Słynne cytaty lacińskie (pdf) - I LO im. B. Prusa w Żarach

SŁYNNE CYTATY ŁACIŃSKIE
1. Aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt.- Cudze błędy
mamy przed oczyma, własne za plecami. (Seneka, O gniewie).
A
2. Amantes, amentes. – Zakochani są jak szaleńcy. (Terencjusz, Andria).
3. Amor caecus est. – Miłość jest ślepa. (Platon, Prawa; Teokryt,
Sielanki).
4. Apage, Satana! – Idź precz, szatanie! (Nawiązanie do słów Chrystusa,
kuszonego przez szatana podczas 40- dniowego postu).
5. Alea iacta est. – Kości zostały rzucone. (Rzekomo słowa Cezara
wypowiedziane przy przekraczaniu Rubikonu w 49 r.p.n.e.
Przekroczenie tej umownej granicy oznaczało początek wojny
domowej).
6. Amantium irae amoris integratio. – Gniew kochanków odnową
miłości. (Terencjusz, Andria).
7. Amicorum omnia communia. – U przyjaciół wszystko wspólne.
(Pitagoras).

8. Amicus certus in re incerta cernitur. – Pewnego przyjaciela poznaje
się w biedzie/ w trudnej sytuacji. (Poeta Enniusz cytowany przez
Cicerona, O przyjaźni).
9. Arbiter elegantiarum. – Mistrz dobrego smaku. (O Petroniuszu,
przyjacielu cesarza Nerona).
10. Ars longa, vita brevis. – Życie jest krótkie, a sztuka długa. (Słowa
Hipokratesa, cytowane przez Cicerona, O krótkości życia).
11. Audentes fortuna iuvat /adiuvat. – Śmiałym sprzyja los/ szczęście.
(Wergiliusz, Eneida).
12. Aurea dicta. – Złote słowa. (Lukrecjusz o słowach Epikura, O
rzeczywistości).
13. Ave, Caesar, morituri te salutant. – Witaj, Cezarze, pozdrawiają cię
idący na śmierć. (Słowa gladiatorów).
14. Ars amandi. – Sztuka kochania. (Tytuł utworu Owidiusza).
15. Audacter calumniare, semper aliquid haeret. – Szkaluj śmiało,
zawsze coś przylgnie. (Słowa przypisywane jednemu z dworzan
Aleksandra Wielkiego).
16. Aut Caesar aut nihil. - (Być) Cezarem albo nikim. (Dewiza życiowa
Cezara Borgii).
17. Aliena nobis, nostra plus aliis placent. – Nam bardziej podoba się
to, co cudze, innym to, co nasze. (Publiliusz Syrus, Sentencje).
B
1. Barba non facit philosophum. – Broda nie czyni filozofem. (Plutarch, O
Izydzie i Ozyrysie)

2. Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum. –
Błogosławieni ubodzy w duchu, albowiem do nich należy królestwo
niebieskie. (Słowa Chrystusa, początek kazania na górze).
3. Beati possidentes. – Szczęśliwi, którzy posiadają. ([Zarówno
pieniądze jak i wiedzę], za Eurypidesem).
4. Bis dat, qui cito dat. – Dwa razy daje, kto szybko daje. ([Szybki dar to
podwójne wsparcie], Publiliusz Syrus, I w. p.n.e.).
5. Benedictus, qui venit in nomine Domini. – Błogosławiony, który idzie
w imię Pańskie. (Błogosławieństwo kapłańskie ze Starego
Testamentu, Księga Psalmów).
6. Beatius est magis dare quam accipere. - Przyjemniej jest dawać niż
przyjmować. (Święty Paweł, Dzieje Apostolskie).
7. Beatus autem esse sine virtute nemo potest. – Nikt nie może być
szczęśliwy bez cnoty. (Cicero, De natura deorum, 1,18, 48).
8. Bella matribus detestata. – Wojna znienawidzona przez matki.
(Horacy, Pieśni, 1,1,24).
9. Bellum omnium contra /in omnes. – Wojna wszystkich przeciwko
wszystkim/ze wszystkimi. (Definicja stosunków w plemionach
pierwotnych; Heraklit z Efezu, Platon, Prawa, Thomas Hobbes, XIX w.
Elementy filozofii).
10. Bonum ex malo non fit. – Dobro nie rodzi się ze zła. (Seneka, Listy
moralne, 87, 22)
11. Bona fide. – W dobrej wierze. (Cycero, O powinnościach).
12. Brevis esse laboro, obscurus fio. – Staram się być zwięzły, a staję
się niezrozumiały. (Horacy, Sztuka poetycka, 25).

13. Bovi clitellas imponere. – Siodłać wołu. ( Słowa Cycerona żalącego
się na obowiązki zarządcy prowincji i dowódcy wojskowego, co nie
pasowało do jego temperamentu).
14. Bracchia in ventum iactare. – Mocować się z wiatrem.
(=Podejmować bezowocne wysiłki; Seneka, O zjawiskach
natury,7,14,1).
15. Beatus qui tenet. – Szczęśliwy, kto trzyma = posiada. (Fredro,
Zemsta).
1. Canis mortuus non mordet. – Zdechły pies nie kąsa. (Król Stefan
Batory)
2. Cantus cycneus. – Łabędzi śpiew. (Ostatnie dzieło, praca
przedśmiertna lub głos wieszczy; Wergiliusz, Eneida, 1, 398).
3. Cantus Sirenarum. – Syreni śpiew (tj. przynoszący zgubę; Homer).
4. Carpe diem quam minime credula postero. – Więc łap dzień każdy, a
C
nie wierz ni trochę w złudnej przyszłości obietnicy płoche. (Horacy,
Pieśni 1, 11, 8 w tłumaczeniu H. Sienkiewicza).
5. Ceterum censeo Carthaginem delendam esse. – Poza tym sądzę, że
Kartaginę należy zniszczyć. (Kato Starszy wg Plutarcha, Cato, 27, 1).
6. Cave, ne cadas. – Uważaj, byś nie upadł. (Słowa niewolnika do
tryumfującego wodza przypominające mu niestałość ludzkiej
fortuny).
7. Charta / epistula non erubescit. – List się nie rumieni. ( Cicero, Ad
familiares, 22 (5, 12) 1).

8. Cibi condimentum est fames, potionis sitis. – Przyprawą potrawy jest
głód, napoju – pragnienie (Cicero, De finibus, 2, 28, 90).
9. Cogito, ergo sum. – Myślę, więc jestem. (R. Descartes, Meditationes
de prima philosophia, 1, 7, 9).
10. Concordia parvae res crescunt, discordia maximae dilabuntur. – W
zgodzie małe rzeczy wzrastają, w niezgodzie największe się
rozpadają. (Sallustiusz, Bellum Iugurthinum, 10, 6).
11. Consuetudinis magna vis est. – Siła nawyku jest wielka. (Cicero,
Tusculanae disputationes, 2, 17, 40).
D
1. De mortuis nil nisi bene. – O zmarłych tylko dobrze. (Sentencja
przypisywana Chilonowi ze Sparty, jednemu z siedmiu mędrców).
2. Diem perdidi. – Straciłem dzień (ponieważ nie zrobiłem nic
dobrego; słowa przypisywane cesarzowi Tytusowi).
3. Dies irae. – Dzień gniewu (=Sądu Ostatecznego).
4. Dimidium facti, qui coepit, habet. – Kto zaczął, już wykonał
połowę dzieła (Horacy, Listy, 1,2,40-41).
5. Divide et impera! – Dziel i rządź ! (Filip, król Macedonii).
6. Docendo discimus. – Uczymy się, ucząc innych. (Seneka, Listy
moralne, 1,7,8).
7. Dulce et decorum est pro patria mori. – Słodko i zaszczytnie jest
umrzeć za ojczyznę (Horacy, Pieśni, 3,2, 13-16).

8. Duobus litigantibus tertius gaudet. – Gdzie dwóch się bije, tam
trzeci korzysta. (Bajki Ezopa).
9. De nihilo nihil fit. – Nic nie powstaje z niczego. (Filozof
materialista Epikur, również Marek Aureliusz, Lukrecjusz,
Persjusz).
10. Decede mihi sole. – Nie zasłaniaj mi słońca. (Słowa filozofa
Diogenesa z Synopy, skierowane do Aleksandra Wielkiego w
odpowiedzi na pytanie, co wódz może dla niego zrobić. Filozof
wygrzewał się na słońcu).
1. Ecce homo. – Oto Człowiek. (Piłat wskazując na ubiczowanego
E
Chrystusa w koronie cierniowej, by wzbudzić litość tłumów).
2. Edimus, ut vivamus, non vivimus, ut edamus. – Jemy, aby żyć, a
nie żyjemy, aby jeść (Rzekomo Sokrates).
3. Errare humanum est. – Błądzić jest rzeczą ludzką. (Cyceron,
Seneka).
4. Et tu, Brute, contra me? (= Et tu, mi fili ?) – I ty, Brutusie,
przeciwko mnie ?
5. Exegi monumentum aere perennius. – Wzniosłem pomnik trwalszy
od spiżu. (Horacy, Pieśni, 3, 30, 1).
6. Ensis Damoclis. – Miecz Damoklesa. (Historia Damoklesa,
dworzanina tyrana Syrakuz, Dionizjusza).

7. Exemplis discimus. – Uczymy się na prykładach. (Fedrus, Bajki).
1. Faber est suae quisque fortunae. – Każdy jest kowalem swego
losu. (Appiusz Klaudiusz, cenzor 312 p.n.e.).
2. Fama crescit eundo. – Plotka rośnie rozchodząc się (Wergiliusz,
Eneida, 4, 175).
3. Fames est optimus coquus. – Głód jest najlepszym kucharzem.
(Sokrates, Cyceron).
4. Feci quod potui, faciant meliora potentes. - Zrobiłem, co mogłem,
kto potrafi, niech zrobi lepiej. (Tradycyjna formuła konsulów
ustępujących z urzędu).
5. Festina lente. – Spiesz się powoli. (Oktawian August).
F
6. Fiat lux. – Niech stanie się światłość. (Z opisu stworzenia świata).
7. Flagellum Dei. – Bicz Boży. (Przydomek wodza Hunów, Attyli, który
w V w. n. e. zagroził Rzymowi).
8. Fluctuat nec mergitur. – Miotają nim fale, ale nie tonie. ( Słowa
wpisane w herb Paryża).
9. Fuimus Troes, fuit Illium. – Byliśmy Trojanami, była Troja.
(Wspomnienie dawnych, dobrych czasów; Wergiliusz, Eneida, 2,
325).
1. Gaudeamus igitur, iuvenes dum sumus. – Radujmy się, dopóki
jesteśmy młodzi. (Słowa pieśni studenckiej z XVIIIw.).
G

2. Gaudia sunt saepe principium nostri doloris. – Radość bywa często
początkiem naszego bólu. (Owidiusz, Metamorfozy, 7, 796).
3. Gratis accepistis, gratis date. – Darmo otrzymaliście, darmo dajcie.
(Słowa Chrystusa do apostołów).
4. Galileae, vicisti. – Zwyciężyłeś, Galilejczyku. (Słowa Juliana
Apostaty, ostatniego cesarza - prześladowcy chrześcijan, po klęsce
w bitwie z Persami).
5. Gaude, mater Polonia. – Raduj się/ Ciesz się, matko Polsko. (Hymn
z XIII w.).
1. Hannibal ante/ad portas. – Hannibal u bram. (Po bitwie pod
Kannami w 216 r. p.n.e.).
H
2. Historia magistra vitae. – Historia nauczycielką życia. (Cyceron, O
mówcy, 2,9,36).
3. Homo homini lupus est. – Człowiek człowiekowi wilkiem. (Plaut,
Ośla komedia, 2,4,88).
4. Homo sacra res homini. – Człowiek, rzecz święta dla człowieka.
(Seneka, Listy moralne, 95, 33).
5. Homo sum, humani nil/nihil a me alienum esse puto. – Jestem
człowiekiem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce. (Hasło humanizmu
epoki Odrodzenia zaczerpnięte z Terencjusza).
6. Hominem te esse memento. – Pamiętaj, że jesteś (tylko)
człowiekiem. (Słowa skierowane do konsulów i wodzów podczas
tryumfów, by przypomnieć im, że chwila chwały trwa krótko).

1. Impares nascimur, pares morimur. – Rodzimy się nierówni,
umieramy równi. (Seneka, Listy moralne, 91,16).
I
2. Ignoti nulla cupido. – Nie pragnie się tego, o czego istnieniu nie ma
się pojęcia. (Owidiusz, Sztuka kochania, 3,397).
3. Ira furor brevis est. – Gniew jest krótkim szaleństwem. (Horacy,
Listy, 1,2,62).
1. Litterae non erubescunt / Charta non esrubescit / Epistula non
L
erubescit. – List nie rumieni się ze wstydu / Papier jest cierpliwy.
(Cyceron, Listy do przyjaciół).
2. Lex retro non agit. – Prawo nie działa wstecz.
M
1. Mens sana in corpore sano. – W zdrowym ciele zdrowy duch; pełne
brzmienie: „Orandum est, ut mens sana in corpore sano sit” –
Należy się modlić, by w zdrowym ciele był zdrowy duch.
(Juvenalis, Satyry, 10, 346).
2. Multum non multa. – Dużo (i gruntownie), a nie wiele (i
pobieżnie). (Pliniusz Młodszy, Listy, 7,9,15).
3. Magni nominis umbra. – Cień wielkiego nazwiska. (O człowieku
niegdyś potężnym, który wszystko utracił; Lukan o Pompejuszu
pokonanym przez Cezara pod Frasalos w 48 r.p.n.e.).

4. Memento mori. – Pamiętaj, że umrzesz. (Formuła powitalna i
pożegnalna cystersów, kamedułów, trapistów).
1. Nil mortalibus ardui est. – Nic nie jest zbyt trudne dla
śmiertelników. (Horacy, Pieśni, 1,3,37).
2. Non tam preclarum est scire Latine quam turpe nescire. – Nie tak
N
wielką chlubą jest znajomość łaciny jak hańbą jej nieznajomość.
(Cyceron, Brutus, 37, 140).
3. Nulla aetas ad discendum sera. – W żadnym wieku nie jest za
późno na nukę. (Ajschylos).
1. Oculus domini saginat equum. – Pańskie oko konia tuczy. (Ezop).
O
2. Ora et labora. – Módl się i pracuj. (Dewiza zakonu Benedyktynów).
1. Panta rhei. – Wszystko płynie. (Heraklit z Efezu).
2. Primum non nocere. – Po pierwsze nie szkodzić. (Podstawowa
zasada etyki lekarskiej sformułowana przez Hipokratesa).
3. Pro fide, rege et lege. – Za wiarę, króla i prawo. (Dewiza orderu
Orła Białego, ustanowionego przez króla Augusta II w 1705).
4. Pacta conventa. – Uzgodnione warunki. (Umowa szlachty z
nowoobranym królem).
5. Panem et circenses. – Chleba i igrzysk.
P

6. Parcere subiectis et debellare superbos. – Oszczędzać
zwyciężonych, a dumnych poskramiać. (Wergiliusz, Eneida, 6,853).
7. Pro domo (mea/tua/)sua. – W obronie / sprawie (mego/twego/)
swego domu. (Tytuł mowy Cycerona).
8. Pro publico bono. – Dla dobra publicznego.
9. Pulvis es et in pulverem reverteris. – Jesteś prochem i w proch się
obrócisz. (Słowa potępienia skierowane przez Boga do Adama i
Ewy po popełnieniu przez nich grzechu pierworodnego).
10. Pulvis et umbra sumus. – Jesteśmy prochem i cieniem.
(Horacy, Pieśni, 4,7,16)
1. Qualis artifex pereo! – Jakiż artysta ginie we mnie! (Rzekomo
Q
słowa wypowiedziane przez Nerona przed samobójczą śmiercią).
2. Qui non est mecum, contra me est. – Kto nie jest ze mną, jest
przeciwko mnie. (Słowa Chrystusa przeciwko faryzeuszom).
3. Qui non laborat, non manducat. – Kto nie pracuje, nie je.
(Zalecenie św. Pawła z drugigo listu do Tesaloniczan, 3,10).
4. Quidiquid agis, prudenter agas et respice finem. – Cokolwiek
czynisz, czyń roztropnie i patrz końca. (Anonimowa złota myśl
pochodząca ze średniowiecza, a przypisywana Solonowi i
Owidiuszowi).
5. Quod tibi fieri non vis, alteri ne feceris. – Nie czyń drugiemu, co
tobie nimiłe. (Księga Tobiasza, 4,16 ; cesarz Aleksander Sewer
kazał na Palatynie i na gmachach publicznych wyryć te słowa
zasłyszane od Żydów bądź chrześcijan).

6. Quot capita, tot sensus / sententiae. – Ile głów, tyle opinii.
(Terencjusz, Cycero Horacy).
7. Quousque tandem, Catilina, abutere patientia nostra. – Jak długo
jeszcze, Katylino, będziesz nadużywał naszej cierpliwości? (Słowa
pierwszej mowy Cycerona przeciwko Katylinie, który w 63 r.p.n.e.
zorganizował spisek w celu przejęcia władzy siłą, jako że w 65
roku nie udało mu się zostać konsulem. Cycero ujawnił spisek).
8. Qui amat, tamen nisi esurit, nullum esurit. – Człowiek zakochany,
choćby był głodny, wcale głodny nie jest. ( Zakochani żyją
miłością; Plaut, Casina, 795).
9. Qui dedit beneficium taceat, narret, qui accepit. – Kto wyświadczył
przysługę, niech milczy, niech o niej opowiada ten, kto jej doznał.
(Parafraza słów Seneki).
10. Qui nescit dissimulare nescit regnare. – Kto nie umie udawać,
nie umie rządzić. (Ulubiona dewiza Ludwika XI, króla Francji).
11. Qui parcit virgae, odit filium suum. – Kto szczędzi rózgi, nie
kocha swego syna. (Starożytna zasada umieszczona w Księdze
Przysłów w Biblii).
12. Qui semel scurra, numquam pater familias. – Kto raz był
błaznem, nigdy nie będzie ojcem rodziny. (Słowa Cycerona, według
którego łatwiej człowiekowi pustemu, który sam się ośmiesza,
dojść do majątku niż stworzyć godną szacunku rodzinę).
13. Qui sine peccato est vestrum, primus lapidem mittat. – Kto z
was jest bez grzechu, niech pierwszy rzuci kamieniem. (Słowa
Chrystusa w obronie cudzołożnicy).

14. Qui tacet, consentire videtur. – Kto milczy, ten daje do
zrozumienia, że się zgadza. (Papież Bonifacy VIII).
15. Quis custodiet ipsos custodes? – A któż upilnuje samych
strażników? (W dobie upadku obyczajów nawet postawienie straży
przy kobiecie cudzołożnej nie gwarantuje, iż zachowa cnotę;
Juvenalis, Satyry, 6, 347).
16. Quo vadis, Domine? – Dokąd idziesz, Panie ? (Piotr
uchodzący z Rzymu przed prześladowaniami spotkał na Via Appia
Chrystusa podążającego do Miasta, by zostać ukrzyżowanym; z
dzieła z VI w. Martyrium Petri).
17. Quod erat demonstrandum. – Co było do udowodnienia.
(Przekład z greki słów Euklidesa, który umieszczał ten zwrot po
zakończeniu każdego dowodu matematycznego).
18. Quod licet Iovi, non licet bovi. – Co wolno Jowiszowi, nie
wolno wołowi. (Prafraza zdania z tragedii Seneki Herkules szalony,
489).
19. Quod nocet, docet. – Co zaszkodzi, nauczy. (Z bajki Fedrusa o
kucharzu, któremu mięso na posiłek porwał wygłodniały pies).
20. Quot servi, tot hostes. – Ilu niewolników, tylu wrogów.
(Katon Starszy).
R
1. Remedia amoris. – Lekarstwa na miłość. (Tytuł utworu Owidiusza).

2. Requiescat in pace. – Niech spoczywa w pokoju. (Napis na
nagrobkach).
3. Roma locuta, causa finita. – Rzym przemówił, sprawa zakończona.
(Decyzja papieża jest nieodwołalna).
4. Rara avis. – Rzadki ptak. (Z Juvenalisa, Satyry, 6,165 ; pisarz
stwierdza, że narzeczona z dobrego domu, uczciwa, mądra, piękna,
bogata, czuła, czysta i spokojna to rzadki ptak, podobny do
czarnego łabędzia).
5. Rationale animal est homo. – Człowiek jest istota rozumną.
(Seneka, Listy moralne, 41,18).
6. Reddite ergo quae sunt Caesaris Caesari, et quae sunt Dei, Deo. –
Oddajcie więc Cezarowi, co należy do Ceazara, a Bogu, co Boskie.
(Odpowiedź Chrystusa na pytanie faryzeuszy, czy należy płacić
podatki Rzymianom okupującym Palestynę).
7. Relata refero. – Powtarzam (tylko to), co mi opowiedziano. (Słowa
historyka Herodota powątpiewającego w prawdziwość jakiejś
relacji).
8. Rem tene, verba sequentur. – Trzymaj się tematu, słowa pójdą za
nim. (Rada Katona Starszego pouczającego swego syna w
sprawach retoryki).
9. Res sacra miser. – Ubogi jest rzeczą świętą. (Prafraza zdania z
Epigramatów Seneki, 4,9).
10. Ridentem dicere verum. – Z uśmiechem mówić prawdę.
(Horacy, Satyry, 1,1,24).
S

1. Salus populi suprema lex esto. / Salus reipublicae suprema lex
esto. – Niech dobro ludu będzie najwyższym prawem. / Niech
dobro rzeczypospolitej będzie najwyższym prawem. (Cycero)
2. Sapere aude. – Miej odwagę być mądrym. ( W całości u Horacego:
Dimidium facti qui coepit habet; sapere aude, incipe! Król
Stanisław August wręczył Stanisławowi Konarskiemu medal z
napisem Sapere auso – Temu, który odważył się być mądrym).
3. Scio me nihil scire. – Wiem, że nic nie wiem. (Sokrates)
4. Si duo faciunt idem, non est idem. – Gdy dwaj robią to samo, to
nigdy nie jest to samo. (Terencjusz)
5. Si vis amari, ama. – Jeśli chcesz być kochany, kochaj. (Rada
greckiego filozofa stoika, przytoczona przez Senekę).
6. Sic itur ad astra. –Tak idzie się do gwiazd. (Wergiliusz, Eneida,
9,641).
7. Signum temporis. – Znak czasu. (Słowa Chrystusa do faryzeuszy
nie umiejących rozpoznać niezwykłości czasu, w którym przyszło
im żyć).
8. Sine ira et studio. – Bez gniewu i stronniczości. (Tacyt w
Rocznikach podejmuje się opisania wydarzeń bezstronnie, podając
wyłącznie fakty).
9. Sit nox cum somno, sit sine lite dies. – Niech nocy towarzyszy sen,
a noc będzie bez kłótni. (Marcjalis, Epigramaty, 2,90).
10. Sit tibi terra levis. – Niech ziemia ci będzie lekką. (Eurypides,
Marcjalis; napisy na nagrobkach).
11. Summum ius, summa iniuria. – Pełnia praw to szczyt
niesprawiedliwości. (Cycero).

12. Sursum corda! – W górę serca! (Prafraza zdania z Lamentacji
Jeremiasz w Kościele katolickim; w górę serca do Boga).
13. Sustine et abstine. – Znoś i powstrzymuj się. (tz. Cierp i
pracuj nad sobą; myśl Epikteta, jedna z zasad stoickich).
14. Suum cuique. – Każdemu, co mu się należy. (Myśl Katona
Starszego, który uważał, że potomność odpłaca każdemu należną
czcią, jeśli na nią zasłużył).
15. Scientiae radices amarae, fructus iucundiores/dulces. –
Korzenie wiedzy są gorzkie, ale jej owoce słodkie. (Arystoteles, O
wychowaniu)
16. Semper idem. – Zawsze ten sam (niezłomny). (Żona
Sokratesa, Ksantypa, zawsze chwaliła męża, że wracał z ta samą
twarzą, z jaką wychodził z domu, tzn. że z jednakowym spokojem
ducha przyjmował wszystko, co mu się przydarzało poza domem).
17. Si quis non vult operari, non manducet. – Jeśli ktoś nie chce
pracować, nie będzie jadł/ niech nie je (Inna wresja: Qui non
laborat, non manducet. – Kto nie pracuje, niech nie je. Słowa św.
Pawła do chrześcijan, którzy, oczekując rychłego nadejścia
Chrystusa, zaniechali w związku z tym wszelkich prac).
18. Sic transit gloria mundi. – Tak przemija chwała świata.
(Fragment średniowiecznej pieśni kościelnej. Obecnie tę formułę
wypowiada się przy koronacji papieża).
19. Sit tibi terra levis. – Niech ziemia ci będzie lekką. (Z
Tibullusa; często w skrócie STTL).

20. Solem e mundo tollere videntur qui amicitiam e vita tollunt. –
Wydaje się, że chcą usunąć słońce ze świata ci, którzy usuwają z
życia przyjaźń. (Cycero, O przyjaźni, 13,47).
21. Sum rex vester, nec fictus, nec pictus. – Jestem waszym
królem, nie wymyślonym, ani malowanym. (Słowa króla Stefana
Batorego z sejmu w Toruniu, gdzie król zapowiedział wzmocnienie
władzy monarszej).
22. Summa sedes non capit duos. – Na szczycie nie ma miejsca
dla dwóch. (Najwyższe stanowisko nie jest przeznaczone dla
dwóch osób; z Seneki).
23. Summa summarum. – Wszystko razem; suma sum. (Z
Lukrecjusza, O rzeczywistości, 5, 361-363).
24. Summum bonum. – Najwyższe dobro. (Cyceron, O
powinnościach, 1,4,14; najwyższym dobrem jest cnota chwalebna
sama przez się, choć nikt jej nie chwali).
T
1. Tabula rasa. – Czysta tablica. (Arystoteles, O duszy, 3,4; Dusza /
umysł jest tablicą, na której nic nie zapisano. Według stoików na
tej tablicy odbijają się rzeczy i procesy świata zewnętrznego dając
początek wyobrażeniom).
2. Talis hominibus fuit oratio, qualis vita. – Jakie było ludzkie życie,
taka i mowa. ( Powiedzenie Sokratesa, według którego charakter
ludzki odbija się w sposobie mówienia).
3. Omnia sunt hominum tenui pendentia filo. – Wszystkie ludzkie
sprawy wiszą na włosku. (Owidiusz, Listy z Pontu).

4. Terra lacte et melle fluens. – Ziemia mlekiem i miodem płynąca
(=terra promissionis – ziemia obiecana przez Boga Żydom).
5. Tertium non datur. – Trzeciego wyjścia nie ma; albo...albo.
6. Testis unus, testis nullus. – Jeden świadek, żaden świadek.
(Zasada prawa rzymskiego).
7. Tondere pecus, non deglubere. – [Należy] strzyc owieczki, a nie
obdzierać ze skóry. (Odpowiedź udzielona przez cesarza
Tyberiusza zarządcom prowincji, którzy radzili mu nałożyć nowe,
wysokie podatki).
8. Totus tuus. – Cały twój. (Dewiza papieża Jana Pawła II).
9. Tempora mutantur et nos mutamur in illis. – Czasy się zmieniają i
my zmieniamy się wraz z nimi. (Słowa Lotara I (795-855) oparte
na słowach Owidiusza: Tempora labuntur tacitisque senescimus
annis. – Czas upływa, a my starzejemy się wraz z cicho
upływającymi latami).
10. Tempus fugit. – Czas ucieka. (Parafraza słów Wergiliusza:
Sed fugit interea, fugit irreparabile tempus. – Lecz tymczasem
ucieka czas, ucieka czas i nie da się go przywrócić).
11. Timeo Danaos et dona ferentes. – Boję się Danaów
(=Greków), nawet gdy przynoszą dary. ( Z „Eneidy” Wergiliusza;
słowa Laokoona przestrzegającego Trojan przed wprowadzeniem
drewnianego konia do Troi).
12. Tota vita discendum est mori. – Całe życie należy uczyć się
umierania. (Seneka, O krótkości życia, 7,3).

13. Trahit sua quemque voluptas. – Każdy ulega swej
namiętności ; każdy ma swe upodobania. (Wergiliusz, Bukoliki,
2,65).
U
1. Ubi bene, ibi patria. – Gdzie dobrze, tam ojczyzna. (Parafraza słów
Arystofanesa, Plutos, 1151; hasło kosmopolitów).
2. Ubi concordia, ibi victoria. –Gdzie zgoda, tam zwycięstwo.
(Parafraza słów przypisywanych przez Salustiusza Micypsie,
królowi Numidii, który przekazując dziedzictwo swym synom (
jeden z nich, Jugurta, był adoptowany) miał rzec: Concordia parvae
res crescunt, discordia maxime dilabuntur. – Zgodą rosną małe
sprawy, niezgodą największe się rozpadają).
3. Ubi tu Caius, ibi ego Caia. – Gdzie ty, Gajuszu, tam i ja, Gaja.
(Formuła wypowiadana przz pannę młodą wchodzącą do domu
oblubieńca).
4. Ut desint vires, tamen est laudanda voluntas. – Gdzie / Choć brak
sił, sama chęć jest godna pochwały. (Owidiusz, Listy z Pontu,
3,4,79; Owidiusz ubolewa, że nie może należycie uświetnić swym
utworem tryumfu Tyberiusza, jako że przebywa na wygnaniu i jego
poemat dotrze do Rzymu, gdy wielu innych wysławi już cezara).
5. Ut sementem feceris, ita metes. – Jak posiejesz, tak zbierzesz.
(Przysłowie cytowane przez Cycerona, O mówcy, 2,65, 281).
6. Utinam falsus vates sim. – Obym był fałszywym prorokiem. (W
roku 218 p.n.e., przed I wojną punicką, Hannon, dowódca
kartagiński, odrzuca pomysł zaatakowania sprzymierzonego z

Rzymem Saguntu, sugerując starszyźnie, że wojna z Saguntem
oznacza początek wojny z Rzymem).
7. Unguibus et rostro. – Szponami i dziobem. (Tzn. ze wszystkich sił,
z całą zaciętością; Lukian, Dialogi umarłych, 11,4).
8. Urbem lateritiam invenit, marmoream reliquit. – Zastał miasto
Rzym ceglane, zostawił marmurowe. (Swetoniusz o Auguście,
Boski August, 28. Trawestacji tego zdania dokonał Jan Długosz,
oceniając panowanie Kazimierza Wielkiego: Zastawszy Polskę
glinianą, drewniana i nieschludną, pozostawił ją murowaną,
ozdobną i wspaniałą).
9. Urbi et Orbi. – Miastu [Rzymowi] i światu. (Błogosławieństwo
papieskie).
1. Vae victis. – Biada zwyciężonym. ( Słowa wypowiedziane przez
V
króla Galów, Brennusa, który podczas płacenia Galom kontrybucji
wojennej przez Rzym na protest jednego z senatorów, że Galowie
używają sfałszowanych odważników, dorzucił jeszcze na szalę
swój miecz).
2. Vae, puto, deus fio. – Biada [mi biednemu], sądzę, że już bogiem
się staję. (Żartobliwy komentarz cesarza Wespazjana, u którego
lekarze stwierdzili poważną chorobę. Na ogół zmarłych cesarzy
zaliczano w poczet bogów).

3. Vae soli. – Biada samotnemu. (Biblia, Księga Koheleta, 4,10; biada
temu, który samotnie przemierza ścieżki życia. Nie ma kto mu
pomóc, gdy upadnie).
4. Vanitas vanitatis et omnia vanitas. – Marność nad marnościami i
wszystko marność. (Biblia, Księga Koheleta, 1,2 i 12,18).
5. Varietas delectat. – Rozmaitość / odmiana cieszy. (U Eurypidesa,
Orestes, 234, Elektra próbuje tymi słowami nakłonić chorego
Orestesa do wstania z łoża. Z kolei Fedrus w prologu do drugiej
księgi Bajek, 10, prosi czytelnika o wyrozumiałość, jako że
wprowadza pewne innowacje w stosunku do sposobu pisania
Ezopa, by uniknąć monotonii).
6. Varium et mutabile semper femina. – Chwiejną i zmienną istotą
jest zawsze kobieta. (Wergiliusz, Eneida, 4, 569-570; Merkury
ostrzega Eneasza przed zemstą zakochanej Dydony, królowej
Kartaginy, jeśli Eneasz ją opuści).
7. Veni, vidi, vici. – Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem. (Najkrótsze
sprawozdanie z działań wojennych przesłane do senatu w roku 47
p.n.e. przez Cezara, po bitwie pod Zelą stoczonej z królem Pontu,
Farnacesem. Król Jan III Sobieski, prafrazując te słowa, rzekł po
zwycięstwie pod Wiedniem: Veni, vidi, Deus vicit. – Przybyłem,
zobaczyłem, Bóg zwyciężył).
8. [Obsequium amicos], veritas odium parit. – [Uległość przysparza
przyjaciół], prawda rodzi nienawiść. (Terencjusz, Andria, 1,168).
9. Videant consules, ne quid detrimenti res publica capiat. – Niech
konsulowie baczą, by rzeczpospolita nie poniosła żadnej szkody.
(Formuła oznaczająca wprowadzenie stanu wyjątkowego i

przekazania przez senat nadzwyczajnych uprawnień w ręce
konsulów).
10. Video meliora proboque, deteriora sequor. – Widzę i
pochwalam to, co lepsze, ale idę za gorszym. (Owidiusz,
Metamorfozy, 7,20. Słowa Medei z Kolchidy przed podjęciem
decyzji udzielenia pomocy Jazonowi w zdobyciu złotego runa).
11. Vigilate itaque quia nescitis diem neque horam. – Czuwajcie
więc, bo nie znacie dnia, ani godziny. ( Ewangelia św. Mateusza,
25,13, z przypowieści o pannach roztropnych i nieroztropnych;
zachęta do pracy nad sobą przed spotkaniem z Bogiem).
12. Vita brevis, ars longa. – Życie jest krótkie, sztuka długa.
(Sentecja Hipokratesa).
13. Vivere nollit qui mori non vult. – Kto nie chce umierać, nie
chce też żyć. (Seneka, Listy moralne, 30,10).
14. Vita mancipio nulli datur, omnibus usu. – Życia nikt nie
otrzymuje na własność, lecz wszyscy do używania. (Lukrecjusz, O
rzeczywistości, 3,971).
15. Vivere militare est. – Życie to walka. (Seneka, Listy moralne,
96,5; w życiu trzeba działać, nie gnuśnie wegetować).
16. Volenti non fit iniuria. – Chcącemu nie dzieje się krzywda.
17. Vox populi, vox Dei. – Głos ludu głosem Boga. (Hezjod, Prace
i dnie, 736).
18. Ventis verba dare. – Rzucać słowa na wiatr; nie dotrzymać
obietnicy. (Owidiusz, Heroidy, 2,25).
19. Virtuti Militari. – Za męstwo wojskowe. (Order ustanowiony
przez Stanisława Augusta 22.VI. 1792 dla upamiętnienia

zwycięstwa pod Zieleńcami, najwyższe polskie odznaczenie
wojskowe).
20. Vitae brevis cursus, gloriae sempiternus. – Życie jest krótkie,
sława nieśmiertelna. (Cycero, Mowa w obronie Publiusza Sekstusa,
21,47; warto jest oddać życie w słusznej sprawie).
21. Vulnerant omnes, ultima necat. – Wszystkie ranią, ostatnia
zabija. (Napis na wieżach zegarowych).
22. Vinum incendit iras. – Wino rozpala gniew. (Seneka, O
gniewie, 2,19,5).
23. Vinum laetificet cor hominis. – Aby wino rozweselało ludzkie
serce. (Księga Psalmów, 104/103,15; hymn dziękczynny do Boga).
24. Virtus ad beate vivendum sufficit. – Cnota wystarczy do
szczęśliwego życia. (Jedna z zasad filozofii stoickiej; Seneka, O
życiu szczęśliwym, 16,3 oraz Listy moralne, 92,93).