af børneafdelingerne i Danmark og Færøerne,
Masterprojekt i Social – og Sundhedsvæsenet, af Turid Arge og Lene Daugaard Svendsen,
15. juli 2009, s. 29. Lov nr. 429 af 10. juni 2003
Lysekils modellen - hur man hjalper psykiskt sjuka at hjalpa sig sjalv,
Charlotta Sjøstedt (udgivare: Evidens FoU), forlag: Palmblads tryckeri, Gøteborg 2007
National Strategi for psykiatri,
Sundhedsstyrelsen 2009
Patientforløb og kvalitetsudvikling,
Sundhedsstyrelsen 1999
” Rapportstøðan – Fokus” Hetta er skrivað í faldaranum um Kelda: Projektoymið mai 2009

“Stig í toymismenning” Leif Mikkelsen, frá Team Copenhagen, framløga á leiðaradegnum,
23. januar 2009, fyrireikað av Synergi
Uppskot til tangarskyldupolitikk á Psykiatriska deplinum á Landssjúkrahúsinum,
apríl 2009, Tórunn Ósá, samfelagsfrøðingur.
Verkætlan Menning
Psykiatriski depilin, Juni 2008
Heimasíður:
www.evu.cvuoeresund.dk
www.lsh.fo/heimabeitid
www.konfliktloesning.dk
www.patientsikkerhed.dk
www.wikipedia.org
0

Toymismenning í praksis
Stig 1. Kunning og byrjan til eitt nýtt toymi:
Hvat brúkar toymið orku uppá?
- skilja, hvørjar uppgávur eru, sum skulu loysast í toyminum
- hvat kann eg geva í mun til uppgávurnar
- havi eg hug / skal eg luttaka í hesum toymi
- hvat fái eg við at luttaka í toyminum, og hvat velji eg frá við at luttaka
Eyðkendir eginleikar / kenslur á hesum stigi
- spenningur
- væntanir
- vónir
- positivar kenslur
- áhugi
- gleði
- ágrýtni
- ótryggleiki
- bíðistøða
- ørkymlan
Hvørjar arbeiðsuppgávur?
- hvør skal vera við
- byrjandi samband
- savna dátu og vitan um uppgávurnar
- hvør einstakur skal lýsa, hvussu ein skilur uppgávurnar, sum skulu loysast
- hvør einstakur skal velja og avgera, um ein vil luttaka
- fyrsti fundur verður hildin
- ein samskipari verður valdur
Fylgiskjal 1
1

Stig 2. At byggja og skapa álit í í toyminum:
Royndir vísa, at tað er av týdningi at brúka orku og tíð uppá stig 2, og ikki gerast ørkymlað av,
at ikki ferst í í gongd við arbeiðsuppgávurnar beinanvegin.
Hvat brúkar toymið orku uppá?
- presentatión av hvørjum einstakum
- presentatión av førleikum og royndum
- verði eg góðtikin í í toyminum?
- hvør er mín ávirkan í í toyminum?
- hvussu komi eg til orðanna?
- hvør atferð og mentan verður góðtikin í í toyminum?
- hvør er leiðari? (formliga og óformliga)
Eyðkendir eginleikar / kenslur á hesum stigi
- áhugi
- finna mørk hjá hvørjum øðrum
- entusiasma
- motivera
- uppmuntra
- opinleiki (um álit er skapt)
- “góð” søga / prát um leyst og fast
- prát um óviðkomandi viðurskiftir
- duld dagsskrá
- misálit og mistrúgv (ikki opinleiki)
- ótryggleiki
- ørkymlan
- ótolin
- sjálvhevjan
Hvørjar arbeiðsuppgávur?
- byrja við regluligum fundum
- internat
- avkláran av væntanum hjá hvørjum einstøkum til uppgávuna
- gera eitt hvørt saman, sum ikki er arbeiði, men stuðlar felagsskapinum
- greiða frá um seg sjálvan og um arbeiðið
- opið og afturlatið kjak
- ikki bert fokus á arbeiðið

Stig 3 Mál og leiklutir.
Hvat brúkar toymið orku uppá?
- Stig felags 3 Mál fatan og av leiklutir. máli og endamáli í toyminum
- eru vit grundleggjandi samd?
- Hvat hvønn brúkar leiklut toymið og status orku hevur uppá? hvør einstakur í toyminum?
- - kann felags eg fatan góðtaka, av máli og og er tað endamáli í tráð við í toyminum míni virðir, tað vit leggja til rættis at gera?
- - sjónliggera eru vit grundleggjandi egnar førleikar samd? og royndir
- - í hvønn dialog leiklut um metodur/ og status framferðarhættir
hevur hvør einstakur í toyminum?
- - fokus kann á eg eginleikarnar góðtaka, og er hjá tað leiðaranum í tráð við míni virðir, tað vit leggja til rættis at gera?
- - hvør sjónliggera atferð kann egnar góðtakast førleikar og í toyminum? royndir
- - dialogur í dialog um metodur/ mentaninaframferðarhættir
- - vit fokus mugu á eginleikarnar hava framfýsni hjá leiðaranum
- hvør atferð kann góðtakast í toyminum?
Hvørjar - dialogur arbeiðsuppgávur?
um mentanina
- - hava vit mugu dialog hava um framfýsni felags uppfatan og semjast um, hvat skal gerast og hvussu
- seta endamál og mál, vera realistisk, málini kunnu ofta gerast ov stór
- Hvørjar finna toymisleiklutir arbeiðsuppgávur? hjá hvørjum einstøkum
- - skipa hava toymið dialog um felags uppfatan og semjast um, hvat skal gerast og hvussu
- - velja seta samskipara endamál og mál, vera realistisk, málini kunnu ofta gerast ov stór
- - kortleggja finna toymisleiklutir førleikar (tá hjá er hvørjum fokus komið einstøkum á tað, sum manglar)
- - tilrættaleggja skipa toymið fundir
- - dialog velja samskipara um arbeiðsuppgávur - ábyrgd
- kortleggja førleikar (tá er fokus komið á tað, sum manglar)
Eyðkendir - tilrættaleggja eginleikar fundir/
kenslur á hesum stigi
- - góðtaka dialog um arbeiðsuppgávur - ábyrgd
- álit
- Eyðkendir engasjement eginleikar / kenslur á hesum stigi
- - trúnaður góðtaka
- - kapping álit
- - byrjandi engasjement konfliktir
- - maktkampur
trúnaður
- - útvega kapping sær ávirkan
- - irritatión byrjandi konfliktir
- - kritikkur maktkampur
- - verjustøða útvega sær ávirkan
- - kensluliga irritatión engasjement(+/-)
- - ótolni kritikkur um óavklárað viðurskifti
- - sperd verjustøða
- - kjakið kensluliga fer á engasjement(+/-)
eitt persónligt støði
- - velja ótolni partí um - óavklárað klikur viðurskifti
- - ivi sperd verður sáddur um førleiklar og royndir hjá øðrum
- kjakið fer á eitt persónligt støði
- velja partí - klikur
- ivi verður sáddur um førleiklar og royndir hjá øðrum

Stig 4. Commitment
Hvat brúkar toymið orku uppá?
- finna og gerast samd um eina felags leið
- hvat skal vera felags viti?
- semja um býti av ábyrgdarviðurskiftum
- toymið er samt um leiðina víðari, og tað sum skal útførast
Hvørjar arbeiðsuppgávur?
- lýsa eina felags visjón
- hava felags ambitiónsstøði
- endurskoða mál/lutmál og finna realistisk mál
- greiðar tíðarfreistir og ábyrgdarviðurskiftir
Eyðkendir eginleikar / kenslur á hesum stigi
- góðtakan av limunum í toyminum
- byrjandi trúnaður og álit
- kensla av at vera ein eind
- byrja at síggja tær sterku og veiku síðurnar hjá hvørjum øðrum
- bundin at hvørjum øðrum
- tørvur á hjálp/stuðli
- sjálvræði
- ruðuleiki
- ósemja og klandur

Stig 5. Íverksetan
Hvat brúkar toymið orku uppá?
- toymið roynir at fáa javnvág
- sleppa undan ósemjum
- arbeiðsuppgávurnar- nú skal tað ganga framá
- fokus á veruleikan
- opið kjak um dynamikkin í bólkinum
Hvørjar arbeiðsuppgávur?
- útføra arbeiði- “drive”
- lýsa greiðar spælireglar og góðtaka normar
- soleiðis gera vit í okkara toymi
- gera eina toymisavtalu um neyðugt
- gera eina góða møtisskipan, sum virkar
Eyðkendir eginleikar/kenslur í hesum stigi
- kensla av sterkari samhoyring í toyminum
- blíðskapur
- álit
- opinleiki í samband við uppgerð við konstruktivum kritikki og afturboðan
- góðtakan av reglunum, sum eru galdandi í toyminum

Stig 6. Bestu avrik
Hvat brúkar toymið orku uppá?
- arbeiðsuppgávur
- aktión
- góðar og tættar arbeiðsrelatiónir
- finna loysnir saman við hinum
- brúka og læra av sterku síðunum hjá hinum toymislimunum
- toymislimirnir mennast konstruktivt
- synergieffekt av toymisarbeiðnum
Eyðkendir eginleikar/kenslur í hesum stigi
- ein positivur andi
- blíðskapur og vinarlag
- loyalitetur
- góðtakan av, at hvør einstakur ikki er eins (sterkar og veikar síður hjá tí einstaka)
- tað verður arbeitt skjótt - framdrift
- smidleiki
- opinleiki
- gott og mennandi kjak
- opið og erligt samskifti
- felags hugsunarháttur
- góðtikið at vísa kenslur
- í lagi at tað er tøgn
- konstruktivur skapanarhugur
Hvørjar arbeiðsuppgávur?
- loysa arbeiðsuppgávurnar í toyminum skjótt
- felags ábyrgd um at loysa uppgávurnar

Stig 7. Endurnýggjan
Hvat brúkar toymið orku uppá?
- hvat skal eg gera framyvir?
- eri eg nøgd/ur við støðuna nú?
- mennist eg í hesum?
- eri eg í einari læringsstøðu?
- fokus á virðir: hvørji virðir hevur hvør einstakur, og verður arbeitt tann veg, eg ynski?
- taka nøkur persónlig val
- fakliga og persónliga menning
Eyðkendir eginleikar/kenslur á hesum stigi
- nøgd
- ónøgd
- engagement
- troytt/ur av arbeiðnum
- positivur áhugi at halda áfram
- negativur áhugi at halda áfram
- sjálvræði
- hvør einstakur tekur eina støðu: hvat geri eg í framtíðini?
Hvørjar arbeiðsuppgávur?
- støðugar rutinur og arbeiðsmynstur
- eftirmeting (av toyminum og á einstaklinga støði)
- hvør revitaliserar toymi?
- nýggjar arbeiðsuppgávur
- fer nakar úr toyminum?
- hvør nýggjur kemur inn?( rekruttera)
- nýtt tíðarskeið við toymismenning

Væntanir til depilsleiðsluna!
Útsagnir frá kafédøgunum
• “Depilsleiðslan er sjónlig”
• “Depilsleiðslan kunnar um teirra visjónir”
• “Lederskab skaber følgeskab” (sitat frá kafé døgunum)
• “Leiðslan heldur seg kunnaða um, hvat rørir seg á deplinum og fakligt”.
• “KT er ein væntan til leiðsluna”
• “Kunning til toymini”
• “Nágreina ábyrgd og mandat”.
• “Leiðslan gevur boð um, at tey formidla, tá ið okkurt nýtt er byrjað, sett í verk”
• “Sakna “psykiatriblaðið” hjá deplinum”
Fylgiskjal 2
• “Verður man útvaldur til t.d. fylgibólk, má leiðslan gera kunningina fyrstu ferð – leiðslan átekur
sær ta ábyrgd til hetta, so tað einstaka starvsfólkið ikki tekur ábyrgdina hjá leiðsluni”
• “Eins kunning frá leiðsluni”
• “Leiðsla og starvsfólk eru saman sosialt”
• “Menniskju saman upplagt til hesar kafédagarnar sum ein fest aftaná! Hetta skal sjálvandi
verða í arbeiðstíð, tað signalerer gott”
• “Rollulýsing av depilsleiðsluni”
• “Avgerðarmyndugleikin og ábyrgdarøki greið (T.S. og B.M.W)”
• “Depilsleiðslan skal seta krøv”
• “Tekur samanum “hvussu gongur her á deplinum, hvar eru vit , hvar fara vit?””
• “Útdelegera uppgávur”
• “Top-down leiðsla passé”
• “Raðfesta tað fakliga, sosiala og festliga”

Toymiseftirmeting
Fylgiskjal 3
Fylgiskjal 3
Eftirmetingarfrymilin er gjørdur við tí fyri eyga at stuðla toyminum til at gerast meira vælvirkandi og virkið.
Frymilin er settur saman eftir einum leisti, har svarini eru kvantitativ og kvalitativ.
Kvantitativt svar merkir, at svarað verður á stiga við trinum frá 1 - 5.
Kvalitativt svar merkir, at høvi er til at grundgeva svarið undir hvørjum spurningi.
Í frymlinum eru 6 bólkar, sum eru skitseraðir her:
Undir hvørjum bólki eru fleiri útsagnir, sum teir einstøku toymislimirnir skulu taka støðu til.
Eftirmetingarfrymilin skal nýtast av øllum toymum á Psykiatriska deplinum hálva hvørt ár.
Niðanfyri verða fleiri spurningar settir í hvørjum bólki. Tað er uppgávan hjá hvørjum einstøkum toymislimi at
svara spurninginum, hvussu samdur ella ósamdur viðkomandi er á stiga við trinum frá 1 – 5. Svarmøguleikarnir í
útsøgnunum verða býttir soleiðis upp:
1= als ikki samd/ur, 2= ósamd/ur, 3= veit ikki, 4= samd/ur og 5= avgjørt samd/ur.

100
1. Mál
1. Tit hava gjørt tykkum heilt greitt, hvat málið er við tykkara arbeiði
2.
Dagliga fokus og raðfesting í arbeiði tykkara samsvara gjølla við
málini hjá toyminum
3. Toymisfundirnir eru stýrdir í mun til málini hjá toyminum
4. Títt dagliga arbeiði er lagt til rættis í mun til málini hjá toyminum
5.
2. Úrslit
1.
2.
3.
4.
Arbeiðið í toyminum samsvarar væl við visjónina á Psykiatriska
deplinum “samskipað røkt og viðgerð”
Tit loysa tær uppgávur, tit eru komin ásamt um at loysa, og taka
samanum í mun til úrslitini
Tit gagnnýta førleikar og arbeiðsroyndir hjá hvørjum øðrum í mun til
at skapa tað, tit vilja náa
Um tú hevur tørv á hjálp til at loysa eina arbeiðsuppgávu, heitir tú á
hini í toyminum
Tær avgerðir, tit koma fram til, eru dygdargóðar
5. Úrslitini eru dygdargóð
als ikki
samd/ur
als ikki
samd/ur
ósamd/
ur
ósamd/
ur
veit
ikki
veit
ikki
samd/
ur
samd/
ur
avgjørt
samd/ur
avgjørt
samd/ur

3. Samskipan
1. Tit eru málrættað og klára væl at halda fokus á toymisfundunum
2. Tit skipa og leggja uppgávurnar, sum skulu loysast, væl til rættis
3.
Semja er um, hvønn leiklut og hvørja ábyrgd tann einstaki
toymislimurin hevur
4. Tit náa tað, sum tit seta tykkum fyri
5.
Um arbeiðið gongur ov skjótt ella ov seint, megnar toymið at tillaga
ferðina
4. Samstarv í toyminum
1.
Tit hava tosað saman um, hvøjrar spælireglur og normar skulu verða
galdandi í toyminum
2. Tit duga væl at fyribyrgja ósemjur og loysa hesar á uppbyggjandi hátt
3.
Tit kunnu geva hvørjum øðrum uppbyggjandi kritikk, sum gevur tí
einstaka veruligan møguleika at gerast betur í samstarvinum
4. Tit seta trivnað og samstarv á dagskránna og eftirmeta
5.
Øll í toyminum eru pliktað í mun til at fáa toymið at virka fakliga og
sosialt
als ikki
samd/ur
als ikki
samd/ur
ósamd/
ur
ósamd/
ur
veit
ikki
veit
ikki
samd/
ur
samd/
ur
avgjørt
samd/ur
avgjørt
samd/ur
101

10
Skoring og toymismenning
Einstaklingastig .
Legg stigini saman fyri hvønn bólk:
1. Mál _________av í mesta lagi 25 stigum
2. Úrslit _________av í mesta lagi 25 stigum
3. Samskipan _________av í mesta lagi 25 stigum
4. Samstarv í toyminum _________av í mesta lagi 25 stigum
5. Læringsmentan _________av í mesta lagi 25 stigum
6. Samstarv við nærmastu leiðslu _________av í mesta lagi 25 stigum
Stig íalt _________av í mesta lagi 150 stigum
Toymisstig .
Legg stigini saman hjá hvørjum einstøkum toymislimi í hvørjum bólki, dividera við hvussu nógvir
toymislimir eru í toyminum og skriva niður toymisstig í hvørjum bólki.
1. Mál _________av í mesta lagi 25 stigum
2. Úrslit _________av í mesta lagi 25 stigum
3. Samskipan _________av í mesta lagi 25 stigum
4. Samstarv í toyminum _________av í mesta lagi 25 stigum
5. Læringsmentan _________av í mesta lagi 25 stigum
6. Samstarv við næramstu leiðslu _________av í mesta lagi 25 stigum
Stig íalt _________av í mesta lagi 150 stigum

Skoring og toymismenning
Einstaklingastig .
Legg stigini saman fyri hvønn bólk:
1. Mál _________av í mesta lagi 25 stigum
2. Úrslit _________av í mesta lagi 25 stigum
3. Samskipan _________av í mesta lagi 25 stigum
4. Samstarv í toyminum _________av í mesta lagi 25 stigum
5. Læringsmentan _________av í mesta lagi 25 stigum
6. Samstarv við nærmastu leiðslu _________av í mesta lagi 25 stigum
Stig íalt _________av í mesta lagi 150 stigum
Toymisstig .
Legg stigini saman hjá hvørjum einstøkum toymislimi í hvørjum bólki, dividera við hvussu nógvir
toymislimir eru í toyminum og skriva niður toymisstig í hvørjum bólki.
1. Mál _________av í mesta lagi 25 stigum
2. Úrslit _________av í mesta lagi 25 stigum
3. Samskipan _________av í mesta lagi 25 stigum
4. Samstarv í toyminum _________av í mesta lagi 25 stigum
5. Læringsmentan _________av í mesta lagi 25 stigum
6. Samstarv við næramstu leiðslu _________av í mesta lagi 25 stigum
Stig íalt _________av í mesta lagi 150 stigum
10

10
“Eiturkoppaspinnið”
Set einstaklingastig og toymisstig á niðanfyristandandi mynd. Nýt ymsar farvir til at skriva einstaklingastig og toymisstig á
”eiturkoppaspinnið”.
Samstarv við nærmastu leiðslu Mál
2525
25 25
20
20 20 20
15 15 15 15
10 10 10 10
5 5 5
Læringsmentan 25 20 15 15 10 5 5
5 5 10 10 15 15 20 20 25 25 Úrslit
Felags dialogur
5 5
5 5
10 10 10
15 15
20 20 20
25 25 25
Samstarv í toyminum Samskipan
Vel tveir bólkar, sum toymið virkið vil arbeiða við, og har hugsast kann, at góð úrslit kunnu skapast skjótt.
Tak síðani bólkarnar - ein ísenn:
Far ígjøgnum spurningarnar í bólkinum punkt fyri punkt, og hoyr allar toymislimirnar um teirra áskoðan og hugskot til
betran til hvørt einstakt punkt
Hvat vilja tit miða eftir at betra?
Ger eina ítøkiliga avtalu um hetta
Hvussu og nær vilja tit taka hetta uppaftur?
Samskiparin stýrir gongdini.
Nýt henda eftirmetingarfrymil hvørt hálva ár.

Avtalur í mun til teir báðar valdu bólkarnar
Bólkur 1- avtalur:
___________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________
Nær og hvussu vilja tit taka tey tiltøk upp, sum verða sett í verk?
___________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________
Bólkur 2 – avtalur:
___________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________
Nær og hvussu vilja tit taka tey tiltøk upp, sum verða sett í verk?
___________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________
Keldur
Leigh ;. Thompson (2001). Making the team. Kellog School of Management. North Western University.
Michael West (2001). Teamwork. Sheffield University.
Richard Hackman (2002). Leading Teams. Setting the Stage for Great Team Performance. Harvard University.
Umsett til Føroyskt: Fylgitoymi 2
Teknað til føroyskan frymil: Sveinbjørn Olsen
10

10
Uppskot til funktiónslýsing Fylgiskjal 4

10

Gongdin í stuttum
Fyrsta tíðarskeið (febr. 2007 – apr. 2007)
Stovnan av samstarvi við prosesskonsulentin.
Innleiðandi lesing og stovnan av ástøðiligum og skipaðum karmum.
Ráðgeving sum hevur sett gongd á prosessirnar.
Stovnan av sambandi við deildina.
Næsta tíðarskeið (mei 2007 – aug. 2007)
10
Fylgiskjal 5 A
Tilevning av samstarvinum við deildina og stovnan av einum toghaldara á deildini, sum kundi føra
prosessirnar í gerandisdegnum.
Hetta innibar implementering av teimum fýra stigunum: Tilrættisleggjan, virkistilgongd,
eyðgleiðingartilgongd og reflektiónstilgongd.
Samtíðis verður arbeitt við menning av tí ástøðiliga og teim skipaðu karmunum.
Triðja tíðarskeið (sept. 2007 – des. 2007)
Implementeringin verður víðkað, og tey fýra stigini verða greidd úr hondum – fleiri ferðir. Dentur
verður lagdur á at kunna partar á og uttanfyri deildina, sum ikki hava verið við í sjálvari verkætlanini.
Endamálið er millum annað at fáa innlit í, hvussu royndirnar frá menningararbeiðinum kunnu brúkast
til menning aðrastaðni í organisatiónini.
Samstundis verður arbeitt við dátu frá empiriini, við tí fyri eyga at menna tann ástøðiliga og skipanarliga
hugsunarháttin.
Fjóðra tíðarskeið (des. 2007 – apr. 2008)
Ritgerðin verður skrivað liðug, og verkætlanarstarvsfólkini arbeiða við implementeringini. Í byrjanini
av hesi tilgongdini var ein temadagur, har fyribils úrslit vóru løgd fram, og kjak var um hesi punktini. Á
temadøgunum var undirtøkan hjá starvsfólkunum góð í mun til arbeiðsháttin ið varð brúktur.

Innsatsøkið 2007
Fylgiskjal 5 B
Pilotprojektið “Verkætlan menning” – varð sett í verk fyri at vita, um psykiatriski depilin var búgvin til
at fara í holt við eina slíka bygnaðar-, gongd- og mentunarbroyting (struktur–proces–kultur), og hvør
háttur skuldi veljast til at gjøgnumføra broytingina.
Innsatsøkið 2008
Bygnaðar-, gongd- og mentanarbroytingin byrjar í februar 2008.
1. Fylgitoymi verður sett: Ergoterapeutur, musikkterapeutur, 4 sjúkrarøktarfrøðingar við
hvør sínum arbeiðisøki (DAT, Deild 1, Deild 2, kogn.) og sosialráðgevi (henni barst tó frá at
verða við). Arbeitt varð við at læra at verða við í einum fylgitoymi, implementeringsgongd
og mentanarvirðum.
2. Mars 2008: Kafédagar við starvsfólkið í ambulantum virkisøkið –
Kaféhátturin:
Kaféhátturin hóskar seg væl til temaviðgerðir/ hugskotsmenning / vitansdeiling / skapa felags forstáilsi
av temum í størri samkomum (20 – 300 luttakarar).
Luttakaranir fáa høvi at luttaka aktivt í viðgerðini av einum ella fleiri temum í skiftandi bólkum .
Stutt lýsing
Kaféhátturin kann brúkast til at grundfesta starvsfólkapolitiska arbeiði á stovninum, íroknað at menna
nýggj hugskot, sjónarhorn og vitan í mun til vald evnir.
Kafédagarnir verða skipaðir, har øll starvsfólk verða við. Limirnir úr Fylgitoyminum hava
ábyrgd av at innsavna so nógv dáta sum møguligt, fyri at gerast før fyri at lýsa í álitinum
teir karmar, sum toymini skulu virka undir. Fylgitoymislimirnir hava hvør sítt kaféborð við
eini 6 - 8 fólkum tilknýttum. Frammanundan hevur Fylgitoymið orðað nakrar yvirskipaðar
spurningar, sum eru grundarlagið undir kjakinum hesar dagarnar: “Tá toymisskipan er
svarið, hvørjir eru spurningarnir tá?” “Hvat er eitt toymi” “Samskifti......Vit verða ikki
hoyrd”. Fyri at fáa eitt so breitt grundarlag at reflektera á sum gjørligt, varð roterað
millum borðini 3 ferðir hvønn dagin, t.v.s. fólk fóru á “vitjan” til hini borðini. Soleiðis
kundu øll hvør sær fáa og geva inspiratión til víðari kjak.
10

110
3. Fylgitoymið arbeiðir við innkomnum dátum: meiningskondenserar útsagnirnar og býtir
útsøgnirnar upp í bygnað, gongd og mentan.
4. Fylgitoymið skrivar fyrra álitið, og verður tað avleverað í juni 2008. Hugtøk sum fylla
nógv eru: Pliktað samstarv, vitansdeiling, læring, samskifti, leiklutsgreinan (hvat geri eg
nú, hvat skal eg miða ímóti at gera, hvat kann eg bjóða inn við) felagsskapskensla og
felags ábyrgd.
5. Framløga í veitsluhøllini í mun til víðari ætlan.
6. Okkara fatan er, at byrjanin til eina implementering er tá vit byrja at tosa um, hvat
skal implementerast. Implementeringin byrjar soleiðis longu í februar/marts 2008.
Fleiri toymi fara at virka sambært álitinum um toymisskipan, t.d. økispsykiatriska
toymið, B & U toymið, kognitiva toymið, DAT toymið, og demenstoymið. Faktoymini
byrja so spakuliga at síggja seg sjálvan sum toymi, við tí sum har til hoyrir sambært
álitinum, heldur enn bara einstaklingar við somu útbúgving. Prosesskonsulenturin
hevði temadagar fyri deildunum hvør sær um toymisskipanina, og úr hesum spretta
smá implementeringstoymi.
Deildarimplementeringstoymini gera ein bygnað fyri kontakttoymini: Navn, hvussu
nógv skulu vera, hvussu ofta tey skulu møtast o.s.f.r., umframt at finna fram til krøv til
samstarv, og hvør mentanin skal verða.
7. Samstundis við implementeringina, byrjar “tiðningin” av organisatiónini, og bygnaðir
verða niðurlagdir, t.d. supervisjónin, deildarkonferansurnar og toymi um sjúklingar,
sum var eitt av heilt fáu tvørfakligu fora á deplinum. Hetta var neyðugt, fyri at byggja alt
upp eftir sama leisti.
8. Septembur 2008, fara kontaktoymini á D3 til verka sum tey fyrstu. D3 varð vald sum
modeldeild, fyri at hava eina deild frammanfyri, so at áhaldandi eftirmetingar í og av
aktiónini kundu gerast.
9. Oktober 2008: Nýtt fylgitoymi verður sett: 3 sjúkrarøktarfrøðingar úr “gamla”
fylgibólkinum, sálarfrøðingur, lækni, leiðari fyri daglonina, sum er cand.mag, og tveir
heilsurøktarar.
Longu nú er gongdin komin so langt, at justeringar mugu gerast í mun til álitið, sum varð
avleverað fáar mánaðar frammanundan. Annars tekur Fylgitoymið við, har tað gamla
slapp og lýsir bygnaðin, gongdirnar og mentanina gjøllari og meira detaljerað í mun

Innsatsøkið 2009
til sjúklingagongdina. Hugtøk sum fylla : Konflikthandfaring, opinleiki, gjøgnumskygni,
dygd, eftirmeting, arbeiði /frítíð, og hvat tað merkir at verða í toymi.
Fokus er meira á mentan í mun til bygnaðar – gongdarbroytingarnar
10. Mars 2009: Hoyring 1 av næsta álitinum. Fleiri viðmerkingar koma inn og frustratiónin
yvir manglandi bygnað byrja at merkjast. Onkur kennir seg ikki aftur, og onkur størri
toymi eru soleiðis skipað, at ikki ber til at laga seg eftir tí, sum Fylgitoymið hevur tilmælt.
Viðmerkingarnar geva leiðsluni eina ábending um, hvar fólk eru á leiðini, og hvør hevur
tørv á eyka stuðli. Fylgitoymið heldur áfram at skriva og ger tillagingar, bæði í mun til
innkomnu viðmerkingarnar og gongdina annars.
11. Temadagar fyri øll toymi í marts 2009 – aftur “Iscenesættlse – italesættelse”
12. Pilotprojekt “verkætlan demens”. Demenstoymi stílar fyri “vitansdeiling” fyri 40
demenssamskiparum í kommununi og Nærverkinum. Verkætlanin fer ígongd sum eitt
pilotprojekt fyri: “Hvussu kunnu vit náa/ fáa samstarvsarbeiðsgongdir við Nærverkið og
kommunurnar?”.
13. Undirvísing og venjing av konflikthandfaring og “atferðarrættleiðandi” gongdum eru
ígongd um allan depilin.
14. Mars – novembur 2009: Fokus á alla implementeringsætlanina, status: Hvar er
organisatiónin nú?
15. Desember: Endaligt toymisálit til hoyring – deadline er 23. 12. 2009.
16. Januar og februar: Tillaga innkomnar dátur.
17. Februar 2010: Liðugt toymisálit útleverað í veitsluhøllini til Toymisspenning.
18. Mars 2010 dialogfundir tilrættalagdir.
111

Frymil til starvssetan
Starvsheiti:
Depil:
Fyrisitingarlig støða:
Lønar og setunarviðuskifti:
Endamálssetningur (persónligur og fakligur) í mun til starvsheiti:
Førleikar:
Ábyrgd og myndugleiki:
Arbeiðisøki:
Funktión:
Rolla:
Raðfestan av uppgávum:
Næsti fundur:
Góðkent tann: ________________ vegna Depilsleiðsluna
11
Fylgiskjal 6

Fylgiskjal 7
11

11
Fylgiskjal 8 8