PDF - Starodruki

' ■ i

jjiblioteka Oddziału Odczytów 

%9 h\ M

O OWADZIE 

Y 

ROBAKACH 

ТОМ IV. 

I * • 

X 

»

Z W 1 E R Z I T 

DOMOfYC H I DZI К ICH, 

OSOBLIWIE К R AI O W Y С H, 

HISTORYI NATURALNE Y 

POCZĄTKI 1 GOSPODARSTWO. 

POTRZEBNYCH I POŻYTECZNYCH DOMOWYCH 

CHOW ANIE , ROZMNOŻENIE , CHOROE LE 

C Z E N IE , DZIKICH ŁOW IENIE , OSWO- 

Z A Ż Y С I E , 

SZKODLIWYCH Z AS W Y G U B IE N IE / 

T ( 

uwrtDZIE I ROBAKACH 

Z F I G U R A M L 

PRZEZ 

X. KRZYSZTOFA KLUKA 

KANONIKA. К RUS WIC KIEGO , DZIEKANA DROCHI 

CKIEGO, PROBOSZCZA CIECHANOWIECKIEGO. 

Za pozwoleniem Zwierzchności 

PRZEDRUKOWANY 

W W А К S Z A W I к R O K U I g 0 2 , 

w Drukarni Xiçzy Fiiarów.

3 

R E J E S T R 

Ç tyki, Rozdziałów i P aragrafów, teij xn ik 

li i j podług hczbij na wierzchu kart 

połozoney. 

C Z Ę S С i. 

O Nauce t Hißoryi çrzyrodztmy 0- 

wad» - - - karta i 

ROZD: 1. Naujri przyrodzone o Owadzi* 2 

§. i. Czfsoi wewnętrzne i zewnętrzne 

O wadu - - tamże 

§. 2. Nieco w powszechności o 

przyrodzeniu Owadu - 8 

§. g. O Podziale Owadu systematycznym. 

i Gospodarfkiwa 17 

ROZD: II O Owadzie Chrząszcowym 21 

§. 1. Owad Chrzsszcowy z rożkami 

kłinowatemi 22 

§. 1 , ----— z rożkami nitko watami 32 

§. 3 . ------ z rożkami szczotkowatymi 

- 49 

ROZD: III. O Owadzie Swierczowym óa 

§. i. Owadu Swierczowego Rodzaie 

pierwsze 63 

§. 2. Rodzaie oftatnia 69 

ROZD: IV. O Owadzie Motylowym 79 

§. i. Owad Motylowy właściwy 8® 

§. 2 . Cma nazwany - 92 

§. 3. —-— Zanocmca zwany 95 

§. 4. —— Mol nazwany - 107 

ROZD: V. Ö Owadzie Żyłkofkr zydlowym 

i Pszczoło wy na - karta ш 

o

§. i. Rząd Owada 'Żyłkofkrzydłowego 

■ - - X12 

§ .2 . Pszczoło w ego n6 

ROZD.* VI- O Owadzie Muchowym 130 

§. i. Owadu Muchowego Rodzaie 

pierwsze - - 130 

§. 2 . Rodzaie ©ftatnie 137 

ROZD: VII O Owadzie bvzîkrzydtowym 143 

§. i. Owadu bezfkrzydłowego Rodzaie 

pierwsze - - 143 

Przydatek o Pismach około Owadu 35g 

Rejeßr Części I. - - 159 

C Z Ę Ś Ć I I . 

0 Pszczołach , Jedwabnikach, i niektórym 

Owadzie kratowym - - 166 

J. 0 P S Z С Z 0 Ł А С H . 

ROZD: I. Hiftorya Naturalna Pszczół 167 

§- i. O Gatunkach, i odmianach 

Pszczół, ich fkładzie, źycm i 

zmysłach - 168 

§. 2. Ö Rozmnażaniu się Pszczół 174 

3. O Rządzie Pszczół - 180 

§. 4. O robocie Komorek, Miodu , 

Wofku , i t. d. - - 190 

ROZD. II, O Utrzymywaaiu Pszczół w 

Ulach * ~ 196 

§. i. O miejscu na Pszczoły 197 

§. a. O Ulach - - 202 

§. 3. O zapomozeniu sie początkowym 

w Pszczoły - 207 

§. 4. O zab®bonach, \ mniemanych 

sztukach około Pszczół 215

§. 5* О Utrzymaniu Pszczół przez 

cały rok - - - 2 ig 

§. 6. O żywieniu Pszczół 225 

ROZD: III. O Raźmnoż^niu Pszczół 23а 

i. O Kolach dobrowolnych 233 

§ 2. — sztucznych - 239 

ROZD: IV. O Poży tkach z Pszczół 242 

§. i. O wielkości pożytku z Pszczół 242 

§. 2. O Podbieraniu » 245 

§. 3. O Miodzie - - 251 

§. 4. O Wolku, Zafklepie, i t. d. 256 

ROZD: V. O Przypadkach , nieprzyiaciołach., 

i chorobach Pszczół 259 

§•'!. O Przypadkach Pszczół 260 

§. 2. O Nieprzyiaciołach Pszczół 263 

§. 3, O Rozboyniczych Pszczołach 2óó 

§. 4. O Chorobach Pszczół, i leczeniu 

- 269 

ROZD: VI. O Barciach - - 272 

§. i. O Pożytkach z Barci, miey- 

scu na nie, i ich utrzymaniu 

- 272 

§, i. O Wycinaniu Barci , i osadzaniu 

Pszczół - - 275 

§. 3. O Rokch leśnych, 1 podbieraniu 

Barci - - 278 

§. 4 O Uszkodzeniach Pszczół 

leśnych - - - 281 

Kalendarz rocznego koło Pszczół chedzenia 

- - 283 

Przydatek o Pismach ®koł& Pïzezof 290 

II. 0 JE D WA В NIK À CH, 

ROZD: I. Jedwabniki są krasowi potrzebne 

, i chowane u ii• ;s bydź 

- - - 202 

( a 2 ) 

к ; > - >

§. i. Potrzeba Jedwabników zq% 

§. 2. Jedwabniki moga bydź u nas 

chowane - - - 295 

g. J*k utrzymywarne Jedwabników 

stæx si£ może pospolite ? 297 

ROZD: II. Historyt o JedwabtufcRch 300 

§. l. Jedwabniki ftud pochodzą, 

i sak są do Earepy sprowadzone 

? - 300 

§. 2. Jedwabniki co s | ; i wielorakie 

? - - - 301 

§. 3 Przyrodzenie Jedwabników 304 

ROZD: lii. O Drze^sch Morwowych 307 

§. i. Gatunki drzew Morwowych, 

i które dia Jedwabników s| 

zdatne , i lak się rozmnaiaią 307 

§• Jak się morwy siać, przesidzsć, 

i utrzymywać m*ią 30p* 

ROZD: IV. O Chowamu Jedwabników 312 

§. i. O wy lęiemu Jedwabników 312 

§, 2. O pielęgnowaniu Jedwabników 

od wylęienia, aż do 

zaprzędzenia się - 315 

§. 3. Chorobach Jedwabników 319 

§, 4. O Pielęgnowaniu Jedwabników 

? w czasie przędzenia 323 

§. 5. O Otrzymaniu iay Jedwabników 

na przyszłe rozmnożenie 324 

ROZD: V. O Jedwabiu - - 326 

§. i. O Przechowaniu orzechów, 

aż do motania, iub czesania 327 

§. л. O Jedwabiu do motania 328 

§. 3. O Jedwabiu do czesania i 

przędzeni« - - 330 

Przydatek Q Pismach okùU Jedwabników 

- - 333

5 

ж itr w ttr 

III. O OWADZIE KIE К TM RYM 

KR Al O W Y M. 

ROZD: I. O Owadzie Kraiowym pożytecznym 

- 334 

§. i. O Rskach 335 

§, 2. O Owadzie dalszym pożytecznym 

- - 339 

ROZD: II. O Owadzie szkodliwym w 

domach - 345 

§. i. Owad szkodliwy ciałom 

ludzkim - 345 

§. 2 .------rożnym rzeczom w 

domu - 35° 

ROZD: III. O Owadzie szkodliwym przy 

domach 361 

§. i. Owad szkodliwy zwierzętom 36 t 

§. 2. Owad szkodliwy w spiżarniach 

y w spichrzach 3^7 

ROZD: IV. O Owadzie szkodliwym roślinom 

37s 

§. i. Owad szkodliwy ogrodom, 

i sadom - - 373 

§. 2 .------ rolom i łąkom 3 79 

ROZD: V. O Owadzie niektórym obojętnym 

- 384 

§. i. Owad'Chrząszczowy 385 

§. 2. — Motylowy 3^7 

§. 3. — Zyiköikrzydłowy i Pszczo*• 

łowy i t. d. - 389 

Rejestr Czgsci II, 392 

C Z Ę Ś Ć I I I . 

0 ROBAK CH , ' - 402 

ROZD*. I, O Przyrodzeniu Rubakow 402

§. i. Robaki czym są? iakie są? 

i czym sie roż«ia od Owadu? 403 

§: 2. O Rozmnażaniu i życiu i t. d. 

Robaków - * - 404 

з. O Podziale Robactwa 410 

R O Z O : П. O Robakach nagich - 4 ^ 

§. i, O Robakach, Infusoria zwanych 

- - - 414 

2 . Hełminthica zwanych 4iz 

§. 3 . Morlkich , Marina zwanych 

- - - 427 

Przydatek o Ślimakach nagich doziemnych 

- - - 432 

ROZD: 111. O Pławach, albo Konchiliach 434 

§. i. Pławy iednofkarupowe nie 

kręcone - - - 434 

§ 2 . ---------kręcone - 43g 

§. 3. — dwufkorupowe - 459 

§ 4 , wielofkorupowe 471 

ROZD: 1Y. O Korahch i Zoophytach 473; 

§. 1. Ö Koralinsch, Koralach i t. d. 474 

и. O Zoophytach, ałbo rośli- 

C Z Ę Ś Ć I. 

U 

О 

NAUCE I HISTORII FRZYRODZONEY 

O- W A D U. 

i.T iczba Zwierząt, które się w tyra ofbtnitn 

-j Tomie Owadu i Robactwa mieścić maili 

j tak ieft wielką , ze nierównie przewyższa 

liczbę wszyftkich. poprzedzających. Gdybym 

wiec zachowanym zwyczajem w poprzedzających 

lontach, chciał sie przynaymniey 

fcokolwiek żaftanowić nad ośobliwszemi f wykroczyłbym 

przeciwko przedsigwzietey krótkości: 

zwłaszcza maiąc nayceinieysz^ myśl> 

podług przyrzeczenia, naywiecey' zatrudnić 

fcię opisem pożytecznych Pszczół i Jedwabników. 

2. Zbymwszyftkim, ile tylko krótkość pozwoli 

, zechce dogodzić ciekawemu wtym> 

gdy przy zupełaem wyliczeniu syftematyczaera 

dotknę nieco Naiiki przyrodzóney. ]Nie zaniedbam 

niektórych opisać 'Zwierząt, osobliwość 

iska mssi|r jch : nie opuśzćzg zatrudnić 

He cożkolwiek około pospolitszych kraiowych f 

czyli to pożytecznych, łub pożytecznemi bydź 

mogących, czyli szkodliwych“ 

, 3* Porżądek Tomu tego bidzie ten.- W 

Części I. będzie krotka hiftorya i Nauka przyrodzona 

Owadu. W Części, П: opisze Gofoö- 

TOM iF. A

dsr$wo około Pszczół i Jedwabników, z przydatkiem 

wiadomości o Owadzie pospolitszym 

Kraiowym. Część III. traktować będzie o samym 

Robactwie. 

R O Z D Z I A Ł i. 

Nauki przyrodzone o Owadzie- 

ą . \ własności życia iego , 

podzielę Paragrafy , ile 

tylko tak ogromna liczba rożnych ftworzeń 

tu należących, osobie w powszechności kro« 

tko napisać pozwala* Trzeci Paragraf obeymie 

podział Owadu syflemaczny , oraz iaki sobie 

Gospodarz uczynić może. 

§ 

Części wewnętrzne i zewnętrzne Owadu. 

i. 

5. Drobna wielkość ftworzeń pod imieniem 

Owadu zawartych , n e wiele o sobie dopuszczała 

wiadomości dopóty, sż póki śkła powiększające 

nie były wynalezione, i uczeni 

przekonawszy pr2eeąd pogardy tych zwierzątek 

, uczynili ciekawe uwagi mikroHîopiczne. 

Do dziś dnia i wiele Owadu naydrobnieyszego 

odkryto 1 wiele o nim znaiomości uczyniono. 

6, Wiele ieft wprawdzie cech , w czém się 

O w id , ile Zwierzęta , z іппеті zgadza , żyie, 

żywi się, mnoży, i t. d. lecz oraz bardzo wiele 

, w czym się różni, coraz barcfziey od dolko- 

naiych Zwierząt się oddalając. Nie wiem , leżeli 

bez błędu mnśey dofkonałemi nazwać ie 

dlatego mogę , że naypowfzechnieyfzego przepisu 

przyrodzeni* oieinko odftępuią : bo im

PRZYRODZONE. 3 

«zczegôlmeyszÿm żyią przyrodzeniem , tym 

się większa w nich wfzechmocaość i mądrość 

Bofka ok^zuie. 

7, Nie tak, przyznam się, zadziwiaćby i 

zaftanawiać aad sobą powinien Koń, Woł, i t d. 

lak naprzykład Pszczoła , Motyl i t. d. ^Pszczoła 

rząd tak doikonały pro wadzi, że ledwie pojąć 

można, iak się to dzi*ć może, kjedy t\i@ 

ma rozumu. Motyl z Gąsienicy , Poczwarki, 

przez różae przemiany, osobliwszą pięknością 

si© popisuią. Cóż mówić o drobnoścL, 

a całości członków ? o drobności całych niektórych 

zwierzątek ? Ani mówić można, że są 

tylko plagą dla ludzi zapatruiących się na ich 

uszkodzenia: wszakże i Pszczoła żądłem razi , 

a przecież miodem i wołkiem pożytek czyni. 

Wszakże i Jedwabniki morwowe drzewjf obia- 

daią , ale iedwab daią. Gdyby dotąd Owad pogardzony 

pilnieyszemu podlegał rotrząsaniu , 

wieleby może iuż jftąd było pożytecznego. Już 

dziś pluikwy czerwoną daią farbę: Stonogi lku- 

teczne lekarftwo: będą może czasy, że dla wy j 

nalezionego poiytku , owe Gąsienice , Kmpu- 

ftniki, chować sie umyślnie będą, które te* 

raz talt trofldiwie ßaramy fię wygubiać. 

8. Do iedaey części O wadu iefteśmy przy- 

zwyczaieni, i mniey się na niego oglądamy: 

inna część niepospolita czyni obrzydzenie , 

przeraża , i t, d. z tym wszyftkim, każdy owad 

i nayôspolitśzy, taką ma nadzwyczaynośc w 

swoim kształcie , że gdyby sie pierwszy raz 

pokazał w tey wielkości i wyrażności części 

swoich у iakim się widzi przez śkła powiększając©: 

bardzieybyśmy fię podobno lękali, iak Iw» 

i tygrysa. Kto ma sposobność , niech oba- 

czy powiększoną wesz i pchłę , w Eacykłope- 

‘ A i

4 

N A U К î 

dvi uniwersalney odrysowane: о і&к tö okro- 

' руій beftyê ! го 

ç. Со ieîl Owsd? namieniło ne w Tomie I. 

Części I- Nro 53. Są to te zw ierzęta, które 

ta a 13 serce z jedną tylko komorką, hez uszka> 

albo klapki serdecznej: krew w nich ieft zimna 

, biała; a rożki służą do uczucia. 

10. Krew , ieżeh tylko krw:ą właściwie nazwaną 

bydź może, ieft raczey sokiem białym i 

zimnym: wfzy&kie bowiem zwierzęta, u których 

w sercu iedna tylko ieit komoxka bez 

uszka , krew takową maią: u których zaś krew 

іеЙ zimna, takowe twarde życie maią, tak 

dalece, że naprzykład motyl w lit roś szpilka 

przeszyty , i kilka dni żyć może: Krew ta ie* 

szcze w Owadzie ma to do liebie , iż uczyni« 

wszy rang у bardzo nie prędko na widok sig 

pokazuie. 

ii. Serce, o iakim fie dopiero nami ?aiło 

ieft u większey części Owadu tylko dług rurka, 

albo kanałem , z inaemi naczyniami wewnętrzne 

mi złączonym. Żołądek, podobnież i 

kiszki, czynią tylko iedea kanał różney wielkości: 

a gdy pożywienie wzięte, nie nayduiąe 

dalekiego okrążenia , prędko przechodzi, ftąd 

Owad w względzie swoim wiele , bo prawie 

uftawicznego potrzebuiąc po к a r mu,z arło с z ily m 

ieft , i tak znaczne czynić zwykł szkody. 

12. Naczyniami oddychalnemi są rurki po całym 

ciele rozpierzchłe: Owad więc nieiako fię 

od zwierząt w przyrodzeniu fkłania do roślin: 

przez te powietrze rozchodzi fię po wfzyftkich 

częściach. Rurki zaś te są'z nitek fkupione , 

niby wkoło wałka ślimakowatym ciągiem pro« 

wadzaae. Po więkfzey części Owad ma na każdym 

boku takowy dłuj.ą rurkę, którey otwo-

PRZYRODZONE. 

ry by w ais częścią na boku , częścią przy ogonie 

, częścią gdzie indziey. Powietrze wchodzi 

wprawdzie temi otworami, nie onemi przecież 

wychodzi , iecz innemi , których fkórka 

Owada wielką rna obfitość. , 

13. Owad ieft zwierzątkiem bez koścr: aby 

zaś ciało iego swoim względem w kupiè umocowane 

było f innych śrzodków zażyło przyrodzenie. 

Niektóre albowiem maią twarde nie- 

iako rogowe pokrywy ns flkrzydłach , pod któ- 

1 emi i całe ciało od wierzchu iskiezkolwiek ma 

bezpieczeńftwo , i pospolicie tarczę rogową , 

в i by kirys na piersiach , iako chrząszczowe i 

półchrząszczowe. Drugie wcale w twardey 

pokrywie są zamknięte, iako raki. U innych 

zaś wszy£t:kich same tylko muskuly utrzymują 

związek. 

14. Przyftępuiąc do powszechności Owadu , 

kształt iego tak ieft rożny , że gdyby znski wewnętrzne 

nie przeświadcz&ły , nigdyby mniemać 

nie można, że są zwierzętami do iedn«?y- 

że klassy należącemi. ISietyiko bowiem iedi e 

są okrągłe , drngie dłubie: iedne btaią ? drugie 

chodzą: iedne są ciągłe , drugie przewięziiir: 

jedne mieszkaią na ziemi, drugie na roślinach, 

trzecie w wodzie: i t. d. ale nadto: ktqzbv i 

chrząszcza i motyb , i pszczołę?,, i raka , i szarańczę, 

i paiaka , i t. d. poczytał za zwierzęta 

do fiebie należące ? 

jg. O Częściach zewnętrznych tyle fie w 

powszechności zebrać może. Naprzód Głowa 

u iednych ieft z dalszym ciałem w prcft złączona, 

naprzyklad u raka; u innych ft a wem ruchomym 

przedzielona. Pyfk u wielu ieft,pr'zy 

głowie, u niektórych na piersiach, niektóre 

wcale go nie mais; ikłada fię ze szczęk albo ry- 

8 ' - / * ". ’ ■ ■

6 

NAUKI 

iaka (Proboscis) Przy pyflcu pospolicie 4. ieft 

k leszczyków ( tentacuia , antenulæ) , w kształcie 

harzków, obcęgów , i t. d. które urząd zębów 

zaftfpuią. Język bardzo rzadko u których 

się znayduie. 

16. jeszcze na głowic są rożki różnego 

kształtu, i różnie osadzone: te daią uczucie. 

Kształ klinowaty , nitkowaty , szczotkowaty ? 

paciorkowaty: u iednych są iednoftayne , u drugich 

na mniey lub wiecey ftawó *v przedzielone. 

17. Uszu, ieft wielkie podobieńftwo , że nie 

maią, i nayściśleysze bowiem doświadczenia 

nic podobuego nie okszały. Lecz oczy nad 

wszyftkie inne zwierzęta maią licznieysze: 

prócz bowiem zwyczayney pary, wiele iest, 

które mais więcey pobocznych; każde zaś tako* 

w® oczko ieft flkupione z niezliczonych mniey- 

szych , tak dnicce , że iedn* mucha ma ok 

16,000. ieden motyl 24,650. iSfadto oczy tb są 

nieruchome, na' rogowey ftórce osadzone. 

18. T)alfze ciało Owadu Jfki&da sie z przodu i 

z tyłu. Na przedzie u wierzchu ieft Grzbiet , 

( thorax ), u spodu' Piersi, a za grzbietem ieft 

tarcza. Tył (kładą fie z różnych niby pierścieni 

z sobą połączonych: Wierzch zowie fie (ter- 

gum) , a spod ( 'venter ) ieft brzuchem 

19. Nogi są pospolicie na piersiach osadzone 

, u niektórych są i pod brzuchem i pod ogonem. 

Liczba ich rozmaita , ieft naymaieysża 6. 

a czeftokroc daleko więcey , zwłaszcza gdy 

krótsze 2 dłuższemi są pomieszane. Nogi ie- 

szczc po wśększey części sąâlbo kosmate, albo 

ząbkowane: ftawów w każdey bywa kilka , osobliwie 

na owych długich, któremi niektóry 

Owad dalekie fkoki czyni , naprzyklad szarańcza 

y Świercz, konik. , Końce nóg są pospoli»


eîe rozdwoione , u niektórych znaczne rui- 

kształt nożyc , iak u raka. 

20. Ogon pospolicie bez żadnego innego przydatku 

, ieft tylko wycśągnieniem brzucha: niektóre 

przecież małą kupkę włosów , niektóre 

kolczyk albo żądło. Członki rodzayne nie u 

wszyßkich iednakowe nu ą mieysce: u niektórych 

pod szyią , u innych są na piersiach. 

21. Owadu mała część ieft niełataiąca , i ta 

fig bardziey zbliża do klassy Robaków: daleko 

większa część lata. Skrzydła lataiących są różnego 

kształtu i gatunku, lkórkowate, piórko- 

ware, papierowaté r żyłkowate. Liczba u niektórych 

iefl: 4 , a u ni.ęktórzch tylko a. 

22. Skrzydła u iednych są gołe , bez wszelkiego 

nakrycia, u drugich są okryte pochewką 

rogową: pierwfze zowią fie Gymnoptera, drugie 

Coleoptera. Pochewka ta, Pokrywką ßrzy- 

dłową nazwana, różney ie& twardości: pospolicie 

z wierzchu wypukła, w podłuż przedzie» 

lona i rozkładająca się. Niektórym te pokrywki 

nietylko fkrzydła , lecz i całe ciało nakry- 

waią: u niektórych tylko połowę grzbietu zabierają 

f u niektórych są tylko niby kapturem 

od głowy odwróconym. 

23. Owe, które tylko dwa nieokryte fkrzydła 

maią, pospolicie za niemi maią na każdym boku 

mały guzik, na pienieczku ftoiący , Halteres 

zwany: które do czegoby należały , nie Wiadomo. 

Jeft wielkie podobieńftwo, że służą do tego, 

aby w lataniu równoważność utrzymywały. 

24. Nakoniec iako kształt różny ieft , okrągły 

f podłużny i t. d. iedne po większcy części 

są gładkie , drugie kosmate; tak iednych pokrywy, 

drugich fkrzydła, trzecich ciało, tak 

różcemi kolorami, nawet złotego blasku, sa

8 

N A U K I 

ozdobione , że szfcuka ludzka podobnych wymyślić 

i naśladować nie potrafi. Niektóre wie- 

lą kolorami razem sas upierzone. Między zaś 

wszyftkiemi ozdobą rozmaitą fkrzydeł swoich , 

nay więcey do liebie zw racaj oczy ciekawych 

ludzi Motyle. 

§. 2. 

АПесо vt powszechności o przyrodzeniu Owadu. 

25. Każda Roślinę , przynaymniey więkfzą , 

iako naprzykład drzewo, nazwać można nieia- 

kim światem , albo króleftwem Owadu: gdzie 

fig rozmaity rodzi, mnoży, miefzkz , żywi i 

umiera : którekolwiek naprzykład drzewo ? 

gdyby lię ściśle rozważało, wieleby fię Owadu, 

różnego nalazto , któremu to drzewo do po“ 

miefzkani# własnością іей: z przydanych syfie- 

matycżnych imion,wziętych od różaycłi rośfin, 

iako od własnego pomiefzkâiiia, łat wo to poznać 

można: 

26. Pomiefzkanie nawet człowieka , ówado- 

wym ś>wiatem n^zwnć fig może: Mu«hyv, psiaki, 

plufkwy , ftonogi, karaczany, i t. d. tu 

sobie zakładają Policę: a rzeczy ludziom potrzebne 

sj[ż od nich wolne ? wfzakże w idzie my , 

iż i spichlerze , i szpiżarnie , xięgarnie , 

i fkrzynie, i futra, i odzienia, ich pomiefzka- 

ihu podpadaią. Owtzem i saro człowiek ieft 

ich gniazdem i żyi^c i po śmierci. Nie tuż 

sobie оЬіегац mievsce wszy , pchły ? i t, d. za 

życia, nawet w samych wnętrznościach moliki 

? po śmierci nie roztaczaięż ciał naszych 

owe Frupoiady ? ( permettes violaceus ). 

27. Owad wszędzie ieft: nie masz mieysca 

bezen wolnego: ieffc на ziemi, ieft w wodzie , 

całe podobno powietrze roi sig od iak naydro- 

T


bnieyszego i okiem niewidzianego Owadu. Z 

tym wfzyftkim tak się każdy własnego miey- 

sca od przyrodzenia wyznaczonego trzyma , 

że sie ii o innego nigdy nie uda: tak dalece, ze 

w niedoftatku właściwey sobie , nàprzykîad 

Rośliny , zdycha, a na imiey sobie tru ałego nie 

obiera pomieszkania Na właściwey sobie bowiem 

tylko nayduje swoi g wygodę w wylęganiu 

iay , żywieniu fig , ukrywaniu , i t. d. fłijd 

też wiele ieft Roślin, z których każda ша osobny 

właściwy sobie gatunek Owada. 

28* Jedne łażą , drugie lk»ćzą , ione po wię- 

łtfzey części lataią. Jedne żyśą rozproszone : 

niektóre żyią zgromadzone , nieiaką czyniąc 

Rzeczpospolitą , naprzykład pszczoły, mrówki, 

i t. d. a wtedy zawsze rząd i zwierzchność iefl: 

przy samicach, ftąd niektórzy takowe zgromadzenia 

króleft wami niewieściemi nazwali- 

Xvlozaaby tu przytoczyć co o przedziwnym 

rządzie takowych zgromadzeń, gdybym §ię nie 

spodziewał tego uczynić w Części ІІ. pisząc 

o pszczołach i mrówkach. 

29. Jak między wfzyftkiemi zwierzętami , 

tak i między Owadem , sa samice , są i samce , 

z tych parzenia fię pochodzi rozmnożenie. Parzenie 

fię zaś bardzo ieft rożne, ile że naczynia 

do tego należące , u rożnego na różnym 

nayduią iię mieyscu , iako fię poniekąd na swoich 

mieyscacłi namieni. Parzenie fig po wię- 

kszey części dzieie fię tylko raz na całe życie: 

nie parzą fię bowiem tylko po wszyftkich od- 

naianach, gdy fię iuż zupełnym ftaią.zwierzątkiem 

, którego powinnością tylko ieft zofts- 

wićpotomftwo i umierać: nie liszka więc , albo 

gąfienita niesie śaia, lecz motyl zupełny, 

ktpry zaraz po tym zdycha} prgdzey lub pó-

xo 

NAUKI 

źniey , iak widzieć mogą na iedwabnikach którzy 

koło nich chodzą- 

30. Są które niosą itisś , i 2 tych fię dzieci 

wylegaią: mniey icft takich, które,żywe rodzą, 

tnnîey lub więcey do fiebie podobne. Owe , 

które aia niosą , w rożne one mieysca ukry wa- 

ią , w ziemię , zgniliznę, na liściu , za korę 

drzew , 1 t. d. które fię ssme przez fię wylęgaią. 

31. Czyli % między Owadem iakowe znay- 

du'2j mieszańce, z rożnego gatunku parzenia fię 

pochodzące , czyli n e? dotą&u wagi nic nie odkryły. 

Było mniemanie, że niektóre oboią płeć 

razem maią , albo przyn$ymniey same przez fig 

i bez parzenia fię rodzą. Jeżeliby które o tym 

upewniały, byłby owe wszy roślinne (Apodes), 

kiedy przecież między temi iedne fię parzą , 

drugie bez tego rodzą, odkryła ciekawość, że 

po iednym parzeniu fię, płodnośćaż do dziesiątego 

pokolenia w swey mocy zofłaie. Było 

mniemanie , że są niektóre żadney płci nie mające 

, osobliwie robocze pszczoły do tego były 

powodem. Tych przecięt lat i ta fię omyłka 

Odkryła , kiedy P. Schirsch w wielu doświadczeniach 

okazał, że każda robocza pszczoła może 

bydź matką, a zatvm teft sanucą* Jeżeli 

więc są, które fię bez żadney płci bydź oka* 

zuią , *ą to te, które nie płci swoiey do rozmnożeni* 

zażywać , lecz inne iakowe czynić 

usługi, maią sobie od przyrodzenia wyznaczoną 

powinność. i 

32. Kiedy fię wielka część raz tylko przez 

życie parzy, tak wielką przecież liczbę widzie- 

Шу , nsprzykład motylów , i t. d. ftąd łatwo domyślać 

fię można t iak znaczną liczbę i*y , lub 

dzieci zarazem wydawać muszą: Jeina Jedwa- 

bniczka niesie razem więcey nad 300. iay. Je-

PRZYRODZONE. it. 

с?na matka pszczół w czasie fiedmiu lub ośmiu 

tygodni , niesie od ïo. do i2>ooo. Jeden wołek 

w zbożu iijCoo» Jedna psia mucha ma w 

sobie razem 20*000. dzieci i t. d. St^d coż ma 

bydż dziwnego, że naprzykład z iedney przy- 

wiezioney piufkwy, wkrótce sie całe pomieszkania 

zabrzydzą ? 

33. Cała ffcsrożytność była tego mniemania , 

ie % same przez fie z zgniłych rzeczy rodzić 

mog^, bez poprzedzsiscych rodziców. Kzecz 

dziwna , że nawet mądrzy ludzie tym mniemaniem 

uprzedzeni > podawali sposoby , iakiemi- 

by naprzykład pszc,z®ły, z samego tylko zgniłego 

ścierwa bydląt mieć można, 

34. To mniemanie utwierdzać lie zdawało, 

że lig wiele Owadu rodzi z ssmey tylko zgnilizny 

, gdzie żadnych iay nie było, naprzykład 

w gniiącym serze , mięsie , i t. d. że niepodobna 

ieft rzecz , aby lię tyle iay naydować miało 

, ile fi^ w krótkim czasie pokazuie pcheł, 

komcrów, chrząszczowi i t. d. że lie rodzą i 

tam , gdzie rodzice żadnego nie mieli przyftg- 

p u , naprzykład w pośrzodku iabłka , orzecha t 

drzewa , i t d. 

35' W powszechności mówiąc, nawet u O wadu 

dzieci bez poprzedzających rodziców być 

nie mogą. Jeżeli bowiem rośliny koniecznie 

swego potrzebują nsfienia , tym bardziey żyjące 

zwierzątka. Żadne г znaczn eyszych zwierząt 

nie urodziło lię dotąd przez lif, bez podobnych 

poprzedżaiących: iakż® wnosić można , 

aby fie to chociaż z naymmeyszym działo? Jeżeliby 

fie bowiem mrówka, mucha, i t. d. z 

zgnilizny ftac mogła: czemuż nie gęś, albo woł? 

ile że takoważ widzieć fig daie organ ar um różność 

w imufze :co i w ptakach; w pchle, co i

12 

NAUKI 

w słoniu: owszem znacznieysza , kiedy większa 

części i całego ciafa drobność, większey fztu- 

ki w yciąg. Nakoniec , gdyby tak bydź miało, 

albożby dotąd nowe i akie nie urodziły fię zwierzątka, 

przedtym nie widzune«* coby było przeciwko 

Matecznemu prawu przyrodzenia : albo 

czemuż fie takowe , »nie inne rodzą? 

36. Na dowody, wspier*iąee dawnych mniemanie 

, łatwo odpowiedzieć można temu , który 

zna niezliczoną liczbę drobniuchnych iaie- 

czek, których dla lekkości pełne iefô powietrze, 

i które sami nawet z pożywieniem połykamy: 

alboż z wiatrem w rożne ftrony zaniefione być 

nie niogą, i padłszy na mieysce sposobne da 

wyiężenia, wylfgać fie? Ż,e fig w zgniliznach 

mnożą? bo takowe mśeysca są rozwiianiu fię ich 

iaiom nayspogobnieysze , a niektórym tak właściwe, 

że takich dla swych iay fzukaią, i do 

tsakich fię zgromadzaia. Ze nądzwyczayna 

liczba nagle cz^ftokr©ć Owadó pokazuie? cóż 

tu nadzwyczaynego temu, który uważa tak znaczne 

ich zarazem rozmnażanie fię, iako 11 e wy- 

żey namien ło ? Raz ftan powi-ttza nie będzie 

dogodnym wylężeniu iay, i mmey fie ich wylęga: 

drugi raz służy powietrz'e , i wfzyûkie 

fig wyl|gaią. 

37. Nie wiele znaczy i ten zarzut przeciw 

zniefiëniu iay , że fię robaki znayduią w po- 

śrzodku owoców, naprzykład gruszek, jabłek , 

dębianek , gdzie czę$okroć i śladu nie masz , 

iakby rodzący Owad mógł tam złożyć swe iaia, 

albo iaki przypadek zanieść. Dopóki bowiem 

owoc początkowym ieft zawiązkiem#, wtedy 

przekałaią fkórecukę , i w uczynioną dziurkę 

nieznacznie swe iaia fkladaią: owoc dlatego rośnie 

, rosnąc otula ranę , zamyka iaia, z których

PRZYRODZONE. 1 3 

Й§ w czafïe wylęga robak w pośrzodku zam- 

kaięty , aź fig wygryzie , i do wyiścia otwor 

sobie uczyni. 

38. Częftokroć połykamy z pokarmem, albo 

Wciągamy w fiebie z powietrzem owe drobninch 

ne , i naypiInieyfzym ludzkim ftaraniem nie-* 

jpoffcrzeżone iaieczka: ludzie i bydlęta częffco- 

kroć w ś wifeżych roślinach zawarte pożywają: 

te ieźeli nie będą oftremi żołądka sbkami zniszczone 

, ieżeli znaydą dla fiebie wygodę, wy- 

lęgaią fię: i niewiadomych zaftanawui^ , ikąd 

fię we wnętrznościach wzięły zwierzątka? Jeffc 

to tedy błędem, aby z samey przez fię zgnilizny 

, bèfz dołożenia fię macki, albo ż innych cudzych 

rzeczy, miało fię ftać Ciało organiczne 

żyiące iakiego pewnego gatunku : chyba że 

zgnilizna przez swoiê ciepło, w zgniłey rzeczy 

iâkimkolwiek sposobem złożone iaie wy- 

lęże, albo ukryte żyiące organiczne ciało z 

fiebie wypuści, i na iaw pokaże. 

39. Owad nie zaraz od iaia, albo urodzenia 

fisie fię zupełnym: chrząszcz nie rod-zi fię chrzą- 

iszczem, ani motyl motylem: większa iego część 

odmienia fię kilkakrotnie , aż przyidzie do zupełności. 

Odmiana ta zowie fię Metamorphosis. 

40. Naprzód, czyli fię z iaia wy lęże , .czyli 

żywo urodzi, pierwize żadnego z dalfzym zwierzęciem 

nie maią podobieńftwa , drugie tylko 

mniey , wiecey. Z iaia wylęga fie robak, lim 

szka , gąsienica ( Sruca ) , naprzykład Tab: Ï. 

Fig: T7. Niektóre będąc w ftaaie robaka, kilkakrotnie 

z fiebie Ikórę spufzczaią i odmienia« 

ią fię w różnym czasie: są niektóre 3. lub 4. lat 

potrzebujące: póki robakami są, żywią fię, ale 

fozmnażać fię nie mogą. 

41* W wymierzonym od przyrodzenia cz& 

10) 

/

N A U K I 

fie , robak na flebie inny kfztałfc bierze, i zo- 

wie fię Poczwark# ( Puppîi, Chrysalis, Aurelia). 

Poezwarka ieft zupełna, gdy bfdziç we 

wfzyftkhn podobna zupełnemu O wadowi: pół- 

zupełna, gdy ma ruchome nogi i fkrzydh: nie- 

zupełna , gdy znaczne nogi i fkrzydła będą nieruchome: 

okryta y giy będzie niby w koszulkę 

odz.ana: zamknięta, gdy będzie okrągło zawarta. 

Pierwsze dwoiakie poczwarki żywią sie : 

oftatni© trzy obu‘mierai§ ï e iefzcze oftatnie 

trzy czgftokroć fig bardzo sztucznie otulaią, ia- 

ko widzieć można Tab: II. Fig. 2. Po nieia- 

kim czafie wychodzi z por:zwsrki zupełne zwierzątko 

, które częftokroć nie iada, i żadnego 

nie potrzebuje pożywienia , na to tylko daley 

żyie, aby swoy Rodzay rozmnożyło: 

4 2. Owe, które żywo rodzą , miewaią liszki 

i poczwarki mało co różne od zupełnego 

zwierzątka: ćzęftokroć tylko fkrzydeł, lub ia- 

kich innych czaftek nie doftaie. 

43. Czyli to o drugich , czyli iefzcze bardziey 

o pierwfzych, nie trzeba rozumieć , ażeby fig 

przez te odmiany nowe coraz ftawały zwierzątka. 

Motyl naprzykład , ieft ten sam, co był 

g^fienicą: ani mówić można , że g!|fienica rodzi 

motyla. Wfzyftko, co fię w tey odmianie 

dzieie, ieft to , że wfzyftkie przyszłe wyiawić 

fig maiące części, sa okryte, ftulone: po kilkakrotnym 

wigc złożeniu fkórek , dopiero fig 

wfzyftkie uwalniała , wyciggaią i pokazuią. 

44. Powiedziałem kilkakrotnie , że zupełny 

Owad po wigkszey części, wy ią wizy niektóre t 

nie potrzebuie pożywienia. Motyle tylko sok 

z kwiatów wyiysai$. Owe które tak znaczne 

czynią szkody, naprzykład wołki w zbożu , liszki 

w kapuście, i t. d. czynią to tylko wtedy j

PRZYRODZONE: 

dop б ki są gąfienicamL Tak te, które fig żywi 

ą w fłiuifc zupełnym, iak niezupełnym , rożnych 

na pokarm zażywają rzeczy: pokarmem 

przecież naypospolitïzym są rośliny, i ich cz§* 

sei , niemniey ciała zwierząt i rożne zgn li- 

zny. Wfzyftkie są bar izo żarłoczne , iak;? na 

czynionych szkodach widziemy , i iedna 1 fzka 

więcey przez dzień ftrawi kapufty, iak sam* 

zaważy. 

45. Zmysły nam wiadome nie wfzyftkie mail 

; któż to wie , czy łi nn na to mieysce nie dało 

przyrodzenie innych nam niewiadomych? O 

oczach namteniło fig w poprzedzaiącym Paragrafie 

t a za tym wątpić nie można, że widzą. 

Ufzu nie maią, i czyliby natomsaft iakowe inne 

imały narzędzie ? niewiadomo: pospolite 

ieft mniemsnie , że sa giuche. Do powonienia 

ztlaią fi§ bydź owe rożki na głowie. Alubozda- 

ie fie, że uczucia dotykanit nie maią, ledwie 

przecież mniemać nie można, że rożki są zmysłem 

dotykania: ile gdy widziemy, iż prawie 

każdey rzeczy pierwey niemi doswiadczaią. 

46, Nic pewnieyfzego nadto, że wfzyftek 

Owad niemy ieft: kiedy więc słyfzemy bącze- 

nie bąka, pifk komora, świergotanie Świercza; 

nie trzeba mniemać, że te głosy pochodzą iak 

od innych zwierząt, ale że fie ty;.ko ftaią powierzchownie. 

Tak głos bąka komara , i't. d. 

pochodzi tylko od ocierania fig wzajemnego 

Jkrzydeł: głos uwieziońey pszczoły, od nieis- 

kiego drżenia: świergotanie Świercza wtedy 

fig ftaie, kiedy iie zadnie nogi qî ieraią o Ikrzy- 

dła , które częftokroć są podziurawione. 

. 47* Nie mafz ża^ney rzeczy dotąd wynale* 

ziouey, od ktor yby fie powfz^chnie Owai 

wftrzymy w&l; w samey soli zaayduie fig nie

NAUKI 

kiedy. Wynaleziona, rzecz itkowa im przeciwna 

, służy ćby mogła na pozbycie lig tych czę- 

ftokroć bardzo szkodliwych gości. W szczególności, 

na szczególne gatunki mogą być sposoby 

zażywane. Wiedząc każdego przyrodzenie, 

znalazłby fie i sposób uiąć sposobności do 

rozmnażania lie , pożywienia , i t. d. W powfze- 

cliaości , tyle wiadomo , że goryczy i słoności 

ni® lubią , * liarka wfzyftkim szkodzi. 

48. JLubo tak małe tworzenia> wielorakie 

przecież maią sposoby bronienia fię przeciwko 

nieprzyjaciołom , karnym ludziom bywaią, albo 

niebezpieczne , albo naprzy krzone biedźwiad 

ka ukąfieiiie śmierć przynosi: zakłócie zadnim 

żądłem pszczoły , puchłmig sprawnie. Rak nożycami 

znacznie szczypie, i t. d. 

49. Ńa zimę niektóre zupełnie obumieraia* 

niektóre ze wfzyftkim życie kończy, zoftawu-. 

iąc tylko albo różnie otulone i«ia , które fie na 

wiosnę wylęga ą y albo wytężone gąfienice , 

które fię częścią w ziemi zakopuią, częścią w 

liścia drzew zawiiaią y częścią w drzewo, lub 

za iego korę wgryzaią, czgścią innym iikim 

ukryw&ią lię sposobem. 

50. JSUkoniec , zapatruiemy iię na Owad ^ 

iako na ft warzenia bardziey ludziom szkodzące 

, niż pożytkuiąee: ie& to poniskąd prawdą , 

dopóki więcey o nim wiedzieć nie będziemy. 

Odkryią czasy , co teraz ieft: ukrytego: wyjaśni 

ciekawość mądrych, o czym teraz nie wiemy: 

nie masz ftwcrzcnia, któreby człowiekowi 

iakimkolwiek sposobem nie było pożyteczne. 

51. Znaiome śą pożytki z pszczół: wiadome 

pożytki z Jedwabnikó w: Raków na рокагщ używamy: 

Są to pospolite użytki, wnidźmy w te , 

które asm s$ mniey wiadome. iUboi Hifopanikië

PRZYRODZONE. 

Ikie muchy i ftonogi nie zażywają fie wLekar- 

niach ? aiboż nie pokazały doświadczenia, ze 

раЦкі dawałyby pewny rodzay przędzy, gdyby 

kpło tego chodzono ? aiboż nie odkryli ciekaw 

i, że z plulkiew może bydź czerwona farba do 

farbowania? Wreście Owad tew czyni pożytek, 

że Roślinom do utrzymania swego rodzaiu dopomaga: 

oti pyłek z kwiatu w kwiat przenosi, i 

tym sposobem płodne czyni nafiona: tego każdy 

gatunek aa swoiey mieszkając roślinie , lubo lig 

z niey żywi, i z jedney fôronv szkodzi, z drugieÿ 

przeeigż przenofzac pyłek , od upadku broni. Y 

owfzem same szkody czynią pożytek ludziom: 

aiboż ksrmaźynowe wyroftki nie dai^ prze» 

dniey farby? aiboż na dębach dgbi&nki nie daia^ 

pożytku ? 

§• 3- 

Ö Podziale Owadu Systematycznym i Go- 

spodarßitn. 

i Dawnieyfzych czasów Owad był bez 

wfzelkiego porządku, w tak wielkiey bowiem liczbie 

różnego ftworzeaia> ledwie lie rzecz zdawała 

bydź podobną iakowy nftauowic porządek. 

Linneufzowi iiaypierwfza za te przysługę i prace 

należy fig chwała , po nim tylko nieiakie po~ 

czyniono odmiany, rzecz główna sie przecigż 

zawłze гоЙаіе. 

53. Wyznać atoli trzebà ? że w tym , rhscisż 

codzien poprawianym porządku , wiele fig prawdziwemu 

porządkowi sprzeciwia, i łatwość poznawania, 

zwłafzcza rodzaiowi gatunków, dużo 

zatrudnia, osobliwie w tych zwierzątkach 9 

które sie gołym oksem rozezwać nie mog^: ia- 

kiżkolwiek przecież porządek lepszy ieft, iak 

wcale żaden. 

ТОМ IV. в

ig NAUKI PRZYRODZONE. 

54.. Co Linneufzowi podało pochop dû gło~ 

w ne go porządku, sa ikrzydła Owadu , podług 

tych poczynił Rzędy : Rodzaie zaś wziął od 

kształtów rożków, tarrzy , i t, d. 

55. Tak z owych , które nie tylko maią fkrzy- 

dła , łecz nadto nad ikrzydłami nieiakie twardo 

wate pokrywy całe , uczynił Rząd 1. Çoleçpte- 

ra ; te ia dlatego chrząsZczowemi oazy wam , 

że z znaiomych nam chrząfzczów , Rzędu teg© 

możemy »nieć poctobiamiVwo, Z owych , które 

nad fkrzydłamt nie całe maią pokrywy y lecz tylko 

przez sakowa część, uczyutt Rzs|d II Hemi~ 

ptera ; co że пн znaiowych Świerczach widzieć 

możemy, $ąd ie świer zowemi nazywam. 

5(f>. Do Rzędu III zgromadził owe , które 

matą 4 fkrzydła , i z laią fig pyłkiem posypane, 

a w samey rzeczy łufikami są obłożone , i od tych 

łusek nazwał e Lepitvptera: a ia od znaiomych 

motylów , motylowemi zowię. W Rzędzie IV. 

pomieścił te, któr? maią4 fkrzy la, żyłkami iak 

iiateczk| przeplatané , nazwawlzy ie Neuroptera. 

57. Do Rzgdu V Hymtnoptera zebrał te , które 

masią 4 Ikrzydła ikorkówate , i które ia od 

pszczół nazysvam pszczoło wemi: Rzędowi VI. 

Dtptera , oddął te wfzyftkie , które tylko dwa 

fkrzyńła maią: iako naprzykład muchy. Naofia- 

tsk w Rzędzie VII. umieścił Aptera, to ieft te, 

które żadnych fkrzydeł nie maią. 

5g. Tych Rzędów y tu ieft przyłączona Sy- 

ßsmatyczna Tabełla. Jeżeli z*ś nad tym fie kto 

zadziwia , że daleko większa liczba gatunków 

ęwierząt i&ft wyrażona , w Tom; 1. Części I. od 

Nru 49. iak fię иа Tabellach pokazuie: tego 

oftrzegam , że fię fia Tabellach tylko 4?yrażai^ 

te : które są pewne i w dziełach opisane: inne 

zaś sa zoftawioue dalszemu roztrz^śnieniu.

T A B E L L A O W ADU. 19 

Rzqd Ï. ГМац fîcarko- IRodzaiów XXIX. 

Coleoptera. * 

mi 'i«k fiatk* Г GatuDł[ow 86. 

przeplatane. 

Мац cztery 

ikrzy dła niby t, 

*{pargam'mowe ,f 

'lub błonkowe 

albo papierowe. 

Мац tylko 

j dwa ikrzÿdla. 

Rząd VII. Są bez ikrzy-! 

After*. -{

20 

OWAD 

59 Gospodarz sobie wcale inny czyni podział. 

Uważa on, że iedne są mu pożyteczne, 

o drugich pożytku ieszcze nie wie', lecz szkody 

wialzi oczywifte : o trzecich ani pożytku, 

ani szkodzeniu nie ma wiadomości. Tak sobie 

więc rozkłada: 

К L A S S A I. 

Owad pożyteczny. 

60. GROMADA I. Roizay I. pielęgnowany: 

Pszczoły, Jedwabniki. Rodzay II dotąd 

mepielęgnowany y Rak , Czerwiec: Hiszpańika 

mucha, i t. d. 

К L A S S А II. 

Owad szkodzący. 

61. GROMADA I. szkodząca w domu. Rodzay 

I. uprzykrzony ludziom: Wszy , pchły f 

muchy. Rodzay II. szkodzący w rzeczach do* 

mowy ch : naprzykład mole w futrach, odzienia 

f xiażkacii, i t. d. 

62. GROMADA II. szkodząca przy domu. 

Rodzay I. szkodliwy zwierzętom : ntprzykład 

koniom , wołom , owcom , i t. d. Rodzay II. fzko- 

dzący w rzeczach przydomowych , naprzykład 

wołki w zbożu , І t. d. 

63. GROMADA III. szkodząca w Roślinach. 

Rodzay I. W ogrodach, meszki , i t. d. Rodzay 

II. w zbożach, szarańcza , i t. d. Rodzay III. 

w drzewach, i t. d.

CHRZĄSZCZOWY. si 

К L A S S A III. 

Owad ohotçtny* 

64. Tu Gromady mog^ bydź poczynione albo 

od domu, ogrodu, roli, i lasuj albo lepiey 

od Rzędów syftematycznych, a tak będzie Gromada 

chrząszczowa , Świerczowa , żylofkrzy- 

dłowa , motylowa y pszczołowa, muchowa, i 

bezlkrzydlna. I tego gospodarfkiego porządku 

ile możności , trzymać fie bedę w Części II. 

Teraz przyftępuię do wymienienia Rzędów, Ro- 

dzaiów, i Gatunków Syftematycznycb. 

ROZDZIAŁ II. 

0 Owadzie Chrząszczowym. 

65. I'T/ielka liczba Owadu nie dopuszcza mi 

* * pomieścić go w iednym Rozdziale , 

któryby lie nadzwyczaynie przeciągnąć mufiał *- 

îeftem wiec przymufzony Rzędy podzielić na 

Rozdziały. W tym pierwfzym Rodziale mieścić 

się będzie Rząd 1. Owadu Chrząszczowego 

(Coleopter» ), którego rodzaie тзЦ całe twarde 

pokrywy, fkrzydła i ciało pokrywające: które 

pokrywy gdy z mufzkułami pouczone, za 

koftki poczytane bydż mogą. 

óó: Nazywam Rząd tea Chrząszczowym, dla 

łatwieyfzs go onego poznania , z podobieńftwa 

Chrzafzczów pofpolitych, 1 każdemu zuaiomych. 

Co się krótko w powizerhnośri o tym Rzędzie 

namienić może , ieft to; że prócz pokryw к całych 

Ikrzydłowych > Owad tu należący pochodzi 

z gąfienky , mający bliflko głowy nóg 6. 

oczów 2. i »a każdey ftronie po 9. otworów

22 

O W A D 

cddych&!nych: Paczwarka u niektórych ieS: zu- 

peina ? u niektórych niezupełna. Owad zupełny 

tego Rzędu ieft po wifkfzey części fltrzy- 

dłaftyVma oczów 2 , na rożkach ftawów ц , 

na każdym boku piersi po iednym, a na brzuchu 

po każdey й г о п і е g. otworów oddychai- 

nych : niesie iз ’ш , które w ziemi , drzewie , 

ścierwie zwierząt zagrzebuie , i z których gąsienice^ 

poczwarki , i zupełny Owad w różnym 

sig czasie wywiia, tak cUb ce , ze niektóre aż 

w czwartym roku ftaią s?ę zupełnemi Chrząszczami 

Pożywienie ich iefà różne. Nakemięc 

iedne г а я -ą rożki klinowate , drugie nitczafłe , 

trzecie szczotkowate: i ten troiaki podział u- 

czÿni naftepuiąee Paragrafy. 

b.wad Chrząszczowy z rożkami klinowate ml. 

67. Podzisł ten pierwfzy zawiera Owad Rzędu 

Ï. chrząszczowego , s?Ibo z całe mi pokrywami 

na fkrzydłach, u których rożki na głowie 

maią gdziekolwiek podofeieńftwo spłaszczonego. 

klinik®. Pod tyj» powfzechnym podzialù 

znakiem zawiera się rodzsuów VI. 

6g. Rodzay Ï. Chrząszcz ( Scarabæus ), z 

wielu krasowych pospolitych nam znaiomy > ma 

prócz pokrywek twardych i całych , próf 2 rożków 

klinowatych, końce tych rożków rozdwo- 

ione. Owad tego rodzaiu niesie iaia . i zagrze- 

bu-ie w ziemi , łub w gnoi u. Gatunki ss trojakie: 

iedne bowiem są rogate na piersiach > 

drugie rogate na głowach, trzecie bez rogow, 

iako fie z wymienienia syftematyczoych miitg- 

puiącyeh imion pokaże.

9 

10 

11 

12 

*3 

J4 

Scarab&us 

— gideon f 

— actœon y 

— fam sois ? 

— tltyus y 

— atlas , 

— alceus , 

CHRZĄSZCZOWY. 23 

Ai Z rogatemi piersiami. 

hercules. Litaiący Jednorożec. 

Mały Jednorożec. 

By k lataiący, 

Satnscn. 

J tdnurożtc karlik. 

Słoń là ta tacy. 

molossus у 

Olhrzymek. 

Brytanek. 

— thypbœus у y Byczek. 

— lunaris y Miesiącoglow. 

cylindricus y OkrqgïohrZHcb, 

— dychotomus f Dwurog. 

— tlaviger y Klucznik. 

— polyceros y Wielorog.. 

B, 

*5 

3 6 

— bilobus y 

— lancifer , 

37 — rhinoceros y 

18 — nasię orni s j 

19 — caroHnus. 

ao — m im as, 

a i — sacer y 

22 — did m us, 

23 —

t OWAD 

33. Scarabœus maurus , Afrykańcgyk. 

34- — fo/f or y Ryiek. 

35 -—ßmeiarius, Zuk. 

36* — h&moroidalis, Czerwonozad, 

37* conspurcatus, Gnoiek. 

38- — marianus , Karolinczyk. 

39' — cephalotes, Zausznik. 

40. — humerofus , Barkowiec- 

C. Bez Rogów. 

4T — gigas y 

42 — fa b er , 

Olbrzym. 

Kofmatotarcz. 

43 — latlcollis f 

44 — longimanus f 

45 — pilularius f 

46 —• fchæff'ert, 

Szerokçfzyy. 

Długorąk. 

Pig mg a. 

Szeferczyk. 

47 —- ßercorarius } 

48 wernalis, 

49 — ę ale a* atu s , 

•5° — fcbrœberi f 

b —г o vat us., 

5a — ainazonus, 

53 f t fr и h Jus у 

54 — christs y 

55 furynamus > 

56 — nitidus y 

57 — festivus 9 

58 — Itneola y 

59 — ßicticus y 

60 — fffpicola ; 

Smierdziuch, 

Wiosnowiec. 

Oßrogonos. 

Szreberczyk. 

J aie cznik - 

Amazończyk. 

P ia f cznik. 

Złotnik Zachodniej lady i. 

Surynimezyk. 

Zielonek. 

WJpaniałek. 

Krejkowiec. 

Kropkowiec. 

Płotewiec, 

61 — fyriacus, Sy ryt с zyk. 

62 — fullo y 

63 — agricela , 

64 — horticola y 

Lipc zyk. 

Polowiec, 

Ogrodnik. 

65 —. meîohntha, Cbrzęfzcz pospolity Мя~ 

iowy.

CHRZĄSZCZOWA 

66 Sс ar ab m s folßitialis , Czerwczyk. 

67 

68 

69 

— occidentalis, 

— hemipterus f 

— farim fus, 

Jndyiczyk. 

Półfkrzydł. 

Zûpyleniec. 

7° 

— aulicus , 

7 * 

— longipes у 

72 — 1 artiger us, 

Dworzanin. 

Długo nog. 

Wełno no s. 

73 — fquall*dus у 

74 — hirtellus у 

7э — faßiatu s, 

76 — in dm у 

Brudek. 

Szczoteczka. 

Kwiatowiec. 

Jndyanin. 

77 — brunnęus , 

78 — cape mis , 

79 — eremita 9 

8o —* fascicularis, 

81 — punctatus f 

8a. — laniu s y 

Europ eye zyk. 

Afrykanin. 

Pufłelnik. 

Wiązka. 

Kropka. 

Amerykanin. 

83 — auratus, 

84 — variabilis , 

85 -— œruginofus y 

86 —• no b il is y 

Złotnik. 

Niefiatek. 

Kotlarz. 

Szlachcic. 

87 

88 

—- œneus y 

— qutfqntltus y 

Cudzoziemiec. 

Śmie ciuch. 

89 — quadrimaculatus , Czteroplam. 

90 — plagiatus y purpuroplam. 

9 1 — rufipes y Czerwonenog. 

92 — ceratoniæ y Cbleb S. ffańjki* 

93 — orichalcns , 

94 — goliatus y 

95 — tetradactilus. 

96 — oxypterusy 

Miednica. 

Goliat. 

Czter opale zafty. 

Krótkonóg. 

97 — albellus y 

98 — vertumnus , 

99 — albus y 

too — fpirœ , 

Białek. 

P ozimek. 

Białofz. 

Blekotęk.

2б О W А и 

бр. Krsiowe niektóre opiszą się w Części IL 

2 pomiędzy zaś cudzozi«mßuch naprzód Tabr 

Î. Fig: i- ieft wyrażony Byczek , ( Srarabseu« 

typhæus ). Wielkość tego Chrząfzcza wynosi " 

długości około cal*: na piersiach ma trzy rogi 

, z których śrzedni miły іей : pokrywy 

Ikrzy iłowe maią w podł«ż ciągnione roweczkt : 

gtovsra przytępiona , między pobocznemi rożkami 

fif znayduuca , ivft wąflka , zpłaszcżoaa , 

i po bokach koswata : rożki klinowate maią 

siwe główki, nogi są kosmate, a cały Chrząfzcz 

ieù czarny. Nuyduie sig w Ameryce , i b«r- 

dzo rzadko w Europie. 

70. Syryiczyk ( Scarabæus syriacus), ieft wyraża; 

y Tab: I. Fig: 2. Głowa i tarcz« pierfio- 

wa n tego Chrząfzeza , podług opisu Linneufza, 

są kosmate i zielona: pokrywy zaś ikrzydłowe 

tylko po brzegach włofkami osadzone : ciało 

gła kie koloru cynamonowego: nogi czarne* 

3* główa w tyle przytępiona. Rożki są kjmo- 

ware , z główkami rozdwoionemi. Wielkość 

długości wy n si lin iy 11 -szerokości 5. öytzy • 

zna ie?ł Jndya zachodni®. 

71 Rodzay II. Ognłczek ( Łwcanus ) , iefë 

także Rodzaie , podobnym do Chrząszczow: 

znacznym jefè la swego p*-flka, maisccgo kfztałfe 

obcęgo^ , slbo Ьйка, którym drzewo fzrotuie. 

Pokrywy lkr;rvdłowe na owadzie tu należącym 

щ czerwone , niby. ognift.: . Gąsienica wylęga 

ssię w Vypróchniałym , lub zgniłym drzewie* 

Gatunki są n-*v'ftępuj|ce: 

1. Lucanus cer vus y jelonek. 

2. — capreolus , Sarenka.. 

3. — tridentatus , Troyzęb. 

4. — fnterruptuł 7 DwutarcZ' 

— carinatus, Klinek.

CHRZĄSZCZOWĄ 

6. pûrallelopipedes y Baikov; te с. 

7. — caraboidćs , Chrząszcziek. 

7г. Rodzay ÎIT. Cbrzçfzczek (Dermestes), 

zawiera Owad Chrząfzczem podobny, wielkością 

tylko rożny : ile że prawie każdy gatunek 

w tym Rodzaiu tak шаіу i eft, że niektóre bez 

śMa powiekfzaiącego , widziane bydź nie mogą. 

Znakiem tego Rodzaiu ieÛf że gatunki 

tu należące , maią na końcach rożków klino- 

wate główki* daisy te rożki są niby .łulkowa- 

te , z trzema grubfzemi ftavami. Robak, albo 

Gąsienica tego Owadu, ieft kosmaty , na.końcu 

tnaiący kupkę włoików: znayduie sie w is iesie 

gniących zwierząt. Psuie ІІкбгу , futra, drze« 

wa , i t. d. i zebrania w naturalnych gabinetach. 

Gatunki są na&ępuiące: 

1. bermefles lardarius , Stoninia. 

2. — elongatus} Diotm iec. 

3. — undatus > Morowka. 

4. — capucinus f Burek. 

5. — murivatus , Kolczyk. 

6. — pellio y KufznierZ. 

7. — typograpbus y Drukarz. 

— chalcographns, Sztycbarz• 

9. — mirographus , Pisarek. 

10. —poligrapbus, Ryfewiec. 

11.—pineperda, Letniczek. 

12. — dameßicus, Domowiec. 

13. — vielaceus , Truporad 

14. — hirtus y Niedźwiadek. 

15* — fenefiralis y Okienniczek '. 

16. — melanocepbalusy Czarnogłow. 

i»?. — fcarabceoides , Grubonog. 

îg. — mnrinus y Myfska. 

— panicetłs y Chleboiad. 

20. — eußatius Grzybeczek-

OWAD 

21. Dermestes ferrugineux , Rdzawek. 

22. — fumatus , Dy mówka. 

23. — pedicularis f Wfzawiee. 

— pdicularius , Pcblarz. 

25.—psyllius, Gnido fz- 

26. fcatticus, Szwed. 

by, — co/o« , Kolończyk. 

2g. — niger f Murzynek. 

29. — Jurinamensis, Surynamczyk. 

30 — hemipterus , Połowokryw. 

73. Kiedy w tÿm Rodzaiu wielorakie i krajowe 

S3 gatunki , znafzne w domu i przy domu 

ludziom czyniące fzkody , więc opiszą sie 

w Części II, z przydaniem sposobów albo u- 

mnieyfz*mia, alb© ufzkodzeniu zapobiegania. 

zawiera 

rożn® Chrząfzcze, których różki od głowy są 

klinowate , a dale y są niby z jakowych paciorków 

złożone, Owad tu leżący ma to do siebie, 

że różne zdechłe zwierzęta, naprzykład 

krety, myfzy, żaby, i t. d. tak długo pod ziemią 

podkopuie, aź w wykopany dołek wpadać 

musi , w którym go zagrzebuie, na przyszła 

zachowuiąc pożywienie. Gatunkł są: 

i. Silpba fÿeciosa, Grebarz wielki.

2. Slip ha germanica 

3. — V ety ilia y 

4. — Carolina , 

5. — bimaculata „ 

6. — bipußulata , 

7. — qaadripußulata 

g. — indica , 

9 . — americana y 

10. — feminulum, 

11. — agaricina 7 

12. — rufsica, 

13. — littoralis y 

14. — atrata , 

15 — thoreica, 

16. — quadripuncta 

17. --------- , 

i8 - — ru go sa , 

i g. — ßibulosa y 

20: — obfcura у 

2 i. — ferruginea у 

г г . — reticulata 9 

23. _ grofia у 

24. — oblonga, 

25. — fcabra у 

26. — rufipes у 

27 — aqualica , 

28. — fuccincta у 

29. — со/о» , 

3 0 . — / ш е л , 

31. — deprefsa у 

З 2- — griseа , 

33* ;— teß а с е а у 

34- ceßiva, 

35. — pilic aria у 

36. — pedicalaria 

37. —■ atomarśa > 

CHRZĄSZCZOWY. 

, Grobarz pospolity. 

Piżmowiec. 

Grobarz karolińfkL 

Dwuplam. 

Dwukrop. 

у Czteroplam. 

Grobarz Jndyijki. 

Ameryka Jki. 

Ziarno. 

Grzybek. 

Rusin у 

Lç do wie с. 

Żałobnik. 

Tarczonos. 

у Czterokrop. 

Brunatek. 

Zmarszczek* 

Picfecznik. 

Br u dek. 

Szerokopiers. 

Szerokogłow. 

Grubianm. 

Cienkofzyi. 

K&smatek. 

Czetwononeg* 

Wodonos. 

Podpaś. 

Kolon 

SmoUbrzucb. 

PÏ ifkobrzueb. 

Siwiec. 

Zofcvik- 

Kwiat&psuy. 

, Kwiatopchła. 

Kwiatowe/z. 

KwiatomoL 

\

3o OWAD 

76. Z pomiędzy tych Groharz Wielki ( Sil- 

plia speciösa) , wyrażony Tab: I. Fig: 3, lubo 

się w Europie zntyduie, bardzo przecigż ieft 

rzadki. Rożki są z trzech części złozone , od 

głowy klinowate , daley paciorkowate. Tarcza 

piersiowa ma brzeg' kropkowany, z wlelą cią- 

gnionemi rowkami. Pokrywy fkrzydłowe s§ 

czarne , rowkami kropkowanemi, i niektóre- 

mi plamami cytryno wem i. Pokrywy nie okrywają 

całego ciała, a fkrzydłm znaczne pod niemi 

są ciemnobrunatne. Wielkość tego Chrząszcza 

przenosi dwa cale długości, a pięć iiniy 

szerokości. 

77. Rodzay VI. Stonka ( Coccinella ) , zawiera 

małe okrągłe Chrząfzezyki, które osobliwie 

pi'zy iæsnym słońcu na kwiatach widzieć 

się dua. Z wierzchu sa okrągło wypukłe, od 

spodu płafkie: kolor ich pospolicie ieft z wierzchu 

czerwony, czarno kropkowany: są przecież 

i inne odmiany. Jedne na czerwonych, lub żółtych 

pokrywkach maią kropki czarne: drugie 

fia takichże pakrywksch kropki b ałe: trzecie 

na czarnych czerwona: czwarte na czarnych 

biała f lub żółte: Gatunki są: 

A. Czerwone , lub zołte z czarnemi 

kropkami. 

1. Coccinella ocelUta , Ocznik. 

2. — marginma , Szérokobrzeg* 

3 .— furinamensis , Czarnotarcz. 

4* —fattgninea , M'rwawoßrzydt. 

5. — imfuntiata , Bezplam. 

6. -— annulata , Fierścienioplam. 

7. — unźpunfłata f ffednokrop. 

g, bifunftata y Dwukrofi.

CHRZĄSZCZOWY. 3I 

9 .Coccinella tripunttata, Trzyk-op. 

10. — quadripunïïata , Czterokrop. 

11. — hebrœa , Zyd. 

12.— quinqsiepunftata, Piçèkrop, 

13. —• trifasciata , Trzy kres. 

14. — hieroglyphica , Egip zyk. 

I-Б —‘ fexpunttata y Sz. sâkrop. 

16. —fepte>*pun6tata ) Siedmkrop. 

17 — cimicifugœ , Plujkiewnik. 

ig. — nevempunttata , Dzieyięćkrop, 

19 — decempunftata , Dzietiçékrop. 

20. — undecimpunttata , yedenaflokrop. 

21. — duod§ cimpunSata, Dwunaßokrop. 

22. — tredecimpunclata > Trzynaftokrop. 

•13. —quatuordzcimpunEt: Çzternafiokrop. 

24 —bfexdecimpunàata, Szesnaßokrop. 

25 — ocellata, Argus. 

26. — cffi decimpunïïata, Osimnafl&krop* 

27. — novemdecimpimttata, Dziewiçtnafiokrop. 

28. —viginti duo punttata, Dw dzieścia. dwa. 

2 9 . —viginti triapun6lata Dwadzieścia trzy. 

30. viginti quatuor pua El; Dwadzieścia cztery. 

31. — viginti quinquepuntt: Dwadzieścia pięc9 

32.—conglobata, Parfzywiec. 

33. — conglomerûta f Pr osowieć. 

В. Czerwone , lub żółte z bialemi kropkami. 

34. — guttato punttata , KropLokrop. 

35. — decemguttata , Dziâsiçékrop. 

36. :— quatuordecimguttata > Citorn ßokrop. 

37. — fexdecimguttita , àzesnafivkrop. 

38 • — oftodecimguttata 9 0 ś-^ a aß 0 kr op. 

39, — wigintiguttüta j Dwudzießokrop. 

4 0 , —- oblongoguttäta j Długokrop, 

ą i. obliterata, Mazanka*

3s 

OWAD 

С. Czarne z czerwone mi kropkami. 

Ąi. Coccinella impoßulata, Bezmaz. 

43. — cœti , Melokakt, 

44. — bipußulata , Dwuplatn. 

45. — quadropußulata , Czteroplam. 

4Ó — fexpußnlata , Szesêplam. 

47. — decempußulata , Dziesiçéplam. 

48* — ąuatuordecempußulata , Czternqßoplam. 

49. — axyridis , Mengiel. 

50. — fexdecitnpußulata, Szesnaßoplam. 

D. Czarne z hiałetni , lub zołtemi kropkami• 

51. — pantberina , Pantera. 

б 2» — tigrina f _ Tygris. 

78- Tego fodzaiü ieft gatunków шетаіокга« 

iowych , między któremi n. ypospolitfze ms* 

luchne czerwone, z dwoma czarnemi kropkami; 

na różnych Roślinach, o^bliwie na ich 

kwiatach, w ogrodach ssię zriayduiä. 

§• 2. 

Owad Chrxęfzcz»wy z rożkami nitkowemi. 

79. Podział ten II. zawiera owe Chrząfzczo- 

we zwierzęta, u których rożki poiedyncze s| 

tylko nakfztałt nitki wyciągnione. Rodzaiów 

tu ieft XIII. 

80. Rodzay I. Pußosz ( Ptilinus , Ptinus ) 

tak nazwanym bydź może dlatego, że niektóre 

gatunki tu należące wielką rzyni$ szkodę 

w drzewach, i właśnie one puftosz^. Sg bardzo 

drobne , i nayłatwiey poznać się mog§ w 

xtążkach mezaży wanych , które psować i pu- 

ftoszyć zwykły. Gatunki s$. 

Ib


т. Bti'.inus peftinicornit у Grzębiennik. 

ѣ. — pert wax f Tracz. 

3 . — mollis y Miçkkotarcz. 

4. — imperia lis , Orzeł. 

5* —f u* > ‘ Złodzicy. 

ô. germ&mis y Krgtowierć. 

- 81. Rodzay IL Podryiek ( Afetelabus) 7 zawiera 

Chrząfzczyki maiące krótkie ryiaki, których 

głowa nie іей pierfiami otoczona: mai:; przecież 

wiele podobieństwa do Wołków ( Curculio), 

ö któych bedżie daley w Rodzaiu УЦ. G atunkiS3i. 

At te la bus ceryliy LïfzQZowiec. 

2. — avellanét, Orzechowiec. 

3. —- curculionoides f Woîerzek 

4. — furynamensis, Zçbofkrzydt. 

5 .— pensylvanicus f Pensylwański. 

6. —- теіапнгт , Çzarnogon. 

7. — betulœ, Brzozowiec. 

8* — formfcarius y Myiliwiec. 

9. — fenex y Dziadek. 

10. — sipylus y Wfchodowiec. 

i i . — apiarius , Pfzt-zołorad. 

12. — polymorphus y Nięfiatek. 

13. — mollis y Axamii 

14. — ceramboides y Grzybowiec. 

15. — buprtfiùides y Grubofzyy. 

16. — bituàculatus y Dwiiplam■ 

Rodzay III. 

Chrzęfzcżyki, ktorew różnych ziarnach , osobliwie 

w zbożu , znaczna czynią szkodę. Nie sa 

to przecież iefzcze Wołki: i gdziekolwiek ast- 

raieniam o fzkodzeniu w ziarnach , rozumieć 

trzeba, że to czynig pierwej, nim fig fttnę zu» 

pełnemL Gstunki s§: 

Т О М IV. с 

33

34 

O W A D 

1. Br uch us pissr у 

a,, — theobromœ, 

Gfochoiad. 

Kakao tad. 

3. —-gleditfiœ , 

ą , — baBrls y 

Gledycz. 

Zi*ruogryZ. 

ц granarius y 

6. — fâminarius, 

ZytOgryz. 

Na s&v&nGgryz. 

7. — peiïinicornis, Grzebiemorog. 

§3. Rodzay IV. Świetlik (»Lampyris ) , zawiera 

owe Chrząszczyki , Które rak iak aasz pospolity 

, S. jańflcim robakiem zwany , w aocy iasnaśc 

iakowąś od fiebie wyсіаід. Gatunki 

naftępuiące: . * 

i. Lampyris noSiiluca , S âńjki robak* 

2. —- corus с а , Siniczek 

3 - — fp le tt di dnia, 

4* — pyra liX y 

5- — marginata, 

6. — hespcra y 

Blafio wiec. 

Og ni czek. 

Zïotobrzeg. 

Nocna świeca. 

7* — igmta y 

8- -— lucida 7 

Węgl. 

Z ar 

9 

— pbisphorea , Fos for us. 

10. mauritanica y Turecka lampa. 

11. — italica 1 Rzymjka lampa, 

12. - chinsnsis ; Chińjka lampa. 

*3« minuta y Skra. 

74- —• latifiima 9 Pfomień. 

*5- — roßra y Knot rozżarzmy. 

16. — bicglor y Tęcza, 

17. 7 — fanguîttea , Mrok. 

*8- — coccinea y Swit. 

84- Z pomiędzy ty ch , uasz pospolity S. JarU 

Ясі robak ieft wyrażony Tab: I. w troiakiey 

swoiey okoliczności. Fig: 8- ieft samica; Fig* 

I 2‘ samieę; Fig: 10, ieft robak albo g^fieni- 

ca, przed zupełaym wywirnemem fie na G h r z a - ! 

szcza. Opis,«mig i przyrodzenie dymienie w 

Części II. !

2Ъ' 


§5. Rodzay V. Krgcięl ( Cyrinus ) , zawiera 

owe wodrne Chrząszcze, które pływaiąc kręcą 

iię wkoło, i przewrócone maią rażnaśc wykręcenia 

fig w górę. Gatunki są tylko dwa aa* 

ftepuiące: / 

1. Cyrinus nataiar, Pływacz. 

2. — americanus , Amerykańfii. 

86. Roizay VI. Zfotmtk (Chrysom la) , ieft 

bardzo liczny w gatunki. Chrząszcze tu należące 

utrzynauią fig na różnych drzewach , 

siołach i roślinach, flkąd też swoie maią imiona. 

Są wprawdzie niewielkie , lecz częftokroć 

tak znaczne liście obiadaią , źe Oe tylko same 

żeberka zoiftaią : czasem i wfzyflfckie pukt 

niszczą. }*ia swoie mocno przykleia a do spodów 

liści. Kolor tych Chrząszczów wydaie blafk 

złoty,, częścią w czerwone lub żółte, częścią 

w zielone lub błękitne wpadaiący. Odmiana ich 

іей wieloraka: iadne są podłuzao okrągłe: drugie 

maią grube zadnie nogi i /kaczą: ttfzecie są 

wcale okrągłe: czwarte są podlugowate , i mi- 

ią wązkie piersi: piąte są długie: srzofte syße- 

matycy nazwali rulkiemi. Owoż są i gatunki, 

A. Okręglo pedliiine. 

i. Cbryfomela gigantca r Oibrzymek. 

2. — gibbosa , Garbatek. 

3. -—quinquepuniïata у Wielkokrof. 

4* —£cett'iHg.entis, Kminek 

5 — tjrtacèti , Szarańczyk. 

6 — bœmorroidalis, Çzerwonozâd. 

7 — gramin is , Trawnik. 

g -— œnea , Mièdniczek. 

9. — ain't , Olfzowiec. 

10 — bé ta la , Brzozowiec. 

i i , — bœmontera f . Czerwonoßtzy dï. 

С 3

1 

'%* 

s. 

f 

O W A D 

12. Chrysomsla otcidewtalis, Amerykanin. 

o. — ce ras i , Wiśmio wi? 

14. — padi , 

15 — minittifsima у 

Trżeśnik. 

Molowiec* 

16. — amoraciæ, Chrzanowie?' 

17 — cereûl is у Zytfłik 

l8 — faßaesa , Błękitnokres. 

I9 —- ;pe cio sa , 

•20 — hzlensis , 

Zïotokves. 

Hahor 

•21 — bypochær:dis > Miecznik. 

21 — Perzowiec 

25 

26 — fi ap by le ta j 

Wierzbowie*. 

Orzefzek. 

27 —- poUta y Zwierciadłogrzbiet. 

28 — lurida, Br m a tnofkrzydł. 

29 — clavlcomis , Klinorog. 

30 — populi y T'polo wiec. 

3t — viminalis, Łozowiec. 

3 2 — decempunBata , Krcpkov;iec. 

33 — variolosa, Ospa 

34 — lappontea, Lappońcżyk. 

35 — ftndulata y jfawańczyk. ' 

3 6 — boleti y Grzybowiec. 

37 — collaris y Kołnierzy czek. 

38 — fiiHgnittolenta y Krwawniczek. 

39 — marginella , Zoïîobrzeg. 

40 — margin at a , Obwódka. 

41 — csflanei y Brunatnebrzeg. 

42 — anatis y Czervfûnotyt. 

43 — coccinea , 

44 — pkiladelphica f 

45 — înmaculata y 

4 6 — ameridina > 

CzervtonogrzbieU 

Ftladelfik. 

Zoïtojkrzydt. 

С zer won kres. 

47 — lineola y Czarnokres*


48. Cbrysomela ceßuant , Słonecznik. 

49.—facra, Turek. 

50. — minuta , Malec. 

В. Skaczqce z grube*»* z â dniem i nogami. 

51. — cleracea , 

52. — bicoler j 

Ogrodniczek. 

Dwufarbicjsek. 

53. chrysocepbala 

54. — by o fetami , 

55. — atricilla y 

Zoùogîow, 

JDziçdzierzawek. 

Czarnogłów. 

5Ó. — erytrocephala, Czerwonogłów. 

57. — modeeri , Zei'touüg. 

5g. — belxines, Gryc&wttlk. 

59. — ex so lat a , JVotwwy içzyezek. 

óo. — nitidula, 

6 1 . — trifaiciâta f 

62. — »emomm > 

Blzjkûgrzbiet. 

Brunatno kres. 

Letniczek. 

63. — rußte s , Preß a к 

64. — p ulic aria y Pebławiec. 

65.— rufipes y 

66. — fufcicar«is y 

Czerwoaottog, 

Brunatnorog. 

67. — holfatîca, Ho If к ty ń с z у к * 

6g. — h&mèfpbœrica. PÓtkulki. 

69. —ßtfmameasis y Suryn&mczyk. 

7 Q. — «S’, hitter a y S litera. 

71. —■ ceqmnoEîialis , Fiolet 9 weJkrzydł. 

C. Okrągłe. 

72. — с y me a , Błękitek. 

73. — tridentata y Troyzęb. 

74. — gorîçriœ y 

75. amita , 

С zamek. 

Zurftouch. 

7 6. — quadripunttata, 

Czar zakrop. 

77. — qnadrimacuiaü lyPylękitaoplam. 

78* *— bipuntiata y Dïugoucb. 

79. — oÜogntîata y Hijzpan.

3$ O W А 13 \ 

80 

81 

8з 

34 

85 

86 

87 

88 

89 

9° 

9 1 

Ç2 

93 

94 

95 

96 

Chryjbmela quadripufiulata , Czerwonokraß, 

— Jeopolina 

— morœi y 

—

CHRZĄSZCZOW Y. 3 9 

E Długie* 

i tą. Chryiomela fulphurea » Siar czy flek. 

115. — cer vin а у 

i 1 ó- — с ar a brides г 

17. —~ ceramboiäss f 

i iR . 

1 19. 

120 

1 2 1. 

12 2. 

123. 

1 2 4 . 

miirma f 

hirta , 

- pubesceus > 

ЯЯ/УЛ ; 

e le g a ta , 

j ç l e m k . 

Chrzqszczcv,ęk< 

К źlarz. 

Myfzowiec» 

Dy tno wiec, 

Wetniczek. 

Jndyiczyk. 

IVqzkogrzbitt* 

u ^ 

f â r p i c e n t b e s ï s / , W a ł e c z e k . 

Ішіыпіса f , Luzytańczyk. 

125. — long im an a, 

126. — Atrat>bttxidis f 

127. — asclepiadea, 

128. — absintbii 9 

i 29 — adenidis f 

F. Ruskie. 

Dîugorqh 

Łobodnik* 

Ejkulapiutg' 

Pfoi'UïiewiâC' 

Adonis. 

130. xo. — atlanta asiatica y , Azyatek. 

87. Rodzay ѴІІ. %»>* (Gurcułio) , zawiera 

Chrząszcz-yki bardzo szkodliwe. Dawniey pj£>d 

imieniem Curculio , rozumiano ov. e tylko 

, które w zbożach tïk ztitczne czynią szko- 

.dy: teraz lubo sîç i tu umieszcza > pir z* cię z 

Lmaeusz do jednego roäzjsui zabrał te wfzyftkie 

Chrząszczyki., które msią pyfk » іяк ryiek , i. to 

jagowaty. Robak, alba gąsienica tych Chrz^szczyków 

, roa głowę twardą ? tarczowatą ? ktotą 

się w rożne i naytwardsze ziarna ч Vkręсté ш оіе. W jndyi zcayd'jii siig wielkie , które 

pieczone} od Obywstelów za przy smaczek zażywa«* 

byw»i^. Gatunki щ wielorakie: iedne 

m m diugie .ryiki, i Kogi cienkie: drugie z długięm 

i гуік&щІ &a.czs|ce : trzecie z d łu g ie m i

4o O W A В 

ryikami maią nogi szorftkje , czwarte z szor» 

ftkiemi nogami roaią fyiki krótkie: piste nako- 

nieć шаіа krótkie ryiki i gładkie n^gi. Owoż 

«3 i gatuaki. 

A. Długopyflti z cienkiemi nogami. 

I Carcnlio palm ar um 9 Palmowiec. 

2 — /»//я/ , Sïoniopyfi.r. 

3 -— hemipterus у 

4 — alliariœ, 

5 — cyaneus, 

6 — cræcœ у 

Pôtjkrzydî'. 

cfcodygówiec. 

Wierzbowiec. 

Wy ko wiec. 

7 — campanulas r Dzwonkowiec. 

8 badensis j Bsdeńczyk. 

9 — œquatus , 

10 — aterrimus, 

Çzarnopyfk. 

Węglarz. 

11 cerati f 

12 — prtini , 

Wifniowiec. 

Sliwowiec, 

«3 

14 

— af ri du lus , 

— purpurem , 

Ług owiec. 

Dlugopyjk. 

*5 — f r urne ntar ins , Wołek czerwony. 

16 — granarius , Wołek czarny. 

*7 — dorfalis y Błgki ti4 ogrzbiet. 

18 — me l a no car di us у Ssrccplam. 

*9 — pini y ' jfedłowifrc. 

20 — lapathi y Szczawiowiec. 

21 — cupreus y Miednik. 

22 — fcaber y Pudrowany. 

23 — T. albumy 

24 ---' rußcollis У 

Białe T 

Czerwono Czyi. 

25 — qaercus y 

26 — polygoni y 

27 —

зт* 

45 

4 6 

47 

48 

49 

CHRZĄSZCZOWA 

Œurciilio p eric ar pins , Ziarnoßruz. 

з а-— 

fprengleri f Szprengler. 

— 33- vitta tu s, 

34- — рл r ap lg 61 i eus, 

— angutnus ; 

35- 

36. — aß ani у 

37- — al gir us , 

38- — hachas y 

39- — betnfœ y 

4°. —- рдрЯІІ y 

4 1 . — colon y 

4 2 . — arator y 

Bręgegrzbiet. 

Ka lęka. 

Wężyk. 

Aflzamus, 

Algierczyk. 

Bachas. 

Brzozowiec. 

Topolowiec. 

Kolo®. 

Oracz. 

43- — tri folii y 

44- — пота s y 

Koniczyna. 

Nomas. 

В. Długopyfli fkgcZQce. 

Curculio hecabungœ , Bfotniczek. 

— aim y Olfzowiec. 

— faiicis y Wierzhik* 

— f*i* > Bukowiec. 

— fegetis y Posie wek. 

Ç. Diugopyßi z szerokiemi nogami. 

5 0 . — pomorum 9 

5 1 . — ovalis у 

5 г . — * carb&narius. 

5 3 . — tnucorofusj 

54 - — pus»&, 

55 — vaginalis, 

5 6 . ftigma j 

57 — d&preßus у 

5§. — а п м и і а ш , 

59- — dißar у 

60. — anchorago, 

6 1 . — äbietis, 

62. — germanus, 

jabłecznik. 

Mar murek. 

Cąamek. 

Zołtopleśń. 

MaUpyjk. 

Pochewka• 

Znak. 

PUjkogrzbiet. 

Pi rścienion&s. 

Bękart. 

Diugopierś. 

jodło wiec. 

Niemiec.

42 

O W A D 

Cnrcutio яиcum у Orzechowiec. 

*з- 

,64. — rumicb > Szczawioßacz. 

; Kofaczyk. 

05 

66. fcropbulariœ, Korzeniogryz. 

67. — crucifer y Kr zyzones 

68- — druparum, Czerwotsopyß. 

69- violacé us y Fioletowopyß. 

70. — qutnqutpun&at: Biało siew. 

71. 

— pedicularius, WjzAîec. 

72. — hispidus y Lyßev/tec. 

— 

73* 

tortrix. Lis'iowiy. 

D. Krotkopyßi z fzêrfikiemi nogami* 

74- liquotici y Lubczykowi e с. 

— 

75' 

oâtui y У aiecznik. 

7 6 

— cervinus y y elenirog. 

77 

— oblongns y IV&fkobrzucb. 

78. — pyr* » Grupskowiec. 

79. — arg с я tatus у Srebrnik 

E. Krotkopyßi % gładkie mi nogami. 

go. — ąrgireus , 

81. — regalis y 

s* — viridis y 

S3- — Jp « ciosu S y 

84- — ruficornis y 

85- — al bi nu s y 

86. — candid at us ; 

87. — lineatus f 

88. — incanusy 

89- — chloropus y 

90 — rufipes, 

91. — nebulofus 9 

92. — ftilciroßris j 

93 — a ter y ' 

94. — emeritus 9 

Srebmopyßt. 

Zł: topyjk. 

Zielonopyß. 

Cierniokryw. 

Czerwonorogr 

Biaïoczol- 

Kandydat. 

Pisrsiokres. 

Tçpokryw. 

Siwonog. 

Czerwononfg. 

Wetnokryw. 

Rynno nos. 

Czarna suknia, 

Paięfawicc.

CHRZĄSZCZOWY, 43 

95 Curculio pictus f Malowidło, 

9Ó. — pictns f Stnołopyjk. 

97. barbarus, Francuz. 

98- — capensis , Afrykańczyk. 

99. — verrucofus j Krofionos 

10,0. — sîngularis y Parszywiec. 

IOI. —- coruutus f Roj*onos. 

ЗЩ2. -—fèdeeimpunttatus , RowogUw. 

103. —■ inderiemis, Białek 

104. —granulatus, Ziamokryw. 

105. — abbreviates ; Krótko*yi. 

10Ó. — after us y £yfoßrzydf. 

107, — carinatus , Pieńkom* с. 

log, ~ fcabriculm, Kolec. 

109. —gemm&tas f Slnicxek. 

88- O znaiomych Gospodarzom Wolkach 

mówić będę w Części IX. Z pomiędzy cudzo» 

яіещ&ісН Kroftonos ( Curculio verrucosas ) r ieft 

wyrażony Tab: I. Fig: Ryiek tego Chrząszcz» 

aie ieft iedien z neykrótszych , i względem 

tego zwierzęcia gruby, Piersi s^ wynio- 

słemi tępe ail kropkami osadzone , Dokształt 

kroft. Pokrywy ikrzy-dłowe maią trzy kresy takie 

kropkowane , te przecięz kropki są nieeopo*? 

dłużue, i różnemi rzędami wpodłuż rozsadzone. 

Przy tych rzędach wy niesionych kropek , 

щ drugie drobnięysze. Kolor tego Chrząszcza 

ieft czarny, nieco w miedziany wpadaiący: wielkość 

około cala długości , a 5. liniy szerdko- 

Ici. Ojczyzną ieft ÄfVyka , około Przylądku do- 

hrey nadziei 

89. Rodzay YIIX. Ciernik ( Hispa ), zawiera. 

Chrząszczy ki , maiące pokrywy i piersi, gę- 

$0 kolczykami osadzone. Gatunki te tylko щ 

wiadome :

44 

O W A D 

t. Hisf a atra , Murzynek- 

2. — teftacea 9 Zoïwik. 

g. — bihamatM, Dwa hak. 

4. — muùca , JSIitkorog, 

r . — s

12 

CHRZĄSZCZOWY. 4i 

27. Cafsida petivąriana , Czteroplam. 

—■ kipuuftata y Dwukrop. 

29.— bipußulata , Kroßctarcz. 

30. —- august at a , IVqßtctarcz. 

31. — margmata , Czamobrzeg. 

91. Z tych Czmrmkr&p ( Cassiri* grossa ) , ieft 

ied«n z ьауwiększych Amerykańikich. Tarcz* 

lego ieft ni^rowßa , od przodu ku głowie ucięta 

, z tyłu wyrzynana, a w pośrzodku znacznie 

wypukła , po #bu zaś teokaeh wklęsła * ciemnoczerwona 

z czar»emi к г о р к а а д і , i znakami poznaczona. 

Wielkość i eg o wyaosi około cala długości, 

ag. liniy szerokości Obacz Tabella 1. 

Figura 4. 

92. Rodzay X. Je& Mącznik , ( Teneferio ) 

Chrząszcze tu należące maią rożki, nibv p cior- 

ki na nitkę zawleczone : głowi z* ws^ i rjm 

z piersi wyftate. M:eszkaią po większey części 

w mieyscach ciemnych , w pi wnicach , spiżar- 

nich , a naybardziey w1 - >асэ. Dwosakicy są odmiany: 

iedue Ьоѵлет są fkrzydiafte j drugie bez 

fkrzjrdeł. Naftepuią gatunki. 

Tenehrio gigas , 

— militer , 

— chalyb&us , 

— mauritaniens 

— cnlinaris t 

— barb ar tu y 

—fofsor, 

— cmrsory 

— erraticus, 

-—paliens , 

— iłprfjsns r 

A. Skrzydlaste. 

Olbrzym. 

Młynarz. 

Stalówek. 

Zębetarcz. 

JCucb.ik. 

Afrykańczyh» 

Kopacz. 

J z dębnik. 

Biegus* 

Bladogrzbiti. 

Płajkopieri.

4б 

16. — gigaS' , j 

i y • — morûsagits у 

l8. — gfofsus , 

I g. mûrie atut , 

OWAD 

12. Tenebrio mîmitus , Pisanka. 

3g. — qùisquilius , Rdxawopyß:. 

ią . — fsstinans 7 Raźnek. 

15. — îanipss t Weïn.mog, 

20. — gib bus y 

21. — cœmleus , 

22. — roßratus , 

23. — collar is y 

24. — amgulaêus > 

25. — linearis , 

2Ó. — SpitlO SU t y 

27.— caraboides , 

2$. — ßlpheides y 

29. — rugo fus y 

30. — ruariabilis, 

3 1 . — levigatus, 

за. — latipes y 

33. — tibialis y 

34. — femoralis y 

35. — flriatulus y 

зб. — leucogammus y 

B. Bez firzydeł. 

37. — bupreßoides y 

Hijzpan. 

Śmierdziel, 

Zytotarcz. 

Kolczotarcz. 

Wysakogrzbtei. 

Blçkitek 

Dziuboiwi der. 

Grubofzyi. 

Rogatek. 

Kresa. 

Kolcopieri. 

Podpoziomek. 

Podgrobarz. 

Marszczotarcz. 

Wysokokrop. 

Gïadkotarcz. 

Szerokonog. 

Ptafiionog. 

Grtibeud. 

Kresokryw. 

Biatopis. 

Poziemaik. 

93. Rodzay XL JPchła Ziemna ( MordelU ) 1 

zawiera owe bardzo drobne Chrząszczyki, z 

których niektóre S3 Gospodyniom z w atome , ile 

że na wiosnę w schodzące Ro&sady kapuft ne , 

lub inne cze&ofcroć do szczętu obi&daią: pospo* 

licie zowią one Mefzkami. Gatunki s|: 

1. Mordella paradoxa , Rynnopieri. 

2 .—acuhata,

23 

CHRZĄSZCZOWI. 4? 

3. Mer de II a humer a Hs » Zołtobok. 

4 .—frontalis y Zołtoczoł. 

5. — thoracica } Zołtopierś. 

ó. —flava y Sharczyftek. 

94. Z pomiędzy tych , lubo się w Części II. 

wiecey napisze , *vasz§ przecież кraiow2| pospolitą 

bardzo szfeodliy/ą M«fikę, znacznie powiększony 

widzieć można Tab: I. Fig: 12. 

95. Rodzay XII. Zboyca ( Staphylinus ) , ma 

Chrząszcze zbytnia chciwe a* pożarcie różnego 

hmego O -. ada. Chrząszcze tu należące , 

bardzśey są podobne do roba: a , a ich poczwarki 

utrzymuią się pospolicie w wilgatney ziemi. 

Pokrywki Ikrzydłowe są do połowy ucięte,lkrzydłsi 

fie przecięż pod niemi kryią. G tuaki s%: 

1 Staphylinus hirtus, Niedźwiednik. 

2 . ---Ы г Ш І С Н Х y Tatar. 

3. — tnuńnus y Gnoiek. 

4. — maxillofùs y Wielkofzczek. 

5. — crytropterus y С zer wo n ojkrzydł. 

6. —politus y Gładysz. 

7- — ruf its y 

Wachlarz. 

g. — lunulatus y Miesiączek. 

9. — riparius y Lodowiec. 

i o . — obtußts y Tępek. 

11. — lignorum y Drzewiec. 

12. — silphoidef y Grobowiec. 

13.— Jubterraneus y Piwnic znik. 

14. — flavescens y Złotobrzeg у 

15. —•elongatus y Dîugotarcz. 

16. — biguttatus y Wiclkook. 

17. — bipufialatus y Rdzawokrop. 

îg. — cantharellus , Mucbołów. 

t lq. — l i t t or eus y Brzegowlec, 

2 0 — [angnlneus y Krwawoßrzyd?. 

■ai. —. caraboides y Zołtotarcz.

4 S 

OWAD 

22. Staphylinm chrysomelinus, Podzłotnik. 

23. —fiavipes, Zełtonog. 

щ , — ftdcipes f Brnnütnonàg. 

c5 — mfipes f Czerwenotiog. 

2 6 .—piceus, Smotokryw f 

%i- — boleti, BedîeJs 

çà. Z tych Wielko szczek wyrażony Tab» 

I. Fig: 13. (Staphylhms maxillosus); Chrząszcz 

tec ma wielkte szczeki) całey głowi«? się ro- 

wnaiące. Kształt iego widzieć można ż wyrażenia 

, kołdf zaś ieft czarny z popieîatemi palkami. 

Rożki są nitkowe, i ma^ 11. okrągłych 

ftawów. Wielkość wynosi 8- liniy szerokości. 

Pomieszkśmi*m iego są 1 nasza iasy. 

__ 9 7 . Rodzsy ХІІ1. MaUtoka ( Meloa) , Chrząszcze 

tu należące > małą rożki niby perły na nitkę 

zawleczone: piersi okrągli we: głowę gar“ 

batą: pokrywy Ikrzy dło we miękkip; pokszuią 

się oaywięcey w Ma u Jedne są bez fkrzydeł > 

drugie ikrzydlafł«. INaftępuią gatunki: 

A. Bez Jkrxydet. 

1. Meloa profcarabœus, Dwupłeó. 

2. — majalis 9 Maiowka. 

B. Skrzy dl a fie. 

3 .— vesicatorius, Hifzpańjka mucha. 

4 —ßriacus f Syryiczyk. 

5 — cichorei. Podróżniczek. 

6 — quadripunttata Miesięcoplam„ 

7 — capensis, Hottentot. 

8 — chrysomeloveles, Pod złotnik. 

9 — bitna с ul a tus , Kropka. 

ïo — afer у Barbarzyniec. 

11 — algériens, Algierczyk. 

12 — fi heffer i f Korończyk, 

*3-


*3. Màïoü martî-9 Marek- 

14 — moMoceros , ednorożei?» 

15* —floralis , Kwiatoliz. 

ió- — gougni , Czerniec. 

17. — antherittüs , Kwiatofsacz, 

18- — erytrocephalas, Czerwottogfow. 

19. — trifascia f Trzywfięg. 

го. —ocellataf Oczaik. 

21.—feßiva j Reżanka. 

2 2 . — lutes y Żiota ?naiûwkà, 

2 3 . — atrata , Qgoniczek. 

24. — urahusis f IJral czy к. 

25.—fenstßrata, Okiennicxek; 

ió. — qaadrîmaculata? CzteropUnr. 

tj. — ne су dale a f Kcziołek. 

2g, sibirica > Syberyiczyk, 

29. — demathides , Powoycxyk, 

98* Dwupłeć ( Meioa proscarabaeus) } ieft wyprażony 

Tab.* I. Fig: 11. Owad ten z głowy ieft 

podobny t\o muchy, z okrągłych i grubych piersi 

do Chrząszcz» , z tyłu do robaka. Pokrywy 

ikrzydłowe krótkie , flcrzydeł nic doftaie : 

pokrywy zaś nte są twarde , fikorkowatt , i z 

głową i piersiami drobno kropkowane , zntydu^ 

i« sig i u nas. Wielkość wynosi około cala długości 

; a poi cala szerokoicj. 

§• i- 

Owad Çbrzfizfzowy z rwkami szczotko* 

wat & mi. 

99. Pojzisł ten IÎÏ. zawiera Oâd Chrząszczowy 

, maiący rożki шЬу z włofkow (kupione 

у »lbo niby z łusek złożone. Rodzaiów 

tu należy X. 

Т О М IV. D

5° 

OWAD 

. loo. Rodzay I. Wy kręte k ( Elater ) , ieft prawi« 

cały cu izoziemfki Diatago tak sie nazw*r 

może f iż te Chrząszcze n* grzbiet wywrócone 

, nagle się wykręcała, i na nogach 

ftaią: owszem niektóre na łakieć w gorg wyikasuią 

: co fię dz eie , że koniec piersi 

kryiąc (ie w tyle w dołeczku , ma pewn^ sprężystość. 

Gatunki łatwo się po tym рэгпяі^ że 

są zupełnie okrągło podłużne: że piersi są podłużao 

czworoboczne , waiące po obu bokach 

bardzo oftre końce. Oto sa gatunki; 

i. Elaùrfl#bellicor»is , Wachlarz, 

2.. — fp-e ciosu s у Skoczek. 

3 - — о с ul atu s у Çzamook. 

4 — us fi i 1» JUS y Nocoswiec. 

5 - — phofpboreus y Pochodnia. 

6. — pQrcatus , Płuzyca. 

7* — ligneus, Drzevfczyk. 

8 . — firiatus , Kosmstozad. 

9- — bipußulatus y Krwawo krop. 

IO. — bmnneus y Brunatnokryw. 

X i. — fyriacus y Syryiczyk. 

12. —- cruci&tus y Kr zy żono s. 

*3 — linearis, 

14. — ruß col lis y 

Bręgacz: 

Czerwono рву i. 

15 — line at us y 

JÓ. — mefomelus f 

Bręgowiec. 

Zoïtozad. 

17* — aterrimus y Murzynek. 

18- :— с a flûtiau s y Kafztanek* 

19. — li-veus y Bfękitek. 

20. —ferrugineus, Zelażuiczek. 

г i. — f&nguinetis y Krwawnic zek. 

22. — balteatus , Przepaśniczek. 

23- — marginatus y 

24. — fpuiator y 

Czarnobrzeg. 

Plws.cz. 

*5- — ob:sur us } Zjsfctika*

34 


&6. Èlüter irifth y 

■27. — fasckas , 

ag.— ■ muriuus f 

29. — tefseiatus , 

go. — germantts y 

31. — cenens , 

32. — ptfttintcorńh f 

33- — > 

34. — focialis, 

35. — minutus у 

36. —pul с he Hus y 

37. — teiraßiehon , 

38. — bupréftoides > 

39. — dermeßoiäes > 

Zâïobniczëk. 

Wo dni с ze к. 

Obłoczek. 

Arlekin. 

Niemiec. 

Miednic zek. 

Głiwogr&sbień. 

Czerniec. 

TowarZyfis, 

Мл le с. 

Zołtoaog. 

Kropkocził. 

Po dśmierdziel. 

PodcbrZ$ßi£Zykt 

101. Rodzay ІІ. Śmierdziel ( Buprestes ) , zawiera 

Chrząszcze pięknie s e siruące, od ćwierci 

cala do dwóch ca ów długie , na smrodliwych 

błotach fie bawuce. Tröiakiey są odmiany: ie- 

due maią pokrywy brzuchate: drugie maią tar- 

cze po koiicach zębkowsme: ü trzecich tarcze 

są gładkie. Gatunki są: 

A. Z brzuchatemi pokrywami. 

1. Bupreßes gigautea , ZUtózbroy. 

2. — aurata f Zfotobrzucb. 

3. — ottoguttata , Klamrotarcż. 

B. Z zębkow&ttemi tarczami. 

4. Bupreßes ignita, Zar. 

5- —firióia , IVçfltobrzuch. 

6. — mernicornłs, Pi&rsiorog 

7. — tnariana > Marylańczyk. 

g. -— dep repus , Płajzczek. 

9i — cbryioßigma , Złoto krop. 

i o. — rußica ; Chïop. 

D 2

OWAD 

С. Z gładką tarczą. 

ii. Buprcß&s außriaca . Außryak. 

iż. — aur ul enta y Zïotabrzeg. 

13. — tenebrionis , Czernik. 

14. —fascictdaris, Szczotk&tarcz. 

ІБ*—- рШа f jS&ttlowidîo. 

1 (У. anrat a y Zfafogrzbiet. 

17. ■— i&rtarica, Tatar. 

18*— ‘variolaris y Kroflawiec. 

19. —- birta y Kûstnatogrzblei„ 

20. — r//£i, Malinowiec. 

2 i . — nitidula y Slnitarcz. 

22. — b ’tmaculata , Dwuplam. 

23, — nwemmaculatayZołtoplam. 

2 4. — friß is y 

25. — а?я!?*з , 

2 6. — с ирге а у 

27. — »о hilts у 

Brudotarcz. 

M-Osiądseibrcz, 

M iedzm arcz. 

Dworzanin, 

28- — qtiadripuuftata , Piffrsiokrop. 

29. — minuta . 

30. — contra^lilis y 

31. — viridis y 

32. 

, 

33* — feßlva y 

34* — linearis , 

Malczyk. 

У aiotarcz 

Brzózek zielony f 

Brzózek czarny. 

Щаппл młoda. 

Krefa. 

35* — granularis _ > Ziarno. 

ю з. Jeden z najpiękniejfzych ieft Bupreßet 

gigantea , na dwa

CHRZĄSZCZOWY §3 

Są drapieżne из inay Owad, i wîesneniu Ко- 

dz aiowi nie przepuszczane. Liszka , sübo Gą^. 

sitnica ich znayduie Sie naywigc®y nu zierm w 

zgniłym drzewie, lub w uchu. Gatunki q na* 

ftfpmącs ; % których ledas sa wielkię > drugie 

msie. 

A. Wielkie. 

i. Car abus corlaceus у Skcrnik. 

2. —granulatu* , Kroß a wiec. 

3. — hortensis f Ogrodnik. 

4. — leucępbth&lmus }Białook. 

5. — ela t hr at us , Krato wiec. 

6. — uiut&s J Sini с ze k. 

7. — auratus , Złotnicze k.. 

g, — vifilaceus , Ftoleiek. 

9. —• cephaletes , Blachowiee. 

10. —. to.guitatus, Mlekokrop. 

II. —inquisitor, Lißkogon, 

12. — ß copbama f Poczwar ogon. 

B. Male. 

13. — buprsstoides , Podśmierdziel. 

ią . —fafiigiatus, Dachowiec. 

15. — lividus f Bladogr&biet, 

16- — margin situs , Czerwonobrzeg. 

17. — complamatus, Piafioiarcz. 

18 ~r- crepitans, Bź dziel. 

19. — atnericanus, Amerykanin. 

20. —fpinipis, Kslconog. 

21. — cyanocęphalus , Błękitucgfow. 

22. — melanocephalHs>Cz#vuogïôw. 

23. — ѵярогагіогит f Zimcwiec. 

24. — latus t Szerobgarh. 

25. ferrugineus , Gładkogrzbiet. 

26. — germanu* , Niemiec,.

O W A ty 

*7. Carabus vulgaris, Krsiowiec. 

2g. — cœrulescerts, Blçkitnegrzbièb. 

29. — cupreusf Miednik. 

3°‘ — piceus , Smolowlec. 

3 1- — velox , Raź»ek. 

3 2* — multipunftatus 9 Kropkonos. 

33 — bipunttatus , I) w u krop* 

34-— quadripußul: Zûïtoïtié. 

35 — fexpunttatus f Tiïugokrop. 

3Ó, — me*idianns , Merydyan. 

37. — teßaceus f Gładkofirzydł 

37* — ufiulatus y Spalenina 

39- — crux major, Krzyż wielki. 

40 — crax minor , Krzyż mały. 

41. — quadrim iculz Białe kr oft. 

42. — ütricapillus, Czarnogłowka, 

43 — truncattllus ? Tępojkrssydł. 

44 — bimaculatus } D w »plam. 

45' — marginatus ? Lądewiec. 

46. — pi51 us j Regatoplam. 

104. Kodzay ÏY. Piafeczmk ( Cicindela ); zabiera 

owe Chrząszcze , które bawią się na piailrach 

, bardzo prędko po nich btegaią , i w nich 

się zagrzebuią. Gafcuaki są naftępaiące. 

i Cicindela campeßris > Kur y er. 

2 — bybrida , Biegus. 

3 — lattetia y 

4 — cap en sis y 

5 — germanica, 

6 — atrata , 

7 — virginica y 

8 — Carolina , 

9 — œquitiofflialis f 

10 — fylvatica y 

Mlekobrzeg. 

Poseł. 

Poftylion. 

Żałoba. 

Sztafeta. 

Piecbotnik- 

Wędrowiec. 

Leśniczek. 

11 

12 

— c&rulea y 

— gracilis , 

- Białopyjk. 

Węfkobrzuch,

CHRZĄSZCZOWY. §5 

13. Cuittdela maura > Ty gry t. 

14. — ripario y Lądswtec. 

Ł5* —flavipes, Z o łfeg . 

16. —- rupeßrit, Skalnik. 

17. — ąuadrimaculatay Cztcroplam. 

i8- — aquatic a , W0 dopływ. 

— 105. Rodzaj V. Wodnik ( Dytiscus ) , zawiera 

Chrząszcze po wodach pływające, i w 

nich ssie nurzai?,c®. Robak albo Gąsienica tych 

Chrząszczów żyt« pod woel.;, i ieft Krokodylem 

na inny wodny Owad. Przewrócone na grzbiet, 

nagle się wykręraią : spoczy waią w ciem*ych 

wriieysfach : lataią w nocy , oschłe z wody z 

trudnością się ^poruszają. Samice są podobne 

do Chrząszczów Poziomków: a wfzyfökie gatunki 

tego Rodzaiu tak małą шаЦ różnicę , że 

щ trudne do rozeznaßia. Jedne maią rożki łu- 

fkowate, drugie szczotkowate. 

A. Z rożkami łufkowatemi. 

1. Dytitcus spicens , Pływacz •wielki. 

2. — csraboides ? Pływacz mały. 

3 . — fcarabæoides, Żeglarz. 

4. — fuscipes y Nurek„ 

5. — luridus f Nimfa. 

B. Z rczkami fzc&otkowatemi. 

6. — latissimus, Szeroksferzydł. 

7. — margins lis , Zołtobrzeg. 

g. — femifiriatus , Pułkres• 

_ 9 . — ftrhtus , Przekkres. 

10. — fus eus , Brunatek. 

n . — einer eus , Zołtoplam. 

12. — ßifticus , Znak 

1 3 . — fulcatus y Zebrotarcz. 

14. — erJ/trocefbaluf, Czermnogłow.

I g . Dyiisctts maettlntus 

16. — ferrstginsus y 

i*jr. — bipuftuUtus у 

Д § . ----- OV&tHf , 

19. —palußris. 

20. — uliglaofus, 

ai. — bimaculatuf, 

ai- — granul Atu s y 

23. — minutus y 

OWAD 

, Bi a fop Um, 

Rd&swogarh. 

K&rkokrop. 

CzerwofiopierL 

Błotnik. 

Sadzogrzbiet. 

Krywoplam. 

Ziarnotacz. 

Kr&pkotarcz. 

106. îîodzay VI. Kozka (Ceram byx), ma 

Chrząszcze, których długie rożki, i ich fta- 

wianie nieiakie do Koz czyni podobieńftwo. 

Bawią fię nay więcey na drzewie , albo w nim: 

naaią pyik mocny , ©bcęgowaty , i gdy sie ich 

kto dotyka , wydalą nieiaki zgrzytuiący głos: 

Robak, albo G^fienica nie kryie fię w ziemi , 

lecz w drzewie. Gatunki są: 

Cerambyx lo*gimanas , Dingeręk* 

2. — troçhlearis, Szybowiec. 

3* — cervicorxiis r 

4. — ür mil lat us y 

У el onek. 

BranfoUt. 

5* — imbricorms , 

6. — faber , 

Lnfkarog. 

ÇiçUa» 

7-— coriarius y 

8. — melfitooptis f 

9. — Thom& , 

10. — lusitanuf y 

11. — hqlteut, 

12, — gtgAniens ? 

Garbars„ 

Czarnonog. 

Tem&k. 

Luzytańczyk» 

Rdzawek. 

Olbrzymek. 

*3- — eynamoneus, 

*4- — feßitffis , 

ï 5- — dep far ins , 

16. — atratui y 

r 7*— Itneatus y 

18. — fptnibarbis y 

Cyuamonek. 

Galonek. 

Smclak. 

Cygan. 

Krefkowiec. 

Kolcebrod. 

I 9’ — hifawAtits y Czarąowjłgg*


2o. Certmbyx flaaatui , Piajktî.trcz. 

11. — b&rbicornis, Brodorog. 

22, — amtniraüs , Szyper, 

23*— bâtas , Kopytorog. 

24. —■ r«Æ/z.r , Kolcorog. 

*5- — nraneiformis, Paiąeznik. 

26. — fenûs y Ciernik. 

27. —- fariuofus f Mącznik. 

28. — ferruginous , Zelażnik. 

39. — deprefsus, Płafkogrzbiet. 

3°* — qaadrimaculat: Kolcogrzbiet. 

3*- — glaucus y Se le dyne k. 

32* — nebuUfus y. Obłoczek. 

33- — b îff i dus y Kolec. 

34-— defèrtus, Bladowflęg. 

35-—fuccinttus, Zołt«wJłęg, 

36-— ѵігеяг y Zielonek. 

37*— tncfcbamt y Piżmowiec, 

38- — fvaveolens f Pachniçtko. 

39‘— alpiuus y Kamiennik. 

40 — capensis, Afrykańczyk* 

41. — œdilis t Szafarz. 

43. — futor y Szewc. 

43* — cerdo , Latacz. 

44. — auricomtts > Złotowłos, 

45. — textot f Tkacz. 

4Ô. — tri flis У Żałobnik. 

47-— c&rinatus y Pieniek. 

48-— fuligiuator y Kominiarz. 

49* — C&quus y Kucharz. 

50. — cursor , Biegus. 

5T< . — lamed y Uibrayfkie. L. 

52. — tneridianus, Dziemmk. 

53- — noftis, Nocnik. 

54“ — inquisitor y Ploodrownikt 

55* , — bœbleri , Kieler.

58 

56. 

57- 

58. 

59óo 

. 

61. 

62. 

63. 

6 4 . 

65- 

O W A D 

СегдтЪум bohdeudri, Rubinek 

> fe r 

—pedeßris, 

— glicyrrhizA y 

— carcharias, 

— juven eus , 

— furinümus , 

— pumttatus, 

Afrykanin. 

Piecbotnik. 

Lukrecya. 

P s tar z. 

Młodzik. 

Sur y name zyk* 

Kr of ko wie с. 

Drahiniarz. 

Osefnik. 

— fealaris, 

с ar du i у 

ÓÓ. hieroglyphkus > Pismiemtik. 

6 7. — trilineatus, Trzykres. 

68. — linearis, Kresowiec. 

6 9 . — cyltndrictts t IVafeczek. 

7°. — populeus , Торѳ/owiec. 

71* — oculatiis, Tarezook. 

7*2- r&mphygens y Zołtoplam. 

73- irroratus , Rosowiec. 

74- — Z9narius , Pafowiec. 

75* — cmrcuHon&ides > Podryieczek. 

76. — ferraticornis, P'tlorog. 

-77. — perforatus , Dziurawiec. 

78. — hifpidicornis y Kolcorog. 

79- — rußieus y Chłop. 

80. — Imridus y Brunatek. 

81. - f emira tus 9 Czerwonoad. 

82. - vio-laceus. Bïçkitek. 

■ aur atu s , Złotek. 

§* 

8 4 . -flor a lis y Kwiatoszé 

«5. -ftigma y Znak. 

86. ■ ßriatus , Brçgowiec. 

87. - variabilis y Nießatek. 

88. teßaceus y Czerwieńczyt. 

8 9 . ■ bajulus y 

90. ■ finnicus y Finlandczyk. 

> 1. ■ liciatus y 

JPffiJkowiec.

35 


92. Cerambyx umłatus, ОШсхек. 

93- — fànguiugus, Krvtüwnik. 

94. — с а flattens , Kafztanek. 

95. — с ant h ar inus у Janek. 

96. — ebuiinus y Bzowiec. 

107. Z pomiędzy tyrh , Kamiênmjk ( Ceram« 

byx ałpinus ), ieft wyrażony Tab: 1. Fig: ó. 

Chrząfzcz właściwie się w Szwaycarach znay- 

duiący y ms piersi kolące , pokrywy ftrzydłowe 

tępe , czarnym palkiem i czteroma czarncmi 

plamami naznaczone. Rożki są długśe knoto- 

wate, Kolorz wierzchu ieft błękitno czarny, 

od spodu błękitny. Wielkość wynosi około cala 

długości, a 2. linUe szerokości. Drugi tegoż 

Ro izaiu Drabiniarz ( Ceramhyx scalarłs ), 

ieft Fig: 7. Gatunek ten rzadko się znayduie 

■w Europie , i ma imie ftąd , że na iego pokrywach 

ieft kresa nakształt półdrabiny. Koior 

ieft czarniawo brunatny z niektóremi żołtemi 

plamami. Wielkość wyno/i 7. liniy długości , 

a 3. szerokości. 

108. Rodzay VII. Klefzcz ( Leptura ) , ma 

wąfkie ogonki, i pokrywy na Ikrzydłschj miękkie. 

Gatunki są: ledne maiące piersi okrągło 

podłużne, drugie okrągłe i wypukłe. 

A. Z piersiami okrçgît podiuznemi 

1. Leptura aquatic a y Wodopływ. 

2.— melonura, Czaruozad. 

3. — rubra y Furpurêtarcz. 

4. Jpnguinolenta, Krwaôjkrzydt. 

5. — violacé a , Różanka. 

6 — teflacea , Dachówka. 

7. — reveßita , Czaruokryw. 

g. — virens j Zielonek.

6© O W А В 

д . Lep tur я [ в r tee а , Jedwabni*. 

10. —- quadrîmflculata ,Сz ar и ер lam* 

IJt, — interrogaîionis , Pytaunik■ 

—fexmaculala, Kropkobrzeg• 

13. — quadrifasciata f Czterawfi'çg. 

ją, — Attenuata, Wqjkowiec. 

15. — nigr* y Wielbtydek- 

B. Z piersiami okrqgUmi i wypukfemh 

v6. — •wirgima > Panna. 

i7. сellaris , Czerwonofzyi. 

jg. — rnflica , Pospolitek. 

iç — myßica, Pßrokacz. 

so. — mafsiüensis f Pßrokatek. 

2 i. — alni y Olfzowiec. 

22. — detrita f Prz kkres. 

23, — arenata > Tçczokras. 

24 — verbasei , Dziewanmk. 

25. — ariet is y Baran. 

26 •—prœufla ) Karzełek. 

27. — linearis y W#ßobrzrtcb. 

109. Roełzay YIIL S. Jańfla Macha ( Cm* 

fckaris ) , w Aptekach zowie si§ Mucha Hi- 

fzpaóika , u syftematyko^ zaś są to Chrząszcze 

ftąd znaczne, że* m*ią szczotkowate rożki, 

piersi obwodzone i krótsze od głowy 9 pokrywy 

fkrzydławe miękkie i gigtkie , boki tyłu ciała 

w palki brod&weczkami osadzoue. Jedne mais 

piersi płalkie, drugie okrągłe. Gatunki s% 

naftępui^cf. 

A. Z piersiami ptaßiemi. 

i. Cantbaris fangu ino lent: Krwawnik, 

v.. — fufia y Br udek: 

3. -г- livida f Ołowozyk. 

\

CHRZĄSZCZOWY. l i 

4. Cantharis rufa ; Czerw&notarcz. 

5. — ok/cara, Rdzawobrzeg. 

6. — lateralis > Zoïtobrzeg. 

7, — œstea , Miedniczek. 

g. — bipußulata, 

9. — pedicftlaria f 

10. — fascist a , 

Czerwoneofirg. 

Wfzawiec. 

Czerwono-,vflçg. 

11. -— biguttata y Zïtooflrz. 

12. — mist ima, Dçbowka. 

13. — cordiacoe : Serdeczuik. 

\ i 4 - — albicans, ZâitQCZOÏ. 

i 5. — te fi асе a , Bruvatmtarez. 

ió. — atra t Murzynek. 

17. — psttiaata f Grzebienhrog. 

18« — ferrata , Piforog. 

19. — tropica у Tropik. 

го. — peclinicorms , Piórnik, 

В. Z piersiami okrçgïemi. 

21. — ѵЫасеа, Fi let veogrzbiet. 

22. — cœrulea, Błgkitwcś&ń. 

23, — viridifsima f Ziehny iedwab. 

24. — wirsscens f Mysiiwfka suknia. 

25. - dermeftoides } Pedchrzęfzczyk, 

26. — uavalis у Mayuk. 

27. — melanura, Czarnonog« 

Ho. Rodzay IX. Zadokoz (Necydalis), ma 

gatuaki, których p»kry wy fkrzyałow* nieco 

mnieysz* od ikrzydeł. . Ogon ieft potedyacZy. 

Jedne* są г pokrywami krotkiemi pospolite, dru* 

gie z ko óc ta te mi. 

A. Z pokrywami krótkiemi. 

1. Necydalis major > Olbrzym. 

2. — minor, Karzeł. 

3. — umbellatornm ) Malowidh.

6 2 OWAD 

В. Z pokrywami kończatemi, 

4» Necydalis cœrulea , Błękitek. 

0. — atra y Czerniec. 

6, — rufa f Czerwienieć. 

rju — glaucefcens , Siwiec. 

g. —flavescem, Zottek. 

g, — podageariœ , Dzięgielask. 

10.— simplex, Cienkoud. 

11.— brevicémit, Tfporêg. 

m . Rodzay X. i oftatni tego Rzędu , Szczyp 

pawka (Forfieula), zawiera Owad nim pod 

tym imieniem znaiomy, który іа^ щ*таЦ czyni 

w Ogrodach, osobliwi© w Kwiatach , szkodę, 

tak omylne ieft zdanie, że ludziom w u- 

szy włazi. Ogon ieflt iak nożyc» rozdwoiony. 

Gatunki są tylko te trzy n*ftępui$ce: 

1, Forficula riparia , Lędowiec. 

г. — auricularia , Wielka. 

3. — minor у Mała. 

R O Z D Z I A Ł iii. 

0 Owadzie Swierczowym. 

112 T> Ząd II. Owadu nazywam Swierczowym, 

od nsyznaiomfzych nam Świerczów. 

Są to zaś te , ktdre tylko иаац półpokry wy aa 

Jkrzydłach, Hœmiptera u Syftematykóftr zwane. 

Znakiem powfzechaym tego Rzędu ieft , ze 

Owad tu należący , ma py

CHRZĄSZCZOWY, Ö3 

113. Skrzydeł liczba tu ieft różnai łecfne 

тяЦ г. drugie 4. Samice niektóre weafe są 

bez Ikrzydsł. O wad tego rodzaiu częścią niesie 

iais} częścią żywo rodzi. Odmiana sie dziele 

przez pół-zupełną poczwarkę. 

114. Rz|d ten nie ma żadnego podziału , tylko 

zwyczaynie na Rodzaiö się dzieli, których 

ieft XV. i które podzielę na dwa Paragrafy. 

§• i. 

Owadu Swierczowego Rodzaie pierwfze. 

— 115. Rodzay I. Karaczan ( Blatta ) , zawiera 

-6w Owad po wielu mieyscach znaioruy , w ciemności 

się косііацсу , w izbach, piecach, i t.d. 

miefzkaiący. Prócz pospolitego , są i niektóre 

gatunki cudzozlemfkie. 

i. Blatta gigantea , Jndyiczyk. 

a. — agyptiaca , Eg ір с zyk. 

3. — Jiiriaamensit, Surynamtzyk. 

4. — amerieana, Amerykańczyk. 

5. — ttivea, Białek. 

6. — africana, Afrykańczyk. 

7. — orienta lit , Mogolczyk. 

8. — lapponica y Lapończyk, 

9. — astatic a , Azyaftk. 

10. — germanica , Krato wiec. 

ii. — obloagata f PüdUiznik, 

116. W jndyi Karaczany, nazywają się Ka~ 

kerlakami: są w lasach tamecznych wielkie na 

3 cale. Blatta gtgantea , są śiniąc< , ciemno-bru- 

natne, pokrywy fkrzydłowe maią czerwonj- 

żołta we, 

— 117. Rf>dzay II Kniatopsuy ( Thrips ), zawiera 

ów Owad bardzo drobay , który tu i o w-

6 | O W A D 

: . . J 

dzle po kwiafcatb rożnych roślin ikaczący P&lowiec. 

6 .— umbraculatus> Kapturnik. 

7. — cenvolütus у , Kçtojkrzydï. 

§. — l&xmani у Laxmarek. 

— 120. Rodzay I.V. Skoczek ( Acrida ), ieft tak 

podobny poprzedzaiącemu , że nie wiem , dlaczego 

późniejsi osobno go oddzielili, lubo Linlisusz

ŚWIERCZOWY 

îaeùsz razem pomieścił pod Świerczami. Cała 

znacznieysza różność? zdaie się bjć większa 

podiüiuosc ciała od Świerczów: aie trzeba 

tu prze ięż mieszać owych Koników , które 

nieco daiey w Rodzsiu IX. wymienione bę 

dą. Gatunki są: 

1. Acrid a na sut a ? 

2. — brevicûmis, 

3. — unicolor f 

Ą. —- variolosa t 

5. — oxycephala y 

6. — [errata , 

j. — carinata, 

g. — bipunttata, 

9 — fubbulata y 

10. — luna, 

Nosal' 

Krótkorog. 

J e dno farb. 

Krofiawiec. 

Łopato głów. 

Piłata rep. 

Gïadkotarcz. 

Tępogłow. 

Łys Jkrzydf. 

Turecki miesiąc. 

— 121. Rodzay У. Szarańcza ( Locufta ) , ieft 

także u Linneusza z poprzedzaiącemi złączony, 

u poźuieyfzych zaś oddzielony. Ov/ad tu należący 

, bywa większy od poprzedzaiących ? ma 

iroźki nitkowate , ogon poiedynczy } i znaczni« 

ieft szkodliwy , iako się namièni w Czesci II, 

Gatunki są naftępuiące. 

i, Locußa elephas , Słoń. 

z. — fuccinfta f Zołtopas. 

3, —• crifiata y Czubatek. 

4. — morbillosa , Platnowiec. 

5. — miliaris у Krofiawiec. 

6 — bœmotopa % Kosmatsud. 

7. —■ migratoria f Wędrowiec. 

8. —■ tartarica , Tatar. 

9. — variegata , Pisanka. 

10. — c&rulescens , Czarnottflęg. 

it. — furinamensis , Surynamigc. 

12. — italica y Włoch. 

13. — ftridula y Kraiowiec. 

TOM w . E

66 O W A D 

1 4 . Locufia с œ rule a у Skaïowiëc. 

*5- — carolma, 

IÓ. — obfcura f 

Karolińczyk. 

Afrykańczyk. 

1 7 . — muricatm f Kosmate k. 

18. — sibaricus y Sybery’tczyk. 

19. — fuica , Brtidek. 

2,0 . — flava ; Zofooplam. 

21. — apricarius, Szwed, 

22. — viridula f Biaiobrzeg. 

2 3. — miniata , Cze rwono fkrzy di'. 

a$. — varia bilis , Pßrojkrzydt. 

2 5. -— falina , Solowiec. 

2 6. — bigbttata y Długo krop. 

27. — rnfa у Siwojkrzydt, 

~ danicus y Duńczyk. j 

29. — harstbensis y Biirabeńczyk, 

3°* — £ rof i a * 

3 1 . — tibialis у 

Krwawoud. 

Zęboud. 

3'2- — fpinulosa j 

33- — pedeflris, 

34- —- perspicillata ; 

3 5 ‘ — fqiusrrosa, 

12 2. Z pomiędzy 

Cterniofzyy. 

Biegus. 

Okularnik. 

Parfzywiec. ' 

tych Plantowiec ( Locu> 

ft a morbjllosa ) , ieft wyrażony Tab: 1. Fig. 14. 

Pokry wy fkrzydłowe u niego s

2)3 

ŚWIERCZOWY. é7 

4. Tettîgonia conocephala > Krfglogtow» 

5. —• ehngœia, 

6 . / g d û y 

7. — lamellosa, 

8- — ocellata , 

g. — acumiuatus, 

Î.O» —— , 

11. --- fugofus , 

12. — coron atut, 

13. —• aquilinia , 

14. — melauoptera } 

*5- ~~ fafligtüta . 

16. — coriacea > 

17. — viridifsimut y 

jt B« “— cineraria , 

19.—- verrucivirus t 

10. — , 

Pûdïuzfbïk. 

Pieniek. 

Udoltié. 

Skrzydło ok. 

Oftr'ttk- 

Trzyok. 

Marjzczek, 

Ctsavz. 

Szeroko (krzydï. 

CzarmofitrzydL 

Długok»lec. 

Skorkokryw. 

Szpada. 

Popifflauk. 

Brodawka* 

Poczwara. 

124. Rodzay VII. Peczwara ( Mantis ) ? ma 

kształt okropny' i poczwarowaty Gatunki tu 

należące bywały d*vn>ey zażywane do ror 

żnych wróżek: eą niby Szarańcze osobliwszego 

kształtu , których fkrzydła pargamiaowate s$ 

zwinione, piersi podłużao spłafzczone, i równoboczne. 

Niektóre łaż^c po drzewach , czynią 

podofeienûwo , iakoby się liście na drzewie z 

mi&ysca na mięysce przenosiły. Gatunki s|; 

i. Mantis gigas t Olbrzym. 

1. — phthisic a у Pieniek. 

3. — siccifolia f Lißek. 

4. — gongylodes y Pypeâ. 

5n — religiota y Europęyczyk* 

6. — penuicoruis y Piororog. 

7. —^ krachyptera, Kró tkojk rzy dt. 

8. — »rattria y Nabożjticzuk. 

9. — irrtrata y Xropkowiec. 

io. —pręcaria, Bs.zyjzczf.

óg O W A D 

11.Mantis Carolina, Obłoczek. 

12. — pettinicornis j Chińczyk- 

13. — Ъ i с omis y D ur o g. 

14. — tricolor у Okoucb. 

i , — fl г и m aria f lVo {o nos. 

1ó. —• nzcydaloides y Sur у п я т е Zyk. 

.125. Z tych Mantis siccifolta, ma pokrywy 

fkrzydłowe сак długie , iak cale ciało , zielone 

i liściowi bobkowemu podobne: że widzsc go 

na drzewie z podz wieaiem liście chodzić sie 

zdaią. Mantis precaris, ieft żółty , niegdyś ѳ Lichtarz. 

4. — fbcsphorea y Cietnnożar. 

5. — no£livida , Nocowidz. 

6 . — luccrnaria t Pochodnia. 

7. — flammea y Ognik. 

8- — tr une at a , Krótko jh-zy dt. 

9. — europæa , Europeyczyk. 

127 Z tych Fuigora latsrnaria znayduie fie 

w Surynam Jeft to Owad niemały ? тацеу na 

przodzie głowy iak czapeczkę , która, w nocy 

znacznie świe;i? a w dzień wydaie się bydź pęcherzykiem 

przeźroczyftym л czerwono i zie~ 

/ 

)

ŚWIERCZOWY. 

Jono brçgowatym. Tndyanie cîiowaig gô w po. 

miefzkaniach, i przy iego świetle czytać można. 

§. 2. 

Owadu Swierczowego Rodzaie ofiatnie. 

—- 128. "Rodzay IX. Konik (Cicada).r ma nie-, 

îakie podobie-ńftwo do Świerczów . z ta tyi- 

fco rcznicą: że nie mieszka na ziemi , lecz na 

drzewach. Gatunki tu należące świergoczą 

prawie iak Świercze, maią pyfk ku dołowi nagięty 

, 4. wtfzaee pargaminowate fkrzydła , i 

pospolicie nogi sposobne do fkakania. Jedne 

są liściowe , fêliaceœ : drugie krzyzami naznaczone 

, cruciatœ: trzecie śpiew»iące i nicfkaczą- 

ce , manniferœ: czwarte fkoczki , ranatra fait, at o- 

riœ: piąte z opufzczonemi. Skrzydłami deflexœ. 

Ä. Liściowe. 

1. Cicada rhomb&a , Trawnik, 

î2. — joli at a y Liściotarcz» 

3. — fronditta j Gałązkotarcz. 

4. — squarnigera , Łufietarcz. 

B. Krzyżami naznaczone, 

5. -- crux y Krzyż. 

6. —■ cornnta f Rßg- 

7. — aur'tta y Ucho.: 

C. Spiewski nîejkœczQce. 

/ g, — ciliarit y Rogćwczyk. 

с ). — quadrifasciata , Cztercfas. 

10. — bifasciata y Dwu}as. 

11. — f ortnicata . Przejklepek. 

12. — ftridult1 y Zgrzytać z. 

,

7° Ô W А В 

13 

Cicada capcnsis f Kapeńczyk. 

1 4 — b лто to des , KrwawakoL 

— q u e r u l a y Tęczyk. 

*5 

IÓ — plebsja у 

17 — orni , 

18 -г— brasina f 

19 — repanda, 

2 0 — reticulata , 

г i — tibicen, 

2 2 — feptendecim , 

Olbrzymek. 

Pospolitek. 

Trawok.&s. 

Szerokojkrzydł. 

Sieciojkrzydł. 

G zdziel. 

Siedmnaßek, 

23 — violacea > Ffoletek. 

D. Skoczek. 

24. ■— fanguinoîenta > Krwawowflęg. 

25. — coleoptrata , Twardotarcz. 

26. — Jfumaria f Plwacz. 

27. — nervosa , Żyła. 

28. — • lencopbtbalma ,r Białook. 

29. — albifrons Biafoczcł. 

3°* — Uncoce'phala> Białoglow. 

— lateralis, 3 l- Biabfkrzydt* 

32. — flriata , Białekês. 

33- — - lineata, 

34- — popttli r 

35- — fiavicollis, 

36* flava y 

37*— im err up ta f 

38. —

45 

«6 

47 

48 

49 

50 

5 1 

52 

Cicada leporissa , 

— с unie ul at i a y 

— rubra y 

— viridis, 

— ù nr at a f 

— ulmi y 

ГОіЛ y 

ceryli f 

ŚWIERCZOWY. 

Za Qczek, 

Króliczek. 

Brimatnofirzydł. 

Zielonejkrzydf. 

Złotofkrzydł. 

W ązowtec. 

Roiowiec. 

Lefzczyaowiac. 

129- Rodzay X. Flußwa ( Cimex ) , iefł po 

domach znajoma. Lilzka tego Rodzalu tym się 

tylko różni od zupełnego zwierzęcia f że nie 

ma ikrzy del. Wicie gatunków żyie na różnych 

drzewach i innych roślinach ? znayduiąc się w 

■wielkiey liczbie. Samica niesie bardzo wiele 

iay. Są chciwe krwie ludzkiey i innych zwierząt, 

oraz Owadu i soku roślin. Maią pyГк 

bardzo oftry: i pospolicie są śmierdzące. Wielorakie 

są ; iedne bez fkrzydeł: drugie z długie- 

mi tarczami: trzecie z tarczami £korkowatemi: 

czwarte ikorkowate płafikie: piąte cierniste na 

piersiach: szofte podłużno-okrągłe, bez cierni: 

siódme z rożkami szczotkowate*« i: ósme podłużne: 

dziewiąte z długiemi rogami*, dziesiąte z 

kosmatemi nogamt: iedenafte cienkie , długie, 

A. Bez ßirs&ydei. 

1. Cime ft lettucularis, Damowięc. 

В. Z dïtigiemi tarczami. 

2. — ftoçkerus у Be&galczyk. 

3. — drmrœp, 

4. — fabricii , 

0. — nêbilis, 

6 — (carabœoides f 

7* — m aur us, 

8. — lineatus, 

Druryczek* 

Fabrycjusz. 

Slachctks. 

Cbrssęfzc zowie r. 

A fry капе кук. 

Krejkewiec.

O W A D 

9. Cintex gram'micus , Trawnik. 

30. — fuliginosus 9 Kominiarz. 

i г, — arabs y Arab. 

12. — ferratus y Ko 1 со za d. 

13. — fiolidus у Głupiec. 

14. — hißrio , Harlekin. 

С, Z tarczami ßork^watemi. 

*5- — grylloides , 

16. — littoral is у 

Swierczowiee. 

Lądowicc. 

*7- — TUgofuS , ^ 

18. — clavicornis , 

Zmarfzczek. 

KlinorogĄ 

D. Skorkowate Pfaßie. 

19. — corticalii, Korowiec. 

20. — betulœ y Brzozowiec. 

a i. — ero fus y Brzegotarçz. 

22. — ßlicis y Paprotnik. 

-— car dut y 0/ètek. 

24. — rhomb eus, Rombus у 

E. Cierniße na piersiach. 

25* — bidens y 

26. — rußpes, 

27. — iStericus y 

28. — floridanus y 

29. — hœmorrhotif} 

Dwuzçb. 

Czèrwononog. 

Zbïtaczek. 

Florydanin. 

KrwawoBrzuch. 

3°- — marginatut , 

3 1- — bipußiilatut y 

32* — fcaber. 

33-— pnnhus y 

34- ypßiQn t 

35; — clipeatus y 

3Ö. — punftjtus у 

Obwódka. 

Wierzchokrop. 

Ko s matek. 

Tur czym k. 

Ypsylott. 

Głowotarcz. 

Pierścienionog. 

37- — hemorrhoidalis у CzerwoMozad. 

38. — valgus. Krzywonog.

ŚWIERCZOWY. 

39. Cimex quadrifpinoftts , Czteroząb. 

40. — acantbaris , Kolec. 

F. • Podłużno okrągłe Bez cierni. 

Ąl. — viridulus y Zielonek. 

42. — peregrinator ? Podrożnik. 

43- 

— bipu» flatus , Kropka. 

44. — fexpunttatus ? Czarnokrep. 

— 45- grifeus, Siwiec. 

46. — interjlintttis y Miefzanięe. 

47. — bac с arum y y agodnik. 

48. — dumo fus у *Malinowiec. 

49. — variolofus у Ospa. 

5°. — jumpertus f Jałowe Zyk. 

5 t. — prasius у Trawniczek. 

52. — cœruleus y Błf kitek. 

53- — moriô y 

54- — lineola y 

55* — oleraceus, 

56. — biguttatus y 

Murzynek. 

Krofika. 

Ogrodniczek. 

Białokrop. 

57* — bicolor у 

58. — or natu s y 

59*— feßivus y 

óo. —» ruber y 

61. — acuminatus, 

62. — leucocephalus f 

63 - -- minutus y 

64, — criflatus y 

65. — collaris y 

Dwufarhiczsk. 

Widïogon. 

Pßrokatek. 

C&erwieńczyk, 

Oßrze. 

Białogłow. 

Malec. 

Czubatek. 

Gwineyczyk. 

G. Z rożkami szczotkowate mi. 

66 — perfonatus y Machowie с. 

67 — longipes y 

68 — brander't y 

69 — trifasctatus 7 

Błago nog. 

Barbarzya. 

Trzywflęg. 

7° — femißavus , Fułżełtek

74 

O W A D 

7*- 

72, 

__bignttatus ) 

73- 

— annnlatus, 

74- — ater , 

75- 

— gotbicus y 

Czerwononog. 

JDwukrop. 

Tierściennik• 

Czerniec. * 

Gêtlandczyk. 

H. Podłużne* 

76 

77 

78 

79 

80 

81 

82 

83 

84 

85 

86 

87 

88 

89 

90 

9 1 

9 2 

93 

94 

95 

ęó 

97 

98 

99 

100 

JOI 

102 

J03 

104 

— indus у Blado kres* 

— lanarius , Krwawomaz. 

— hyoscyami f JDziędzierzawiec. 

— equeftris, Rycerz. 

— apterus y Siep* kr y w. 

— œgyptius y Egipczyk. 

— andreœ y Kr zyzak. 

— (axatilis y Kamiennie zek. 

---- Çuccitlttus y Fenfylwańczyk, 

— pabulinus y Futro wie с. 

— karmii y Zoüosîerà. 

— frpercilioßts y Br wic ze k. 

— pratensis y Łąkowiec, 

— campestrès y Polo wie с. 

— melanocepbfilus y Czamogfow. 

— hißrionicHs y PßrokAce. 

— ntnbratilh y Cien>o*?iec. 

— nemorstm > Leśni zek. 

— cafticontis y Pokryworog. 

— faltetorius y Kuglarz, 

— triguttatns y Długokryw. 

— arenariur } Piaskowiec. 

— pini y 

yodłowiec. 

— clavatut y JClinowiec« 

— rolandri y Po ikry w. 

—.ferrugineux y Czarnotarcz. 

— nigripes y Czarnonog. 

— balteatus y Po dp as ante с. 

— lanatus y Wei'niczek.

43 

105. — lœvigatus, 

ïo6. — virent f 

ioj. — dolabratusy 

log. — calens у 

T09. — ßriatus ? 

110. — gronovii , 

n i . — erraticMt} 

n a . — ferns y 

Î I 3 . —*рорміі y 

114. — uimi y 

115. — silveßrif y 

г 16. — mntabilit 9 

ŚWIERCZOWY. 75 

I Z długie mi wg am i* 

G-łsdkogrzbiet. 

Zielonek. 

Dłotkowiec. 

Ogniczek• 

Krejkatarcz* 

Kwefiarz. 

Błędnik. 

Myśliwiec. 

Topolowiec. 

Wiçzowtec. 

Letniczek. 

Powietrznik. 

К. Z kas mate mi nogami, 

117. — pbyllopus у Liścionog. 

118 — calcar atus , Oßrogonog. 

319.— abietis, Swierkowiee. 

l i o . — К ar me sinus у Karmazynek. 

12 1. — lacußris , 

1 2 2 . — ßagnorum , 

1 2 3 . — vagabundus у 

j 24. — tripularius у 

12£. С0ГуІІ у 

L. Cienkie i długie. 

jfeziernik. 

St a w ni k. 

Wałęsach 

Kotnaromec. 

Leszczynswiec. 

130. Tab: I. Fig: 15. ieft wyrażona pluflcwa 

Amerykańflka bez flcrzydeł: Girnex erojhs. Je*t 

ona czarna, żołreisi krelkami i kropkami u- 

pftrzona: rożki ma klinowate: wielkość wynosi 

7 Uni у długości, a cztery szerokością 

131. Rodzay XI. Zadopływ ( INotonecta ) , zamyka 

Owad sposobny do wfteczatgo pływania 

ла wodzie. Pyîk fna zakrzywiony: fkrzydła na 

krzyz założone , z przodu ikprkowate: zadnie

? б 

O W A D 

nogi kösmafce i do pływania sposobne. Nay- 

dujg się wszędzie na błotach i kawach: znaczne 

są po grubey głowie , wielkiey czarney 

tarczy , i wyftawaiących oczach. Gatunki są: 

1. Notonecta glauęa , Grzbietopfyw- 

2 . — ßriata , Pafiowiec. 

g. — mtnutifsima y Ziareczko. 

4 . — indica , j ndyiczyk. 

g. — atomaria y Karlica. 

Д32. Rodzay XII, Niedźwiadek wodny ( N epa 

), zawiera ów O w ad , który 2gadza się w sposobie 

życia z poprzedzającym , a w kfztałcie z 

UNiedźwtadkami , o których sié dîîey namienî. 

Przednie nogi nie są na piersiach , lecz na głow 

ie, i rakowym nożycom podobne. Gatunki sa: 

i. Nepn gra nais , Surynamcżyk. 

'2 . — rubra y Çzerwono£yï. 

3 . — fusca y Marfzczek. 

4 . — atrd , Murzynek. 

g. — einere& y Europeyczyk. 

6 . — cimieoides , Podplußiew. 

>j. — linearis , Jgielnik. 

133. Rodzay XIIT. ÏVtfz Roślinna ( Aphis ) , 

zawiers ow drobniuchny Owad , który na liściach 

niektórych Rośiin , osobliwie drzew , w 

miszłiczoney liczbie łażąc , one tak wysysa, źe 

i drzewa częftokroć usychać muszą. Docieczono 

y że gdy fię iedna para z sobą parzy , na- 

ftepcy aż do to. pokolenia , bez nowego parzenia 

sie y rodzić mogą. Gatunki maią imiona od 

Roślin , na których się bawig. 

1. Aphis rïbis , Porzëczkowiec. 

2 . — pafiinacĄ у Paßemakowtec. 

3. — ulmi, Wiązów id с > 

4 . — fainbitci , В łowiec, 

g. — rumicis,

ŚW IERCZOW Y. 77 

6. acetosœ y 

n. — iycbnidis y 

8. — , 

9 * —- rojai ? 

10. — nympheœ , 

i i . — ff/idS , 

12. — brafiicce, 

I 3* 

— craceæ , 

14. — Ia&uca y 

Il5* — (bnchi » 

J ' 

IÓ. — cirsii , 

*?• — car dm y 

18. — tana с ей y 

19. — absynïhii y 

20. — jaceœ , 

S&çzawiowiec. 

Foletkowiec. 

Trześniowiec. 

Różowieć. 

Grzybieniowióc. 

Lipowiec- 

Kapußowiec. 

fVykowiec. 

Sałato wie с. 

Mleczowiec. 

Szczecinowiec. 

, Of'etowiec. 

Robącznikowigc. 

Piołunowiec. 

j akubowiec. 

21. *— bsiulœ y Brzozowiec. 

22. — roboris y 

Dębowiec. 

23*— f al* > 

24. — querctis y 

Bukowiec. 

Dçbczak. 

25. — pint y 

Sosnowiec. 

26. — falicis y Wterzbowiec. 

27. — popali y Topolowiec. 

28. — trémules y 0 [owiec. 

29. -— burjàriœ y Tobołkowiec. 

3°- --- lirt'tC& y Pa kr z y wiowięc. 

3 1-— aceris y JCloąowiec. 

32- — atriplicis y Łobodowiec. 

33 ■ — pifiaciœ y PtjiacowieC. 

. 134. Rodzay XIV. Karmazyntk ( Chermes ) , 

ma drobny Owad żywiący s*ę wysysaniem liści, 

lataiący i Ikaczący: który wvfzuct pewn^ białą 

materyą cukrowata , i w sposobie życia wiele 

fie zgadza z poprze Jzaięcemu О vai ren ma 

cztery zwieszone lkrzydia; piersi garbate, i 

nogi do flcakania sposobne. Gatuafci s$:

7g O W A D 

г. Cher mes graminis, Trawofiacz. 

2. —- ulml » 

Wiąaofsacz. 

3 . — с er aflil f Rogo wnik ofsa cż« 

4. — pyriy 

Grnfzofsacz. 

g, — sorbi f 

j f arzebinofsacż, 

6. — calchœ, Białofśacz. 

rj ' — buxi i 

‘Bukfzpatttoßacz. 

g — articA y 

Pokrzywo s ас S', 

p. — betutœ f 

Brzozofsacz. 

10. — alni f 

Olfzojsüczi 

11. —■ quer eus f Dçbofiacz. 

ï2. — fa g i) 

Bukofsacz. 

13. — abietis f J oäiofsacz. 

14. — fa ite is y 

Wierzbo "sacz. 

»5. —fraxini y J “ esionofsacz• 

16. — a ceris , Klonofsacż. 

17' • / — ficus 

Figo f s ас z. * 

135. Rodzay XV. i oftacui r. eg о Rzgdu , mś 

Tagodkę ( Coccus J , w dzietny czeftokroć im 

liściach, albo czasem przy korzonkach roślin 

nieiakie wyroftki, klztałt îagodki msigee: są to 

Pôczwarki Owidu t*sgo Rodzaiu. Owad ta n , 

póki młody i*ft„ bi*g* po roślinach, potym ofiada, 

nadyma się, © krągłe u*, i trzyma się mocno 

Rośliny w wielkości ziarna pieprzowego: 

ä to wtedy , gdy sig ma odmieniać. 

Czerwitc tu należy. Gatunki są: 

I nasz 

i. Coccus besperidou y Pomarańczowiec. 

u. — aomidum, jpnspektowiec. 

3. — capensis, Kapehczyh, 

4. — ado a idu m f Adonis у 

5 — qutreus у Dębowiec. 

ó. ilicis t Karmazytto wiec, 

7. — beîulœ у Brzoz9wiec. 

8- — carp ini f Grabowiec, 

9. — иiini } H^çzowi&c.

ŚWIERCZÓW?. 7f 

1 0 . Coccus с or у l i , Lefzczynowiec. 

и . —- tiliæ f Lipowiec. 

12. —■ rufbi 7 G rbarzyuowiec. 

1 3 . — miricœ j Mtifiskatofowiec« 

1 4 . — çapreA 7 J WOWi&C. 

1 5 — falichy Wierzhcwiec. 

1 0 , ---- vitis t Winiowisc. 

17 — polĄuicus , Czerwiec 

ig* — filosellœ, Kosm rzkowiec. 

1 9 . — мъл u n i, .Dzikoiag® dowie c. 

20. — pbalœridis , Тглъпісхзк. 

21, — êxyacantbA y Głogowi ev. 

22. ----- C&ti y Kochenilla , 

1 3 6 . KochenilU u isas na farbę czerwoną przedayna, 

sąisgodki Owadu tego Rodzaiu suszo 

ne; w Amerjce на Roślinie Opuntia zbierane. 

Tak kofztowncgo kupna un.kuąćbyśmy mogli? 

owfzem z przedaży wiele zyßta’ß, gdybyśaiy o- 

koło Czerwcu r u nas się znaydu^cego , przyłożyli 

ftaraaia: będzie o tym mowa w Czgsci II* 

ROZDZIAŁ IV. 

0 Owadzie Mvtylowym. 

137. /"VWADEM Motylowym nazywam ten, 

^ który u syftematyfcózow;« się ( Le- 

pidoptera ) , Łujkojkr zydla , a co dlatego ■> że 

wfzyslek tu *ię -meszc-zący , ieft podobny zaaio- 

mym nam Motylom. Syftemacy zaś dlatego 

zowią Łufkofkrz у dłami, ze ósv rożnie farbowany 

pyłek ns ich flîrzydiach , s$ drobne łufki f 

£ołym okiem niewidziane. Prócz tego zeaku 

Rzędu tego , jeszcze to: &rzydeł ®»*i% 4 

iezjk zwinięty f ciało kosmtte.

8o 

O W A D , 

13g. Motyle ft ai a sie z liszek, albo gąsienic j 

màiacych 12. kupek oczu , szczeki , i trockie 

rożki. Csłla Gąsienica ieft złożona z 12. fta- 

wów, i ma na każ de y ftronië 9. otworów od« 

dychalnych: nog pospolicie by w* par 8 G^fi«:. 

nice dwosakie są wyrażone: iedaa gładka Ta~ 

belia I. Fig: 17. druga kosmata Tabi II Fig: i„ 

139. Pospolici«» 4 razy fkorkę z siebie zrzucaia 

i ftaią sie poczwarą zamkniętą, iaka naprzyfcład 

teft odrysowana, Tab: II. Fig: 2. lubo sa i inne 

rożne, Z tych poczwarek ftaią się Motyle 

; i częftókróć nayfzkàràd ieysza Gąsienic» 

naypieknieyszf?go wydaie Motyla , którego rożki 

zawsze są z wielu ftàwow złeżone, i który 

prócz zwyézayaÿch dwóch , ieszcze ma trzy 

kupki oczów. Pożywieniem Gąsienic щ różne 

i»«cia, Motyle zaś albo wcale nic nie iedzę , albo 

tylko rosę , lub sok 2 Kwiatów wysysaią , i 

iai î niosą dla rozmnożenia. }aia zaś s woie przy- 

к і е і а ц do liści, gałązek , i t. d. 

140. Piękność Motylów zwabiła wielu ciekawych 

oczy do siebie , iź i nay większe ich pospolicie 

po gabinetach są. zebrania, i przyrodzenie 

ich naywięcey ittft poznane. Między 

wfzyftkiemi piękne © nich wydał dzieło P. Rötel 

w Niemieckim ięzyku. 

141. Rzędu tego IV. sę podziały. Papilio , 

Motyl: Sphinx, С т а : Р Ь а І е я а , Zanocniea: Tinea 

> Mol: które w naftępuiących wymienia sies 

Paragrafach. 

..§• x * 

G w a d ]M otylowy właściwy. 

142. Podział ten I, zawiera właściwe M a 

tyle ,^( Papilio) , i to szczególnie te, które w 

dzień 

Г

4 Q . 

MOTYLOWY. 8* 

dzień Utaią. R&dzaiów tu ieft V. Rodzny Ï. 

Rycerz ( Eques ) ma dwoiaką odmianę: iedne 

bowiem maią szerokie Ikrzydła i piersi czerwone, 

a te-sig zowq Troianßiemi (Equités Trocs), 

drugie zowig się Greckiemi, (Equités Ächivi ^ 

które nie таЦ czerwonych piersi. Gatunki są: 

A. Rycerze Troianßie, 

i. — Papilto Priamus 9 Król. 

2. — bettor, Paź wielki 9 

3. — paris , Paź zi łomy , 

4. — b ff le eus ? Paź ź łobnye 

5. —polytes , Podkomorzy. 

6. -- troilus , Podkomorzyc. 

7. — deipbobus 9 Ogononos ? 

8* —pawma , Kamerdyner 9 

9. — gl аи с us , Obłoczek. 

io. — pelydoruf 9 Mato gon. 

11. — ancbifes , Strzainik• 

12. —pelydamus, Strzafo-wflgg* 

13. — mtmnou, Czerwonoplam, 

14. — agenor, Szerokokres. 

15. — farpedon 9 Zielonowftęg„ 

16. — œneas, Ziel опор lam. 

17. — panthous, Białoplam. 

18. —pandorus 9 Siedmiook. 

ip. — bele na9 Ziotoplam• 

20. — hecnba, Be ku ba: 

2i, — p b Heuer 9 Ftleuor. 

22. — pborbonta 9 F or bont a „ 

23----p her с ms p Paź mały* 

B. Ryserze Greckie. 

34. — теше laus 9 Atfar. 

Щ. — blyftet i Ulifis, 

T O M If'. F

26. papilio agamemnon f Miesięczkook. 

27. 2'7 — diomedts , Diomedes ÀJiQmeues , 

^8. - patroclus Bruna tn 0fikrzy dï. 

29. — pyrrbusf Dwuogon y . 

30. — jasifti , Pifarz. 

3 1- -— orontes y Białogon. 

32. — nitent, Zlotowßgg. \ 

33- — pbilottetes y Błękitnoofc. 

34* — ße lenes , Okoogon. 

35 — leilus f Paź StirynamjkL 

36- — ajax , 

Zcïtopole. 

37- — machaon y Paź Kro Iowy 

38 — xanthus , Klinoplam. 

39- — antilochus y Dług ogon 

40. — podalirius y Żeglarz. 

41. — p h i d t p p K S y Paź brunatny. 

42. — ja son . ZieloHoplam 

43- — protesilaus , Wdówka Peruwianßß 

44. 

Pradziadek 

45- — telemachus, Błękitnokres. 

40. — achilles } Argus wielki. 

47* medon y BiaUkoniec. 

48* ««Wł1 у Atłas wielki. 

49. — idomeneut 9 Atłas mały 

50. — demo le us 7 Pßrokatek Chinflè. 

51. — de mop boon 9 Marmur tiwy. 

52. — cs giß us , Zielonopflrokacz, 

53. — euripylus, Krwawoplam. 

54. — pelias , Sobolik. 

55* — amphitrion 9 Pułmiesiączek* 

56. — hippolytus f Amboińczyk. 

57. — meander t Wßgga błękitni* 

58- — thoas 

Wftfga żółta- 

59 — turnus y Cesarz. Ce 

£43- Rodząy II. Długojkrzydt >(krz ( Hełiconius ) 

zawiera te dzie me Motyle, które шаЦ Ikrzy 

dł* długie. Gatuaki s$ na%pui$ce;

MOTYLOWY. 33 

t. ffelicbuius apollo , Apollo Niefnièckt. 

й — mnemnosyne , Finlandczyk. 

в — Phra > ' Skïojkrzydï. 

4. —pasitbœ y Bi a f okres. 

g. — borta, 

Czerwonokref. 

& —-Urpsichere y Zfotoßrzydt. 

7. — calliope f Czamoflrzydf 

g. — tnslide , Czarnoßrzydt. 

g. — pslymnia f Pomarańczo Węjkrźyd-jt. 

10. — mneme > Pßroßrzydt, y 

11. — urania y Cbînczyk. 

±1, — euterpe y Białokrop. 

13. —- thallo y Zofä brzeg, 

14. — ricinti , Cudek. 

15. — antiochus f Antyoch y 

16. — psi dit y Kuiawa. 

17. — cbaritonià j JCuiawczyko 

ig. — cite , So fer a. 

19. — thalia f Białowfięg. 

ao. — œdeâ f Rûyfzczyk. 

21. — euryta y Czarnobrçg. 

22. — erato y Czerwonokres. 

23. — doris y Dory s. 

24. — meip omette , Czerwoaopas. 

25. — crategi y Białek pospolity. 

2 6. —fappbo y Wołgowiec. 

144, Ż tych Hèlicdntus Apollo wyrażony Tab; 

II. Fig: 8- ieft Motyl ieden z nay większych , 

i u nas znaiomy. G|{iemca iego mieszka na 

Rozchodniku i Łornignacie , ziołach. Motyl ten 

ma nog 6, rożki klinowate:' fkrzydła ku tyłowi 

okrążone f znacznie szerokie, które rozciągnione 

wynoszą około półczwarta cala. Skrzydła 

są białe nieznacznie żółtawe , maigee plamy 

i oczka , iak sj| w Figurze rozłożone. Plamy 

s| czaru*'-: oczka zaś są czarno cbwodzo-

84 OWAD 

ne , e w pośrzodkn żywo czerwone. Doln© 

ikrzydła *ą z wngtrzaey ßrony kesmato obwodzone. 

Środek ciała i ft czarny, siwo-żołtemi 

włolkami obrosły. Nogi są grubs, biała i brunatno 

miefzaae. 

- 145. Ro.izay III. Okręgfofirzydł ( Daaaus ) , 

zawiera te Motyle dzień j* , Których Ikrzydła щ 

dobrze okrążona. Jedne są b*ate, drug,*e pftro- 

kate: owoż wymieniaj sig ich Gatunki. 

X. "Danaus idę a , 

2 — *s п а е ar dii 9 

3. — brasicœ y 

4. -f— rapœ f 

f r — "aPh 

6. —■ bellica, 

7. —- sinapis t 

8. — tm m tfle , 

9. — daplidie , 

10. — demopbile, 

11. — acafla, 

12 — be Ha , 

13, — card amines y 

14. — руг епв у 

15 . — еѵ ірре, 

16. — ettpheno, 

17. — glaucippe , 

18. — ence don't a, 

19. — arptlt«?, 

20. — byparatff i 

a i. — damone , 

гч. — heteita , 

2 3- —fcylla, 

24. — becttbe f 

А. Białe. 

Białek Jadyijki, 

AnakardyL 

Kapufinik. 

Rzepnik. 

Jzdebnik. 

К а р fit 

Gorczycznlk. 

Barbarzynek. 

Afryk anek* 

Azyatek. 

Zoïtofntr. 

Brnnntnontieriączek. 

Rzezmbowiec. 

Żółtawe к. 

Biała wek. 

Trzykres. 

Czarnckres. 

Dziewigtnaßokroft* 

Czarny g ahn. 

Krwaw o żył• 

T y g r y s. 

Sie d,niog właz d. 

Obłoczkojkrzydł. 

Maślniczek.

25. Dauäfis trite, 

20.. — pyrantbe, 

. — pateno f 

28 — byale , 

39. — eleffra, 

3o- — etibule f 

3 1* — /енксе t 

32. — iphigenia f 

33* — philea y 

34- — cleopatra r 

35' — rhamni y 

3Ó — ecclipsis f 

37* —- javaf 

B. 

38. — mi di mus r 

39-— niavins у 

40. — zeteSf 

41. — cboeneus, 

42. — enceladtts j 

43- — obrinus, 

44 — dedalus f 

45- — tip bon, 

46. -- liriopfff 

47-— lucinda , 

48. — pimtb&us j 

49. — eribole y 

50. — perius, 

5 1- —’plexippus y 

52. — misippus y 

53* — e ripp us y 

54- — с hr y sipp и s у 

55 — j ai r us у 

56- — pygm

Вб О V/ А В 

59. Danaui cafsią f 

И 

MOTYLOWY. 

10. Ny mp halis feronia, O Litera, 

II . -— т&гм y 

2 2,. — tarpeja, 

*3 . — megera , 

.14., — œgeria, 

15'. — ligea , 

10., — laomedta 

17. — tisipbonë} 

18. — ІіЬул, 

19. — velleda, 

20. — lycaon y 

21. — galathea\ 

22. — femele 9 

a3* — Doris f 

24. — herfe, 

25. — hesione , 

26. — hermione . 

27. — phœdra, 

28. — leda , 

29. — helice > 

3 0*— hedonia , 

3 1*— dejanira f 

32- —jurtina , 

33- — jattira y 

34- — cardui y 

35 — joie y 

3 6. — tulbaghia ; 

37* — pipleus y 

S?- — lampetia, 

39- — iris y 

40. — janthe y 

41. -- phry ne y 

42. — popali 9 

43" — itto y 

B. 

Argus maty. 

Argus rußt. 

Wfiçgook. 

Argun pßrokaty. 

Mlehoplam. 

Argut połowy. 

Tyzyfone 

Srebrnoziarn. 

Wiedźma. 

LikaoH. 

Argus marmurkowy. 

Atłas EuropeyßL 

Dorys. 

Fioletek. 

Brunatnoßrzydl,\ 

Atłas niemiecki. 

Atłas pomarańczowy* 

Przekorog. 

Plamook. 

Czerwonook. 

Deianira. 

Piaßook Zcłty* 

Piaßook brunatny* 

Ofetek 

Ofetek Amerykańfki. » 

Piféok. 

Siedmoh. 

Szeióok. 

Błyszczak. 

Syheryiczyk. 

MlekoßrzydÜ, ^ ^ 

oczków. 

TopoliŁ ! 

Jno.

88 

OWAD 

44. Nympbalis, cydyppe, Futerk« marmurkqm. 

45* — * î ba > 

46. — axtiopa , 

47« — polycbloros У 

48. — urttcœ, 

49. — laodice , 

50. — С. album y 

51. — C. aureifтп у 

52. — ariadne у 

53* — dirce » 

54 — jathropbe у 

55 — с апис & у 

56. — amathea у 

57. — arûlvntba у 

58 — amphtnatnc, 

59. — ѵепШя у 

óo, — аіішепй , 

pi. —г leuc&tboe у 

Ьъ, — phaetasa у 

63 — ір hicieу 

64. — idmone, 

65. —■- , 

66. — anacæa у 

67. — janafsa , 

ćg. — sibilla у 

69. —- Camilla y 

70. — bo lina у 

71. 1— clytia у 

1 .72. — ne area , 

73 . — aceße, 

7 4 . — di do у 

75 — similis , 

76. — a [similis y 

77. — difsimilif y 

78 . — panopty 

79, — nattplia y 

Czernice. 

Płafzcz żałobny. 

Amelia wielka* 

Aurelia mała. 

Laodycea. 

Białe C. 

Złote С. 

Aryadne. 

Dyrce- 

Bladojkrzydł. 

Błękitno (krzy dt i 

Kropkofkrzydł, 

Pßrofkrzydt. 

Amfinomf 

W]ięga orderowa ? 

Błękitno wß^g. 

Ы й р р л . 

Faetuza. 

Biełowjłęg. 

Dvruwßeg. 

Brunatek. 

Murzynek. 

Błękitek. 

Kwef. 

Wfięgoplam, 

Murzyn. 

Plamobrzeg. 

Czerwonokoł. 

Żołtopas. 

Helikonia. 

jfed«akowiee. 

Mundur. 

Przeciwnik. 

Plameczka. 

Brunetka.

MOTYLOWY. ц 

$0 Nympbalis hypermmßra, Pflrypłafosk 

81 — nefea, Blado kres. 

82 — rumina y Czerwonokrop. 

83 — levana , Siatka. 

84 —i prorfa y Pokrzywka. 

85 — Іисша y Plantowflęg. 

86 — mature# , Purpuroßrzy d{. 

$/ — cinxia у Krefopïafzcz. 

88 — atbalia, Atalia. 

89 — p i I filla y JCosmaczek. 

9° — ourinia y Aurynia. 

9 1 — ? Amerykanin. 

9'2 — dûi , Außryak. 

93 — niphe y Chińczyk. 

94 — paphia y Srebrnokręs. 

95 — cyt be re a y Srehrnowfięg. 

96 — a di pp e y Plamorząd. 

9 7 — niobe y Podsrebrtrik. , 

98 — a gl)ja y Fioletek. 

9 9 — lathonia f Perłowiec. 

100 — e up hr osin e у Perłowiec mały. 

10 1 — vaeillœ } Wanilowiec. 

148 Rorfzsy V Pospolitek ( Plebejus ) 

wiera lîaypospolitfze dzienne Motyle , które Іяк 

-wfzędzie wiszieć fig daią , tak od wfzyftkich 

poprzedzaiąfcych są mnieyfze. Kolory na nich 

są słabe. Jedne ніаі^ plamy ledwie zaaezne , 

u drugich przechodzą aż na dolną ftronę ikrzy - 

del: pierwfze zowią się Rurales , albo Wieśnia* 

ki: drugie Urbicolœ, albo Miefzczauie. 

A. Wieiniaki. 

i. Plebejus cup ido y Srebrnokrop. 

г . — polybe у Jedwab zielony. 

3. — thero , Ogonniczek. 

4. — betulee i Brzeźnięzek. 

\

6 

7 

8 

9 

10 

11 

\s 12 

' *3 

34 

15 

16 

17 

iS 

*9 

20 

2 I 

22 

*3 

*4 

25 

2 6 

27 

28 

29 

30 

31 

3* 

33 

34 

35 

36 

4 38 

39 

40 

Ple bej us pruni , 

— quer eus t 

__ marjyas, 

echion , 

telamon, 

— bœticus y 

— thyra, 

— tbamyras , 

— arion ; 

— zeuxo y 

— argus у 

— pbiliafus , 

— argiolus у 

— piritbous y 

— tefpis, 

mbi y 

— Iura y 

— pamp hitus f 

— philocles y 

— tim antes , 

— arcanius, 

— athemen y 

— caricœ y 

— metis y 

— neleus y 

— talaus, 

— phereftus y 

— peleusy 

— lysippus y 

—fèmiargus, 

— cyllarius y 

— icarus y 

— alexis y 

— tiresias y 

— thetis y 

— be II argus y 

OWAD 

I&ôpkowfiçg. 

Błękitnogoft* 

Dwuogon. 

Rogook. 

Dwurog. 

Zadook. 

Srebrnopurpitr, 

Czarnobrzeg. 

Brzegokrop. 

Kartek. 

Srebrnook. 

JDwa i iedns f 

Wièfzczek. 

Krop karz. 

В aîopîam. 

Malinowiec. 

Jedno i dwa. 

Sianko. 

Filokles. 

Gkeoßrz 

R dza wojkrzydł. 

ВіаІороІ. 

Obwodkook. 

Rdzawoplam. 

Biało krop. 

* Czerwonek. 

Murzynek. 

Taiemnica. 

Wftęgojkrzydł. 

Podargus. 

Cyllaryus y 

Tharus. 

Alexys. 

Tyrezyas. 

Tetys. 

Beilargus»

f/l 

MOTYLOWY, 9ж 

41. Plebejiis areas f Arkas. 

42. — diomedes , Dyomedes. 

43 ebiron , Chiron. 

44. — euridice , Eurydyce. 

45. — pbocas y 

46 — priafstts y 

47. —phalacas, 

48. — vir gaureit y 

49. — hippotbœ y 

Fokas. 

Pomarańczowowftgg« 

Poziomek. 

Oji iczek. 

Wielook. 

50. — bero , Sześciook. 

5г. — u le mus у Stonogowiec. 

52 — gübriela y 

53. — polion y ' 

Stonogowczyk. 

Złotek. 

54. — orion, Oryon. 

55. — arebiades y Pallas. 

5 6 — **7* > 

57, — tytbonus y 

Chłop Cbińjki. 

Chłop kr ai owy» 

В Miefzc zanie. 

58-— comma, 

59. — auglas y 

Komma > 

Krzywowflçg» 

60. — protumnus y Br udek. 

61. — protheus y Okienko. 

6 a. — thrax y Bak. 

63. — butes y Oktsowflęg* 

64. — afflorion y Pułogott. 

65. — phidias y Czerwonopyjk, 

66. — bixœ, Mlekopas, 

67. — polydetus y Srebrnokrop. 

68. — pirho y Bławatek. 

69. — gerym y G er y on. 

7°. — тліѵл y SI a zowie с. 

7 1, — taget y 

72. — oileus y 

Brunatek. 

Białokręs. 

73*— « 

Kar to kr 8$, 

/

ч 

92 

74 

75 

76 

77 

78 

79 

P leb ej as fiio , 

— pbaleros , 

— c&ruleus y 

— cerens , 

— pal&mon, 

— morpheur , 

OWAD 

Grzbietoferzydt, 

Rarbojkrzydł. 

Błękit« k. 

Wielokrop. 

Palemon. 

Morfeus. 

1 4 9 . Z t y c h Plebejas cœruleus , i e f t w y r a ż o 

n y z w i e r z c h u T * b e l l a I I . Fig. 4 . a o d spodlu 

Fig: 5. S k r z y d ł a z w i e r z c h n i e są c z a r n e z b ia łą 

obwodką, a n a k a ż d y m zoayduią fię p ł o m i e n i - 

f t e c ie m n o - b ł ę k ? t n e plamy: a d o ln e m a tą t a k o - 

w e ż na s o b i e o b r ą c z k i. Spodl f k r z y d t ł ie ft b ia 

ł a w y , z c z a r n o - b r n n a t n e m i k r o p k a m i: o r a z n i ż 

s z y c h o b w o d k a ie ft z ł o t o - ż o ł t a . 

§. 2. 

i * > ■ • 

Owad Motylowy , Ста nazwany. 

150. Podziat II. Zawiera Motyl« Çnty (Sphinx), 

których,rożki są w pośrzodku grube , a po obu 

końcach cienkie. Gąsienica tego Podziału ma 

róg na ogonie. Motyh1 te lataią tylko w wieczór 

i rano: w dzień fię kryią. Lud pospolity 

nazywa ie Ćmami, które imię zatrzymałem. 

Rodzaiów tu należy tylko dwa. 

1 5 1 . R o d z a y I. Strzafogon ( S p h i n x l é g i t i 

m a ) , m a С m y a lb o z r o g a t e m i , a lb o z o k r ą - 

g ł e m i i k r z y d ł a m i , a lb o z k o s m a t y m z a d e m . G a 

t u n k i są: 

A. Z rogatsmi fkrzydłami. 

1. Sphinx ccellata} Slniok 

2. — fopuli у Źęboferzydi. 

3. — tilios 9 lai$0\yiec.x

4- Sphinx acypetce } Obłoczkoflrzał. 

5, — nerti t Oleandir. 

6. — lugubris 9 Wieczornik. 

7. — teirio, Czworobocze* 

S. — gallii ; Przytuliowiee. 

B. Z okręgłemi Jkrzydłamh 

Ç. —■ convolvuli f Powoykowiec. 

io. — Carolina , 

11.— liguflri , 

Karolinczyk. 

Ligtifirek 

j2. — atropos, 

13. — capensis f 

Trupia główka 9 

Kûpenczyk. 

14. — caricœ , Papaia. 

z5a —’ ceêrtQ 9 

IVinogronfk. 

i6. — ello y 

17. — labruscü t 

i8- —ficus, 

19. — vit is y 

20. — elpenor , 

Gfubzbrzeg. 

Białokrop. 

Figowiec. 

WïnowifC. 

Słonik. 

si. — porcëllus y Świnka. 

22. — ter sa t Długokres. 

53. — eupborbiœ 9 

24. — aletto ♦ 

Wilczomlek&wiec. 

Siwojkrzydt. 

®5- ~~ megœra, 

Ziel nojkrzydł. 

2 6. — pinaßri , Żałobnik. 

s 7. — tisipbone r Proßokres. 

sg. — tbeylia 1 Czamokres. 

C. ÜT kofmatym zadem. 

29. — tantalus f Białopas. 

30. —- ілгіоя , Białokrop. 

31. — ßgllataruftt y Gołębiogon* 

32. — asiliformis y Muc ho wiec. 

33----œfiriformis , Bękęwhc*

94 

34. Sphinx fuclformis 

3^. — apiformis у 

36. — tabaniformis f 

3 7 . — culiciforittis y 

38* — vespiformis, 

OWAD 

Trądowiec. 

Ffzczołowietb 

Slep&kG\vieCè 

KotnarowieCé 

Of owiec. 

Slitn akowiec, 

ty ch Sphinx Mropos , ma 

39. — tipuliformis y 

152. Z pomiędzy 

zwierzchnie fkrzydła czarniawe , bśałoplamifte j 

dolne zaś żółte z brunatnemi krelltami i pUtnami. 

Rzecz oiobliwsza, że na iego grzbie* 

cie i części fkrzydeł > wydaie się wyraz trupiey 

głowni i gdyby obficie fig u nas znalazł, podo» 

bnpby proftemu ludowi $ał fię pochop

17. Spbinx ßrigilis , 

18 — t h et is , 

19. — by las , 

20. —pate Hit la, 

a i. — helymus f 

22. —• coarttata y 

23. — me du fa , 

34. — cruenta } 

MOTYLOWY. 95 

§• 3- 

Brunatnokres. 

Tetys. 

Hilas. 

Brabant. 

Czamobrunatek. 

Szczurogon. 

Meduza. 

Krwawnik. 

Owä

çô 

*8- Attacus rufa, 

i p .— punćltgtra y 

£0ł — macr&ps, 

2 t . —- fullontna y 

a 2. — тип dana, 

O W A D 

Brunatek- 

Kropkonos« 

JVielkook. 

Sukiennik. 

Merydyan. 

- 156. Rodlzay II. Prządka ( Bombyx ), zawię- 

ra takowe Zaaornice , których Gąfieaice і*Ц- 

kolwlek przeczą okręcać fie zwykły: z których 

jedwabniki zrmomy daią ièdlwab; Jedne z nich 

są z ikrzytlłami odwroćonemi: drugie гааЦ 

grzbiet gładki, trzecie grzebifniàfty; u czwartych 

ikrzyła są zwieszoat: 

i. 2, 

3 

4 

5 

ó 

7 

8 

9 

10 

11 

12 

*3 

14 

15 

16 

*7 

18 

19 

so 

-À* Ż ëdwrôce&emi Jkrzydtami« 

Bombyx quetcifolia, 

— i Іі ci folia y 

— с ap e nsis 9 

—■ rubi y 

— pruni y 

— potatùria y 

— pin* f 

— quer eus y 

— dumeti , 

— caiax y 

— laneßris y 

— пзілиіа y 

— fa g i, 

— bucepbala, 

— venicolora y 

— mort y 

— populi , 

— neußria , 

— caler ens'ts y 

— procff'[sioneà y 

Dębowiec. 

Oßropeßowiee. 

Cynamonowiec. 

Mm linów ię с * 

Sliwdwiec. 

Ріілк. 

Sosnowiec. 

Dçbek. 

Xr z Л owiec* 

Zwiobrzeg. 

Wełnozad0 

Widłogon. 

Bukowiec. 

Zbroîownik. 

Pflrofkrzydł. 

Jedwabnik* 

Tcpolowiec. 

Piersciennik. 

Obozowłec. 

Towarzyß.

Sh 

si 

2'2 

23 

24 

*5 

26 

2? 

г 9 

30 

31 

32 

33 

34 

35 

37 

38 

39 

40 

41 

42 

43 

44 

45 

46 

47 

48 

49 

5° 

M О Т Y L О W У. 

В. Z gładkim grzbietem. 

Bombyx gąja, 

— VÎrgQ у 

bsbe , 

— < ѵ Ш і с а f 

— plaut&ginis , 

— monach а , 

— di [par y 

сЬгу/оггЬла y 

— fali с h у 

— msn Дел 9 

— cratćegh 9 

— atra » , 

— car у li у 

— fu /си I a y 

— curcula y 

— auaflomosis, 

Niedźwiedź. 

Panna, 

' Wdowa. 

Wi&lkeplam. 

Chorągiewka» 

Zakonnica. 

Wieikegłów. 

Złoto zad. 

JP i&rscienionog. 

Żebrak, 

Ciemik. 

Murzynek. 

Lefzcxymoyiec, 

Piersiekrop. 

Krotkezad. 

Plpowßeg. 

C. Z grzebhtiiaßym grzbietem. 

— pud ihm da , 

— fafcelina, 

— autiqus , 

— gonoßigma у 

— tremula , 

— слгиІеосерЬліл > 

— diêîœa , 

— ziezMc y 

— drem с dür in s 9 

cofsut У 

— рлірікл y 

— Mrsmateë y 

— me>rio y 

—- pnrpuręa } 

TOM 1F. 

Zwitfsigłow. 

Szczoteczßtk, 

Starzec, 

Rogoplam- 

Źębo(krzydł 

Błęgitnogłów. 

Sfalenuik. 

Cycak- 

Drotnedjrz. 

•Łnjkorog. 

Sierponos. 

Piafkojknsydt, 

Czarnogłpw. 

PnrpKrck. 

G

98 

O W A D 

D. Z ßrzydfemi zmefzouemi. 

5 Bombyx аиІісЯу Dams. 

52. — lubricipeda y SUJkonog. 

53 — lota y Czarnokrtp. 

54. — rufsula f C&vrwonowßpg, 

55. — rusina\y Cz&rwonofirzydł. 

56. — graminis у JCosnik. 

5'7. — Inform y Gracz. 

58* —grammica, Brçgpjkrzydt. 

59. — cr i bram у Sitojkrzydl. 

6 0 .— ce 1st a y JR dzawoßrzydf. 

6 1 . — libtrix y Zïodziey. 

62. — сарисіпа y Zakonnik. 

63. —• camelina y Korończyk. 

64. — 00 y Cyfra » 

157. Z pomiędzy tych Bombyx tofsus , ieft 

ta Zanocnica ; ktorey Gąfienice na 4 cale długą 

, w zgniłym drze wie fie кгуізг^ y czerwony , 

nieco kosmatą , dawni Rzymianie za przysmaczek 

z Sałaty iadali. Motyl ma brunatne , popielato-obłoczkowane 

fkrzydfa , a źołte na ciele 

obrączki. 

158. Rodzay III. Sówka ( Noctua ) , zawiera 

Zanocnice w swey małości od głowy Sowom 

poebbae. Jedne iiie maią pyłków do ssania: drugit 

m.aią , lecz i&d&e znowu z nich na grzbiecie 

gładklę, drugie kosmate. 

A. Bez pyjka do fiania. 

No Et na ßrix y Zaïobniczek. 

— лjculi y Blçkitnosit. 

— bummli y Chmielowiec. 

— betta , Kropkowfiçg. 

— lupulina y Tgezoßrzyd?.

о 

И 

О 

>4 

-s«! 

. g 

■'О 

о О2 

Ч) ^ .f ilÿ * £ . 5-5* *V* 

.* 2 ^ 2 Ч м2 "з 

.г * 

ѵь о S с ® S ьо-й 

i s І І I t ^■s

103 

38- NoflÙA interrupt# , Mi

% 

M O T Y L O W Y . 

71. Ncêîua conspîcillarij, Okularnik. 

>2 Otartęk. 

8t. — gothic* , Greek e ріі№&~. 

82 — pmaßrr, 

Garbarz. 

83- — flrigiUs, 

Trzy kot. 

84. —

107 NoEłua himaculosa ; Czamêplam» 

io8 — dip [лее a , Szczeciopsuy. 

109 — typica , Zadziorekres. 

ІІѲ — luciftira, Purpuroblafk, 

III — delphini 9 Oßrozkowiee. 

112 — citrago f Cytrynek. 

ÏI3 — fulvago f Rdzawokrłp. 

II4. — depunBata, Kr»pkokrei j 

1*5 litura у Trzykres. 

ii6 — refusa , Opłdtek. 

117. —jalia, Fęzel. 

n8- — ttirias у Sówka zielona. 

119- — decora, Lalka. 

i59‘ Z tych Phalena gœziana , iefl: wyrażona 

Tab: 11. Fig: ó. Motyl tea jfUie fig z Gąsienicy 

, iaka i*ft wyr*iona Fig: i. a poczwarka 

Іей Fig: 2. Koior ieft brunatno-czerwooy , pie- 

fenemi złotymi fcręfirami i plamami upfôrzony. 

ібо. Rodzay IV Mierniczy ( Geometra ), zawiera 

Zanocaice , ktorycli Gąsienice aeoai^ nogi 

z tyłu i z przodu: chodząc całe fię ikrzywia- 

33 , i tyle za razem ройериЦ , ile іш е są długie. 

Maią sposobność ftawaaia, iak laseczka 

w gofę , iedne таац fkrzydła rogate > drugie 

okrggłe, u trzecich rożki *ą szczotkowate. 

A. Z rogatemi fkrzydîami* 

i. Geometra ląttearia } Mlekofkrzydï. 

2. — vernoria f Wiofenuik* 

3. •— putaioria y Biało kr es. 

4, — flriatarła , Zs> ha kr es. 

5. — vikicariay Furpurckres, 

6. — thymiariay Obïoczkokret. 

7. —• punttaria y Kropkekres. 

8. — amatoria y Kochętięk*

9. Geometra falcatoria 

Ю» — fambucatoria , 

u . — lacertinaria f 

$ 2. — alniaria, 

13. —fyringaria > 

14 — doiabraria , 

1(5* — prumaria y 

' 16.— pemaria, 

17- — piniaria y 

MOTYLOWY. 1 0 3 

, Sierp&fkrzydł. 

Bzowiec- 

jfafzczurczogon. 

Olfzewiec. 

Wiofko bzowiec. 

Dębowiec. 

Tarnowiec. 

Czerwonafirzydt. 

Sosnowiec. 

B. Zokręgłem i Jkrzydłami. 

18. — fyrtnga r 

19. — elinguaria r 

Acbatofkrzydł. 

Łyfofsacz. 

20. — теіанагіа, Czamek. 

21. — ma cul aria, Plamek. 

22. — atomaria, Krepmik• 

23' — puller aria > 

24. — fafc i aria , 

Fyluik. 

Krefkowiec. 

25. — betularia, Brzozowiec. 

20. — pantaria , Pantera* 

27> — w awaria, 

28-, — facraria, 

29. — purpur aria y 

Welimg. 

Krwawek. 

Purpur ek. 

3°- — profapiaria, 

3 1- — pu far ta , 

3 *- — vespertaria ). 

33* — papiltonaria, 

34- — tripunttaria , 

35- — tricinßaria, 

3 Ó* — с a ff rar i a , 

3 7 - — jatrovüria у 

Pokeleniec. 

Matek. 

Wieczernik. 

Dziennik. 

Trzy к rep. . 

Trzy kr es. 

Kafarczyk. 

Biegunkowi? с. 

C. Z rożkami fzczctkowatemi, 

4 ' ■ ■ j 

38"* — vir І data f Zięloncfkrzydf,

« 

«si 

^ ï , ^ s .s» H*ï . s .. e .• § I *&§ |.s^ §-■* 5? S i ! 

Q TS ITS £°-Stt \ 8 I v S S•£ ^ £,| [| Q!§‘5*§~i * 5= Ss£ «*§^ *§ 

*►■» « » 

5 ° JÎ S ' ä • S .5* « ? “^4 -* rS § * '-^ $ S ‘S 'S ^ v a g à « s 2L« *1 ’« 

< * .”*■* * 

fe V ^ 

^ "a *» »V *" 

® « tT 3 5 ~ ., ç «■! ,' - -2 * • ' S о » « •> ü- ЧЭ ѵэ -О ЧЁ Lî* Г- ^ t - t—

5$ 

MOTYLOWY. 

7ГѴ Geometra rewutata f Odmian. 

2 J 

76. — fuccsutHriata, Przydatek. 

77- — ßrigitat* f 1 Grrekieniokres. 

73- — didymata, D w »kl ар. 

79- — refiangulata, Prawidełko. 

80 — ocuiata f F to le took. 

8 ь — nrticata y Pokrzywnik. 

82 — limb At a y Bru« tnebrxtg« 

— nympbaAta y Pływ acz. 

83* 

$4* —- potamogetttta f Nasiennłk. 

85* — ftratiotata, Wvdnozitmnik. 

86. — palftdata f Błotnik. 

87* — Umnata > Wodnik. 

88- — hyalin&ta , Trzy rogatojkrzy dL 

89- — 'cmgulata y K&fkoferxydt. 

po. — bru,mat» y Zimowek. 

91* — cersana t Mitid&wck. 

92. —- fajciana ? Piaïowflçg, 

93- —■ ППСАП&і Kopytojkrzydt, 

94. — tnarito y Rogatek. 

95* — birtsria y Kofinitek, 

9Ó.■ -— dsftliaria , Karać zanowie с, 

97* , — fulvulata y Brzozowiec- 

• iói. Z pomiędzy tych Geometra Waîchlâna , 

ieft wyfctazöüaTab: II. Fig: 7, Gąfientca tey Zsдосаісу 

left zielo»o-marmurk©wa»!& , z złotymi 

kreikîmi. Sama Ząoocnica ięft na z wierzchnich 

Ikrzydłach. oliwkowa z ciemno-brunatnemi plamami: 

dolne zaś fkrzydla si> brunatno-si we. 

1Ô2. Rodzsy V. Liściowy (Torfcrix), zawiera 

owe Zanoenice, których Gafienice та'ц zwyęzay 

liście zwiiać na drzewie. Gatunki s|n* 

ftepuiące: 

1. Vortrix profinana, Olfzcwiec. 

2. — viridana , Zieleńczyk. 

3. —’[cl&rana.f Wierzhowięc,

ісб 

О W 

A D 

4* Tertrix litter ana у 

5 — zœg&na , 

ó. hamana, 

7* — h&heriziana , 

8. — oporana , 

9. — rofanü y 

10. —- gucmana y 

11. — xyleßeana f 

1 2 . — annana , 

*3 — avellana y 

14* — ameriana, 

л5* — piceana , 

16. — min iß rana y 

— lecheana > 

*7lg. 

— branderiana , 

19. — cbrifliernana у 

2 0 . — forßtahleana 9 

2 1 . — iœftingiana,, 

22. — bartmannîûna y 

23- — bergmauniütia y 

2 4 -— 

holmiana, 

25- — rolandriama ? 

20. — folandriana, 

2 ?. — hoßiana , 

а8* —- wablbemiana , . 

29. — le dia n a , 

P'ifiniennik. 

Odmianckropc 

Hakùjkrz.ydL 

ednokrop. 

Siatka. 

Reiowiec. 

Krzywowflçg. 

Krzyzonos. 

Tęczyk. 

Lefèczyncwiec. 

Pespoliukres. 

Smciekres. 

Czerwonobrzeg^ 

Lefzek. 

Brunatek. 

Krwawo żył. 

Zoïtosiec. 

DwMkrzyż. 

Dwikres. 

Srebmowßeg* 

Srebrne trzy boczę 7 

KrZywûkrss. 

Brzozewczyk. 

Xrzywopas. 

Obłoczkowfięg. 

Srebrofaßt. 

3©- — alßromeriana, 

З1* ■ — fchaleriana , 

32*- — fchrœberiana 9 

33-• — logi ana, 

3.4- ■ — gouana y 

35- '— 

bruni chana > 

3 6 . - — pariana , 

37-* — 1nodęriana f 

38.- — uddomantana« 

t 7 

39‘ ■— 

cructana » 

Brunatnoplam. 

Rdzawoplam. 

Białe trzyboczc». 

Węglopył. 

Bmv*ttie futerkc• 

Czterobocze. 

Ofoviïopas. 

Brzegoplam. 

JPrzekplam. 

Tęczoglatm*

'5% 

MOTYLOWY. 

Ąp. Tortrix fabricłana , Parakrop. 

4,1.—pup Ulana y Srebrnook. 

42. — htracleaua , Korończyk. 

563. Rodzay VI. Swiecegat ( Pyralis ) , zawiera 

owe Zaaornice , które шац zwyczay 

wieczorem lecieć do zapaloney świecy. S$ 

pospolicie mał© , i niektóre таЦ и* fltrzy- 

d łtic h biafk złoty , lub iędwąbny. Gatunki s§ 

Daftępuiące: 

i. Pyralis farinalis , Po.krewniczek. 

2. — glaucinalis f G la dkoßrzy d/. 

3. — barbal s y Bredatek. 

4. — lenta cu lar h y . Dł*go[krzydł. 

g. — proboscid»lisf Ryiek. 

6. — roflralif

i ©8 OWAD 

szkodzą bowiem ms tylko futrom, odzieniom 

sie i zbożu, nawet i Pfzczołom. Kodzasiow tu* 

należy tylko II. 

165. Rodzay I. Necomól ( Phslenacęa ) ? zawiera 

owe wfzyftkie, które kryią 'się w ciemnych 

mieyscRch. Gatnnki s§: 

i . Tino я fociella f Èêrtnik. 

%. — co lone lia , K ohn. 

3 . — рш іеііа y ЩЬ okres. 

4 . — bslla , K r f к ewßfg. 

5 . p n lch elia , KrwßVickrOp. 

Ö — e v m y m e lla , Trm miel» ѵл-в с. 

7 . — pMdella , 0 » o owiec. 

g . fe quel ta > K rzyw i ec. 

9. — oratœ gella , Głogowie с. 

io. — irr ore lia , Pemarmńczowiec. 

i i . — lutarella f Zefttk. , 

12. — m ibtnella , Trawnik. 

1 3 . exyacantella y Cîem iczek, 

1 4 — ptonet& lla, So/п owiec. 

1 5 ^ a feue lia y Fmernik. 

16. pratella y Łącznik. 

17. culmella y Słomie n mczeh. 

д 8 , — r.ortlla y R ssiczek. 

19. — : cam élia , M içstiwzek. 

40. — nemorella , Leśniczek. 

2i. ®r,gicella y Paznegieê. 

IIO OWAD 

6 6 . Tinea minutella y Malutek. 

Przekofiog. 

7 7 — argèntella y Srebtaiczok« 

7g'. — calthella f Paczyniéc. 

— petriverella y Trzçsiczek. 

go. — Çwammera 9 Wtelkorog. 

g i . — re&umurella y Zfotobrzeg. 

8 2 . — degerella } Srebrnobrzeg, 

8 3 — uizella > Z ï towfieg. 

8 4 — jpodacella y Mlakowftçg. 

8 5 . — robertella, Biaiorog. \ 

8 6 woufêtella y OßroßrZydl’. 

8 ? — geoffrella y Srebmokrat. 

8 8 — l«fterella , « Pôïk&tka 

8 9 - — frijàbeila y PozUtnik. 

9 0 — fiopolella y Ztotokrep. 

9 1 . — albinella y Złototęcz. 

9 2‘ — geodartella y Srebrnotęcz. 

93. — Leuwenh&keLla 9 Srebrnokres. 

94. :— mertanella , Srebrnoliß. 

9 5 . — wilkella y Tçczowfiçg. 

9Ö. — lioneitella y Srebrnopromien, 

97* — bonne te II a y SrebrnowaL 

98* — junigella , Podwoynik. 

99. — fcbejferclla, Bukowiec. 

10o'. — rbediella , Kruchofrebr. 

ïo i.— tœfella y Srsbrnogärh.

(A 

ZYŁKOSKRZYDŁOWY iii 

T02. Tinea linella, 

103. — rajella, 

104. — bruchinella , 

105. — barrifella , 

lo ó . — clerckella , 

107. — occultèlla y 

108. —- Licbeneila y 

io p . — nigreila f 

Autor. 

OLfzowiec. 

Fioletowokres. 

Szaleniec. 

Czerniec. 

Okiennicznik. 

Lifzaitc. 

BiaUczoł. 

l6ó. Rodiay II. Piórnik ( Alaciź-t ) y zawiera 

owe Zaaocnice 7 które od poprzedzających 

naywięcey fie tym różnią, ze maia na sobie nig- 

l Alucita momodaclyla у J ednopiór. 

— didaffyla, Dwupiór. 

3 — trtdaByla , 

4 — tefseradaftyla, 

5 — tetradaByla, 

6 — pterodattyla y 

Trzypiór. 

Obłokopiór. 

Czteropiór. 

Skrzy dïopiôr. 

7 — pentadattyla r 

8 -1— bexadaclyla y 

Pięćpiór. 

Sześćpiór. 

ROZDZIAŁ V. 

0 Owadzie Zyïkofkrzydïovrym i Pszczoło 

wy tn. 

167. 17 “ IE D Y R z ę d o w i Z ytkofkrzydłow erau ß 

dla m ałości R o d zaió w 1 G a tu n k ó w , 

o so b n eg o R odzaiu dać nie sądzę bydź rzeczy 

p rz y zw o itą : w ięc te d w a R zędy p om ieszczę w 

d w ó c h naftęp u i^cy eh Paragrafach."

и г 

Rzęd Owa du Zyłkojkrzy dfa w ego. 

ió$. Rząd Zylkojkrzydfowy ( Neuroptera ) $ 

ma Owad, u którego cztery lkrzydia sa uieo- 

kryte , i niby w sîatkf żyłkami przeplatane. 

Ogon in& bez kolca albo żądła. Poczwak'k» tego 

Rzgdu prawie w każdym Rod z ai u ieft inna, 

tak co do kfbtałtu, iak i do sposobu życiu. Owad 

tu sif) miefzczący niesie iaia : i prócz dwoyga 

oczu , ma iefzcze trzy poboczne. Rodzajów ïu 

należy VIII. 

169. Rodzay I. Panna ( Lîbçllula ) , zawiera 

6 w długi Owad po mokrych mieysca. Istalą- 

cy , który po-spolicit* z rozpkrzchłerai fkrzydła- 

mi , ezyłi iataiący , czyli spoczywający -л idziemy. 

Oczy pospolicie łak są wielkse , źe sie 

zdaie , iżcsśłą gła-wę zabieraią. Gdy sag parzą, 

widzieć fig dai , a powietrzu lataiąee pary 

w piarści«ń okrążone J ie puszczaną w v/o- 

dę , z które у -‘ftait# fi ; raba« z sieścą kosmate- 

mi nogami , o sześ iu ftawach. W tych miey- 

scach, gdzie lif brzu h łączy z częścią wyż- 

sza, są 4 guziki, w których fię fkrzydia z#« 

mykaią : л po odmian!» , z nich fię wytfaiaią. 

Gatunki iedne są zawfze z rozpierzchłem! 

lkrzydi‘4«ai ? drugis maią oczy daleko od iiebie 

iłoiące, 

A, Z rozpierzchłe mi jkrzydîami. 

i. Łihellula quadrimaculata ? Czarnojkrzydï. 

a. — flaveola , Zoltofirzydï. 

3. — wnigato , Sklojkrzydï. , 

4* — rmbictmda , Czerwonopierś. 

5, — dePrefia , Piajkobrzncb, 

\

ZÏLKOSKRZÏDLOWY. 

ШгнВІ ' . ’■ л 

6. Lïhellula Dulgatïfsima, Nierządnica. 

7 . — ; caucelläta, 

%. — œaea , 

9' — grandis f 

ko. — jimcea , 

11. —forcipata , 

12, —fasciata, 

ï-3. — urnbrata , 

14. — dimidiata, 

15. — cb шея s is , 

ló. — атегісяпа , 

17. —- Carolina f 

18* — varie g ata , 

19, — capenîis 9 

Kratbbrzuch, 

Miedziopitsri. 

Olbrzym. 

Smuglec. 

OgouokUfzcz. 

U'ßegeßrzydL 

C t t n i o j k r Z ) d ï . 

Polo wajkrzydł'. 

Chińczyk. 

Amerykańczyh 

Karoimzyk* 

jmdyhzyk. 

Ajrykańczyk. 

В Z daleki ftoiącami oczami. 

so. — vir go f R&ecmik. 

21. pHtfllûf Bïatvik. 

2.2,— ре »nipę s y pi&ronog. 

170. Z pomiędzy tycb., Libeilula dimidiata , 

dla pozaattia tego Rodzaiu , ïeâ odrysowana 

Tab: II. Fig: 9* Skrzydła rago Owadu są brunatno 

żółte, a na końcu brunatne. Całe ciało 

ieft czarni»we. Оусгугщ iego ieft wschodnia 

jady*. 

; 171. Rodzay II. Perłowka ( Perla) , zawiera 

O wad tak mało różay od poprzedzai^cego , osobliwie 

oftatniego, iżby sie mógł pomieścić w 

iednym Rodzaiu. Gatunki на: 

1. Varia bicAudata , Widfogtn. 

2. — pbaleuoides y Wodniczek. 

3. — usbulosa y Obłoczek. 

—- 172. Rod л» y IIÏ. Wieiyiądek ( Raphidie) , «иа 

Owad , u którego szyika ieft dług*: głowa re- 

go wata na dół zwieszona : ftrzydła także wi~ 

TOM m H

O W A D 

sz^cé. Wielkość gatunków pospolicie równa 

*ig Pszczole: 

r. Rapbidia odiopsis f Zmiiogłowka. 

2. — montispa , Czołgacz. 

3. — cêrnuta y RogogUv*. 

173. Rodzay IV. Dziennik ( Kphemera ), zawiera 

Owad iaia w wodę niosący, który od 

wylężenia a i do zupełności i trzy lat żyć może 

: kiedy sie zaś abróci w poczwarke 9 wypływa 

na wierzch wody } zrzuć* Ikórkę fta- 

ie sig latającym, parzy się , i tegoż dnia zaraz 

umiera. Kształt ich ma niejakie podobieńftwo 

do Komarów. Gatunki iedne таіз ogonki po- 

troyne > drugie podwoyne, 

A. Z potroynemi ogonami. 

1. Ępbemera vuïgata, Jętka. 

2. — lute a y Zołtek. 

3- — mar gin at л , ObwodeJkrZydł* 

4. — vetpertina у Wieczernik. 

B. Z podwynemi ogonami. 

5. — blocalata , Sklennik. 

ó. — fnscata i Brudek. 

7. — nigra f Czerniec. 

8. — cnliciformis у Ktmorowiec, 

9. — boraria, Godzinuik. 

to. — ßriata, Kreßowiec. 

ii. — dipt era y Dwtijkrzydté 

174. Rodzay V. Wodofiwka ( Phryganea ) > 

mi Owad nieco podobny Motylom Zanocni- 

com Sowkom, lecz mnieyazy, i na wodach 

anigdzy Ikupionemi lóżaęmi źdźbłami mieszka» 

Цеу. Gatunki s$;

ZYŁKOSKRZYDŁO W Y, 

ï. Pbrygattéa reticulata, SUtkà, 

г. — ßrlata , Krefia. 

Siwek. 

4* —'grandis y Olbrzymek, 

5. — rhombics, Szachownica t 

Ó. — bimaculatà, Dwuplans. 

7 — fltvilatera f Zoïtobok. 

8- — nigra, Czarw.ßrzydf, 

9. —*aznrbèa , Fioleuk. 

10. —- ciliar is y Kafmatopiers. 

11. — marginata , Zïîobrztg. 

ia. — longïc&rnis ? Dtuporog. 

13. —filosa, Nttkà. 

14. — wû?»#ri , Pfywacz. 

15. — albifrêns y Btaïoglow» 

l6t — bilineata y Biatokres. 

17, fus с a t Brtosiek. 

ig, —fiavj , Zełtek. 

19. — utnbrofa , Çientk. 

20. — minuta y Brodatek, 

21. — falt&trix y Skoczek. 

175. Rodzay VI. Smierdztomucb ( Нешегоbius 

) , Gatunki tu naiez^ce таіз nieiskie podobienftwó 

do much, głownie przecież tym się 

różuią, że nie dwa, lecz cztery ikrzydła mau$. 

1. Hewerobius fettiuicornłs , Grzèbiennik. 

2. — Perlą , Perła. 

3. — ûlbus , Białożyl. 

4. — cbryfâps f Zoltuek. 

5 — pbaalsnoidet , Zd»§cniczek* 

é. — hirtus y Niedźwiednik* 

7. —fpeciofus , Panters. 

8. — teßacem , Zoïwik, 

9. — marginalis 9 Zotte wiec, 

Ю. — hi* mu li f CbmielowifĆ* 

ii. —faganus 9 JVieîniah 

H я

It6 Ö W' A D 

12 Hemer&hiüs 6pu»$attts, Sześciokrop. 

13. — ßavicans y Wsiarz. 

14. — Lutarius y Bfotnik. 

15. — pediculariut 7 Drew ni akowiec. 

16. — cruciatus , Krzyżowiec. 

176, Rodzay Y1I. Роірл&мл ( My r me lea ) 9 

zawiera Owad po części Mrowkona , po części 

■wyżey wyrażonym Panuom podobny. Gatunki 

są : 

i. Myrmelea libellnloidts , Podpaniettka , 

1. — iongicorne , Dtugorog. 

3. -—trigrammus , Trzy kr es. 

4. — formie агЫт , Mrowkölew. 

5. ■— formicalynx } Mrowkorys. 

6. — bar bar um , Barbarzytt, 

177- Rodzay VIII. i oftatm tego Rzędu Nie- 

dźwiadkomucb ( Panorpa ) , iakowy zawiera O- 

wad j z cJamsgü imienia domyśleć sig można. 

Gatunki są: 

1. Püttorpa communis } KlfffzczQnog. 

2. — germanica } Niemiec. 

3. — hyemaLis , Turyńczyk. 

4. — coa , Lswantyniec. 

§ >• 

Rzęd Owadn Pfzczohvtego. 

178. Rząd , który nszywam Pfzezołowym , ieft 

n syftematykow SkorkojhrZydlowy ( Hymenopte- 

ra ) , Owad tu należący ma cztery nieokryte 

ileorkowate ikrzydłs : cz is«m fkrzydeł niedo" 

ftaie. Na uogach zawfze zmydm* się pięć palców. 

Prócz dwóch oczu y zawfze są trzy poboczne. 

Samice maią w ogon^ kolec , aibo żądło. 

O gąsienicach tego Rodzaiu nic powsze-

PSZCZOŁO WY. 117 

eîmeg-o napisać nie nacina : в Porzweyka іей 

niezupełna. Owad ten do&onały №>a Izczeki, 

a czasem 1 ięzyk, Podzaió-w tu należy XI. 

179 Rodzay I. Bęczek ( Crabro ) , iwa Owad 

podobny do, znaiomych Os, więkfzy przecięi f 

i nie tak gładki. Gatunki są tu pospolicie eu» 

«źzoziemfikie : 

1. Crabro caroling , 

2. — mac u lata , 

3. — germanie a , 

4. — capentis j 

5. — fur imama , 

Karolinczyk. 

Plamowiec. 

Niemiec. 

Hottentot. 

Surynamczyk: 

180. Rodzay II. Szerfzeń ( Tenthredo ) ? ma 

Owad Osom podobny , lecz daleko większy f 

i iak poprzedzający , żądłem kolący. Gąsienica 

tego Rodzaiu tym się tylko różni , że ma wiece 

v iak fzessnaście , a częf?okroć dwadzieścia 

dwie nóg:- kryie się w ziemię , i niby nitkami 

©prządłfzy się, leży przez zimę. Zupełny Szerszeń 

ma ikrzydła plafko-nadęte: szczęki są, lecz 

pyfka nie doftaie, Gatunki są caftępuiące: 

i. Tenthredo fernerma , Gruboud. 

1» — marginata, Białobrzeg. 

3. — lute a , Zoftek. 

4. — amerinn,, Wierzbevaifc. 

5. — тыіііпсе % Zoïtüczek* 

6 . — lucermn, Krxakcwiee. 

7. —- fas ciota ? Brnmûtmveftçg- 

8- — fericea , Mie dziobr zuch. 

9. — amerhома- 9 Amerykanie* 

10. —- emodis, Głedkereg. 

11. — eiliaris f Wtoforog' 

12. — ußulata я SpalcnczyŁ 

13, — pin*, 

j ą . — jmniperf} 

Ёоѵміжіес, 

Jatw czyh 

15. — rnßiea, Biegu $ ; 

г 

4'

iig O W A D 

16 Tenthredo nittns , 

*7 — convolvuli y 

*8 — fcrophularia , 

*9 — abietis f 

20 — padł f 

ai — cerasi r 

22 falicis, 

23 — me feme la , 

34 — рппбіят alb ii 9 

25 — rufipes y 

2Ó — campeßris , 

27 — atra, 

28 — viridis f 

29 — ovat» y 

3°

£ 5 

P S Z C Z O Ł O W T . 

g * . Tentbre4o rumicts, Szczawiewtec. 

53.— nimi) Wieżowiec. 

54. — prani , (Sliwowiec. 

5 5 . — lonicera > Kcziolißek. 

5 6 . — capreœ , jfwowiec. 

1 8 1 . Z p o m i ę d z y t y c h Tenthredo luiea, bar 

d z o p o s p o l i t y u n a s S z e r f z e ń , ieft o d r y s o w a - 

n y T a b ; IT. F i g : 10. J eft o n na p i e r s i a c h , k li 

n o w a t y c h r o ż k a c h i n o g a c h p o m a r a ń c z o w y , w 

t y l e z a ś s ia r c z y ft y . W i e l k o ś ć w y n o s i 10. lim 

y d łu g o ś c i , a z r o z c i ą g n i o n e m i I k r z y d ła m i 1 9. ‘ 

lin i y s z e r o k o ś c i; M i e s z k a A a d r z a w a c h b r z o 

z o w y c h i o l s z o w y c h . (2 Ąyg 

1 8 2 . R o d z a y I I I . Galasówka ( C y n i p s ) , z a 

w i e r a O w a d b a r d z o m a ł y , u k t ó r e g o p yfk ie ft 

o ftr y ia k k o l e c , i n i m w y k r ę c a d z iu r k ę , t a k 

w d r z e w a c h ia k w liś c ia c h d la z ł o ż e n i a ia y : 

t y m c z a s e m s o k i o k r ą ż a ią , o k ł a d a ią , i ffaist s ię 

r o ż n e w y r o f t k i , n a p r z y k ła d g a łk i n a liś c ia c h 

d ę b o w y c h . W t a k i m z a m k n ię c i u w y l ę g a s ię 

r o b a k b ia ły z b r u n a tn ą g ł ó w k ą . R o b a k g d y s ię 

w y g r y z i e , fta ie s ię l a t a i ą c y m O w a d e m . G a 

t u n k i są n s f te p u ią c e : 

i. Cynips rosdt, JRoZMUek. 

а. — hieracli , Mleczak, 

3 . — glechoince, Blufzczcwiee. 

4 querent baccarum ,Dębowa iagodka* 

5 . — querent fo lii y Gallas. 

б. — quercus inferus y Czerwony orzefzek. 

7 . — quercus p etioli, Pieńkowy orzefzek. 

g . — qnercus petunc, Kvciatowy orzefzek. 

9 . — quercus coticis , Kubeczek. 

10. — quercus ransuli, Gałęźuik. 

1 1 . - — querens gemm&, Szyfzka. 

1 2 . — fa g i , Bukowiec. 

1 3 . — fa lk is vim inalis N ożow iec,

ïto О W A В 

Cytttfi falicis capr*œ , jfwowiic. 

if}.—. falicis ß'-ohili Sxyfzkowire. 

— falicis amerinœ 7 ZtotwierxiwwieCo 

iy , — pßnes , Ftgovtrec. 

15- 

19. 

stcomnrt 

inantta . 

Dztkofigowiee. 

jDçt brzuch, 

183* wiçkszey części te gatunki znaydu- 

tą się na drze war h w kraiu naszym: będz e 

więc sposobność n p sani* o n t h w Części II. 

184, Rodzay IV. Gątieniczmk ( J^hneumoa ) , 

Owad ten bnaiąry Osom podobny , kole Gąsienice 

Motylowe, i kładzie w n e swoie is~ 

ia , w ktpryrh iyw ycli się wylęgają: przez co 

wieł® ginie Gąsienic. Częstokroć z ieditey Ga- 

siei* '-y wyrazi po 200. takowych robaczków ; 

obracaia się w nich i w porzwarki, a zupełny 

Owad ma dłubie rożki r i pospolicie ieft czarny 

, źołfco miefzany Są rózae odmiany; iako ftę 

zaraz w wymienieniu syftematyezmym pokaże,. 

A. Z bhty tarczę i btatowemi rtzkami* 

i. Jchngntn&n fugillatêrlus > Ofzczęrta. 

2 . — raportus y? 

3 . — f/rcitorias, 

Ą- — extenßrius y 

g. — qnœtitorius , 

ó. culpaterius , 

7. — irtfratttrfał f 

g . —. cqußritttrlus , 

9. — fotur&toriut, 

J O. — molitorius y 

11. — trispatprius j 

12. —- p ifo r ifłt , 

Kmzyciel. 

i£-:iacz 

łłyctęgacz. 

Szperacz, 

Ob mow ca. 

Łam&ez, 

Gaiotęh 

Czuwa cz- 

Młynarz. 

Fryatr. 

Œrochowigs*

Ci 

W 

P S C Z O Ł O W Y . 

% 

« 5 .% ** k4j Г » *£ 

** •* * *w *t -S * E, & «£

122 OWAD 

Jchneumon paeBator, Świder. 

39 

40 — exarator, 

41 — turionellat 

42 — resinellœ , 

43 

44 

45 

46 

— pr&rogator y 

■— mandator, 

— fomentator , 

— enervatör, 

47 

48 

49 

50 

51 

5* 

53 

54 

55 

— gravidator y 

— incnlcator f 

— pugillaror f 

— rufpator , 

— jaculator, 

— affeclator f 

— agricoîatêr, 

— firobilellœ y 

— macroarus 7 

56 

57 

58 

59 

60 

61 

62 

Oracz. 

Melowie с. 

Zywicznik. 

Rozdzielacz, 

Rożka zek. 

Podfzczuwacz, 

Osłabi acz. 

Brzemiennii* 

Tłuczek, 

Potykacz* 

Spieg. 

Strzahtot. 

Małpa. 

Rolnik. 

Jodłek. 

Wtelkegon. 

E. Z rożkami żołtcmi fzczotkowatemi. 

>— Inftess у 

— ramidulus у 

glaucopterut, 

— bicoloras у 

— circnmflexnt y 

— citittas у 

—formicates, 

Zołtepyjk. 

Czarnozai* 

Zielonojkrzydł* 

Czarnooßrz. 

Sierpik. 

Czarnopas. 

Osomrowka. 

F. Afafir « dr oto we mi rożkami, 

63. — mnfiarum, 

64. — hedeguarit , 

65. — galUrttm, 

PSZCZOŁOWY. 

Фу. Jchneumo» gnypedis, 

70* — > ceccorum, 

7 1 . — fecalit , 

72. — (Ubentaueus , 

7 3 . — apbidum r 

74. — twulorum j 

75* — globatfis t 

7 6 . — ghmeratus } 

7 7 . — atomus , 

7 g . — pettinicornh t 

Galafowiomard. 

Czerwcokei. 

WołhoHL 

Zâjkomik. 

Rośliuowsiarz. 

J a ioêad. 

IVrtncwr. 

Kttdłak. 

Malikowie с. 

Piqrorog. 

185. RocUay V Drzewoot (Sirex), ma po- 

dobięńftwo do Ottów , którego gttmnki naywig' 

Gey na *# gigas, 

г . — columba , 

3. — fëettrum у 

4. — juvencns, 

5. — c ą m tlu s у 

6. — m&rifcus j 

7. — fygm&Ms , 

Olbrzym. 

Gołębęk. 

PeczwAra. 

Krótko bak. 

melHędtk. 

■Czarnozed, 

Karzeł. 

— igó. Rodzay V I . P&dosa ( S p h e x ) , z a w ie r * 

Osy , ie d n e b a r d z o w p o ł o w i e p r z e w i ę z i f t e ; 

d r u g ie b a r d z o n ie z n a c z n i e . G a t u n k i są, 

A. Przewięzifie. 

I. fahuhsa, 

2 — cœrulea, 

Piafêczuïk. 

Btçkitek. 

3 — pentylvanica, 

4 — cdpentit f 

5 — stiatica y 

Pensyłwenczyk. 

Afrykańczyk, 

Azyatek. 

6 — fe r v e n t, Palacz. 

— indofiatt# f Jndêflanczyk, 

8 — clevipes, Klmęneg. 

9 — ft *r i f ex , 

.10 

Szrubokręi, 

Egipczyk*

«jf-g . Il gigo Ś 5 *1 .8^ | , i s §< .-S .-8 15*1 

8 lis 5 & , I £ S « § * 1 * ? 8 

O §t§§ 

< 

P •4 

о 

.* ś i - « I s ? л 

.5 * 

i l 5 a «5 si ! - l u fil s ,4 ; С . cl Y i -ill - si I ï ; 

HM ! 1 § 1 1 1 ü î l Ш І Щ і і il 1 1 Г 11 ! n | 

5 '«

PSZeZOŁOWY. 

187. Roizay VII. Zfctoos ( Chrysis ) , zaw 

i e r a Osy tym znaczne , że właśnie iak pozłac 

a n e się bydż zdaią. Gatunki są: 

i , Cbrpts łguita , 

а. — bide mata , 

3. — fuccintta f 

4. — aurata > 

5. — cyanta, 

б. —-

1*6 O W A D 

17. Vefpa cor nuta , 

ï 8-ca f r a, 

1 9* — crimita , 

20. — signala y 

21. — canadensis, 

21. — emargimgfa f 

23. — calida, 

24. — minuta f 

2 5. — onentalis y 

26. — galbula y 

27. — trtcoUn. 

Rogonos. 

Ktüfarczÿki 

Wiesienmiki 

Zn „czek, 

Kanadcńfia, 

Obwodka. 

Mnrzynka. 

Karlica. 

Azy Mycka, 

St-niczka. 

Trzyfarhiczka. 

»89-, Rodzay IX. zawiera Pszczoły ( Apis ) $ 

które iak są zaamm* z owych pracowników, 

ludziom miodem i wołkiem si§ przyshiguią- 

cych, tak wiecey о шей nap w Czesci II. 

Pospolicie wfzygatunki żyią w zaaczaym 

towarzyftwie , przy prżedziwaym rządzie. Jedne 

z tych Getuiuó^ щ uanieysze, cieńszs> i 

nieco gładsze; a te są właściwemi Pszczół*»»!: 

drugie kosmatsze , większe 1 grubsze: a te sa 

Trudem. 

A. Wïaiciwe Ptzczoły. 

1. Apis tongiccrnis y Dïngorég. 

2. — tumuïorum , Grobowiec. 

3. ■— Slavic or mis , Klinoróg. 

4. — centumcnlarh > Łapkowiec. 

5. — c 'mttraria, Fepiołoîec. 

é. — mexteana , Mexykanczyk, 

4. — carbomaria P Węglarz. 

8. — , Tępogrzbiet. 

9 . — rufa, Czerwonka. 

10. — bicornis y Rogowiec„ 

xt. — maxillosa 9 Szczękowiec. 

12. — truncorum y P iem ogm azŁ 

13. —fiorifomnis p Kwiaiofpiy*

w 

PSZCZOŁOWY. 

14. Apif deuma, 

15. — cor data, 

16. — Ьеіѵэіа f 

f7*—fabriciana, 

18. —fkceintta, 

19. — xoaata , 

20. — œtiea, 

21. — cœrulescens , 

гг, — mellifica, 

23. — cun tc и I aria, 

24. — variegata, 

25. — roßrata у 

26. — argillosa , 

27. — lagopoda, 

28* — manic ada, 

29. — quadridentata f 

30. — fasciata , 

3 1. — barbara, 

32. —• conic a , 

33. — annulât a y 

34. — ruficornis y 

35 > — ferruginea, 

36. — Ichneumone a , 

37. — с ario sa, 

38* •— viołacea , 

39* — ca f r a , 

40. — Carolina y 

41. — terreßri* f 

42. — virginies y 

43. — hortorum y 

44. — pratorum, 

45. — lapidaria , 

46. — ßluarufft f 

B. Trud. 

Zfboud. 

Serdeczuik. 

Białobrzucb. 

Biatoczot. 

Podpasaaek. 

Przłpasanek. 

Miednica. 

Bïçkitek. 

Mio dowie с. 

Kopacz. 

Pßrokacz. 

Dziobacxek. 

Glinnik. 

Kesmatonog. 

Ezaowa. 

Czterozçb. 

Wflęgomec. 

Czerwonobrzeg„ 

Kręgiel. 

Czarnokoî. 

Czerw'norog. 

Rdza wek. 

JTî 

Pleiniczek. 

Fiole tek, 

K afirczyk. 

KarolińcZyk. 

Poziemnik* 

Wirgińczyk. 

Ogrodnik. 

£ękowiec. 

Kamiennik • 

Leistik. 

i a7

Ąrj, Apis mufcorum f 

— hypnorum t 

— lue or «m , 

5®. — fragrant y 

g!. — femaralis f 

Pp. — plumais f 

53 . — irèes, 

54. — АІрПЛ y 

gg. — brasiliana , 

— асогѵягят , 

57* — fubterramea 9 

rfi — furinamensis > 

59, — eeßnans, 

ôo. — troptea , 

O W AD 

Trawnik. 

Mcho wies, 

Krzakowiec. 

Pacbnigczek-. 

Udówitc. 

Piernik* 

KojĄtek- 

Górnik. 

Êrazylianczykt 

Ziemioryy. 

Ziemi taz. 

Sttrynamczyk. 

Pofudmowiec. 

Afrykańczyk. 

190* Rodzay X. Rv&ßtrzydt ( Mutilla), iii 

■wier* Psz.zoły p prz Jz цсут podoboe , tyni 

tyl*o rózsie , że ikrzy dfeł ni* шя O przyro 

dzeniu ich dotąd ieaz z* aie wieîe mata y wiadomośc^ 

г 

i Mutilla occidentalis , Zacbodmk. 

2 — indica , Jndyanin* 

3 — a m ę r i c A n a, Amerykanin, 

4 — еигорла f Ëuropeyczyk. 

5 — atrata, Afrykańczyk. 

Ó — танга, Kraiowiec. 

7 — barkara f Barbarzyn. 

8 •— bel vola j Kaper. 

9 — ocaroram, M&iikoiad. 

ï o — forsnicaria, Podmrowka. 

ii — albsila f Białek 

14—» — 12 — fungola , CzerwonepierL 

*3 viduata, JVdovrk t. 

bicolor y Dwufarbiczek. 

19t. Rodzay XI. i oß»tni tego Rzeeîu, zawiera 

Mrówki (Formica) , Owad наш ztiaiomy. 

Do znaków tego Rodząiu należy, że między 

cze-

PSZCZOŁO W Y* 129 

ezęścią piersiową i tylną znayduie sięiiiby iaki 

tiftek podßiaüony. Zyią w licznym towsrzy- 

ftwie y czyniąc sobie wiadlome 11 eiafeie kopce: 

Rząd prowadzą podobny Pszczołom, z niwiską 

przecięż odmiany , o czym będzie więcey w 

Części II. Samice maią ukryte żądł : samca 

oddzielone , i samice w gromadzie b§dące> ma- 

ią fkrzydła : sa niektóre bez fkrzydeł. Co my 

ich iaiami nazywamy , to są ich poczwarki, w 

których sig robak zamyka, a potym Mrówka 

wychodzi. Pożywieniem Mrówek ieft Owad , 

ścierwo , owoce , i wfzyftko , co tylko prawie 

-Hbydż mois. Gatunki są: 

i. Formica hercule ana , Kojiiczęk. 

2 . — barbéra , 

3- — ruf a > 

4. — fnsea y 

5. — nigra y 

6. — ebjoleta, 

7 . — rubra y 

8- — quatuor$>nn£t аіа , 

9. — pbaraonis y 

10. — falomonis, 

11. — fàccbarivora, 

12. — cejpitum , 

13. — omnivor a y 

14. — bidens y 

15. — fexdsns y 

16. — ceÿhalotffs y 

17. — air ata ,o 

18. — bœmotoda, 

19. —fœtida 

Algierczyk. 

Czerwoniec* 

Brimntek. 

Czerniec. 

Siwiec. 

Czerwłeńczyk. 

Czterekrop. 

Egipczyk. 

Arabczyk. 

Cukroiad. 

Darnomee. 

Żarłok. 

Dwu ząb. 

Szesciozęb. 

Grubogłów. 

Murzynek. 

Purpurę k. 

Smierdziuch. 

192. W Ameryce są Mrówki na cal długie 

ktdre zaaczuemi gromadami od domu do domu 

wedruią: uprzątnąwszy w iednym mieyscu 

różay będący tam Owad, idą do drugiego. 

TOM IF. 1

ï 3o 

O W A D 

ROZDZIAŁ VI. 

0 Owadzie Muchowym. 

I93' IR ^ędu. VI. Owa l nazywfitn Muchowym , 

Ł \ 0£j mieszczących się tu znaiomvch 

Much: Syflematycy nazywaia Dipiera , od dwu 

Ikrzydet: które tego tylko Rzędu Rodzaie maЦ. 

U O w л du tego są za ûnzydôtkami pewo« guziczki: 

Robak albo Gąfteniczka ma różny kfztalt, 

ieft pospolicie bez nóg , i rośnie bez zrzucania 

fkórki: zamyka się potym у/ zamknięt‘4 po« 

czwarkę. Zupełny Owa i częścią niesie iaia f 

częścią rodzi żywo: prócz dwu cczu , pospoli- 

cie m« ieszcze trzy poboczne: pyfk róiny ; czę- 

ftokroć ryikowaty: nogi o piąciu palcach: pożywienia 

ieft różne. Rodzsiów tu należy X. 

które na dwa Paragrafy podziele. 

§. i. 

Owadu Muchowego Rodzaie fierwfze. 

104- Rodzay I. Bt}k (ÆCstrus ) } zawiera wielkie 

muchy , które są wielkim uprzykrzeniem 

koniom i innym by-llętom. Zamiaft pyika, maią 

tylko trzy wciśnione kropki. Jaia swoie kład| 

za fkrórę zwierząt, z których wylężone Robaki 

chodząc za fkórą , znaczne sobie drogi czynią* 

Częftokroć i~h Robski i w samych gooiach fi§ 

zaayduią. Są to ied .3 z tych , które naszym 

bydlętom bywaią latem przyczyną do gżenia iig? 

albo uciekania o:l ich zakłócia. Gatunki %ą: 

i. Æflrus bovis y Wołowiec. 

2 — taraudinits y Rennowiec. 

3. — nafaiis f Notołaz.

U 

MUCHOWY. *3* 

4. Æflrus hœ morrold: Zadołaż. 

5. — ovis , Czołogryz. 

6. antilopufH y Antylop owiec: 

■— 195. Rodzay II. dies ( Tabanus) , lubo nie 

tea sam tylko left , któryby się täk nazwać powinien 

, kiedy przec

OWAD 

ig. Tab an as luguhrls , Żałobnik* 

19. — morio y Murzymk, 

196. Rodzay III# Trzpiit?l ( Borabylius ) f na. 

zywam Trzmielem od wielkiego podobieóftwa, 

wyiąwszy śkrzydła y do ©w4?go Owadu , który 

my w pospolitym mówieniu tak nazywamy*, a 

is w poprz-‘dzatącym Rozdziale Bączykhm na* 

zwał «1. Gatunki ta należące dokuczaią także 

bydlętom, lat*iąc około nich właśnie iak pływalne 

po powietrzu, dlaczego od Niemców ц 

nazwa««? Pływakami. 

1. Bomby lim major, 

2. — médius y 

3. — capensis y 

4. —- minor y 

5. — ater y 

Pływak wielki. 

Pływak śrzedni, 

Afrykańczyk. 

Pływak mały. 

Pływak-Murzynek. 

19^. Rodzay IV. Wielkomucb ( Asilus ) , zawiera 

Ov/îd ze wfzyftkim Mucho« podobny , 

tylko znaczny wielkością różny: nie trzeba tu 

przecież mielzać owych Much nieco większych 

od pospolitych у które fie i przy domach znaydo- 

wać mogą do przyfzbgo Rodzaiu należących: tu 

bowiem się miefzczące są dalekie od domów, 

І różnym zwierzętom uprzykrzone- 

1» Asiltis m aur us y Mexykaâczyk. 

* 1 

MtJCHO W У. 

1 3. Ai ii ut germ4vîeus f Czerwteńcstyk. 

14. — forcipatas y Nôiycogon. 

15. — tipoloides f Dtugoiiog. 

16. — œUndtcus, Elańczyk. 

17. — morio y Murzynek. 

lg. — lusitaniens f Portugaicüyk. 

198. Rodzay V. Mucha (Musca), zawiera 

Owad bardzo liczny, który nam z gatunku pospolitego 

, l3tem w domaeh uprzykrzonego, left 

dobrze zaaiomy. Napifze o nim w Części II. 

tu tyiko to namienię: że Muchy maią pylk mięsifty 

nakształt trsby u ałonia ; po bokach pyfka 

są dwie wargi, lecz rożków nie doftaie. Pospolicie 

trzymaią się na powietrzu i Bad wodą: 

wysysaią osiod z kwiatów , sok z mięsa , i innych 

rzeczy, nawet z samego plugaftwa. Jaia swoie 

niossj w gnoiu , mięsie, serze i t. d. Skąd się 

bisłe robaki zalęgaią , cżęftokroć i w ranach tak 

łudzi, iak i byd at. Niektóre rodzsi, żywo bardzo 

wiele razem. Gatunki s| różney odmiany , ia* 

ko sie zaraz pokaże : 

A. Z шіікшаівші rehkamt. ' 

i. — Muß;a рІеЬегл , Pofpolitek. 

г. — tllucens , Sklenmczek. 

g. — cbamœleow, Chameleon, 

Ą — тісгоіеош, Eiatokres. 

5. — hydrolem , Wodnicsek. 

6. — triline rja t Trzy kr es. 

7. — bypoleoK y Dwuhres. 

g. pantherina, Pantera, 

ę. morio , Murzynek. 

10. denigrata, Czerniec. 

11. — т а и г a , Bi -.łowfięg. 

12. —- clavipes, Klinonóg,

O W A D 

13. Miifca botte mota , 

14. -—fettefir alts , 

lg. — tarda , 

16 — fcolopacea , 

17. — vermileo, 

jg. — triag&ria y 

19. — diadema, 

20. — antlis , 

21. — conopfoides f 

22. — uliginosa y 

23 — levcopa , 

24. — rtettjrea y 

Mottentota. 

Okienniczek. 

Kïotnik. 

Kolcopyjk. 

Robakolew. 

O wądołów. 

Kor oń czy к. 

Baba. 

Podślepak. 

Kominiarz. 

Biatogon. 

K êiat’ofiacz. 

В . Ko [mate z piorkowatemi rożkami. 

25. — bomhylans у 

2 6- — tnyflacea, 

27. — lapponia у 

Mruczek. 

Wąsal. 

Lapończyk. 

С . Kofmate z fzczotkowatemi różkami. 

*8- — pendula , Cienkogon. 

a9. — florea у Kwiatojz. 

3°- — ne mor п т y 

3 ł - — arbuftorum , 

3 2- — , 

33- — intricaria у 

34. — oftracea , 

35. — fallax , 

36. — lucorum у 

Leśnik. 

Sadowię с. 

Błotnik. 

Plçtacz. 

Bukowiec. 

O/zukaniec. 

Krzakcwiec. 

37. — fylvarum , Drzewiec. 

38. — bicin&a у Dwupat. 

39. — arcuata , Krzywowfięg. 

4 0 - — mutabilis f Nie fiat ek- 

. 4 1 . — devia , Ofobniczek. 

4 8 , ichncumonęa > Kryianek.

43. Mufca diophthalma у Dwuok. 

44. — vefpiformu j Ofôwicc. , 

45 - — fe ß iv a , 

46. — erratic a f 

Kulawiec. 

Błędnik. 

47' — glaucia , Zielonek. 

48 —- nc El i lue я , Nocnik. 

49. — gihbofa, Garbacz. 

5°. — rihesii f V orzecznik. 

S l - —-pyrafiri f 

52. — transfusa y 

Grufzkowiec. 

Raźnek. 

53- — tnendaßri, 

54- — feripta y 

55- — mellina , 

56. — pipi en s , 

Miętkiewka. 

Kwiatofsaczek. 

Miodowe zyk. 

Śpiewak. 

57- — fegnis, 

58- — femorata , 

59- — groftipes y 

60. — faltatrix y 

Leniuch. 

Gruben d. 

Wielkonog. 

Skoczek. 

D. Wiêsifié z piórkowatemi rożkami. 

6i. --- inün'ts y Dçtohrzucb. 

62. — pell»cenś y Świetlik. 

63- — meridiana , Południowiec 

64. — cœfar y Ce for z. 

65. — cada

f§ 6 O W A D 

E. CienkowMße z fzcznkowatsmi 

rożkami. 

74. Mufca fsra y 

75*— Sr9fia » 

76. — rotunda ta , 

77 — ira mul a , 

78- — 1 rvarum , 

79* 

— r a di cum , 

80. — canicularts , 

81 — œfiivatioois , 

8* — cœmeteriorum 

83- — ptuvialis, 

84- — fub sultan s , 

85. — roralis y 

86- — ferrata , 

87 — cellaris 7 

88 — meteorica , 

89 — putris j 

90 — frit y 

91 — leprs y 

92 — cupraria y 

93 — polit* , 

94 — — pubera y 

9

M U C H O W Y. 

S07. M ufe a pa riet in a > Scitnnic&ek, 

108. — итЬглгит y Cienniczek. 

ю р . — grofiificationis f Wiofnowiee. 

110. — terreflris y Poziomek. 

I I I . — fal шит у Gahwiec. 

I I 2. — vibrant у Trylowiec. 

113. —- cympsea, Galafbwiee. 

114. — comkiuata y Wiązka. 

115. -^flava , Zielonka. 

116. — qiwdripunâata y Czterokr&p. 

117 — arnica y Zielnik. _ 

я 8 ѵ — foticbi y Mleczowi.se, 

я р . — folßitialis y Zoltotarcz. 

I '20. — hyof um i , Blekotek. 

IS I. — œfin an s y Ogniczek. 

I 22. — ferratulœ y J ’asieneowhe, 

I2 3 , — germimtfoms 9 Marcowka 

I2 4 . — urticœ y Pokrzyw* wiec. 

i25- — cerasi f 

12Ó. — ber a clii y 

Wtiniowiec. 

Barfzczowiee. 

127. •— car dut y OfttQwiec. 

128- — florescentiœ , Kxviatowiec. 

J29.. — frondesce&tiœ ; Qwocowiec. 

F. Gładki? z rożkami fzczotkowatemi. 

13 0, —• cofl at а у Ze b rowka. 

§• 2 - 

O w.7 dn Muchowego R odzaie eßatnie. 

^ 199, Rodzay VI. Ślepak ( Coaops ) , ziwiera 

O wid fcak podobny popfzedzaiącyns Muc hora , 

±e chcąc go rozeznać, t r z e b a się dobrze przypatrzyć 

ukrytym kolcom w pyfku, ktoremi tea 

Ro*

*38 

OWAD 

Rodzay bardzo kolei Niektóre gatunki, osobli- 

•wie pod defzcz, znacznie iudziom z bosemi nogami 

dokuczait: niektóre, osobliwie koniom , 

tak są uprzykrzone, ze dia nich spokoynie ftać 

nie mogą, uftawicznie nogami rufzać musz$: 

1. Conops roßrat a , Kręglopyjk. 

2. — calcitrant, Udo kol. 

3. — irr it ans y Grzbieiokol. 

-4. vesicular is, Pçcberzykociçg. 

5. — macrocepbala , Wielkogłow. s 

6. — acuUata, Kolcopyß. 

п. —flavipes, Zołtonóg. 

g, — ferruginea f Rdzawek. 

9. petiolata , Szyika. 

10- — atomar ta , Pytek. 

11. — teflacea , x Krzywozad. 

12. — bue с ata , Grubopyjk. 

13. — Jubcoleoptrata , Cbrzęfżczcwiec. 

200. Rodzay VII. Klefzczyk ( Hippobosea ), 

ma wielkie podobieńftwo do wfzy pospolitey , 

z ta różnicą , źe pospolicie Ikrzy cU afty ieft. Gatunki 

tu należące mieszkaią na Koniach , Wołach 

, Owcach , Psach ł Ptakach: 

1. Hippobofca equina} Konioklefzcz. 

2. — avicularia y Ptakoklefzcz. 

3 — hirundinaria y JaJkołkoklefzcz. 

4. — ovina , Ov;coklefzcz. 

201. Rodzæy VIII. Podkomar (Tipula), ma 

Owad maiący podobieńftwo do wielkich Komarów 

, z bardzo długiemi nogarai. Robak tego 

Rodzaiu częścią miefzka w ziemi przy korzeniach 

Roślin , niemały w nich czyniąc fzkodg , 

częścią w błocie lub w gnoiu. Owad zaś zupełny 

mieszka na łąkach i drzewach owoco* 

wych bez szkody. ISioktórc gatunki maią nie- 

îakie podobieńftwo do Much:

i s 

М и С | Н о w у. 139 

A. Komar о w ate. 

i. Tipula pećłinicornis , Grzebieaioróg. 

2. — rlvosa , Strumyków. 

3 * — quadrimaculiita , 

4 - — crocata ^ 

5 * — eleraceü t 

6. — hortorum , 

Czteroplam. 

Szafraniec. 

Roślinopjuy. 

Ogrodoryi. 

7. — variegata , Vfirogrzbiet. 

8. — contaminate, Brudek. 

9 *— lunata y Miesiączek* 

IO. pratensis y Z ît czot. 

I r. — terreßris, Ziemioryy, 

12. — cornicina у Wronofm* f’. 

*3- — nigra , 

14. — atrata f 

Czamogrzbićt. 

Czarnokrop. 

35* — bimaculata, 

ió. — annal at a f 

Brunatrtoplam. 

Pierści&nnik. 

17- — ocellcris j Cz:i rnook. 

18. fasciata , Wflçgowiec. 

19. —- ßavescens, Zołtawiec. 

20. — ensicornis y Szpadoróg. 

2 1. — regelationis, Wiosnowięc. 

22. — replicata, Kr zywofkrzydï. 

*3- — tnonoptera, 

24. — arundineti , 

У ednojkrzydi,. 

Trzcinniczek. 

a5 — barbicornis, Brodorog. 

В. Mu chow ate. 

•26■— plumofa , Pioroczub. 

2 j . —- littoralis , Lądowiec. 

sg. — annul at я y Bialokot. 

2 9 . — molitatrix у Młynarka. 

30. — vibratoria , Drzączek. 

3 1 — fr émula » ' Trzçsik.

14* O W A D 

3 2 . ТірпІА fiexilis f 

33. — monilis, 

34.— dirent y 

35. — Ыгіаиіл., 

3 6 . — macracephala , 

37. — pnsillüy 

38. — marci y 

39. — thomœ f 

40. — ferrugm atA, 

41. ~ johaimis y 

4 2 . -— brevicornis, 

43. — p fit ris y 

44. — febrilis f 

45* — florilège, 

46. — bortulana 9 

47. phal*,no*4«s y 

48* — birt* y 

49. — persicariœ , 

50. — notatA , 

5t. —juniper in* y 

5 3 . — ch lici form*/ у 

53. — incarnat* , 

54. pelußrit У 

55* -- Ungicomis f 

56. — rnfipes , 

57- — Ьірчпбіаы y 

58 fi rice* , 

59. — minmifsima, 

60» — pu Hearts y 

à s. — pennicornit y 

61. — polygama , 

63. — fi Iß a .г lis , 

Giçtek. 

Pacibrk»wigeu 

Brunatnoßop. 

Krçtorog. 

Pftelkogłów. 

Karzeł, 

Komar»wi$e. 

Zoitokret y 

Rdzawe k. 

y&nek. 

KrÔtk@T9g. 

Zgnifok. 

Chorzeli 

Кѵішрриу. 

Qgrodmk. 

Matylowice. 

Pyłoferzydł. 

Kofmatejkrzydł. 

Białoplam, 

jfałowczyk. 

Komarnik. 

Çzerwonogrzbitt. 

Błotnik. 

Dinger 6g. 

Czerwononóg. 

Dwukrepi 

Atłafek. 

Pchełka. 

Pcbłowiec. 

DwugrzebieA, 

Wieloże*iec* 

KtrltCZtk, 

го i. Rtfdiay IX, Komar ( Cuîsx ) > zawiera 

Owad znaioroy , który i«rem , a osobliwie w fia- 

aożgeie , na w ii • r h u !zi cienkim swom pyłkiem 

sprzykrzeni« koiä. fjçcz«gólcie)'sz^m îjaa*

H 

м U С Н О W У. 

kiesa tego Rozżal u le Гг, że gatunki tu należące 

muią w py(k i fzczotkowate kolce , w nieiakiey 

gietkiey pochewce zawarte. Kom ary zeayduią 

sie od Ekwatora aż ku Polowi północnemu , 

uprzykrzarąc się nie tylko ludziom , lecz i zwierzętom. 

Było dawniejfzych mniemanie , z» fie 

ro^zą tylko z gniią ey wody, lab wilgoci as liściach 

, co iek przeciwko porządkowi przyrodzenia. 

Jai« swoi« bowiem fkładaia na pływa- 

Ц с е pa wodzie Hscie : wyłażone robaki trzy- 

maią sig w ft

142 

OWAD 

czey przypatrzyć % nie można , iafc przez śkł® 

powiękfzaiąc3* Gatunki są nafłepuiące; 

Empss borealis } Północnik. 

— pennipes y Pióronóg. 

— Livida , Siwek 

— f or cip ata t KUfzczonóg. 

— ßercorea , Gnoi kt 

R O Z D Z I A Ł VII. 

0 Owadzie bezßrzydło wym. 

205. T> ZĄD ten ieft VII. i oft atu Owadu , A» 

ptera, w któr y su znayduiące fi§ g*tun* 

ki przechodzą tuż eto Robactwa. Naywięiifzym 

tu znakiem iaft to , że zwierzątka tu należące 

rządzą ile przyrodzeniem Owadu , a fkrzy>et żadnych 

me шаі ą. Lifzka i poczwara a v tym 

Rzedziü , ze wfzyftki n podobna left przyfzł, nu 

гиреіпіе zwi rzutku : wyiąwfzy iedng Pchłę : 

odmana wigc tu dzieie sig tyłko na odmienianiu 

fkó r ki. 

206 Jedne miefzksią •v wodach , drugie na 

ziemi, trzecie są wodno-zunnne ; iurie sa na 1ц- 

dziach. Niektóre maią bardzo wiele nóg WTzy- 

ftkie *ą drapieżne , żywią fig z innych zwierząt 

1 ludzi. Jedne niosą iaia , drugie rodzą żywo: 

a członki rodzayns są u niektórych przy 

głowie , iaKo u paiąków: u niektórych na nogach 

, iako u Ra*ów. Nakoniec kfztałt t.#go 

Owadu różny ieft, którego Rodzaiów XIV. opiszę 

w naftępuiących Paragrafach.

BEZSKRZYDŁOWY. 1 4 3 

§ i* 

Owadtt Bezßtrzydfowego Rodzaie pierwfzf. 

207. Rodzay I. Drewniak (Termes ) , zawiera 

ów drobny Owad, który lig wgryza w suche 

drze wa , iako to ściany , naczynia ? okładki xiig 

i w tych raielzka. BeJzie o tym w Czgści li. 

a teraz wymienię gatunki.* 

i. Termes fatale y Ptsßofz. 

a. — pulfatorium y Koïatek- 

3. — fatidicum , Kowalik. 

2o8- Rodzay II. IVefz ( Pediculus ) , żyie ns 

ludziach 1 różnych innych zwierzętach. nawet 

i ni Rybach i Owadzie , krwi$ sie sch żywiąc , 

kfztałt iey podobno rzadko komu ieft niezua- 

10my. Gatunki syftemstyczne *ą nazwane od 

ilworzeń, na których żyią, gdzie fie wiele oraz 

mieści , które pospolicie molami są nazwane. 

Lifzfci i po z varki ich nazywamy Gnidami. Wie- 

cey o tym bedzie wCzgści II. teraz wymieniam 

naftępuiące gatunki: 

I Pediculus humanus f Ltidzkowesz. 

2 — pubis , JVielkowefz, 

3 — ricinoides y 

4 — ftides y 

5 — porcelit' y 

6 — came li f 

Nogowefz. 

' Swimeyejz. 

Morjktey świnki we fiu 

Wielbłęd iwefz. 

7 — cervi y J eleniowefz. 

8 --- ovis У Gwcowefis. 

9 --- beviSy 

10 ---j vituli y 

Wołowe/ż. 

C.elgcowesz. 

ii — eqùi y Koniowssz. 

12 — asini y Oslowefz. 

*3 — tinunculi y Kaniowesz.

44 

14. F edi cuius corvi , 

15. — infanßi, 

Ł6, —picœ , 

17. — m ni у 

jg, — anfcris j 

j ç , — m o f c h a t œ > 

20 — querqueduÎA ; 

21, — fltmœ y 

2 2 , — platalea y 

23, ar de œ , 

24, __grms , 

2 5 — ciconiæ y 

26. — cbaradrii, 

27. —fulicœ, 

ag. — recurviroßros , 

2 9 . — bœmatéÿi f 

3 0 . — pavonis, 

31. — meieagridïs y 

3 2 . — galiinA , 

3 3 . — - caponis y 

3 4 . — tetraonis , 

35. — , 

3 6 . — с о І и т Ь л f 

37. — , 

3 8 . — hirundiuit, 

3 9 . — farionis y 

40. — , 

O W A D 

JCrukowefk. 

Serokofzo we fis* 

Sroftowefz. 

Libfdzioweßs. 

Gçsiüv*efz. 

Kaczo-wefz» 

Cyran kowefz, 

RyhitwowefZb 

Ggstcowesz. 

Czap lew fis. 

Zorawiowefk. 

Bocianowe/z, 

Czaykowe/ż. 

Łyjkowefz. 

Kręt dzio bo wesz« 

Oßrgygoweßn. 

Pawiowe[z. 

У Hilykcwfffz. 

Kur owefz 

Kapion&wefz. 

Cietrzewiowefis. 

Parhvewefz, 

G&łębiowefz. 

Stkor&wefk. 

j f ajkoikvwefz* 

Pflręgowefiz. 

Ffizczsłowefiz. 

209. Z pomiędzy Ptaków, z doświadczenia 

upewnić , że nie wiem , czyli ieft który 

nie matący tego na sobie Owadu. Wyty- 

kaijjc sobie bowiem flkórki różnego Ptaftwa krajowego 

, do domowego naturalnego Gabineci- 

ku , żaden nie był w moich rgku y na którymby 

się po zabiciu wfzy widzieć na głowie nie dały. 

L*cz czyli na każdym ieił osobny gatunek? 

ше wiem. 

210.

BEZSKRZYDŁOWY. 43 

aio. Rodżay III. Pchła Roślinna ( Podarä ) , 

ma bardzo drobny Owad , z którego gàrunek 

Jeden czarny nakfztałt Pchlów, osobliwie podczas 

cźęftych defzczow , przy i nà roślinach , 

bsobliwie aiźfzych , a czasem i na drzewach w 

ogrodach w wielkim maofiwie widzieć fie da- 

ie. Osobhwfza ieflr rzecz , że gdy zim^ wszyftek 

Öwad sie kryie , Rodzaiu tego , Podura nivalis , 

wiele się na śniegu , osobiiwe wiosnowym 

bawi: o czym się w Części II. napifze. Teraz 

wymieniam gatunki: % 

i. Pedura viridis у Zu lotiek. 

i . — jolypoda , Wielonog. 

3. — atra , Pofpolitek. 

ą, — ęlumbea , Rrunatek. 

5. miüUtA у Ziareczko. 

6. — nivalis y Stiieguiik. 

7. — vag a i, Bi ,л { Waleczek- 

211. Rodzay IV. Cukiernik ( Lepisms), m* 

Owad o fześciu nogach, łu&atrni okryty , m z - 

цсу podobienftwo dopoczwàrki Molowey ( Tinea 

). Kto chce poznać, znaydzie go w schowaniu 

gdzie się cukier przechowuie. Początkowo 

pochodzi z Ameryki, gdzie cukrowe rosną 

trzcioy: flcąd z cukrem przywieziony , rozmnożył 

się wlzedzie w Europie, znsyduiąc się iuz 

i w Ogrodach , i w Domach , i w Sukniach , i 

w xiążka h. Gatunki te: 

ТОМ 1Г. К

146 O W A D 

г. Le pi fin a ß с carin я , Cukrogoiè. 

а, - г - po Lypo da , Cierniokeî. 

3. terreßrit , Peziemnik. 

512. Rodzay V. Pçbïa ( Pule*), ieft ludziom 

1 zwierzętom bardzo uprfykrzoay , i dobrze 

znaiomy,. Zachowawszy o mm więcey do Cze* 

sei II. tu tylko wymieniam dwa iego gatunki: 

i Pule ж irritant y Nocobudâ. 

г. — penetrans , Piafeczmk. 

•213. Rodzay VI. Molik ( Äcarus), nazywam 

Moliki©;.«, dla г о а Ш р й с л od nazwanych Motylikow 

( Tiaea ), Molami. Gatunki tu należące 

są tuk drobne, że gołym okiem ledwie rozezaarift/bydż 

mogą. Widzieć one można w Serze 

, Chlebie, i t. Ł nawet w wrzodach ludzkich, 

i w wnętrznościach z guoiem wychodz|-ce 

fie znaydirą: ^ % 

/1. Ac ar us elephantinus » Słonik. 

2. — egypticus, Egipczyk. 

3 - — redubiut f 

4 - — indus, 

5 - — americanut f 

6 . — fanguifitgut , 

Psi ar z. 

ffndyiczyk. 

Amerykańczyk. 

Krwiofiacz. 

7* — ricimis, 

3. — crafsipes, 

9 - — motatorius, 

19. — vefpertiliottis у 

Krowiec. 

Gruhonóg. 

Çzuïonôg, 

Nietoperzyk• 

1 Г. — paß er taut, IVroblowiec. 

І І . — coleoptrptHs y Cbrząfzczowiee. 

J 3 — siro , 

14 — Uttis y 

Serowiec. 

Mlekowiec. 

— difsenteriœ , 

J 5* 

IÓ. — exulcerans , 

Bi egunk owiec. 

Wrzodowiec. 

17. — telarius , Przą ika. 

18. — ge ni с ul atut y Knot 0 nóg. 

19. — tinCioriut у Farbewnik.

?9 

BEZSKRZYDŁOWr. 47 

'so. Acafus aquaticus , 

ii. —- hoUfericus , 

»2. — baccarum y 

23. — mufc arum, 

24. — batatas , 

25. — gymsiopterorum > 

26. — rupeßris y 

2^. lougicornis f 

28 — litt or a lis f 

29 —fungomm, 

30- — tremells., 

31.—fcaber} 

32 — falicis, 

33 —- cr&eeus y 

34. — vegetans, 

Czerwonek wodnÿ. 

Czerwonek ziemny. 

Porzecz&ifc. 

Muchowiec, ' 

Patetas. 

Pjzczoławiec. 

Kamiennik. 

DługorÓg, 

Lodowiec. 

Grzybowiec. 

Galaretnik. 

Kofmsiti'k. 

Wierzbbwiec. 

Szaframek. 

Wio siennik- 

214 RodUay VII Pasękorak ( P > s&langtum ) , 

zawiera Owad > Pająkom ni co podobny. Gatunki 

tu należące m&ią ośuu dług Morjki paięk. 

2 

3 

4 

5 6 

7 

8 

9 

10 

Opiliif f 

— cornuima, 

— cancroides , 

— acäroides > 

— bal cen ar um , 

— tricarinattim 

— caudatum t 

— reniforme } 

— bycborcbo. 

Owczarz 

Rogopyjh. 

Niedźwiadkowiec. 

Molikowiec 

Wesz Wielorybów a. 

Troyżebr. 

Ogonnik. 

Dtugoróg. 

Jadowie?. 

215. Rodzaj VIII. Paiak ( Aranea ), w ka* 

żdym zaniedbanym kącie domu przędąc siateczki 

, daie ile łatwo poznać. Napifze lie oninl 

w Części Ib tu wymieniam gatunki: 

К 2

1. Aranea diadema , 

2. — reticulata, 

3. — cucurbitina f 

4. — calycina , 

5. — ottoptinttata y 

6. — bipunttata y 

7. — arundinacea , 

g. — angulata , 

9. — detneftica , 

10. — trilineata, 

11. -— riparia y 

12. — labyryntbica y 

13. — redimita y 

14. — quadrilineata, 

15. — cor oil ata y 

tô. — fumigata , 

17. — montana , 

*8* — Janguinelenta , 

19. — notata y 

20. — rufiper y 

si. — no61 urna y 

22. — extensa y 

23. — fimbrita y 

24. — fexpunftata 9 

25. — flavifsima , 

26. — b imac ulata y 

27. — clavipes y 

2$. — quadripunftata , 

— holoferica , 

30. — fenoculata y 

3г. — avicularia y 

32. — fpinimobilij y 

33* — ventoria, 

34. — ocellata, 

35. — tarantula y 

36. —fcenica, 

O W A D 

Krzyżak. 

Statecznik. 

jfaiowiy. 

Pfzczołobiy. 

Osmkrop. 

Dçtokrop. 

Trzcinnîk, 

Domowiec. 

Le śni czek. 

Lodowiec. 

Łękowiec. 

Wieńczyk. 

Sk lennik. 

Pierściennik. 

Kofmatek. 

Gorniczek. 

Krwawnik. 

Tę с zyk. 

Czerwononóg« 

jyocnik. 

Po dłużnik. 

Obwódek. 

Sześćkrop. 

Siarczyßek, 

Kafztanek. 

Klinonóg. 

Czterokrop. 

Axamitek. 

Szesêûk. 

Ptafzccznik. 

Ciemionóg. 

Myśliwiec* 

Chińczyk. 

Tarantula. 

Murowie с.

80 

B E Z S K R Z Y D Ł O W Y . i 4 9 

37 - Агапел truncorum , Drzewiec* 

38 . — rupeßris у Skalnik. 

3 9 - — aquatica , W odnik. 

40. — fa с cat 9 , Torbisrz. 

4 1. — p a lu ß ris , Bîcttiib 

42. — ' virescens, Kolba. 

4 3 - — v ia tic a , 

44 . ’— le v ip e t, 

Rakowiec. 

Fflronóg. 

45 - 

— tigrina , 

46. — tetracantha, 

Ty gry fe t. 

Czterocierń• 

47 - 

— cancriformis } 

48-— fpincsa , 

R aczek . 

Ośm cierń. 

49. — curacavieniis, Szalenßwoäay. 

50* — taratantuela, 

5 1 

— fpeciota у 

Mojkal. 

Swiętcfzek. 

•21Ói. O u a w wielu pis m s c h s ła w n a Tarantulay 

do tego Rodzaiu należąca , ieft odrysowana Tab: 

II. Fig; ii. Spod iey ieft czirny , a Kogi od 

dołu czarno-pafkowane. Ciało ieft popielate : 

lecz są i brunatno-czerwone. Na pierfiach znay- 

duią fie gwiazdkowe rowt-czki. Szczeka , piersi, 

uda i brzuch pospolicie są czarne. Wielkość 

rożna bywa; pospolita przecież , wielkości 

członka miernego wielkiego palca. Co fię tycze 

oczu , ma ich ośm , iak inne paiąki: w tym 

tylko różne , że nie maią Ikórek rogowatych. 

Niektóre z tych Tarantul maią wielki iad w 

sobie, osobliwie w Sierpniu , i ukąszenie ich 

bywa śmiertelne. Udawało sie > że przez taniec 

leczono przypadki ukąfzenia. Byli, którzy ca- 

łey tey rzeczy przeczyli : byli , którzy nazbyt 

wiele wierzyli. Nic teraz pewnieyszego , iako 

że nie wfzyftkie są iadowite , i iadowite nie każdemu 

człowiekowi równie fzkodzą. Oyczy- 

zcą ich ieft Apulia.

.1 5 0 O W A D 

217. Kodzav IX, Tarczopcbła ( Monoeulus ) я 

zawi< rn Owad rożny , msiacy nogi sposobne do 

pływania, oczy ściele fkapipne , 1 w lkorupg 

wpadłe: »a ciel© ta zç. Je ne .niosą iaia, drugie 

rodzą żywo ( та u ^ 1 są naftepuiące: 

1. Mono cut us polypbtmus . Rak MeluckL 

2. — p is с inus , Rybovefz. 

^ — rifjpH/, G ru b o n ó g . 

Ą, —.puleX f P-ebta wodna. 

— pedicnius у We [z •wodna. 

6 — quadri omis y Grononof. 

BEZŚKPJZYDŁOWY. 

powinien fcydź znai omy: :ą tu przeć,if i rożne 

gatunki i odmiany , fkąd się dzkłą na trzy podziały; 

Brachiurus -, Parasiticus i Macrourus. W 

powfzerhnc.sci Raki rodzą się z jay : nog maią 

mniey , więc«y, eśm: oczy dwie, daleko od iie~ 

bie niby na pienieczkach ftoiące i nierurhome: 

dwa rożki i dwie nożyce , albo klefzcze cfo fzczy- 

рзаіа. Latem odmieniaia swoię twsrda lkorupę. 

Zy wią się Owadem, Roślinami, maią sposobność 

łażenia przed się i za siebie, it. d. Osobliwsza 

ieft rzecz, ze przypadkiem ucięte nogi im cd« 

ra$aią. Pospolicie sie wfzyftkie na рокагш ludzki 

zażywaią. 

22 1. Podział I« Raków Kraby ( Brschyurus) , 

ma Raki częścią w rzekach , /częścią w morzu 

będące, maiące niëîakie podobieńftwo do pająków. 

ISiektore z nich żyią przez długi czas 

na ziemi. Ogon maią bardzo krotki, іази przy 

brzegu wód fkładaią. Jedna para niesie iay 

2,000,000. Jedne z nich mąią grzb et gładki, po 

bokach niewcinaoy : drugie są wcinane: trzecie 

maią grzbiet kosmaty: czwarte ciernisty : 

piąte chropawy. 

A, Z gładkim grzbietem niewsinauè 

?. Cancev cursor f PAegus. 

2. — raninus, Zabieniec. 

3. — mutus , Tçftec. 

4. — cordatus y Serdecznik. 

5. — pir.mphylax y Musloftróż. 

6. — pifum , Grockotarcz. 

7. — bexapus, 

Sześcionóg.. 

3. ~ minut u s , Karzeł. 

9. — finnoteres > Pławę zyk. 

io. —- loncie omis > Długoróg,

15« O W A D 

II Cancer ruricola y Poziomek. 

12 — floridus у 

*3 — uca у 

14 — vocans у 

15 — craniolatus > 

i — $ H argus у 

Kwiatonie e* 

Błot&ik, 

Mrugać z. 

С za Czka. 

Zębozad. 

В. Po bokach wcinane. 

*7* — rhomboïdes у Szachownica* 

i8. — tnaculatus y Plamiec, 

19. — pelagicus y 

Kolec, 

20. — nudeus y Zołądź. 

21. — iattatus y Mleczak. 

22 — moenas y Lodowiec. 

аЗ- — depurator y Szerokonég• 

24 — dormi a y У a dowlec. 

2 5 — feriatus y Uroczyßek. 

26. — granulatus y Ziarniec 

27. — finguin&us y Krwawnik. 

*8. — ça gurus y Kraba pospolita, 

C, Z kosmatym grzbietem. 

29 — chabru s y Kofmatog rz biet. 

3° — lanatus, 

3 * — araneus y 

32 — roß ratas, 

33 — hirtellus y 

34 — cuphœus y 

3^ — mufcofus y 

3* — tri h tf lut y 

Wełnkzek. 

Pa tucznik. 

Ryiek. 

Kofinacz. 

Ku diak. 

Mcbowiec. 

Kolec. 

37 — p un Status y Krop ko wiec.. 

38 — perj on at,us, Mafzkara. 

39 — finicus y Chińczyk.

BEZSKRZYDŁOWY. 

40. Cancer dodecas, 

41. — haß at us y 

42. — puber у 

43- — m Va у 

44» — longimanus f 

45 — horridus 7 

4Ó — crijidtus , 

47* — fupercilhßts f 

4g» — cornutus f 

49. — longues , 

50. — spinifer f . 

51. — germanus f 

D. Z kolącym grzbietem. 

Dwunafiocierń. 

Halabartnik. 

Włosiennik- 

Dia bet. 

Dluporąk- 

Skalnik. 

Czubatek. 

Kolccbrew, 

Rogap.yjk. 

Dfttgonog. 

Ciernik. 

Wfzawiec• 

E. Z chropawym grzbietem. 

52. — cruentatus , 

53-----hepatic us y 

54. — caUppa, 

. 55- — &raPfur > 

gó. — œneus, 

57* — fcrupofits , 

Krwawnik- 

Wątrobmik. 

Kokos. 

Tępo nos. 

Miednica• 

Garbacz. 

*53 

222. Rodzay II. Krabor&ki ( Parasiticus ), zawiera 

owe Raki morikie , które maiąc nagie 

opony, są przymuszone dla ochrony miefzkaè 

w Kenchiliach. 

58- — latro y 

59. — bernhardus, 

60 — diogenes, 

61, — eremita , 

62. — tubalaris , 

63 — caput mortuum 

TotHarz. 

Bernhard. 

Diogenes. 

Puftelnik. 

Rurkowiec. 

Trupia głowa. 

223. Podział III. Raki ( Macrourus ) , ma 

właściwe Raki z długim ogonem , iakie są i 

pospolici rieczne. Jedne z tych т а Ц grzbi§f>

OWAD 

gładki, drugie chropswy , trzecie ciemifty : 

czwartych grzbiet ieft poćHugowaty, i klefzcze 

są bez palców: piąte podobnież maią klefzcze 

bez palców, lecz grzbiet ich ieft krótki: 

A. Z gładkim grzbietem. 

64. Cancer gammarus y Hummer. 

65. — aßacutу Rzecznik. 

6ó. — с ar с inns у Amerykanin« 

6 7 . —pennacęgrs, Piórnik. 

68* — fquilla y Skilla , 

69. — crangon } Garnele. 

B. Z chropawym grzbietem. 

70. — carabsts , Czołno. 

^r. — ßrigofits , Kolec. 

72. — gymnißra y Azyanbu. 

73. — dorsiper у Morßa weßs. 

74. — cancharns, Kolcoklefzcst. 

G. Z kolczyßym grzbietem. 

75. —г norvégiens у Norwegczyk. 

D. Z podłużnym grzbietem i klefzczami 

bez palców. 

76. — homards, Morjka Szarańcza* 

77. — neptuni % Neptmins. 

78. — ar Bus у Niedźwiedź. 

E. Ż krótkim grzhhtem i klefzczami 

bez palców. 

^9.—-maniiу fcabgdziowiec..

BÉZSK-R ZYDLOWY. *55 

§o. Cancer glaciaUs у Lodowiec. 

8 r . — fcyllarut y Piafecznik. 

■8a. — fetife ru s , Szbzötecznik. 

8 3 * 

— & mar tins j Niedołężnik. 

84* — gro fi*fet , Grubonóg 

85* ....fule x у Morßia pchła. 

86. — locußa у Skoczek 

87* 

— linearis f Cienkofzyi. 

88- — cylindrical f Wałek. 

89 — atomos у K a rzeł. 

90.. — fiU fonnis 7 Nitkowiec, 

9 1, — falinus y Solcwiec. 

02.. — ßagna lis f Błotnik. 

224. R ak rz e c z n y VraloM y , Cascer ßßtcus 

opifze sie w Części 11. ** cudzych to ieft godnego 

wspomnienia, Z podziału I. Raki ztsem 

zaważą fußtow 10. Pagurur ieft okrągły, 

pospolicie wielkości pięści: poławia się 'w morzu 

północnym : taką m* siłę w klefzczaeh , ze 

palec człowiekowi tiszczyknąc może. Pelagicus 

•w Oceanie ladyifld > kryie się w mchu: ma 

■wielkie kolce między oczami, i irft na trzy cale 

szeroki Około Europeyfkich brzegów w morzu 

północnym ieft M&nas , u którego шш każdym 

boku tarczy ieft pięć zębów , u nogi są 

kosmate. Ar am us ma tarczę okrągło-podłużną, 

kosmaty i pagorkowatą. Maja i#ft wielki > około 

Norwegii pospolity ; lecz ludziom nie idzie 

na pożywienie; tarczę ma kolącą, nogi bardzo 

długie , (korupę czarną i lepką. Rtiricola znayduie 

się w Ameryce: iedne są białe , drugie 

czarne; nie mieszkaią w wodzie , lecz sobie kopią 

iamki, iak Króliki, w których przez dzlea 

się kryją ? a w восу wychodzą na pożywienie ? 

zy"iąc trûwą t ziołami i owocami: mąią by d l 

$obre ; i zdrowe do iędzenia.

ig6 O W A D 

225. Z Podziału II. Bernhard»s } ma prawe 

klefzcze grube i wielkie ; przeciwnym spospbęm 

lewe Diogenes: i ten to drugi ieft, którego 

Francuzi Soldai zowią: Klefzcze są gładkie , 

przecięi nieco wełnifte Te i inne tego Podziału 

, dla ochrony niektórych gołych na so-* 

bie części , tak fztucznie umieią osiadać rożne 

Konchy y że lubo do nich nie są przyrosłe: prędzey 

sie przecięż na sztuki porwać dadzą , jak 

wyciągnąć. Eremita ma kosmate prawe równe 

klefzcze , i mieszka w okrągłym iakowymsi 

morfkim korku. 

2z6. Z Podziału III. które znaiomym Rakom 

są podobne, Gammarus ieft wielki, czasem na 

dk'ie piędzi długi, i 12. funtów ważący. Około 

ISorwegii corocznie юа 6o;ooo. ułowią, i żywo 

wywożą, maiąc podwoyne dna u Okrętów. 

Crąncon są nafzym Rakom ze wszyftkim podobne 

, tylko mnieyfze , i bez kkfzczów. 

227. Rodzay XII. Stonoga ( Oniscus ), zawiera 

Owad mieszkający na wilgotnych i ciemnych 

roieyscach, w domu, tnurach, drzewach, 

piwnicach, naczyniach it. d. ieft plafkowaty , 

podłuino okrągły ; ma pospolicie fiedm par nóg, 

j rufzony w kulkę się zwiia. Kolor ieft różny , 

a pospolitych ciemno-biały. Gatunki są te: 

r. Onifcus asilus } Morßi Ьф. 

2. — æfir um, Morßi bçczek. 

3- — Pß>ra > Morßa plußwa. 

4- — ÿhyfodes , pęcherzyk. 

5. — etitomon f Dzidom tec. 

6. — ceti , Wieloryb owiec. 

— mar'mus , Morßa we fis* 

g. — bicaudatus , Dwuogon. 

9. — linearis y Wißowiec. 

10. — fcopulorum > Skalnik.

BEZSKRZYDŁOWY. *5? 

ii* Odtfcns aquations, . Wodowiec. 

гг. — oceanićus , Morfzczyk. 

13. — afsimili s y Lqdowiec. 

14. — afsellas , JBofpolitek, 

15. — armadillo f Kamiehtticzek. 

16. — ruder alis f Murowie с. 

in. сгвпиіаіні , Karb owiec, 

lg*— cafyius у Kafàiyczyk. 

228. Rodzäy XIII. Tysiącnóg ( Scolopendre ) , 

zawiera Owjd w sposobie życil poprzedzaią- 

cemu podobny , również za dotknięciem stu- 

laiący fie: w tym zaś różny , że ieft niby z wielu 

pierścionków złożony, maiąc 0» każdym pierścionku 

nóg parg. Gatunki sa te: 

t. Scolopendra lagura , Zaięcogo». 

û. —- coleoptrata, 

3 . — ■ forßcata f 

4- — gigaittea, 

5. — morsitans , 

ć> —ferrugin?a f 

7* ~ gabrieltt, 

g. — elettrica, 

9. — pbofpborea y 

10. — occidentalis f 

11. — marina , 

Tarczowiec. 

Klefzczowiec. 

Olbrzymek. 

lndyiczyk. 

Afrykańczyk. 

Francuz. 

Slniczek. 

Świetlik. 

ZacbodowieCf 

Sledziowiec. 

229. Niektóre z tych świeca , w nocy na- 

kształt S. Jańflcich Robaków, takim 1 efSt Pbo- 

sphorea. Drugi zaś Elettrica , gdzie sie w zna- 

czney liczbie znstyduie , znaczne i daleko widziane 

światło od fiebie wydaie. 

230. Rodzay XIV. i cftatni, nie tylko tego 

Rzędu , lecz i wfzyftkiego Owadu , zawiera 

Wiclonogi ( Julus ). Gatunki tu fig miefzcz^ce , 

sę pospolicie podłużne, maią nóg bardzo wiele 

, żyią w ziemi, a ruszone od kogo , stulali 

*ig. Gatunki te:: , •

' *sS 

O W A D 

i . y ulm ovalis , 

2 — crafsns , 

g. — ter re fr is , 

— complanatus y 

5. — fabuło fus у 

6, — indus , 

•J. fu je U S , 

g. — m asitm s, 

Morfxczyk. 

Grubieć, 

Poziemmk. 

Ptafzc'zeniïgç. 

Pi feczttikè 

Jndyanin. 

Brudek. 

Amerykanin. 

P R Z Y D A T E K . 

Ö Pi fin ach około O wadu, 

*3 ь W powszechności o Owadzie są dzieła 

hinnAt Syfi£ma natura, Тот V. takie Handbuch 

der Matur , Тот: IV K e Jy przecież kraie 

Niemieckie sa sąfiedzkie nafzym Polflkim, i wiele 

iednakow go znayduie iie Owadu: czvtac mo< 

żńa dzieło P. Frijch Refęhrtibung

« ) О ( « 

R Е I Е S Т R 

Rzeczy w Części I. znaijduiącijch się, род li 

czbą w brzegach wierszo w' wyrażoną. 

'УГ 

Ac aras 213. Acrida 

Alucita 166. Aphis =• 

Apis 189* Aptera Rzęd - 

Aranea 215. Asilus - - 

Atlasów Radzay, obarz Attacus. 

Ï20 

f33 

2 0 5 

Attacus 155. Attellabus - - gt 

Buczków Rodiay , obacz Crabro. 

Bąków Rodzay , obacz Æftrus. 

Bezlkrzydłów Rodzay, ©bacz Mutila 

Blatt,1 115. Bombyltus - m 

Bombyx 156. Broń O wadu - 

Bruebus §2. Bupreftei 

Byrrhus 

Cancer , od 220. Cdntberis 

Carabbus 103. Ca/ś ■ da 

- 

- 

- 

- 

10£ 

74 

109 

p0 

Cerambyx i 06. Chermes - - jr^ 

Chrysis 1З7 Chryfomela - 86 

Chiząfzrze niektóre с dze , od -

lóo R E I E S T R 

Cottops 199. Crabro - - - j~. 

Cukierników Rodzay , obacz Lepisma. 

Culex 202 Cur cul io o_ 

Cynips 18i* Cyrinus - - “ 85 

Członki Owadu - ц 

Czyli rodzi sig Owad z samey zgnilizny ? od 3$ 

D an ans Motyle - 

Dermeßes - - - 

Diptera Sżąd - - - - 

Długolkrzydłów Rodzay , obacz Haliconiûs; 

Drewniaków Rodzay, obacz Termes. 

Drzcwoosów Rodzay , obacz Sirex. 

JDyttfcus - 105 

Dzienników Rodzay, obacz Ephemera. 

Elater - - - - - 100 

Entpes - - - - - 204 

Ephemera 173. Eques Motyl® - 142 

JFerficula i i i . Formica - - 191 

Fulger a - - - - - 126 

Galasówek Rodzay, obacz Cynips, 

Gąsienica - - - - - 40 

G^s euiczek Rodzay, obacz Jchneumon. 

Geometra - - - - - 160 

Głowa O wadu. - icj 

Grobarzów Rodzay, obacz Silpha. 

Gryllus. - - - - ng 

Gzów Rodzay, obacz Tabanus. 

Hœmipiera Rząd. - - - - 112 

Heltconius Motyle, - 143 

Hemxrobius. - - - - 175 

Hippobofca. - - - - - 200 

Hi/pa. 89 

Hymenopterj Rząd. - 178 

Jagodków Rodzay , obacz Coccus. 

Jchnettmon. - - - - 184 

Juins. - - - 230' 

Kara-

C Z Ę Ś C I I. ібі 

Karaczanów Rodzay , obacz Bîatia. 

Karmaz^nków Rodzay , obacz Chennes. 

Klefzciów Rodzay , obacz Leptura. 

Klelzczyków Rodzay, obacz Hippobofca. 

Komarów Rodzay, obacz CuleX. 

Koników Rodzay , obacz Cicada. 

Kości wewnętrznych Owad nie ma. * 

Kozków Rodzay , obacz Cerambyx. 

Kręcielów Rodzay > obacz Cyrynus. 

Krew w wodzie. - «• - 

Kwi&topsuiów Rodzay , obacz Thrips. 

Lampy r is. - 

Lepidoptira Rz^d. 

Lepisma. - - * * 

Leptura. - ■ «■ 

Libel lula. * 

Liściowiiów Rodzay , obacz Tortrix. 

Locufla. * 

Lucanus. - ' - *> * 

Moczników Rodzay, obacz Tenebrio* 

Maiowek Rodzay, obacz Meloa. 

Meloa. 

Mantis. - - * *■ 

Meszki. - * - * 

Metamorphosis у od - 

Mieczników Rodzay , obacz Tettigonia* ^ 

Mierniczych Rodzay, obacz Götmetra» 

Mieysce O wadu , od * 

Mnożenie

■ M a f i a .........................................................198 

Mutila- - * “ * * 190 

Myrmelœa- - - ~ - 176 

Naczynia oddychalne u O wadu - 12 

Na zimę gdzie się Owad podziewa ? - 49 

Rfscydalis - - -. " н о 

Nepa. " *32 

Neureplera Rząd - - - - 16g 

Niedźwiadków Rodzay , obacz Sęorpio. 

Niedźwiadków wodnych Rodzay, obacz Nepa. 

Niedźwiadkomuehów Rodz: obacz Рлтгра. 

Niemy і е й Owad. . ~ Ą6 

Nimfów Rodzay, obtcz Nytnpbalis. 

Noco molów Rodzay ? obacz Pbalenacea. 

Nottua. - - - - - 158 

Nocoświeców Rodzay , obacz Fulgora. 

Nogi u O wado. - - - 19 

Notonettes. _ *• - - - - 131 

Nympbalix Motyle. - - - 147 

Oczy u O wadu. - - 17 

Odmienianie fig , obacz Metûmorphosis. 

Æflrus. - - - -■ 194 

Ogniczków Rodzay, obacz Lncanut. 

Okrągtofkrzydłó w Rodzay , obacz Danatis. 

Okropny kształt Owadu. - 8 

Onifius. - 227 

Os Rodzay , obacz Vespa- 

Owad nie ieft niedoskonałym 6. 7 

— zupełny , nie każdy pofcrzebuife pożyw 

iecia. - 44 

Patyków Rodzay , obacz Aranea. 

Faiąkoraków Rodzay, obacz Phalangiutn* 

Panien Rodzay , obacz Libellula. 

Panorpa. - - w - - 177 

Parzenie fię Owadu, od - - * 

Pchłow Rodzay, obacz Pule*.

С Z Ë S С I І. *Ó3 

Pchłów ziemnych Rodzay ? obacz Mordeis» 

Pchło w, Rośliuoych Rodzay , obacz P&dura. 

Pffdiettlus. - 20g 

Perło wek Rodzay , Ferla. - - 

Pb alce na. - - - - 1^4 

Pbalœnacea. - - - - ^65 

Phalangium. - - * - 214 

Pbrygauœa. - - - - *■- j y 4 

Pisma o Owadzie, od - 231 

Piaseczników Rodzay, obacz Cicimdela. 

Piórników Rodzsy, ofeacz Alncitü. 

PUbejus Motyle. s 14g 

Plußiiew Rodzay, obacz Сітех. 

Podćmów Rodzay, obacz Sphinx adfctta. 

Poczwarka - - - - - 4* 

Po fryikó wy Rodzay, obacz Attellabus. 

Poczwar Rodzay > obacz Maat ił. 

Podział syftamatyczny Owadu, od • 52 

— Gospodarfki, od - * 59 

Podpanien Rodzay > obacz Myrtnel&a. 

Podosów Rodzay , obacz Spbex. 

Podkomarów Rodzay , obacz Tipula. 

Po dura - - - - - 210 

Poepolitków Rodzay , obacz PUbejus. 

Poziomko w Rodaay , obacz Car abus. 

Pszczół Rodzay , obacz Apis. 

Piilex - - - * - fiis 

Puftofzków Rodzay , Ptilinas. obacz Сятиііо» 

Scarabœui * * - * ■ * б$ 

1,2 

8 ^- 

1

*б4 REI ESTR 

Scotopendra - - - - 278 

ScQTptO - - - - 2lg 

Serce w Owadzie - - - IL 

S. Jańildey Muchy Rodz: obacz Cantbaris. 

Silpha : / - - - - 7 5 

Sirex - - - - , 185 

Skrzydła u O wadu . . . ł2 

Skoczkpw Rodzay , obacz Acrida. 

Ślepaków Rodzay , obacz Conops 

Stonko w Rodzay , obacz Coccinella. 

Smierdzielów Rodzay, obacz Bupreßes. 

Smierdziomuchó w Rodzay , obacz Hemerobtus. 

Sówek Rodzay, obacz JSfoftua. 

Sphinx - - - - - 150 

—- adfciia - - - 153 

— légitima. - - - - 151 

Sphex - ’ - - - - 186 

Ssaczów Rodzay , obacz Byrrhus y 

Stapbylimts - 95 

Stonogow Rodzay, obacz Onifcns. 

Strzatogoaów Rodzay, obacz Sphinx légitima• 

Świerczów Rodzay, obacz Gryllus. 

Świetlików Rodzay , obacz Lampyris. 

Swiećogkfzów Ê.odzay j, obacz Pyralis. 

Szarańczy Rodzay, obacz Locußa. 

Szczypawek Èodzay-, obacz Forficula. 

Szerfzcniów Rodzay, obacz Tenthredo, 

Tab anus - - •- - - 19^ 

Tarantula - - - - - 216 

Tarczopchłów Rodzay , obacz MonocUltis. 

Tarczyków Rodzay , obacż Cafiida. 

Tenebrio - - - - - 9^ 

Tenthredo - - - > 180 

Termes - - /so 6 

Tettigûnia - - - - - 

Tinea - - i'ö*

CZĘŚCI L 

Tipula - - - - - soi 

Thrtps - - - - - 117 

Tortrix - - - - 162 

Trudności poznania Owadu ■- -7 5 

Trupia głow* Motyl - - - 15- 

Trzmielów .Rodzay , obcz Bombylius. 

Tysiącnogów Rodzay» obacz Scolopendra. 

We spa - - . - - - i g S 

Wieibłądkó^ Rodzay ôbacz Rapbidia: 

Wielkomuchów Rodzay, obacz Asilus. 

Wielonogow Rodzay , obacz Tulus. 

Wodników Rodzsy , obacz Dytijcus. 

Wodosówek Rodzay, obacz Phryganœa, 

Wołki - - 87 

Wfzy Rodzay, obacz Pediculus. 

— Roślinnych Rodzay , obscz Æphis. 

Wuyków Rodzay , obacz Empss. 

Wykrętków Rodzay, obacz Elater. 

Zadokozów Rodzay ; obacz Necydalis, 

Zanocnica, obacz Phalœna, 

Zadopływów Rodzay , obacz NotoneBes. 

Ż-ądło u Owadu - л' - 20 

Zboyców Rodzay, obacz Staphylinus. 

Zdatność Owadu - - 50. - 51 

Ziarnoiadów Rodzay, obacz Brucbut. 

Złotników Rodzay , obacz Chryfcmela. 

Złotoosów Rodzay , obacz Cbrysis. 

Zmysły iakie ma Owad - - 45

C Z E Ś Ć II, 

O 

JPSZC20ŁACH, JEDWABNIKACH, 

NIEKTÓRYM OWADZIĘ 

I 

К R А I O W Y M. 

W^ZGLĘDEM Gospodarza , trzy rzeczy, iaj 

W kożkolwiek odmienne , ta Cześć zawierać 

będzie: w niey fię bowiem mają mieścić Pszczo- 

łyy Jedwabniki , i niektóry przynaymniey , albo 

szkodliwfzy, albo pospolitfzy , albo osobliwfzy 

Owad kraiowy ; kiedy wfzyfltkiego przyosy- 

mniey znaiomego w szczupłym wy mierze łomu, 

a bardziey ieszcze tylko Części iego , pomieścić 

nie mogę. Gdvbyrn więc te Część zwy-j 

czaynie tylko podbielił ка Rozdziały ; гйаіе mi 

*iç , iżbym nie wyfzedt porządnie : widzę Щ 

zatym bydź przymufzonym , trzy gtowae uczy-1 

niwszy podziały , dopiero zwyczay nym 

pować porządkiem.

R O Z D Z I A If Ï. 167 

ROZDZIAŁ I. 

OPsZCZOŁAC H, 

2. CŁUSZNIE od Pszczół poczynam. Pszczo-ч 

^ ły nam są dobrze znaiome, Gospodarftwo 

koło nich pospolite, a w niektórych flronach 

krain iak znaczne , tak pożyteczne. Kiedy przecież 

i w tey mierze wiele bydź może czynionych 

doświadczeń i pożytecznych przepisów 

dia pomnożenia pożytku z naśladowania cudzoziemców, 

gospodarftwo Pszczołowe do wysokiego 

ftopnia doprowadzających, oraz do odmienienia 

dawnych przesądów ; które od pospolitych 

ludzi są wkorzeiiione , i a ko wy m się 

Rząd około Pszczółjz wyezaynie powierza ; więc 

podział: ten zawierać bedzie Rozdziały: O Hi-; 

fłoryi natur&lney Pszczół: o ich utrzymywaniu 

w Ulach: o ich utrzymywaniu w Barciach: O 

pożytkowaniu z nich. 

ROZDZIALI. 

Hißorya N aturalna P fzczéï, 

3. Vf7 IADOMOSC ta gospodaruiącemu około 

Pszczół tak dalece ieft potrzebna, że 

od niey całe pomyślne gospodarowanie zawisło: 

przyrodzenie bowiem gwałtu scbie uczynić 

ше ôpuści , ale się tylko w swoich granicach 

rządzić pozwala. Wypiffcę tu nieco tey 

przyrodidney Nauki, na fundamencie czynionych 

doświadczeń przez Reaumur a , Schiracha , 

uczonych okoio Pfzcr.ół Towarzyftw i t.d. chroniąc 

się dawnych cudownych baiek? a u nas

i6g R O Z D Z IA Ł I. 

pospolicie iefzcze wziętych: iednak tę Nauk§ 

o tych tyłko częściach wyrażę , w których do 

gospodarftwa przystosować się potrzebnie może. 

A zatym ten Rozdział zśiwierać bedzie; 

Gatunki Pfzczół , ich fltład i życie; ich roz» 

tmiażanie: ich rząd: ich robotę: i t, d. 

§♦ . 

Ö Gatunkach i odmianach Pszczoły ich fiła* 

dzie y zycin i zmysłach. 

4. Jsk wiele ieft gatunków Pfzczół, wiedzieć 

«nożna z wymienienia ich syftematycznego Nro 

189. w Części 1. Z pomiędzy tych iedne są 

źnaiomym Pszczołom bardzo podobne , drugie 

kosmate , inne drugiego Rodzaiu wcale bez 

łkrzydeł; nie wfzyftkie przecież są pożyteczne, 

ïîie wfzyftkie przynaymniey w licznym towa. 

rzyftwie żyia. Pszczoła, od którey miód i wofk 

шішу , i eft Apis те II iß ca. 

5. Wfzyftkie Pszczoły, niech się utrzymuią 

gdzie chcą: czyli to w Barciach , czyli w Ülach , 

czyli w dziuplach , fkałach , \i t. d. które się 

przecięż w licznym trzymaią towarzyftv/ie , i 

podobny sobie rząd prowadzą, do iednegoż należą 

gatunku- Ze zaś dzikie , naprzykład Barciowe, 

są mnieyfze, ezarnieyfze i t.d. ieft to tylko 

odmiana ; i ulowe od nich pochodzą , ponosząc 

odmianę tylko przez pielęgnowanie. 

6. Między takiemi Pszczołami w każdym ich 

zgromadzeniu , niby w RzeczypospolKey , w 

osobnej Barci , w osobnym Ulu, albo mieyscu 

od nich pomiefzkalnym , troiakie się znayduią; 

ieft matka , są robacze Pszczoły , są owe, ktQ* 

Fe pospolicie Tjrącbm nazywamy.

O PSZCZOŁACH. 

7. Matka ieft właśnie c*łym fundamentem 

ich zgromadzenia ; ieżeli tey nie masz, o nic 

wcale Pszczoły, nie dbaia , rządu żadnego nie 

prowadzą i giną. Kształt isy ieft odrysowany 

Tab. III. Fig: i. Jeft ona odmienna od wfzy- 

ftkich innych , i za pierwfzym zaraz weyrze- 

niem , dla swey różnicy , miedzy tysiącem po* 

znana bydź moze. Jeft daleko diużfza od pszczół 

roboczych, ale smagleysza od Trądu: flkrzvdła 

są względem niey badzo krótkie , i z połową fig 

tylko iey równające. Pyszczek ieft cieńszy , i 

krótfzy iak u Pszczół roboczych , lecz grubfzy 

i dłuższy iak u Trądu. A lubo kolory częftokroć 

bywaią odmienne: pospolicie przecież piersi są 

brunatne, a kołka brzuchowe , ciemna-kafzta- 

nowate. Żądło ma znaczne na dół zakrzywion 

e, którym przecięż rzadko kiedy kole. Na- 

koniec nogi iey są gładkie , nie kosmare. 

8. Robocza Pszczoła ieft wyrażona Tab: III. 

Fig: г. Trąd zaś Fig: 3. Między temi zaś nie 

mała ieft różnica. Prócz bowiem różnych oczu 

i pyfzczka , Trąd ma kosmatfzé piersi, a gładfźe 

kołka brzuchowe , iak pszczoła robocza: Trąd 

ma na zadmch nogach krótfze i gęścieysze 

szczoteczki , ieft znacznie grubszy i dłuższy 

i na okrągleyfzey głowie bardziey kosmaty. A 

naoftatek Trąd nie ma żądła do koleni*, 

9, Było zawsze to mniemanie , że Matka 

tylko ieft samicą , Trąd samcem , a wfzyftkie 

robocze Pszczoły bez żadney płci. Pierwsze 

* i drugie tak są w samey rzeczy, lecz trzecie , 

ze są samicami, uwagi teraźnseyfze nieladaia- 

kie odkryły , co sig w dalizym tym piśmie ia** 

śniey pokaże. 

10. Tym czasem, kiedy matka ieft koniecznie 

potrzebna do utrzymania Pszczół Rzeczy«

ROZDZIALI. 

pospolite? , a Pszczoły robocze *3 to owe , kto- 

re pracuiąc, woiiem i miodem ludziom fie przy- 

sługuią: tych powtórnych niektórym członkom, 

albo częściom fię przypatrzemy , a ktoby chciał 

wiedzieć więcey , może %naleść w Dziele P. 

Reaumur Hiftoryi naturalney o Pszczołach. 

ii . Przednia część głowy u Pszczoły ief 

zawfze płalk* , i prawie trzybocza. ObaczTab: 

I1Ï. Fig: 4. Lecz oftrzegsm, że wfzyftkie czę* 

ści Pszczoły naûçpnie sa odrysowane przez po- 

•więkfzaiące śkło , dla wy raźnieyfzego poznania 

, a zatem wiekfze , tsk są w samey rzeczy. 

Głowa ta- od swego początku coraz się ku końcowi 

ścieśnia. Oczy fiatkowe Śłoią na bokach 

yy. i są okrągłe; m iedzy temi ie(ł mieysce nie- 

gładkie , dwa dołki i* aią e cienka ściaoeczką 

przegrodzone. Od każdego pagórka z pomiędzy 

oczu wyraftaią różki aa rogowa te , z wielu 

członków fkładaiące fie , i rakowy ieden bar- 

dziey ieszcze powiększony ieft F gura 5. końce 

ісЪ b. maią czerwony główkę. Wreszcie 

ca wierzchu głowy ieszcze sa gładkie trzy 

mnieysze oczy. 

12. Pszczoła ma ryiak, pyszczek i dwa zę 

by wyftawai^ce Figura 6. które nie tylko na- 

Isszfcalt klefzczów flę flulaia, lecz i na krzyż 

zachodzić mogą; piersi z głową łączą sie- mięsi- 

ftą. y giętką i któtką szyią. Na piersiach cztery 

fisrzydła w górze , a s2eść nóg u spodu. Piersi 

z brzuchem są tylko niby iedną niteczką spo- 

ione , kiedy ta przecież krótka ieft, i te dwi® 

częś

I 

O PSZCZOŁACH, 

cerzeШ ökry waią fię: źe żądła drugich nie шо» 

gą tak łatwo szkodzić w wielorakich ira zwy- 

czaynych potyczkach. 

13. Na Pszczołach widzieć się daie wiele 

czerwonawych ріаш , co pochodzi od włosów , 

któremi są pokryte: zwierzch nia bowiem część 

i boki głowy , niektóre części nóg i piersi f 

samym gołym okiem widzą się włosifte, lecz 

ta włosiftość do widzenia przez śkło powiększające 

osobliwsza ieft, zdaie się bowiem bydź 

піеіяЦ kępą osobliwfzemi gałązkami obrosłą. 

Obacz Figurę §. 

14 ISog’i maią wprawdzie nieiakie do fie- 

b;e podobieńftwo ss przecież i poniekąd nieco 

odmienne. Pierwsza para wygląda iak Fig: 9. 

druga F g: 10. trzecia F g : u A każda takowa 

noga (kładą się z piąc u części , iako uwa- 

zaiącemu w figurze widzieć się daie. 

15. Jeft wiel« O wadu , a prawie -wfzyftki® 

gatunki Pszczół, które pyłkiem szkodzić nie 

mogą , lecz za to do obrony i kolenia , maią 

na końcu w tyle żądło bardzo cienkie > którym 

koląc , jad kropelkami w r3nę wpuszczaia. Kolei 

ten a. Figura 12. ieft w pochewce na pół 

fię wpodłuż odmykaiącey zawarty, i w ciele 

Pszczoły ukryty , która go wtedy tylko wysuwa, 

gdy rozgniewana, nim szkodzić zamyśla. 

Reaumur twierdzi z czynionych od siebie 

doświadczeń , że nie iödno , iecz dwa żądła u 

każdey Pszczoły w takowey znaydować ftę ma- 

ц pochewce. 

16. Namieniłem. iuż , gdzie o tym więcey 

?naleść może ciekawy: przyftępuię teraz do, 

innych rzeczy. Długość życia Pszczół różnie 

wyznaczają: różność zaś ta wypada ftąd , ż-e 

nię dö$aie w tym zupełnego, albo prsynay-

ROZDZIAŁ I. 

mniey doßatecznego doświadczenia. Jeżeli bo* 

wiem są przykłady , że tak Pnie, iak Barcie i 

do 30. lat się utrzymywały, to fię nie inaczey 

działo , tylko ze młode coraz na mieysce da- 

wnieyfzych naftępowały, i zgromadzenie ich 

odmładzało się. Ztymwfzyftkim iak wfzyftek 

Owad nie długie ma życie, tsk go i Pszczoły 

krótkie maią. Jeß mniemnnie , że od urodzenia 

®z do śmierci żyć mogą około lat ośmiu. 

17. To co się dopiero napisało , rozu 

należy o Pszczołach roboczych, o Matce zaś 

inaczey podobno mniemać potrzeba , a z Trądem 

w samey rzeczy inaczey się dzieie. Uważając 

bowiem wysilacie się Matki na zniesienie 

corocznie tyle tyiięcy iay na młode Pfzczo- 

iy , wnosić wypada , że prędko wynifzczona , 

długo żyć nie może: przeciwnym sposobem u - 

ważaiąc iey wygody , iey od Pszczół czynione 

przysługi, iey potrzebę całemu zgromadzeniu 9 

przyznać należy , ż*s ieżeli ią lakowy nie zgubi 

przypadek , naydłużeyby żyć powinna. Trądu 

zaś bardzo krótkie ieft: życie , a śmierć pospolicie 

gwałtowna: jednego lata się i rodzą i 

V umierać muszą, od Pszczół roboczych zabiiane. 

Ze Pszczoły głuche są, o tymby wątpić 

nie należało , kiedy się to wszyftkiemu 

Owadowi pospolicie przypisuie. Narzędzia słuchanego 

leszcze dotąd nie poftrzeżono. Ani 

zarzucić można, źe grzmoty zapędzaią ie z pola 

do Ula, że Przelanie pomiędzy uciekaiące 

Roie , przymufza one do ofiadania, że łolkot 

przy Ulu one obudzą zimą: bez słuchu tu sig 

obdyść może , \ ikutek innym fłać sie sposobem. 

W tym razit drżenie znaczne w całym ich ciele 

od poruszonego powietrza uczynione , to zai- 

fle czyni: owfzem gdyby miaiy narzędzia słu-

O PSZCZOŁACH. 173 

chaîne , teby były bardzo drobniuchne , а za» 

tym słabe, i od iedaego grzmata , od iednego 

firzeUnia , ogłtichnądby musiały. 

19. Nayprzednisyizym ich zmysłem, i nay- 

potrzebaieyfzym ieft powonienie. Ten im daie 

sposób cały żywienia, i musi bydź w wysokim 

ftopuiu byftry. O pół mile , a może i daley wy- 

latuią dla zbierania miodu i woilcu , tak zaś daleko 

pewnie widzieć nie mogą. Gdy kto Pfzczo- 

łę zgniecie., i w godzinę sie mszczą iaae iey 

śmierci, pewnie ще dlaczego., tylko dla wiatru 

zgniecioney Pszczoły. Są zapachy im ulubione 

, są i tak przeciwne , że gdy się kto z niemi 

pokaże , gniew swóy ku n emu okazuią. 

ao. Nieamiey i zmysł w dzema sowitszy rna- 

ią nad inne daleko więkfze zwierzęta; tak bowiem 

, iak i inny Owad po wiekfzey części, 

prócz zwyczayuych dwóch oczu, maią ieszcze 

trzy z wielu fkupi >ne. Podobno niemi są opatrzone 

dla niedoftatku niektórych innych zmysłów. 

O zwyczaynycii dwóch oczach nikt nie 

wątpił, że są do widzenia: o dallzych trzech 

niektórzy powątpiewali. Lecz P. Reaumur doświadczył 

, że ledwie nie są do widzenia po- 

trzebnieyfze nad pierwize : te bowiem, którym 

zwyczayne oczy zamazał pokoftem , latały 

zwyczayniej owe zaś, które miały pobo- 

fczae trzy oczy zamazane, ani podlatywały w 

górę t ani latały daleko, ani zbliöca do Ula 

traftć mogłyi 

чі. Pszczoły są nieme: ieft to powszechna 

wfzyftkiemu Owadowi. Ani to zaftanawiać kogo 

powinno , że ich iako^ys niby głos słyszę- 

my : ten bowiem ftaie fię od drżenia ich ikrzy * 

elełek. A lubo ta rzecz ieft bardzo pewna , tą 

prżećięż ludźie, którym sie zdaie, że ledwie 

I

E O Z D Z I A t t 

nie rozumieia rozmawiaiących Pszсг6\: wiedż^ 

oni nawet, że sie przed röieniem ftara Ma* 

tka z młodą żegna O! gdyby dia przysługi gospodarze) 

w , Słownik içzyka pszczoło wego na* 

pisać raczyli ! 

§. 2. 

0 rozmnażaniu się Pfzczét. 

22. Osobliwfze roboty Pszczół, w zwyczay- 

nych gospodarlkich Ulach widziane bydź nie 

mogą; Pszczoła bowiem lubi , aby iey pomieszkanie 

było iak nayciemnieysze. Ciekawi 

wiec około przyrodzenia Pszczół, rożne poczynili 

wynalazki UIój? , w śtórychby widzieć można 

było przez śkła ich robotę. Din widzenia 

wzorów takowych Ułów , odsyłam ciekawego 

do Dzieła P. Reamnr o Pszczołach. 

23. Z tym wszyftkim i w naydogodnieyfzych 

Ulach wfzyftkiego widzieć oie można. Któż 

może bydż przy nich na każdy czas , gdy co 

osobliwfzego zachodzi ? zwłafzrza , iż Pszczoły 

mieysca iasne pospolicie zalepiaią , albo 

przynaymniey para ich na śkle osiada , i widzenie 

zatrudnia. Nadto Pszczoły przeciwko 

przyrodzeniu s wemu, ile w śklannym Ulu utrzymywane, 

mniey są czynne nad inne j Ь? prze- 

ci

O PSZCZOŁACH. т 

Części I. zadziwiać sie tu przecięż iesżcze 

przychodzi , i'9 i uczeni wtedy ladzie pak trzymali. 

Podobnobjyśmy i my tak byłt sądzili ^ gdyby 

śmy wtedy żyli, kiedy i podziśdziąń iefzcze 

w oświeconym wieku, wielu błędów uporał® 

się trzymamy. 

25. Podobno podziśdzień ow i, którzy koło 

Pszczół chodzi, nie wierzą temu , sni im sie to 

w głowie pomieścić może, aby Robaki Pszczół 

z jay się wylęgały : nad co przecież nic pe - 

wnieyfzego. Bóg wie z czego u nich te robaki 

powftaią: noszą ( omówią oni ) na robaka ; ale 

to co nofzą , ich mniemaniem ieft cos , z czego 

robak powftaie. 

26. Żadne zwierzęta łnaczey się nie rodzą, 

tylko albo żywo, albo z znielionycli iay od podobnych 

sobie Matek; ani więc Pszczoły ?; czego 

innego, - chociażby"-o ci Matek swych przyniesionego 

» rodzić się me mogą, tylko z ich 

wnętrzności. Kiedy zaś Owyd pospolicie*mesie 

iaia , toż czynią i Pszczoły, і л ч о mefzawodne 

okazały doświadczenia .Prawda, że Pszczoły 

noszą na Robaka, ale w "innym rozumieniu: 

noszą bowiem dia przysposobienia komorek:- 

noszą coś innego iefzcze niewiadomego, i nie 

miod , na pożywianie Robakom: noszą dla za- 

Iklepienia ich komoreit, gdy się na Pszczoły odmieniać 

maią. 

27. Lecz które Pszczoły iata niosą? tu zachodzi 

trudność do rozwiązania. Namieniło się 

wyżey , źe w każdym Ula trojakie ss Pszczoły. 

Matkę nie daremnie w nafzyto łęzyku matką 

nazwano , bo mk zawfze uznawano ią za 

Samicę, tak ona tylko sama ie $ , którey wfzy- 

Iłkie Pfzczoly bytność swoię są winne. Jey pło-* 

daość tak і е Й wielka, że na wiosnę w czasie

î 7 6 Rozdział i. 

tylko siedmiu, lub ośmiu tygodni, od to. dd 

12,000. iay znieść może, z których się i podobne 

iey Matki , i robocze Pszczoły , i Trądywylegaiąsg. 

Kiedy zaś żadna płeć bez drugiey, ży- 

iącego zwierzęcia wydać nie może, Trąd ma 

płeć Samca , i z tym nie iednym , ale wszy- 

ftkiemi w Ulu parzy się Matka , a gdy tego 

parzenia uftaie potrzeba, iako do roboty nie* 

zdatny iprożnuiący tylko,od roboczych Pfzczół 

ginąć musi. Że lrąd ieft samcem , tak wszy* 

scy mniemali , i Anatomia iego dofłatecznie 

pokazuie : że sig parzy z Matką , ledwo sie dopatrzyć 

przyszło ciekawym. 

29. Jedna tedy Matka ieft Samica rozmnażającą 

Pszczoły , a Trąd Samcem : czymże s$ 

robocze Pfzczoły ? i czyli si§ nic nie dokładają 

do rozmnożenia? Zawsze było to mniemanie 

, że robocze Pszczoły żadney płci nie małą 

: i nayciekawVi i naydofkonalsi w tey mierze 

nic dociec nie mogli, coby w nich płeć ia- 

ką oznaczało. Sam Pan Reaumur niczego to 

doyść nie potrafił. 

30. To przecież nie ieft dowodem , aby be 

żadney płci były: alboż bowiem nie mogła zby-' 

tnia drobność naczyń uniknąć widzenia, chociaż 

i przez nsydoikonalfze śkła powiększaią- 

ce ? Owfzem z wielu przyczyn pokazuie sig, 

ze są Samicami. Chcą wprawdzie niektórzy 

przywieść przykłady, że robocze Pszczoły niosły 

iaia na Trądy , lecz to rz*cz niepewna, i 

raczey tu przez niedokładne uważanie ofzuka- 

nemi byli. Nadto iuż ty^h lat nic pewnieysze* 

go, iako że Pszczoły nie mające Marki , à mające 

ieszczę w pewnym czasie zalążki Roba* 

fcow, Matkę sobie 2 nich czynią: iako dóswiad*

O PSZCZOŁACH. *77 

czyi P. S ch ira cbу i napifze fig daley , gdzie będzie 

mowa o sztucznym P&zf zdł rozmnażaniu. 

31. Jcjżelić z każdego robaka me£e bydź тя,- 

tka? a Matka ieft samic a; toć pewnie Robaki 

Pszczół roboczych £3 płci samić, i takesai 

potym Pszczoły bydź muszą: odmienić bowiem 

płci ? iaka z początku była , nic nie^pótrafi. Ale 

zaeóż n,e rodzą ? W rządzie tak osobł wfzy m , 

iaki ieft migdzy Pszczołami , przyrodzenie na 

wfzy й к o big oglądało. 

3'2. Matka miała bydź rozmnożycielką zgromadzenia 

Pszczół , ta więc tylko rodzi, a rodząc 

w cąkim mrioiiwie , iitz do niey inna praca 

nie należy , 1 tylko zażywa z pracy innych , 

ktdre icy nie zaz-irofzczą , i owfze.ea clietn e 

dla niey р г а е и Ц , i-ako dla powfzechney , a zgromadzeniu 

koniecznie potrzeb - ey matki. Pfzczo- 

ły robocze ni« na próżnowMiiu bawić fig miały 

, ale pracować , miod i wolk zb er^ć ; więc 

im przyrodzenie nie dal o sposobności do rodzę* 

nia, *by ich dwoiakiemi trudami nie obciążyło» 

33. Aby ! zaś nie$posobne były do rodzenia, 

same Pszczoły do tego sie dokłada 3. Dla ro- 

dzącey sig bowiem matki okazalfzą bodnią komo 

rkę: robaka matki obfieiey żywią: a tak sig 

iey wfzyfôkie części i n czynią wywiiaijj , 'że 

fig przy niey zofôaie eposobność rodzenia. Scte- 

śniaią komorki pospolitych Pszczół, robaki ich 

żywią w mnieyfzey dofïatecznosci : a tnk sig 

naczynia tych Pszczół flkurczaią , i utracaia 

sppeobność rodzenia: a Pszczoły ftaią fig słu- 

! żebnicami matki. 

34. "Nie są przecież te Pszczoły bez wszelkiego 

ftarania o dzieci , ani taówić można , iż 1 

się niczym do rozmeożenia nie dokładstią. Matce 

dość ieft znieść i*ie: Pszczoły robocza bu- 

TOM ip. M

173 

ROZDZIAŁ ï. 

dui| komorki , karmią robaki , ogrze waif, pie- 

legnuisj , opatroi* i zafkîëpiai^. 

or, Było to zawfze mniemanie , i ieft ie- 

szcze u v/ielu podziśdzień, że marka osobne 

niesie iaia na m a c k ę : lecz że wyłażenie m a * 

tki z pospolitych iay , zawisło od pielęgnowania 

Pszczół, namieaiłem. Teraz idźmy do tego 

, co Sie dzieie w Ulu około rozmnożenia, od 

początku , aż Pszczoły Roiem Vylec$. 

36. Pszczoły buduis komórki na miód', i na 

robaki: o miodowych będzie w riaftgpuiącym 

Paragrafie. Komorki zaś robakowe troiuką mie^ 

waią odmi*nę. Czuią z przyrodzenia czas matki 

niesieaia iay. Wiedzą , że przyszłemu po- 

tomftwu podobnież potrzebna ieft matka, i ie 

jedna tylko wyłażona , nim sie wychoduie , wie- 

rakim podpadać może przypadko-m , a ua iey 

dofkonałości wiele zawisło.* buduią wifC kilka 

osobnych komorek na matki : Kształt ich , i 

■właściwa wielkość , ieft wyrażone Tabella III. 

Fig: 13. Są one podłużno okrsgle, do żołędzi po- • 

dobne, І pospolicie po brzega h osadzone, rrr. 

3/7. Jnne wfzyftkie komorki S3 poczynione 

dla Pszczół roboczych i Trądu , z Ц tylko ró- 

żuica, że Trądowe s-ą nieco wiekfze,a Pszczo- 

łowe mnieyfze» A kiedy komorki dla matki 

s$ wyftawione > inne wlzyftkie w plaftrze. 

JNa teyże Figurze , hbb są komoiki Trądu , i 

Pszczół zafidepione: un Komorki iuż otwarte , 

z których Pszczoły wylzły: mm Komorki miodowe 

zaßdepione. 

38 W ksźd^ takowa komorkg dla robaków 

przysposobioną, matka po iednym niesie iaiu: 

i niesie ich, osobliwie w początku, codzien 

około 200. A lubo Pszczoły pospolicie wigcey 

komorek przygotowywać zwykły, niżeli ma


tka potrzebować może ; że niesie iaia i w niedokończone 

komorki , które potym dokończa- 

Ц , trafić fie może. 

39. Mufzę tu iefzcze na tym mieyscu przytoczyć 

, ii bjrło mniemanie , że Pszczoły na 

Robaka noszą z gnoiowych kałuż , do których 

gromadnie fkupiaó się zwykły. Ze takowy łsa- 

łuże odwiedzuią , to i« ił prawda ; lecz żeby ftąd 

nosiły пл Robaka, upada mniemanie z prz zvn 

iuż namie sianych. Dotego Pszczoły kałuże odwiedzały 

tylko z w iosny, młode sig przecięż 

caie lato roz "nazaią. Jeft po iobieńft w© , że 

tu sobie szu' sia mkowegoś lekarftwa po zimowym 

spoczynku. 

40. Ale podźmy dö tego , co stflę dziele w 

komork^ch po zni fieniu iay. Było шпічта- 

nia.,|że Pszczoły robocza n»ksztafo ptaków iaia 

wy$adai$: ».eft to błędem ftąd wynikaiącym > 

iż widziano ©ne w tych mieyscach fkuptoae. 

Po dwu, trzech , 3 uaywięcey czterech dni-aeh 

wylęga fig rob&k fltrgcouy na dnie komorki w 

pierścień , aibo różyczkę , iako Tabella 111. 

Fig: 14, okazuie : i którego zupełny kształt 

powiększony , bft odrysowany Fig: ig. 

41. Skoro fię Robak wylęże , Pszozoły całe 

ftaraaie оЬгасаЦ około tych dzieci , a nayoso- 

bliwiey około przyszłych matek. Jedna po dru*- 

giey zagląda do ich ко тоге к , aby im niczego 

nie brakowało, osobliwie owego pożywienia, 

które si“ pod tea czas w każdey komorce na- 

kształt iakiey galarety znayduie 

42 Po piąciu , lob sześciu dniach, robak 

ft aie się zupełny. K edy więc Pszczoły w idzą, 

że iüz, nie potrzebuie wigccy pożywienia , 

komorke iego wołkiem zamykała; a wtedy fig 

on rozwiia i przedłuża.* porusza fie, i ściany 

'M i 

9if

Igo ROZDZIALI. 

swey komorki powleka nieiakim ied wabię m. 

Tymczasem uprząta swoie poży wienie , i po- 

miefzkauie iego czyiłym sie ft*ie. Dzień , łub 

dwa potym wyciąga się , i ie£t nieporuszony; 

daley zrzuca z siebie Jkórkg, i odmieni* sig 

w poczw&rkg. 

4 3 .,Gdy sie poczwarka fłanie zupełna, o- 

twiera swoi® więż enie , wychodzi, i ieft białą. 

Te Ikoro Pszczoły postrzegą, fkupiaią sig 

do n ie y , liżą ze wszyftkicłi ftron , osufzaią, i 

miodem karmią : a tymczasem inne che doz $ 

komorki. Młoda Pszczoła ledwie co osrhnie, 

wylatuie z Ula , i do podobney innym bierze 

siig roboty. 

44. Tym sposobem rozmnażaisj fie Pszczoły 

w Ш и; iôiâli m a,% przeiîronnosé , wizyftkim 

nowym matkom umierać kaia, zabiiai^c one, 

Л młode przy ftarey matce Kię zofhią : albo 

czasem młoda po ßarey naßepuse , i wtedy 

roy nie wylatuie Jeżsli nie тшщ przeftróano- 

ści: młode młodą iedng matkę sobie obrawszy, 

a drugse pozabüawfzy , z Ula wychodzą nowego 

sobie pomiefzkania szukaiac, i osobny rzeczpospolita 

zakładaiąc : i to to ieflt, co nazywamy 

Roiem. Trafia fie czesem, że Roy dwie 

matki zoiistwiwszy , wyb.tuiąc na dwie fię części 

dzieli : są przykłady , że fie to 1 potroy- 

nie działo: lecz takie rozerwania rzadko kiedy 

na dobre wychodziły. 

§* 3 - 

0 Rzędzie Pszczot. 

45. Rząd' między Pszczołami osobliwszy і е Я : 

temu przeczyć nie można, i wiedzy ow i; kto-


rzy się ci»kawie przypatruuc , w flkrytości ich 

wzierali: lecz też i mniemanie ludzi, prawem 

tylko naftépfôw» przyiąwszy od niewiaiinmych 

urojone wyrobi, wiele im zbytniego przypisy-*' 

wało, i ieszcz* przypisui®. 

46. Labo nie myślę wieló tu wypisywać , 

lecz tylko to , co gospodarz do swego około 

Pszczói goepodsrftwa przyiiosówać może: i w 

tym przecięż muszę zażyć słów stawnego o 

Pszczołach Pisarza , Р. Reaum»ra. Obawiam się, 

ł mówi gn , aby się moie dzieło o tych pilnych i pracowitych 

zwierzątkach nie zdawało bydń niedoßa- 

ieczne: ze się w nim nie znaydme tak wiele nad- 

zwyczaynych rzeczy y iakby się spodziewać мо£#а. 

Z tym wjzyßkim nic się tu przecięź иге znaydzie f 

iak to , co ieß pewnego , i wielę pówtórzo«etni doświadczeniami 

stwierdzonego. Kiedy wfoyfikte cuda 

PszczcUwe ściśle roztrzaśniemy , edkryiemy niemało 

błędów у które dla chwały ich s

R O Z D Z I A Ł I. 

i e się to z własnego im przyrodzenia miłości 

ku tey matce ; bez którey zgromadzenie i c h 

nie mogąc feydź rozmnożone , wkrótceby zniknąć 

musiało N iem ałą Pszczoły rozumu , któryby 

w złość i w nit.wdzięczność ku matce 

obróciły , przykładem < zasem ludzkich dzieci , 

niewdzięcznych Rodzicom, 

49. A zatym upada to , aby we u fzyflkim 

od rozkazu matki zawisły Owfzsm matka z 

ich żyie miłości , a Pszczoły przyrodzony powód 

prowadzi do teg o , co do utrzym ania ich 

towarzyftwa , i przyrodzonego uszczęśliwienia 

ieft potrzebne. Jak ta matka może im 

rozkazywać zbieranie miodu i wofku po kwia» 

tstrh , kiedy zawfze siedząc w Ulu , kwiatów 

nie zna ? ani miodu , ni ѵ / о і к ц , tylko gdy iuż 

są do ula zniesione ? 

50. Nie można mówić , aby Pszczoły wfzy«* 

ftko bez porządku czyniły. Każde niejakie 

mnieysze migdzy niemi zgromadzenie , osobny 

m a od przyrodzenia wyznaczona pracę. Jedne 

usiuguią m a tc e , drugi© ochędoftwa . pilnuią: 

inne nofzą miod i wofic; tak i doświadczenia 

i dowody zapewniają, 

51. Znaiąc R ośliny, które m iod, a które 

wolk dają , kto chce , niechay przypdnuie ; a 

jedne przybywające Pszczoły niech potrząśnie 

mska , drugie czerwona farbą , a uyrzy , ż.e takowe 

zàwfze bezodm iacy prz \ laty wsć będą. Jakoż 

kiedy naycelnieyfzyea narzę-dziei» Pszczół 

ieft w iatr, albo w ęch: każda tam tylko leci , 

gdzie ią własny węch prowadzi , do którego 

z przyrodzeń a і е й przysposobiona. I cóżby lie 

działo w ul » , gdyby przyrodzenie nie uczyniło 

tego rozrządzenia , a Pszczoły albo wszyft- 

kie m»od , albo wfzyékie wo& , albo wfzyftkie 

zaflclep nosiły ?

O PSZCZOŁAH. 183 

ß i . Jeżeli kto pilnie i ciekawić fig przypatrzy 

, zwaydzie między rbboczemt Pszczołami 

troiaką odmianę. Jedne są młode , a te pospo- 

lic ie siwe. Drugie s$ ftar* , lecz drobne i siwe 

, i te jiófzą wofit, zafiilep. Trzecie ftare 

są czarniejsze , które sie tylko samym miodem 

zaprzątaj. 

53. Czas i aż od powfzechnych do szcze- 

góinieyszych przyftąpić rzeczy. Mqwić więc 

będę o rządzie Pszczół w ulu , około matki: około 

Roi o w: około oiladania w pdmiefzkaniu: około 

roboty, ochędoftwa , pożywienia, zabiiaaia 

/ Trądu, bronienia się uieprzy iaciolom , zimowego 

spoczyaku: i t. d. 

54. Co się tycze matki , zaiftanowiemy fię 

nad iey rządzeniem się w ulu: a potym innych 

Pszczół względem niey. Matka pospolicie nigdy 

nie wychodzi 2 ula , prócz tylko w ów czas , 

gdy z Roiem wylatuie. Mieysce iey pospolite 

nayczęftszego się bawienia w czasie żywości 

Pszczół, іеП: felilko wylotu: wyiąwszy tylko 

, gdy *ię po ulu przebiega, albo iaia w ko« 

morkach niesie. Rzadko kiedy przechodzi fi§ 

w poprzeć ula, ale zawsze to w gó;ę, to na 

dół. Nigdy sama nie zofUi« , ale zawsze ieft 

otoczona iakowąś częścią Pszczół. 

55. W każdym Ulu iedna tylko ieft matka« 

leżeli ich ieft więcey , albo z Roiami wylatuią , 

albo poginąć mu Izą , i iedna się tylko z o (łaje. 

Zdarzało się pod iednym ulem sześć znaydo' 

wać pobitych matek : a!« kto one zabii* ? S3, 

którzy mniemaijj, że fię matki same z sobą u- 

cieraią, aż jedna zwycięzcą zoftan-e , chcą tego 

dowodzić przykładem dwóch matek pod śklan* 

kę wsadzonych , które tak długo z sobą woio- 

wać zwykły, aż iedna na placu trupem poleże.

184 ROZDZIAŁ I. 

Przyznać przecięż trzeba, że sie i inne Pszczoły 

do tego przykładają 9 przy wiązawfzy sie do 

ied«ey i« ulubioney: dawszy im bowiem cudzą 

matkę po utraceniu wbsney , ieżsli nie be- 

dz.e tak w mateczniku osadzona, aby iey szkodzić 

nie mogły , doposi sie do niey ліе przyucz? 

f prędko ią zagry?a. 

56. Okrucień&ws tego Pszczół co może być 

za przyczyna? O to, każde zgromadzenie -n* 

części podzielone długo się utrzymać ni® może 

, dla niezgod wewnętrznych. Cóiby się 

działo w Ulu , gdyby Pszczoły na rolne części 

były podzielone ? nie zgodziłyby się , wo- 

iowałyby z sobą, czasby trac:ły na gubieniu 

siebie , a tymczasem byłby nierząd , i ich u trzy r 

mywanie fie krotkoby trw-r mnfi*lo. Wiało 

im więc powód przyrodzenie , aby dla zachowania 

iedaości i rządu , iednę tylko zachowały 

m«tke , do knóreyby wfzyftkie przywiązane były. 

Ani tu przyrodzeniu okrucień&wo przypisywać 

możne: bo raczey sprawiedliwą przezornością 

ieft , wygubiać szczególności szkodliwe , 

dla dobra cal y powfzechnośri. Trąna (ię przecież 

, al« bardzo rzadko , ze kiedy IJl będzie 

prz^ftronny , i młody się Roy przy ftarym zo- 

fłaie: że fię obiedwie matki przez nieiaki ezas 

cierpią. 

57. Njoftatek kształt matki wymienił fie w 

Paragrafie Ï. tu tylko leszczę o tym namieniè , 

że każda matka wydaie iakiś właściwy Sobie 

zapach , Melisrsi© ogrodowey яіесо podobny: i 

dlatego ziele to tak ieft Pszczołom u'ubione , 

że ra le fiadiią na mieyscach nim wytartych.' 

58* Pszczoły zaś teu matce od sam«go wy- 

iężeaia wielką zachowuią miłość, i tak wielkie 

dla niey maią fôsuâüie, że ehąciaż ich zgro-

O PSZCZOŁACH. i£5 

madzenie upadla i ginie , matka przecież pospolici* 

oftatnht dopiero ginie , wyrywszy przypadki 

i«y wl^ściw« , albo nadzwyczajne. Ma- 

v/item iuż , ze marke zawfzé otaczaj , robią 

dla niey , І żywią ią swą pracą: o isj ch od 

niey zniesionych wielką maią t.rofidi woSć: liżą 

ią , с he doz.ą., gaoÿ sam nawet iey wywożą. Gdy 

ona ie»t w Ulu , wfzy ftko się żywo dzieie: gdy 

jey nie masz , wfzyftko smutno, robota ufta- 

ie , Pszczoły giną. 

c^y. Z podżi wianiem czytać przychódгі w pi- 

smarh P. Reaumur а у z jakim obrządkiem przyi» 

ши'ц zatrzymaną im , a potym przy'wróconą 

matkę. Buegaią ta i owdzie po Ulu , niby radość 

okazuiąc , i o iey przybyciu innym oznay- 

muiąc. Otaczaią oa§ zdal&ka wokoło , i tsk fię 

coraz daley ku niey przybliżaią. Przybliżone 

jakby na wyścigi do niey sie ubiega ą: liżą ц , 

mu łkają, ona sig wzaiemnie popiele i wfzy z nie* 

mi у przechodzi sie w Ulu , gronem luluguią- 

cych otoczona. 

óo. O Rz ądzie Pszrzoł kolo rozmnożenia, na~ 

mieniłem w poprzedzniącym Paragrafie; a lubo, 

0 to bardzo trośkb.we tie byiź zdaia , czefto- 

kroć przeciei swoie utrzymanie nad rozmnożenie 

przekładaią. Kiedykolwiek bowiem nie- 

doftatek ci*rpią, І na głod sie w Ulu zanosi , 

zwykły zalężone robaki z Komorek wywłekaó 

1 wyrzucać. 

61. Gdy Roy ma wychodzić ? iak wiele tu 

i г ft mniemań u ludzi ; słyszą oni rozkazującą 

ft arą matkę , aby młods г ludem uftepowaa , 

a młoda proszącą fig i niechcącą, aftępować : 

słyszą oni żegńaiące fie matki: chcą oni wiedzieć, 

ze Trąd pieywey rożne mieysca ©bis,tnie 

, szukaiąc przyszłego pomieszkania; a çze»

igó ROZDZIALI. 

muż nie wybiera lepfzego i należycie przygotowanego, 

ale częftokroć Roy w naypodiey- 

izty ofiada dziupli? Daymy pokoy tym baśniom, 

* zabawmy sie naJ rzeczą prawdziwfzą. 

62. Nayg>owni«yfzą przyczyną uftepo wania i 

powodem młodemu Roiowi іей ciasność miey- 

sca w Ulu , i zawsze wnosić należy r że tylko 

przymuszane odftępu>ą gniazda su'Qgo uro. 

dzeaia: ieżeli przecież nie maią orsobney matki 

, z кtorąby sie wyprowadziły , i w naycia- 

śnieyszyra ulu sie zo&aią, chociażby i na wierz* 

ebu ieg-o mieszkać miały. 

63. Kiedy zaś maią matkę, ta naypierwey pa« 

rzy się z Trądem: a znaiąc to z przyrodzonych 

powodów- Pszczoły, ze dla iey płodu komórek 

w oyczyznie budować nie mogą, nieiaki miedzy 

sobą czynią rozruch , miod i wolle uosići 

przeftaią. A widząc, że inaezey bydź nie może 

, upatrzywszy pogodną i ciepłą porę, z Ula 

wylatui^. Macka pospolicie oftatnia wychodzi. 

Jeżeli matka wraz wylatuie , Roy pospolicie 

idzie profto w gorg * i nigdzie sie nie czepiaiąc , 

daleko zachodzi. Jeżeli sie matka pozoftaie : , 

Pszczoły pospolicie w blifeości kr^żą, i na gałązkach 

bhfkich drzew, osobliwie nifko rosną-? 

cych fiadaią , aż się matka do nich przyłączyć 

64. Matka do nich przybywszy , fiada pospolicie 

, w bl fkosci na osobnym liściu: w tvm 

Ц Pszczoły otaczaią i otulaisj tak , że wfzyft- 

hie fkupione klafb nieiaki wyrażaią. W takowym 

kłębie, ieżeli im nic ni® przeszkadza, 

zoltaią czas nieiaki , upatruje mieysca przyszłego 

pomieszkania. Którego ieżeli sobie do 

»podobania nie upatrzą, odiataią dsley, chyba 

ie od ludzi zebrane , i w ulu osadzone będą.


65. Czyli to w mi*yscu od nich upatrzonym, 

czyli w Ulu , w którym są osadzone , ieżełi. fig 

im podobał, naypierwfze ;ch ieft (taranie, wfzy- 

ltko należycie wychędożyć wewnątrz, wygładzić 

i zaimzać, aby iak naycitsmniey miefzkać 

mogły. Póki iedae to czynię , ty mczasem drugie 

robią komorki z wofku, znoszą miod , i 

plaftry zwyczayne budować zaczynatą. 

66. -Pomieszkanie swoi» zawsze w wielkim 

utrzymują oehedoftwie. Plugaftwo wynoszą i 

wy wtórzą. Zdechnie która , biorą za nogę , 

wy włóczy i wyrzucaj. Jeżeli iaksey znaczney 

rzeczy przeciwney ochędo^wu rady dać ni© 

mogą ; gotowe są opuścić pomiefzkanie. jeżeli 

rzecz ieft niewielka , szukają innych sposobów: 

iak są przykłady, że nie mogue Ślimaka 

wyprowadzić z Ula , wokoło go zafklepeni 

zamazały. 

67. Rząd około roboty miodu i wołku , będzie 

w naftępuiący m Paragrafie. Miodem żyją; 

ten sobie na zasób zbieraią na zimę. A lubo 

robotę poczynaj z gor*y na dół: na pożywienie 

przecież naypiérwey poczynaią od spodu: 

Zdaie fię to bydź rzeczą przeciwną , ale 

rządną i potrzebną : kiedy bowiem miod spo-? 

dni , ile iesienny , iell nieco podleyszy , i w 

nieiakim ftopniu mniey trwały , naypierwey 

uprzątnionym być musi. Dofego wcześnie przy-* 

sposobić trzeba mieysce dla przyszłych robaków. 

Stąd leżeli fię ludzkim przemysłeaa nie 

zapobieży , msod z w erzchni długo niezażywa- 

ny , ziczasem czarnicie, i do zażycia Pszęzo* 

łom mezdataym się ftaie, 

óg. Robocze Pszczoły żywią matkę , a ży- 

wią zawfze: i pracy swey dla niey nie iahrą , 

bo ich zgromadzeniu zawsze ielt potrzebna«

*88 ROZDZIAŁ I. 

Pozwalaią fie żywić i prożauiącemu Trudowi , 

lecz tylko dopóty , dopóki matce dla rozmno- 

ż e m t іей potrzebny. Skoro fte więc Ul roić 

prz«$*ie, Traci ile niepotrzebny, umierać musi: 

przeczuwa on ten czas z przyrodzenia, kry- 

ie fij, chowa: z miłości przecież próżniacki«» 

go życia , wylecieć mu s:ę nia chce , aż ga 

Pszczoły uduszą , i z Ula za łeb wy wloką jak 

zaś ie$ znakiem głodu , kiedy Pszczoły wcześnie 

na wiosnę Trąd dusza: tak nie można lie 

spodziewać trwałości po Ulu , kiedy lig Tr$d 

iż do zimy zoÄaie 

69. Ula sego ' iak iakiey fortecy , mocna 

przed nieprzyjaciółmi bronią , byleby im tylko 

rade dać mbgł, : lląd zawsze są niektóre na fsra- 

ży prZy wyîorie. jeżeli Pszczoły są zdrowe, 

jeżeli oie mafz dziur pobocznych, któtemiby 

się nieprzyjaciele podkradać mogli: ieżeli wylot 

nie ieft obfzerny , że fię razem wiele nie* 

jprzyiacioł wsunąć'nie może: ani rozboyniciym 

Pszczołom, ani Osom, ani Szerfzesi om aa miod 

ich chciwym , zrabować fie nie dopufzczą. 

70. Zdarzyło się widzieć rzecz t>sobliwfzą. 

Pszczoła iedfteyże p'afieki , lecz innego Ula , 

zabrała mi64 z kwiatu, do którego inna latała. 

Zabić aie godziło się, bo z ieduey byia pa- 

fieki. Cóż czynią ? biorą ią za nogi -, rozcią- 

gaig , duszą , aż miod wzięty oddala: wtedy 

ią dopiero żywą wolno puezezaią. 

71. Broń, którey zażywaią, iefl żądło w zadzie: 

tym nietylko kola, ale w uczyniona ranę 

kropelkę iadowitey wpufzczaią materyi. Broni 

tey nie zażywaią, chyba rozdrażnione : ile 

źe każda, która u kole , pospolicie życie swe 

kończyć musi. ZdUie fię, że między sobą i is 

remeyfzych nieprzyjaciół tey brom nie zaży-

O PSZCZOŁACH. 1S9 

ѵ/ац , tylko na ludzi i znaczne zwîerzetsu Za- 

kolenie to pospolicie ludziom puchlinę przynosi: 

vs; przeci.ż niektóre osoby , które w ćmie 

nie pucha?. Кеш om i innym bydlętom za- 

wsza ieft szkodliwsze. Rzecz osobliwsza, ie 

samo nawet żądło po śmi rei Pgzezoły, na przykład 

w miodzie z ой a wionę , jeszcze po иіеіа- 

kim czafie też czyni ikutki. 

yz Na zimę Pszczoły zwyczajem trwałego 

Owada zasypiaią. Wtedy żsinego nie biorąc po» 

'żywienia, i bez wszelkiey ЬЫас czynności, 

wfzyftkie się w ifcd*n kłąb zbi«rah’- Zupchiość 

ich pomieszkania, zabudowań a plaftraaai mio* 

elu f i para przyrodzona z nich, sa przyczyną, 

i% pomarznąć nie mogą. Lecz ieztli, chociaż 

zima , ciepło otacza ich pom.efżk n e , alba jakąkolwiek 

gwałtownością obndzpae będą: ru- 

szaią sig, biorą pożywienie, czeftokroć zieh 

szkodą. 

73. Jeszcze tu namienie o niektórych oko» 

licznościach : n&przykład, czyli Pszczoły wypieszczone 

bydź mogą? czyli można z nich 

mieć iaki prognoftyk odmiany powietrza? czyli 

lie uzbraiaią przeciwko wichrom, aby latając 

od such nie pogineły. 

74. Z wypieszczanych Pszczół nie wi ЧІѲ byłoby 

pożytku: wszakże pokazuią doświadczenia 

, ze im czgaciey sie z niemi obchodzi, tym 

leniwfze są w robocie. Ku temu przecież , który 

czfft© około nich chodzi ? âwsze sie ł*go- 

dnieytz4imi być okazuią: i to sobie każdy przez 

sztukę sprawić może. Ji© razy do nich idzie ? 

niech sie zawsze ftatecznie natrze czym pachnącym 

, a Pszczołom ulubionym, naprzykład 

Melissą; upewniam, ktokolwiek potym przyjdzie 

bez takowego natarcia , źle bgdzie przy-

R O ZD ZIA Ł î. 

•witanym. Mcgą bydź Pszczoły, aie tylko nie- 

i*ko wypieszczone, osobliwie przr z rożne zażycie 

macki, iako czytamy o P. Wildmaun, który 

prawie cuda z niemi czyn ł: albo Miodu , Wojka it. 4» 

77. Przypatrując fię plaftrom , na nich ko- 

morkom, w tych utrzymuiącemu lie miodowi, 

nie można fię doftateczoie wydziwic rozrządzeniu 

przyrodzenia, źe i uayzręcznieysza ludzka 

biegłość w podobnym rozrządzeniu nic doiko- 

nalizego uczynić nie potrafi. 

7§. Aby nie wiele woiku na robotę wypo- 

trzebować, ściaaki wszędzie są bardzo cienkie: 

aby ścianki były mocne , a za tym nie obszerne 

, każda komorka z sześciu boków ieft


2łoźona > a brzegi iey grubiey nieco obwodzone. 

To sześcioboeze ieft i dlatego, aby w całym 

plaftrze próżnego nie zoftawało mièysca; 

gdyby bowiem były okrągłe , zoftawałyby sie 

mieysca między każdą komórką : gdyby były 

czworoboczne , każda Pszczoła ркасиЦс w nich , 

zoftawiałaby w około siebie mieyste próżne : 

gdyby były troygrauiafte , niewygodne byłyby 

Pszczołom do włażenia. 

rjg. Aby robota sporo iść mcgta , komorki 

są nie zbytnie głębokie, i w pośrzodku przedzielone 

? z obu frron plaftru otwarte. Aby po- 

dwoyney w pośrzodku nie dawać ściany-, ». przecież 

każda komorka swoie dno miała zupełnie 

ubezpieczone , nieiaka część dna komorki z 

jedney ftrouy Plaftru , ieft zawsze początkiem 

dna z ftrony drugiey. O tym , i o wiece y oso- 

bliwoś iach kt.o chęe, niech czyta Dzieło Раня 

Reaumur a. 

go. Komorki te robią z wolkij: całym narzędziem 

do tey roboty gładzenia , i t. d. są zęby. 

Ale z czego wofk biorą? iak go przynoszą ? iak 

go wyrabiaią? ieft rzecz godna naszego zafta- 

nowienia. 

gi. Z czego Pszczoły wolk biorą? utrzy* 

rauią iedîîi , że z iepkowatyeh soków Roślin, 

ai P. Reaumur twierdzi z doświadczania , że z 

owego pyłku, który się na nitkach kwiatowych 

znayduie. Za P. Reaumur są iego doświadczenia: 

pierwfzych zdanie wspiera się na tern , ze 

2 wy gniecionego soku, naprzykład z pąków To* 

polowych , bardzo podobną materyą do woflfii 

wyprowadzić, można. 

§2. Z doświadczeń czynionych można po® 

znać, które Rośłiuy Są miodowe, a które wo- 

fkowe : uwsżać tylko trzeba fta iaiące na nich 

A o à

ROZDZIAŁ I. 

Fszczoły. W kwiatach bowiem miodowych pra, 

cuia rożkami, a w Roślinach *>'oiko wy с h nogami. 

Tym sposobem pokaztue się., źe nkprzy- 

kład Słonecznik ieft obftty w wófk: Lipa, Kminek 

polny , ieft obfity w miód: Kwiat ogorko- 

wy , baniowy , i miiid i wolk razem zawiera. 

$3. jak Pszczoły wofk noi.z

O PSZCZOŁACH. 2 93, 

czyn, innego nabiera koloru. Stąd pochodzi, 

że przez blechowanie odbieraią mu sie owe 

części przydatne , i powraca do swoiey pier» 

wi# łkowcy białośrit Stąd pochodzi , że nie po 

każdych Pszczołach, nie każdego czasu, nie 

ze wfkyftkich roślin zbierany wo& , z jednako*- 

wą sig łatwością bWchuie. 

§6. Jako z as wątpić nie. mdżna , że Pszczołom 

roboty o ko " o wołku wiele uimt via ow pewny 

ftopifcń ciepła , który fig w UiuzB^ydtue* 

d»4}£tiąc mu ciągłości b. z topienia sie: tak prze* 

cięż gorących dni około wybi r nią lego чіа у - 

wiecey w wieczór p racu j, i tàk spoïo , że czasem 

w 48. gadzinach zabuduią plaftrann wofko-' 

wemi mieysce nn łokieć szerokie, a na ćwierć 

łokcia wysokie» 

87. bą ai k tó r z y tegù тшеліажі.а, żó Pszczoły 

• materyą wofkową na Roślinach zebrana, ły- 

kaią , a potym pocąc sie przez szpary okręgów 

na brzucku wo$s wyci-^. Omyłka ta 0ąd wy. 

pa lia*, że widziano Ps2?* zoły przylactnące , całe 

matery^ ôfku-wą niby ©pudrowana Le«-z 

one wtedy, gdy wielka іей obfitość takowey 

m ateryi, nie mogąc wiele zabrać na nogach , 

całe iig w ni-ey niby tarzaią , aby z czem wi§- 

cey powracały do domu. koniec , Pszczoły 

na wolk nofż| pospolicie w Kwietniu i M iu 

przez cały dsień | w Czerwcu i Lipcu tylko 

do dzieliatey z ran*. , * 

gg. Podźmy teraz do miodu. Widziemy 

Pszczoły w kwiaty włażące , i w głębokości 

ich czegoś pyfżczkiem szukaiace, niejaki сгад 

spokoyne , a potym odlatui^ce : Miod tajn Left 

ich zdobyczy Wiedzą uczeni w nauce Roślin* 

ney , że osobliwie dna niektórych kwiatów ma» 

Ц gruczołki ? albo pgch^rzyczki, tigäarfa 

TOM № N

394 ROZDZIAŁ I. 

ne 7 pełne słodkiey wilgoci: z tych Pszczoîy 

miód wysysała i połykająi ten lie w czworakim 

ich żołądku różnie obraca , aż go w pîaftrze do 

komórki wyłoży, wyrzucane znowu z pyszczka. 

Jeft tedy miod wyrzutem Pszczół. 

gp. Gdy Pszczoła w żołądku , lub podług innych 

wyrazu, w pęcherzu miodowym, dosyć 

ze w wnętrznościach przynieiie miod, ikłada go 

do komorki plailrowey , i gwałtownie nogami 

pyfzczek ©boera , uiatwiaiąc sobie wyjrzut, w 

czym tą i inne Pszczoły pospolicie wspomagają. 

Skoro sie komorka cała napełni, aby 

miod nie wypłynął, zafkkpiaią onę: a tym czasem 

w czasie roboty zawlze na nim ftoi błon- 

ka , niby śmietan* na mleku. 

90. Pszczoły , które tak miod, iak woik noszą 

, pospolicie są młode , kiedy tym czasem 

ftare w Ulu około innych robot sie krzątaią. 

Kt« chce, niech uważa, że na robote wylatujące 

, s3| tylko iaśnieysze. Jeft i tu iakowyś ślad 

przyzwoitości, że się młodsi fterszym , i zasłużonym 

wysługiwać muszą Dotego wyljgtuią na 

robotę na przemiany: gdy przyleciałe Spoczy- 

waią, owe które odpoczęły, na robotę wychodzą. 

91. Miod oofzą każdego dnia pięknego i ciepłego: 

noszą przez cały dzień. Z tym wfzyfti- 

kim są czasy , iako uważali ciekąwi, że w równy 

chie okolicznościach bardziey nosiły przed 

południem , albo przeciwnym sposobem po południu 

: co tego za przyczyna ? dotąd ieszc2e 

wiedzieć nie można. 

92 Ktokolwiek chce poznać , czyli Pszczoły 

maią obfity miod do nofzenia, i czyli go no- 

fzą? niech tiwsża na ich latanie i bawienie fię 

po kwiatach. Jeżeli bowiem raźno latąią , są 

złe: ieft znakiem, że maią miod obfity ; i pred-


ко go chcą nosić.* przeciwnym sposofeeni powolność, 

oznacza nied©$atek. Jeżeli w kwiatach 

, i&ko się iuz namieniło , pracuią pyszczkiem 

\ rożkami, znakiem iefl:, że miod 

w nich zbieraią. 

93. Jeszcze co «lo roboty nami «nić »»usze , 

iak daleko Pszczoły wylatywać mogi| ? Upe- 

wniaią wprawdzie czynione doświadczenia 7 że 

odległość pół mili nie ïeü odraźaiąca , z tym 

wfssyftkim im biiżey , tym sporzey idzie robota 

, a Rośliny i w ćwierci шііі wiele im do- 

âarczyc mogą. 

94. Mówmy tęraz o zalklepit? ( Propolis ). 

Trzeba Ul wewnątrz, przynaymmey w niektórych 

mieyscach ? wygładzić: trzeba dz.ury i 

szpary zamazać, częścią dla dot 7 częścią dla 

pewnieyfzey obrony od nieprzyjaciół, częścią 

dla pewnieyfzego utrzymani« cieśla w Ułu. 

Woflc dotego nie koniecznie ieft zdatny: używają 

wiec z&ikiepu , z materyi do wojku nieco 

podobney , ale ci^gleyfzey, lepkiey , i żywi- 

cowatey. 

95. Zafklepu wie tyle potrzebuią, ile wołku , 

bo go tylko uzywaią w początkach ofiadauia w 

Ulu , i potym gdy fię dziura iaka uczyni. Zbierają 

go na drzewach Topolowych, wierzbowych, 

brzozo wy ch , i ieû pewnie ma tery ą żywicowatą 

tych drzew: a zatym wątpić nie można 

, aby go nie miały zbierać i na drzewach 

Sosnowych , Jodłowych , lub tym podobnych. 

96. Noszą zaikiep na zadnich nogach , na 

podobiefiftwo wofku , z tą przecież różnicą , że 

kulki zafidepowe nie są okrągłe , ale pł&fkowa- 

te. Gdy go Pszczoła do Ula przyniesie, inne 

2 niey po części zębami obdzieraią, a nie ły- 

kaiąc, gdzie potrzeba przykhdaią. 

N a

J 96 К O Z D Z I A Ł II* 

p7 Ntkoniec, znayduie fig ieszczè w komorach 

plaftrowych rdza i dzbrmna. Rdzą 

n a z y w a m owę miefzanine , podobną nieco do 

ft«rtego chleba z miodem zmieszanego. Dzśar- 

niną zaś, 6v niiod niby z ziarnek złożony. 

Pierw (za znsydui© fig tu i owdzia komorkaini 

po plaftrze rozproszona , czasem w tey wielości 

, że przy podbieraniu miodu nieodzieioua 9 

nieprzyienmy rau smak daie. Druga ieft w fta* 

rycb. komórkach. 

98* Rdza zdaie sie bydź albo osobna materyą 

zbierana , albo umyślnie czynioną mieszaainą, 

pewnie na to, aby iey Pszcżoły w p wnych 

i nam iefzcze niewiadomych przypadkach za- 

niiaft lekarfłwa zażywały. Są, kto zy chcą u- 

trzymywać, że nią żywią młode swc»e Robaki: 

lecz to dalekie ieSft do podobienft wa. Co 

się zaś tycze Dziarniny, ieft: to miod przez 

ftarość w ziarna obrócony: który lubo Pszczołom 

do zażycia niezdatny ieft, p-kazuie przecież, 

że możnaby z miodu uczynić cos podobnego 

do cukriu 

ROZDZIAŁ II. 

0 utrzymy waniu P feczó ł w Ulacb, 

pp. TAK pożyteczne ieft gospodarowanie oko- 

ło Pszczół, temu tylko, nie wiadome bydź 

może, komu niewiadomy ieft miod i wolle, któ- 

rerai fig Pszczoły przysługują. Gospadarftwo 

to wprawdzie w jedney fhonie kraiu naszego, 

liaprzykiad na Podolu , tak znaczne ieft , że i 

sa ych cudzoziemców zadziwi*»: przecież wyznać 

trzeba, że sig to bardziey dziei# z polo- 

2§ціа dobroczynnego owey ftrony ; ialę z prze

O PSZCZOŁACH. 1 9 7 

mysłu ludzkiego, W innych zaś itronssch kraju 

iafc nikczemne iefł to gospodarftwo , na oko 

widzieć można. 

100. Cudzoziemcy trofkliwi o to wfzyfiko , 

cokolwiek gospodaruiacemu znaczny pożytek 

przynosi ? tak wielkie około Pszczół mai§ fta- 

ranie , ze fie z tey przyczyny rożne mądrych 

i doskonałych ładzi Ikoiarzyły Towarzyftwa: 

kfcóre około Pszczół fizycznie fie zaitauawiaiąc , 

potrzebne czynią doświadczenia: a cokolwiek 

bydź widzą pewnego dla pomnożenia z nich 

pożytku , to w pismach- swoich , dla przysługi 

gospodarującym, światu ydaia. Gdy tę naukę 

tu zbieram: mniemam, ze i tam, gdzie gospo- 

darfłwo Pszczół u nas łefi znaczne , będzie pozy 

teczna; i tam, gdzie toż gospod/irftwo left dotąd 

niedoftatecziie ; nie mało swiàîia przyniesie, 

Co zaś ten Rozdział w tym wzglądzie zawierać 

będzie y pokażą napisy naiigpmących 

Paragrafów. 

с» • » 

§. I* 

O mieyseu na Pfzczoły. 

ioi. Mieysce , g zi© Ule zgromadzone fto- 

5a, nazywam pafh-ka: Ule zaś, są poraiefzka- 

nia dla Pszczół wyrobione i«kimkolvt iek sposobem 

, które przecież ruchome sa , І z mieysca 

na mieysce przeniesione bydź mogą. Mieysce 

to na pafieke, nie iefł rzecz oboigtna , aby ia- 

kieżkoiwiek było: Ucz ieżeli Pszc oły utrzymywać 

fię mai a , wielorakie przymioty mieć po- 

’winoo Znać to koniecznie należy , że wszyft- 

kie zwierzęta , bodące dla pożytku ludzi pod ręką 

ludzką, mniey,lub wiecey, podlegała gwałtowi 

swego przyrodzenia , a zatym większe

■ip8 R O Z D Z I A Ł II. 

go potrzebuj pielęgnowania , iakiegoby nigdy 

nie potrzebowały, gdyby będąc wcale dzikiemi, 

sobie tylko, nie zaś ludziom, pracowały. 

ю г U .nas pospolicie pafieki, tak latem , iak 

zimą ftoią otworzyfte, ule tylko, każdy z osobna 

nakry w&ią ste , aby me zaciekały. Wielość 

wprawdzie Pszczół, gdzie znaczne s;$ paiieki, 

trudne czyni dla nich. zabudowanie, i przefta- 

ieray aa ogrodzeniu : przecież sama wielość 

Pszczół nie do zmnieyszeiaia , lecz do powiększenia 

ft^d pożytkow ma pociągać. Dotego , 

me wszędzie left Podoje, nie wfze.dzie Ukraina, 

aby fię Pszczoły' z mały*» ûsraniem powodziły: 

nie wszgdzte tak znaczne, iak tam byds 

moga pafieki , a zatym І nieznaczney unikać 

należałoby szkody. ISakoniec w ftronach , gdzie 

wiele mrówek znayduie sie , zabudowanie koniecznie 

іей potrzebne: niemn ey i tam , gdzie 

z mn eyfzey pafieki więkfzego, albo przynay- 

mrney pewnieyfzego żądnią pożytku , gospodaruje; 

podług doświadczeń zapewnionych, czynionych 

przez cudzoziemców, iako łie daley na 

swoich mieyscach pokaże.. 

103. Nim do opisą zabudowania przyftąpię , 

pierwey o mieyscu ieg\> mmńenię. Pszezoly s$ 

zwierzęta bar dzo сгуіЫ , im wiec mieysce będzie 

Qzyscieyfze, tym cliftniey na aim m ieszkała. 

Jeżeli bydź może, dobrze iefł, gdy w bli- 

ileości będą mieysca rożnemi kwiatami zarafta- 

iace , o których w osobnym Par. grafie namie- 

mę. Pszczoły pilą, potrzebują oraz wody do 

roboty ; woda więc w bl fkości znaydować sig 

powinaa, przecięż nie szerokie Rzeki lub jeziora, 

w którychby podczas gwałtownych wia» 

trów lataiąc topić się mogty. Naylepiey ieft, 

gdy obrane będzie mieysce * ktdreby z jednej


йгоау otworzy ûe było ku poła dniowi , aby 

Pszczołom latanie na robotę ułatwić. Co ie- 

żeli bydź nie może, pafieka bydź może i w pośrodku 

wsi, byleby albo wysokie drzewa , al* 

bo wysokie zabude wania nie otaczały , ft ad by 

prócz zatrudnienia roboty Pszczołom, wynikała 

ieszczetrudność łowienia Roiów , w tako~ 

wych mieyscach, wysoko podlatui.^cyeh. Bliflto 

domów, dróg, ktdremi ludzie częfto ieźdzg, 

kuźni, i t. d. Paiieka ztiaydować ńę nie powinna 

: prócz innych bowiem przyczyn r częścią 

znaczne kurzawy szkodzą im w robocie , częścią 

kołatania ocucaiąc zimą, sprawuia to f i* 

zimą więcey trawią. 

104. Zabudowanie , które możnśeysi i dla 

pożytku , i dla oka kofztowne czynić mogą , gospodarz 

uczyni tylko pożyteczne, bez wielkich 

nakładów. Poftaw nakształt szopy Tab: IV. Figura 

i. podłużney tak, aby Ule rzędem będące 

w około obchodzić można. Długość uczyń podług 

wielości Uiów, wysokość zaś day takowa 

, aby nay więcey potroynym rzędem w górę 

ule ftać mogły : co fię dałey z opisu ułów 

pokaże, ile że tu nie rdteuwiem Uiów nafzych 

drewaianych , lecz pospoł.cie rozumiem , pozy 

tecznieyfze słomiane. Tył i boki mogą bydź 

murowane , drewniane , u ubożfzych i z gliny 

lepione, byle zamknięte, przód zaś otwarty. 

Dach day z tyłu spadaiący a b , od przodu zaś 

tylko oksp: naylepiey byłoby , gdyby oie był 

słomiany f ieżeii przecięż taki bydż musi, czę- 

fto doglądać trzeba, aby sobie myszy w ni tu 

nie czyniły pomieszkania, albo robactwo szko- 

dli we fię nie raisoźyło. 

105. Boki takowego zabudowania, nie tylko 

powinny mieć drzwi zamykane, któremiby

200 ROZDZIAŁ И. 

wchodzić moins , lecz nadto ieszcze nieiakie 

ot. wory , które by zamykać raoins , aby t>k ia* 

tem iak zima równe utrzymywać w z- budowaniu 

powietrze. Jak bowiem latem zimno, 

lub zbytni ирд! f t л к zimą ciepło, iub zbytni© 

mroz Pszczołom sa ztwf,?e zkodlivve» 

. ioó O j przo.= u zrdb с ane z lat tylko, na- 

kształt krsty na części odmykaiące‘y się ; tym 

sposobem żaba owanie;eft zamknięto , a prz*- 

c ęz Pszczoły ma i ^ wolność latania. Ki 5dy przecież 

ęz*;:ftokroć w różnych okoliczności ich za- 

cńykać trzebi; naprzy kład ochra ni ai ac pr ..tciw« 

ko gwałtowności dźdźow lab wutrov/ , a zim$ 

zżwfze pr aęiwko gwałtowności mrozów; na 

kratach day oki-nnic'e takiemi częściami, aby 

wygodnie zamykane, i otwierane być mogły. 

Д07 Jeżeli fte to zabudowanie czyni przy 

murze, lub parkanie, naprzykład ogrodowym, 

daęh można spuścić ku przodowi, daiac w oko« 

ło tak uftaswione rynny , aby woda w tył bieżeć 

mufiała, Jeżeli za czasem przybędzie Pszczół, 

żc onych wybawiona fzopa ogarnąć nie zdoła, 

nie trzeba iey rozfzerzać , lecz bardziey prze-' 

dłużąc; ani ty mb ar Izie« w blifkości drugiey wy 

ftawiać* mogłoby bowiem być, iżby üe wkrótce 

poróżniły , i z sobs woinwf.lv, 

108, Taftowe zabudowanie , otworem swoim 

5 albo śc»aną kratową ft at p® winno ku po- 

łudniowi, aby Pszczoły od wschodu do zachodu 

słońce mieć mogb’: ifead raaiey robotę za*» 

czynaią, późniey ją w wieęzor ко'йсгз, S? przecież 

dośw

О P S С Z O Ł АСИ. 20 1 

ю р . W około takiego dia Pszczół zabudowania 

, powinno bydź n,icvsce z trawy oczyszczone 

, ab'v śse w błifkc-ći iaby utrzymy w *6 

Ute mogły , które Pszczół znać- lierai s : iiic- 

przyiaciolmh owfzeш dobrze ieft, gdy üe przed 

kratową ścianą na kilka ftop' sxeroko nasypie 

ganv zpiaikiem ? i gfadko u л lepie: tak bowiem 

лѵ czasie WiMe pożytecznego odkryć można : 

napzzvkłąd zdechłą matkę, a niepewność 

utrzymania Ш? ktorego Ula i t. d Drzewka ma* 

lo wokoło fiaiące są dobre , owfzera potrze* 

bne tam , gdzie tylko upatrtóią dobrowolnych 

Roidw , aby Cię wysoko кі» czepiały: gdzie ft.e 

zaś czynią Roie przez sztukę f i wysokie drze* 

w a szkodzić nie mogą , byleby przecież w niejakim 

ftaty , oddaleniu r a ieżeii bhfko^ byleby 

nie ku południowi. 

n o . W" takowe y wybudowaney pafiece > dalą 

się wpodłuż rosztowania , sedno nad drugim,» 

na których Ule ftać maią? wyżey przecież nad 

trzy piętra dawać z wielu przyczyn nie ieft dobrze; 

Pszczół wysoko ftpiacych nie można wy* 

godnie doglądać ; gdy fięioia * r / ;••>'

2 0 2 ROZDZIAŁ IL 

przyniiko: nie zwyczayne bowiem nasze pbn* 

•ki tu fię mieścić maią, ale siomiane , daley 

opisać sie m&iące. Na koniec, mig.iźy każdym 

Ul era dosyć będzie , gdy zoftawiemy mieysce 

tylko na cztery cale próżne. 

113- Kto dobrze rozważa takowe zabudowa-* 

nie, i uftawienie Ułów, uznać musi, że się 

•w nim nie mato Pszczół pomieścić może: że 

Pszczoły wszelka wygodę mieć mogą: .„koło 

Pszczół dogodnie chodzić można: iakoż wiele 

koło nich pożytecznych robot , któr« daley 

opisze, inaczej czynic nie można, iak w takim 

zabudowaniu. 

§• 2- 

0 Ulach. 

114. O pomiefzksaiąch Pszczół przemysłem 

ludzk im uczynionych , ktoreby przenoszone być 

mogiły , uamieniłem iuż, te nazywana Ulami. 

Te zaś ule S3 wielorakie, 

115. Nie wspominam o Ulach dla fizycznego 

rozważania Pszczół, kiedy o nich iuż nieco 

namicniłem w Rozdziale poprzedzającym. 

ÏSie chce oraz bawić różnemi wynalazkami p-o- 

• O 

spodarza , które sa poczynione o d PP. Palte ais, 

lÆafsak , Tborley, Wildman, Godde , it. d. ile że 

iak mogą bydż sztuczne , tak aibo gospodarzowi 

nie koniecznie wygodne , albo kosztowne. 

Troiakie tylko przedfiębiorę; Pieńki zwyczajде 

йоЦсе , Leżaki leżące f i słomiane pudła. 

116. Pie&ki ftoi^c-e sa u ваз naypospołitsze , 

i rzadko komu иіегпдіотег utrzymywania przecież 

w nich Pszczół aie można nazwać pożytecznym 

, dla wielu przyczyn. Dla wysokości 

swoiey nie mcg-* sig mieścić w zabudowaney

m 


pafiéce: wisie robot pożytecznych w nich około 

Pszazół czynić nie można: chodzenie koło 

Pszczół dla cież>ru s wego zatrudaiaią: Pszczołom 

nie bardzo są tak latem , iak zimg wygódce: 

co wszyftko wie*'ey i iaśniey . s;ę pokaże 

z tego wfzyftkiego, co napiszę o Pszczołach , 

a navbardziey © ich rozmnożeniu , pmiinożen u 

miodu i w o ł k u , podbieraniu, i t d Przydaymy 

do tego, że na pieńki biorą drzewa bardzo grube* 

sosnowe pospolicie, ktoreby do innych robot: 

zdać s .ę mogły , i takich niektóre mieysca wcale 

nie maiąc , dr go płacić muszą. 

ii j. Leżaki robią fig z grubego drzewa , pospolicie 

; ii^k; iego, wyciuaiąc naksztaU krypy, 

i nakrywa otulaiąc: a tal owe iuż leża, ni© 

jftoią. Są one w niektórych mieyscach Litwy 

u nas zażywane. Praw da, żeby się w zsbudo- 

waney pafiece pom ieśćć mogły: lecz to wfzy- 

Sko o nich zupełn e mówić m o?na, cosn o poprzedzających 

pieńkach napisał. 

il$ . Słomiane pudła w?zedz;e są zachwalone 

i ulubione, dla wielu słusznych przyczyn. 

W takowych bowiem Pszczoły latem i zimą * 

większą maią wygodę: łatwiey kolo nieh eho- 

, dzié można: lekkość ich nie zatradn a zadueу 

roboty: rozmnożenie 9 chędożenie , przewożenia 

dla pomnożenia miodu , podbieranie , i t. d. bardzo 

łatwo się ftaie. Przy'day иву i to , że słom&t 

wfzędzie bydź może , i takowe Ule przy wiel» 

kim pożytku bardzo tanio przychodzą. 

i ip. Zażywa nafza Ukraina i Wielkai-Polflta 

słomianych Ulow, przecież podobno ieszcze ni o 

z temi w ;z vit kie mi wygodami, i akię bydź mogą, 

i iakie zaraz wymienią. 

120. Obaez Tab: IV. Fig: 2. ieffc kształt ca» 

łego takiego Ula: ab с d. ieft ow§ własny cze«*

êch, która nierozdzielaa iefł, maiaca otwor, 

albo wylot u spodu e. i nakrycie płalkie iak 

dno a b. Wysokość tey części nie powinna prze- 

chodzić trzy ćwierci łokcia, tyleż powinno być. 

i szerokości. Okrągłość powinna bydź wfzędzię 

tek wymiarkowäna > sby fię nigdzie brzuchatość 

nie zn.ydowała. W pbfkim wierzchu w pośrodku 

da i a sie otwór m*ły , któryby się częścią 

czopem, zatykać , cześc ą zasuwką, po .ług1 potrzeby 

zamykać mógł: ten zaś wierzch słomiany 

, odeymować Щ mo / qcy podług upodobania 

„ i do pudla przymocowany , a zasuwka na 

nim drobno podzvixrkowans. Wylot


dzenia ty m ie kitem sie dofkonale zastnar«’ą p 

i klam erkam i umocnią. Toż czyń u spodu Ula 

na dasce , na którey ftoi , i która wokoło na 

cztery cale wy lia at powinna. 

122, Niec-h lig nikt ai zadziwia nad m ałością 

takowych Ułów , im bowiem bardziey 

Pszczoły sa (kupione, tym pewmeyfzy roy intern 

, a zhną sa bezpi: czmeyszé. W szakże gdy 

idzie o pożytek z mio u, łatwo tem u poradzić 

można: na to do każdego takiego Ula przyra- 

biaią lie osobne części , równe co do szerokości: 

co do wysokości zaś iedne f. przez połow 

ę , d ru g ie j, przez czwartą część tylko całego 

Ula wynoszące: te wfzyitkie tylko wierzchu 

sw ego nie m aią, ze wiz y ft К im tak są robione 

i z dolnym wylotera , iak same Ule , i do r ich 

fie przyprawili.?, albo uf wierzchu , fclbo u spodu. 

123, J.-żeli rnî się Pszczoły roić rnaia , 7 ,0 - 

ftawuie one tylko w sam ym Ulu , aby były iak 

nayeieśniey Æ upione : ' tak bowiem m łode-nie 

znsyduiąc d b ii © b e m ieysca, innegę sobie fzu- 

kać naufzą. J -żeii Pszczoły roy wyda';ące_sa stab 

e , a chciałbym liczb- ich powiększyć .przed 

sam ym rołeni m przyprawie u spodu cześć po» 

łowę wynofz^cą y zwierzchni wylot za;; azawfzy* 

tak fie roy mł dy zoftanie przy flary m , lt;bo 

iedna m atka zginąć musi. Gdy fig roią , otw ieram 

na wi.«Ku otwor , dolny zam ykam , a na 

wierzchu ftawiam drugi Ul z wierzchem zsm* 

knię y m , i roy sam bez pracy do niego przey* 

dzie. i t. d. 

124. Jeżeli nie chcę , aby fię roiły , lecz tym, 

w ięcey nosiły roboty , a zatym więcey wydały 

miodu > w rześnie podkładam cześć, a gdy tg 

zarobi;| , podkładam drugą, i tak daley. Gdy 

lig Ul ftaaie niezdatny} ftawiam drugi na mm p

20 б R O Z D Z IA Ł IX. 

i do niego dymem wypędzam: toz uczynię, 

gdy mam wywróciwfzy miod podbierać- Podbieranie 

tu przecież leszcze łatwieyfze ieft: 

każda bowiem część ma osobną krzyżownice i 

osobny wylot , każda wiec może bydź za osobny 

ul poczytana: iednego roku przyftawiam 

dlo wierzchu , drugiego u spodu: iednego roku 

spędzam Pszczoły dymem aa dół, i zbieram 

wierzch miodu: drugiego roku wypędzam 

do góry, i odbieram spod miodu: a takim sposobem 

nigdy się miod nie ftsrzeie. Podbieranie 

czyni fię po wypędzeniu dymem Pszczół, 

część Ula w mieyscu fty kania fie drotem w litr oś 

przerzynaiąc , i ze wszyftkim część oderznię- 

ta się zabiera. 

125. Tak te roboty, isko i innych wiele pożytecznych 

i wygodnych , pokażą się iaśniey 

na swoich daley mieyscach ; nie masz więc ża- 

dney przyczyny nie przyznać, aby" takowe ule 

nie miały swoiey zalety: l aby ociągać lię one 

w zwyczay wpiowadzie. Każdy tu widzi, że 

nie ieft rzecz podobna tak sobie poftępować 

około pienkov/ zwyczayüych drewnianych, aî* 

bo leżuków. 

126. Są wprawdzie i słomiane pucHa iedno- 

$ayne7 bez części podkładaiących się z ©krągła- 

wym wierzchem, iak Tab: IV. Fig: 3 okazuie: 

i tu przecięż każdy widzi, że fię te roboty czynić 

nie dadzą , a utrzymywanie Pszczół bar- 

dziey lo.sowi powierzać fię musi 7 iak pożytecznemu 

przemysłowi. Wierzch okragławy do 

Ula na części Śkładanego , lubo w wielu mieyscach 

cudzoziemcy daią zamiafô płafleiego , z 

przyczyny, że wodi łatwiey ©biegać może ; 

■wielu poczyta za niezdatny: częścią, że przy- 

$awi*ßiö czgści tt]wierzch« zatrudma, częścis,


se fig próżuy czgffcokroć i bez roboty Pszczół 

zoiłsie , a ftsti Pszczoły nie są przyzwoicie na 

zime opatrzone jeżeli zaś chodzi o spływanie 

wody, wfzikże ułe ftać maią pod dachem. 

127. Domyślam sig, że tu zachodzić może 

pytanie: i »kim sposobem Pszczoły z Ułów u 

nas zwyczaynych pieńkowych } do słomianych 

takowych przeprowadzić lig maią, będzie o tym 

mowa w naffcgpuigcym Paragrafie. 

. §• 3- 

O zapomtzemtt :îç początkowym w Pszczoły. 

lag. Czyli się Pszczoły kupują , czyli sie 

iakimkołwiek sposobem doftaią; naybardziey 

na to oglądać fie potrzeba , aby ofcrzymsć co 

dobrego: Otrzymawszy nikczemne , i nie odnosząc 

z nich spodziewanego pożytku, powiemy 

Swyczaynym tonem , ie sie nam Pszczoły nie 

wiodą; albo ie przepisy cudzozieralkie około 

Pszczół są obłudne: i prędko ochota do Pszczół 

upadnie. 

12g. Dobre Pszczoły poznać możemy , albo 

ie oglądając , albo przez wagę, albo przez nie- 

łakie upewniane doświadczenia. Waga dotąd 

u nas bydź nie może: bo iakżebym ważył nasz* 

kloce , i w nich poznał Pszczół wage ? co w 

słomianych daleko łatwiey йас może. Wymiar 

к o w a w i z у bowiem wiele pospolicie pe~ 

waey wielkości ul słomiany zaważyć może bez 

Pszczół , liczbę sobie na rachunek zoftawuię , 

i ważąc potym Ule z Pszczołami , wagg Ul* 

odtrąciwfzy , z reszty poznaie Pszczół wagę. 

Tym sposobem od 20. do 24. funtów Pszczoły 

są pospolicie dobre: ież«li maiey ważą, są po- 

dł«> a im wigcey , tym lepsze.

ROZDZIAŁ И* 

230. Wąga ta przecież nie Zawsze pewna* 

ieft > becz powinna by dź złączona z za у г л е и em 

do Ula. Częitroć bowiem Pszczół będzie wisie, 

]ecż te wyginą , ieżeli matki nie maią ; albo 

d a złt;go przecho wania р / г е г zimęf, maiąo mio* 

da dodatkiem-, ale,ziarniftego , którego spożyć 

ni® mogą, bîifkïe będą upadku. Pszczoły dobre 

powinny bydź wpr&wdzie w&źne , le z -io ego 

i liczne i raine , i maią e n ezb tnie cz vrne pia- 

fôry , osobliwie na krzyż niby wiszący. 

131 Jeteii się nabywają na wiosny, kicfdy 

|u д poimietane , oglądać sie ßaybardziey 

trzeba, aby były.liczne, 1. iesz 2e nie poobie* 

raae, Licznośe cli poznaie się p:> rzęs-ftym laktamu 

 

liczność i rzeźwość, lubo wi lorakie bydź т о л 

gą sposoby, te przecśgż ®lbo są Pszczołom szko* 

dliwe, albo kupującemu niepewne. Doświadczenie 

naftępuiące nigdy nie zawiodło. W ka* 

zdy ul raźno porządkiem poftępuiąc dmuchnie 

się uitami otworeui wylotowym: w którym lilu 

prędko sig Pszczoły przy wylocie pokażą, są 

dobre : owe zaś , które lie n;e prędko pokażą*, 

zawsze są nikczemne Nie hiy nikt nie mnie* 

m a, że to iefł płonny wniosek, czas bowiem 

potym pokaże, że się ni i iak piU;>: robią. Jeżeli bowiem są ftar- 

m® aalążki robaków > wiele ważyć.mogą: ie*


żeli są młode , liiezawfze tyle narobią , aby 

im przesz zimę wyftarczyło: a Pszczoły dobre 

na zimę potrzebują od 22. do 59. funtów roboty 

, w czym sie i podbieranie chciwych miarko 

w&ó powinno. Roie młode po 20. dniu Czerwca 

©sadzone, nigdybym nie życz ł upować f 

ile że r2adko przyszły zimę wytrzymują, chy® 

ba gdy będzie nadzwyczajnie dabra ieiień 

134. Starsze nad pięciąietnie Pszczoły , na* 

bywać nie radzą wiadomi: lubo albowiem daleko 

dłużey żyć mogą, i nie tak Pszczoły , iak robota 

ich i ule ftarzeią się, tam ^rzecięz t«er,u zapo- 

biegaią > gdzie z iłarych ułów, do nowych prze* 

pędzać* i młodemi Rosami ftare odna4'iać umie » 

ią: u лаз tego dotąd iesz* z* u.e masz , a bez 

tego po piąciu leciech rzadko się toią f miod i 

wefic podły robią* 

135» jm dłuższe, czarnieysze ibardziey ślnią- 

ce są Pszczoły f tym pewniey są w samey porze 

dobroci , a to z przyrodzony przyczyny. 

Robak bowiem za każdy iß razem zoltawuie w 

komorce swoię Ik ór k s , ta zasycha, komórka 

się umuieyfza, i Pszczół}' coraz mnieysze się 

wylęgaią ? nie maiąc się gdzie rozraftać. Przy- 

daymy, że i sama matka przez wydanie coroczne 

tyle tyfięcy iay , coraz bardziey nikczemnieje, 

136. Zayrzawsży do ula, łatwo ftarość Pszczół 

poznać można“, im bowiem są ftarsze,tym cie- 

mnieyszą i czaraieyszą maią robotę , osobliwie 

vrofk j tak, iak przeciwnym sposobem im młod» 

sze są Pszczoły , tym bielszy ielt ich wofk* 

Są przykłady, że przy dobrey pieczołowitości* 

Ul Pszczół i do 30. lat pożytecznie iię utrzymywał: 

na to się przecież początkowemu oglądać 

nie trzeba, pożytku szukającemu* 

TOM 1У. O

sio 

ROZDZIAŁ И. 

137. Czas da kapowania, rożnym względem 

rożny ieft. Zima ieft wygodny do przewożenia 

ulosv saniami: Lecz zs to przy nieoftróżao- 

sei podłe się nabyć mogą , i Pszczoły poruszone 

, z snu ©budzone> więcey potrzebuią po„ 

żywień a; niemiło też ich ginie. Na wiosnę pe- 

wniey widzieć mogę , co kupæie yale też gdy 

©ne przewiozę , mm się z nowym mieyseem poznają, 

wielkie ponoszą zamieszanie, częftokroć 

wcale wylecą , osobliwie ieżeli dawne даіеуsee 

ieft niç dalekie. Lstem toż fie dziee, co na 

wiosnę, i nadto plaftry świeże w przewożeniu 

ponrywan«, rozboynicze Pszczoły sprowadzić, 

i ul zgubić mogą. *. Naylepiey ieft w iesieni; 

gdy robić iuź przeftaią, a ieszezo nie zasypiają. 

Wtedy bowiem widzę dobroć Pszczół: widzę 

czyli maią dość żywności zoftawioney na 

zimę: nie są w robocie , więc przewożenie nie 

wiele zatrudnia i z odmiany mieysca na wiosnę 

nie poniosą żadnego pomieszania: nie śpią Jeszcze 

, a zatym nie potrzebuią pożywienia w 

nieprzyzwoitym sobie czaße. 

138- Co do samego kupna: kiedy się u nas 

kupować mufząod ludzi proftych, w swey mnie- 

maney około Pszczół umieiętności upartych , 

częstokroć-zabobonnych: więc przy kupnie powinien 

bydź człowiek dobrze fug znaiący około 

Pszczół, przyrodzenia ich iakążkolwiek znaio- 

mość maiący : sumienny pochrześciańiltu , na 

zabobony mniey dbaiący: oftróżny w reszcie y 

i pilne oko na wszyitkO maiący. 

139. Jeft mniemani® , że si§ o Pszczoły tar 

gować nie trzeba , ale tyiko z«łożoną bez targu 

dać cenę, ieżeli się wieść maią. 1 iskże? 

z gdy nadzwyczayna będzie założona cena ? go- 

rzey mi sig nie powiedzie, bo maraotrawßwo

popełnię. Błgdem to iefir , abym sig o sprawiedliwsi 

ceng ni& miał targować: nie ujmę tym 

nic powodzeniu Pszczół , Jeżeli o«»# przyzwoicie 

pielęgnować będg. Innych tu potrzeba oftró- 

żfiości, zwłafzcza gdy tu ieft psspoiicie rzecz 

z tako wem i ludźmi > którzy rzadko kiedy oszukać, 

nie mysią, егуіі to dla własnego zyßm , 

C2yłi też z zazdrości ku owym , którzy sie w 

Pszczoły zaporaagsiią. 

140. Nigdy 'się w mniey Pszczół zapomagac 

Jii@ trzeba, iak w cztery ule , bo tyleż chodzenia 

koło czterech , 1 *k koło irmiey: ani w początkach 

bydż zbytnie chciwym na pożytek z 

miodu i wofku. Ze czterech początkowych dobrych 

ułów, bez osobliwszego а. к Udu, przy 

dobrym rządzie, za lat kilka do zna с ney przy iść 

można pafieki, z czego z mmeyszą liczby doka- 

zać niemożna: im wiecey bowiem gdzie ieft 

Pszczół, tym sporzey ich robota idzie. Niemcy 

przy swolom rządzie od czterech dobrych 

ułów, w sześć lat , rachuj przybyłych 121. 

prócz Roiów, które zimy wytrzymać nie mogą: 

i to im rzadko chybia. 

141. Juz tedy tylko idzie o przeprowadzenie 

nabytych Pszczół. Jeżeli' niedaleko przeprowadzać 

się maią, naprzykład z mieysca tylko 

na mieysce w teyie wsi ; naylepiey ieft , 

gdy si§ tylko miedzy drągami r^cznemi przenoszą. 

O to bowiem naybardzley ftarać iie trzeba 

f aby iak ntymniey były trzesione , i albo 

iatsm oberwane plaftry nie były przyczyną u- 

padku Pszczół: albo zimą ze snu obudzone , a 

wiecey potrzebuiąc pożywienia, na wiosnę poty 

m ze wszyftkim nie zginęły. 

142.' Kieciy się zaś z daleka sprowadzaią, 

albo i w pobliżu wiele ułów w orzeniesieniu 

O 2

212 

RO ZD ZIAŁ II. 

długą i przykrą uczymć inoźe zabawę: wtedy po- 

iazdu zażyć trzeba iak nay wygodniejszego, któryby 

лпа znego nie czynił trzęsienia , uderzenia 

, i t. d. na co każdemu rozum maiącemu , 

przemysł poda sposoby w prześciełamu ułów 

na potazdzte , naprzykład słomą , i w powolnym 

poiaz.Su ruszaniu. Sanna droga mniey potrzebnie 

oftróżnosci , iak wozowa , zawsze przecięż 

sztuka można nazwać przewiezienie z daleka 

bez naymnieyszey fzkody. 

143. Zimą nie tęzeba więcey iak wylot zam 

knąć, aby żadna Pszczoła wyiść nie mogła , a 

przecież maluchnemi otworami aby wolne powietrzu 

zoflawało przeyśeie: lecz przewożąc 

iuż robiące Pszczoły , tyra większa być powinna 

oftróżność , ile że gdyby sobie wyiśrie nalazły , 

rozb ftwione i siebie 1 ludzi , i konie zgubićby 

mogły.* czego są przykłady. W takowym więc 

czasie , nim się na poiazdy po wftawiaią, trzeba 

dobrze opatrzyć, aby i«żeli gdzie są iakie 

otwory, były zamazane: toż się uczyni i z otworem 

wylotowym, zo&awuiąc tylko tyle , aby 

sie po wie erze odmbniać mogło. Pierwey się 

prze;ięż w ulu Pszczoły у/ kupę dymem spędzą. 

Na ulach słomianych to wszytko łatwiey przychodzi, 

bo się tylko wylot blachą dziurkowaną 

zasunie. Nakoniec ule się płótnami dobrze obwiną 

i ob wiążą: ieżeli są drewniane , wylotfie 

tylko odsłoni dla wolności powietrza: ieżeli są 

słomiane, i tego nie potrzeba, gdy fie bowiem 

ul od spodmey deflti odeymuie , spodem przez 

płotno maią dosyć odetchnienia. Dopiero ukła- 

daią fię na poiazdy nie ftoiąc, ale kładąc oa boki. 

144. Jeżeli z lataiące.irsi iuż Pszczołami po- 

dróż1 kilkadniową uczynić trzeba, n?gdy tego 

оіѳ czynić w deszcze i sloty -, a leżeliby słotą 

' v . ■ ■ ;• ■" 1 f i ■ , : 4 Ш . - . 4

O PSZCZOŁACH. 2 1 3 

w drodze za&ąła , ochron ć przeciwko niey 

Jak naylepiey. Podroż zaś ta odprawi sie tylko 

nocą: przed wschodem słońca z niemi fta- 

nąć potrzeba , nie porozftewißc , i tylko wyloty 

otworzyć. Uczyni to w nich nikeweś pomieszacie 

, lecz sie na. noc znowu uspoko ą , i na pojazd 

zabiorą. Przed r zbawieniem , ofłrzegam , 

aby konie daleko na ftronę odprowadzić. 

145. Przeprowadzone Pszczoły iuż на шіву- 

sce, porozftawiaią się w pasiece: dobrze ieffc 

gdy każdy ul będz e naprzykład iaką liczbą naznaczony 

, Ikąd ciekawemu i rzędnemu gospodarzowi 

wiele wypływać może dobrego do uw®- 

gi i czynienia. Jeżeli przeprowadzenie Itało fig 

w czasie nleruchawości Pszczół, broni sie tylko 

pobawionym i ocuconym wczesnego w mrozy 

wylotu , zasuwaiąc zasuwką dziurkowaną ; 

dałey sie dopilnuie , aby one żywić, ieżeli wiele 

wypotrzebowały pożywieni*. Jeżeli są przeprowadzone 

w czafie ruchawości, &le z daleka 

, nic około poftawionych nie masz nadzwy- 

czaynego : lecz ieieli są blifko przeftawione , 

dawfzy im wolny wylot, pospolicie do dawnego 

mieysca odlatuią, a nie zna.ydniąc tan. dla 

liebie pomieszkania , wiele ich ginie. Potrzeba 

więc takowe przestawiwszy przez kilka dni 

wylot im zasuwać blachą dziurkowaną , i nie 

otwierać tylko przed wieczorem i na noc: w tedy 

bowiem Pszczoły nte édwazai^ fig daleko odlatywać, 

a tak do mieysca fie przyzwy^z^śą. 

146. Naylepiey wprawdzie Roie ułowione 

osadzać w ule słomiane: kiedy przecięż chcącemu 

pożytkować z takowych ułów , cobrze 

ieft przeprowadzać w nie Pszczoły z twy< zay- 

nych naszych pieńków, na to takiego zużyte 

sig sposobu. Ul słomiany wysiaże sig wewnątrz

R O Z D Z Î A Ł II. 

czym co sig Pszczołom podoba, iako fię na swo* 

im mieyscu napisze: do krzyiownicy przyprawi 

sig Iачi wiszący plsftr miodu , drugi pro- 

2 и у , tyiko г samego wołku , a naylepiey ich 

własney roboty: w tym ul słomiany otwartym 

dnem przy ft wi § ię do ula pieńko wego , i o- 

ełoni tai к , abv żadna Psfcczoła na ftronę ulecieć 

nie mogła: Pszczoły w puiu роПсготц sie 

dymem, i wypędzą do ula słomianego, l«cz 

даасчі dobrze pilnować trzeba , naezym aaywię* 

eey zawisło, aby aie zginęła , i razem przeszła. 

Gdy Pszczoły przeydą, spod sie zapraw« zwy- 

czayni# defką , a wylot się zasunie blaszka dziurkowaną, 

ni® wypuszczając ich przez 'kilka dni, 

tylko przed wieczorami, i ui słomiany na tym- 

i.e mieyscu ftać powinien, gdzie ftał drewniany. 

147. Mogą jeszcze i inne bydz sposoby: naftępuiący 

przecięż będzie nayłatwieyszy. Ul 

pieńkowy odniesie sie na iakie kilkadziesiąt 

kroków, a na iego miesce poifcawi śi§ słomiany 

/tak przysposobiony , iak się wyżey namie- 

inło : Pszczoły przyzwyczaione do dawnego 

mieysca , same się przeniosą, saatki tylko, 

chociażby i w mateczniku osadzić, nie trzeba 

zapomnieć. 

14g. Nakoniec ni© mam tu co więcey przypomnieć 

tylko to, ze ani ns. barizo dobrowolne 

Pszczoły zupełnie sie spuszczać nie trzeba, 

ani się lękać bardzo złośliwych. Im gorsze są 

i nieprzy^ępne , tym bSudziey bywaią pożyteczne: 

łagodne zas żwyezaynie bywaią leniwe 

, i wieccy przypadkom podl&gaiąre ił® ze 

si§ nawet samym r^zboyniczym innym Pszęzo-. 

łpm bifonię nie umieią.

O PSZCZOŁACH. 2.15 

О Zabobonach i mniemanych sztukach około 

4 - 

PiZCZÓł. 

149. Ni* w iem , ieżeli gdzie wiecey może 

bydź zubobonow , i mniemanych umiejętności f 

iak ieft około Pszczół. Zabobony pochodzą pospolicie 

ieszcze od dawnego pogańftwa; a kiedy 

ftaranność koło Pszczół pospolicie ieft w 

ręku proftyeh ludzi , iedni drugim one podali , 

i do dziś dnia tak w korzenili , ze wolałby drugi 

Bartnik dać życie sw&ie , iak onych odftą- 

pić. Gdyby rozumnemu i sumiennemu człowiekowi 

wszyftkie i cii taiemnice odkryte były , o 

isk wieleby się 113 albo głupiego, albo wcale 

bezbożnego pokazało ! Wyznaię , źe nie wiem , 

ani «*ogę wiedzieć o wfzyftkirfi; Właścicielowi 

przecięż piloe należy mieć oko, aby zamiafŁ 

błegosławieriftwa Bofkiego wszędzie potrzebnego 

, nie ściągnął na siebie kar*: coż mi po pożytku 

, kiedy nic z Bogiem left ! 

150. Dla powodzenia Pszczół, różne czynią 

zaklinania , rożne czeftokroć i spr«soe rzeczy 

ясакориіа przy pesiece: iąbvm wtedy Pszczoły 

zaklinał, gdyby mnie mówiącego zrozumiały 

, a teraz dla ich powodzenia nie widzę nic 

pewnieyfzego , iak podług przyrodzenia ich 

dogodne pielęgnowanie. Owsze* ni* obawiałbym 

się , aby sam diabeł przeszkodził powodzeniu 

Pszczół , gdybym z* przykładem pobożnych 

, -mieysce paft^ki poświecił, i przy 

ranności Boga o błogosław jeńft wo prrsił 

151. Nie każą przy kupowaniu Pszczół targować 

sig o nie : lecz na to odpowicdziaien&

R O Z D Z IA Ł 11. 

w poprzedzatarym Paragrafie. Powiadaj , iß 

po śmierci Właściciela Pszczół kupować nie 

trzeba , wieść się bowiem nie będą: porzuciwfzy 

zabobonność , ftąd to może bydź prawdą, że po 

zmarłym właścicielu , nie maiąc pilnego dozorcy 

, tak sie podłemi ftały , iż się nic pożyte» 

eznego po nich spodziewać nie można: bez tey 

okoliczności na qic więfccy rozumnemu oglądać 

się me trzeb *. 

152. Aby Roie nie uciekały, o iak wiele tu 

maią bezrozumnych tniemnic! naprzykład zako-? 

риЦ gwodź z szubienicy : albo wyloty smarują 

gnoiera świeżo urodzonego cielęcia : albo 

tym podobne czynią rzeczy. Sztuka pîerwfzych 

godna szubienicy , druga niemniey piękna i 

wygodna ieft: gdy sie Pszczoły roić maią, niech 

mu poczekaią, aż poydzie upatrzy cieię 7 któ* 

re mu się tą osobliwością przysłuży, 

1 5 3 . Aby Roy do ula wsadzony nie uciekł, 

j»k wiele i tu ieft bąlaissauctwa ? zsżywaią na 

to rożnych Roślia , i dalekich od przyczyny do 

jkutku , i z zabobonnemi obrządkami: bez cze-> 

go rozumП37 obeyść sie może i powinien , pj- 

ftępuiąc sobie raczey podług przepisów rozumnych 

Pisarzów o Pszczołach piszących. 

154. Powiadaią,że okradzione Pszczoły się 

nie wiodą: ieft to poczęści prawdą, nie z ftro^ 

ny przecież kradzieży , ale z itrony złodz eia 

albo właściciela. Któryż bowiem złodziey kradnąc 

bedzie z Pszczołami oftróżoie fię obchodził? 

mógł zgubić matkę , ваоіе zabrał im wfzy- 

ftko pożywienie , a z a tym wyginąć muszą , ie- 

żeli właściciel sie nie dopatrzy , i przemysłem 

nie poratuie. Może i to być , że ieżeli się pafie- 

кз lepiey nie opatrzy , i więcey złodziey okraść 

może: toć pewoie się tak Pszczoły niepowio*dą.

O PSZCZOŁACH. 2 î7 

*55* Trudno mi eft wyliczać wfzyilkie gusła 

ś zabobony, któe sie czvmą okoio Pszczół 

w różne dni , n kład około Nov. ego Ro- 

łm : które się >-?y;na na odkrycie Złodzieia 

Pszczoło w v

aig R O Z D Z IA Ł IL 

157, Chlubią się inni, ze im Roie na upo 

dobanym mièyscu siadać mufzą, a przecież 

tak się im to nie udaie , iak wszyftkim., Pq. 

wiadais} , że im Roie uciekać nie mogą ; % 

przecież częftokroć się zs niemi żegnaię , lubo 

przed właścicielem o tym milczą. Mówię, że 

ich żadna Pszczole nigdy nie zakole ; a przecież 

gdyby nie tych zażywali sposobów , któ- 

rych zażywaią wszyscy, pewoieby z dobremi 

guzami od nich odchodzili. Toż mówić można 

i o wielorakich innych ich mniemaniach. 

15З. Wszyftk» , cokolwiek ściągać się może 

do prawdy i sprawiedliwego pożytku, to 

sie znaydzie w krótkości na swoich mieyscach 

w naft .puiącym piśmie. To kto umie , i kto 

tak czynić będzie, sooże się pochlubić, że 

umie sztukę około Pszczół , i ta mu się sztuka 

pèwnisyt udawa, byleby wszyfiko czynił piî- 

piô i należycie. 

§• 5* 

0 utrzymêntu Pszczół $rzez cały Rok» 

♦ 

159. ISIim do szczególnych przepisów przy- 

Aąpiemy , naypierwey się nam tu zabawić potrzeba 

około. powszechnych: co aby gospodarujący 

ia«śniey poznał, podzielmy sobie Rok 

na cztery części: zimę, wiosnę, lato i ieflenu 

i6ou Zimę względftm Pszczół i położenia 

naszego kraiu, poczynać mufiemy przynay- 

mniey , ieżeli nie prędzey , to ku końcowi 

Iîftopada.* wtedy bowiem pospolicie Pszczoły 

zasypiać po :zyijaią A іило w czasie snu 

swego nie potrzebuią pożywienia, tyle im prze- 

i


eię& z©&алѵіс s>ę powinno, aby czyli to przypadkiem 

, czyli iepłym powietrzem, obudzo- 

ise , aa Wiomę raz , nim miodowe kwiaty 

гак w i tną , iotłate zne misły pożywienie. Pewnie 

fie temu < powiedz gospodarstwo, kto«» 

ry dla chct voici pożvvku tyle zabier* Pszczołom 

, zę one poty- «a wiosnę karmie musi z 

nie małym niebezpieczeństwem. 

161. Ale przyft^pr-y iuż o samego zimowego 

pielęgnowani» Pszczół : nie trzeba bowiem 

rozumieć, aby s*.ę Pszczoły przez zimg 

bez wfzelkiego ftarama ludzkiego obeyść mia-? 

ły: zaniedbać «tylko } a pewnie na wiosnę pokaż 

u S;ę puüe ціе. Skoro tylko mrozy nafta- 

ną ♦ i śniegi padną y a Pszczoły w ulu wielką 

cichość zachowuią , naypierwsza rzecz teft , 

aby im wjloty tak pozamykać , iżby powietrze 

wolno wchodzie^ mogło > a Pszczoła żadni nie 

wyleciała. Gubią swe Pszczoły f i chyba tylko 

przypadkiem iakim utrzymuią, którzy wyloty 

zupełni© sianem zatyka 13. ftąd w ulu wfzy- 

ftko pleśnieie : ftąd niewychodząca para zadusza 

Pszczoły. W ałomianych ulich zisuwki 

dziurkowane przy wylocie i na wierzchu wielką 

są do rządzenia wygodą. 

162. Tak przęz zime zo$:aią nienaruszone , 

pilnie przeftrzegaiąc, aby się myszy do nich 

nie zaneciły. Pod czas wiatrów z śniegami pa* 

fieka czyli to zamykanemi okiennicami , czyli 

inny m sposobem , tak sie zasłoni, aby śnieg 

osobliwie dziureezek wylotowych nie za wie ■ 

wał. Wszelkie przecięz zasłony z daleka być 

maią od «16w , aby onycb nie tykały. 

163. Nie trzeba Pszczołom obmyślać ciepłą 

na zimę , ktorebvy im raczey szkodliwe był®: 

ą ząfcym nie trzeba obwiiać w słom>g r ani ęho-

220 

ROZDZIAŁ IL 

wać w pi w u i csc h , lub gdzie indziey : nie wy- 

marzną» osobliwie w słomianych ulach. 

164. Chociażby naypięknieysze dni były zimę, 

nigdy im przecież wylotu pozwolić nie 

trzeba: owfzem ażeby się nie budziły , i o wylocie 

nie myśliły , kiedykolwiek. Słońce issue 

ogrzewaćby mogło, райека się zasłoni. 

Doznawaią to czf Iłokroć nasi gospodarze , że 

pięknych doi czasem się trafiających, Pszczoły 

wylatuią, które psidaią na śnieg i gin?,, albo 

one mróz o śmierć przyprawia: przepisanym 

zaś sposobem tego złego umknąć można, 

i Pszczoły utrzymać w przyrodzonym ich śnie, 

aż do czasu upodobanego, a dla nich bezpiecznego. 

W refzcie to zimą przeftrzegać ie- 

ęzcze należy, aby iezełi śnieg wyloty zawisł, 

były w cichości oprzątnione: sby koty i kuny 

w pafiece nie mieszkały. 

165. Na wiosnę naywięcey tego przeftrzegać 

trzeba, aby Pszczołom wczesnego nie pozwalać 

wylotu , tym bardziey nie podbierać. 

Wiosna zaś u nas względem Pszczół, nie będzie 

prędzey , iak w tniefiącach Marca i Kwietnia, 

Kto w Marcu dowierzając pięknym dniom, 

Pszczoły swoie wypuszcza albo podbiera, wiele 

sobie szkodzi. Pospolicie trafiaią się późni 

ey (ze iefzcze mrozy i śniegi , które gubią 

poruszone iuż Pszczoły. Pszczoły poruszone 

zaczynają się żywić, a iłąd częftokroć im na 

dałey nie doftaie pożywienia, 1 chociażby się 

danym miodem karmiły , zawsze przecięż poty 

m słabe są te , które wcześi ie wypufzczone 

były y a tym sposobem pospolicie sprowsdzai$ 

się Pszczoły rozboynicze. iSakoniec Pszczoły 

wcześnie obudzoae i żywiące się, naczynia 

w ulu wiele plugaftwa, o którego wyprowa-


«Jzeniu zapomną , ieżeli im znowu o ochronie 

na zimno myśleć trzeba. 

166. Porufzanie , czyli częfte przez zim ę, 

czyli wczesne na wiosnę , czy ni to , iako sie 

namienilo , że Pszczoły żywić się poczynai^- 

ieżeli wiec wtedy , albo potym wkrótce wylatywać 

nie mogą, para na nie wyftępuie y która 

, gdy mroz przypadnie , zamarza , Pszczoły 

się kupią i umierają. Kto chce , mech tylko 

w takowym przypadku odeymie potym u 

słomianego ula deficę , albo niech otworzy ul 

pieńkowy , a obaczy , iak wiele się Pszczół 

umarłych znaydzie- 

167. I to to ieft pospolitą zgubą Pszrzoł 

nafzych у o których mniey maiąc ftaranis , 

wfzelką im wui ość daiemy ; ftąd pospolicie 

całe ule zginipne }widziemy.^ Jeżeli nalezioue 

umarłe Pszczoły niedawno isfz'cze temu przypadkowi 

podlegaią , ieżeli po tym przypadku 

naftępuie czas p i ę k n y f me trzeba one wyrzucać: 

można im bowiem przyduszone przywrócić 

życie. Z każdego ula w osàbn^ włożą He 

szkatułeczkę , i zaniosą się do wolney izby , 

■wkrótce ożyią, i wolno wypuściwszy , do swego 

ula powrocą. 

168. Jle u nas, naybezpiecznieyfzy bedżie 

czas pozwolenia zupełney wolności około Sgo 

W oycieclia, i wtedy one podmittać należy, 

nie bydż przecięż chciwym na podbieranie, je 

żeli będzie co podbierać: «czyni się to dopiero 

w Maiu. Dopilnować należy, ieżeli któremu 

ulowi czego niç doĄaie: iezeli nie zginęła 

matka , wtedy bowiem do żadnych prac fig 

nie zabieraią ; ieżeli nie są tak osłabione , że 

fig od nich niczego pożytecznego spodziewać 

niem ożna, aby wczesny mógł być dany ratunek.

ROZDZIAŁ IL 

169. Jeżeli przez chciwość w podbierähit 

îesiennyà» ; albo inne przypadki, nie maią pożywienia, 

dawać go im podftawianiem potrzeba 

; iako zaś chronić się bar zo należ przyczya 

karmienia, tak gdy sie to Czynić musi, wieU 

kiey zażyie się oftróżności, 

ino. Nakoniec , na wiosnę przeftrzegać fie 

będzie , aby się Jafkołki w pafiece nu» gnieździły, 

które pewnie niemało Pszczół wygubić mogą, 

Palieka iię zachowa w wfzełkim ochędo» 

fôwie: toż ochędoftwo zachowa ftę i około ułów: 

a paieczyna częfto sig wfzędzie wymiecie. 

17V Latem dla Pszczół u nas &a Miefiącei 

koniec Maia . Czerw ec * L p iec, i większa połowa 

Sierpnsu W tym zasie , kiedy Pszczoły 

w nayżywtzey są robocie, bez w elkiey przy» 

czyny poruszone bydź me ? .»ią: an« podob; eź 

bez wieikiey przyczyny do ułów im zaglądać nie 

trzeba: przy1 aymniey wyftrzegać ile tego trzeba 

, aby to nie częfto było. Pokazały bowiem 

wielorakie doświadczenia , źe pszczoły, do których 

się częfto zagląiaio, ieniweira się ftawa- 

ły w robocie: przeciwnym sposobem, im dziksze, 

tym też i lepsze były. 

172. Nie mogą się przecięż bez żadnego zo- 

$awić ftaraaia: owfze n niemało ielt do czynienia 

, naprzykład około ochędoftwa w ulach. 

Lubo bowiem Pszczoły samęby aobie ochędo- 

ftwo czyniły , podług swego rządu ; któżby im 

przecież tego nie chciał dopomodz , aby nie 

bawiąc nad tym , wię? ey miały czasu do zbierania 

miodu i wofku ? 

173. Przeftrzegaę trzeb* , aby się żadne robactwo 

w/ulu u i ztlęgało. Okruszyny różne 

i plugaftwo na dół spadaiące , czasami odey- 

muiac spod, wymiatać. Lecz tego czynienie

O PSZCZOŁACH. 2Î3 

należy wśród duia, a!e w wieczór, kiedy sie 

Pszczoły uspokcią : nadto pamiętać , aby za. 

każdym razem wfzyftkie dziury , które ftać fig 

mogły , byiy zamazane : aby podmiecin ч г pa- 

fiece, albo gdzie Ы і Г к о nie rozrzucać , przez 

toby s e myszy , lub rozboynicze Pszczoły sprowadzić 

do palieki mogły, 

174. W czafiü lata , pilne trzeba mieć oko 

na Pszczoły rozboynicze , aby pafieki nie zgubiły, 

Mrówki w Ы і /kości ’ wygubiać należy: 

mieć baczność na wfz3?ftki9 przypadki ich chorób 

, nicprzyiaciół, utracenia matki; na sztuczne 

Roie , na pilnowanie i osadzenie samoio- 

dnych. Jeżeli ule są słomiane, tym , które fię 

roić *»aia , nie podkłada sie żadna część ula; 

tym zaś, które nie raaia się roić , podkłada fie 

połowa: toż ile czyni i pierw Izy m po roieniu, 

aby poźniey po Świętym j «nic- Ko u nie wydawały 

, który na mało jjyłby zdatny. Gdy te 

podftawione części zarobią , n e trzeba im dru- 

giey połowy przyftawiać , ale tylko część czwartą, 

i tak daiey. 

175. Goracvch dni przeftrzegać fię będzie , 

aby ule nie ftały ukośnie , z czegoby świeży 

miód wiele mógł szkoeśować. Potrzebna teź 

ieft , aby gdy słońce, zbytnie dopieka, pafie- 

ce uczynić chłód; czym He zapobieży , aby miod 

w ulu fię nie rozpływał: owfzem i Pszczoły tak 

zywiey pracuią. To się łatwo uczyni, okiennice 

przed pafieką tak odemknąwszy, aby od 

słońc» zasłaniały. 

176. Przez cale lato, chociażby w naywię- 

kszey potrzebie, miodu podrzynać nie należy: 

prócz wielu innych szkód z wypływaUcego 

miodu wynikających, tym sposobem sprowa- 

dzićby się mogły Pszczoły rozboynicze» Je-

ROZDZIAŁ m 

żeli ul zarobiły pełny , podftawiać im racżey 

trzeba części ula. 

Nam leniłem nieco wyżey , ze tym 

Pszczołom > które roić sie mai5 , nie frz*b« pod- 

Mawiać żadnych części: aby to przeęięź nieopa» 

cznie rozumiano, wiedzieć należy, ie Pszczo* 

ły w ulu rozmnożone nie znaydm^c w nim dla 

fiebie mieysca, wychodzić mufz^ , a tak Roy 

wylatuie: że Pszczoły m«iące przez podftawttt* 

aie przefltronność , nie prz* sie wprawdz>@ 

rozmnażać w ulu , przecież maigc dla siebie 

mieysce y w nim fię zoftsm, a tak Roy nie wy* 

latuie. Jeżeliby więc ul tak był miodem napełniony, 

iżby nie było mieysca na komorki dla 

robaków , wtedy dla przyfzłego roi nia cześć 

iaką podftawić trzeba. 

178. Pospolitym znakiem ieft, ze fię pszrzo® 

ły roić przeftau , kiedy Trąd swóy zabi aig» 

Aby im ui|ć zatrudnienia , i zoiławić więcey 

czasu do roboty: dopatrzywszy fif, że iię Trąd 

zebrał w gromadę na dół, można go zabrać 

i pobić: to bowiem zgromadzenie sie ieft znakiem, 

iż iuż na śmierć ieft ikszany. Jakoż , 

jeżeli Pszczoły przed zimj| Trądu nie za- 

biiaią, znakiem ieft lakowegös niedoftatku, i 

takowy ul bez ratunku pewme ieft bliikim u* 

padku. 

179. Jesień Pszczołowa może bydź od kouc* 

Sierpnia ; aż do owego czasu , kiedy Pszczoły 

zasypiaia. W początka h , co ieft w Miesiącach 

Sierpniu i Wrześniu , wywozić fig mo* 

g§ na wrzcsy kwitnące, albo na Gryki, lub Hre- 

czki umyślnie zaliane: o czym będzie na swoim 

mieyscu. Ktorzykolwiek to czynią , pospolicie 

z samey jesiendey roboty tyle odnoszą 

pozy-

O F S С Z O Ł А С H. 

pożytku z miodu i wofku , ile przez całe lato 

mieć mogą. 

i§o Podbieranie nie ma bydż wczesne: czę- 

йокгос ii(g bowiem trafia j#ii ;ń bardzo długo 

piękua , która Pszczołom aie bywa pozy 

teezna. Podebrawszy bowiem , i zwyczaynśe 

tylko na zimę zoftawi wfzy im miodu , kiedy 

nie znayduią tuż kwitnących dla siebie kwiatów 

, żywią fie miodem im zoftawionym .* % 

potym nie ma ąc się czym żywić zimą, od głodu^ 

umierać muszą. 

igr. Nayprzyzwoitszym czasem do podbierania 

ieft Mi^fiąc Październik: co iak sie ma 

czynić , będzie jeszcze o tym osobno na swoim 

mieyscu. O tym tylko tu iesztze namienic 

Saogę, że Pszczołom podebranym przydane części 

odebrać należy , aby iak na*yściśley przez 

zimę i cza» snu swego były między plaftrami 

fkupione: to one zachowa od wymarżmenia , i 

wielu innych przypadków zimowych. 

182. Te są w krótkości powszechne przepisy 

chodzeaia koło Pszczół w czasie całego roku 

: szCzególnieysze czyaności opiszą się na 

końcu w Kalendarzu Pszczołowym , gdzie oraz 

podam i różne przypadki , które .fię gospoda- 

ruiącym w tey mierze trafiały. Każdy widzi, 

że atm do tego przylepię , pierwej mi'wszy- 

ftko o Pszczołach napisać trzeba. 

§. 6. 

0 żywieniu Pszczół. 

183« Pospolicie mniemamy , że właściciela 

żywienie Pszczół nic nie kosztute, że sie sa- 

me żywijj bez wszelkiego iudzi ftarania:" left 

TOM IF . ?

ROZDZIAŁ II. 

to zjedney ftrony prawdą, z drugiey wiollq 

pomyłką. Aiboż nie powinien ка zimę właściciel 

tyle im zoftawiać miodu , z uszczerbkim 

swego zyflm , aby doftatecznie przeżyć mogły 

? alboż , ieżeii był zbytnie chciwym w jesiennym 

podbieraniu , lub dla innych przypadków 

, nie ran si na wiosnę , nim się kwiaty 

rozwiną, żywic dawanym miodem? Przez 

lato żywią się same, żywią lig z Roślin bez 

ludzkiego ftar^nia, to prawda: lecz czyliż nie 

îTîOzna w blifkości zasiewać Rośliny miod o b 

fity daiące ? a ftad przysporzyć Pszczołom roboty 

, a sobie zyfku ? W jesieni , kiedy iuż 

pospolicie wfzyftkie Rośliny okwitły, alboż nie 

można znaielfc sposobów wy pro wadzenia pszczół 

na mteysca ziiayduiący ch lie Roślin , które w 

jesieni obficie kwitną ? Pomówię tu o każdym 

z osobna. 

184* A naprzód, co do zimowey żywności , 

każdy fię w tym pomiarkować powinien, że lubo 

Pszczoły ргасиЦ dla pożytku człowieka , 

p racu j przecięż naypierwey dla swego utrzy* 

mania: kiedy więc ludzie odbieraią im część 

dU swego pożytku , nie шаІа im odbierać tyle 

, aby 1 m do utrzymania fig nie zoûawic. Chci• 

wosć powinna się tu oglądać na pożytek trwały: 

пз cóż się przjrda iednego roku mieć wiele 

, a drugiego zgubiwfzy Pszczoły, nie mieć 

nic? Mniey a długo, lepiey ieft, iak wiele 

na raz tylko 

1-85* Nierównie każdey zimy Pszczoły wy- 

potrzebuią miodu: zawisło to od Jefîeni , iak iię 

długo na dworze żywić mogły: zawisło od zimy 

, ieśli przez mę ftatecznie uśpione były *. 

zawisło i od wiosny, ieśli nie wcześnie wylatywały. 

Sk^d wnosić sobić trzeba, że mog§

M9 

/ O PSZCZO ŁA с; li, 237 

hydi Pszczoły, którym nie tylko nic w Jefie- 

ni podbierać nie mozua, «10 owszem dla utrzymania 

przydać, 

186. Mogę tu przyłączyć doświadczenia od P, 

Riem czynione. Ważył on w jesieni i na wiosnę 

swoie ule słomiane ż Pszczołami i miodem: 

fttąd się pokazało , że fic^psze Roie ftra- 

wiły przez zimę około fu stów 20. licznśeyfze 

około funtów 26. nayobfitfze około fantów 29. 

187. Zapyta się podobno kto: czyliby nie 

był iakow - sposób wymisrkouâuia bez w agi, 

wiele sie ma zoftawić ? i е й , i wcale niezatru- 

dniaiący. Raz na zawjze odważy lig naprzy- 

kład plaitrn miodowego funt ieden, wielkość 

się iego od oka pomiarkuie: takowym względem 

wziętym, z odważonego plaftru , może się 

wymiarkować 9 co się ma z ой u wić na zimę 

w ulu. 

188. A leżeli chciwość w jefteni pomiarko- 

wać się z zoftawieniem nie dopuściła, albo przypadki 

zimowe pszczoły do ftrawienia wiele przyprowadziły 

, ałbo wiosna nie wygodna żywić 

fię im na Roślinach nie dopuszczała: wtedy wypada 

potrzeba one żywić. 

189. Zrobi się kory teczko drewniane, pół- 

tory piędzi długie, a na dwa palce szerokie? 

w które położy się nieco pokraianey słomy , 

albo szpilek sosnowych. Kto chce, może na- 

tomiaft Zażyć płaziego talerza , nasypawszy 

pokraianey słomy, albo kolców sosnowych, aby 

Pszczoły miały na czym sikdać, i nie tonęły. 

W takowe naczynie nalewa fię czyftego miod 

u , wod:| ftudzienną nieco rozrządzonego, i 

ftawia fie w ulu na dnie tak, aby się woik w 

ulu miodu na naczyniu tykał. Czyni się to w 

Wieczór j a rano nim sig Pszczoły ruszą, nś^

2.*g R O Z D Z IA Ł II. 

czynie wyiąć si§ powinno. Jeżeli czas ieft zimny 

, dobrze % uczy ai , gdy sie cegła nia- 

co zagrzeie , a na niey naczynie w Ulu 

poftswi. 

190. Przez cały czas t л K ie go żywienia, otwor 

wylotowy tak ciasne utrzymywać należy , aby 

tylko iedna PszbzuU drugą pomii&ć mogła; 

i Wszędzie fif dobrze opatrzy, aby do uia nigdzie 

żadney dziury n e było. Ktokolwiek bowiem 

w te y mierze mąoilrożnym ieO:, aieszcze 

bardziey meofhóinie się obchodzi z miodem , 

rozlewane go tu i owdzk , sprowadza sobie 

rozboynicze Pszczoły f oa pewn^ zgubę swoich. 

Każdego nawet czasu z te y przyczyny 

nic miodowego w pailece , albo ЬЫко niöy 9 

zoflawiać nie należy. 

191. W niedoftatku miodu ) żywi^ niektórzy 

różnemi syropami, rozpuszczonym cukrem , co 

przecież wielu chorób^Pszćzołowych może być 

przyczyny. Migdzy wfżyftkiemi sposobami żywienia, 

najlepszym się bydź zdaie, kiedy fig 

plaftry miodu do krzyżownicy przyczepią , wiszące 

tym sposobem , iak zwyczaynie od pszczół 

robisne by waią, з zwłafzcza ieżeii miod bidzie 

w plafłrach przechowany ich wiasny. Tym sposobem 

i wśród zimy dogodzić im można, kiedy 

Pszczoły ni3 zwykły na dół scliedzić. 

192. Z tym wlzyftkim, iie możności, wy- 

ftrzegać fie, trzeba przyczyn , z którychby na* 

ftępowaia potrzeba karmienia: iie ż® to rzadko 

na dobre wychodzili ktoby sie umyślnie oglądał 

na żywienie , czyniłby toż samo , co ów gospodarz 

, któryby przez zimg ngdził swoig oborg , a 

na wiosnę chciał oJp3Ść; tyra czasem wiele zdechnie 

przez zimę , a wiele potym j przy nay- 

wigkszych. wygodacfo me poprawi si§.


*93* Gdy Rośliny rożne zakwitną , Pszczo- 

' V ły sobię rade dać potrafią: dalfey latem mo- 

gą onych mieć podofcatkiem , lecz z początku 

wiosny zawfze są fk^psze. Prawda to że 

przy wielkiey pasiece chcąc zafte wać VRösliny 

im pożyteczne, zdaie sig, iżby rzecz była niepodobna 

, aby mogły bydź doftarczaią e; lecz i 

to prawda, ze czyli mało, czyli wiele, zawsze 

przecież lepiey іей coś przysporz}’ć , iak nic: 

zwłaszcza, że z tychże Roślin gospodarz i inne 

mieć może pożytki. Jeżeli Pszczoły maią 

sposobność z dzikich Roślin zbierać robote , 

wszelako czyliż aie lepiey left , że czego po 

różnych mieyscach т а ц fzukać , to przynay- 

mniey przez nieiaki czas znaydą w iednym 

raieyscu jblifko, mogąc kilka razy do ula powracać 

? A 2 początku wiosny , kiedy gdzie 

niegdzie tylko co naleść mogą-, czyliż nie lepiey 

, że znaydą oblicie dła saich utrzymywane 

Rośliny ? 

194, ISaprzód w powszechności wymienić 

muszę Rośliny Pszczołom do miodu i wołku 

naypożytecznieysze ; są zaś te Drzewa> Klonowe 

, Brzozowe , Sosnowe > Wiązowe, Teflonowe, 

Leszczyna,» nayprzedûieyize Lipowe. 

Zioła zsś i Krzewinki: Oset wielki, Ogórki, 

Po rzeczki, Maliny, Koniczyna biała , Łopian, 

Chaber, Kwinek dîki , Kukułka, Melissa, 

Wilczełyko, Szafran w los nowy , Mak , Pokrzywa 

głucha , Gorczyca , Słonecznik , i t. d. « 

naylepsze , Rzepak , Brecżka albo Gryka, i 

Wrzos. 

195. O.baczmy teraz, z któremiby ssie iak 

ntylepiey urządzić przyszło. Zasadzenie Milko 

wy m.ieni,onemi dcze < a , ieźeli w bii— 

Ütosci lasów ше masz, czyltżby tak Pssczołom

23® R O Z D Z I A Ł Ił. 

do miodu , Іак właścicielowi z drzewa nie było 

pożyteczne? Zasiewanie w blifkosci Rzepaku, 

Hreczki , Maku , Słoneczniku , Gorczycy ? czy- 

liżby prócz miodu z Pszczół, różnym swoim 

zażyciem lig nie wypłacały ? Chcąc przecież 

Pszczołom dogadzać , różbych czasów one zasiewać 

trzeba > aby nie razem kwitneły. O innych 

Roślinach nie wspominam , których zażycie 

tylko lekarfkie , fkapsze bydź może: Koniczyny 

przecież nie opuszczę, która koszon 

a ,! na fiano obrócona , z wielkim pożytkiem 

bydź może. 

196. Ale po di my do naypotrzebnieyfzey okoliczności 

obmyślenia Pszczołom kwiatów wczesnych 

wiosnowych , kiedy leszcze są przyflcąpe. 

Prawda , że z rozmnożenia w blifkości Szafranu 

wiosnowego, Wilczegołyka, i innych ie« 

szcze w Marcu kwitnących, inne pożytki ie- 

szcze dotąd nie są wiadome: lecz ten icft pewny 

, że Pszczołom pożywienia doffcarczaią w 

czasie naypotrzebnieyfzym. 

1 197. Mufzę tu nieco’ zbaczyó, i napisa-ć cokolwiek 

o miodowey Rosie , z którey obfitości 

lub niedoftatku wnoszą sobie .gospodarze 

o pr/zyszièy wielości miodu. Praw da , że i$ 

Pszćzoły obficie noszą , ale i to ieflt prawda , 

że к iedy częfte bywaia Rosy miodowe, wtedy 

kwiaty pospolicie maią niedoftatek miodu: a 

zatym lubo przez czas nieiaki z miodowey Rosy 

korzyftaisg , dłużey potym cierpią niedofta- 

tek z kwiatów ; miodowa Rosa może być przyczyną 

głodu* Owfzem zdarzało fie? , iż lubo 

miodowe Rosy bardzo długo trwały , Pszczoły 

przecież z nich nie wiele pożytkowały. 3Sie 

każda wigc miodowa Rosa musi im bydź pożyteczna*

O PSZCZÓŁ ACH. 

198. Kiedy wrzosy ku jefieni kwitnąć zaczną, 

wiele właściciel korzyfłać może, wywo- 

щ с na nié swoie Pszczoły. Jeftto jefienny cza* , 

którego gdy inne kwiaty uftaią 7 wrzos wtedy 

ink nayobficiey kwitnie , i z niego tyle w krótkim 

czasie Pszczoły pożytkować mogą , ile 

przez całe lato. W iem, ii można zarzucić, 

iż- Pszczoły i z pafieki na Wrzosy latać mogą*. 

lecz i to znać trzeba , iż im bliżey maią ? 

tym sporsza ich ieft robota. 

19g. Jak sie maią przewozić na wrzosy i 

îsazad , można wziąć pochop 2 tego co s’§ 

jiapisało w Rozdziale II. §. 3. Przywiezione 

на mieysce, pofh\wią f i ę porządnie , części do 

ułów li§ przydadzą, podług ' pomiarkowania , i 

iakim przynaymniey lekkim okryi^ fię dachem. 

Jeżeli fię co odtrząsnęio. z miodu lub wofko , to 

z sobą zabrać trzeba. Wfzelkie dzinry msią 

bydź zamazane , a wylot tak się tylko zofta- 

wi ciasny, aby wiele Pszczół razem wchodzić 

nie mogło , dla uniknienia rozboiów. Jeżeli 

Wrzosy są daleko odległe, ftróż do pafieki powinien 

bydź przydany. * 

200. Zoftawią fię tam tak długo , aż wrzosy 

kwitnąć przeftaną , albo czas z Pszczołami powracać 

każe. Przy przewożeniu nazad to fię 

wszyftko zachowuie , co i pierwey : przecięż 

odebraniem przydanych części ulżyć sobie można 

przewozkç. 

201, Jeżeli sobie Pszczoły tyle nie nanosiły , 

aby fię przez zimę wyżywić mogły, co sie oso« 

bliwie tegorocznym trafia Roiom: albo fię z 

innym obfit.fzym złącza , iako fię napisze aa swoim 

mieyscu , albo trzeba im przydać miodu. Jeżeli 

maią ieszcze wiele próżnych komorek , 

kładą się pod ul phftry z miodem , Pszczoły

*32 

ROZDZIAŁ III. 

itniod wyniosą, я ^rofk zofliiwią. Jezelt nie ma- 

ią komora к próżnych, przyczepią się do lanych 

plafàrow porządnie pbitry miodowe > a 

Pszczoły przyłączyć tn e robotą potrafią do 

swoich; ieżeli lie to niecVwczesnie uczyni. 

202. Nakoniee , nie widzę cobyni ta ieszcze 

potrzebnego m ógł przytoczyć , iak to , ze trafia 

się zim aych cz a só w , osobliw ie na wiosnę 9 

iż Pszczoły wolą wyginąć , aniżeli do podfta- 

w ion ego pożyw ienia schodzić; w takowym razie 

póftąpi fię г niemi rraftęp&iącym sposobem. 

"Weźmie iię część czy$- go miodu , a dw ie go- 

rącey wody . i to.fie należycie pomiesza U czyni 

się nakształt kiopidełka- z kłosów żyfcnych > 

a biorąc tey m i?lzaniny, pokropią się kilka razy 

Pszczoły i p Î a Itry w ulu. To się czyni w 

w ieczór > co trzeci dzień powtarzaiąc , dopóki 

potrzeba każe. 

R O Z D Z I A Ł III. 

O rozmnożeni» Pszczół1. 

203. ѴГІЕ tak sie dziele z Pszczołami, i* к z 

innemi thowanemi zwierzętami Kiedy 

innych zwierząt liczba łatwo przewyżfzyó 

może sposobność chowania , dla ni&deftęfku po- 

trzeboey im paszy; tedy Pszczoły , chociażby 

nay iicznieysze , zdaią się, iż im nie łatwo może 

niedoftarczać pożywienie : obmyśla im i© 

przyrodzeni® obfici© ; lubo iedn^go roku wię- 

cey , iak drugiego. A zatyin słusznie gospodarz 

może myśleć o uayliczmeyszym rozmnożeniu 

Pszczół, byleby dobrych. Wymienię tu 

około tego przepisy , tak w sposobach przy® 

godzonych j iako i »ztucznych.


« 

§. i- 

0 Rolach dôbrowôliüych. 

204. Namieniłem , że Roiem ieflt zgromadzenie 

młode Pszczół z matkjj się oddziela- 

iące , 1 wylatujące dła obrania »obie osobnego 

pomieszkania. A lubo sobie tego gospodarz 

życzyć może dla rozmnożenia Pszczół 

swoich: iednakże ani ma żądać , aby mu sig 

który ul roił lednego lata częfto , ani aby mu 

się roiły polno, naprzykład po Świętym Janie, 

jeż ii bowiem ul ktdry częfto się przez lato 

roi , tym samym się wynudza, Pszczół coraz 

ubywa, a z -lodych nic się nie zoftaie : matka 

sif wysila, i czętlokiroć ginie: *. ftnd na- 

itępuie zguba i nay lepszego ula. jeżeli fię ro- 

ią poźno: rzadko kiedy z takowych roiów bywa 

co dobrego, ile źe sobie przed zima tyle 

nie nanoszą, aby wyżyć mogły, i pospolici® z 

głodu uroicraią. 

. 205 Aby się wrześnie roiły , nie ma ą z wiosny 

cierpieć żadnego niedoftat u : prócz tego 

daią im na wiosnę Badyan z miodetń miesza* 

ny , ftawiai?4c do Ula, w tym mniemaniu, że 

to Pszczoły przyprowadza do wczesnego ror«- 

nia się. jakoż role w Maiu wypadłe ßaylepsz© 

są, ale mk rzadki® ? datey ieszcze dobre sa aż 

do S. Jana, ile że fię przed zimą pożywieniem 

doftatecznie opatrzyć mogą: poźni«ysze zaś 

bywają zawsze słabe , chyba że fię dwa Boi© 

albo więcey w kupę złączą , iakó Jftę napisze ? 

gdzie będzie o przypadkach. Ci którzy mają 

doświadczenie, upewniąią, że Raie przed 

południem wylafuiące, zawsze lepsze s | , iak 

popołudniowe.


loó- Mówiłem , ze Pszczoły nie mają cier* 

pieć ва wiosnę niedoßatku , ieżeli fie wcze. 

śnie roić maią. jNiech tylko kto doświadczy, 

a nie fkąpi zoftawiać im , albo w potrzebie dawać 

obfite pożywienie, a uyrzy , że nim z gło- 

dniałe Pszczoły o Roiu pomyślą , tych Rcie 

tym czasem znacznie fię w pozy wienie opatrzą. 

Mówiłem, że trzeba im dawać Bady an, (ieft 

to nafienie w Aptekach ) miefza fie on w miod , 

i ftawia iię co wieczór na wiosnę do ula: lecz 

w takim razie znosić fię trzeba ze wszyftkiemi 

w bli&ości Pszczoły maiącemi, aby podobnież 

czynili: ile że iedne Pszczoły tym tylko wzmocnione 

, fłałyby fię rozboynikami innych. 

207. Mówiłem iuż na innym mieyscu , że 

aby się Pszczoły roiły, tak one ciasno trzymać 

należy , ażeby przyszły Roy nie znaydo- 

wał dla fiebie w ulu mieysca: części wiec dolne 

mais bydź odebrone , iżby sie pU&ry 2 zalążkami 

robaków, ledwie dolney dtftci nie tykały. 


softawiać miejsca , aby do wylecenia były 

przymuszone 

209. Mogą bydź wprawdzie wielorakie znaki^ 

okazujące , że Roy ma wkrótce wylecieć? 

wiele przecięż ieft mylnych naprzykład: ia- 

ko chcą niektórzy wiedzieć , ze fie matka ftara 

z młodą pewnym głosem żegna. Prawda to ieft, 

ze fie n


sob cm będą przymuszone , że fię w blifkoscl: 

gdzie przyczepią. Aby się wysoko nie czepiały., 

nie trzeba w blifkości zoilawiać wysokich 

drzew , a niżfzyni drzewkom codzień natrą się 

niektóre gałązki zielem ogrodowey Melissy. 

213. Jeżeli wyleciawfzy chcą daleko uci 

kać. y dobrze ie& ftrzelić w blśfkości ich: niektórzy 

rzuęaię na nie pialkiem » lep ey przecięż 

ieft kropić wodą ? a tak zoftan^ blifko. Jeżeli 

się prz-ecięż to wcześnie uczy ni , nim matka 

wyleci ? Pszczoły mniemając, że deszcz pada * 

do- ula powracać zwykły. 

214, Gdy się gdzie przyczepia > шяізс nado- 

rędziu ul czyfty , Melissy wewnątrz wytarty r 

albo miefzsain^ ; laku fię daley do barci opisze 

j ze kto.r$ i same do ułów wchodzić zwykły: 

okrywfzy się naprzykład kapą dla bezpie- 

ezeńftwa od zakole ni à , wylot ula zasunąwszy 

f kropiąc ni co Pszczoły } powoli ilcrzy- 

dłem gęsim zmiotą się do ula. Matka* którey 

mocno dopatrzyć się trzeba ? osadzi się w osobnym 

mateczniki] , i po$swi fię w ułu. Dobrze 

icft, kiedy Pszczoły osadzone znayd^ i«- 

ki pl&fter przyczepiony do krzyiownicy. 

215. Zamieniłem o mateczniku. Robi się , 

ten nakształt zamkniętey baryłeczki z drzewa; 

z ta'k gęftemi szparami , aby ani matka wyleść , 

ani Pszczoły wieść mogły . Z tego nie prędzey 

wypuszcza się matka, aż znać będzie , ię fig 

Pszczoły wuju utrzymać гаиц 

216. j żęliby matki prędko znaleść nie można 

było * nie/»asz nic lepszego, iak Pszczoły 

ułowione zu cznte pomoczyć . , i n* iakim 

płótnie rozpuścić , a tym sposobem matkę z 

pomiędzy nich wyiac.. Do takowego osadzenia 

Pszczół, nie trzeba zażywać ułów wielkich t

V ' л г 

О P S Z C Z Ó Ł ACH. 237 

al® Не można, wielości ich nayprzyzwoitfzvch. 

Wyftrzeg&c sie też należy, aby ul wewnątrz 

nie był miodem polany , oraz aby nie był po 

Ps zczołach zginionych , chyba dobrze odnowiony, 

.217. Gdy % Pszczeły osadza , poiła wią sie 

na swoim mieyscu , gdzie zawsze ftać maią , 

otwor' Sie ciasn-э otworzy , » ulowi uczyeti % 

cień od słońca: co osobliwie tym potrzebne 

ielt , których matka aie iefï osadzona w mateczniku: 

za dopiekaniem bowiem siońca, pospolicie 

zaowu z ula wychodzą. \ 

2i§. S3 leszcze i ігше sposoby ©sadzenia Rc- 

iow z mnieyfzą praca w ulach słomianych., wy- 

zey opisanych Gdsnnawfzy zasuwy na wierzchu 

ціа bed^cs, ftawia fig ul drugi przyzwci- 

ty na nim f a Pszczoły maiące fię roić , dobrowolnie 

przenoszą się do niego : lep ey przecież 

ie& podftawiać ul próżny z odîui ^ zasuwy, 

tak bowiem pewnie y się oddzielaią. Po* 

ftrzegłfzy potym, ze fię przeniosły ; i miefzksc 

zariiyśl»?^, ul fię odłączy. 

219. Ze Pszczoły osaczone mieszkać zamy- 

ślaią, znakiem ieft, kiedv sobie ul wewnątrz 

ehgclożsg, i robotę rozpoczynała, a 'wtedy ile 

im matka wolno puści. Jezel by w początkach 

osadzenia długie przypadły słoty 7 co wieczór 

miod im do ula fiawiać^ fię m.uli na poży wienie. 

210. Juz tedy namieniwtzy , że naypewniey- 

fzym znakiem ie Гг Pszczół fię i u i roić nie mających 

, kiedy Trąd zabiiaią : przyftepuię do 

niektórych pizypadkcswych okoliczności. A naprzód: 

mniema gospodarz, ze ieft bardzo szczęśliwym 

? kiedy mu lie nie tylko ftare Pszczoły 

przgz lato czefto rólst } ale i młode zaraz 

Roy drugi wyputzczaią: lecz ma wiedzieć, ii 

/1b / 

‘Z n

23S R O Z D Z I A Ł III. 

niczym bardziey iego Pszczoły gubić fię nie 

mogą. ; tak dalece, że naoftatek albo matki 

wyginą? albo mała garftka w ulu zoft*nieŁ 

Zapobiegać temu raczey potrzeba przez nad- 

fta wianie części pod ule , a tym sposobem aie 

będą sie roić, i Pszczoły w Ulach będą li- 

ćzriieysze. 

221 Jeżeliby Pszczoły osadzone boiaźai nabj- 

wiały , iż prędko z ula uciekać maią, a były ułowione 

o* mieyscü niewygodnym; mieysce to 

posmarnie fię czosnkiem i piołunem, a pewnie 

do niego nie będą miały ochoty. Pospolicie 

zaś wychodzą , kiedy dwie mają matk: ; albo 

zadney. Jeżeli dwie są matki , a Roy ieft ranny 

f podzielić się mogą na dwa ule: ieżeiiby 

zaś Roie były słabe, zatrzymają się oba tak 

długo w ulu , zasuwaniem przez dzień wyło« 

tu , aż sobie ieeinę matkę cbrawfzy , drugą 

uprzątną. Chociażby bowiem była myśl , aby 

chodzący koło Pszczół , sam iednę zabił matkę: 

czyliz bydź aie może, że trafi na słabfzą , 

fctór^ zoftawi , albo Pszczołom mniey upodobaną 

? i tak sobie ul zgubić może. 

222. Jeżeli przy wielkości pafieki, a małości 

do niey ludzi > wiele Roiow razem wy latu 

i e , ż© z ciężkością przyidzie tak prędko wlzy- 

llkie łowić i osadzać: trzeba mieć nadorędziri 

worki płócienne, к tore mi fię przyczepione do 

gałęzi Pszczoły otulą i zawiążą. Potyra ma- 

czaią fię po wierzchu worka , albo urzynaiąc 

tylko gałęzie , do ułów fię wpufzczsią. 

223.! Trafia się , źe Roie nie ofiadaią kłębem 

, ałe w podłuż gałęzi , co wielką czyni 

trudność w zmiataniu do ula. Nie trzeba one 

dymem przymuszać do (kupienia się > co ie przy-


prowadza do ucieczki: ale zmoczą sie iak nay- 

leoiey , i powoli do ula zmiotą. 

224. Traiia tle > że tak wysoko na drzewach 

©fiadaiy , iż ni^bezpieczeńiłwo bydź może dla 

człowieka łazić p o nie. jeżeli gałązka ieft cienka 

, trzeba mieć nadorędziu, naprzykład nożyce 

ogrodnicze oa długiey tyczce osadzone , 

i podobnież aa tyczce nakształt worka, któryby 

ii§ mógł zamknąć: ieden pocłftawi wor , drugi 

utnie-gałązkę, jeżeli gałąź ieft gruba, osadza 

lie na tyczkach naprzód nakształt kropidła 

/którym i*ę Pszczoły omoczą: potym Ikrzy- 

dło geste , którym fie do worka zmiotą. 

225" Zdaie mi fif > ze iuż nie m im tu wig- 

cey co namienić , iak to , ze Roie po Swię- 

ty ha Janie wypadłe , a bardziey ieszcze poźniey- 

sze y po dwa., lub trzy złączyć ń§ matą do ie- 

dnego ula, aby iię z nich pożytku spodziewać 

można. Jak iig to'czyni, opilze tam , gdzie o 

różnych przypadkach Pszczoło wych mówić 

bgdę. 

J 2 S 

V . ’ ' 

§. 2 . 

0 Rotach fztucznych. 

226. Nic p ew n iey szeg o , iako że Pszczoły im 

raniey fig roią , tym pożyteczmeysze są ich Roie: 

a zatym naylepsze bydź muszą w Maiu wypadłe; 

ale iako osobliwością ieft Koy màiowy f 

a ieszcze w początku tego Miîiąca, wiadomo 

tym , którzy koło Pszczół chodzą. Zdawało sig 

bydż rzeczą niepodobną , przymuszać Pszczoły 

do roienia lię w czafie upodobanym: teraz gdy 

ciekawość w iele odkryła ich przyrodzenia, nie 

trudno przychodzi о л e rozmnażać , i rozdzielać.

240 ROZDZIAŁ III. 

\ ' 

■ ■ / ’ 

na ule podług upodobania. Każdy widzi, ié 

takowe wynalazki mog$ bydź bar 20 pożyteczne 

-howająee u Pszczoły: napisze o tern j 

a potym namienig o aiektorych ©koło tego okolicznościach. 

227 N«ywiffcey tu zawisło na daniu matki 

Pszczołom , które się do osobnego ula oddzielić 

шац : tę aby miały, takowym po$ąpi się 

sposobem. Weźmiesz połowę, tylko ula sło- 

saianego , wyzey opisanego, dasz mu wierzch 

z zasuwką , iakom opisał: ieżeli chcesz wiele 

rozmnożyć, takowe połowy ula wczesuię na 

wiosnę, nu osobnym mieyscu porozftawmsz w 

ogrodzie, ieden od drugiego na trzy kroki daleko. 

W początkac h Maia przyftąpiwszy do ula 

upodobanego , w którymby liczne były Pszczo- 

v ły , ot w orz na wierzchu zasuwkę , a puszczonym 

dymtm przymus one uftąpić na ddł. To 

uczyniwfzy wyrżniy cześć ріайги z różnemł zalążkami 

robaków, i ieżeii bydź może> z komor» 

kĄ ma matkę. 

228- Jeżeli zamało ieft komor«?k na matkgp 

przypilnuiesz tylko tego, abyś wyrzoął plafler 

2 komorkami , równie z zamknetemi , isk o- 

twartemi , iaiasm i poczjjtsowemi robakami. 

Plafter ten osadzisz na krzyżowoicy w półuiu 

wziętym do rozmnożenia: podobnież z îedney 

ftrony osadzisz próżny\, plafter wolkowy , a z 

drugiey firorçy pełny miodu. 

iię . Tak sporządziwszy , weźmiesz z ftarego 

ula kilka dobrych iyżek Pszczół, i wpuścisz do 

każdego przygotowanego po* ula. Zamkniesz 

wbzgdzie dziurki , tylko w zasuwkach wolno 

zoftawiwszy , aby żadna Pszczoła wyniść nie 

mogła, jeżeli to s\ę dzieie w czasie zimnym, 

zaniesiesz do iakowego zabudowania, gdzieby 

\ zbytnie

O PSZCZÓŁ ACIL 241 

fcbytniô zimno niß dochodziłoi Oürze'g&m j że 

dla wybierania z ftarego ula ,• ma bydź ul z pasieki 

na kilkadziesiąt kroków wyniesiony: tak 

pszczoły będą pokornie y sze. Po robocie Z; owa 

się zaniosą na swoie mieysce. 

230. Pszczoły będąc w takowey' niewoli $ vr 

początkach wielki czynią rozruch: uznawszy 

potym swoię potrzebę , ze się bez marki obeyść 

nie mogą, rozdzieraią kilka komorek , i obrawszy 

sobie sposobne iae,albo początkowego 

bobaka, na matkę obrścaią. 

231. Trzeciego lub czwartego dnia , ieżeii 

ftały w jakowym zabudowaniu u.y.nosią s ę do 

ogrodu: oraz ieżeii w ogrodzie z początku były, 

w wieczer otworzy się ci&sao zasuwka. Wylecą 

wprawdzie Pszczoły szumnie , ale dla na- 

Ałępuiącego wieczora daleko lecieć nis odważą 

się, do ula powrócą, i około\wylężeuia pracować 

będą: a w 15. łub .r. dniach mieć będą matkę. 

l?otym więc , podług potrzeby razmnażaiąrych 

się Pszczół, przydadzą się der pół ula części, 

albol od wierzchu, albo też od spodu, 

232. W czasie tey ieh niewoli, a osobliwie 

pierwszych 3. lub ą. dni nie trzeba zaglądać .do 

ula, co Pszczoły zwykło czynić harde, że czę- 

ftokroć i zalęśoae iuż robaki wygubiaią. Gdy sie 

im zasuwka odsunie, bez podglądania widjieć 

można, co się dzieie.* ieżeii bowiem pilnie noszą 

robotę, znakiem ieft, że sobie przyszłą matkę 

obmyśliły. Jeżeli przecięż czas nie ieft dobry 

do ich roboty, żywić trzeba dawanym mio- 

dem , osobliwie mieszanym z Badyanem. 

233. Trafia się czasem, że sobie komofek na 

matkę nie uczynią: przyczyna tego ieft, że się 

nie wziął plafter dogodny z jaiami i zalążkami : 

więc z wieksz? oftrożnością cała rzecz powto- 

Тою IV. " Q 

W ! ' : ■ V ■-

ROZDZIAŁ IV. 

rzyć trzeba. Oftrzegam, iż biorąc Pszczoły na 

oddzielenie do pół ułów, mocno uważać trzeba , 

aby nie zabierać ftarey matki, przez coby ftary 

ul mógł szkodować. 

234. Może tu zachodzić pytanie, na wiele 

pół ułów,ftary ul tym sposobem podzielić można? 

Jeżeli idzie o całość ftaregoula, na ie- 

den raz oddzieli sie tylko iedno pół ule: tak 

zaś, iak sif Pszczoły w. ft ary m ulu znowu licznie 

zamnażaią, można od początku Maia, aż 

do S. Jana kilka razy powtorzyć co kilka tygo* 

dni. Jeżeli zaś bardziey idzie o rozmnożenie, i 

cały ul zarazem tym sposobem rozebrać można. 

ROZDZIAŁ IV. 

0 pożytkach z Pszczół. 

5235. fTTielkosć korzyści z chowania pszczół 

* * wynikai^ca, każdego do wszelkich 

około nich trudów zachecićby powinna. A zatem 

iak zażycie miodu, wołku t tak podbieranie 

Pszczół, tu sie mieścić powinno. 

§. i. 

0 wielkości pożytku & Pszczół. 

236. Jak wielki przynoszą pożytek Pszczoły, 

nie tak mnie pisać, iako raczey zapytać sig trzeba 

naszego Podola i Ukrainy : acz w tamtych 

ftronach spieniężenie tych pożytków trudne 

ieft, dla niedoftatku spławnych rzek do dalszey 

Europy. Jakiż nie byłby pożytek; gdyby vr

О Р S C ZOLACH. 

dalszych ftronach kraiu obficie utrzymywane 

były ? 

237. Pożytku tego wielkość pökuzu ie sile nie 

tylko z spieniężenia za granice, ale i z własnego 

w kraiu zażycia > i małey trudności Pszczół 

fchowaniä. Wöüru, żebyśmy goi naywięcey rme- 

li* nieodmowią nam kupna cudzoziemcy * nie na 

świece tylko* ale i do rożnych robot i rękodzieł, 

Alboż go mało wypotrzebuią i nasze w kraiu 

Kościoły, i możnieyszych osob pokoie ? 

238* Miód Zwyczaiem kraiowym na trunek 

wyrabiany , gdyby był coraz bardziey przez u- 

inieiętnych ludźi wydofkonalony, czyliżby do 

pospolitego zażycia me powinien zaftąpić zby- 

tköwe wydatki na wina zagraniczne ? Kraiowy 

trunek kraiowym bardzieyby sie podobać powi. 

iiien : zwłaszcza , iż miod z ro/lin zbierany * 

Zdrowiu ludz iemu nie może nie bydź pożyteczny. 

Trunek tęn przecież dopóki ż r&k tylko 

żydowlkieh wychodzi * pewnie rzadko komu 

uczciwemu podobać się będzie. Znaia wiadomi 

, co są dobre miody , lipce > wiśniaki > ma« 

liniki. Cóż mówić o innym zażyciu miodu 

do różnych przypraw ? iako sig w osobnym 

namieni paragrafie. 

239. Przy tak wielkich pożytkach , utrzymywanie 

Pszczół daleko ma mnieysze trudności , 

iak utrzymywanie irinych zwierząt: nie trzeba 

śie z niemi tak pieścić, iak z innemi ; nie trzeba 

im codzień nosić pożywienia , wypędzać 

na pasze i zapędzać do tôayni i t. d. cała tylko 

ïzecz na tym zawisła, aby onym ułatwiać te 

drogi do wygodnego życia > które im przyrodzenie 

wyznaczyło. 

Q i

2 4 4 ROZD ZIAŁ IV. 

240. Ani obawiać sie można, aby które miny*, 

see wielością pszczół mogło bydź przesadzone : 

przyrodzenie ich utrzymaniu wyfUrczy. A zx- 

tym nie wi m , czy może bydź mieysce, na 

którymby Pszezoły pożytecznie nie mogły 

bydź utrzymywane, zwîaszczs zażywaiąc co* 

kolwiek przemysłu. 

241. Cóż za przyczyna, że tak pożyteczne 

zwierzątka obficie się wszędzie w kraiu nie u- 

trzymuią? Mało przyznam ile takowych ieft, 

którzyby o pożytkach nie wiedzieli, i Pszczół u* 

trzmywać nie pragnęli : lecz podobno ogląda- 

iąc s e na niesposobność ludzi do tego potrzebnych, 

albo iaśniey powiem, Bartników wiele 

mówiących, a mało umieiących , tracą serce z 

przykładów , że sie tam i tam nie udaie. Niech 

tylko będzie ochota czytania dzieła o Pszczołach 

> niech sie tylko o nich nabierze wiadomości 

, & odmienią się rzeczy. Co teraz właściciel 

bartnika poczyta za pszczołowego bożka, 

i on sie też na tym zasadza : to pewnie po- 

tym oüroznie obchodzić się będzie, kiedy zoa- 

iące się.psńflkie oko wszędzie zayrzy. 

242. Może są tacy, którzy pożytki z Pszczół Г 

mało poważaią , którzy inne póżytki btrdziey 

przefcładaią, którzy koło tego chodzić nie chcą, 

albo nie mogą: niechżeby przynaymniey poddanym 

swoim tych pożytków nie żałowali. 

243. Nic bowiem pewnieyszego, iż gdyby 

tym ludziom nie była czyniona w tym przeszkoda, 

wkrotceby się kray w liczne zapo/nógł 

Pszczoły. Zadziwia to, że mówię o przeszkodzie 

: przeszkodą ieft ów podział, ź; się u- 

bogi chłopek z korzyścią z pszczół n połowę 

z panem dzielić musi. Jakże ma mieć rzetelną 

ochotę chodzęnia koło nich ? I przyzwól-

О V S 7 С Z О Ł А С Н . 

UŻ to ief> rzec v , ii! zoftawiać mu tey odrobiny 

korzyści , z któreyby mógł rnicć łatwość 

wypłacenia sie z podatków , i czynienia nakładów 

na gospodaiftwo? Spra wiedli via z to iefê 

rzecz przed Bogiem,, kazać sobie dawać z tego 

, do czego sie paii nic nie dokłada., w czém 

nie ma nic własności , i fkąd mu żadne cie wypada 

pokrzywdzenie ? 

244. Niech nikt nie rozumie, że ia to tylko 

sam z siebie piszę : odsyłam bowiem do 

dzieła naszego Oiiz$ra; De poiitica hominum 

socictate , który Lib: 1. Cap: XI. tak толИ ; 

Bóg dobry , przed którym wszyßkicb równa iefi 

kondyeya , których on ieß uaywyższypt oycesx i 

fanem , z miłości, którą miiuie ws&yfikich , chąc 

utrapionycb pocieszyć, i gorzkie nędznych życie 

iakowęś «słodzić słodyczą : pobłogosławił im rs- 

s$ niebiejkę, i dał pszczoły, aby im miód zbierały. 

Zwierzątka te są rozkazowi Bojkiemu : posłuszne 

; lecz chciwość ludzka pod różnym pozorem 

tema się sprzeciwia, i zazdrość jwoię ro- 

żnemi imionami, i wymyśU&emi sprawiedliwości 

przyczynami okrywa. 

§■ ». 

0 podbieraniu. 

245. Przychodzę iuż do tego, na co się gospodarz 

we wszyftkiey swoiey około Pszczół 

pracy ogląda. Noszą i zbieraj Pszczoły miod 

t wofk, prawda że dla siebie , ale Stworzyciel 

ich, który wszyftkie inne tworzenia uczynił 

dla dobra człowiek», wlał to w nich przyrodzenie 

, aby gdy tylko mogą, tak wiele zbierały , 

iżby prócz ich potrzeby , obficie sie softawał©

ROZ В ZZI AŁ IV. 

ńa pożytek ludzi. I to co ieft nad ich potrze-, 

be , dbier* sję im przy podbieraniu. 

246. Niechętnie przecież pr&cy swoiey uftę- 

pu ią: ale iateo innych czasów zbliżaiącego sie 

do nich odrazaią swą bronią , koląc żądłem", 

tak osobliwie, Ku dy się im zabiera to , co z 

wielką pracą zbierały. Tu więc ieft mieysce 

mówić o sposobach ochronienia nie od ich zą- 

palczy wośn 

247. Zakłócie żądłem nie iednakowo wszy- 

fikim ludziom szkodzi : są którzy mało ftąd 

przykrości ponoszą. Pospolicie przecież puchlina 

i znsczna się rzuca: a wszelako każdej 

mu naybardziey oczu i pulsowych żył ftrzedz 

trzeba. Chodzenie tak blilkie koło nichf, zo- 

ftawuie się wprawdzie bartnikom •, ale czyliż 

nie potrzeba , aby częfiokroć i oko właściciela 

zayrzało ? Ręce więc okryią się mornemi fko- 

rzanemi rękawiczkami, miękkiemi przecięż:gło- 

wa zaś okryte sie kapą, naprzykład iska ieft 

cdrysowana ТаЬ:ЛѴ. Fig: 4. od głowy h. ieft 

gę ft o w kratkę drotem przeplatana, s^by Pszczoła 

wlecieć nie mogła, a przecięż przez nię dobrze 

widzieć wszyftko można było. jeszcze ta część 

ieft tak przyprawiona , aby w potrzebie otworzyć 

się mogła dla otarcia potu. Sama kapa ieft 

oznaczona litera k. która nie powinna bydź 

płócienna, ale sukienna. 

248. ISia zakłócie od pszczoły P. Reaumur zachwala 

przykładanie pietruszki, która priecięż 

nielkuteczną się bydź pokazuie. Pewniey się u- 

daie, gdy zaraz wyciągnąwszy żądło , przyłoży 

się świeżey ziemi, częfto odmieniaiącj a ie- 

szcze lepiey przykładając szmatkę maczaną^ w 

wodzie konwaliowey. Pomaga też lkutecznie г 

gdy pa wyciągnieniu żadła, zaraz się Pszczoła

f «5 i 'Л 

/ f 2 cj 


rszetrze i przyłoży, albo mieysce namsże oliwa, 

lub tluftością z własnego ucha wyietą- 

249. INiechay nikt nie mówi , Ze od Pszczói 

zakłótym być nie może: ieft ro ty lk o próżna chluba 

bartników, zasadzaiąca się na ich śmiałości, 

albo tey okoliczności , że lubo zakłóci będą , 

puchlin?, na nichsię przecież nie okaże.Owszem 

życzę bydź oft różnym , chociażby iuż z samym 

miodem, ile że żądło w nim zoftawione , i po 

nieiakim czasie czeftokroć też fkutki sprawuje* 

co od żywey Pszczoły. 

250. INsygorsze są Pszczoły, gdy się w ulu 

co ma czynić ; nie dosyć tu więc na samey 

kapie, i ochronieniu siebie, trzeba ochraniać i 

Pszczoły, aby daremnie nie ginęły *• trzeba cne 

ufkrońaić, i przyprowadzić do uspokojenia się: 

trzeba one przepędzać na mieysce upodobane 

w ulu , naprzykład, 2 góry na dół, albo z dołu 

w gore, albo do innego ula. Czyni sie to puszczanym 

dymem. 

251. U nas pospolicie czyni się пд to dym z 

spróchniałego drzewa , kładąc go w garnek: ia- 

ko zaś ten dym niekonieczaie ieił fkuteczny , a 

czasem Pfzczołom być może szkodliwy, tak gołe 

węgle przez nieofłrożność , albo wiele Pszczół , 

albo słomiane ule spalić mogą. 

252. Doświadczyli cudzoziemcy , że nic lepszego 

nie mafz do takowego zażycia ? ßad owe 

Błdy okrągłe , które lud profty u nas bździucha- 

mi nazywa (Boviß) , które gdy doyrzeią są 

pełne nieiakiey kurzawy. Te bowiem mais to 

do siebie, że od nich Pszczoły spędzone nieia- 

ko zasypiają bez wszelkiego niebezpieczeńft wa, 

umieiętnie tego zażywając. 

Im suższa ieft taka Bida , tym lepsza ieft 

do zażycia: zapali si^kurzyć się będzie bez zna*

»48 R O Z D Ъ I A L IVе. 

cznego węgla, i bez płomieaia. Włoży się tak 

w ul , aby przeci ż Pszczoły na nię pariać nie 

mogły. Gdy nieco dym povdzie , Pszczoły pa^ 

dać zaczną, svtedy *z'as ieft wyjąć, i wiecey 

nie kurzyć. Pfzczoiy wszyftkie poupadaią, i bez 

życia si§-bydź zdadzą , tak dalece, ii oftreżnie 

zebrane, i w iakiekolwek naczynie przsłoioae, 

albo do innego ula przeniesione być mogą. Niech 

?ie nikt nie obawia zguby ftąd Pszczół: aby tylko 

nie były które pnez riieoflrrożność zgniecione, 

wszy$kie naydłużey w kwadransi* ozyią, j 

żadna nie zginie, budzie przecież tego dymu 

zbytnie łykać nie maią. 

254. Ci , którzyby sie obawiali tego iuż zna* 

cznie doświadczonego zażywać sposobu , niech 

sobie kurza czym chcą, byleby рггуnaymniey 

bezpieczeńftwa dla Pszczół upatrywali. Mogą 

na to zażyć narzędzia, iakie ieft odrysowane 

Tab: 1Y. Fig: 5. gdzie literą g, ieft oznaczone 

naczynie , w którym sie utrzymuie rzecz dym 

wydaiąca, i z ktoreg'o dym wychodzi do ula, g dy 

się całym narzędziem porusza, iakhy mieszkiem. 

W takowym narzędziu wyśmiesiicie zażyć można 

wyżey namienionych Odłów: nie chcąc zaś, 

aby obumarłe Pszczoły ze wszyftkim na czas 

wybrać z ula, ale tylko aby z niektórych mieysc 

uftąpiły, nie czyni sif dym. sni z próchna, ani z 

okrawek ftór, iak si§ czyni zwyczaynie: îecz 

sig wcześnie nazbieraią, ususzą, prząchowai^ 

zioła białey koniczyny, rozmarynu -, tynïianku , 

raaieranu, szałwii, roży> melifsy : a dym uczyniony 

z tych zioł m* tylko przymusi Pszczoły 

do uftąpienta, lecz nadto flanie s\ę im Ukar- 

ftwem. Ztymwszyflrkim iakiżkolwick dym , 

zawszenie ma bydź zbytni: a ogni» płomieniem 

s?i§ palącego , mocno wyfirzegać się trzeba, 

/

- , )* 

Ш 


255. Na wiosnę nie ni*łpżałoby Pszczołom 

odbierać miodu, ir bowiem więeey m&ią, tym 

pewmeysze i lepsze ich będa roie : a dotego 

nie mało się przez to #zym szkody w iaiach i 

zalążkach Jeżeli sie weźmn wcześnie , może 

bvdź przyczyną przyszłego głodu , i Pszczół 11- 

padku. Pod atać przecięż iężeli kiedy , to na 

wiosnę trzeba: obierze się na to dzień piękny, 

i uczyni się nayłepity z rana. I nkdoyć czyjiić 

to tylko na wiosnę, lecz czyni się częrśriey 

przez rok, osobliwie u roiów młodych, albo 

połączonych U owych, których plaftry do dna 

dochodzą f robota ta nie ieft potrzebna. Wy- 

mieciny nie maią się rozrzucać w pasiece, co 

wiele złego mcże bydź przyczyną: owszem gospodarny 

z przechowania ich nie mało może 

wyprov&dzic woftu. 

256. Ale przyfląpmy iuż do samego podbieram». 

Czyni się to w Jeseni wtedy , kiedy 

już rozumnie wnosić można, że robota Pszczół 

po większey części u$aie , a to z tey przyczyny, 

że wtedy nayiepiey iuż poznaé można 

wiele zabrać, a wieła zoftawić trzeba : namie* 

nilo się bowiem , że śrzednie Pszczoły potrze - 

buią na zimę pożywienia około funtów up. cokolwiek 

ieft w ięcey, zabierze się j którekolwiek 

rnaią maiey , dać im trzeba: które maią 

bardzo mało , albo się wybii^ , i wszyftko za-? 

bierze, albo się podzielą pomiędzy owe, które 

maią wiele, jako się napisze o przypadkach: 

zdaie się bowiem bydź nielitościwą niewdzięcznością 

zabmć tak pracowite zwierzątka, zwłaszcza 

, że podzielone między inne tym pożyte- 

czmeysze bydź mogą. 

a'57. jak się czyni \v zwyczaynych pniach 

podbieranie, wiadomo ieftj me mam o czym pi-

250 ROZDZIAŁ IV. 

sać ; pîaftry wyrzynaią się barfniczym nożem„ 

L e c z w ulach słom ian ych tu opisanych daleko 

w y g o d n iey, i oftroźniey to się dziać m oze. W 

jnieyscu, gd zie się części przykładane ftykaią, 

• odlepiw szy zam azanie, zasadzi się drot, i wszy- 

й к о nim wskroś p rzerzn ie, nakształt iak m y 

dło przerzynaia* Każdy się d o m y śli, że pier- 

w e y albo uśpione B łdam i P szczoły się wybio* 

rą , albo d ym em innym do tey części przepędzą 

, w którey się im m iod m a zoiH w ić. 

25g. C zęści tak oderznięte okryią się czym 

dobrze , i zaniosą do ia k o w eg o zabudow ana , 

gdzie się wszyftko z nich w ybierze : ani sięi 

części podftawi&ią w ięcey na zim ę, aby P szczo 

ły dobrze zoftaw ionym m iodem otulone były : 

p rzech ow u ią się przecięż czyfto na zim ę do dalsz 

eg o zażycia.W odbieraniu tych części Pfzczo- 

ło m , uważać trzeba . aby iedn ego roku m ogła 

byćzabrana część zw ierzchnia, drugiego dolna: 

ty m sposobem nie będzie nigdy m iod ftary, ale 

zsw sze iak Pszczołom zdatnieyszy, tak ludziom 

p o zy teczn ieyszy. 

259. N akoniec tyle tylko m am przeftrzedz , 

aby przy podbieraniu nie obchodzić się m arnotraw 

nie, kapiąc tu i ow d zie w pasiece m io d e m , 

albo odrobiny iakow e rozrzucając..* coby zw abić 

m ogło rozboynicze Pszczoły. Z tey sam ey 

p rzyczyny lepiey b ę d z ie , gdy się n a w e t sam e 

okap к i na dnie w ulu ad zofîa w ionego m iodu 

nie otrą , ale zoftawią P szczołom do z e 

brania. Bardzo dobrze ieft , kiedy będzie rakow 

a uczyniona w sąsied ztw ie u m o w a , - aby 

w szyftkie Ы Н к і е pasieki w iednychże dniach 

podbierane były.

A3 A 


§* з- 

О Miodzie* 

ç6o. O Miodzie w swoim początku, iak g® 

Pszczoły z kwiatów zbieraią , inaczey mówić 

niemożni, tylko że moie mieć wiele zdrowiu 

ludzkiemu szkodliwego. Alboż go bowiem nie 

zbieraj t z kwiatów, które ludziom są trucizny? 

Kiedy przecięż Stwórca przyrodzenia 

chciał ich price uczynić pożyteczną ludziom, 

u c z y n i ł to, ze sie owa szkodliwość we wnętrznościach 

Pszczoły, niby w iakowyeh chimi» 

ęzaych naczyniach, albo przytłumia, albo ze 

■wszyй к im umarza. 

261. Stąd nie o każdym Miodzie mówić można 

w powszechności , żeby był bardzo zdrowym 

: wszakże widziemy , że i same Pszczoły 

zbierając go, czasem wiele chorob na sie ściągała. 

Doświadczali ciekawi, i Miod z kwiatów 

ssali ; od niektórego doftawali zawrotu głowy, 

od innych puchły języki. Dobroć wiec Miodu 

zawisła od zdrowia Pszczół, od czasu , w ia^ 

kim zbieraią , i od roślin , które go nayobfi- 

ęiey ш а ' ц . 

262. Im bowiem rzeź wieysze S3 Pszczoły, a 

zatym zdrowsze, tym bardziey spodziewać się 

trzeba, że się w ich wnętrznościach szkodliwość 

przymarza. Jeżeli rok ieft zły i szkodliwy, za- 

rażaiący rośliny, naprzy kład rosa , słotami i t d- 

% Miod gorszy będzie. Jeżeli mieysce zbytnie 

obfituie w rośliny jadowite, pewnie to naftępu- 

ie , że Miod w iakowymsi ftopniu iadowity 

bydź.musi ; przeciwnym sposobem, gdzie ieft 

obfitość roślin zdrowych, naprzvkład, lipy , jałowiec 

i t d, pewnie i Miod zdrowym będzie. To

®5* ROZDZIAŁ 17. 

samo powinno być pobudką utrzemy wania przemysłem 

obfitych roślin dobrych dla Pszczół, 

maiąc te , odprowadzi simo przyrodzenie od 

zbierania Miodu na roślinach szkodliwych. To, 

с о т tu napisał, ftwierdzić mog| ow i, którzy 

dobrze wiedzą, że naprzyklad Miod lipowy, 

jałowcowy i t. d. i smak i zfipneh tych roślin 

zwykł znacznie zachowywać. 

263. W powfzt chności najzdrowszy Miod ma 

bydż z przyrodzeni* ciepły i suchy. Zdrowfza 

ieft zawsze patoka , to ieft : Miod czylły, płynny, 

iak wplaftrach; zażyty bowiem w plaftrach. 

czyni nadymanie. Miody pite, zwłaszcza dc- 

Ikonałe, ocet z nich i inne przyprawy* dla wielorakich, 

które się tu czynią odmian, iuż bar- 

dziey zdrowe bydż powinny. Patoki im bar- 

dziey do białoSci koloru przyftępuią , tym są 

zdrowsze. 

264. Pospolicie gdzie Miodu ieft obfitość, ze 

wszyftkim, i 7. wofltiem i z pobitemi Pfzczołami 

ракізіе się w beczki , І tak przechodnie sie do 

przedaży. Bawić z takową przedażą nie potrzeba 

; ieżeli bowiem przechowanie będzie przy- 

ciepłe , w swoim pomieszanym , iż tak nazwę 

plugaß wie , Ikwaśnieć może. 1 dotego dopilnować 

należy, aby Pszczoły, mrówki , osy, nie 

znalazły przyftepu. 

265. Czyli kto zamyśla na spieniężenie same 

zlewać patoki, czyli na sw$ własną pofrzebe, 

albo do wyrobienia iakiego; Miod od pługa- 

ftwa oddzielać ma p?zez cedzenie, albo prasowanie, 

Oftrzegam , ze kto Miod chce długo 

chować, a dla samey czyftości toby się czynić 

należało, powinien rdze i zalążki robaków , ie- 

iełi są, powyrzynać, i na itr one odłożyć.


?54 

ROZDZIAŁ ІУ, 

sę : nakryy albo przed Pszczołami > nlbo przed 

kurzawą,; poftaw , albo na słońcu , albo n# ciepłym 

gdzie mieyscu. Z misy wyley w śklan* 

ne słoie , a resztę z sita włoż do naczynia wy* 

żey opisanego. 

269. Kto kupuie miód , ma bydź oftrożnynn 

Mogą bydż ladzie bezbożni, którzy dła niegodziwego 

zyflsu mieszają w niego wodę z , 

albo grochem tłuczonym. Doświadcz : Zago* 

tuy go iaką część : ieżeli potynri męty iakowé 

ftoią oa wierzchu, lub upadaią na dół, bądź 

pewnym, że ieft fałszowany. I dlatego nie 

życzę niepewnego miodu zażywać na karmienie 

Pszczół w potrzebie. 

270. Dla zachowania długiego Miodu w pli* 

lirach, wybiorą się plaftry nayczyściwyszfc i za* 

fklepione : ułożą się w iklanne słoie , пакгуц 

się i schowają. Te zaś? które maią być obroco- 

ne w potrzebie dla Pszczół, iako i tymże końcem 

szyby wofkowe, nayiepie się przechowają 

na mieysca powietrzu otworzyftym, nienaruszone 

w częściach ułów pszczołom podebranych* 

271. Namienię teraz o niektórych pospolitszych 

sposobach robienia trunku, albo Miodu 

pitego, przypominane, że do tey roboty nayle- 

pszy ieft czas począwszy od Sgo Jakuba, aż 

do Sgo Bmrtłomieia. 

272. Weżmiy iednę część Miodu przasnego* a 

zmieszawfzy z ośmią częściami сгуйеу ftudzien- 

ney wody: gotuy przy wolnym ogniu, i piane 

pilno zbierav, aż się poczme ft a w ać iak nayczy- 

ßszym. Jeżeli nie ma być aa długie zachowanie* 

nie pozwolisz mu się długo gotować : lecz na 

długie zachowanie, niech si'ę poty gatuie, aż li- 

pkim być pocznie. Gdy ochłodnie, zley go w beczki 

nie dopełuiaiąc na dwa; lub trzy pałce, aby

■ ЛЗЗ 


się mógł roić. Kto go chce mieć mocnieyszym 

i przjriemnieyszyna, może zawiesić w beczkach 

w woreczku zaszyte korzenie: cynamon, muszkatowy 

kwiat i orzechy; gwoździki, imbier, 

kardamon, galgan i t.d. i nieco szafranu dła ko* 

loru, i tak da sie roić Miodowi. Poty m za- 

szpuntuy, a po kwartale czasî naylepszy ieft 

do zażycia. 

173. Mało co odmiennym sposobem tak jeszcze 

роСЦріс można, jedna część Miodu gotu- 

ie sigzośmi^ częściami wody, pilnie szumowiny 

zbieraiąc. Pierwey zaś włoż w woreczek 

chmielu , i równą część, koryandru nasienia, 

przez 48* godzin w winnym occie moczonego , 

osuszonego i potłuczonego, i nieco szałwii, 

W drugi woreczek nakładź wyżey namienio- 

nych korzeni , i te dwa woreczki zawieś w 

gofcuiącym się Miodzie. Miod potym zlany wyroi 

*ię i zaszpuntuie zwyczaynie. 

274. Inni do iedney części Miodu bior$ tylko 

sześć części wody, i gotu«ą aż do wygórowania 

trzeciey części. Chc^c doświadczyć» czyli się 

Miod doftatecznie iuz ugotow ł, włoż żywo rozpalone 

żelazo, które w należycie ugotowanym 

Miodzie gasić się n;e powinno. Jeżeli miody z 

siebie będ^ białe , albo przy odcedzaniu od wo- 

fkù niezarumienione, i tru . ek będzie przy іешаіе 

biały: taki u nas ieft lipiec, nsyprzednieyszy 

Kowieólki. Miod przez nieiaki czas po wyrojeniu 

w beczkach w ziemię zakopany, doflconali 

*ię, i przedziwnie dobrym się fbńe. 

275. Nakoni.ec, z jsgod wiśniowych , lub 

malinowych robi się efsencya', iak opisałem w 

Tomie L o Roślinach: tę przymiefzawfzy podług 

upodobania do Miodu pitego, robią się przednie 

wiśniaki i maliniki. Ocet miodowy do-

2-6 R O Z D Z I A Ł IV. 

KJ 

bry iefl-. ISamieniaią cudzoziemcy o dos'wïacU 

czeniach rob enia z Mio :u przsenego aapoiu 

kawy ; dla niebezpieczeń$wa przecięz nikomu 

go nie życzę. 

276. Mio I iefł przyprawy rozmsicie robionych 

pierników : o iednych tylko przecież zawołanych 

Norymberlkith namien*ę. Weźmiy 

Miodu funt i. syropu cukrowego u «су y 3. go- 

tuy to razem, aż się zarumieni Pokray drobna 

Ikóreczek cytrynowych i utłucz, kar ümonu , 

kwiatu muszkatowego po 1. kwint’1 : pieprzu 

pół kwintlc. Pomieszay to wszy ft ko z mąką 

na pól żytnią i pszenną : uczyń ciafto, piec2 

wolnym ogniem , i mieć będziesz pierniki u- 

podobane. 

§• 4 - 

0 JV o fiu , Z a [klep ie it.d. 

277. Gdy się Miod vOd woiku oddzieli, wo- 

sczyny i plaftry, w których Miodu nic nie było, 

włożą się wkocieł, i naleie się nieco wody, aby 

się wolk nie przepalił. Gotuie się dopdty, aż się 

wszyftek wofk rozpuści; wtedy wleie się w worek 

, i gorąco w prasie wyciśnie w iakowe pod- 

ftswione, i pierwey namaczane naczynie. To 

się po ’ tarza dopoty , aż się żadnego wołku w 

otrębach nie poftrzeże. 

278* Prasa ku naczynu ma ftać nieco pochyło 

, co ułatwia ściekanie prsiowaneyo wosku. 

ЛѴ pośrodku naczynia zawiesi się drewienko 

na sznurku : a oftygły wofk wzięty za sznurek 

łatwiey przeniesiony, zawieszony i ważony 

bydź może. Raz przepuszczony woHt przepra- 

suie się powtcrnie przez gęścieyszy worek, w 

wo-


wodzie go znowu rozpuściwfzy : im %\ę to 

ezèsK ігу uczy iii , tym bardzifey męty na dnie 

pfiędą> a woik się cżyścieyszym ftanie. Męty 

jfię oddzielą, i гаіуц, lub zpismiężą do podley- 

fczych robót: same nawet otręby po woflku s^ 

zdacae 1 potrzebne wielu Rzemieślnikom. 

279. 3Sim 00 blechowan a Wolku przyftąpię 9 

0 zsfidêpie pierweÿ nieco nämienig, że tak ludziom 

, iak bydlętom do lekarftw left pożyte- 

fczny. Kadzenie nim , czyni ulgę dychawicznym 

1 suchotnikom, a îia kaszel bardzo ieft pomocny. 

№a bol gardła , i w cza fié zaraźliwych chorób y 

ledwie co być może nad to Ikutecznieyszego. 

2§o. Zażywa fig i wollt wiсloiako do zewnętrznych 

lekarftw, osobliwie iarzęcy od młodych 

Pszczół , albo i żotty nieblechowany. Kiedy 

przecież ,rękodzielne , lub świecowe iego zażycie 

obfitsze ieft, dla więkfzey korzyści wolk 

lie blecliuiÈ, to ieft, z żeitego czyni fię bis^ły. 

To aby fię itało: naypierwey , ieżeli być może, 

tteźyń wybór wofku: im bowiem bardziey ieffc 

zołty , tym 11 ę prędzey blechuie , ale go wię- 

tey ubywa: im ftę bardziey nakłania ku czer- 

woAośei, tein dłużfzego czasu do blechù po- 

trztfbuie , i mriiey go ubywa. 

sgi. Wolk im czfściey się przepuści na wolnym 

ogniu,/i z opadaiących fusów zbierze, lubo 

go ubywa, tym przedaieyfzym przecież wyi« 

dzic z blechn. Kiedykolwiek się rozpuszczaj 

dopilnuy, aby nie wrzał: nietylko dlatego, że 

fł^d kruizeie, ale i dlatego , że ft?d wynika ledwie 

nie większe mebezjîeczeńftwo > iak od 

łoiu: i gdyby przypadkiem wrzeć zaczął, czÿm- 

£>rędzey ogień się przygasi. 

282. Do samego iuz blechowania śposobiąc 

wolk , wmuruie fie kocioł pobielany y U êpoéii 

TOM IF. ' К 

Щ

R O Z D Z IA Ł IV. 

węższy iak u wierzchu, tym sposobem, aby 

płomień ognia poa nim nie mógł fięgać do kotła. 

W ten naleie iię brahy czyftey , lub ia- 

kiego kwasu czyftego , naprzykład: do 6. karatem 

wofku , garcy 3. lub 4. Gdy fie brahe 

zagofcuie , wofli lie tylko po części kładzie, i 

tak, iak się rozpuszcza , coraz więcey fię dokłada. 

Oftrzegam leszcze raz, ie ogień ma 

bydż mierny ł wolny. 

(283. Dopoki fię rozpuszcza , ssiesza sięczęft® 

drewnianym wiosałkiem , kcz gdy fię rozpuści 

, iuż fie miefzac nie będzie , ale lig tylko 

męty zwierzchnie durszlakiem zbieraią. Gdy 

iuż męty wypływać przeftang, a piaeka czyfta? 

drobna po brzegach się pokaż* , kroplami tylko 

wpuści fię Oleum witrioli , ( ale nie Spiritus 

witrioli*, w ,tey proportyi: naprzykład do 8* kamieni 

woficu , oleyku tego 3. pospolite napar- 

ftki. Oftróżność ta ieft bardzo potrzebna , ile 

ie nie.zachowana wszyftek woik w niwecz o- 

brócić może. 

284. Po wpuszczeniu oleyku , który nieiakl 

łolkot uczyni , kocieł fię dobrze nakryie, ogień 

pod nim utmiieyfzy, i tak zoftawi fię około 

siedmiu godzin. Po upłytiionym tym czafie , 

obmyśli fię sposob wybierania czyftego wołku, 

bez naruszenia opadłych fusów , i przerabiania 

go na mierney cieakości liftki, wiórki , albo 

palki dla łatwisyfzego bleehcwania. jeżeli 

bowiem te czsftki będą przygrube, trudniey 

fię Ь і е Ц : ieżeli przycienkie , bardzo fię krufz^ , 

i prędko na słońcu topnieć mogą. 

285- Jedni ma zaią płafkie naczynia naprzód 

w wodzi? , potym w woHku , i przylepi- obizie- 

raią liftki. Drudzy prze/, naczynie blafzane z rogatym 

daeai w rz$d dziurkowanym , biorąc ły-


. с. 

Üka wolk przelewaijj na walec drewniany, obracany 

f w korycie do czwartey części wodą napełnionym 

, i czyniące się niby wftfgi zbierają. 

Inni шаЦ rurkę w kotle, i Ц wolle wypuszczają. 

3Moźe bydź i więcey sponobów: który lepszy f 

doświadczenia nauczy. 

i%6. Dla tak przygotowanego woiöku obie- 

Fze fie mifcysce na twardym gruncie , gdzieby 

kurzawa szkodzić nie mogła: wbiią fi§ kolki , 

rozepną® fię na nich płotno nakształt itoiu , 

firzegąc fię , aby w pośrodku nie było dolko-' 

watośei. JNa tym płótnie гогройгге fig wollt 

nie grubo, nakształt wiórków itolarlkich , i na- 

kryie fiec;^, aby go wiatr nie rozniosł. Tak 

się zoftaiws , 1 w dzień, i w nory , na rosie , 

słońcu , słotach : przewracając i w potrzebie 

polewając, &i fie zupełnie i do upodobania wybieli. 

Do te^ roboty może bvdź wprawdzie 

każdy czas licem sposobny , naylepszy przecięż 

ieft Miefiąc Czerwiec. 

287. Zebrane męty z wierzchu , i fu*v ca 

dnie , osobno fię znowu w kwasie rozpuszczą , 

à przy da wizy odrobinę Oleum vitrioli, czyściey- 

sze zbierze fię z wierzchu , będzie to prawda 

woftf dzikiego koloru, zdatny przecięż* Powtórne 

z*s fusy zdać fię mog| Stodlarzom, Kraw* 

com, i t. d. 

ROZDZIAŁ V. 

0 przypadkach , nieprzyUcioUcb * cbarohgsb 

Pszczół. 

288* D Ozumiem, iż z sa»ego napisu domy- 

** śla fię Czytelnik , co naf?ępuiące Paragrafy 

zawierać będą , i że uznaie niemała 

R %

ROZDZIAŁ У. 

Rozdziała tego potrzebę : ratować b o w i e m 

Pszczoły apudaiące: bronić przeciwko nieprzyjaciołom: 

leczyć wiadome dotąd ich choro- 1 

by: ieft to pewnym środkiem flateczney z nich 

korzyści. 

0 przypadkach Pszczół 

Cłgp. Między przypadkami Pszczół, naysmu- 

taieyszy ieft utrsta matki: za iey bowiem zgubi 

, idzie pawn ; zgpba całego uia. Znaki tegö 

nieszczęścia są: gdy (ie Pszczoły w robocie opu- 

szczaią , nic nie noszą, coraz ich bardziey ubywa 

> są smutno , poiedyncze z ula wyłażą , i znowu 

fig w nim kryią: gdy fi§ ul przewróci, nie 

szu из , ale kłebem w górze spokoynie fiedzą. 

290. Zguby matki wielorakie bydź mogą przyczyny, 

między temi zaś naypospoliîsze są te: 

Choroba iey : nieoftróżność chodzenia koło 

Pszczół: niedoftateczna ochrona ula przeciwko 

Pszczołom rozboyniczym : nieoftróżne Pszczół 

przewożenie: zby£ częfte do ula zaglądanie: 

nieoftróżne podbieranie miodu: Zimą częfte po- 

rufzanie Pszczół, a latem zbyteczne rośenie. 

291 Jeżeli to ieflt w czasie, к edy fie Pszczoły 

rozmnażaią, prędko sobie inną matkę wylęgą: 

lecz poftrzegłszy , że dla niey nie budują komórki 

, wyrzniy z któiego uU maiącego wiele 

komorek matecznych plainer z iedną takową 

komorką, lub więcey, i przypraw w ulu, kftóry 

ieft bez matki. Pszczołom nie pozwolisz przez 

iakowy czas wolności wyloru , podobnie , ілк 

fie o Roiach sztuczaych napuàio.

O PSZCZOŁACH. sól 

292. Drugi sposób poratowania ieft ten: ul 

bez matki poftawisz przy ulu dubiу ш tak , żeby 

fię bok z bokiem stykał. W mieyscach stykania 

przewiercisz oba ule , i wsadzisz rurkę 

naprzykład bzową tak , żeby iey końce w u- 

lach н і е wyftawały. Dobre Pszczoły mogą fig 

nieco buntować na słabej wiec ie dymem upo- 

karzay. W czaüe 4. tygodni będą miały matkę 

młode] z dobrego ula: więc rozłączysz, i 

poczynione dziury zamażesz. 

293, Jeżeli fię ten przy pa ’ek trafi w czafie 

niespösobnym do rozmnożenia , albo Pszczół 

iuż zamało będzier podzielą fie między Pszczoły 

innych ułów , a ul ze wszy ft к im się* zabierze:. 

co iak fie czynią zaraz napiszę. 

294. Miedzy przypadki ^dalsze policzyć fię 

m oże, kiedy z iakiey kolwiek przyczyny tak ieft 

Pszczół mało, iż one zoftąwiać w osobnym ulu, 

ieft rzeczą niepożyteczną: albo , co fig późnym 

Roi om pospolicie trafia , że nie wanosiły tyle 

pożywienia , sby bezpiecznie zimę wytrwać 

mogły. Nieprzyzwoita ieft rzecz zabiiać , zwłaszcza 

, źe z wielkim pożytkiem poratować 

można. 

295. \Vymiar7uie fię w ulu wielość tych nędznych 

Pszczół , na wiele się części podzielić 

mogą: podług ttego obierze fię i«den, albo 

więcey uiów z Pszczołami dobrem i. jak te , tak 

owe przymorza fię dymem Bdtow, Bździuchamt 

zwanych, i nędze* Pszczoły między dobre iię 

pomieszatą Gdy potym ożyją, leżeliby z owe* 

^ni biednemi pomieszanemi woiować chciały , 

dymem powolnym fię uspokoią. Przez uieiaki 

czas nie pozwolisz im wolności w ylotu, jeżeliby 

ut sł aby osobną miał matkę , tę odebrać trzeba: 

a jeżeliby potrzeba kazała go mocnego ula 

f 3C, '

ROZDZIAŁ V. 

cudzą wsadzać matkg: ta fie przez nieiaki czas 

osadzi w mateczaiku , aby iey przed poznaniem 

się szkodzić ni# mogły. Ta robota zowie 

sig kopulizacya 

296- Jak Pszczoły z zepsowanego, lub ftarego 

ula przeprowadzić do dobrego , lub nowego , 

poftawiwszy ul drugi na wierzchu f można z tego 

pomiajrkować , co napisałem Nro 146. 

297 Trails fig ; że Pszczoły i nayłicznieyfze f 

i zdrowe^mało przecież noszą roboty y i leniwe'. 

Pospolici® lie to dziele z owemi f koło 

których uftawiczoie ludzie chodzą. Bywa to t 

i od upałów zbytnich słońca pafiece dokuezai^- 

ęyęh: więc cień uczynić należy. 

298. Bywa to , że i nayiepsze Pszczoły ia- 

łowieią, to ieft nie roią fig. Przypadek tea 

pospolicie fig trafia z podbierania wiosaowego. 

jeżeli z&ś pochodzi dla zailtarzałych iuż pla- 

flrów w ulu , przepędź ie do nowego ula. Jeżeli 

pochodzi od pełności miodu w ulu f ie nie 

maią gdzi© wylęgać robaków , przyftaw iakf 

część ula. 

299. Daie lie czasem widzieć , że ten ul f 

który miał obfity m od , wkrótce wypróżnionym 

fig flaie: pochodzi to ze zbytniego roienia 

fię. Roy bowiem odchodzący niemało z sobą 

zabiera pożywienia: a wigkfza czgść plaftrów 

nie na miód, ale na Robaki fig obraca. jNiB pose 

walay vvige Pszczołom wiele razy roić fi$ y oso-, 

bliwie po S. Jaaie. Ale i&k sig to zabroni ? oto 

podftawianiem części pod ul: wyrżnięciem ko- 

morek matecznych. Jeżeliby Roy niepotrzebny 

wyleciał, ułów go , matkg zabierz ; a Pszczoły 

wpuść nazad do ft are go ula. 

Il: 30°* Trafia fig czasem , żo Pszczoły zalązki 

swoie robak©w z komoisk wyciągaj?- Jcięli

G PSZCZOŁACH, 

sie to dzfeie w jeüeni, nic nic znaczy: znaią 

bowiem, że iuż nie mogą bvdż zdatne: lecz ie- 

żeli to czynią na wiosnę, znakiem ieft głodu; 

wife podfta wianym miodsm żywić trzeba. 

301. Wcześnie na wiosnę wylatujące Pszczoły 

,( a to fię pospolicie naylepszym trafia ), od 

zimna i śniegu nagłego obumieraią. Nie trzeba 

І Ш więc pozwalać tak wczesnego wylotu: 

a owe nieszczęśliwe pozbierają fię w pudełeczko 

, i zaniefmne do letniey izby pospolicie 

ożyią: Jeżeli wiec naftapi czas piękny , puszcza 

eię wolno , a do ula swoiego trafią: albo zaniosą 

fię do ula , i wpuszczą. 

302. Może. to bydź, że fię w ulu z.\mnoży rożne 

inne robactwo ; któremu Pszczoły nie mogąc 

dać rady , altio gin^ć muszą, albo ul opu- 

szczaią. Dzieie fig to z niezachowanego ochę- 

doftwa w pafiec* , lub około ulow, którego nigdy 

zaniedbywać me trzeba. 

S« 2- 

0 Nieprzyiacicłacb Ftxcxôî. 

303. Pszczoły tak wiele matą nieprzyisdeł 

czuwaiących oa fiebie, którym ftaią fię ofiarą 

pożywiania , albo same , albo ich praca: że gdyby 

nie wielość ich pochodząca z wj«],ki%y liczby 

co rok się rozmuażaiącey , pewnieby i Pszczół 

nie ftało. Prawda , że trzeba rozrządzeniu 

przyrodzenia swą drog'e zoftawić: aie też i to 

prawda, że ils można, uszkodzeniom zapobiegać 

należy, 

304. Mówić tu tylko będę o Nieprzyiacio- 

łach pafiekowych: a zmtym Niedźwiedzie , Kuny 

, i t. à, zoftawui^ przyszłemu Rozdziałowi.

ROZDZIAŁ У, 

Nieprzyjaciółmi więc Paiieki są , albo z wierzę« 

ta , albo Gad f alboji też rożny inny Owad. 

305. Z pomiędzy zwierząt » są szczury i myszy. 

Trucizny na i»ie nie życzę w psfiece roz-r 

flawiać , mogłaby fię z jakov/ey okoliczności ? 

podobnę Pszczołom. INaylepsza rzecz bfdzia 

ani w pafiece , ani w blifkości nie utrzymywać 

nic, coby mylwm mogło bydź zanętą: ß^d i dar 

chy słomiane na pafiece nie są dobre. Myszy 

już fię znayduiące wyłowić trzeba połapfcami. 

Wrefzcie myfzy zimą więcey szkodzą Pszczołom 

, iak i a tein , dlatego prócz innych przyczyn 

. aa zimę wyloty ulow ścisnione być maią. 

306. Z ptaftwa , Pszczołami żyią Jaflcołki * 

Sikory , J3nc«any , Dzięcioły i Żołny: nietyłko 

więc od paiieki odftraszane bydź maią, ale nad- 

to , gdziekolwiek się ich gniazda zn»ydą , wygubiać 

îe należy. Na Ukrainie ptaki Szczury 

zwane, nay ^іесеу Pszczół gubią, a u nas Żołny: 

i niektóre rak są zuchwale , że ąż do ułów 

przylatuią , i dziury w nic-h ćzynią. îîe przy-? 

leci Żołna do u!a > gdy fię pr2-y wylocie powiesi 

sztuczka czerwonego sukna. 

307. G«d różny szkodliwy, jako to: W ęże, 

Jafzczurki , Żaby , *by fię blifko psfieki nie 

utrzymowały , nie pozwoli łię osobliwie przed 

pafieką rosé trawie, Jak pafieka wewnątrz, tak 

znaczna część ziemi koło niey , powinna bydź 

czyfta, i ieśli bydź może, uklepana. 

30g. Zpomiędzy Owadu szkodliwe są mrówki: 

tych bIifkje kopce wygub ć fię mogą sposobami 

w Tomie I. o Roślinach opisanemi. Daley 

są Trądy, Szerszenie, Bąki, Osy , które 

napadaią Pszczoły , i jrniod im zabierają ; tych 

gniazda, osobliwie w b 1 i jfk o ś с i , wygubiay , 1 

przeciwko nim -, osobliwie w Sierpniu , wyloty 

i


îlow ściaśm ay , aby fię Pszczoły îepiey bronię 

mógł Szkodzą i paiąki , w których fia- 

tkstch Pszczoły więzną: wiec ie zawsze wy- 

m iatay. 

309. Nidewszyftko najszkodliwszy ieft ре» 

л ѵ п у gatunek Zanocn.c, w próżnych komorkach 

plaftrow fię wylęgający. Dopóki Pszczoły są liczne 

i silne , robaki ich z komórek wy włóczą: , 

jeżeli zaś nie ctore robaki im na dno upadną , 

te *ig kryią~ w szparach w cho uią Daley , a 

daley złe t o g ó ie wziąć może: Poczwarki nie- 

iakąś przędzą pSsfôry powlekała , iż czeftokroć 

Pszczoły z ula uftgpować muszą. 

310. Zapobiegając temu złemu, słabe pszczoły 

wcześnie ratować trzeba, naprzykład prżei 

złączenie z dobrem«: Ule lig opatrzą, aby nie 

zaciekały: plugaftwo na dnie będące zmiecie 

sie , chociażby co trzeci dzień : Uie nie pobawią 

fig wielkie, aby Pszczoły wszędzie być 

mogły. Poznawfzy wcześnie, żc takowa Za- 

nocnica zwykła koło ula latać ; poydf, ze świecą 

w wieczór koło ula, a podług- swego zwyczaju 

połeri na płomień , i spali fig. Lscz ié- 

zeli złe iuz bardzo górę wzigło , nie inasz lepszego 

sposobu, iak Pszczoły przepędzić do 

innego ula. 

311. Nakoniec świnie są wielkiemi nieprzy- 

iactołami Pszczół ftąd , że im są nitóznosne do 

cierpienia; tak dalece, że gdzie czgfto prze- 

bywaią y Pszczoły ze wszyftkim uftąpić są gotowe. 

Frzeftrzegać wiec należy ? aby w Mi- 

ikości bywały. 

432

1 6 6 ROZDZIAŁ V. 

S- 3- 

0 Rozhoynîczycb Pszczołach, 

312. Pszczoły Rozboynicze, są owe, feto?e 

siapadaiąc cudze ule , miod zabieraią, i mogą 

bydź zgubą całey pąfiekt. Nie ieft to 010- 

bny gatunek Pszczół: każde bowiem takiemi 

йас fig raogą : ані takiemi są z przyrodzenia , 

ale ftaią fię takiemi przez złość, albo przez 

ąsztukę właściciela: żadne oraz Pszczoły zrabowane 

bydź nie mogą, chyba dia niedbalftwa 

Dozorcy. 

313. Przez złość może sie ftać właściciel 

przyczyną rabunku ; daiąc umyślnie swoim 

Pszczołom owe posilające łekarftwa, albo miodem 

z gorzałką napawając; przez niewiado- 

eaość , czyniąc to dla dobra swoich Pszczół, 

bez oglądania fie , ze mogą bydż w blifkości słabe 

f którym szkodzić mogą. Im bowiem Pszczoły 

silnieyszemi fie ftaią, tym raźniey wszędzie 

miodu szukają , i biorą gdzie go łatwo znaleśó 

mogą. 

314. Dam tn przeftrogę, c© może bydź przyczyną 

zrabowania Pszczół, i iak ztpobiegać zrabowaniu 

, aibo co czynić z temi, które są zrabowane. 

Po tym podam sposoby poznania, fltąd 

oiogą bydź Pszczoły rezboynicze , i iak oduczać 

tego narowu. 

315 Czeftakroć sam właściciel przyczyną bywa, 

że iego Pszczoły mogą bydź zrabowane. 

Nie będą one zr#bo\vsne, teżeli będą w ulu 

liczne i silne: lepiey zatym; mieć 10, u ów dobrych 

, i».k 30. słabych. Pszczoły zawsze fi

A3' 


ииаіаіу; trzeba fię wiec dopatrzyć , aby wfzy- 

ffckie inne dziury cio uia zawfze były zamazane. 

516. Karmieni«: nifeoftróżne n* wios»e pospolitą 

bywa przyczyny zrabowania: w wieczór fig 

wi^c tylko karmić bedzie, a na dzień iif naczynie 

wytiuie , i zawfze fię wyftrzegać , aby nigdy 

miodem koło ułów nie kapar , ani zoftawiać, 

coby miodem p»ch»ęio. Daley ieszcze i owe 

Pszczoły mogą bydź w jefieni zrabowane , które 

fie prz -z zbytnie roienie wyngdznily , ieieli fig 

im próżne części z pod uia nie z&biorą. Ntko- 

niec , kiedy fie Pszczoły karmią , zaraz po podbieraniu 

y \ kiedykolwiek Pszrzoły mało miodu 

na kwiata h nayduia: nie ścieśmć wtedy wylotu 

, teit to chcieć, «by Pszczoły były zrabowane. 

317. Zapobiegając wigc takowemu nteszczę* 

ściu , zaehowuy te przepisy , ktdrem iuż po* 

dał. Jeżeli przecież mimo wszslkiego fbirama 

poftrz«ż isz «lady bakowego napadania , wylo^ 

ty wfzyftkich ulówr w wieczór pozaftawiay zasuwkami: 

rano obarzysz gromadnie przylatu- 

iące rozboyniki. Masąc więc na sobia kapę , 

broń im do ula przyfłępu gę$ą zieloną rózgą: 

я wiedząc, że nie mogą wniść, polecą w pole. 

Wypu ść potyca swoie Pszczoły , wyloty 

ciasno odsunąwszy , i ni# zaniedlbuy podobney 

ftrazy , aź do zupełnego łispokoienia. 

318, Jeżeli zaś ul iuż ieft znacznie zrabowan 

y, iż mu takowa poaioc nic nie nada , ni* należy 

fig bydź porywczym do wy gub is nia Pszczół 

rozboyniczych : mogą te bowiem bydź twoie 

własne, albo o tym nie nśewiedzącego sąfiada, 

które przez ftaranie poprawić możną. 'T rzęsą 

naypierwey dowiedzieć fię , czyi.e to są 

Pszczoły , tym sposobem: 2afławszy rozbeyni- 

у/ ulu zasuń wylot , i przid (wylotem ną>yp

абЗ 

ROZDZIAŁ У. 

popiołu, »le nie maki: przetrzymawszy nieco,, 

otwórz wylot , cudze Pszczoły naypierwey wyleci 

y te poznacz, czyli potrzaśniy tymże popiołem. 

Tak uczyń kilkakrotnie przez dzień. 

319. Tyta czasem przypilnuy tak w własney 

psfiece, iako i w cudzych , do ktorego ula wchodzi 

popiołem znaczone pszczoły , aby były poprawione. 

Jeżeliby s^fiedri tak byli nieużyteczni, 

iżby ani przypilnować chcieli, ani pozwolili; 

po uczynionym oświadczeniu , można 

przyftąpić do wygubieni» tym sposobem. ЛѴ 

wieczór późno wfzyftkie ule w psfiece zasuwkami 

wylotów pozamykay: Ul zrabowany prze- 

ftaw na inne mieysce , a na mieyscu iego poftaw 

ul pufty , a w nim na naczyniu miod 2 drożdżami 

pi w ne mi zmieszany. Przylecą rabowni- 

cze Pszczoły , mniemaiąc , że wchodzą do dawnego 

ula, a wnosząc do swego ow£ mięfza- 

ninę » śmierć sobie przyśpieszą- Trzy poranki 

naydłużey to czynią , ul rabowniczy że 

wfzyftkim zginie. Arszeniku na to zażywać nie 

życzę , miod bowiem z ula rabowniczego szkodziłby 

ludziom. 

320. Czyli to u sumiennego sąfiada , czyli w 

własney pafiece aa oduczenie rabowania,pfzczo- 

ły takowe poźno w wieczór zasuwką pozamy- 

ksy , ile że naypoiniey latać zwykły: przewieź 

potym na inne mieysce przynaymniey dwie 

godziny iazdy odległe, І poftaw iechorbżby 

w pasiece inaey , a narowu swego zapomną . 

i na zimę znowu z niemi do domu powrócić 

można. Owe zaś zrabowane Pszczoły przewieź 

także na inne mieysce, ale tylko na pół 

mile drogi ; zoftawiatć zaś bez przerwania na


sJawnym mieyscn , byłoby to zach§cać îmne 

Pszczoły do rabowania. 

321. Można sobie ieszcze i pożytek исгуніб 

z cut.izey złości , iezęli sąsiad około swoich roz- 

boyai zych Pszczół niechce mieć {brania. Ul 

zraoowany zamknąwszy przenieś daleko , a na 

iego mieyscu poftaw mny j z przyprawioiiemi 

do krzyżownicy plaftrami , iak sig o sztucznym 

rozmnożeniu napisało. Wylot ścieśniy , i wsadź 

turkg ukośnie w gorg , aby żadna Pszczoła na- 

źai wyleść nie mogła. Przylecą: właz§: utra- 

ciwfzy nadzieię wyiścia, o wyłeżeniu matki 

pomyśl). Po dwu dniach ten ul zawieź na mile 

drogi , i picr^fzy raz w wieczór pozwol im 

wylotu. Tym sposobeoa złe Pszczoły й а я ^ fig 

dobremi. 

$: 4. 

Ö Chorobach Pszczółki leczeniu. 

322. Nim do chorób Pszczoło wych przyfi:^- 

pię , pserwey namieme o sposobach zapob ega- 

iących chorobom , i Pszczoły1 wzmacnia ących. 

Lecz abyś to pochrześ mtńfku , i dobrym su- 

mnieniem czyml , dopo linam się o zachowanie 

tych warunków: abyś takowe zapobiegaią- 

ce le к ar ft wo ftawiał do nia w wieczór, а гаяо 

zabierał: abyś, gdy to daiesz, swoich pszczół 

nic wypuszczał prędzey z uh , aż koło 10. przed 

południem: abyś wszyltkie s$fiedzkie paüeki do 

podobnego dawani» tegoż czasu zachęcił. Tego 

ieżeli nie zachowasz , twoie Pszczoły wprawdzie 

uczynisz przedziwne, ale sobie możesz 

zaszkodzić na stawie , gdy cię za czarownika 

poczytaj: a zawfz$ obciążysz sumnienie , kiedy

ROZDZIAŁ V, 

tym sposobem wfzÿftkie Pszczoły sąfiedzkii 

wygubić mażesz, którę tego nie zażywaj, 

323. Weźmiy kwiatu bisiey Koniczyny , liści 

Rozmarynowych , Tymiaakuwych, Maiersmo- 

wych , Szałwiowych , Rożowych , Meiissowych^ 

i Kadzidła? utłucz na proszek: zmieszay z miodem, 

i odrobiny słodkiego wina, albo nic^yirt 

nie zaprawney gorzałki. Na wiosnę, co czwarty 

dzień w wieczór kilka razy dasz każdemu 

ulowi po pehiey łyżce pospolitsy ; ftawiaiac dö 

ula. ]nni przydtią odrobiuę czosnku. 

324. Teraz do chorób przyftępuię. Wszyft- 

kich w szczególności wyliczać nie myśl g , gło- 

wnieÿszych przecież i szkodliwezych nie opu* 

szczę. Na#amprzód pisze się zowemi, ktorzÿ 

karmienie wiosnowe pszczół za żrzodło wielu 

chorob poczytują. Pomiarkuy więc chciwość 

•w podbieraniu , abyś karmie nie był przymuszony. 

Powtóre : ieżeli kiedykolwiek tak Щ 

zamknięte, iż ale wolnego powietrza nie ma~ 

щ , zaduch i para prędko ic gub ą. 

225. Gdy fię rufzą na w iosuę , a potym naglé 

znaczne zimna przypadną , traiia fię , że fig fku- 

piaią, i na Kupkach marzną O i takiego przypadku 

przygotuy sobie wcześni* rzecz naftę- 

puiąca, Weźmiy Badvanu za kilka groszy, potłucz, 

naley poł kwarty wrzącey wody , niech 

tak ftoi oakrywfzy przez 12. godzin: przecedź » 

przymiefzay poł funta przasaego miodu , i szu- 

muiąc smaż nieco na węglach. -W potrzebie 

przewróć ul, i wziąwszy tey mieszaniny trzy 

łyżki , pokrop Pszczoły: zasuń zasuwki , zanieś 

do wolnego zabudowania. Jeżeli złe nie 

ieft dawnieyfzö nad trzy dni, ożyia Trzymay 

w zabudowaniu, karm miodem, aż fię ociepli/ 

wtedy do pafieki zaniehesz.


271 

326. Z pomiędzy właściwych chorob f n»y- 

szkodliwfza ieft śmierdząca zgnilizna w pla- 

ürach. ZU to z dwoiakiey pochodzić może 

przyczyny: naprzód ł kiedy w Jefieni lub na wiosnę 

Pszczoły nie obumarłe pięknych diii nie będą 

wcale wypuszczone: wtedy bowiem ,żywi§ 

fię , a nie magąc gnoiu swego uprzątnąć z ula> 

mulzą nim kalać plaftry w ulu. Powtóre, gdy 

miodu gdzie zachwycą z mąką , i do komorek 

przyniosą,albo same mąką potrząśnione, naprzy- 

fcładl będąc blifko młynów, włażą w komórki: 

ta mąka pewną tam zgniliznę sprawi. Jeżeli 

niektóre tylko komorki tak są zarażone, te fig 

mieysca wyrżną: lecz iezeli złe górę wzięło , 

elbo Pszczoły dobre przepędzą fig do innego u- 

la, albo słabe podzielą fie miedzy inne. 

327, Szaleńft wo, ieft «horobą gubiącą b$z ratunku. 

Chciöli niektórzy mieć za znak poprze* 

dzaiący, kupkę żółtych włosów na Pszczół gło* 

wie, ale błędnie: Pszczoły bowiem z takowym 

czubem fię trafiaUce , pospolicie bywaią spo- 

koyne. W tey zaś chorobie wypadatą nagie z 

ula: są nader zioś 1 wc: nie powra, aią nazad , 

kręcą się i zdychaią Złe to po hodzi ftąd, kiedy 

Pszczoły przynoszą miod drożdżami аз rozboy- 

niki zaprawny , i plaftry nim zarażaią Jeżeli to 

niefzczęścic ielzcza me wsz- ftue Pszczoły spotkało 

) zdrowe ezśmprędzey fię w inny ul przepędzą. 

32$. Jeżeli się zdarzy widzieć na plaftrach , 

a osobliwie na wykocie , materya czerwona na- 

Jkształt krwi: ieft to ich gnoy , i choroba szkodliwa 

, któiâ biegunką nazwana być może. Pochodzi 

od wislkiey słoty, od zaziębienia, i zbierania 

miodu na Roślinach iadowitych. Na to 

wiźmiy par^ łyżek czyftego.miodu; połowg ftar- 

A A

R O ZD ZIA Ł VI. 

te y gałki mufzkàtoweÿ, Bobrowego ftroiu wielkości 

ziania grochowego , i pare łyżek ft'udzicn- 

йеу wody: pomieszaj, i wftaw w wieczór do ula; 

ROZDZIAŁ VI. 

0 Barciach. 

^ç.IJÀ rcie są pomieszkania dla Pszczół nie* 

*• * ruchofpc , poczynione w żywych drzewach 

w lasach rosnących. O tych pisząc powiem 

o ich pożyteczności i zapomożeniu: o ich 

utrzymywaniu i rozmnozeniu: i t, d. 

0 Pożytkach Barci , miejscu na ńi&, i ićb 

ut< zymywaniu 

330. Z-ale sie, że Barcie leśne nierównie* 

są pożytecznieysze nad ale w pali. ( e , a to dla 

słusznych przy с 2>- n- Kto chce , mech uważa, że 

się wierey mtodu doftaie zBarci,iak zrówney 

liczby ułów. Pszczoła bowiem ieflt zwierzątkiem, 

i wolność i nieiaką dzikość lubiącym: 

tey gdy ma więcey w Barciach,i ak w ulach, tymi 

też chętńiey pr&cule. 

33т Po wtóre , w lssie mniey ma rozerwania^ 

gdzie iey ludzie rzadko kiedy będący , aie 

przeszkadzaią: ani same wiatry tyle iey tam dokuczyć 

mogą ? proc/: innych przypadków : ma 

tam właśnie przyrodzeniu swemu dogodne mieszkanie. 

Potrzecie, mniey maią wlesie szkodzących 

nieprzyjaciół. Pocz warte , żyiąc wolniey, 

mniey chorobom podlegaią. Pop.ąte w wieklzym 

okręgu maią wigcey roślin miodowych 1 wo*' 

iko-

О Р SC ZOLACH. 273 

ikowyrh. Poszofte , Pasieki i zabudowania nie 

potrzebują. Makoaiec zdaie się, że nrrniey fta- 

rania ludzkiego wymagaièç. 

33г. Nie wszędzie są lasy; gdz-e są , aby 

Barcie były pożyteczne; oglądać sie trzeba na 

mieysce , gdzie być maJą; ns drzewa, w kto-4' 

rvch być mśią^ 82 rośliny pobliższe , i spo- 

sob ich utrzymywania. 

333. Co do mieysca , nsmieniłem iuż, że są 

lasy , ale і а к і г ? Lasy dla Barci nie ш а і д by ź 

suche , w którychby żadne niższe nie rosły rośliny 

: owszem, ieżeli nie wszyftkie, to przy- 

naymniey znaczna część tych zimydow ć s ę powinna, 

ktoré s;g daley wymienią. .Lasy maia 

być wysokie, aby Barcse miały zasłonę, wiec 

się nie zdały zarośie : drzew*, przynaya>hiey 

niektóre, maią bydź znacznie grube, w których- 

by sie Barcie wycinały. Woda gdziekolwiek 

w lese ma s;e znydować, bez niey bowiem 

Pszczoły ste oie ob^ydą Las nie powinien być 

zgorzyfty : a ieżeli takim ieft , z półnócney ftro- 

ny, żadna B31Ć długo sie nie powiedzie. 

334. Drzew a na Barcie powinny bydż znacznie 

grube bez gałęzi , a £ do znaczuey wysoko/ci. 

Bezgałezij&ość częścią dlatego śeft potrzebna, 

aby barć tym dofkonaley mogła bydż wyesęta: 

częścią , aby niedźwiedziem i kunom trudniey- 

szy był przyftep. Naylepsza ieft sösnina, byleby 

nie zbytme smolna, a naypodleysza dębina: 

ile że w niey Miód łatwo Ikwaśńieć może. 

335. Namieniłera , że lasy powinny mieć 

Pszczołom pożyteczne rośliny: z tych iedne są 

drzewa i krzewy, drugie zioła. Między drzewami 

liczą się: Lip», Sosna, Sr.akłak, Kruszyna, 

albo Wilczyna, Osin«, Topola, Wiąz, Klon, 

Jesion , I wina, Między ziołami są wszyftkie w 

S Tom If' 

. . ' ,

ROZD ZIAŁ VI. 

trawnych lasach rosnące, я osobliwie wrzosy. 

Jak zaś naygłowiiiey oglądać sie trzeba na bli- 

fkie wrzosy dla pożywienia iesiennego , tak 

oraz na obfitość Wilczego Łyka, Miodunki, 

"Sosenkow, i inne rośliny wcześni« kwitnące, 

dla pożywienia Pszczół wiosnowego. 

336. U nas pospolicie tylko właściciele lasów 

Barcie utrzymuią: niech mi przecięż wolno 

będzie powiedzieć, że ani im w szczególności, 

ani Kraiowi w powszechności, z obfitości Miodu 

i Wofku, tyle ßad nie wypływa pożytku, 

ileby wypływać mogło. Bartnika na to cho- 

waią; ale las ieft bardziey oddalony od oczu 

Ptna , iak pafieka : ale Barć ieft wysoko na 

drzewie, nie możeż bartnik czynić co mu fię 

podoba? Daymy to, ze ieft wierny : я możeż 

być na każdy cza* wszędzie w rozległym l e f i e ? 

wiele tym czasem roidw uciec, wiele Pszczół 

szkodować i upaść może. jeżeli się więcey ludzi 

do tego chowa, to im więcey na nich ieft 

nakładu, tym % bardziey umnieysza przyszła 

z Pszczół korzyść. 

337. Muie fie zdaie, że przykładem Niemieckich 

w tey mierze Towarzyftw, mcżnaby zachęcić 

własnych swoich poddanych, aby sobie w 

lasach Barcie wycinali, lednę z naftępuiących z 

niemi czyniąc umowę. Naprzód, niechay znaczną 

iaką liczby Barci wyrobić każe właściciel 

pod swoim znakiem; każdy zaś Poddany niech 

wyrobi podług upodobania pod swoim znakiem. 

Doglądanie zaś tych wszyftkich niech zoftanie 

przy poddanych. Podebrawszy Miód, uczyni 

fie podział iego tak na właściciela , iak na poddanych 

, z tą różnicy że, ieżeli rok nie był 

zły.* ieżeli z przeszłego roku nie zoflało bardzo 

wiele puftych ulow Pana: z podziału u 

( .4 ■ ■


czynionego пз Barcie stare i młode , Pan na 

wszyftkie Barcie względnie Miod sobie odbie-- 

ra, a poddani tylko względnie Barci mieszkalnych 

i zarobionych. Tym sposobem poddani 

tak dobrze dbać be4 ą o Pańlkie , iak o swoie. 

Domyślać fię tu trzeb*, ii fig to zachować nie 

może wtedy,, kiedyby względem liczby Barci 

poddanych, i u nich nie mało pultych było. 

338. Albo powtórnie igszcze lepiey tak , 

niech właściciel nie ma żadn$y Barci , niech 

wszyftkie należą do poddanych: uczyni się tylko 

z niemi umowa, albo o iaką część nieuciążliwy 

Miodu z każdey Barci, co tu ieft sprawiedli wiey, 

iak z Ulow: albo o pewny pieniężny czynsz Na- 

mieniłem o umowie nieuciąźliwey ; inaczey fię 

bowiem do tego ni© zachęcą: a im więc. у fię eh 

zachęci, tym więkfzy wypływa pożytek dla właściciela. 

3 3 9 . Po uczynionych w tey bierze ufôawach 

przeciwko Іѳгі ftwu.niedbalftvvw i ofzukaniu itd. 

każdy widzieć powinien wyoikaiące ftad pożytki, 

Nie trzeba nukłssdu na bartników, bo to, co fię 

bierze, ieft iuż czyiłą korzyścią. Im więcey ludzi 

do tego należy, tym prędzey którykolwiek z 

nich poftrzega potrzeby Plzczot, ftąd fię zapobiega 

wcześnie ufkodzenmm, i pożytki fię powiększała: 

na oszukania ieft boiaźń kary, a tajemnica 

ukryć się nie może między wielą, zwłaszcza, źe 

tu o wspólną rzecz idzit*. Każdy znich o wszy- 

ftkim tak myśli, iakby wszyftko iego było. itd. 

§• 2. 

0 wycinaniu Barci, i osadzaniu w nieb Ptzczoï. 

340. Drzewo iak nayprościeysze wybrane na 

Barć, podług tego, iak iuż wyraziłem, nie po- 

S 2

27б' ROZDZIAŁ VI. 

■winno byc wewnątrz zbutwiałe, a u dołu ma 

by.dź na 3. lub 4. łokcie grube w dysmetrze. W 

pewney wysokości , która nie powinna bydź 

ani wyższa ani niższa nad łokci 6. obierze sie 

mieysce dla wycięcia Barci, na ffcronie drzewa 

mie.izy wschodem Słońca i południem. 

341. Ten , który ma wycinać, albo fie przyczepi 

zwyczaiem bartników , albo sobie uczyni 

iakowe rosztowanie. Barć nie powinna' bydź 

dłuższa nad dwa łokcie: odznaczywszy ią wiec 

sob?e , wycinają toporkiem i dłutem, я potym 

osobnym do tego narzędziem, aż do nulcżytey 

głębokości , która poł łokcia, i 3 cale przewyższać 

nie powinna. Ku wierzchowi w Barci 

daie poprzecz-ną ławeczkę, do której Pfzczo- 

ły robote przyczepić rwaią. Do otworu Parci 

przyprawia szczelnie zamykaiącą defkę , u- 

nas Dłużniem albo Dłużcem zwaną, ktoraby podług 

potrzeby wyięta być aaogła. Wylot dla 

Pszczół nie date fię w Dłużcu, ale koło niego w 

drzewie. Jeżeli drzewo -ieft zdolne, można w 

iednym dwie Barcie wyciąć. Są przykłady, że 

ieden Sas 5. Braci przez dzień wyrabiał. 

342. Takowe Barcie wyrabiają się w Wrześniu 

i Październiku, Lutym i w Marcu , i zofta- 

wuią fię otwarte aż do Maia. Wtedy dopiero 

zamykaią fię, i obwiązują w około drzewa ?ielo- 

nemi gałęziami, wylot tylko zoltawiwszy. 

343. Może komu przypadnie na myśl, osobliwie 

gdżie lasy są nieco przylkąpe , że wycinanie 

Barci ieft zgubą drzewa, a ieszcze tak 

zaacznegO; iakie do tego ieflr potrzebne. Prawda: 

że zacinania takowe u dołu drzewa mogłyby 

mu iakową przynieść fkazę : ale w tey 

wysokości, w iakiey się wycinają Bsrcie bynay- 

mniey nie szkodzą. Są przekłady, że się Barć 

/


w zdrowym i żywym drzewie , aż do wnuków-, 

1 daley doftawała, a zatym ioo. i więcey lat 

trwać otufiala. Ani się też drzewo psune ćo 

innoy iakowey zdatności, k ie d y cześć pod B arcią 

najznakomitsza sie zpftaie. Ale ktoby sobie 

życzył Barciowe drzewa ścinać, które corocznie 

przynosząc pożytek, w czasie nierównie 

nad swoię wartość sie opłacaią? 

344. Teraz idzie tylko o to, iakim sposobem 

sprowadzai? się w początkach Pszczoły do wyrobionych 

Barci, jeżeli iuż w lcsie są iak»e d 

wnieysze : i chociażby nie było w umyślnych 

Barciach, to się przecięż znaydować mogą zkąd 

2 biegłe po dziuplach itd. tych same roie pcofia- 

daią, zażywaiac sposobu, który się daley opisze. 

Jeżeli *ię na to nie można spuszczać, albo dotąd 

Pszczół żadnych w lesie nie masz : osadгц się w 

Barciarh roie młode pasieczn®, albo dobrowolne, 

albo przez sztukę uczynione. Matka osadzi 

się w mateczniku, dopoki Pszczoły o m ieszkaniu 

swoim nie ubezpieczą: i zawsze to zachować 

trzeba, aby nim się osadzą, Barć należycie 

wyohgdożyć , i osadzonym przyczepić na 

początek z parę plaftrow Miodu. 

345. Dobrze ieft, gdy się barć wewnątrz znacznie 

wytrze Melisą, lyiaiąc osadzać Pszczoły 

, oglądać się trzeba, aby się to działo w "czasie, 

kiedy drzewa nayobficiey kwitną, i V czasie 

dni ciepłych i pogodnych : tak zaraz robotę 

raż o rozpoczynają. Gdy się iuż do roboty 

wezmą, Matka się uwolni zwiezienia, : tafc 

się zoftawią aż do Jesieni. Pierwszey jesieni 

nie trzeba ssę koniecznie spodziewać pożytku, 

ani na to bydź chciwym: owszem im le- 

piey się zoftawią z początku, tym poży teezniey* 

szę na dai będą. 

A Ą M , . 1 С ■

ROZDZIAŁ VI. 

§ 3- 

0 rotach lewych i podbieraniu Barci. 

346. Pszczoły leśne wtedy się roią , kiedy i 

dobrowolne w pafiekach wyptdaiące Roi« : czs- 

sern do tego są miefiące : Czerwiec i Lipiec; 

wtedy przypilnować rnożna? aby Role gdzie fię 

czepiaiące mogiy być ułowione , i osadzone. 

Tab: IV, F^g: 6, ieft wor do zbierania Roipxv, 

który stę i do pasieki zdać może. Wor ten cc, 

jefł u spodu zawiązany: wierzrh iego h. ieft 

os«dzony w drzewo z rekoieścią do trzymaaia, i 

ma otsver czworogranisfty. С k ła długość wynosi 

około dwa łokcie 

347. Gdy fię Pfzczoły zgarną? (luli fię wierzch, 

i zaniosą fię do Barri: tam spod odwiązawszy 

w Barć fię końcem wsadzi, a Pszczoły same 

wynidTą. Widzę ia £e trudności , które tir w lasach 

zachodzić mogą: czybż możne zawsze być 

przy tomnym ? czyliż każdy ma sposobność czepiania 

fię po drzewach sposobem Bartniczyin, 

k?edv Pszczoły leśn« pospolicie wysoko osiada- 

ią? Podam więc inny sposob doświadczony, 

ktorego zaży wsiać, Pszczoły same bez lüdzkiey 

pracy w Barciach i Ulach »siśmaią: lecz to sobie 

wymawiam, aby wyiawioita taiemnica, nie 

była złośliwie zażyta, na przeprowadzenie do 

siebie Pezrzół sąsiedzkich 

348 Weźmiy kamfory kwintle: S. Jańfkiego 

ohieba ( są to ftrąki, które się z Turecczyzny 

przywożą ) kwintle: korzenia Lukrecyt pól- 

kwintlę ‘^Bobrowego ftroio pół kwintle: Hany- 

źu naft nia kwintlę: Goździków kramnych к wintlę: 

Muszkatowego kwiatu 11. granów, korzenia 

Aloesu kwintlę : korzenia ziela Barszczem


zwanego pół kwintîg: białego Imbieru kwintl§:. 

Muszkatowey gałki dwie kwmtle : Kopru nasienia 

kwintle, i korzookow cukrowych (ieft 

to włosczyznj w ogrodzie ) kwintle. 

349. Potłucz , pokray, pomieszay, i mocz w 

wodzie ftudzienney przez godzin 24, Odley 

wod$ , a na te rzeczy w (klannym naczyniu naley 

z garnisc pospolitego Wina białego: zatkawszy 

niech sig na słońcu diftylluie , ж Wino 

wszyftkę moc wyciągnie. W potrzebie do 

wymazania Ula bardzo mało się odlewna, wiele 

bowiem zszywać nie trzeba: з wpuściwszy kropelkę 

balsamu, naprzykład Peruwiańfkiego, pomiesza 

się z mnieyszą połową przasnego Miodu. 

Ta zaś mieszanina, i do ro lat bez szkody zachować 

się może. 

350. Chcąc tę essencyą obfitsza ieszcze i doskonalszą 

uczynić, nazbieray kwiatu Pomarańczowego, 

lub Cytrynowego garść: Tymianku, 

Lebiotki, Bobkowych liści, Bazyliki, Kopru 

włoikiego, Lawendy, po garści, pokray drobno, 

■włóż w garnek polewany, naley brzeczki biav 

łego piwa, a naylepiey pszennego, nie dopełniając 

garka: zalep wierzch , niecla tak ftoi, i kiśnie 

dni kilka. Moc wsiąknie w brzęczkę, którą 

czyfto zleiesz, a ieźeli zioła ieszcze pachną, 

naleiesz świeźey brzeczki. Do takowey brzeczki 

zbney trzech części , przydasz pierwszey 

essencyi tylko część iednę i zachowasz, maiąc 

przy zażyciu zmieszać z Miodem. 

35г. Dwoma tygodniami pierwey nim się 

Pfzczoły roić zaczną, wychędoźy wszy Ule, płatkiem 

maczany* w tey mieszaninie wewnątrz 

i/.e wymsza; 1 lepiev być w mazaniu Ікзрѵя», 

tego, iezeîiby w ieduym roku Pszczoły nie o>

R O Z D Z IA Ł VI. 

fhdły, drugiego ieszre roku mazać nie trzebs: 

ik że fię mor doftateczna zachowa. Po пдmazaniu 

, Barć sie ziwwii zielonemi roszczk^mi 

obwi^że, wylot tylko wolny zoila w i wszy, które 

nie prędzey się odrzucą , aż się poÜrzeze, 

że Pszczoły osiadły. 

352. Dalszego pielęgnowania Pszczół w Barciach 

można mieć wzor z tego , co się o Pa- 

sie£owych napisało. N e wszyftko tu przecięż 

czynić można: w wielu okolicznościach można 

sobie poftąpić’nieiakim podobierift wem : a 

memaio trzeba zofîawié samemu tylko przyrodzeniu 

353. Mówmy tera? o podbieraoiu. Podbic- 

гац się pospolicie w Jesieni, co przecięż Barciowym 

nigdy pożyteczno być nie o«oże. Tymfpo- 

sobem odbiera się im na zimę ov o ubt\zpte zenie, 

które тзіа z przyrodzenia, a chodzić koło 

ciirh prze? zimę, iî»к koto pasieko.wyeh', nie 

potrafisz. Nie obawiay się ,• aby przez zimę 

wiecey iak zwy-zaynie M-io0u w v potrzebować 

miały: tyle naydzlesz ns wiosnę, iie w iesieni 

rozumnie zabrać mogłeś , a do tego bedziesz 

Pszczoły miał bezpieczne. jGdybyć ie tam przyszło 

karmić, czy moglżebyś zachować wszy- 

ftiue potrzebne przepisy ? 

354. Na zimę tylko opatrz , i ubezpiecz wszy- 

flko należycie, a na wiosnę pięknego dni*, 

kie iy nay pier wiszę drzewa obficie zakwitną, 

podbiekay tym fpofobem. Jednego roku zabierz 

część z jednego boku od głowy , aż na doł: 

drugiego roku , tak uczyń z drugiego boku : to 

gdy zachowasz, nie ftaną się piaftry nigdy fta- 

rvmi. Po odebraniu zamaża się , i pozatykaia 

wszyftkie szpary, wylot się ścieśai, 3 w kilka 

dni potym dopiero się podmiecie.


3* 4 * 

О uszkodzeniach Pfzczót leśnych. 

355. Moza* mowie w powszechności , źe 

Pszczoły leśne trwalsze są nad Pżs erzne , ile 

wolniey żytące w swoim przyrodzeniu, do wlzel- 

V ich niewygód bardziev przyuczone , i mniey 

cd ludzi pieszczone. À z a tym Pszczoły le?ns 

mniey chorobom podlegaią albo przynaymniey 

przez trwałość przyrodzenie łatwity się ratoią. 

Kiedy przecież iaka między niemi pokaże się 

choroba, ratować można sposobami, które opisałem 

dla Pszczół pasiecznych. 

35^>. Sarae rozboynicze Pszczoły nie tak prędka 

si^znayda w lasach. Ku dv bc wiem w pi- 

siekach.znaydtrą sdę rozboie? jeżeli oie w te» 

dy , gdy mało maia w blsfkosci kwiatów do zbie- 

. rauis? W pasiec ; rabuią na wiosnę» w lasarh 

ч tedy maią dość roelin wrześnie kwitnących: 

rabuią ku końcowi Sierpnia, w lesie wtedy 

wrzosy obficie kwinąć poczynaią. Dotego 

barcie są rozproszone , nie tak łatwo rozboyni- 

ki się dopatrzą- Wszakże ieżeliby się trafiło : 

zażyi^ się na to sposoby przez wzmocnienie 

własnych Pszczół, przez ściśnieme wylotu: owe 

zaś proszki it.d . które wie u nieumiejętnych, 

bartników za ffruteczne udaią, są tylko prawdziwym 

oszukaniem. 

357. Pszczoły wprawdzie leśne wiele tych 

nieprzyjaciół nie znaią , które szkodzą pasieko- 

wym : lecz na to micysce maią inne. Żaby, 

myszy, szczury , jaflkółiii, nie sz.kodzą im tyle: 

paiąki, zanocairs, dzięcioły, żołny, są i tam 

pospolite: orzechowki , sóyki, są im szkodliwe; 

a nsyszkodliwsze niedźwiedzi^ i kuny. 

' i ' ; -

ROZDZIAŁ VI, 

358. Co względem innych nieprzyiacioł czynić 

trzeba, iuż napisałam, tu tylko podam sposoby 

na łowienie niedźwiedzi i kun. Naprzód, 

obscz Tab: IV. Fig: 7. przy wiąż kloc należyty c. 

iako widzisz , tak ażeby na eznurze «puszczo- 

ву nieco zabierał Barci л, Niedźwiedź gdy polezie 

do Barci у chcąc sobie przeszkadzamy kloc 

uprzątnąć, trąci go od siebie: ten padaiąc na- 

2ad trąca niedźwiedźiaj Co gdy sie dzieie, 

niedźwiedź z niecierpliwości trąca gwałtow 

n ie j, i kloc też gwaltowniey padaiąc na nie- 

ga, zrzuca go z drzewa, i ieżeli pod drzewem 

oflre żelaza w ziemie powbiiane będą, na nich 

sig zabśia, 

3 5 9 . Jeft ieszcze na niedzwiedźie wynalazek 

ïabawn eyszy , podobnież iak® i pierwszy, od 

Basżkierow pospolicie zarywany. Oba z Tab: 

IV Fig: g. w pewney wysokości nad Barcią 

przy więzuie się drąg mocny c. ale sposobny do 

żagięc ia , z jednego konc* profto Barci a. zwiesza 

sie nakształt wagi tablica obszerua b. эіа 

ktoreyby niedźwiedź wygodaie megł siedzieć: 

z tylnego zaś końca , tiaie się znaczny taki 

ciężar d. Pod wiszącą tablicą b. wbiiaią sie w 

siemię długie olłre żelaza, naprzykłaal e. 4 

3 6 0 . Komec drąga c. nagina się, i fi ai barcią 

tak w drzewie osadza,, aby za otwęrzeaiem b*r- 

ci odfkoczył nakształt sprężyny: s tablica b. rowu© 

pod Barcią by dź powinna. Nie iż wiedź gdy 

salezie do Barci y znayduie dla siebie wielką 

wygodę, i sUda na tablicy: i«cz fkoro barć otwiera, 

odfkakuie daleko, i wisi na pawietrzu. Czeka 

więc pomieszany, aż kto przyidzie, i włeb 

snu wypali: albo (koczy wszy pada na żelaza e. 

i z ab ii a się 

3


szkodzące Barciom, wybierz w iakim mieyscu 

dwa drzewa blifko siebie ffcoiąre: albo ieżeli nie 

znaydztesz, znaczne koiy ty«» sposobem w ziemi 

utkwiy. W pewcev dalekości podobnym spo* 

som osadzisz dwa niższe pieńki h. Między te- 

mi drzewami i ріепкаші nmocuiesz шегисЬо* 

ino mocne drzewo, pochyło, Ib. a nad mm drugie 

znaczae ruchome cc W pewaey daiekości 

dasz podftawke d. L z kulką o. za którey padaniem 

upadałoby i drzewo cc. 

3Ó2. Narzędzie to przynaymniey n& kilka ty. 

godni pifrwey powinno być zrobione , nim się 

zaila wi, aby niebyło świeże. Dla wiatru naciera 

się zielem zwanym Mar um verum, albo Ko- 

ciem z:el«m: ieszczę śię lepiey uczyni, gdy za- 

ftawiaiący tymże natrze ręce i podeszwy u obuwia 

nog. Do kulki o. przyprawi sie (tare kurze 

ia e, albo ptak iaki nieco oflkubany : a pier- 

wey po rożnych mieysrach powloką się dnia 

pogodnego, albo mroźnego zaftarzale wnętrzności 

zstiąca, do tey połapki doprowadzaiące. 

Gdy tedy kuna ruszy przyczepione pożywienie, 

podftawka d. I. upada, a drzewo cc. ią zabiia. 

KALEUDAR Z. 

Rocznege okeło Pszczot chodzenia. 

363 YjOrządek całoroczny chodzenia około 

Pszczół, wicie sig ułatwi przez krótkie 

przypomnienie, co sie w każdym Miesiącu 

ma zachować: tym końcem napisanie tego Kalendarza 

przedsiębiorę. A kiedy powszechne 

przepisy шіес mogą szczególne swoi« wypadki» 

przytoczę tu aiektore, wybrane z x'ąg e gospoś 

darftwie pszczołowym traktui|eych*.

u84 KALENDARZ ROBOT 

Styczeńf Lutyy Marzec. 

364. Miesiące Styczeń i Luty , pospoü j8 

jednakowe by wsi) , więc i chodź ni • o \ {> 

Pszczół ieft nieodmienne. Koło pamekowych, 

tego nsy wiecey przeftrzegać trzeb® , żeby nie 

ftaty w Hoieysru ciepłym , aby myszy wylotami 

nis miały łatwego do Ula wmścia, aby g

OKOŁO PSZCZÓŁ. 285 

Jeżeli nie maią pozy wienia, podfiawhy im go. 

Kupuy Pszczoły i przewoź. 

368* W lasach wycinay nowe Barcie, Zakołacz 

cio każdey ossdney Barci , abyś' po ich 

szumieniu poznał żywość, albo iezeÜ są słabe, 

Wcześnie poratował 

369. Trafia^ fig w tym miesiącu, ze i przy 

naywiększey oftrozności , Pszczoły wylatuiąc 

w kłęby sie potym zbieraią , i niby marzną: 

leżeli to złe nie ieft zbyt dawne , możesz 

poratować «posobem, iaki *ię na swoim m iejscu 

opisał. 

Kwiecieńy May, Czerwiec. 

370. Kwietnia początek pospolicie się zgadza 

z końęeni Marc«: hu końf.owi przecież tego 

miesiąca zupełna im wolność dać można. 

Któie nie maią doftatecznego pożywienia, ie- 

szcze dawanym miodem karmić sie maią. Te, 

które są słsbe, miey na oku, ratuy, aby od roz.- 

boyniczych nie były zniszczone Jeżeli ku koń- 

cowi miesiąca piękny fczas posłuży, pamiętay 

chore ratować: ieżeli poftrzeżesz, że którym 

matka przez zimę zginęła > ratuy sposobami 

na swoich mieyscach oplsanemi. Pszczół w 

bl ifkości nie prze$awiay, alezoftaww namiey- 

scn, gdzie przez lato ftać maią. 

371. W Barciach to czyń co i w ulach. Pod- 

imatay ale nie podbieray. Matki się dopatrz, 

czyli gdzie iey nie dofłaie. Jeżelibyś poznał, że 

rozboynicze Pszczoły na nektóre Barcie napadają, 

day słabym nieco miodu przasnego z pro- 

ftą gorzałką. Day wszyftkin> wolność; słabym 

przecigż wylotu nie otwieray.

sS

OKOŁO PSZCZÓŁ. 287 

włóczą: ieft to znakiem głodu i niedofłatku 

Miodu, jakoż nic bardziey Pszczołom nie szkodzi, 

iak częfte zimne Maiowe deszcze; fiąd 

nallepuie czas niemłodo w y , w którym i simo 

karmienie częftokroć nie wiele pomaga* Szczęśliwe 

w takim czasie te Pszczoły, którym sig 

zimowy ieszcze zasób zoftał. 

376. Czerwiec, ieft шіекіасет naylepezych 

Eoiow samorodaych, kiedy Majowe być nia 

mog$: ęrzyeotuy wiec Ule, miey wszyftkie r.a- 

rzedzie do rowienia Roiów gotowe: przypil- 

nuy i osadzay. Podcza* upałów uczyń cień 

Pasiece. O sztucznych nie myśl Rolach. 

377. Ba/cie w początku tego miesiąca wymaz 

Żanety na swoim mieyscu opisaną i оЬ\уцѣ 

zielonemi gałazkami. Mieyftroża włosie któryby 

uważał, w które Barcie roie osiadają : albo 

któryby ucieka'^ce roie łowi!, i cssadzał. jeżeliby 

po osiadaniu naftąpiły zimna i słoty; każ im podać 

nieco pożywienia. 

378' Bywa to czeftokroć, ie lubo w tym miß«, 

si^cu piękne się bydź czasy zdaią , Pszczoły się 

przecięż nie roią. Dzicüe sie to owym, któro 

nędzne były z zimy. albo wtedy, kiedy Maio- 

we deszcze, lub rosy bardzo obfite, Miód z kwiatów 

opłókały. Jeżeli Pszczoły znacznie na U- 

lu przed wylotem siedzą, & przecież sie nie ro- 

ią,(podlławisz część pod Ul, a obficiey ci fi§ Miodem 

przysłużą. W Barciach mozesz na to pla- 

ftry od spodu poobrzynać. 

Lipiec, Sierpieńf Wrzesień, 

379. Nie prag-niy bardzo w miesiącu Lipcu 

Roiów: niemożasz bowiem być pewnym dogodnych 

naftepuiących czasów* i miałbyś Pszczo-

* 8 8 

KALENDARZ ROBOT 

ły nikfzemne. Łepiey pod&awiay рой Ule 

części, *aby sig nieroły. Jeżeli rj się roią, o- 

sadzay po dwa Roie do iednego Шл: albo zabiy 

Matkę, a Roy wpuść do ftarego Ula. Miodu 

podrzynać wyftrzegay się. 

380* W Barciach zaś nie zabrsniay osiadać 

Roiom: ieżeli bowiem obaczysz na zime , że sa 

zasi.be, Pszczoły wygubisz, a M ód wszyftek 

zabierzesz. W reszcie ten miesiąc «uchy i ciepły, 

obiccui© żniwo obfitego Miodu# 

3 §j[. Ku końcowi tego miefiąca uftaie Pfzczo- 

łoin obfita sposobność zbierania Miodu nsro- 

twprzyftycli mieyscach: a i łąki iuż po więk- 

szey części bywaią fkoszone. Z długiego do 

świadczenia można bydź iedwie nie pewnym 

przyszłego niedobitku Miodu , ieżeli około S. 

Jakuba, długie defzcze panuią: 

382. W »Sierpniu ponieważ uftaie obfita sposobność 

noszenia Miodu , ściaśmay wyloty , i 

opatrz Ule , aby sie rozbóynicze Pszczoły nie 

nabzły. Ro>e w tym miesiącu na nicby sie n e 

zdały. Dawnieysze Roie podmiatay. Ku końcowi 

tego miesiąca albo na początku przyszłego, 

gdy (Wrzosy zakwitną, wywieź Ule z 

Pszczołami na Wrzosy. W iasarh zaś ieżeli 

Barcie będą pełne, nim Wrzosy zakwitną, możesz 

część laką Miodu podebrać, aby Pszczoły 

miały miey.sce do roboty. 

383; Przypadek osobliwszy w tym Miesiącu 

przynosi miodowa rosa: ta bowiem ieżeli teraz 

będzie trfeiica, przyszłego głodu pospolicie bywa 

wróżką. 

384. W Wrześniu miey oftrożność przeciwko 

rozbóyniczym Pszczołom. Chociaż wywieziesz 

Ule na Wrzosy, od śrzodka przecież tego 

Miesiąca części żadnych Ulom wiecey nie pod-

OKOŁO PSZCZÓŁ ag£ 

fadzay. Ku końcowi , ieieli v/rzofy kwitnąć 

jprzeftaną > powróć z pfzczołami do pisieki. 

Mioa pfżćżołom zbytni zabierz. 

385. iSie bądź chciwy mb, podług dawnego zwy- 

fczaiu, podbierać, w tym miesiącu barci : pifa- 

łem o tym nieco wyżey. Zayrzyi tylko do 

każdey barci , abyś potrzebujące ratunku wcześnie 

mog* poratować. 

386. Міегѵу przypadki , głbwnieyfzy w tym 

czasie policzyć możefz, ieieli w ulu wiele nay« 

dziefz trądu: ieft to znakiem, że fą bez matki. 

Albo więc złącźyfz tikowe pfzczoiy do iedne- 

go ula z döbremi j 4>Ibo igz^li niegodne fą tey 

|>racy , zagubifz , i iaiod zabierzelz. 

Październik, Li fi op ad, Grudzień. 

387. "W Październiku pofpolicie wrzofy kwitnąć 

przeftaią, więc 1 Pfzczoły pasiekowe nay- 

lepiey się w tym miesiącu podbieraj. Jeżeli 

którym ulom niedoftaie zupełności pożywienia 

na ..zime, podîug wyimiarkouania, ftawiay im 

miód do ula, niech go fobie biorą i do komorek 

Imfźą. Zoftaw wolność wylotu, przecież goście- 

sniy. Podmiatania i óchędoffcwa nie zapominay, 

388* W tymże miesiącu przi-yrzyi wfzyfłkie 

barcie, nieco słabym doday miodu, słabfze 

połącz z mocnieyfzemi : bardzo fsłabe zatrać* 

Ku końcowi zaś obacz, czyli wfzyftkie fą na 

zimę dobrze opatrzone. Prócz wylotu, możefz 

w niektórych mieyfcach przewiercieć kilka 

dziurek wielkości gęsiego piorą , aby wolne 

powietrze łatwiey barć przechodzić mogło. Wylot 

możefz, ofobliwie w przyfzłym miesiącu 

gdy mrozy пайапЗ} zabić droćiana klatka. W 

TO M IF. Ï " .

PRZYDATEK 

refzcïe > czas teraz ieft fpofobny do wycinania 

nowych barc-i. 

3 8 9 . \V Liftopadzie, ie z e l i p i ę k n e słu żą c z a - 

fy , n ie b r o ń pfzczołom w y l o t y cia fn o g o prze- 

c ię ż z a c h o w a y . G ś y m r o z y n a fta n ą , i p fzczo- 

îy s ie ufpokoij§, o p a tr z o n e na z i m ę , i ż y c z im 

f m a c z n e g o i nieprzerwanego lau ua c a łą z im ę . 

N i e c ie f z się z tego , że t e n m ie s ią c , albo ie- 

f z c z c z e i przyfzły b gd ą b a r d z o p m & n e : z a t y m 

b o w i e m to; aa ftą p i , ż e n a w io f n g z n a y d z ie fz 

w i e l e g ł o d n y c h u lo w . N ssk o n ie c w G r u d n iu t o i 

z a c h o w a f z , c o m n a m ie n i ł w S t y c z n iu . 

P R Z Y D A T E K 

0 Vifmach okoU Pfzczoł. 

3 9 0 . Ш е w i e m , i e ż e l i w ia k ie y m a t e r y i w i ę - 

c e y b y ć m o ż e D z i e ł n a p ifa n y c jh , ia k o k o ł o 

P f z e z o ł : k tó r e i p r z e z T o w a r z y ft w a w N i e m 

c z e c h t y m k o ń c e m p o c z y n i o n e o b f ic i e n a 

ś w i a t w y c h o d z ą . I to ć і е й , c o m i b y ło p r z y 

c z y n ą ta k o b f z e r n e g o p 'ifsn a o P f z c z o ła c h : 

c z y n ią c p r z y t y m j a k a k o lw ie k za d o fy ć o b i e t n i 

c y o d e m n i e u c z ÿ n i o n e y w T o m i e ІІ. o R o ś li 

n a c h , p if* n ia o f o b n e g o D z i e ł a o P f z c z o ła c h . 

3 9 1 - D z i e ł a d o fk o n a łe , ta k c o do u w a g f iz y 

c z n y c h , ia k o i r o b o t g o fp o d a r îk ic h ; ie d n e fą 

p o d t y tu łe m .* Gemeinnützige Arbeiten der 

Bienengefeifcbafft in Oberlautits &c? B e r lin . D r u 

g i e p o d t y t u ł e m : Abhandlungen und Erfahrungen 

der Frankifcb-pbyticalifcb-ökonomifcbe Bie- 

nengefelfcbafft. N a r e n b e r g . 

3 9 2 . W f z c z e g ó lu o ś c i , c o d o p r z y r o d z e n ia i 

H if to r y i n a t u r a l n e y , f z a c o w n e ieft d z ie ło P. 

Reaumur a w F r a a c u z k i s a ig z y k u : ä l b o n a N i e t n i e «

PISMA OKOŁO PSZCZÓŁ 2 9 4 

bkie przetłumaczone : Oeconomifche Abhandlung 

ROZDZIAŁ I. 

koło Morwów , z których maią pożywienie. 

Utrzymywanie Jedwabników, ІЯакопіес zażycie 

Jedwabiu. 

R O Z D Z I A Ł I . 

Jedwabniki /# kratowi potrzebne y i cbowaue 

u nas być mogą. 

396, Г? ияр'Га dopiero uczynionego , domy 

ślić się każdy może , że moie ieft 

przedsię wz ęcie pifad o potrzebie Jedwabników 

w kafzym kraiu , i fpofobności do chowania.: 

opifzę przytym fposoby , к tore mi by się w krain 

ftały powlzechûemi. 

§. i. 

Pêtrzeba Jedwabników. 

397. Jedwab potrzebnym ieft do Rękodzieł f 

w których się robią rożne materye na odzienia 

ludzi. Prawda, że takowe odzienia v/ nieiakim 

ftopaiu za zbytek poczytane być mogą : ale tylko 

wtedy, gdy Jedwab nie ieft kraiowym , i 

drogo winnych kraiach kupowany być musi. 

ISiech Jedwabniki będą w kraiu utrzymywane 9 

zbytek nie bedzie tu miał mieyfca. Może to 

być, że nfeiaka miękkość i piefzczota iedwa- 

bnego odzienia nie koniecznie płci męzkiey 

ieft przyzwoita : ale płeć biała nie łatwo fobię 

podobno da wmówić , aby go wielorako 

zażywać nie miała! owfzem zdaie się, iż bez 

niego obeyść się nie może. W refzcie , niechay 

iedwabne odzienia należą do odzienia przyzwoitego 

znacznieyfzych ofob : obfitość kra-

O JEDWABNIKACH 293 

ïow* Jedwabiu zachowałaby w kraiu te fum* 

my, które do cudzych Pańftw wychodzą. 

398» Widziemy wprawdzie powftaiące w 

kraiu nafzym Rękodzieła, wyrabiają sie weł- 

діу, Lny, Jedwabie. Są znaczne w kraiu o- 

wczarnie, i ieft nadziei*, że przyłożemy fta- 

rania do coraz lepfzey poprawy wełny : Lny, 

zwłafzcza Litewfkie, nie wielkiego iuż potrze- 

buią wydofkonalenia : Jedwabiu zaś włafnego 

iefzcze nie mamy. Coż więc ma być dzianego, 

ze jedwabne matęrye z rekodzieł krajowych 

wypadaią podobno przydrożfze, kiedy 

jedwabie z cudzych kraiow mufzą być fpro? 

wadzone ! Gdy Jedwab będzie w kraiu, i 

towary iedwabne w rękodziełach tańfze będą. 

399. Ani mniemać można, żeby się pożyteczność 

z iedwabiu tylko w kraiu toczyła. 

Kray kraie» żyie : raożeby rękodzieła wafze 

towary fwe i za granicę wyprowadzały. Day- 

my to, że tu lobie zawiele wnolzę : nic prze- 

cięż pewnieyfzego, iąko żebyśmy iedwabie 

nafze zawfze w rękodziełach zagranicznych 

spieniężyć mogli. Jedwab wiec kraiowy byłby 

źrzodłem obfitfzych bogactw krsiowych. 

400. Im więceybyśmy mieli Jedwabiu kraio- 

wego, ty «a więcey fpodziewsm się otworzyłoby 

się rękodzieł. Skąd Miafta i Miafteczka 

rękodzielne i htndlowne, częścią przez przybywających 

cudzoziemców, częścią przez kraio- 

wych robotnikow, jftaivby się ludnieyfze i ia- 

tratniey fze. 

40Д. Im więcey ieft fposobow do zarabiania, 

tym więcey ludzi korzyftać może, mieć 

się lepiey, żyć uczciwiey , i mogą być fposo- 

bnif-yfztemi do wypłacania publicznych i prywatnych 

podatków. Koło Jedwabników i je

294 

ROZDZIAŁ I. 

dwabiu wieleż t® być może ludzi chodzących ? 

iednym może byę powierzona utzyroy waaie 

Morwow, drugim fsme jedwabniki : jedni przędą 

Jedwab, drudzy przewężą, i t. d. A coz mowie 

o Ifâdziaçh w rękodziełach ? 

402. I prywatnym w fzczegulnosci ofobom u- 

trzymy wdanie Jedwabników ieft pożyteczne. 

Tym fposobem korzy ftać moga nie mało z 0- 

wych gruntów, które innym fposobem mniey- 

by podobno przyniosły pożytku, iak zaCsdzonę 

Mor w o we mi drzewami dla Jedwabników. Tym 

fpofobem powrękiza fobie intraty z przedaży 

Jedwabiu, czyli to w kraiu, czyli z* granicę. 

403. Wreście miiam to wfzyftko : ale nie mogę 

nie wezwać na światłego wielkich Monar 

chow, upatrui^cych pożytek kraiowy w utrzymywaniu 

Jedwabników. Karol V1TI. Kroi Francuzki 

wprowadził ie do Francyi iefzcze r. 1494. 

ІЯййерсу po nim wfzelkieg-o przykładali usi- 

łowania, pomnożeni» Jedwabnikom i rękodzieł 

jedwabnych, ofobliwie Henryk IV. a Ludwik 

XIV do naywyzfzego przyprowadził tôopnia. 

I iak wielkie być musi mnoftwo Jedwabiu wę 

Francyi, z tego wnosić шогоа, co psfze P. Sau? 

O JEDWABNIKACH 1 9 5 

a ofobliwie na Pańftwo Króla Fruikiego, gdzie 

za ftarsniem tego Mooarchy utrzymywanie 

Morwow, utrzymywanie Jedwabników, rękodzieła 

Jedwabne w tych latach do tego przy- 

fzły ftopnia, że towary ztamtąd jedwabne podobno 

ledwie nie więkfz^ czę$ć kraia nafze- 

go opitruią. 

§ • * • 

jedwabniki mogą być u nas chowane* 

405. Jeżeliby co czyniło trudność do utrzymywania 

jedwabników, to pewnie nieumieie- 

tiiość chodzenia około nich : trudność zapomc- 

żenia się początkowego: Zima kraiu nafzego 

Jedwabnikom przeciwna : niedoûatek mieyfc* 

na nie : i aiedoftatek pożywienia dla nich. Nie 

f| to przecięż przyczyny słufznie odftrafzaiące. 

406. Nieumiejętność nie powinna przefzka- 

dzać : \yi@lesmy rzeczy nie umieli, a przecig- 

śray *ię onych nauczyli. Mogą niektórzy widzieć 

w cudzych, kraiach, i być nauczycielami 

innym; fą iuż u nas około tego chodzić umiejący, 

niektórzy dla dobra bliźnich fwoich nie 

cdraowi3 oświecania innych. Można teź^mieć 

światło zpifm wielorakich Cudzoziemfkith: ia- 

koż i ia w ięzyku Polikim ię uczynić przysłu« 

vgę w tym podziale przedsięwziąłem. 

307. Początkowe zapomożenie sie m*iey ma 

trudności, iak mniemać możemy. Z i ar a Maczku,-bo 

rożoie zowią, albo I*y, z których sig 

robaczki wylęgała? deftać potrzeba. Mówiłem, 

i« iuż gdz e niegdzie w krału Jedwabniki : 

*!boż fą w ręku tak nieludzkich, iżby ziarft 

na гарошоіеаіе komu odmowili ? Daymy to,

ROZDZIAŁ L 

izby u nas o nie trudno było : mogą byê i z 

іа ш * у Franc,yi b«z nakładów fprowadzone. 

Lift przez pocztę idący może ie ш і е с w fobią 

bez naymnieyfzey fkazy. 

408- Zima kraiu na! ze go, prawda że nie ieft 

Jedwabnikom fprzyiąiąra, ile że ich właściwą 

oyczyzną fą kraie ciepłe. Lecz alboż to przy- 

naymniey niektóra cześć kram nafzego ieft zimni 

eyfzs od Brandeburgii, gdzie przecież fą 

Jedwabniki? alboż się u niektórych w Wiel- 

kie у Polfzce, albo i w Warfzawie iak fam 

wiem, nie udaią? Gdyby się pod gołym Nie 

bem utrzymy wały , poczytałbym zą rzecz міе- 

podobną : łecz kiedy dia nich potrzeba zabudowania 

przyzwoicie w zimie ogrzanego, zimna 

im nafze fzkodzić nie mogą. 

409, Stąd pewnie zay

ф JEDWABNIKACH 297 

tnieè ie możemy obficie na wyżywienie Je* 

d wabni ko w, 

411. Chcenia tylko feczœreg© potrzeba do 

każdey rzeczy , a choć powoli uda sie dzieło 

rozpoczęte. Машу podziśdzień iuż wiele rzeczy 

i bardzo dalekirh, które ftawfzy się po 

jfpolitemi, ftaly się iuż niby kraioweim : Szczepy 

rożne w ogrodach > Brzoflcwinie, Morele, 

i t. d. Hreczkt na roli, Ptaftwo zamorfkie nam 

to na oko pokazuią: czemuż nie małą być Jedwabniki? 

Widziemy iuż w kraiu niektóre trudne 

do chowania otobliwości; wfzak naize o- 

grody iuż^sie Ananfami popifutą .* czemuż sig 

nie popifzemy Jedwaibnikatni , naniey trudności 

тац сеті? fa w kraiu ofobliwości dla zabawy 

tylko kofotowme utrzymywane: czemuż nie 

mogą być Jedwabniki dla pożytku kraiu , i dla 

prywatnych korzyści \ 

§ 3. 

ya k utrzymywanie Jedwabników ßa£ się może 

pofpołite. 

Ą i z . Od pofpoUtego ludu, wyznaie, że się 

ta rzecz poczynać nie raoze. Ten się bowiesa 

na to wfzyftko , do czego z pradziadów nie 

left przyzwyczaiony , ogląda, iako na rzccz 

niepodobną : do tego nie ma pofpolicie 

tyle przemytłu , aby bez widzeaia przykładu 

mógł być początkiem : i iefzcze podobno przygnębiony 

pracą roli , nie ma czafu do fzuka- 

nia innych korzyści. Nie może on się poznać 

na, tym, ze kiedy iuż w Europie chleb Polłki 

bardzo tanieie, trztba mu przy nim i iunych 

"Tzukać Jpofobów koizyftania.

2c;8 

ROZDZIAŁ I. 

413. Mow co chcefz , pifz >co chcefz: przykłady 

atoli fą nayikueeczmeyfze do naśladowania 

, a zwłafzcza przykłady znacznieyfzych. 

Zdaie ші się więc, ze nayikutecznieyfzym po* 

wodem byłoby , gdyby możne ofoby w majętnościach 

fwoich chowanie Jedwabuikow przed» 

sif wzigły .* lud zapatruiąc sig na to, i napo» 

‘iytki ztąd wynikające , podług miary kąta 

fwego, prgdkoby podobnież uczynił. A day- 

my y izby to dla pofpolft wa za wiele było: to 

jpewaie od fasiada do fąsiada ггесгЬу sig ta 

przenosiła. 

414. Wczesnieby się 'Morwowe drzewa zasiały 

i rozmnożyły i zafadzałyby się niemi publiczne 

mieyfca, i o«re z których nie bywało 

innego pożytku. Rozdawałyby się drzewka 

ządaucym z pokazanym przykłsdem koło mch 

chodzenia. W krótkim czasie widzielibyśmy 

przed domem rosnące Morwy. Daley na chowanie 

Jedwabników tyleby patrzało ofob, ile 

służących , naprzykład przy dworze , a kiedy 

tych nsywięcey icft z liczby włafuych poddanych 

: Brat brata i t d, nauczyłby tey umiejętności. 

Skoroby którykolwiek zabierał sie 

do tego, dla większego zachęcenia i iego i 

innych , powinrenby iakowe znaydowac względy. 

Bez tego nigdy do niczego w kr*iu ni® 

pjzyydziemy: a nic ięfzcze bardzie y nie prze- 

izkadza powfcechnemu pożytkowi krajowemu, 

iâko fzczegolns fzukania zyfktr z podległych , 

odftrafzaiąc od pomnożenia wynalazków : jako 

widziemy ną podziale miodu od pfzczoł z pod- 


saîa Jedwabników z*chęcićby mogły ku naśladowaniu 

zgroaiadzeaia. Nie wiem r ie- 

żebby które u nas mogły powlzechne 

1 cał«mu тг aft u właściwe założyć iedwabiar- 

nie. Lecz zgromadzenia % »Konne bez wątpienia 

u siebie miechy ie mogły . Jeft tam ludzi 

pofpolicie niemało; iak byłoby komu ko- 

£0 tego chodzić > tak i umiętność chodzenia 

dawałaby się włelom wiadomy. Zyfliby sie po- 

więkfzył, nawet i bez narufzenia przedsięwziętego 

uboftwa: i w ten czas nie możoaby 

mówić, że nie (ą pożytecznemi kraiowi. 

416. Gdybym tego żądał po Plebanach; podobno 

, ich mniemaniem, wielebym żądałî 

a przecięż zdaiemi się , że tego żądać mogę. 

Prawda, że föaranla około dufz trolfciiwie po- 

$eymowsn,e w ełe zabieraią czafu : nie zabie- 

r&ią przecież całego , bo się iakowaś przy- 

naymntey część poświęca temu gofpodarftwa, 

które daie potrzeby źycis -, a podobno się ie- 

fzcze znaydzie lakowa część 1 do rozrywki. 

Jeżelić ieił czas do gofpodarftwa : chu-wanie 

Jedwabnskow ie$ częścią gofpodarftwa , kto- 

reby obcięte dochody Plebanów nadgrodziło. 

Jeżeli ie& czas do rozrywki : aby nam (bo 

i ia Plebanem ieilem J nie zarzucano, albo 

prożniaćiwa , albo niepożyteczności kraiowi, 

albo żeby się nie gorfzono , chociaż z obojętnych 

zabaw, takowych zabaw fzukać- należy, 

ktoreby się rozumnie wfzyftkim podobały. 

Czytać , w wyżfzych naukach się doikona-* 

lić , pifać co dla dobra wfpołobywatelow , podobno 

nie każdy mieć może fposobnośę- : ale 

rozrywać się godzin próżnych około iedwabnl- 

kow, i.podawać przykład Parafianom powię- 

kizenia dobra kr&iu i ich wiafnego , niewiem

c z y l i m o ż e w k i m b y ć n i e f p o f o b n o ś ć , k i e d y 

s i ę c h ę ć z n a y d u i e , i l e ż e t o ie ft z p e w n y m 

p o ż y tk ie m « . 

ROZDZIAŁ II. 

Hißorya o jedwabnikach. 

4 1 7 . O r z e z H ifto ry :| w ł a ś c i w i e tu r o z u m i e » 

I p r z y r o d z e n i e i c h , w k t o r e g o g r a n i c a c h 

s i ę u t r ï y m u i a , i l u d z io m p o ż y t e k c z y n ią . K i e 

d y a to li J e d w a b n ik i n i e (ą z w i e r z ą t k a E u r o p e y - 

fk ie , n ie o d rzeczy r o z u m i e m , b ę d z i e , o p ifa ć 

p i e r w e y , ikąd i ia.k d o E u r o p y b y ły p r z y p r o * 

w a d z o n e . 

§ *« 

Jedwabniki ß $ d pochodzą ? i tak do Europy 

sprowadzone ? 

418- Jedwab u dawnych ieft rozumiany pod 

imieniem Sericum , wz ętym , podług świade- 

ftwa Pliniufza, od Narodu Seres zwanego, który 

był w tym mieyfcu , gdzie teraz ieft Krole- 

ftwo Siam , w Azyi Chce wprawdzie Libav'tus 

JP. II. powątpiewać o tym , czyliby dawnych 

Jedwab był od Jedwabników, a nie raczey z 

iakowey rośliny ? nic przecięż pewnieyfzego , 

nadto, że zawfze podobny Owad teraźnieyfze- 

mu, dawał Jedwab. 

41p. W Azyi Jedwabniki od 4000* lat z o- 

kł&dem iuż znxiome. Jeżeli bowiem dziejom 

Chińlkim damy wiarę, .to poznanie zda* 

toosf i Jedwabników , i wynalazek jedwabiu, 

przypifu ą Lui-fu małżonce Hojng Ci Cefarza 

Chmfluego, którego panowanie, podług Chro- 

noloęiftow , miało przypadać 730. Roku po 

potopie, albo 243g Roku przed Narodzeniem 

ßhryftufa.


4 2 0 . Jak t o w i ę c p o g o d z i ć , k i e d y p i f z e Me- 

:zeray , ż e z b y t k u i ą c y P e r f o w i e b y li w y n a l a z c a 

m i Jedwabiu ? T o c h y b a t y l k o m a s i ę r o z u m i e ć , 

Ż6 g o P e r f o w i e d i s z b y t k ó w T w o ic h n a y w i ę c e y 

z a ż y w a l i - P i f z e Cedrenusy ź e R z y m i a n o m i e - 

d w a b o d J e d w a b n i k ó w n i e b y ł z n a i o m y : a c z e 

m u ż P l i m u f z n a m i e n i a o r o b a c z k a c h w A s s y - 

r y i i e d w a b r o b i ą c y c h ? 

421. Z a panowania Jußyniana Cefarza, do- 

kładnieyfza wiadomość o Jedwabnikach przeniosła 

się do Europy, kiedy dway Mnichowie 

powrociwfzy z Azyi, iedwabniki do Konftanty- 

nopola przynieśli, i fposob ich utrzyoiywania 

pokazali. Te przecież nie prędzey sie ftały 

powfzechnemi, aż około Roku 1130. albo podług 

innych 1148- za panowania Rogeryufza w 

Sycylii, kiedy rozmnożone w Atenach, Koryncie 

i Tebach, do Włoch fa przeniesione, gdzie 

iak odtąd nayobficiey się chowają, tak rożne 

znayduią się rękodzieła iedwabne. Z Włoch 

przeniosły się do Hifzpanb. Mówiłem wyżey* 

i e do Frar?cyi fą wprowadzone za K»rola VIII. 

Krols. Teraz sie iuż i w Szwecyi znayduią. 

§ 2. 

Jedwabniki co fę i wie tor akie ? 

Ą 1 2 . j e d w a b n i k ie ft M o t y l e m n a l e ż ą c y m d o 

Z a n o c n ic, n a z w a n y w S y f t e m n t y f c z n y m p o r z ą 

d k u .* Bombyx mort, N r o . 156. Z z ia r n , a lb o U y 

w y l ę g a s i ę lif z k a a lb o g ą s i e n i c a , ia k a ie f t w y 

r a ż o n a T a b : V . F i g : 1. G ą s i e n i c a t a z a m i e n i a 

s i ę w p o r z w a r k ę k o lo r u c i e m n o ż o ł t e g o , i a k a 

i e f t w y r a ż o n a F i g . 2 . i k t ó r ą d a l e y p e f tk ą n a z y 

w a ć bede. Gąsienica zaś ta aim się w p o c z w a r -

ROZDZIAŁ IL 

kę ob г о ci , pierwæy *ię nieiaką przgdzà wokó*< 

f o otula, (со oc! podcbienft wa orzechem nazwę) 

iak Figt 3. wyraża, i ta przędza ie f t 

jedwabiem. ІЯакопіес, poczwarka się z o- 

rzecha wygryza, 5 ftase sie motylem, Fig: 4. 

Ciało i zwierzchnie flcrzydła ma popielato żółtawe, 

dolne flcrzydła popielate, wąfy pierz::


4,35. Podobneż dzikie Jedwabniki miały być 

wynalezione w Penfyiwanii północney Ameryki. 

Przyznam się f że te byłyby ńafzym zimnym 

kraioni do chowania nayprzyzwoitfze. 

Może to być , że czafy przyfzłe i z nafzych 

gąsienic kraiowych odkryiaf co pożytecznego: 

widziałem fam gąsienice z drzewa na znaczący 

przędzy wifzące, i inne obiitą przędzy 

otulone ; czemużby ich przędza nie miała być 

zdatna? kiedy paięczyna zdać się może , iak 

sie pod РаЦкаші napifze. 

5*26, Bez wątpienia i te Jedwabniki, ktor* 

w Europie się chowaj, w Azyi f$ dzikiemi , 

a iako picfzcżota zawlze słabfze w przyrodzeniu 

fwoim czyni zwierzęta ; tak też Jedwabie 

z Azyl przywiezione zawfze fjj lepfze. 

Przydaymy do tego, że tam maią wiełks obfitość 

bez wielkiego ftar*nia,wi$c со lepfzg przędzę 

zbieraj , ,0 podleyfzaj we dbai^ My ina* 

czey nie możemy, tyłka pieścić się z niemi; 

i przeftavyac na przędzy , iak a być może 

427. Świadczy X. Borri, iż Kochin - China 

ieft pełna drzew Morwowych, nayprzedniey- 

fzy iedwab daiącyrh. Nay więcey przecięż Holendrzy 

przywożą Jedwabiu do Europy z Chinf 

Tungoinu, Trypara , Azem , Bengala i Ferßi. 

Z Trypara i Azem jeft naypodieyfzy ; z Bsn- 

galu zaś nsyprzednieyfzy, i corocznie go do 

Holaodyi przychodzi około 7000. pak> każdą 

pake po 100, funtów rachuiąc. 

Л

ROZDZIAŁ IL 

§ 3 - 

Przyrodzenie Jedwabników. 

428’ Mówiłem wyżey, że się Jedwabniki wy- 

lęgu? z ziarn, albo iay. Jaia te świeżo znie- 

sioae fą drobne, okrągłe i siarczyflfego koloru 

T e, 2 których sie robak nie wylęże, żółtą 

jTwoię farbę źawfze utrzymują , t za czafem 

nieć«*' okrągłości utracaią : urodzayne zaś za- 

wfze zoftaią okrągłe , 1 wkrótce się na fioletowy 

nieco« kolor odmiemaią. 

429. Jaia tezoftaiąc w cieple od 11. aż do ig; 

Ropnia pà cieplomiarz e Reaumur a , albo * >e- 

dnoż left do 69. Fahrenheit, lub 15. De VIsle : 

po 8- do 10. daiach się wylęgaią. Gąsienice 

tak wylężone, ży w»ą się liściami tylko drzewa 

białey Morwy: ilubozgiodu innych zażywaó 

mogą, nigdy sie przecież chowaiącemu nie 

Щ pożyteczne, i zdychać mufzą 

430. Od wylęienia się z iaia , aż do zaprzeczenia, 

czterokrotnie gąs enica odmienia na fobie 

ikorkę. Pierwfzy raz między 10. i 12. dniem 

po wylężeniu się. Po 6. zaowu dniach powtórnie. 

Znowu po 6. dniach potrzecie: a nako- 

niec , po 7. lub 0. dniach poczwarte. 

43Г. Do każdego zrzucenia fkorki fpofobi| 

się przez wftrzemiężli wość i porufzaoie. Po 

kazdey takowey odmianie, im z więkfzą wftrze- 

wieżliwością poprzedziły, tym piękuieyfzemi 

się być pokazuią* i iefzcze nawet po każdym 

zrzuceniu fkorki, przez nieiaki czas wftrzemie- 

źliwość zachowuią. 

432. Gdy iuż »adchodzi czas, że się w po. 

czwarki, a potym w motyle zamieniać rnaią, fta. 

ją się ślniącemi, i prawie przeźroezyftemi. Szu. 

к a-

O JEDWABNIKACH. 

featą fobie mieyfca , gdzieby bez przefzkody z 

przędzy lobie porwiefzkanie budować mogły. 

INalazłfzy fpofobne mieyfce, kręcą głowę w tg 

i owę ftronę у wypufzczoną przędzę do czego 

czepiaiąc , i wokoło się nią otulając, 

433.' Zakończy wfzy pierwfze niekfztałtn© 0» 

przędzenie się? które im służy za ochronę przeciwko 

słotom : bo chociaż chowane, przyrodzenia 

przecięż fwego nie odftępuią, aie czy» 

nią, jakoby na wolnym żyły powietrzu : zakończy 

wfzy to m©w ę > oprzędzaią się powtornie 9 

ale iuż w mnigyfżym okręgu , i wcale się o- 

czom łudtkim zasłanieią. • 

434. Kończą fwoie pomiefzkanie dobywając 

г siebie nieiakąś gumraę , i oprządłfzy się ie*- 

fzeze niepozorną przędzą , wewnątrz niby ia- 

kim kia em wytnazuią. Tey więc przędzy fa 

trzy warsty : pierwfza zwięrzchnia przeciwko 

slocie: druga śrzednia przeciwko wolnemu powietrzu 

: trzecia wewnętrzna przeciwko zimnu* 

Z tych ikładaią się orzechy ( Cecons ) , iako- 

wy Tab: V. Fig: 3: left wyrażony. Orzechy 

zaś te rożaey by waią wielkości : pofpolite ro- 

wnaia się gołębim iaiom, rzadko kiedy kurzym: 

a i«xeli Aldrowaadowi wierzyć można, mogą 

być i wielkości głowy dzieciimey, aie przynay- 

inniey nie u nas. 

435. Przędz* tego orzecha iefè iedaoftaynä. 

Malphigius roz wmąwfzy ? znalazł długą na 900,. 

ftop Bonońfeich": toż potwierdza i P. Lionel,. 

W zdatoości przecięż, kiedy tylko śrzedma fama 

nayprzednioyfza ie$, nierównie krotfza nić 

jedwabna być może. 

43Ó. Oprsądłfzy się i wynifzczywfzy, po nie- 

ifckiin czasie *w orzechu znowu fkorkę zrzu* 

èaia, utracaią kfztałlf gąsienicy , ійаіа siepo- 

TOM W , ' “ U

ROZDZIAŁ II 

czwarlq, Fig: 2. wyrażoną, iądrem, *lb® pęftk| 

sie nazwać mogącą. W takowym ft an i e trwali" 

około 20. dal, pocym z orzecha Motylem 

wyłażą. Aby zaś wyleść mogły , wypufzeza- 

ia z siebie pozolfcałą wilgoć, która im w zamknięciu 

dodawała siły : obracaią fwoie rożki , 

głowę i nogi ku końcowi orzecha, gdzie nie 

tęgim ieft-, coraz bardziey miękczei*, i nako- 

niec з г е otwiera. 

437. Motyl wylazły lubo ma fkrzydełka, daleko 

przecież latać nie może : ni* myśli o 

żadnym pożyw ieniu, ale tylko o parzeniu się 

dla rozmnożenia Twego rodzaiu. Parzenie sie 

naydłużęy trwa przez dni 4. 1 famie с zaraz po 

tym zdycha: fsraica też wtedy życie kończy, 

gdy iaia zniesie. Samica zaś iedsa niesie ia j 

od 200. do 300. a czafem i 500. 

43g. Kiedy przedzeni© Jedwabników ieft to, 

Co ludziom pożytek przynosi, przyzwoita rzeczą 

mniemam będzie, zaiianowić sie nad tym, 

iak się to dzieie. Narzędzia przędzy iedwa- 

bney w rozebraney gąsienicy pokazuie Tab: V. 

Fig: 3. Od głowy a. aż do końca h. poka- 

zuie sie w podłuż kanał rożney grubości , 

fkładaiący gardło , żołądek, i kifzkę wychodkową. 

Litera e. pbkazuie 9. otworów oddychał- 

nych, których kanały niezliczeni© po ciełe 

sig rozchodzą : dwa przecięż w podłuż główne 

sie ciągną. 

439. Р г г у tych dwóch głównych oddychal- 

nych kanałach , lą dwa naczynia iedwabne xx. 

które w nierozebraney gąsienicy żołądek otu- 

laią. Każde takowe naczynie rozciągnięte, ma 

długości na ftope , i dlatego w gąsienicy left 

zwinione. Przy głowie , gdzie sie te naczynia 

kończą, nie są grubfze nad wios} a razsa*

O JEDWABNIKACH 

ftulone tylko iednę nitkę wyraiaią. U spodu 

zaś kończy się tylko nitką rozmaicie zwinio- 

щ : oo. ^ 

ą ą o . Fig: 6 . są te naczynia rozwinioRe. I takowe 

maią nie tylko Jedwabniki, ale i wfzyftkie 

inne gąsienice, iakimkolwiek lposobem przeczące. 

Materya w ty ch , z ktorey Jedwab pochodzi, 

iéffc ciągła, w wodzie się nie lozply wa- 

iąca, w pgniu z smrodem goreiąca. \ 

441. Aby doftaleczniey poznawać można, 

którędy materyą iedwabną wypufzczaią; dlatego 

po.więkfzona gąsienicy głowa odrysowan* 

ieft Fig : 7. a to od spodu : gdzie a. \eû broda - 

weçzka z oćworeaił, przez który się iedwab fnuie. 


Ó Drz&waćB Morwowych. 

442. T>iei wey, nim się Jedwabników cFiowanie 

przedsieweźmie, potrzeba obmyślić, 

aby w czasie miały pożywienie z liści Morwowych: 

v;ierwey też, nim o utrzymywaniu 

ich napifze , o rozmnożeniu i utrzymywaniu 

drzew Morwowych namienić rai należy. 

§. U 

Gatunki drzew Morwowych, i które dla je d w a 

bników zdatne ? i ißk się rozmnaża ii} ? 

443. Syftematycy pięcioraki Morwy opifuią 

gatunek. lod. Morus alba: 2re. Morus nigra. 

gcie. Morus papyrifera. 4te. Morus indlca. gte. 

Morus tinctoria. Ten przecięż podbiał niewiele 

daie światła względem chowania Jedwabników.

3C2 

R O Z D Z 1 A Ł Ш. 

444. Innym fpofobera dzielą inni, a to wziętym. 

od różności owoc o w , albo iagod , ofobli- 

wie Włosi zowią: iod Gelfo di Dama, 2r«„ 

Gelfo nero. зсіе. Gelfo hianco. 4tc. Gelfo in- 

Jiscberato 

445. Względem Jedwabników, o tak wielu 

gatunkach morwowych nam wiedzieć nie potrzeba 

: dofyć tylko uczynić różnicę między 

czarnemi i białemi , które przynaymniey w 

niektórych u nas ogrodach są znaiome. 

44Ó. Czarno fa te , których liści® ciemne , 

i których i я gody doyrzałe bywaią czarne- Te 

pospolite fą w nafzych ogrodach dla owocu, 

który zdatny ieft do iedzenia : drzewa takowe 

smufzą być nieco piefzczoue , i łatwo ѵуша* 

rznąć mogą. Dla jedwabników zaś liście ta- 

kowey morwy niezdatne: przekonały iuż bowiem 

dbftstecznie doświadczenia, ze ieżeli 

jedwabniki -ed nich nie zdychały, to prze* 

cięż zawfz® krotki, nikczemny , i poiły jedwab 

wydawały. 

447. Białe morwy owe, które mai§ iagody 

białe, lub czerwonawe, do iedz. nia niezdatne, 

i mnieyfze od czarnych. Liście na nich ia- 

ynieyfze miększe, i gładsze, iak na poprzedzających 

: i te І3, którymi się Jedwabniki żywić 

mufz^ , leżeli matą być prawdziwie pożyteczne. 

Ze białe morwy bardzo rzadko znaydu- 

i$ sie w nafzych ogrodach , więc rozmnażać- 

by ie należało. 

448. INiemafz lepfjego fposobu do rozmnożenia 

, iak przez posianie zebranego nasienia. 

Prawda, że dłużey poczekać trzeba na dorosłe 

drzewa, ale iak nie czeksi^c na to, liści 

i z młodych drzewek zażywać można, tak 

przez posianie, można ich mieć bardzo wie!»


ir$ liczbę, І do&onałey się iefzcze do powie- 

trza kraiowego przyzwyczai^. 

449. INasieniezas tym fposóbem zbierać trzeba. 

Gdy iagody doyrzewaiące opadać poczy- 

naią у otrzęś ie na płotno pod drzewem roz«* 

słane. Zbierz poty m , i wsyp w iakow| beczkę 

, zoftawniąc w niey przez dwa lub 3. dni. 

Wybierz ie potym, i przez płotno przegnieć 

ręką, nie zaś prasą, aby nasienie szkody nie 

ponosiło. Sok przegnieciony , oczyfzczqny , 

może się obrocić na bardzo przedni ocet : w 

płótnie zaś ie$ nasienie z otrębami. 

450. Dla oczyfzczeaia więc z otrąb, kładzie 

się w durfzlak położony na beczce , i płocze 

się wodą.- nasienie z wodą poydzie do beczki, a 

pozoftałe w durszlaku otręby wyrzucić trzeba ; 

dobre nasienie czerwonawego koioru upadnie 

na dno, a niezd&tnè białe pływać będzie na 

wodzie. Wodę zley’, i kilkakrotnie naleway 

świeżey, nasienie iak naylepiey oczyść, potem 

wybierz , i w с inni u wyfufz. Wyfufzone za* 

ehoway w pudełkach, aż do posiania na takim 

mieyfcu, gdzieby ani wilgotno, ani zbytnie 

fucho było, ani mrozy zimą zbytnie fzkodzi- 

ły : mogą trwać aż do czwartego roku w 

swey ikuteczności wfchodzenia. 

§. 2. 

jfük się Morwy staé, yrzefadzać, i utrzymywać 

mai£? 

45т. Szkółka, gdzie sie Morwy siać mają, 

powinna być od północnych wiatrów osłoniona 

: może mieć grunt nieco piasczyfły , aby 

tylko nie bairciô podły : im przfccięż chu-

dfzv ieft grunt, na którym morwy rofną, tym 

pożytecznleyfze f^ liście dla jedwabników , w 

-względzie ledwabiu. Mieyfce to wykop na 

łokieć głęboko, i podeslawfzy nieco bydlęcego 

gnoiu , ziemią zafyp. Porob zagony, ziemie 

jak naydrobniey rozbij. 

452. Na każdym zagonie w podłuz zrób kilka 

rowkow , na pół cala tylko głębokich, które 

przed Гашѵ ra posianiem odwHź laką bydlęcego 

gnoiu , a po sianiu zafyp zismią , i cały 

zagon uklep. Nim zas nasienie poxieiefz, 

zmiefzay pierwey z mokrym pî'afkiem , i mocz 

w naczyniu przez trzy doi , lub 4. Czas do 

siània , ieft początek Maia. 

453 Zasiane zagony okryy matami s!omia~ 

пеки w dzień, gdy Słońce dopieka, i na noc 

przeciwko wiofnowym przymrozkom. ЛѴ znaczne 

fufze polewać trzeba Dwuaaftego dnia, 

iuż niektóre ziarna powfchodzsj. Podrosłe 

drzewka wypi^lać trzeba. 

454 Drzewka podrosłe , gdy przez dwa lata 

na mieyfcu poftoią, co ok&zalfze po wyry - 

■way, i przefadzay do ofobnév szkółki, z zo- 

ftawionems w dalfzvh leciech podobnież por 

iąc. Gdy prz«iadzone znowu dwa łata 

n* mieyfcu, lub trzy pofłai^., pïçknieyfze wybierz 

na obfadzeme nue\sc publicznych, sadząc 

drzewo od drzewa na 30. &op przynay- 

пвпіеу dsleko : mkczemnieyfzemi zafadz gefto 

lakowe mieyfce na zarosłe morwowe. Okoliczności, 

które s?e przy przefadzamu zachować 

maią, epiUlem w dziele o Roślinach, pifząc w 

Tomie ł. o drzewach owocowych, w Tomie IL 

o dzikch.

O JEDW ABNIKACH 311 

455* QgJ?d*»?c *ie na pożyteczność z Jedwabników 

, lepfze іей mieyfce gęściey zafa- 

dzone Morwami w krzaki rofnącemi , iak owe 

wyfoko wypufzczone drzewa ofobno ftoiąće. 

Prawda, ze wy foko wypufzczone drzewa pięknie 

się oku pokazuia; lecz na mieyfcu ie- 

dnego wyfokiego , cztery być może krżakowa- 

tych: a i«duo krzakowate tyle wydsie liści, 

ile dwa wysokich. Dore g o , wy foko wypuszczone 

, drobnieyfze т а ц liście, w czaaie dla 

wyfokości , z trudnością obrywać przychodzi : 

krzakowate zaś i nifko utrzymywane, wię- 

cey i więkfze daią liście, i łatwo oberwane 

być mogą. 

456. Niech fobie i dla oka, i dla iakiegoż- 

kolwiek pożytku , będą niektor# miey fca zafs- 

dzone wyfokiemi drzewami : dla Jedwabników 

przecież radzę i»kie ©brane mieyfce zafadzić 

morwami na zarośle , i drzewka wy foko ni« 

wypufzczać. Dla rozrywki, można ita takim 

mieyfcu uczynić fpacyer dziki. 

457. Aby iefzcze krzakowe Morwy tym wię- 

fefze miały liście, obrzynsią się im na wiofnę 

niektóre gałązki, nim pąki pufzczą- Obrzynani« 

zaś Çak się czyni. Gdiiekolwiek drzewo 

zbytnie gęfto zarafta, niektóre gałązki dla 

przerzedzenia ze wfzyftkim odbierz : suche 

gałązki poobcmay : latoöpsl,om, zaś prżefzłoro- 

eznym końce poucinay , zofł&wuiąc tylko po 4* 

lub 5. ok. 

458. Podobno nie ieden 'zapyt* się o propor- 

eyą między dr.ze.wam.i, liściami, Jedwsbuikami, 

3 iedwahiem, fetory1 ftąd mieć można. Trudnoto 

•wprawdzie ściśle wyrarhow^ć; bli&© prawdy 

przecięż ie& , źe w gorę wvpufzczonyrh drzewek 

dziewięcioletnich około 70. albo około

R O Z D Z I A Ł IV. 

450. czferoîetoiçh, daią cetnar liści : z tych 

mieć można gran ieden zisrn, albo iay Jedwabników 

yc h ; a od. tyc h mieć funt 1. ie- 

dwabiu. Jeżeli znś щ drzew» krzakowate, każdy 

fobie wniesie , z© na tę liczbę biifko poło 

wa tylko wyffcarczy. Im te drzewa fą ftar* 

fze , gałęz;ftfze , i im więkfze wy daią liście, tym 

ich mniey potrzeba, 

R o z D z i A Ł IV. - 

0 Chowaniu jedwabników. 

459. ’Oorządkięm przyrodzenia ich życia 

poftąpić mi tu należy, jak iais, 

przyprowadzić do wyłażenia ? iak sie z niemi 

obchodzić, aż do czai u przędzenia? iak one 

pielęgnować w czasie przędzenia? i**.к od »ich 

na czas przyfzły mieć iana ? 

; л ’ ' î e S* ï . 

0 Wylfztnin jedwabników. 

460. Ażeby się wyłażenie Jedwabników nie- 

tylko udało, aie udało pożyteczni«, na dobroć 

iay, sposob i czas wylężenia oglądać się potrzeba. 

Prawda, ze i bez tych wielkich o* 

$rożaości mogą bvć Jedwabniki ,< ale pożytek 

i połowy nit; wyrówna , iakifyy mieć można. 

4Ó1- Co do iay, mówiłem wyżev , że dobra 

żołtość fwoię w czasie odmieriiaią* i okrągłości 

nie utraesi^. Jeżeli iefzcze nie są do papieru 

przykleione , można one wrzucić w wino : te* 

które pływaią, wyrzuć iako niezdatne: padsiące 

zaś na dno wybierz ? iajfeo dobre. Kie» 

-' ' \ ‘ . : ’ . ■ ' ; ' / . 

\

O JEDWABNIKACH ш 

dy zaś pofpolieie samicom sie daie nieść i ai* 

na papier, do ktorego owe przylepiają ; nie radziłby 

к obdzierać z papieru , przez coby $je 

wiele zepfbwać mogło. 

462. Chcę niektórzy wmówić , ze zapoma- 

ga^cemu się, trzeba Iprowadzać iaia z Włoch, 

lub Francy i , mniemane, że zniesione w zi~ 

«mych kr*iach fą porileyfze. Z iedney flronr 

л е й to prawda, ze w ciepleyfzych kraiarh le- 

pfze być mogą, kit dy i famo powietr?« przyrodzeniu 

ich h (ï dogodni* y f z e lecz z dru- 

giey ftrony Jedwabniki mgdyby się nie ГЫу 

pofpalrtemi, gdyby zawfze z tak daleka lapisy 

wane być miały. Dotego Brsndeburgia kray 

me ciepły , a własnych jedwabników iaia./i 

się obchodząc nie ponosi na tym szkody. Bp. 

dzie dobrze , niech tylko i»ia będa od należycie 

pielęgnowanych Jedwabników , chociaż- 

by w zimnym kraiu 

463. Wyiężenie przyrodzone, to ieft na wolnym 

powietrzu, bez żadnego przymuszenia, 

u nas byłoby wcale niepożytecznef, iak п і ѳ 

prędko bowiem u nas ogrzewa się w tym 

ftopniu powietrze, który Jedwabnikom potrze«- 

bny left ! 1 ledwieby się dopiero wtedy wv~ 

legaty t kiedy by iuż prząść miały. Do sztucznego 

więc wylężenia brać sig trzeba. Czas 

do tego przyzwoity left wtedy, gdy się li- 

icie na Morwach rozwihć poczynią : wcze- 

sniy bowiem to uczyniwszy , trafićby sie ino- 

gło, ze dla wîofnowycb przymrozków, rae 

byłoby hsci do żywienia. Am przeciwnym 

sposobem spóźniać się można, ii* i e fore li- 

se e młodym robaczkom nie byłyby zdatne.' 

Dlaczego, luboby z mnyeh przyczyn wyleżenie 

dwa razy przez rok odbywać sie m o g ło /z t e y

3*4 

ROZDZIAŁ IV. 

atoli przyczyny być nie może : І zawsze po* 

wtórne wylgżenie nie wiele’ iefö warte. 

464. Sztuczne wyłażeni© czyni sie w zabudowaniu. 

Jeżeli rozmnożenie nie ma byc 

wielkie, można, podług P. Sauvage, iaia zawiązane 

w płatku nosić tylko przy sobie , aby od 

ciepła ciała ludzkiego ogrzane były. Po 

siedmiu dniach wyłoży sie w pudełko , i го» 

baczki wyłażą. 

465. Jako zaś to piaftowanie uprzykrzone by6 

może ; tak dla wielkiey liczby nie і е й zdatne; 

tak więc poftąp. Przechowane na suchym , 

chłodnym, nie zimnym przecież mieyscu przez 

zimę iala, rozłoż w izbie na to wyznaczoney. 

Pierwfze dwa dni izba ma byc nieogrzana : 

drugie dwa dni ogrzeway lekko : trzecie dwu 

dni lepiey , aż robaki wylazą. Wyłażące czarn 

e , są dobre : gwałtownym zaś ciepłem wy« 

mus zone, s$ czerwone i niezdatne. 

466. T31aczego naylepiey poft^pisz zawiefza« 

ląc w takovfrey izbœ ciepłomiar , nsprzykłsd 

P. Reaumura, i ogrzewąiąc ftopniami aż do 

wylężenia , od 1 Igo. fropnśa aż do 18' który 

Jedwabnikom ieft nayprzyzwoitszy. Pokazał 

to na oko P, Sauvage we Frsncyi,. że kiedy 

bez uwagi П а ciepłomiar , trzy uncye iay ca 

rok przynosiły tylko Jedwabiu 135- funtów : 

przy ©drożności na ciepłomiar , pjerwfzego 

roku podobnież z trzech uncyy było funtów 

310. Drugiego roku z fześciu uncyy, fantów* 

400. Trzeciego z pięciu uncyy, funtów 415. 

A zatym zachowanie ciepłomissru, drugie tyle 

pożytku przynosi.

O JEDWABNIKACH" 

§. 2. 

О Pielęgnowaniu Jedwabników od wytężenia, 

aż do z^rzędzenta się. 

467. Izba, gdzie się chować msią, ile możności 

powinna mieć sposobność przechodzenia 

•wolnego powietrza : naylepiey więc ieft, kîedy 

od północy i południa być mogą okna. Jeżeli 

ieft przygorąco, ochłodzi się oknami z północy: 

jeżeli ieft pvzychiodno, ogrzeie sie oknami z 

południa: ieżeliby kiedy nie ftawało i8go $o* 

pnia ciepła, ogniem piecowym uczy nić go trzeba. 

Ina tym zawisła cała sztuka otrzymania 

■\vkrotce wiel« iedwabiu. Od zimna kurczą 

§ię, fkorek zrzucać nie mogą i zdychaią , albo 

s?.ę daleko poźniey oprzędzaią. 

468- Dla wy godnieyfzego ich fhowania, robią 

krosna. Obacz Tab: VI. Fig: 1. które 

w pośrzodkuizby się fb wis ą, aby na około o- 

beysć można było. Poftawmą dwit niby drapmy 

aa. wysokie od posadzki", aż do pułapu: 

szerokie półtora łokcia , co trzy ćwierci łokcia 

mające osadzone szczeble. Na szczeblach kładą 

2 tarcic tablice b. długie podług upodobania 

: szerokie, aby ie tylko wysuwać można: 

brzegi zaś ich' obwodzą liftwami. Na 

takich krosnach na papierach, iak się daley 

napifze , chowają robaki. I to narzędzie gdy 

niepotrzebne ieft, łatwo rozebrane, i wynieś 

one być może. 

469. Jefzcze, mówiąc w po \vfzechności o karmieniu 

ich, liście morwowe n aią być świeże? nie 

mokre przecięż, »ni od defzezu, ani od rosy, ani 

od mgły. Niezachowanie tego, wfzyftko zgubić 

móże, lłaiąc sig wielu chorób przyczyna.

5i6 ROZDZIAŁ IV. 

470. Przyifłępuię in z do i^czegdlnieyfzego 

pielęgnowania. Gdy robaki będą ка samym 

wylężeniu > leżeli iaia są na papierze, kładę 

się na nie drobne liście morwowe, aby na te 

liście powyłazić mogły. Jeżeli zaś iaia są wolne, 

pierwey się nakryią podziurkowanym papierem, 

a potyra liściami. 

471. Można błąd wielki popełnić , kładąc w 

tych początkach wielkie liście. W takowym 

bowiem razie robaki wifzą pod liściami , gdy 

są położone świeie , nie mogące się ieszcze 

przegryźć i wylsść : zoftaią sie pod ftaremi, 

zdychaią, usychaią , i tym sposobem wiele ich 

ginie. 

472.' "Naybezpieczniey więc pofłąpifz , gdy 

w początkach okryiesz drobnemi liściami, tak, 

( że gdy się dla nich leżyfko uczyni), aby między 

każdym liściem wolne zoftało mieyfce* 

Nad tym wolnym mic yfcem znowu położ świeże 

liście, tsk się zawfze między ftaremi li* 

ścbmi zoftanie prozne mieyfce. Przy każdym 

ieżyflfcu tsk sobie poftępuiąc, maią robaki sposobność 

wyłażenia na świeże liście. 

473. Nie tylko dlatego drobne liście w początkach 

są potrzebne, ale i takie pożywienie mło- 

dzmchnym rob&czkom ieft należyte. Wszakże 

widztemy, że młode gąsienice na drzewach o» 

biaduią 1 ście tylko serdeczne, а йаге ftaremi się 

żywią. 1 Jedwabnikom więc w początkach dalą 

tylko liście trzecie, lub czwarte od serdecznych 

, a ßrarfzym potyra dopiero Aarfze. 

474 Gdy na położone liftki gęfto powyłażą, 

biorąc z liściami przenitś do lcżv&a. Leży- 

Iko się tak uczyni. Weźmiy arkusz papieru, z 

ittprego brzegi na cal zoföawiwfzy , zrob niby 

fzworograniaße pudełka. Jeżeli robakew іей.

O JEDWABNIK AGH 317 

w i e l e , i leiyflc ta k ic h n ie m a ło p o tr z e b a , aby 

n ie zb y tn ie w k ażd y m były fkupione. T a k o w e 

,zaś leżyika ftaw iay n a k ro sn a ch w y ż e y w y r a 

ż o n y c h 

475* J ^ e l i się n ie k tó re w y ła żo n e ro b a czk i 

ie sz c z e p o z o iła ły , i na liście nie w y lazły , m o 

ż n a p o w to rn ie ś w ie ż y c h liści nakłaść , i g d y 

n a nie p o w łażą > do leżyfk p rzenosić- Je ż e li 

m im o te g o w fzyftkiego ieszcze się p r z e c i ę i 

n ie k tó re błąkaią , i na liście nie w yłażą , po- 

p rz e n o ś offcrożnie ia k im p ęzelk ie m . T r z e b a 

b o w ie m k o n iec zn ie ie d n e g o dnia w y lę g łe , o- 

sobno m ie ć flcupione , i n a ic h leżyfkach w y 

razić d a tę w y tę ż e n ia , co daifze o ftio ż n o ś c iu - 

ła t wiać będzi®. 

476. K ażdy s ę p o w in ien dom yślać , iak k a r 

m io n e bydź m aią , przek ład aiąc w пашіепіо- 

n y c h leiyik-Ach ś w ie z e m i l ś c ia m i, iak się na- 

pifało po w y lęże n iu . Ja ty lko tyle w pow lze- 

ch n o śc i tu p rz y p o m in a m , ze zi^ h o w u ią c bez 

zb y tk n p o im e rn o ś ć ? dadzą się św ie ż e liście, 

od w y lężen la, aż do p o w to rn e g o flcorki z rz u 

c e n ia , na dzień trzy razy : od p o w to rn e g o , 

aż do c z w a rte g o Ikorki z rzu ce n ia , razy c z t e 

ry : daley aż do zap rzęd zen ia się, razy pięć« 

477. P ró cz t e g o , łeżyfka co trzeci dzień 

o d m ie n ia n e być m aią : a n ay b ard zi^y d n ie m 

p ie rw e y , n im zasypiać poczną M aiąc p r z e 

nosić, tylko się św ież e liście na nie p u ło żą, i 

z liściam i p rz e n io s ą : a ieżeliby d w a razy to 

czy n iąc n ie k tó re pozóftiły , i piey tak ie b ę 

d z ie o d rz u c ić ; zn ak iem to b o w ie m byw a c h o 

r o b y , i m ało takie- są p o ż y teczn e. L e ż y ik a 

flarę w y c h ęd o ż o n s zn o w u się zdać m ogą. 

478- P r z y takim k a rm ie n iu i o d m ia n ie le ż y - 

lka; p rz y z a c h o w a n iu ró w n e g o c ie p łą , po 4*

3 i8 R O ZD ZIA Ł IV. 

lub pięciu dni «ch* zasypieiapîerwfzy raz. W tej у 

przód swoy w gorg podnoszą, ftuią nieruchome 

, nic nie iîdz^j i tak trwat^ 36, godzin* 

Tersz w idzie my , dlaczego iednego dnia wy* 

lężone , razem osobno być tnaią : razem bow 

i e m zasyptaią , pożywienia ше potrzebuj, { 

nie №ai


§ • 3* 

О Cber&bacb Jedwabników. 

4$i. Za słuszną rzecz pöczytam opisać choroby, 

nt tak pożyteczne zwierzątka przypada» 

iące, aby albo nic dać do nich przyczyaÿ, albo 

onym zapobiegać, albo luz będąca chorobę leczyć, 

ieźeii tylko uleczona być może. 

>4§i. Pierwfzą chorobę Wodnicę nazwać można. 

Pospolicie pochodzi $ąd, kiedy zbiera- 

ве dla nich morwowe liście tłoczy w kofzach* 

lub innych naczyoiach, od czego тюк w liściach 

kwaśnśeie i o ft rym sie Haie. K ie d y 

sie wiec robaki takowym liściem karmią pożywienie 

to roi sie w nich ? i obraca w wodę. 

Podobny«» sposobem przypada ta choroba, gdy 

im daią liście mokre, jeżeli choroba ieszcze 

gory n.e wzięła, podanie dobrego pożywienia 

o d m ie n ia ią : lecz ieżeli iwż wiele iey podle- 

g a ią , koniecznie chore wyrzucić trzeba, wfzy» 

ftkie się bowiem zarazą, 1 zginą. 

483- Zapobiegsiąc zaś tey chorobie, zbiera* 

ląc liście, nie trzeba ich w niczym tłoczyć , 

ale miec tylko naftrofzone, ani zbierać mokrych. 

Dobrze teft, kiedy sie zawfze liście narwą 

dla zafobu ; aby gdy wypadnie słota , nie 

przyszło żywić mokremi. Nad dwa dni przecież 

dłużey rwanych itści chować nie trzeba, ido 

schowania mieysce być powinna świeże, chłodne 

, nie zaś wilgotne i przytechłe. I ieszcze 

dla większego bezpieczeńilwt, naftroszone liście 

posyp iia . iakim płótnie , lub desce, aby żadney 

wilgoci w siebie nie wciągały. 

484. Druga choroba zwać się m o ż e zatwardzeniem. 

Robaki w te d y tw a rd n ię ią , pękaią

3 ^ 0 ROZDZIAŁ IV. 

j zdychaią. Pochodzi od długo puerhovm- 

nych liści; osobliwie na ciepłym mifîjsrur wtedy 

bowiem wysycha w mch sok, i. lêieli niemi 

karmione będą , wnętrzności s-e v ii ch zapychała 

, »«i się gnom pozbyć mogą. jeżeli 

potym dadzą się świeże liście,, ibry gnoy pęcznieje 

y \ robaka rozsadza 

4^Fj. Zspobiegaiąc temu przypadkowi, Яга- 

rycli i zwiędłych iiśijl nigdy dawać metrzeba, 

Jeżeliby więc dla długiey suszy , liście iuz na 

drzewach ni?co zwiędłe były , można narwa- 

wfzy nieco wo lą pokropić, aby się odświeżyły , 

i dobrze przemieszać: nie dadzą się oraz prę- 

drzey , aż gdy żadaey na nich wilgoci nie będzie, 

4$6. Trzecią chorobę nazwać można biegun« 

k§> Pochodzi ons od liści rwanych z rosą, gdy 

SÎÇ im daią? » mieyfce ich chowania nie w równym 

cieple utrzymywane będzie: razciepłem? 

drugi raz zimnem przesas-izaiąc. Jeżeli więc 

ieft przyzimno, robaki liściami z rosą, albo z 

zimney piwnicy przyniesionemi karmione, la~ 

scuią się, więdaieia, i zdychaią. Nietrzeba więc 

rwać liści ,*pdki z rofy nie obeschną. 

487* Jeżeliby zaś długo słoty panowały, liście 

narwane nieco na wolnym powietrzu przesusz 

, i w czasie dawärna ich izba ciepło ma 

być ogrzana: inaczey wszyftkie robaki wygi« 

щ . Zimne też, naprzykład z piwnicyt przyniesione 

kiście, nie dadzą siępicrwey, aźznich 

zimno uftąpi. Wreszcie, bezpieczniey będzie, 

gdy robaki z poi dnia głodu pocierpią, aniże* 

Ii by mokremi liściami karmione być miały. 

488- Czwartą chorobę nazwać można sucho* 

garni. Napada ona pod ten czss, gdy się zaprzę- 

dzsią, kurczą, grubieją: mało co, albo nic 

діе prsędą, Choroba ta fôsd pochodzi, Kie аУ 

sig 

*

Ü JEDWABNIKACH. 

kię leżyfka .długo nie odmieuiaią , dolny gnoy 

pleśaitie, gniie , i rozgrzewa sie: p^ra więc 

śmierdząca wychodzi z leżyfka, sprawuje robakom 

obrzydzenie, i wäret czyłii do iedzem : ikąd 

gumma w nich iedwabna usycha , i robaki sig 

kurczą. Wy puszczaj wprawdzie pot^miedwa- 

bwą nitkę , aie nikczemny , bo prędko na powie* 

trzu usych iącą. Jeżeli wcześnie takowe robaki 

bęclą włożone w trąbkę z papieru zrobioną, 

mońą leszcze przyńiynmiey iakążkolwiek 

chociaż małą uczynić przędzę. 

4S9I Tey chorobie -apahiegaiąe, leżyfka co 

dwa dni odmieniać potrzeba, wychędażać , i 

świeże f czyste papiery podkładać , aby wilgoć 

w defki pod leżyfka nie wsiąkała Bywa to, że 

czasem między robakami smród srç iakiś słyszeć 

daie: można więb wtedy zakadzić wonne- 

mi rzeczami , ale bardzo mało i oftróżnie, a 

ńaylepiey otworzonymi oki.ami odmieniać powietrze: 

W.pewnem Holenderskim dziele radzą 

fcłabe robaki okadzać parą zapalooey gorzałki. 

490, Dobrze tu ieszcze będzie wypisać , co 

inni o chorobach Jedwabników narîeniaią. Pier* 

wszą zowią Leucophlegmatia , ieft to nieiaka r u- 

Chhna pochodząca od wilgotnych wiatrów > lub 

mokrych Uści. jNapada ta choroba przy ksid) и» 

zrzucaniu fkorki: Robaki wtedy ślnią sie , i zdają 

się jbydź niby tluftoćcią powleczone. Ied;ie z 

takich nie ruszaią się, w 36. godzinach zrzucają 

fkorkę, i ozcfrowiaią: lecz drugie r.ie odmie- 

maią fkorki, nie przeftaią iesć , i zdychîą. Jako 

więc mokremi liśćiami karmić, tak w wilgotna 

czasy otwierać okien nie trzeb*. 

491. Drugą nazywaią Atrophia , nib\% zawrót. 

Ta cnoroba napada po czwartym zrzuceniu fkorki 

; kurczą sie , trzymaią sie nogami mocno ia- 

TOM IF. W \ 

4GL

Ъі% ROZDZIAŁ IV. 

kisykolwiek rzeczy , ftaią sie przeźroczyftemi t 

i pełneÜi woiy , zdychsia w 4 dniach. To pochodzi 

od oie'czyftych liści , łub spalonych, i 

nieinasz na co ratunku 

49‘i. Trzecią n a zy w a ia Icteriiia $dematosa, 

niby to zołtarzk a , ktcwra uapada w czasie przędzenia. 

W id ić w te d y na nich g ffte żółte plam 

y , od g ło w y sie p o c z y n a u c e . P ochodzi od m okrych 

liści, 1 niem asz ratunku, iak ch o re czym - 

prgdzey w yrzu cię. 

|. 4. 

0 pielęgnowaniu jedwabników w czasie 

przędzenia. v 

) 

493. Kiedy sie robaki w gore wspinają , fta- 

ią się przeźroczyfterai , wychodzą na brzegi półek 

, na których leżyfka i?h ftały , znakiem ieft, 

ze prząść myślą Ze zaś półki na krosnach są 

przyszerokis, tak iz.wazyfàkie na brzeg; wyłazie 

nie mogą, ftąd wi®le pozofłaie, w których usych» 

materya iedwabna, i potym nikczemnie przędą. 

W takowym więc czasie kładą wpodłuż na 

każdey półce w połowie ; po iedney gładkiey łacie, 

na którą wyłazić bed? , i wygodnie »nogą 

bydź zbierane, i do przędzenia przeniesione. 

Po czwartym bowiem zrzuceniu fkórki nie kładą 

sie iuź więcey п д leżyfka, ale sig na półkach 

rozpuszczaj , І do przędzenia wybierają. 

494. Niektórzy C.I1C3, aby im sie robaki na 

tychże samych półkach zaprze izały , ftawiai^c 

im różna gałązki: co przecież w obfitości ie- 

dwabm wielką szkodę przynosić może. Każdy 

bowiem robak zaprzedzaiący *i§ puszcza z siebie 

nieco wody, która padai^c na inne pod п і щ


ЬесЦее , zaraża ie , iż alba zdychac musząc, 

albo nikczemnie przędą. 

495. Naylepiey więc będzie, gdy osobne do 

przędzenia każesz porubić niby szafy : îiaprzy- 

kład tym sposobem. Obacz Tab; VI: Fig: 2. Po- 

rob szafy przy ścianie, upodobaney wysokości, 

z przegrodami poi tory fh*py wy sokiem i i głę- 

bokierm. Te przegrody wyściel okrągło, iâk; 

okazuie Figura', rózgami brzozowemt: i robaki 

w takich rózgach chętnie przędą, i same 

rózgi oczyszczona kilkakrotnie zdać si§mog$, 

choćby ziłowi w drugim roku. 

496. Ażeby zaś to wysłanie rózgami wy- 

godue było, co połtory ftopy przybiiay trzy łs- 

ty wpoprzecz, ale na przemiany u wierzchu . * 

i u spoda a. a. a., Tak wszyftkie komorki równe 

tfędą , i rózgi się umocuią. 

49^. To przygotowawszy , naypierwey półki 

zaściel papierem, aby owe kropie nań 

padały, które przędące roba fet zflebie puszczała : 

a gdy iædèo papier znacznie namoknie , podłóż 

inay »uchy , dla uuiknieaia między robakami 

zarazy. Można przecież temu zapobiedz , aby 

tych kropel nie puszczały, daiąc im przed przę- 

dzeaiem kilka razy aicco zwiędłych liści na 

pożywienie. 

49g. Do każd*y z komorek, brzowemi ro- 

zgimi wykładanych, kłaść się będą robaki nay- 

dłażey przez dni 4, nie czyniąc zbytniego zagęszczeni* 

, aby nie były przymuszone, iakö 

się częfto trafia, po dwa razem zaprzędzać. Dobrze 

ie$, każdey komorce z*pisać pi«ł*y/szy i 

ofôatnidzien włożenia robako v: pooftatnim bowiem 

włożeniu naydaley 10 dniar, przędza , 

albo orzechy na iedwab zabrane bydź niaią. 

Nieraaiey wsadzane robaki, i w czasia za- 

f 2

3 24 ROZDZIAŁ IV. 

przędzania s

O JEDWABNIKACH. 3*5 

zem sprzęgły: słowem, owe, które podleysze- 

iiii widzisz. Niech sie nikt tego taie lęka: ta 

kie bowiem podłych. , iakie są i nay lepszych 

zniesione iain , » obracaiąc na to nayltpsze , 

wie,le tr»ci na iedwabiu. Owszem samice 

mniey przędące , nie będąc wycieńczone , większym 

potyш wychodzą m otylem ,! więcey 

iay niosą. Tego tylko prźeftrz^gaćby należało, 

aby na pół samców i samiczek bydź mogło: 

lecz dotąd nie masz ieszcze pewoo«ci , po 

czymby w orzechach poznane były. Chcą wprawdzie 

niektórzy , że okrągłe zewsząd orzechy 

zawierają samice, a z iedêgo końca zaoftro- 

ие, samce: *le to czasem chybia; trzymać się 

przecież tego można. 

503. Na jeden łot przyszłych iay , odkładsią 

120. orzechów 60. w ęc par robakow , dsie 

iay łot. W łocie i&ft iay ckoło 20,000. parą 

mniey > lub więcej, ,> iedną wîec samica niesie 

około 333 Л lubo niektóre niosą 400. i wie- 

cey, niektóre. prze< ięż nieró wnie mniey; zawsze 

więc na łot iecien 1,2a. robakow odłożyć 

trzeba. 

"^04. Odłożone na rozmnożenie orzechy , 

polezą 20, lub 22 dai , od zaprzędzenia się r»- 

chuiąc; wtedy brunatna fkórka na peltce , lub 

pcczwarce pęka , i motyl się

3«2б ROZDZIAŁ V. 

opisałem: к а tych się parzyć m si|. Te , kt6* 

re się parzyły , przenieś na inne iezyfko, na 

którym po parzeniu samice zoftsw , gdzie i*ia 

swe nieść maia: samce zaś ?ieżełi ich і е й mało 

, położ znowu na inne leżyflc© dla powtórnego 

parzenia siei zaw*ze przecież Icpiey ieft^ 

kiedy się tylko raz jparz^. 

50Ó. Poapol’cie na1 iedno ieżyjtko z arkusza 

papieru zrobione, 'kładzie się sc par motylów. 

* Miedzy sumcami zaś i samicami ta iefê roznieś: 

samicę sa daleko grubsze, samce mniey sz e , 

i uftawnie fkrzydłami trząsma. 

507. Bardzo dobrze iejft, g*dy iaia na papier 

zniesione będą: tak bowiem łatw iej się z nich 

robaki wylęgać mogą , dlatego , źe sa do papieru 

nieiaką gnmmą przyklei one , przy tym 

■wygodniey przechować ie można. W reszcie 

z zniesionych iay na papier, rzadko który robak 

się nie w yleże, kiedy obdarte z papieru , 

czasem przez połowę chybiają. 

508- Nakoniec f papiery z iaiami ułoż w lakowym 

pudełku , naprzemiany bibułą przeście- 

łniąc. Pudełko to zachoway w ш і е у scu chłodnym 

, nie wilgotnym przecięż , aby is a nie 

pleśniały. Ani mrozy znaczne sięgać ich nie 

maią. I tak się prze chowuią , ai do przyszłego 

znowu wyłażenia. 

ROZDZIAŁ V. 

o jedwabiu. 

' i 

M A yp ierw iza rzecz ięft przechowanie 

J ■* pożyteczne orzechów , aż do motan 

ia , lub czesania iedwablu: po tym , kiedy ie- 

d^&b dwx»iaki bj[dź m oże ? jeden iednoftaynv? 

7


prsedai , proßo zaraz motany bydź mogący : 

drugi podleyszy , krotki, czesani* i przędzenia 

potrzebui^c, ; lubo o tym napsze oftrzegam 

przectęź y ze aaydokladn 6y to widzieć można 

w Rękodziełach. 

§• ï» 

0 przechowam» orzechów, aż do motania y 

lub czesania. 

510. Jeżeli iedwsb z orzechów w kilka zaraz 

dni chcesz motać, nic im się nie czyni; i 

do motania są bardzo łatwe. Kiedy się zaś na 

dalszy czas chować mai$7 aby z nich motyle 

n:e wylazły , i przedziurawiwszy , iedwabiu 

krótkim i podieyszym nie uczyniły: orzechy 

suszyć potrzeba. Domyśli się każdy , że owych 

iuż suszyć nie trzeba, z których sig motyle 

wygryzły. 

511. S u s z e n i e robić można na ogrzanym 

piecu rozściełaiąc, podesławszy ca dia oche- 

doft wa: na którym 3, fub 4. dni poleżeć mogą. 

lâyłepiey przecięż będzie, gdy s.e rozścielą 

w pif cu f któryby przecież nie był tak gorący t 

iby się w nim papier, lub słoma zapalić mogły. 

I tak w piecu polezą tylko przez dzień 

ieden. 

5.12. Chcąc doświadczyć , e^yli dofôatecznie 

$| wysuszone y po tym poznać można , kiedy w 

nich pe-ftki , iub poGzwarki , iak kamyki kołaczą. 

Dla większego .upewnienia , można który 

orzech rozerznąć , i ieżeli peftka ieszcz^ ma 

sok w sobiß , dłużey( suszyć ti; cba: wilgotni bowiem 

, gdy *ie dlugtî przechowają, g,;rą: a w 

kup*e leżąc pngpicoicuu , plamią ione örz.». hy > 

iż potyra z iedwabsu takowe plamy wyprowadzone 

bydź nie mog^.

EOZBZIAŁ V. 

513. Ususzone orzechy przechow aj się , az 

do czasu motania : przez dwa lata prz«cięz 

chowane bydź nie m'pg| , aie w tymże roku 

motane bydź musza. Jeżeli bowiem dłużey polezą 

, myszy i różne robactwo dziury w nich 

porobią, i na i«dwabiu nie mała uczynią szkodę. 

0 jpedwabin do motania 

514, Naypierwey opisać mi należy narzę- 

cizie do tggo potrzebno , к tor« wolno komu ia- 

ko chce nazwać : kołowrotem, motowidłam f 

j t. d. i kolo którego iak sobie poftępować > 

więcey podobno przez nieiakie podobieńftwo 

narzędzia nauczyć się można u naszych prządek 

, nici motaiących , iak z raoiego opisania. 

515. Obscz przecież Tab: YI. Fig: 3. aaa. 

są krosna pod to narzędzie, b, motowidło, na- 

którym się ledwab ©wiia: z rękoieść, którs| si

O JEDWABNIKACH. 329 

enuy. Jeieli sie №йią motać orzechy ińesuszo- 

jie j woda może bydź nmiey gorąca: lecz im 

bardziey sa suszone, tym gorętsza bydtź musi. 

Kociołek z#.û powinien mieć łokiąć dyametru, 

ą io calów głębokości. 

518 Orzechy , z których ied wab m uz motać, 

podziel aa 4. gatunki. Pierwsze dobre 

, i ściśle przędzione, na nayprzednieysze 

materye. Drugie rzadkie , i cienką przędzę mające 

na grodetury. Trzecie plam ft* Czwarte 

podwoynie sprzędzane. Z pierwszych może się 

5, lub ó. na iednę nitkę łączyć } z drugich i i . 

lub 12, z trzecich i.6, lub Г7, z czwartych 19, 

lub 20, 

к 19. Kiedy iuź woda w koctełku d«Matecznie 

będzie gorąca, wrzuć w koci»ł 40, lub 50. 

orzechów, nriniëÿ lub więcey, podług t«go,iak 

iedwab cienimy, lub grubiey ma by-dź motany. 

Tym czasem przvgotuy miotełeezkę z drobnych 

gałązek brzozowych , którą orzechy w kocie i ku 

po wierzchu port*szay , a niteczki się do niey 

czepiać będą. Niteczki te zdeymiy z miotełki, 

i zwiń na palce dopoty , aż się na każdym o- 

rzechu czy ft a nitka pokaże. 

520. Urwawszy więc początkowe nici, i o- 

esobno zachowawszy, czyfte podług potrzebney 

wielości ikupione, przesadź przez drot h. o- 

sadz dsley na blaszkach, motać się i kręcić będą. 

Co bardziey widzieć , iak czytać trzeba, 

Kiedy potrzebna liczba nitek uftaie, wiels na 

tey oftróźnbści zawisło , aby dla przydania , 

zawsze iak ,orzechy przydane, tak nici ich iu& 

przysposobione i gotowe były. 

521. Ody îùi iedno motowidło p a ł n p będzie, 

co się pospolicie przez połowę dnia ftaie , zasadź 

drugie; dlaczego zawsze kilka motowidei

ROZDZIAŁ V. 

zasobnych bydź powinno. Pilnie motając 2. firn-, 

ty czyftego iedw&biu przez dzień namotać można. 

Pasma, tak zowią, na motowidle należycie 

wyschnąć powinny, nim się zdeymą: ieże» 

li bowiem zdeymiesz wilgotne ,! iedwab sie 

pokurczy i pokędzierzawi. 

§• 3- 

O Jedwabiu do czesania i przędzenia. 

£22. Jedwab czessmia i przędzenia potrze» 

buiący , u Francuzów Fleuret zwany, ie$ o w , 

który bez innego przygotowani» przez się na 

długie nici motany bydź n e m oże, ale pier- 

w ey iak wełns, lub bawełna czesany, albo iak 

zo w ią , gręplowany bydź musi , a potym na 

nici przedziony. jik go czesać, lub gręplować? 

iakie grępłe się do tego zsźywaią ? uibo widzieć 

trzeba w reködzieiach , albo wnosić z znsiome- 

V ' 

go gręplowania welay. Przędzenie zaś czyli 

лз kołowrotku , czyli w ręku , rzadko ieft коша 

nieznaiome. 

523. Jedwab, o którym tu piszę, wielorako 

podzielić można. Pierwszy iefà ten , którym 

oizech po wierzchu powleczony itft: dru» 

gi , który przy motaniu czyftego jedwabiu, szu- 

kaiąc du orzechu ciągłe- nitki , na palce si§ 

bierze , iak w poprzedzającym Pars grafie napisałem; 

trzeci ięft z tych orzechów, z których, 

się motyl® wygryzły: czwarty іей z owych o- 

rzechów , z których się iedwsb czyfty motać 

me dał, i które w wodzie n* dnie kotła leżały: 

piątym nakoniec left z ofiatniey wnętrzney 

$rqny orzecha. 

524. Pierwszy , do którego należą i ©w? o- 

rzęchy krótko przędących robaków * naprzy-

O JEDWABNIKACH. 33t 

Jüad w trąbkach papier,Owych, łeił naypodley- 

gzy , zdatny do wyścielania, nakształt bawełny. 

Moi* przecież bydź ілк ba wein» przędzio. 

ny na kołowrotku, 1 ieżeli ieft czy iły , czesania 

, lub gręplowania me potrzebnie.. 

525 Drugi dwoiako podzielony bydź może. 

Cottes u Francuzów zwany , ieft ten, który sig 

bez poplątania dał c;ługo pociągnąć: do takowego 

iedwabiu funta, wziąwszy 10 łotow mydła, 

gotuy w kotle przez godzinę, przeftrze- 

gaiąc , aby woda iedwab dobrze okrywała: wy* 

■wybierz potym z kotła, i coraz świeżą ęzyftą 

wodą poty piócZf aż woda czyfta spływać be- 

dzîe. JNakmiiec wysusz, wyczesz, i wyprzędź 

na poprzeczne nitki do raźnych uiatëryi. Frisons 

zaś zwany, ieft t*kowy iedwab poplątany.* 

tego nie gotuią, ale tylko płoczą , suszą, biią 

dla zmiękczenia, czeszą, i przędą do podobne- 

goż zażycia. 

526. Trzeciego nie getuią 2 mydłem, ale tyIlio 

przegryzione orzechy wsypuią w iakowe 

naczynie, na trzy, lub cztery cale grubo: na- 

lewaią ietniey wody, i płoczą. Zlawszy brudną, 

nalewaią inney rzyfitey Ietniey wody , t 

qrzechy poty przegnietaią , łub przedeptuią, 

aż kley wszyftek puszczą. Ze są do$atecznie 

przegniscioae , łub przedeptane, po tym poznać 

można, kiedy sie iedwab z orzecha łatwo 

palcami zdeymować daie. Wtedy popło- 

cze się tak długo w сгуйеу wodzit, aż bez 

brudu spływać będzie: i wysuszy si§. Gdy wyschnie 

, aby był miększy i gibszy , włóż w wor 

z grubego płótna, i ubiy cieekiemi laikami. 

№akoaiec wyczesz, i wyprzedź. 

527. Czwarty na podobieństwo poprzedzają» 

- с ego , ud^pcz, lub pognieć. Po ft o i potym piec ,

ROZDZIAŁ V. 

lub sześć godzin w wodzie teyże samey nz ciepłym 

słońcu, co godzina mieszaiąc, aby się 

kley zupełnie rozpłynął. Daley tak poft^p ,j i*k 

dopiero około trzeciego napisałem. 

52S. Pi?ty i oftatni pochodzący z wnętrzney 

części orzecha, ktosa ma podobieńftwo do nie- 

jakiey flróreczki, i pełna ieft wilgotnego klein, 

tak sie wyrabia , isk dwa poprżedzaiace , 

z tą tylko różnicą, że dla wielości kiciu , dłu- 

żey tratowany bydź , i dłużey na słońcu dać 

powinien , potym sie wypłocze , na sznurach 

wysuszy , wyczesze i wvprzedzie, 

529. Potrzeba mi tu ieszcze o niektórych w 

tey mierze namienić okolicznościach. Trzeci 

z wyżey wymienionych iedwabiów , można 

mieć nieco odmiennym sposobem: Orzechy po- 

przegryzane porozrzynay, i fkorke z us? hłey 

peftki wyrzuć; pofowki zaś orzechowe przez 

dzień i noc namocz, a potym w mvdlaney wodzie 

przegotuy, wypłocz , dia miękkości zbi- 

ia się ? i wy czeszą, 

530. Czwartego zaś gatunku orzechy moins 

tak długo gotować w wodzie, aż sie niby-rozpłyną: 

w tedy wyimiy, i tak długo, n*przykład 

n* de see biy ) aż wszyftkie peftki powjłaźą: 

dopiero wypłocz, i zwyczajnie z niemi poffąp. 

531. Niektórzy nie gotńią żadnych orzechów, 

яіе dopiero potym iuż przedzony jedwab, 

Każdy chwatli swóy wynalazek: który 

zaś lepszy ? doświadczenie pokazać powinno. 

Ztymwszyftkim nic pewnieyszego , isk to, że 

gdy się iedwab raz prz gotuie z nieco pota- 

Ztu , a ,drugi raz 2 mydłem , piekney białości 

nabiera.


P R Z Y D A T E K . , 

O Pismach ekoło Jedwabników. 

Nie mało ieft Dzieł około teô pisa- 

oych. A naprzód w powszechności poprzedzam 

z tyvn у że pospolicie wszyffckie Dzieła o Jedwabnikach, 

podaią sposoby utrzymywania drzew 

morwowych. 

533* Hiftoryi naturalnCy Jedwabników, 

czytać można Malphigii Dissertationem de Bemby- 

ce. Londirti. 1Ó69. Tamże P. Reaumur Inseffi: II, 

Jeszcze P. Rösels Insekteш Bńufligung Tom: 

т. f. 3 7. , 

534. Co do gospodarftwa około nich, naprzód 

w Francuskim iezyku * ą Dz tła пайери асе. 

i то M&moiref pour servir a la culture des M eu- 

riers f et a Veducation de vers à soye' par M r: 

de la Bourdonnaye de Blossac: g. à Poitiers *7 5 4 - 

2.do Traité sur la culture des Meuriers blancs, et 

la maniéré d'elever les vers â soye , par M f: 

Pommiers, à Orleans. 1763 3tio. Mémoires sur V 

education des vers a soye, par l* Abbé de Sauvage. 

g. a Nimes. 1765. 4Г0. U art de planter et 

cultiver les meuriers blancs . et d*elevtr leJr vers 

à soye: par Aunant. a Hanau 1744. 

535^W Nia ni c ; i *ł zaś і^гуко są naftepii- 

iące i то Angermann Anvteifung zum Slid nbau. 

g. Halle 17Ó3. 2 :o. Tbyms Practic des Seyden- 

haues. 8* BerLtn 1760- 3П0. Kurtze Abhandlung 

vom Seidenbau in Вггііп » und der Cburmarck 

Brandeburg, g, Berlm. 1756, &c. &c.

p o D Z I A Ł ИГ 

Ö Owadzie niektórym kraiowytn. 

ÏEszcze raz •'hce Czytelnikowi шоІ®ши 

przyp vm że fu nie zoaydzieopisania 

wszyfèkiego Owada kram wego : iuzem 

natniemł pokilkakrotnie, że ani to ieft noiey 

sposobność^ ani zamierzona krótkość dzieła, o* 

garaąćby co potrafiła. Nie obi cuię podobnież , 

ani opt * у we с wsz fr kie mi ztuiome: częś ц dla 

dopiero mwmenionych przyczyn częścią , ż© 

lubo wieb? znam , o prajyrodz*. mu przecięz niewiem: 

części* , że goepodarui^ces.tu ni wieie 

ftad wypadłoby pożytecznego. Przedsięwzięcia 

mole it;ft , w krotkości napisać tylko o Owadzie 

pospolitszym , pożytecznym , lub szkodliwym; 

poftępuiac w Rozdziałach nitftępuiącychi 

porządkiem gospodarßsim w części I. odemnie 

uczynionym. Nia ubliżę przecięż i cigksweimi 

czymkolwiek się przysłużyć. 

R O Z D Z I A Ł I. 

0 Owadzie kr aie wy m pożytecznym. 

Mle wiele dotąd pochlubić sie można z 

537* i* wynalazków pożyteczaośei Owadu: ie- 

szcze to obszerne pala tych tworzeń naftęp- 

com naszym do roztrząsaaia ieâ zoftawione. 

Oglądamy sję na Owadz tey ftrony tylko, że jeft 

szkodliwy: kiedy przecież шс w przyrodzeniu 

niemasz nadaremnego, odkryia czasy, co ieft 

pożytecznego. Znamy Czerwcu zdatność do 

czerwonego ; Dębianfk do czarnego farbowa- 

/

O O W A D Z IE KRAIOW YM . 335 

nia: Much Hiszpańfkich zażycie lekarfk

33ö 

ROZDZIAŁ I. 

w isam i nazywamy. Oczy w głębokich dołkach 

wysuwać i wsuwać si^ mogą: są czarno: zdają 

sié bydź poiedyncz© , każde przecież około 

ze ft u mnieyszych ieli złożone. Wreszcie głowa 

©kryta ieft сасііЦ fkorupą, wszyftko w ka» 

pi® utrzymuiącą. 

5 4 *2. O g o n , albo zwyczayftie mówiąc szyia^ 

ikiada sie ’z p i|ciu człohków fkorupowalyćli > 

zachodzących tedoit za drugą: ha końcu lt-ii 

ty. łu s e k , z których pabqezne i śrżednie w po- 

przecz sie przegm aią,3 wszy ft kie są niby włc- 

і к а ш і obwodzone : te gdy Rak rozszerzać $ 

zwężać , zginać pod s.ebie m o ż e , ftąd zaw sze 

wftecz w wodzie pływa. 

543. M ó w iłem , ze nóg'1 ma 10 na kàzdyrri 

boRu po 5, ma ieszcze przecież niektóre i poti 

ogonem . Z pobocznych pierw sze od owy sa 

naywięfcsze , inaiąee kiesżcze , albo nożyce ÿ 

к torem i Rak ch w y ta ć, br&nićsig, i znacznie 

ikaieczyć m oże. Dalsze nogi są m uieysze , m a- 

ią kleszczyki bardzo małe.- a na oftatmch nogach 

są tylko niby pazury: na tych uogiich Rak 

ma sposobność.przed się i za s .g łazić. K leszcze 

albo nożyce od różnego przypadku usźczyknie- 

n ia , przygniecieaia i t. d. bywaią czasem różnie 

rogate: i rzecz d ziw a a , że na m ieysce 

uciętych kleszczów ,inne wyraftaią, ftąd widzie- 

my czasem" na iednym Raku tnnieysze i wie- 

ksze. Co si§ zaś tycze nog pod o g o ü e m , po 

tych płeć zaw sze rozeznana bydź może: u sam 

ic bowiem ièft par pigć , a u sam ców tylko 

trzy. 

£44. Niedaleko tego m iey sca , dzie wąsy 11 a 

głow ie są osadzone, zns.yduią się dws' znaczne 

zfby, któteiTu Rak i najtw ardsze rzeczy gryźć 

m oże. W reszcie y Rak. cały tylko w u d a y m 

m iey-

O OWADZIE KRAIOWYM. 

foieysdu , gdz’te się ogon z nim łączy, ruchomy 

i е й , i przeginać sie może. 

545. Raki pa i-2-4 bię właściwie od Liftopada , 

ki cl o Kwietnia: я że wtedy sa nikczemne, 

jtąd urosło przysłowie, iż w Miesiącach R. 

msiącyizh , są do zażycia niezdatne Naczynia 

Jrodzay u.e są ü samca na oftatnuey parze * a u 

samicy 6 a trzeciey parze aog brzuchowych. 

Samic» kiłka razy niesie iaisi; z początku wiosny 

miiiey , d&ley po tym coraz więcey. Taia 

te czepia do nog pod ogonem , i pety nosi , 

aż sie młode Raczki 

54Ó Raczek zaraz z Jah i&• It Raczkiem, fko- 

rupka tylko na nim miękka, za czasem twar- 

dńieie. Skorupkę tę petym corocznie odmienia 

, i podług wzroftu powiększa , albo iaKa 

zowiemy ienleie; to sadzicie i do aoftu lat, 

bo tak długo żyć może. Wtedy , gdy Rak nay- 

więcey naydaie pożywienia, to ieft na wiosnę 

, rośnie , i powiększają się iego części; rośnie 

poa tiarą świeża miękka fkorupa: przez 

różne poruszenia pozbywa się ftairey , a nowa 

iiatomiati twardnieie. Raki w redy sa nędzne i 

chore. Gdyby kto nalazi ßara Ikorupę świeżo 

zrzucona , zadziwiłby się widząc wszyftkie części 

Raka І к ц р і о п е , ale pufłe, iakże Rak z nich 

wylazł ? 

547. Kiedy Raki І е ш е і а , znayduią się w ich 

głowach kamienie, które my od poiobjeńftwa 

rakowemi oczami nazywamy. Kamienie te sa 

białe , coraz większemi się ftaią, a na ofiatku 

wcaie nikną. Zczego się ftsią? dlaczego? i w 

co się obracaia ? niewiadomo leszcze , tyle 

wiadomo, że do lekarftw sa zdatne. 

5 4 3 - Raki jjnaybardziey utrzymuią się w ftru- 

mioniach i wftrumykach. Zima kryia sie w no. 

TOM 1V> X

ROZDZIAŁ î. 

rach lądowych, osobliwie pod korzenie drzewi 

latem, osobliwie w czasy pochmurne , przechodzą 

sie uftawicznie w wodzie, w dzień i w no~ 

ey szuYaiąc pożywienia: pożywieniem zaś są 

jnue zwi' i zęta , ścierw, ryby , robaki, i t. d, 

nawet icdeu drugiemu ni® przepuści, osebii. 

wie czasu lenienia, 

54.9. Stworzenie to idzie ludziom na pożywienie: 

i ieden tylko Rak ieft między Owadem 

na pokarm zażywaay: z tym wezyffckira to tu 

wyznać można: naprzód, ż® pierwszy , który 

sie Raka ieść poważał , dla przykrego iego 

kształtu , na niemałą sie rzecz odważył. Po- 

wtóre, że którym dziś smakuią , podobno tylko 

o lakowy ? wymysł posądzeni bydź mogą. 

Są niektórzy, zażycie Raków za zdrowe poczytujący, 

i zsilekkie żołądkowi: prawda że 

lekkie, bo 1 kilkadziesiąt Raków zjadłszy, żołądka 

nie obciążysz, ile że na a>ch niemasz nic? 

prócz troszkę mięsa w ogonie , albo szyyce. 

550. O łowieniu ich namieniłem nieco w To*- 

mić Ш, Części III. o Ry bach, mogę tu przecigż 

przydać wiecey. Kto odważny, niech one wyciąga 

rekami z nórów: dla wężów przecież 

bydź mogących nie radziłbym tego. ЛѴ czasy 

pochmurne zaftawiaią żaki , wiersze , przyprawiwszy 

wewnątrz na zanetę udo obłupione żabki. 

W dzień takoweż udko przywięzuią do 

śrzodka kacerz» , a gdy się Raki zeydą podnoszą 

i wy feieraią. Łowią i wyftraszone kłom. 

lami- W nocy schodzą sig do ognia, i rekami 

braae bydź mogą. 

551. Raki do jedzenia są naylapsze lat«m , 

bo wtedy naywiecey maią pożywienia: nayle„ 

psze z żywych wod, i świeżo ułowione, ile że 

gdy przez aieiaki czas iiłowious ; osobli wie bez

O OWADZIE KRÄIÖWYM. 339 

wody poftoią, wy szepcą się , iako md wis , alb© 

schudnieią. W kuchni metylko де całkiem go* 

tuh , aie też osobliwie &zyyki tko róznyth przypraw 

©bracaią, W lekarniâch nietyłko oczek, 

albo kamieni zażywają, aie też z Raków do we* 

wnątrzcsego zażycia robią mado Rakowe. Z tym* 

wszy ft kim nic szkodliwszego zdrowiu ludzkiemu, 

nad Raka ginącego 1 śmierdzącego: ftąd 

podeyrzanego , żc* zdechł, nigdy zażywać me 

iycie: na ugotowanych to poznać można , ile 

że żywo ugotowane a*aią ogony zwïnionè, zdechle 

zaś wyciągnione. 

554, Kto Rasu w swych wodach chce rozmnożyć, 

powinien upatrywać wód płynących , kto- 

rychby lądy miały korzenie drzew; przy tych 

własnościach , i w Iławach i w ieziorach bydź 

satogą ? osobliwie kamieniftych. W ftawsćh ie~ 

dcak karpiowych oie mogâ bydź pożyteczne, 

ile że w z ar y bk u nie шаЦ czynią sy.kode* Na 

rozmnożenie puszczaią sie wtedy , gdy ssmice 

są p~ełne isy. 

553. Nakoniec , Raki ułowione , przechowane, 

i przez nieiaki czas karmione bydź mogą: 

sa, którzy tak karmionym osobliwość potym 

przypisuia. Nalewają w iakową fasę na pół piwa 

1 mleka y w to rzucais diobno posiekane 

iakie mięso: 1 Raki wsadzone tfŁawiaią na chłodnym 

mieyscu. Kto chce , niech to czyni, 

/ 

0 Owadzie dalszym pożytecznym. 

554. Jle ia wiedzieć mogę, tu sie mieścić 

powinny Dębianki nasze , Czerwiec i Muchy 

ftispańflśie, oraz Stonogi.

34э 

ROZO ZI A Ł I. 

555. Dębianka pod liściem. (Cynips quercus folii 

, Część 1. Nro 182. ) W idzie my na różnych 

drzewach, osobliwie na dębinie wielorakie wy- 

roftki, które nie są dobrowolne, ale przez ro* 

żny Owad wymuszone. Między temi mniey , 

lub wiecey , a niektórych lat bardzo obficie 

nayduiemy u spodu dębowych liści nieiakie 

gatki pulchne, rosnąć się zdaiącer pokirosną , 

z iedney ftrony pięknie czerwone, z drugiey 

zielone: gdy odpadną i uschną , bardzo żółtawe 

, lub czarniawe. My one Dębiankami , lub 

Galasem zowiem y. Są to wrzody drzewa od 

fkaleczenta pochodzące, w których się wylęga 

i chowa pewny gatuuek much, albo os. 

556. Osa czyli Mucha w takowey Dębiance 

wylęgająca się ieft bardzo mała , ma flkrzydeł- 

ka Ikórkowace , bardzo mało* na Ьіаіуш czerwono 

przębuaiące> nogi są żółtawe, a sama 

Muszka ieft pięknie zielona i świecąca Samiec 

od samicy tym się różni, że ta ma w tyle znacznie 

długie żądło. 

557* batem po parzeniu się , samica żądłem 

kole w żebro liściowe , i w te ranę kładzie ia- 

ie. Rana ta lubo widomą nie ieft gołemu oku f 

tamuie przecięź okrążające w liściu soki , które 

bieg swóy jednakże odprawuiąc, okładaią 

ranę okrągło , bo okrągłą ieft : fôad wychodzi 

gał*» coraz się po większanca , w której po- 

śrzodku z złożonego iaia wylęga się żółtawa, 

grubo wata liszka, W Wrześniu pospolicie liszka 

ta ieft zupełna, i obraca się w gałce w poczwar 

kę naprzód białą , a potym żółtawą. Po 

trzech, tygodniach z poczwarki ßaie się Osa , 

która , ieżeli cieple czasy posłużą , ieszcze 

przed zimą wygryza się, i wylatuie , 2 wtedy 

musi ginąć przęz zimę, i ns przyszły rok w ü o -

Щ 

O OWADZIE KRATOWYM. 341 

sic trzeba o fkąpości dębianek. Jako zaś liszka 

w dębiance żyie sokiem tam wstępującym: tak 

pospolici® Osa zoftaie w ney na zimę, 1 obumiera 

, chociaż gałki z liściami opadną: a na 

wiosnę się dop ero wygryza. 

558- Dębianka przy szypułcc , ( Cynips quercus 

petioli, w Części 1. Nro 1^2 ): nim o zażyciu 

poprzedzających dębianek namienię , muszę 

pierwey te drugie opisać , ile że iednakow® 

maią fkutki. W dziemy na dębinie, lubo nie w 

tak wielkiey obfitości, gałki podobne poprze- 

dzaiącym , miedzy szypułkami liści i gałązkami 

, gdy są doyrzałe , nieco brunatnieysze od 

tych, które iuż opisałem. Staią się one podobnym 

sposobem , lecz od innego gatunku O- 

wadu. 

559. Osa, albo muszka tego gatunku ieft 

żółta: samica ma kolec w tyle, ale bardzo nieznaczny. 

W iesieni tym kolcem kol® w paczek, 

z którego w przyszłym roku gałązka ma wy- 

raftać , kładzie iate , i żłożywf:zy tak swa iaia , 

sama zyć ptzeifcftie. Na wiosnę w tym miey- 

scu (kaleczonym iuź nie wyrafta gałązka, aie 

tylko liść, a natomiaft soki okrążaiące czynią 

gałkę. Ta się coraz powiększ* , i robak w 

niey wyłężoay żyie sokiem. Robak podobny 

ieft poprzedzającemu : w iesieni ftaie się żółtawą 

poczwarką, z którey po dwóch tygodniach 

wylatuie nieco większa Osa cd poprzedzaiącey> 

i o dalsze ftara się rozmnożenie. 

560. Dębianki te wszyfèkie zdatne są Farbie* 

rzom do farbowania płócien, sukien, i t. d. Same 

przez się farbuią brudno, lecz z przydatkiem 

koperwssu , albo h^łunu z rdza żelazną, 

farbuią czarno. Atrament o pisania, z nich 

znaiomy. Prawda ? że pospolicie zażywamy

343 

ROZDZIAŁ I. 

galasu tureckiego, ^fcory nie tanio kupuîemy ; 

obeszlibyśmy się przecież bez Kiego , czynigc 

w naszych dębiankach nieiaką różność, 

RÓi. Dębianki przy szypulkach lepsze są sad 

owe, które wiszą pod liściami. jak z pomiędzy 

tych , tak i owych lepsze są owa , w których 

rdzeń ie& cały, albo w których się, dis 

iakowegoś przypadku robaki nie wyległy. Rogate 

,i nie gładkie sa cae$okroć do iepszych 

należące.' Gdzie ich wiele potrzebuia, nie trzeba 

czekać aż ©padaa; lecz gdy będą w zupęt- 

, ney swey wielkości i soczyftości y wtedy sig 

zbiorą , i w cieniu wysuszali albo ieszcze lepiey, 

świeże wy potrzebują. 

562. Czerwiec ( Coccus polonirus , w Części 

I. ISiro 235 ): wiadome są wieśniaczkom owe 

©krągłe, maleńkie , blado - czerwone, ślniąee 

ziareczka , które zgniecione czerwony, sok wy- 

dîą , przyczepione w miesiącu Czerwcu do korzonków 

ziela pospolicie Czerwcem , a w Zielniku 

Kosmaczkiem zwanego. Ziele to sy(tematy 

cy zowią Sclerünîhus yerennis, a dawni Zio- 

îopisowie Polygonum cocciferum„ Rośnie po рІа- 

sczyfàych mieyscach, i zdase sie bydź rośliną 

tylfto kraiowi naszemu właściwą. Są wprawdzie 

ieszCze i inne zioła takowe ziarna mające, 

iako Mysie uszko , Biedrzeniec } lecz w 

nmieysz^y daleka obfitości. 

5Ó3« Mirao wszelkiego mego Barania , dla 

япаіеу І lekkiey nieoflróżności, nie przyszło 

mi w tym roku widzieć na oko Owad z tych 

ziarn wyłażący : ci, którzy widzieli, óai^ mu 

podobieńftwo nieiakiey maleńkięy muszki , lubo 

go syftematycy liczą do rzędu Owa du pół- 

pokrywkowego. To pewna , że te ziarna ni- 

rzym są , tylko poczw»rką owadu ^wkrótce wy- 

uiść' maiącego. ' ' ‘ ■ ‘

O OWADZIE KRAIOWYM. 343 

^64. Żażywaią w farbierniach do farbowania 

płócien 1 iedwabiu czerwonym kolorem, podo- 

bnyrh ziarn suszonych Amerykań£kich у które 

pod imieniem Kochenille drop,o się przedaią. 

Fic pewnieyszego , że iagodki te nasze czerwcowe 

wyśmienicie owç Koohenillę zaftępuią. 

Mamy ślady w pismach, ie dawnieyszych czasów 

musiało byciź o tym ftaranie, kiedy o handlu 

szkariatowych robaczków wspominają. 

mienia Hübner y ie go Turcy i Ormianie nie 

mało wywozili kupuje od Polfltich Żydów. 

565. Czyli to dl3 użyci» w fabrykach wzra- 

ftaiących w kraiu do farbowania; czyli dla spieniężeni® 

do rękodzieł zagranicznych , zawsze* 

by dobrïe było roślinę tę rozmnożyć , z którey 

tak pożyteczna rzecz bydź może. Zaraz w Czerwcu 

około Sgo Tana, innego czasu ziarn takowych 

nie naydzie, wykopuie się ziele i nie 

bez zabobonnych okoliczności u pro$ego ludu, 

Jagódki się zbiersia , i zaraz w gorącym piecu 

suszą f aby .ni« dopuścić Owadowi do wylecenia. 

566. Od doświadczenia wiele zawisło, a. mnie 

się zdüie., że zasadzone tyiw JCotmaczkięm ріаПгі 

rozmnożyłyby go, i sowicie nadgroeziły. Zbieranie 

ziarn wypada zwyczaynie około Sgoja- 

»a. Krótkim rydelkiem podnieść można z pia- 

ffm roślinę , a pozbierawszy ziarna , nie feawiac 

prędko znowu w swoy dołek wpuścić , -aby się 

na daiey utrzymywała, jagódki zaś w obfito- 

śei zebrane -, aby Ow«.d nie wyleciał , namocz 

w wodzie / albo lepiey w orci® } i potym wysusz. 

567. Much» Hiszpańtba. ( Melo e у с s i с я tor i u «. 

w Części 1: lSro.9.7 ) піз i fi Mmhą, ale Chrząszczem 

miernym , podługowatym r którego po*

344 È O Z D Z I A L JL 

krywkj fikrzydłowe 7. zielonego koloru w iottyr 

wpadają. Foki żywy. іг.Л , su rocł nieiaki z siebie 

wydai«. INiyduie się, a czasem bardzo licznie, 

na drzewie ifesioaowym, oraz i brzozo- 

wym , osobliwie w mieyscu na wiosnę dla soku 

zacięty*» ; ielł i na bzie, i na ligtafttze. 

56g Lotna sol,, któr* teis Chrząszcz ma w sobie 

, ieił przyczyny, że się lekarniach zażywa 

do IVezykatoryow, z przedziwnemi fkutka- 

mi. Zbiera i ą ie w woreczki , i w-eszaia nad ps- 

^ ra gorącego winnego octu , aż pozdycbai'i* po- 

tym susza, i w pudełku na suchym mi*y scu 

chowaią , aż do zarycia, lub zbyci» do Apteki. 

7 6 9 , Stonoga ( Oniscus aselius , w Części I. 

3Nro чгп ) _, należy do O wadu nielat^jącego. 

Wielkość iey nie wynosi więcey nad pół rala, 

я szerokość mniey tak ćwierć c»la. Po wierzchu 

ieft koloru blado-czarnego, albo ołowianego.' 

Na każdym boku ma nog; 7. po iednym 

ft«wie tylko maiących Gdy się iey kto dotyka 

, kuli się, i w kulkę zwiia. Wyięgaią się z 

iay , które w swey małośri perłkami

Ç> OWADZIE KRAIOWYM. 345 

R O Z D Z [ A L 31. 

0 Owadzie szkodliwym w domach. 

TDąc porządkiem gospodarßiim o szkodii' 

57T*A v/y m Owadzie, uczynionym odemnie 

w Części I. naypierwey wy pa a ą szkodzące 

w domu. Jako zaś iedne szkodliwe są samym 

ciałom ludzkim, drugie rzeczom w domu będącym, 

tak fceź ti gromada na dwa podzieli 

się Paragrafy. 

§. I- 

Owad szkodliwy ciałem ludzkim. 

5^2. Wesz ludzka ( Pediculus humanus, Nro 

sog w Części 1. ) > івЙ Owad ciał ludzkich się 

trzyraaiący , i na nich mnożący. J dne trzymają 

si§ jmieysc włosiftych . naprzykład gło- 

wy , & te są cH mn.sysz.ć: drugie samych ciał , 

a te są iaśnieysze: i^k te , tak ow« sąiedneż, 

tylko w kolorze odmien»e. 

573- Wesz ta ma kształt podłużny , grzbiet 

szeroHh przez śkło powiększając® uważana, 

ieft na wierzchu wcinana niby w pierścienie , 

ma włofki i czerwone plamy > a na brzuchu nog 

sześć. W bhfićości oczu są nieiakie rogi, tak 

zaś oczy, iak rogi, włoSkstmi obrosłe. Skórka 

г а niey ieft przeźroczy ita ślniąca się niby rogowa, 

i przez nię widzieć można wnętrzne 

krwawe żyłki. IN a brzuchu flkórka ma białą 

kropkę, zawsze się poruszaiącą, ktdrą za serce 

poczytać można. Przypatrułąc się żyłkom, 

widzieć można , iak prędko ssaną z ciał krwią 

nabiegaią, i iak prędko, ta się w nich trawi:

R O Z D Z I A Ł II. 

pożywieniem ich bowiem ieft tylko krew o- 

tàrym pyfkism wyssana. 

574. № о в а iaist , a te są owe ziarna w włosach, 

lub odzieniu*się nayduiąre, które gnidami 

zowiemy: te od ciepła ciał ludzkich się wylęgała 

, i tak znacznie w krótkim czasie rozmnażała, 

że z trudnością uwierzyć przychodzi. 

JSa niektórych zaś ciałach kładą isia z« fkdrę, 

a takowe mièysca siieiakie deftaią pęcherzyki. 

Lubo więc pospolitą przy czarną mnożenia się 

AVszy może bydź oieochedoftw©, są przecież 

osoby tak (kłonne do tego plngaftwa, że i przy 

wszelkim ß®r®n;u pozbyć się ich nie mogą. ISa 

niektórych i po śmierci wyłażą. Niektórzy 

wsza wey ehorofeie podlegają, Pktbiriafis z waoey. 

575. Ochfdeftwo naypierwszym ieft śrzod- 

kiem opędzenia się temu plugaftwu: czesanie 

częfte głowy, odmisn« częft* odzienia, oraz 

proftym ludziom odzienia w gorącym piecu 

przeparzanie. Przy ochędoftwie fkłonnieyszym 

do tego rwożna zażywać do zasypowsnia głowy, 

lub odzienia proszków z nasienia Staphysagria 

Rabadiile: z ltści rutunio.wych: z korzeni Rha- 

barhartim Monacborum , albo oro»au: z iagodek 

monte w ki , lub trzmieliny i z grjszpanu. Podlegający 

wszswey chorobie mogą to wieczór 

jisraazać swe cia?o oł^yk eni szpikowym, a ra~ 

ho obmywać lekkim ługiem tytuciowvm. 

57Ó Wesz wielka ( Pedicuius pubis , Nro 20$Л 

Części I. )j ieft większa od poprzedzaiącey, 

ciemnieyszs , j nieco płaścieysza. Mnoży sie 

sposobem, p erwszveh nadzwyczajnie , lecz tyl- 

feo za fkórą nieznośną sprawuiąc przykrość. 

Mieysca im nayulubieńsze , są czts-ci w &ydii~ 

we , czasem pod pac h?mi , i w brwiach. Prawda, 

że pospolite nayduią sie u osob nieezy-

O OWADZIE KI? Al OWYM* 

л1ч 

O ' i 

ftych; nie wszyHkich przącięż tey biedzie pod- 

legaiącyeh za nieczyftych poczytać mozns: ile 

że przez towarzyszeń e niewiadome przenieść 

się mogą. Wszy takowe tkwią т е с н о w fikórzc, 

i niczym się gubić nie dais, tak maścią z żywego 

srebra, w aptekach znaiotwą. O Wszach 

rożnych zwierząt będzia na swoim mieyscu. 

577- Pchła ( Puiex irritans, Nro 212. Części 

I. ) , iefl Owadem ludziom w domach uprzykrzonym, 

1 bæzssêtme ,n©cy sprawującym, $ąd 

u Niemieckich systematyków swoim iezykiem 

Nocobudz nazwanym. Nog ma sześć, pyfk na doł 

zgięty f z ukrytym żądłem, *tył ciała na boku 

spłaszczony. TSoga każda ma trzy ftswy, a 

pierwsza par* nóg pod głową ieft osadzona : 

ofàatnia zaś para tak ie$ długa, że ze poniocą 

ich Pchła 100. razy wieksz mieysce , iak ieft 

przefkoczyć może. Szyi* ieffc mierna, a daisze 

ciało pękate ; grzbet osobliwie nieiakiemi 

przepasam am i , łub iufkami, i włolframi okryty 

; kolor ciemno-czerwony , który dla małości 

zw:erzęcia , czarnym się bydź zdaie. 

57$. Samica niesie na raz , a częfto przez 

lato , około 20 iay , przez co *ię bardzo liczni© 

rozmnażaią. Jaia te rzuca na ziemie, osobli* 

•wie gdzie się znayduią szpary, śmiecie, lub 

trocin* ; ß:ad urosło u dawnych mniemanie , że 

się Pchły z trocin rodzą. Po sześciu dniach z 

iay wylegaią się robaczki , które w swoiey 

małości gąsienicom są podobne. Po iedenaftu 

dniach gąsieniczki zakopują się w zieraię, gdzie 

się w poczwarkę obracsią do Pchły podobną , 

ale białą. Naoßatek f g^y sje $aną iuż zupełnie 

Pehłaroi, z ziemi wyłażą. 

579. INie wszyftkim ludziom równie dokucza» 

Ц : niektórym osobom bardzie y się naprzykrza-

34S ROZDZIAŁ IT. 

із. ITbiałey płci naybardziey szuksią przy tu« 

lenia. Ny du i ą się wprawdzie i u rożnych zwierząt, 

nigdzie przecież bardziey iak u psów. 

580. IN a zapobieżenie, aby się nie mnożvły, 

a tym samym się gubiły , nie trzeba , osobliwie 

przez lato , cierpieć w izbach psów» śmieci, 

piafku i gnijących trocin. Komukolwiek się te 

zwierzątka , krew żądłem z ciała wysys&iące 

nie podobaią , dla dźienaey i nocney swey «po- 

fcoyności, niechay każe przyn®ymniey co mie- 

śiąc raz wrzącą wodą wyparzać posadzki: tym 

sposobem wyginą iaia 1 robaki Na dorosłe 

zaś Pchły tu i owdzie po różnych mieÿscach, 

porozkładay zioła, raber, psi rumianek , bez , 

rutę , piołun. Psom na pozbycie Pchło w nie 

masz nic iep*zego, іжк czefte kapanie, czesanie 

.5 albo mycie wodą gotowana z шаіег&пет, 

rozmarynem , rutą , i garścią soli. 

581. Plaftwa demów a , ( Сігг.ех lectularis , 

Nro 1-29 Części X ) , iefł O «/ad nieco okrągła- 

wy y płailci , brunatny , pełen soku czerwonego, 

i Fmierdząeego. Plag* ta na ludzi dopiero 

w przeszły«« wieku z innyeh częsei świata 

przeniosła się do Europy. 

582. PluCkwy u trzy mui ą się w szparach łóżek 

sypialnych , oraz ścian, osobliwie bliflkich 

gdzie ljid,;.ie sypiaią. Zyią krwią ludzką? wysysając 

ią. z ciała , i rozpaloną pbrnę po fobie 

^Łoiiawmąc. Jeft pospolitego ludu mniemanie, 

ze się z wiatru ludzkiego rodzą. Prawda, że 

r.iechluyfłw'© wie ką do ich mnożeni» iefk po- 

*roeą , lecz samica niesie bardzo wiele iay, 

które widać niby gn?dy plnflkiewne w szparach 

j fałdach posłaria Z tych wylęgaią się Plu- 

fkiewki w początkach białawe , lub żółtawe , a 

potym po zrzuceniu ikórki brunatne. I tym


sposobem tak się nadzwyczaynie rozm nażaj, 

ie z iedney par у przez lato , tysiące b ydź 

mogą. 

583. INa wygubienie rożne щ wynalazki. 

Głodem ich me wygubi: chociażby przez rok 

krwie ludzkiev nie miały: umieis| same siebie 

zsiadać , a wreszcie i przez długi czas głod 

cierpieć. Linneusz radzi zażyć ziela plufkie- 

wniku , ( Cimicifuga ) , albo do domu przynieść 

Pluikæw polnych , które dcmjow«: wygryźć mają 

: moim zdaniem, byłoby to iednego złego 

innym gorszym sie pozbywać. 

£§4. Ochędoftwo łóżek naypierwszym ieft 

środkiem Wygubienia. Potym można wziąć fu- 

sy oliwne, a namieszawszy siarki, hałunu, by- 

dlecey żółci, piołunu 1 ruty, tym wszyftkie 

szpary namażać: nie zapominane gdziekolwiek 

można, olkrobywać gnidy . Nakoniec te obrzydliwe 

zwierzątka , zebrane i ususzone, tek si§ 

do czerwonego/ farbowania zażywać mogą , iak 

Kochenslla , albo Czerwiec. Ô Pluikwach roślinnych 

może d iey co napiszę. 

585* Komar po/pelity , ( Culex pipiens , w Części 

I. Nro i 0:1 ) ? left Owad lat,siacy mały, po* 

dłużny , przydłuzsze nogi ma,асу , który osobliwie 

wśrzod lafa nietylko ludziom , i bydlętom 

pod otworzyftym u.ebeim , ale i w domach, 

osobliwie w wie zor , lub w nocy, ieft uprzykrzony. 

Ma bowiem pvßc długi , я w iego pochewce 

w podłuż przeiwoióue żądło, którym 

krew z ciała wysysa , zoftawuiąc po sobie nie- 

iakie zapalenie. St^d dla chciwości tego pożywienia 

uporczywie za ludźmi i bydlętami la* 

taią , czyniąc głos ы owyś piszczący: do domów 

*ię •.ïa'we't gwałtownie cisaą, osobliwie 

gdzie w biiikości %\ błoti.

R O Z I) Z I A Ł II. 

586. Samica upatrzywszy sobie na błotach 

chropowatych pływ accy lis'ć,w ior, łub 

co podobnego , stad« na a m , i puszcza na wo- 

de *окоіо 400. iay podługowaty r h , w kup e sie 

trzym ają-ус li. Ż t.ÿca iay yychodzą robaczki^ 

albo liszki z wielą nogami, ктбіс fcryiąc się w 

v/cdzie , гу ц ro n ml wodnemi robaczksmL 

Przez czas czterotygodniowy trzy razy f&órkig 

zrzucała, s nakduiüc fta a ssę niezgrabną poczwar 

Ц . Trzeciego da.a poczwarka wypływa 

na wierzch wody, komar z mey zup®łny wylatuje. 

587. Pojedynczo lataiąc» Komary mn ev sig 

wprawdzie uważaią , chyba od bardzo pieszczonych 

: lecz gromadnie pomieszkania odwiedza- 

iące , S3 me małą plag^ t i nocy bezsenne przynoszącą* 

Niémaaz nic flmtecznieyszfcgo, iako 

ѵ/ wieczór za nka^wszy okna, uczynić w pomieszkaniu 

dym z koftopi , i omanowego korzenia, 

lub z samego tylko tytunju; po nieia- 

kiey ehwdi otworzy się okna, a гуЦсе ieszçzé 

pouciskaią? i smród wynidzie. 

§• 2 . 

Owad szkodliwy różnym rzeczom w domu. 

588» Widziemy częftokroć niemiła nam ßcu« 

tki w domach naszych , kiedy odzienia , xiegi , 

i rażoe przęty fta wszy się pomieszkaniem O» 

wadu, 1 iego pożywieniem , w niwec ie ohra- 

caią. Niektóre lubo sie w niczym szkodzić nie 

zdaią , porządki przecież domowe oszpeć aią« 

INapiszę teraz o niektórych. 

589. Mol Kozuchowiec , ( Tinea pellionclla , 

w Części 1. Nro 165), i е й Motylik maleńki, 

brudny: liszka iego ieft żółtawa , która potym 

ftaie sie poczwarką biaława. Motyliki te, które'


pospolicie nazywamy zanocnicami, albo ćmami 

f naywięcey w Vfaj u lataia wieczorem. Samica 

nalazłszy futro , kłatszie w ше swoi® ia- 

ia, które sio w g. dniach wylggai^. Wylgżoae 

liszki czynią sobie w futrze gniazda, niby i&kie 

rureczki, w är,6rych mieszkai;$, zrzucaią flcore- 

czki: i rosa^ %z do Grudnia. W Marcu potym 

i Kwietniu овгасаЦ sie w poczwarki w kupie 

będące, z których po 14 dniach wylatui^ mo- 

tyiiki. 

590. Zyi^ włosami fut^r , fl$d ie gołemi czynią 

, i wielkia sprawuią szkody. Na zapobieżenie 

, aby big nie gat(gidziiy , wiele zawisło na 

okadzaniu iuter naprzykład tytuniem , na kładzeniu 

poraiędzy nie naprzykhid kamfory , aby 

Motyliki smrodu futrowego usłyszeć nie mogły: 

wiele i na tym zawisło , aby futra w tak 

ścisłym chowane były zamknięciu, izby sie żaden 

Motyli* nie dobrał. Osobliwsza rzec* czynią, 

którzy w Maju i Czerwcu futra przewietrzał 

%: owszem wtedy kryć s ę z niemi lak nay- 

lepiey potrzeba: aby samice iay swoich nie 

złożyły: dlaley poty® przewietrza się, aby przez 

nieoftrdżność zalężofre robaki , albo pobite, albo 

dyiisem tytoniowym umorzone bydź mogły: 

59 £. Mol Sitkrtowiec , ( Tinea ѵеЙіапейа, w 

Części 1. Nró 1Ó5 ), podobnież się .ozmnaża, 

lak poprzedzający , wyią4'szy tylko, że (Ylotylik 

ma fkrzydełka popielato-siwe , liszka mieszka i 

żywi sie w sukniach wełnianych* 

592. Liszki te wielką czynią szKodę > przegryzała 

suka*, i czynu w nich dziury. Odzienia 

wiec , osobliwie, w ѵідіи t Gzeru^cu , w bardzo 

szczelnych szafach, lub fkrzymiach. chowac 

sie mai i*, daley potym przewietrzą się częfto. 

Dobrze będzie ; kiedy dłuô ше zażywane o- 

dzienk* obwiną sie іакіш płotnsm; pierwey kil-

ka razy w wodzie z sol.* maczanym ; «rysimö* 

nym , i siarką okadzonym. 

593” C hrzęszczyk k u s z m e r z, (Dcrraeftes pel- 

i lia,, w" Częśt i I Ńro 72 ) » i eft Chrząszczy к mi- 

lenki? maiący pokrywki ikfzydłowe czarne: na 

-pokrywkach są dwie, a na piersiach trzy białe 

kropki. Sam ca kłądżię swoie іаіэ w odzienia 

*i futra. Liszka wylgźona ielt maleńka , ez«rwo- 

nemi włofta.mi obrosła> która cztery razy ikorkę 

zrzuca , i czasem. ledwie w kilka 1st zupełnym 

się Chrząszczy kiom ftaie. 

594. Idzie bardzo za Zapachem sukna i futra, 

czyni więc nie tylko w tych wielką szkodę 

, ale eawet i wxi^gach w fkórke oprawnych, 

iezełi fkórki z sierci uie sa naièzÿcie oprawione. 

Przeciwko uszkodzeniom w sukniach 1 futrach, 

tych sposobów zaiyway , które s ę przeciwko 

d уoiakim poprzedzającym molom podały; 

595. Chrzçszczyk słonittka, ( Dermeftes larda» 

rius , w Uzęści I. Nro 72 j , іей Chrząszczy к 

maleńki , maiący przednie połowy pokrywek 

fkrzydłowych siwo popielate, z trzema czarne- 

mi kropkami. Samica fkłada swe iaia w ikorki 

różnych zwierząt, osobliwie w tłuftą, liszka z 

nich wylężana leit kosmata, blado brunatne» 

mi palkami przepasana. 

596. Liszka puftoszy xiązki w świnią Ikórę, 

sdbo w niedobrze wyprawuy pargamin oprawne: 

psute oraz zebrania ptaków w naturalnym 

Gabinecie. Zapobi®gsiąc tsamu , trzeba do xiąg 

zażywać (kor. należycie wyprawn ych, i do kiay- 

Itru hałun mieszać , a ptaki w naturalnych gabinetach 

wytykane nie chować tłufto, i dobrze 

wewnątrz potrząsać salamomakiem , lub hä- 

łunem. 

597. Cbrząszczyk chlâboiàcl> ( Dermeftes p a - 

niceus , w Czyści I, ISro 7 2 ) , ieft robaczek

O OWADZIE KRAIOWYM 353 

йпйі&акі w chlebie się częJ&okroć znayduiący, 

jLifzka iego z iaia w y le żona tak ieft mała, żfe 

ledwie cztery liniie długości wynosi. Utrzymu- 

ie sie w rzeczach klayfirem kleioriych* w tych 

sobie wygryza dziurkę, odmienia się,, i ftaie sig 

Chrząfztzykiem, który bardzo długo żyae. 

59g. Pfuie on książki maiące okładki kl*y* 

ftrem kleiojŁe : przegra za przez nie i karty ifcr 

książkach, częftokrać na półtora cala głęboko 1 

tak więc okładki, iako i ame rzeczy, ieżeli kleić 

się maią, lepiey sięzażyie kleiu iub krochmalu, 

niż mąki: albo ieżeli się mąka ma zażyć, pö- 

miefzay z mąką kafztanow gorzkich, z żółcią bydlęcą, 

i męto Gummi Euphoïbii Aby zaś ten, ł 

podobny O.wadi papierom w księgach i innych 

piimaeh n e fzkodził, nic niemafz iepfzegô, iak 

zwyczaiem cudzozitmlkich Jntroligatórów,^/lu&w$. Czyni niemałą fzkodę w rzeczach 

Mayftrem kleionych, a osobliwie nifzczy w naturalnych 

gabinetach żywo przykleiane rośliny. 

Klajrfter wiec przymiffz* sig nieco Gummi 

т Ш w t

354 

ROZD ZIAŁ II. 

Euphorhii : toi famo się wmięfza do HauzeeèUr* 

Ä« pod rośliny żywe. 

602. Pufiofii zfodziey- (Ptiiinus fur: wczęścil. 

]S!ro 80.;, ieft wielkości tylko wfzy, 1 d© niey 

z pierwfzego fpoyrzenia nieco podobny. Przegryza 

ofoblг wie w książkach podluzoo okrągłą 

głęboka dziurę , a z p/apierjiöw wygryzionych 

czyni sobie gniazdo, jako ziarno grochu, Na 

zapobieżenie papier sięr ałunem plaaejruie, а 

do klayftru bierze się Gummi E up hor bit. 

603 Ptiftofz tracz ( Ptiiinus pertinax: w 

części I- Nro8o), ieft chrząfzczyk czarniawe» 

brunatny. Foki ieft robakiem albo lifzką, czyni 

znaczne Izkody wffcolikach, w krzesłach, fza- 

fach , i innych z drzewa robionych rzeczach , 

przegryzane w nich dziury : lifżka. zaś ta ieft 

mała i biaa. Gdy się ftanis chrząfzczykiem , 

nietylko pfuie rzeczy do jedzenia w spiżarniach, 

lecz 1 ksużki , i w naturalnych gabinetach zebrania 

roślin, ptaków, i t. d. Ma to do siebie, 

ze dotknięty czymkolwiek zwiia *ię , i 

zoftaie iak nieżywy, i żadnym sposobem rozwinąć 

się nie dopuści, aż chyba fam dobrowolnie. 

Ó04. Na ufzkodzenia iego w naturalnym gabinecie, 

te się sposoby zszyć mogę , które się 

wyżey podały. Stoły zaś, ftoliki i inne drewniane 

rzeczy, przynaymniey pnjedaieyfze , 

Ikutecznie napufzczai^ się serivaserem , a gdy 

się iefzcze potym przy bonerowaniu , albo nacieraniu 

wołkiem , przyda do wołku iakich gorzkich 

rzeczy, naprzykład Gummi Eupborbii,tym 

się fkutećzniey uczyni. Jeżeli się takowe 

rzeczy malować maią , do kleiu, gdy się grunfc 

daie, przymiefzay żółci bydlgcey.

O OWADZIE kräioavym: 

éo5* Mucha domowa (Muse® domefłica : w 

części I. Nro t og.), ieft to ow Owad lat»iąey 9 

ktdry *ie przez lato tak obficie w domach nay- 

dnie, ii rzadko коіѵщ , ałbo wcale nikomu nie- 

ш о że byè iii*znaiomy : opiiania wigc nie po- 

trzebuie. Sam e« niesie 1'woie śaia na końlkim 

ofobliwie gnoiu. i z tey przyczyny naywigceÿ 

maiu much pc»m*efzkania bed я ce blifto ftayni, 

lub oborjr. Robaczki białe zjay wylęione, kilkakrotnie 

(korkę zrzuci wfzy, zakopuia się w 

gnoiUj i йац się poczw&rką. Z poczwarki wylatuje 

mufzka m#ła? która prz§ci§ż prędko fwey 

zupełności dorsiia. 

óoó. І tym fpofobem Muchy nadzwycz&ynie sig 

rozmnażaia: nay riecey ich bywa w Sierpniu, 

s nayuprzykrzeńfze są w Wrześniu , kiedy 

wkrótce potym na zimę zafypiać maią; i tym 

końcem, ofobliwie w zimnych pomlefzkamaeh, 

wielki«mi kupami w katach osiajaią, a potym 

nikną. Nie iaft ofobliwością widzieć i zim| 

muchy lataiące w ciepłych izbach. Pożywieniem 

ich fj| rożne wilgoci , które s»ą swym py- 

fzczkiem, i niedlainney przyczyny na ludziach 

siadaś^ t tylko dla ssaai* potu, lub inney wilgoci 

przez pory wychodząeey : nie można przecież 

inowić, aby tylko famemi żyły sokami, bo 

się widzieć daie, że po nich i twardo wate rze« 

czy nikną. Siodycz im nayulubieńfza. 

O07. Mucha nie ieft wprawdzie Owadem 

przez znaczne ufzkodzenie uprzykrzonym : lecz 

ich wielość ieft uprzykrzona, że tonąc w pokarmach 

i oapoiach, one przyoaymniey niektórym 

ofobom obrzydliwe czyn ą: nadto swyaa 

gnoiem rzeczy upiekrzone w domach plugawią. 

Owe bowiem, które swym pyfkiera znacznie w 

ciało kolii, lubo z powierzchownego widzenia

356 ROZDZIAŁ IL 

ieclnakowemi »if być żdaią, są przecież wcale 

innego gatunku, (Musca corrigiolata) UdokoL 

óo8* Na umnieyfzenie much w izbach wie* 

lorakie sa sposoby : naygłowmeyszą przecież 

rzeczy ieit, aby w bliîkascî domow nie były i su 

kie g noie, a w izbach się ni® chowały mleka, 

mi©dy, cukry. Znaiome są śkła na muchy, w 

które nalawfzy co słodkiego, g4y włażą, wy- 

leść aie mogą. Przywięzuią inni garnek bez 

dna do długiego worka: garnek wyse&azmą miodem 

: gdy much wiele nalezie, nakrywaią i 

w worek wtrząsaią , a kiedy iuż w worku dodatkiem 

ich będzie-, maczaią one dobrz* sr 

wodzie, i Kurom na pożywienie wyrzucaią* 

609. Rozftawiać arizenik , bedłki nazwane 

muchomory, lub inną truciznę, nie życzę : muchy 

bowiem nieotrute, ale przecież w truciznie 

ukalane , siadaiąc na pokarmach i napoiach, ludziom 

potrzebnych, alboż nie mogą iakówyś u- 

fzczerbek przynieść zdrowiu ? alboż się i famą 

trucizną ludzie przez nieoftrożność, psy, lub inne 

V/ domu potrzebne zwierzęta, otruć ni» mogą? 

610. Dobrze ieft , co wieczór zamknąwfzy 

okna, zakadzić dobrze iałowcem , a potrzyma- 

wfzy ten dym nieco w pomiefzkaniu, otworzonymi 

oknami razem wypuścić: tym Iposobes» 

pofpolicie razem wfzyßkie wylatuią. Rozbawiona 

ziemia Angieiika , ma ikuteeznie truć 

muchy, bez wfzelkiego innego niebezpieczeń-* 

fr w a. O innych muchach napifze się może co 

na fwoim mieyfcu. 

611* Paięk domowy y (Aranea domefHca : w 

części I. Nro 215 ), iefi Owad bez fkrzydeł, w 

kątach domów,, gdzi® ochędoBwo zaniedbane 

ieft, wpewEey paięczynie, niby siatce iakiey 

»iefzkaiący. Ma nóg ośm, z których icdaa

O OWADZIE KRAI OWYM 35; 

psra iefi: przy pyflm zami&fï rożkow. Oczów ma 

§, brzuch na którym ma nóg par trzy , ieft 

pękaty,, pięcia czaraemi kropkami upftrzony. 

ISaczynia parzenia się s$ u fame* w głowie , a 

u famicy na piersiach. Piersi z ^brzuchem 

tyiko niby nitką złączone, a zatym psiaki 

prsewięzifte. 

6ia. Samica niesie iaia, zkfcórych w pijaczynę 

uwmioaych wyiegaią się młode w 15* 

dalach, te z początku nie są ze wfzy ftkim ft&~ 

rym podobne, ai dopiero po kilkakrotnym zrzuceniu 

fkorki. Pożywieniem ich ie& sok, który 

wysysaią z różnego O wadu w paięczynę ułowionego 

: pajęczynę zaś tę niby »sycieńize niteczki, 

wypufzczaią przez brodawkę w tyle na 

brzuchu będ|c*i. Rożnie iaj przędą w nitkę, 

kołko, rzadzey, gęścley, i t. «L pofpolite domowe 

zazwyczay przędą gęfto i w płachtę. 

613. Pofpolite mniemanie obrzydziwfzy pa- 

iąki , uczyniło ie trucizną , lubo w famey rzeczy 

nie lą takiemi. Ze paięczyaa pożyteczną 

bydź »oże , pokazał P. Boa , oftarowawizy 

Królowi Francuzkiemu z niey tkane pończochy 

î rękawiczki : toz uczynił P. Hausen, o ii a row a- 

wfzy Auguftowi II. parę rękawiczek. Akademii 

przecięż Królewlkiey weFrancyi się to nie 

podobało : daiąc przyczynę , że dla obfitego zażycia 

paięczyna fkąpo daie przędzy, a dotego 

podłey. 

614. Z têi* wfzyftkiem раЦкі obrzydzone fą: 

guoiem fwoim fzpeczą piekrzydła różne w do» 

su : przędzę fwoię rozpościeraiac zawfty^zaią 

gofpodarza : i fzukamy fpofobów ich wygubię» 

nia. Nie raafz zaś innego fposobu, iak czę- 

fte paięczyny wymiatanie, i zagarnionych Palików 

zabicie; co sig ofobliwie w Sierpniu

przestrzegać powinno : kiedy s';ę bowiem wte 

dy n»yofobliviey тпѳі^у za iednym razem wiele 

wygubić l>sożna* 

615. Faięk krzyzak f ( Aranea di я de ma : w 

części I. Nro 215.), eft ieên m iędzy »?ayw ę- 

kfzemi u naa , w kfztałt4 e podobny pierwfze- 

mu; na grzbiecie maiący mby krzyż kropkowany. 

D wobkiey odmiany: iedne pofpol tfze 

brudne, drugie rzadfzè czerwone. Pofpołicie 

sie bawî? na drzewach w ogrodach, nie nowi * 

na przecież ieft naydować ie i w domach. Całym 

przyrodzeniem zgadzaią się z pofpolitemi, z Ц 

tylko różnicą, ż® paięczynę jfwoię przędą pionowo 

w porz^dae kołko. Błędem ieft, co mo - 

wii| niektórzy, że paiąk takowy zamknięty 

długo w jakowym naczyniu, obraca się w ka° 

mmi przeciwko truciznie fkuteczny. 

616. Paigkorak owczarz , ( Phalangium opili 

o : w cz.eś.ci I. Nro 214. ), dla podlobieńftwa do 

ра'цкя , o rum tu namieniam. My go pofpolir 

ęse pai|kiem nazywamy: iakoz z pierwfzego 

fpoyrzeoia tym tylko różny ieft« ze ms bs rdzo 

długie nogi. Naydui^ się wprawdzie biegaiące 

na trawach po poln : pofpołicie przectęż kry ia 

się po fzparach, ofobliwi* w zabudowaniu murowany««. 

Gdzie famica fwoie iais* kładzie, a 

iak się maożą, iefzcze dotąd niewiadomo 

6 17. Świercz dpmowy , ( Gryllus domefticiss : 

w części 1. Nro I!p. /ieft Owad brunatny« pospolicie 

daleko fkaczący , a czafem lataiąry. 

Ssmic* się różni gładkiemi fkrzydłami « i 

d$em w tyle , którego famcowi nie doltaie. 

Tak u owey, is к u tego głowa ieft okrągła : od 

oka do oka idzie ciemno-brunatna kreika, druga 

tftka przv fzyi, a trzecia mnieyfza przy py- 

fku: rożki ęzyli wąfy fa dhigię , na wfzyftkią

O OWADZIE KRATOWYM 359 

firony rucfeoms. Pyśk ш* niby 4. fzczotki. Zadnie 

HOgi [ą bardzo długie , i do ikakania fpo- 

fobne. Skrzydła dolne flkładaią się iłakfztatfc 

•wachlarza, z mierzchnie fą wężfze.* a przód cia- 

ła okrywa niei&ka tarcz*. 

618 Samica niesie iaia , i nayulubieńfze do 

tego ieft шіеуГсе ciepłe i glina. Rozmnażaif 

*ię wielokrotnie przez lato, ile'że każdego cza- 

fu młode zaftać można. Trzymał^ sie pofpoli- 

cie podpofadzką, pod piecami, kominami, nay- 

bardziey w takowych pomiefzkaniach , gdzie 

сЫеЬ pifika, gorzałkę pędza , lub piwo warzą. 

Zabobonność proffcych ludzi, usłyfzawfży w domu 

pierwfzy ras swiercze, za złą fobi© poczyta 

wróżkę. Powiadają, że się rodzą z gliny, 

naprzykład na nowiu kopaney , albo przy- 

naymniey, ż® si$ w takowey nayb*rdziey mno» 

ż$ : alboi się iaia ich z gliną przywieść nie mogły? 

nowo budujące się domy wfzędzia fą o- 

tworem, fwicrcze zaś lataią : przyleciawfzy 

więc, i upodoba wfzy fobie teyfce, rozmnażaią 

się *• tym fposobem dofłai^ się i do domow iuz 

dawnieyfzych. Mniemanie, że fwiercz w ucho 

człowiekowi wieść moi«, i w głowie się rozmnożyć 

* zoftawmy tym , którym sie zdaie> że 

ша'ц fwiercze w głowie, t 

6ię. Świercz» kryła si^ przez dzieó, w wieczór 

ofobliwie slyfz»ć, «ię daią: wtedy za pożywieniem 

wychodzą, i cze$©kroć lataią. Pożywieniem 

ich są rożne jadalne, rzeczy, ofobli* 

wie wilgotne, w których niedoftatku nie no* 

wina pogryźć mokre chufty , odzienia t obuwia 

Ikórzane. Na zapobieżenie tym nieprzyіегапущ 

gościom , gdy się glin* raa zażywać, ne mię Iza 

się w nię piołunu ziela, i żółci bydlęcey: ргге- 

ftrzegsć oraz trzeba , gby si^ glina nigdzie ni®

ROZDZIAŁ И. 

padała, i fzpar ni® czyniła. Gdzie icfi inz wi®» 

1» іей, zimowego czajfn wniesie s ię na noc do 

pomielzkania kilka kuiik% mroz*e roztrząf ą Je*? 

żeli być może, polltrzegłfzy mieyfca ich się bawienia, 

zaleją, się wrząca wodą; albo się to 

цсгупі mosiężna sikawka, parnck iakowy ob- 

wiąże się z wierzchu pap5*r«*n : w papierze 

wyrżnie się gwiazdka, przez którąby fwiercz 

roógł wpaść : przez połowę garka «alee się we-» 

dy. Ten pofławi się w bliikosci fzparjr , gdzia 

sie fwiercze nayduią : od fzpary aż na gar- 

дек położy się fzeroka drewniana ławeczka, i 

cukrem potrząśnie : tak sarnę wynidą topie się. 

Powiadaią, że dym liści bzowych fwiercze 

zabïia* 

620. Karaczan kratowy, (Blatta germanica: w 

części I. ISro 115.), ieft owad wielkości około 

chiząfzcza pofpolitego, podługowaty , czarny , 

ІасаЦсу; Samica każda tylko niesie iedno заіе* 

tak wielkie, że się równa połowie Karaczana. 

Młode w początkach białe, daiey potym do* 

jpiero czeruieią. 

621. Gdzie się zanęcą, potężnie się roz«*m*- 

ią. Nayulubienfze im fą w ciepłych izbach kąty 

za łóżkami, przy piecach, kom isch, i t. d. 

Za pożywieniem nsywięcey wychodzą w wieczór 

, łub w nocy : pożywieniem zaś lubo fą lęgu- 

miny i rpżne rzeczy iadaine , pfuią przecież i 

wfżelakie odzienia. Częfte, osobliwie wieczorami, 

dymienie proch*» ruśnicznym wypędza 

ie. Każ porobić naczynia glis&iaßö nakfztałfc 

dzbanków pękate , z cienką u wierzchu izyia % 

zewnątrz kofma^ęj wewo^trz ôle^wanę » n*«

O OWADZIE KRAIOWYM 36* 

ley nieco piwa ". porozftawiay na noc , s same 

sig topić bgd^. 

R O Z D Z I A Ł III, 

O Owadzie Jżkodliwym przy domach, 

622«. IWUg zamydlam tu iefzeze mowie o tym 

Owadzie , któ^y fzktsdzi w zabudowaniach: 

им przy kład w ogrod&ch, fpiklerzach, 

w fpizarnistch » ftayniach , i t d. ale zapatjru** 

isje się naybardziey пя rzecz fzkodę ponofzij- 

ea , naprzykład w zwierzętach od gofpodarz« 

chowanych , mnfzę mieścić i ow Owad, który 

lubo nie u trzy mnie sie blifico domów , im 

przecież ieft fzkodiiwy : Jakoż zacznę naprzód 

«4 fzkedliwego zwierzętom. 

§. i- 

Owad fzkodiiwy zwierzętom. 

653. Konie, Woły, Owce, Świnie, Drób, 

Pfzczoły, i inne chowane zwierzęta, «паЦ wiele 

nieprzyiacioł z kłassy Owada , dla któryęh 

albo giną, albo nikczemnieią. Wymienię' tu niektóre 

, przydam fpofoby ich ratowania. 

624. Wfzy rożnych domowych zwierząt wymienione 

w części 1. "Nro 208 , niałatwoby mi 

w fzczególności opifać przychodziło, ile że ie- 

fzcze elotîjd nie ieû rzecz ze wfzyftkim pewna, 

czyli wicie z nich râe iednego gatunku. 

Tak Wefz wołowa i cielęca, zdai© mi się, ii 

jednakowa być штз«і : podobnym fposobem u 

kur i kapłonów. Z tym wfzyftkim z zwierząt 

ôfj^ędarikich, u których się wfzy ąajdui% , są

o z d z ia ł ш . 

Woły, Krowy, Cielęta , Koaie , Osły , Świnie 

Owce, Gęsi, Kaczki, Indyki; Kury i Gołębie, 

i t. d. nawet i Pfzczoły. 

625. Gdy które z tych zwierząt znacznie ob* 

siedą, zwierzęta zawjze chudną i nikczemnieją: 

mais rzeczą więc tu te$, podać fpofoby aa ich 

wygubienie. £oń wfzy maiący trzęsie częfto 

głową, i trze ia : weźmie się wierzchołków fo- 

fnowych, i potłukłfzy włoży się w ług , 9 przy- 

dawfzy nieco koperwafu, tą mięfzaniną grzywa 

i Ogon kilka razy się wymyie. Jeżeli memafz 

wierzchołków sofoowych7 wtedy się tylko we- 

7v>nic mocnego winnego octu z koperwafem. 

Ofobliwie zrzebięta ratować trzeba, które i na* 

czey znę^zidone , rzadko ля co dobrego wy- 

nidą. 

626. Woły, Krowy, Cielęta od wfzów p*r- 

fzywieią. Zarażone wfzami fztufci oddzielą się 

ofobno , i ügotowawfzy w wodzie fa winy, piołunu 

iczof*ku, tyra się kilkakrotnie przemyją. 

Owce i Świnie przemyły się octem, lub wódką, 

w ktorey tytoń będzie namorzony. Gęsiom 

wfzawym podściele się częfto odmieniaiąc ziela 

Bagaa, albo Paproci. Kury obmyśa się moczem 

ludzkim: gołębie zaś wodą z ріоіииет 

gotowaną. 

627. B$k wofowiec, ( iEftrus bovis: w części 

I . Nro 1 9 4 . ) , ieflt wielka m u c h a , maiąca nie* 

i akie podbbieńftwo do trądu , lub trzmielu po^ 

fpolicie zwanego. Pyfe ma tylko niby trzy 

wciśnione kropki. Samiec zdycha po parzeeiu 

się: a Гйшіс® zarsz po zniesieniu iay. Dla 

zniesienia zaś fwych iay przekala w a ło m i k r o 

w o * » ikóręj czego unikasiąc fce bydlęta ueiekaią 

latem, i gżą sie, iako pofpolir.ie mowiemy. 

Bobaki za !k

O OWADZIE? KRÄIOWYM 363 

fcami wylecą, tu i owdzie czyn щ sobie drogi, 

Z zanedzaieaiem bydlęcia. -Bąki iefzcze te Ko® 

niom i Owcom f.we iaia Ikładaią w otwor wy*» 

chodkowy. Spofob ratowania bydląt, iednako- 

yry być m®.ïe , i*k na wfzyilkie n&ftępuiące. 

62$, Gies wofowiec f (Tabanus bovinus: w 

Części X. Nro 185 ), i?fi О V ad podobny do wielki 

ey muchy , ai© tak oftre w pysku żądło aria* 

jary, ze gdy nim db ssania krwi zakole, bydlę 

od bolu niefpokoyne ucieka, i gzi sie. Są rodne 

gatunki, wfzyftkie bydlętom dokuczaiąca : 

jedne latem •, drugie w iesieai : iedne w upał, 

drugie pod défzcz : wfzyftkie zaś pofpoliciö 

fkładah fwe iaia w mieyfcach trawnych w zie~ 

imię, z których wylężony żółtawo biały robak, 

poipolicie tylko przez połowę tkwi w ziemi 

6 г9. Ślepak , ( Co-ops , w części I. ISro 199.), 

z pomigdzy których niektóre , iak Conops calci• 

tr a w , niczym się od pofpolitey murhy nie rożni 

, tylko znacznym zakoleniem , a te się ofo- 

foli wie pod defzcz cifną i do domow. Inne zaś 

rożne w polu , a osobliwie w lasach tak znacznie, 

zwłafzCza koniom, dokuczaj, że fpokoy- 

иіе uam.eyfcu ftać nie mogą. Jedne коЦ na 

grzbiecie , a drugie tylko po nogach., 

630. Bq'-zęk у ( Crabro germanica , w części L 

]Sro 179. ), my pofpolicie albo fzerfzcniem, albo 

trzmielem zowiemy. Trzmielem nie ieft* 

bo nie ieft: muchą : fzerfz«niowi podobny , ale 

kosmatfzy. Prawda, ze koląr bydlętom i koniom 

zbytnia dokuczaią; nazbyt się przecież 

posunęło przysłowie, ze 9. ezyli to bąków, czy - 

ii bączkow konia udusić może.* chybaby aię 

dziesiąty wilk przymiefzał, 

631. Kl&fzczyk , ( Hippobofea, w części I. Nro 

100.), ma wielkie podobśęńftwo do wfzy. Btjpr


fobesc* eąmna, ma tępe fkrzydełka, i na krzyż 

one zakłada : dokucz* koniom, wołom i psdm. 

ffîpobosca ûvma, nie ma ikrzydeł , tkwi w 

wełnie ©wczey, tam ikłaAsi iedno jaie, i owcom 

nie male przynosi uprzykrzenie* 

632. Zaptfbiegaiąc temu wfzyßkiemu poprze- 

dzaucemu Owadowi, naylepiey byłoby w upały 

trzymać bydlęta zamkowe te wchłodney ftay» 

m : kiedy przecięż robota, podroż, i inne o- 

kölicznosci tego nie pozwalaj , iednego z na-» 

йерітсусіі zażyć można fpofobu. Tytuń namoczy 

sie w wodzie , i Ц wodą rano i w południe 

konie i bydlęta się orau&aią Albo bob« 

kowe liście i piołun u go tui ą się w wodzie, woda 

ta pomiefza się z żółcią bydlęcy, a aamaza- 

wfzy tym rano bydlęta, na cały dzień od Owa- 

«£u woine będa. Furmani cudzoziemfcy nie czynią 

fobie tak wiele zatrudnienia, «le tylko ko» 

»ie rano i w południe swieżemi konopiami na« 

eierąia , i upewniaj o ikutkach pomyślnych. 

633. Kleszcz, left owad nietylko rożnym bydlętom, 

ale nawet i ludziom uprzykrzony: między 

wfzyükiemi zaś pfom naywłęcey zwykł 

dokuczać. Pofpolicie fpada z drzew , j tak się 

wpaia w fkórę, że tyiko tylną iego część od 

wyssariey krwi nabrzmiałą widzieć można. Ani 

go wyciągnąć można, dopoki się nie nafyci, i 

prędzey sig urwie, a zoßawiona część znaczny 

w ciele ból fprawuie. Zapobiegając temu złemu 

, ni« trzeba więcey , iak omywać woda z 

oâem i folą miefzaną. 

634. pospolita y ( Vefpa vulgaris : w części 

]Sroi88 )> i«ß Owad nieiakie podobienßwo 

do pfzczoł maiący, tylko głaćfzy i froaglèyfzy; 

4 popiecz bruaatno, albo czarno i żółto br§-

O OWADZIE KRÄIOWYM 365 

gowatiy. M a żądło' iak pfzczoła > aie zakłóci« 

îladowitfze się być z dale. 

^35* Gniazda fwoie wiefzaią w katach îakie- 

go zabudo wdania, inne ukry waią ie w ziemi, i te 

S3 ofobliwfze. Gniazda bowiem te są pyłkiem 

ich i nieiaką wilgocią tkans z bardzo drobnych 

nitek drzewa tak, ze się zdaią byc z bibuły robione. 

łkanie to czyni niby okrągły kule płatkami 

cienkiemi obwiianą, w którey pośrzodku 

fą komorki nakfztałt pfzczołowych. Zyią w 

towarzyitwie famce i famiee w niemałey liczbie, 

a te maią znowu niby fwoieh poddanych, 

którzy fami tylko pracuią. 

636. W każdą komorkę famica kładzie iedao 

iaie, z którego wylęga sie lifzka żółta: ta sie 

po nieiakim czasie w kormorce zamyka, i fsaie 

się poczwarką, aż nakoniec wylatuie osa. 

637. Pożywieniem ieh są rożne plugawftwa, 

nawet i ścierw: k.edy przecież rade zażywaią i 

miodu , i rożnych owoców, nietylko fą fzkedii- 

vre ladom, ale i pfzczołom, którym miód w y, 

kradaią : owfzem za miodem fą gotowe zanecic 

się do śrzodka pomięfzkania Judzi. В o te go 

ich zakolenie żądłem i ludziom i bydlętom ieft 

fzkodliw*. Dopatrzywfzy się więc ich gniazda, 

poczekać potrzeba dma słotnsgo i chłodnego, 

wtedy gdy są wlzyftkie w gniazdach Ikupione, 

razem się zdeymie , i w wrzącey wodzie zaparzy 

: albo ieśli ieft w ziemi, wrzaca woda za- 

leie. Na zafclóeie żą przyłoży się ięczmie&- 

na m ąka, oćłem , albo iefzcze łepiey oleykieoa 

bobkowym odwilżona. 

63S* Sxerfzen y ( I enthredo : w częśc» I. Nra 

180. ), ieft go niemało gatunków. Pofpolity ieft 

podobny do osy , ale nierówni® więkfzy i fzko- 

dhwlzjr, г przytym fmagłeyfzjr. “ Fofpolicie

gniazda fvvoie nieco podobne osowym. wiafzas 

ią w dziuplach , albo w barciach, lub ulacht 

pfzczoły wypędzi wizy. 

Ó39. Pśzcz■■■■ło.*ь sa bardzo fzkodliwa: nietyl- 

Jco im’bog iem miód zabieraią , ale nadto żabi- 

iaią pfzczoły , i pomiefz&ania «ch sobie przy- 

właizczau. Zak^ócie uh żądłem tak ludziom $ 

iak bydlętom bardzo n eznośtu ieft. Gniazda 

więc ich pilnie wytracać należy: co sie ftaê 

może tym fposobem. Pakuły uważne w fmole 

obwiną sie innymi czyftem.i : tym eię b rdz© 

rano zatka otwor dziupli, i zapali; fzerfzenie 

fzukaiący wyłom , popalą u.i§ .* raz 1 drugi tak 

uczyniwlzy bidzie koniec ; 1 leżeliby się drze 

wo zapalić miało, wodą s ę zagasi. Przy domn, 

gdzie ognia zażyć nic można , powtykaią sig 

przy wylocie rofzcziii lepem namazane, i z 

uwiezionymi Sz^rfzenia popsilą. 1N& zakłóć ie 

od fzerfzenia, przyłoży sigbleywsss z wodą roztarty, 

040. Mole: Bartnik i Mio4ultzt (Tinea foci*» 

ella & melloneli* : w części i Mro *65.), są ta’ 

mo ty lik i, które w pofpolitym mówieniu ćmami 

lub złnocnicami zowiemy , pizczoiom bardzo 

szkodliwe. Picrwfze są mmeyfz« 1 laśniey- 

1’ze : drugie nieco wiekfze, ciemnieyfze 1 po- 

fpolitfze, nad ktoremi zaifcanowić sie przedsig- 

bîorg. 

64г. Mol ten ieft nocny , w wieczór i w nocy 

tylko latający : ma dolne fkrzydelka iafno- 

brudne, odmienną kofmatą ob wódką obwodzone: 

zwierzchaie zas są ciamnieyfze, czarno kre- 

Ikowane. Samica iâîa fwoie Kładzie, gdzie maże 

: w fzpary ula, luë barci, w nocy się wkra- 

daiąc, iie że w dzień niedobrzeby od pfzczoł 

przywitana była. Po dwimailu dniach z iay wylę-

o OWADZIE KRAIQWYM 367 

gatą sięlifzki płowe z czerwoną główką, które 

czyniąc sobie drogi w próżnych plaftrach , aby 

im pfzczoły fikodzić nie mogły , nieiaką przę^ 

dza ot»czaią : czyniąc przytym nieiaki smród 

pfzczołom nieznośny. Po trzech tygodniach u- 

daią się V/ osobne kątki, i tam ssę oprządłfzy 

w poczwarkę ©brac&ią, aż do wylecenia motyli- 

kiem. 

64г. Zapobiegając temu złemu, ule nie maią 

być wiolkie, aby pfzczoły być wfzędzie mogły, 

które wczesmie sie dopatrzy wfz.y, poradzą sobie. 

ïSfa wiosnę tez woüc próżny , ofobl;wie czarny 

y pilno się ma wybierać: fzpary wfzyftkie 

zamazywać , i częlô przeglądać. Można «z*« 

fem w wieczór, Ikoro się pfzczoły ufpokoią wylot 

zatkawizy , z świecą obchodzić wokoło ula, 

a ieżeli- który mól biifko ieft, poleci na ogień, 

i fpali się. L^cz ieżeli się lifzki iuż tak zbytni* 

rozmnożyły f że fmrod wielki «л ulach, 

że pfzczoły w ich przędzy więzną : upadek ula 

ieft biifki , ieżeli się plzczoły do innego przez 

fztukę nie przeprowadzą. 

§ 2 - 

Owad fzkodliwy w Szpiżarniach} Spskłe- 

rzacb, i i d. 

64 3. Wiele by się tu pomiëscic mogło z o- 

wych, które się w poprzedza cym rozdział® 

namieniły, iako fzkodzqcych rożnym rzeczom 

w fzpiżarniach przechowanym: którym gofpo- 

darz zapobiega przez wędzenie, solenie, suszenie 

i fzczelne zamykanie. Powtarzać ше be- 

dę , do innych przy ftepuię 

Ó44. Molik serowiec, (Acaru* siro : w części I» 

Nro 313.); left to Owad tak drobny, ż e zt-

368 

ROZDZIAŁ ИТ, 

ledwi© gołym okiem moie by6 widziany^ tit* 

kfztałt pyłku iakiego, znayouie się w chiebie , 

ierze, алцс& iirioyeh leguminach^ a wielość 

ich ż pokarmem zszyta, może być ludzio*» 

ciężk rh chorób przyczyny. Są nawet gatuhki 

w biegunkach ludzkich, lub ranach zaayduią- 

ce sif. 

645. Serowiec przez powiękfzaiące śkło widziany, 

ieft wlżędzie nawet na nogach kofma- 

ty : kolor iegb prz^źroczyfty, żółtawy. W 

trzech dniach z iay zniesionych od famicy, prźeż 

wfzyftkie ftopnie Owadowi zwycz-yae, ft*i§ 

sie zupełne moliki. A kiedy ft%k іаія, іак î 

fame zwierzątka, łatwo nakfztałt pyłu pr ©niesione 

być mogą, upadając ua mieysca fposd- 

bne , sądzili niewiadomi, ze sie tylko z psujących 

le gum ia rodzą. 

646. Chcąc zapobiegać temu , niczego bar- 

dziey przeftrzegać nie trzeba, iak tego ? aby 

fzpiżarnie były iafne, i wiatr wola se mógł 

przechodzić. Przytym legumiay przechowane 

częfto na słońcu przewietrzać się maią. M|kî, 

kafze, od ferdw, chlebów, maią być dalekie. 

F*sy , fzuflady , i t. d. im z fmolnieyszego 

drzewa, tym lepsze. Sery , chleby, im wię- 

cey rozpadlin maią , tym predzey znaydą *i§ 

w nich moliki- 

647. Mącznik ,{T*nebrio moll tor : w części T. 

T3ro 92.), pofpohci ludziezowią go,urewniäkfam; 

poniekąd ftuiznie , ia iedoak przymufzonym hy- 

łem dla waznieyfzych przyczyn d®ć to imie innemu 

rodzaiowi. Obacz w części I. Nro 207« 

648. Owad, o którym îu piîzg, znayduie sig 

w mące. 3 częftokroć i w chlebie widzieć sig 

daie. Lifzka iego , albo robak, ieft żołtiwo- 

brunatna, maiąca pylk obcggowaty, którym si^ 

. i prz-ezi

O OWADZIE KRATOWYM 

t przez tarcice do fzuflad mącżnych przegryza. 

Gdy sie ma w poczwstrkę odmieniać , w 

drzewo wgryza,sic, z którego chrząfzrzykiem. 

wyiatuie , i polpolicie się kryie za korą Й&- 

rych drzew. 

Ó49. Naczynia w których» sie maki przecho- 

wuią , nie maią być ftare , w których robaki 

maią więkfzą sposobność do toczenia. Przytym 

powinny sie po wypotrzebowaniu mąki przewietrzać. 

ISlic pewnie у fzego nie mafz, iak leguminy 

ha chowania, chociaż miernie folą potrząść , 

albo przynàymniey naczynia stolą napufzczać , 

izby robactwo nie tak łatwo sobie w nich u~ 

iübione czyniło pomiefzkanie : chodzi tylko o 

to , czyliby , osobliwie maki, nie zatrudniały 

potym piekarzom i kucharzom rośnienie cia- 

fta. Jeżeli w mące iuż są robaki , niemasz 

innego sposobu^ iak przesiać do zażycia. 

650. Mucha mięsniczek , (musca carnaria: w 

fczęścil.Nro 198)1 mucha t a , co dokształtu, 

jeft pofpolitym muchom podobna > ale daleko 

więkfza. Samica nie niesie iày, ale nieiakie 

poczwarki żywe, które w godzinę po zniesieniu 

robaksmi się ftaią. Jedna iednegoż czasu 

niesie ich około 80 , tak dalece, ze przez 

iedno lato około 20,000. wydać może- Na 

Ikład tych poczwarek fzuka mięsney zgnilizny, 

skąd nietylko latem zaplugawia świeże mięsiwa 

w fzptżarniach , ale i rany nieokryte tak 

ludzi, iako i bydląt. 

651. Robak wylężony ie& w początkach po« 

«[ługowaty , niby biały wałeczek .--daley od głowy 

cieńszym się ftaie, żółcieje, iwę. dniach zupełnie!*. 

Dsley potym włażą w ziemię , i fłtiifc 

się poczwarką, w podobieńftwie do meiakiey 

Т О М І У . Ъ 

Л в О

aryłeczki. N.«koniec po 10. znowu dniach , 

wylatuj muehy. - 

652. Rany tak ludzi, iak bydląt, przez 

lato dobrze, okryte być maią , aby muchy nie 

miały przylepu. A îezeliby, ofübîiwüe u bydląt, 

robaki s e zalęgły, nalana w ranę oliwa, 

wyprowadza b na wierzch , i wygarnione 

być mogą- Co s e zaś tycze mięsiwa latem 

chowanego: to su bo dobrze kryte, albo w zimnym 

bardzo mieyscu , naprzykład lodowni , 

albo doferz® soląnatarte,-przechowasię, Wfzak- 

że na długi® chowanie obre ci się na pekel- 

fleysz, albo wędzonką. 

Ó53. Wołsk czerwony, ( Curcułio frumentari» 

u*: w części Г Nro 87 )> między Owadem w 

fplchłerzach , zbożu tzkodliwym, ten iak ieit 

naypofpolitf&y, tak or^z nayfzkodl wfzy. .Wielkość 

ich mało co ieft znacznieyfza od wszy. 

Kolor nie wcale czaray, i. ztąd dl» różnicy od 

drugich, nazyâią się czerwonemi. Samica 

przez lato w każde ziarno zboża kole żądłem , 

iedno Ikłada tylko i aie , tak przecięz są pło- 

due, że z iedney pary , przez lato z wnuka- 

mi i prawnukami, 11,000. wołków namnożyć 

się może, iako pokazały czynione doświadczenia. 

Z iaia wytężony robak ъ у \ е w ziarnie, 

na podobieóftwo owych naprzykład, kror® w 

orzechach widziefay. М а к а w zgarnie ieft ie- 

go pokarmem , tq wy iadłlzy plewę tylko zo- 

ftawuie gnoiu swego pełną* Nakoniec przez 

й о р п і е odmiany Owadowi zwycza ney, ftaie 

się chrząszczyk z spuszczoną głową i ryikiem> 

rodzay l >>y daley rozmnaża iący. 

654, Wołek czarny, ( Curcuho grangrius: w 

części 1« Nro $7. ), ieft podobny pierwfzemu,z 

Ц tylko różnicą, że kolor chrząfzczyką

O OWADZIE KRÄIOWYM 37.1t 

brudno-siwy. Zyie podobnież maka zierna? 

lecz ki >?dy poprzedzającym psyiilubienlze fq żyta 

1 pfzenice ? tym się.nayłepiey podobsią ie- 

сгшіоиа i hreczki : i kiedy sig te zboża nie 

wlzędzie przez lato eliowaią , ztąd ï te wołki, 

ani tak sa pofpolite, ani wielu zaaiome. Ze 

zaś nazy wam czarne i czerwone, lubo w kolorach 

me ка takie, czynie to zwyczaUm gofpo- 

darzow, i pisarzew ni-, mieckic hu 

655. Co Sig ma zachować * tak dla zapobiegania 

, i&k i dla wygubienia wołków, odsyłam 

do Tomu III. O Roślinach części II pod 

JNro 295* Nie miałbym wpraw izie wiece у tu co 

przydać, przydam przecież, ale opifawszy pier-—- 

wey ieden gatunek zbożom w spichlerzach 

izkodliwy. 

Ó50, Mól żytnik, (T inea -granella,' w części 1. 

ISro 1Ó5. } у mocy lik ten no ny , ieft maleńki; 

maz wierzchnie ikrzy ielka biało buro-pftrokate, 

dolne zaś brudne, włosifłe. W Maiu i Czerwcu 

wieczorami licznie lataią , i cisn^ się do 

mieysc , gdzie zboża są przechowywane. Sarai 

с u nadgryza ziarna, i ikłada fwe iaia* Robak 

wyłażony , albo lifzka, ieft maleńka , biało-żółtawa 

z czerwoną główką; żyie ośrodkiem 

ziarna: wiefza się tu i owdzie, mby na iakiey 

jaitce, i kłębki ziarn przędzą nieistką otula. W" 

Sierpiu І Wrześniu poczwarka oprzgda się za 

krokwiami i w fzparach ścian, Na wiosnę mo« 

tylik wyiatuie. 

657. Prócz ratunku podobnego iak na wołki , 

fzfzegóioiey dla tego O wadu, (chowania ^bóż w 

Maiu I Czerwcu maią być ni ńoc dobrze zs- 

mykaae. Przy tym można czefto wieczorami 

wniść z świeca do spichlerza', a przylecą do 

ognia, i popalą sig. Tak na te, i а К na welki>

ar ' г о dobrze z pewnym ikutklćm iefi: , gdy si§ 

przynaymniey co rok raz podłoga i ściany w 

ipichlerzach wodą znaczniѳ z lols| miefzana 

•wymyią« Gdzie w ołki, łub ш о і в w zboża się 

ж а nęciły у bywa ratunkiem zaniesienie do fpi- 

chrza , chociażby raz i drugi , mrowifk z 

mrówkami: te zbożu nie fzkodza , a fzkodłiwe 

robaki podufzą , i poiedza. 

ROZDZIAŁ IV. 

0 Owadzie fzkodliwym Roślimom, 

658- D od imieniem Ow^du fzkodliwego Roślino 

a , rozumiem tylko o w . który 

iyiąc roślinami, o;i lu izi tak ma potrzeby ludzkie, 

к а к na pafzsf dla bydląt pielęgnowanemi , 

taksie licznie roz^r naża; że wyiadtłzy rośliny, 

czeftokroć pracę ludzką czyni nadaremną. A 

zatyxn nietrzeba tu fzukać owego Owadu , który 

nieznacznie szkodzi, asii owego, który fzko- 

dzi w roślinach dzikich , naprWykład w drzewach 

leśnych: bo rozfzerzaiąc sie nad niem i, 

nie dogodziłbym zamierzoney krótkości. Ogrody 

tu tylko ; role i łąki mieścić się będą. 

059. Pierwey, nim do opifu przyjdę, oftrze- 

gam w powfzechnalci, że chc|c one pożytecznie 

umnieyfżyć , bo w przyrodzeniu nie podobna 

ieft co zupełaie wygubić: te się prze- 

pify zachować raaią. iod. Aby sposobu z a 

żywać z pilnością > i z kilkakrotnym powtórzeniem. 

Może się co opuściło. Cudów czekać 

nietrzeba. 2re. Aby podobnież wfzvscy na- 

. przykład w jedney wsi czynili; na nic s ę nie 

prz“yda, że u siebie um і і е у fzyfz, kiedy sąsiedzkie 

na to miejsce przy idą. з с і е . Aby zaży w*6

O OWADZIE KRAIOWYM 373 

sposobów w tym czasie , kiedy razem wiele 

zgub ć m»;żna : to ieft w czasie parzenia sie > 

niesien a iay, fprzęgania sże w kupy, Coż z 

tego , zp zgubifz 10. gąsienic osobno ? ale zgu- 

biwfzy m ouła, ofobU\.vie famicę, zgubilz ra 

zem 200. i 300. iay przyfzłyrh gąsienic : gdy 

wygubifz iaia wkupię złożone, albo gąsienice 

iefzcze w kupie się trzymają*- e ., zgubifz licznie 

razem , ktdreby с i potym paiedynczo ledwie 

podobna było zbierać , gdy sig perozłiżą. 

§ * • 

Owzd fzkodliwy Ogrodom i Sadom. 

660. Motyl kafuflnik , ( Dsmaus brass*cæ ; w 

części I. Nro 145. ) , słufznie od niego poczynam 

, bo gofpodyniom naynieznośniey fzym ftaie 

się przez fwoie , ofobliwie 1 iektórych lat, 

znaczne fzkody wgłowiafłych kapußach. Motyl 

ten ieft biaîy. Z wierzchu końce przednich 

fkrzydeł fą czarne , a na tylnych po czarney 

kropli. Od (podu przednie' Ikrzy dła są białe 

z dwoma czarnemi kropkami , a tylne żółtawe. 

Wrefzcie motyl ten ieft dzienny , i mierney 

wie kości. 

661, Samica kładzie fwe iaia g-ęiło Ikupśone, 

i przykleione do spodu liści kapuścianych. W 

czternaftu dniach wylęgają.się gąs cnięe, które 

krótko pcbawiwfzy. się w gromadzie, rozłażą 

się po wfzyftkifh kapuftach z п і е . т ж Ц fz o- 

dą. Słoty i zimna , w L:pcu i Sierpn u, wiele 

і^ y opłokawlzy, i zsziebi wfzy, by.waią przyczyną, 

żs niektórych lat bardzo ï> h гойс* b- wa. 

Gąsienica iuz zupełna ieft żółtawo siv я, Tegoż 

koloru i poczwarka, rogata, z jednego końca

374 

ROZDZIAŁ IV. 

zaoffcrzona, czegokolwiek, aczafem ścień sif 

czepiaiąca , i wifząca. 

6Ó2. Na wygubienie podałem fposoby wTo- 

oaifc 1. o Roślinach. W powfzechnoścl , niczym- 

bv s e baHziey nie ummeyfzyły, iak gdyby 

sie przyłożyło fîarania w Lipcu, Sierpniu, poobrywać 

te liście, .na któryehby sje iaia , lub 

jeizcze fkupioue gąsieniczRi znaydowaiy , i 

świniom oddały na pokarm. Tym iposobem z 

mnieyfz^ prata uprzątałyby się tysiąc«. 

663. Motyl rzeżuchowięc , ■( Danaus cardami* 

nes : w części I, Nro 145. ), motyl ten І в й biały 

: od fpodu zgadza sif z poprzedzającym, i od 

wierzchu podobny ^©prz®dzaiąc«mu , z tą tylko 

roznirą , że na wierzchu zwierznich fkrzydei eta 

po dwie czarne krople. Mooźy sie na rzeżufze i 

kapuście. 

664. Samica kładzie'swe iaia pod liście, nie 

wkupi«, ale nieco rozprolzone. W-czternaftu 

dniach wylfg'aią się gąsienic«, które &•§ г і е і о п е , 

Poczwarkn podobna poprzedzaaącey, &Je zielona, 

i wśefza sie tak , i»k owa. G?,sienice te, 

i liści® i głąbie cbiadai.ą : nie są przecież tak 

fzkodiiwe, iak pierwfze. Wygubiać si| mogsj 

iak kaprçftniki. Motyl i^ft dzienny. 

665. Kapłścianek, ( Noćłua fcrassicæ : w części 

I. Nro 158. ), ieft na o t у 1 nocny : zwierzchnie 

Skrzydła ma bure , żpłto rârmurkowe dolne 

tylko iafno burt. Mniey fzy ieft od poprzedzających. 

Samica w Lipcu kładzie fwe iaia pod 

spod liści kapuścianych, z których w dwócb. 

tygodniach wy Ig gai3 si

O OWADZIE К К А Ю WY М . 375 

iRfiwet ani świniom niezdadzą. W i sieni właż§ 

w ziemię » tam się ft ai я poczwarką czerwoną,2 

iednego ksńca laofrrzoщ , z ktorey na drugie lato 

w Czerwca wylatuie motyl Na w-ygubienie 

w Lip u liście z iaia obrywać się maią. 

667. Mefzka, (. Morde 11 a ącujeata: w części 1. 

Kro 93. ) , isft chrząfzczyk bardzo maienki, czarny 

, ledwie gołym okiem widzisny. Samica ma 

długie żądfto w tyle , i tym fobie sposobi 

mieyfre w ziemi do złożenia iay. Tak sie prędko 

i licznie rozmnażaią , ze ną wi'snę fuchych 

czafów wfzy&kie liście, ciobliwie rozsad kapuścianych 

, nainfpektach i zagonach, do fzczętu 

obiadaią. Nic nigmafz lepfzego, jak rozrobi- 

wfzy rzadko wapno z wodą , wczefnie ty m -polać 

zagon.* wapno nietylKo nîefzkodzi, ale pomaga 

roślinom, amefzki wygubia. 

óóg. Podkomer roślinopsuy , (T:pula oleracea : 

w części 1. Nr o 201. ), ieft Owad bar zo podobny 

do komora, ale nierównie więkfzy-, i bardzo 

długie nogi ma i а с у . Robak, albo îifzka z 

iay wylęzona kryie się w ziemi , ży-© różnemi 

korzeniami ogrodo wemi : : ąd w idziemy cz

376 ROZDZIAŁ IV. 

aie : gdy sie ftanie cbrząfzczykiem, öbimda kwiaty 

, liście i pąki, osobliwie na brzofkwiniach 

i morelach. Bayka ieft , to powiadają , ze 

fzczypswka w uch* i w mózg wieść może , iak 

sie ioż o fwiereząch ńamieniło. 

*671. Szczypawka mnieyfza , ( Fcrficula minor : 

w ezgsci I. INro i i i .) , w kfztałcte i przyrodzeń 

niu zgadza się z poprzedzaiącą : podoboaż czyni 

fzKody , podobnież ni© Ikr*po się znayduie. 

Ta tylko ieit różnica, że ieft mnieyfza, kolor 

iey ceglsfty , »chowa sig w gnoiu i śmieciach. 

Jak sif wlzelakie fzczypawki na roślinach łowić 

maią , napifałem w Tomie I. o Roślinach* 

буя. Çhrzqfzcz pospolity matowy , ( Searabæus 

melolontha : w części I. Nro 68 ), ieft to Owad 

bardzo pofpolsty , rzadko komu nie znaiomy , v/ 

początku lata wieczorem iataiacy , i ra ruczenie 

niéiakie czyoiący. Pokrywki fkrzydeł ma rdzawe. 

Wielkość około‘członka na palcu jNkekto- 

/ rych lat tak by wa;ą liczna, ż® wieczorami caie 

drzewa mruczeć się zdają. 

673. Samica dla złożenia swych iay zakopuje 

się w ziemie na piędź głęboko : potym wyłazi. 

Z iay wyięgaie sie robaki owe , które go* 

spödarze znaia pod imieniem pomrowie. Są o- 

ne , osobliwie gdy zupełaości dorosną / niemałe, 

siwo-zółtawe , 2 glows żywo-żółtą : na głowie 

dwa rożki : w blifkości głowy trzy pary nóg : 

porufzone pospolicie sie w pół zaginają. Przez 

trzy lata takowy robak ni® wyłazi z ziemi : 

czwartego roku w iesieni lezie iefzcze głebiey 

w ziemie > bo czsTem i na sążeń ; tam uczyni- 

wfzy komorkę itaie sie poczwarkg , a na wiofng 

potym wyłazi zupełnym chrz^fzrze»^. 

674. Owad t®n, i iako robak, i iako с hrząfzcz f 

bardzo ieft fzkodliwy. Jako rob^k. żyie korze-


ш а т і , ftąd psuie w ogrodach oietylko korzenie 

roślin zielnych , ale częftokroć i młodych 

drzewek. Jako chrząfzcz, obi*da kwiaty ns 

drzewach owocowych* Podsłem fpefoby na nie 

w Tomie I. 0 Roślinach: niczym się przecięż 

pewniey nie unwieyfzą , iak co rano otrząsając 

drzewa , chrząfzcze op*dłe zbioraiąc , i albo 

palą>c, albo kaczkom na р о к а к т а daiąc. Śmiechu 

godna rzecz czynią, którzy chrząszcze 

zakopuią : tego też im potrzeba, 

675. Motyl hiaławek , ( Danaus evipp*: w 

części I Nro 145 ), motyl ten ieft mierney wielkości, 

dz»eany, wcale bsiały, żyłki tylko na fkrzy- 

dełkach wy r in» brudne mający, W Lipcu samica 

kładzie po zoo. iay w kupie na liściu 

drzewnym. W Sierpn‘u wylęgaiąsię lifzki żółtawe, 

czarno-palkowane : ktdre na zimę lkupi- 

wfzy liście , i niejaką przędzy otuliwfzy, zgrom 

adzaj się, i wpoczwarkę" się podłużną, pięknie 

pftrokatą obracai^, nie prędrzey przecięż,, 

aż ku Wrześniowi : a potym na wiosnę 

rozłażą się po drzewach* Nakoni®c flaią się 

motylami. 

676. Gdy im czasy pogodne posłużą, niektórych 

lat tsk wielkie ich by wa mnoftwo, że się 

drzewa z liści obiedzone , łyfemi ftaisj. Ns wygubienie 

ich nayłeplzy ieß zas zimą: wtedy 

bowiem gniazda ich na drzewie widzieć modna 

: poobcinaią się więc, i popalą. 

Ó77. Motyl pierścieanik, (Bombvx neußria: w 

części I. Nro 156. ), ieft zanocnica brudno-żół- 

ta, w poprzecz ikrzydeł brudno czerwono przepasana,- 

samica swe iaia ikłada wokoło gałązek 

drzew: tak widziemy czasem na gałązkach 

w około nakfztsł pierścienia , fzerzey , 

Jubwęźey, ziarna niby siwego maku fkupione 

i ßdeioue ; s$ to iaia od samicy złożony.

37g R O Z D Z I A Ł IV. 

. 

678. Z tych h y wylęgaia się na końcu Kwietnia 

lifzki kosmate, siwoczerhé, czerwono*pa- 

ikowane, które idąc od liścia do liścia dla pożywienia;, 

niby paięczyną sięatulaią. Gdy się 

vr poczwarkę obr&caiąj, otaczaj się niby iaką 

bawełną, iwewisątrz pomieszkanie wylklepiaią, 

niby iakąmateryą wapienny; tę roboty do pniów, 

lub ścian czepisią, albo sobie liście na to stulają. 

Przed zimą wylatuie motyl. 

679. Drzewom tak ogrodowym , iako i dzikim 

wielką czynią szkodę, liście z nich do 

fzczętu obsadaiąc. Dla wygubienia , w jesieni 

gałązki z iaiami , w Marcu gniazda ich , 

poobcina ą się, i popalą. 

6go. Motyl grujzkowiec , ( Тіаез pomcnella : 

w części I. Nro 165. ) ,-widziemy czeftokroć 

•w iabłkach, lub grufzkach rob k i, i przy nich 

ich plug&ftwo : o tych teraz pifzę : w śli wach 

zaś, orzechach i t. d. y/cale inny Owad się 

wjlęga. 

6gi* Moi, albo zanocnira grufzkowiec , iefi: 

maleńka: zwierzchnie Ikrzydła ma »iwo i czar- 

no-marmurkowane, z dwomaciemno-tzerwone- 

mi aa końcach okami ; dolne są brudne. Na 

końcu Czerwca, lub na początku Lipca , samica 

niewidomą uczyni wfzy dztujrepzkę, ałbo 

przy wierzchołku , sdbo przy szypułce , w każdy 

zawiazek owoco - у fkłada po iednym iaiu. 

Z tego wylęga się rcbak , z wierzchu pomarańczowy 

, od spodu blado-żółty : który żyis 

ziarnami śrzodkowemi, i śrzodki gnoiem i wo im 

zaplugawia. Owoce takowe wcześniey nad inne 

doyrzewsią i opadaią. 

6g2. Robak w у I ; a w i w fzy ziarna w jednym 

owocu, wyłazi, i ełb; pt> gałatce leź*;«* do dr»- 

gitgo. * albo się t- ■ . :za : po-

O OWADZIE KRAIO^TYM. 379 > 

fpoîici® mis przecigz ied* n, owoc dófłarcza aż 

do poczwarki. Nakoniec , wyiazifzy ftaie si§ 

pocz warką koloni pomarańczowego , i potyrn 

•wyiacuie motylikiem. iNa îjczk® wygubiani© 

niömafz sposobu » w Czerwcu tylko poftrzegł- 

fzy osobli wie lan iącą famirę , zabić i| ßie 

trzeba zaniedbać : tym sposobem Й о i wigeey, 

czyli swoich, czy ii sąsiedzkich owocow zachowa 

sie od robsćłwa. OÛrzegtm zaś, że 

wszyftki h motylów famice s% wigkfze, i grub® 

fze od falców. 

§. 2. 

Owad szkodliwy R o lo m i Łąkom. 

/ 

^83. S z a r a ń c z a k r a io w ie ć , ( Lccufta ßridula 1 

w części 1 Nro I2b ) , ieft u nas kilka gatunków 

fzarańczy* ta przęcięż naypospolitsza ieft. 

Koloru щ rożnego: zielonawe, czerwonawe, 

brunatne z mektóremi plamami, wfzyftkie iprzecięż 

do iedn-ego należą gatucku. Samica tym 

sie różni od famca , że sie iey ogon kończy niby 

rozdwojoną fz®blą. 

684. Głowa u fzsraóczy і е й pękata : kark 

miby jakim kapturem okryty, oczy wielkie, w$r 

sy nie małe, pyfk fzeroki , którym ufzc$Lypnąwfzy 

za palec , aż do krwi kaleczy. Zadnie nogi 

są bardzo długie i do І к а к а ш а sposobne. 

Skrzydeł ma cztery , z których doln©, lak pofpolicie 

w kolorz« się odmieniaj ą, tak nskfztałt 

iakich wachlarzy ikładaią sig. Wrefzcie kfztafrt 

ielł padługowaty , i blifko na mierny palec 

długi. 

6§5. Szarańcza od wiofny aż do Czerwca 

fośnie : potym si do zimy gatuiîek swóy roz-

ROZDZIAŁ IV. 

mnrża. Samica upatrzywfzy sobie mkysce w 

trawie, przebiia zienaię swoim ty lny ns końcem, 

i na iedno mieyfce n&ywięcey fześc iay kładzie: 

te leżą w ziemi przez zimę. Kiedy fta- 

ra fzarańcza zdycha na zimę, na wiosnę z iay 

wylęgaią się fzar&ńczyki, ale bez fkrzydeł .* 

rosnę, i az po trzecim zrzuceniu ikórki, dopiero 

fkrzydeł doftaią. 

6§6. Szarańcza nafxa, ieft wprawdzie trawom 

i zbożom lz kod ii w a : ule mnoży sśę przecież 

w takowey liczbie : aby fzkoda po niey 

była znaczna. Szkodliwfze są cudzoziemfkie, 

które niektórych iat w wielkim mnofłwie przy* 

latuią, gdziekolwiek padną, zboża i trawy ni- 

fzczą. Mufze ie choć krotko opisać. 

Ó87. Przylatują one do nas z wschodnich 

kraiów, gdzie są pospolite. Naywiękfzą im 

pobudką zapufzczema się w kraie zachodnie , 

przy dopufzezn niii Rolkim , chcąrym ukarać 

grzechy ludzkie , są wiatry długie v. schodowe. 

Czasem którego się te dzieie > pespolicie by wa- 

ią miesiące Lipiec i Sierpień. Mnoftwo bywa 

tak wielkie, że czasem na powietrzu za- 

bieraią mieyfce na kilka set sążfii : gdzie więc 

psdną , tam fzkodę niezmierną czynią. 

688. Chcieli niektórzy widzieć na nich pifma 

i znaki i lecz to raczey wybuiatey przypifać 

trzeba imaginsicyt. IŚa\pospoiitfzy gatunek 

■woylko to Owadowe fkładsiący, ieft Szarańcza 

czubatek, (Locußa criftata: w rzęści l.N ro iai ), 

kolor iey ieß czerwony, zielony, lub żółty. Na 

piersiach karbowana , ieft gruba : długość 

równa się palcowi ludzkiemu , a z rozpoftarte- 

mi Ikrzydłami Wynosi na piędź: ztąd nie dziw, 

że ryle tysięcy (krzydel wielki fzeîeft czynią 

na powietrzu. Du gi gatunek, i?, fi : Szarańcza'


w ę d r o w i e c , ( Locufta migratoria), ma głowę 

przy tępioną , р у И с czarny , oczy wielkie, ikrzy- 

dła długie , i więkfza ieft od nafzych kraio- 

wycb. 

6B9* Jl* u > rzadko sie obawiać trzeba, 

aby zoftawione od prżyłetrałey fztrańczy iaia 

się wylęgały , ftare bowiem na zimę zdychają 

: chybaby tylko tu 1 owdzie pojedynczo : 

może to przecięż być, ieżeliby sima bardzo 

wolna naftąpiła 

Ó90. Pollrzegłfży w iesisai, gdzieby ta zgra- 

ia obrała fobie mieyfca na złożenie fwych iay, 

tam wfzyftkie kupy gnoiu rozrzucać, wfzyftkie 

Itoiąće krzaki, lochy, nóry> it.d. przeyrzeć się 

powinny, na wiosnę zaraz po rozpufzezeniu 

ziemi , gdziekolwiek się naydą gromadki zalążków 

czarniawe , zbierać, zabii^ć , palić. Jeżeli 

mseysce ieft sposobne do zalania woda , 

naprzyklsd z rzeki, zaraź się w iesieni zaleie, 

i nie wypuści predzey , aż około Czerwca. 

091. Nie padobaa przecięż tym fposobem 

wfzyftkie wygubić, na owe więc, które sie wy - 

lęgły na początku Czerwca, takiego zazyie się 

sposobu. W blifkości mieyfca, gdzie sie być 

pokazuią, fkosi się i uprzątnie iakowy znaczny 

plac, wtym z mieysca bawienia sie szarańczy, 

która iefzeze latać use może, wypędzaią się 

przez ludzi data su hego i pogodnego, na ow 

■wolny plac , ' gdzie częścią sie pobtią , częś ią 

napędzonym świniom poydą na pożarrie. Kilkakrotnie 

to powtorzywizy , me mało iey zapewne 

ubędzie. 

692. Jeżeli zaś tuż lataią , wartownicy za~ 

wfz* pilnować powinni, aby ffcoro gję gromadą 

podniosą , dać naprzyktad przez rärzelenie 

znak wfzyftkismu sąsiedztwu. Toż się uczyni ,

gdy f z a r a n c z a o b c a p r z e l a t u i e . Rożnym b r z ę 

k i e m i ło ik o te m , a n a y b a r d z ie y hu z n y m ftr z s - 

la n ie m p rzv m ü T z^ s i e , aby osiadły* J e ż e li o - 

sig d ą n a roli p o z y te r z n e y , Ь р г в у iedno trney« 

se e p o św ię c ić d is o c h r o n y wielu m ie y s c w-fcra- 

iu : le ż e li p a d n ą n a m ie y s c e m д е с г а е ^ 

tym się w y .g ó d n iey d a w ś ż y ftk o c ż y n ić . C z ę 

ścią, n a p ę d z ą się świnie, c z ę i e .^ lw dzi« p o 

tłu k ą niejakie«*’, i kle padł amt JSlocy uay b a r 

d z i e j do w o y n y zaniedbywać m etrztu,-.:. N a 

d z ie ń » i e i e l i d e s z c z p a d a , nie ru b z щ s i ę : 

ieieli z k ś irfft pogoda , b ■ się ui« rufzyły , I 

r o b o ta dofcbaczać mógł;, sikawkami, a bo i n 

nym ia k im spo«obeш m i e y s c e się z n a c z n ie p o 

k ro p i. T a k r z y o ią c , nietrzebdt się o b a w ia ć * 

aby m ia ły c za s ia a s w o ie g d z ie fkłkdać 

6 9 3 . ŃiedźwiiUdek, ( G r y llu s talp a : w c z ę ś c i I / 

jN ro n ę .) 1 і е Л O w a d b r u d n y , e z a nia w y , o ie - 

co p r z e w ię z if ty , w ie lk o ś c i p a lc a lu d z k ie g o . 

Ma d w a fk rzy d ia , a n a n i c h n ib y d w ie p o ł ó 

wki p o k ry w e k . P r z e d n ie n o g i m a ią p odolne«.- ^ 

ftw o do ła p k r e t o w y c h : s ł o w e m k s z t a ł t id g o 

n i e p r z y i e m n y i e i ï , i ieft to t e n , k t ó r y o s o 

bliwie z p o c z ą tk u w i o s n y , g d y się z a b y o d e 

z w a , c z y n i g ło s c i e r k a i s c y , ie d o o y f f a y n y i 

d iu g o c ią g ły . 

694. S a m ic a w C z e r w c u , łub L i p c u w y k o p u - 

ie so b ie n o r ę n a d ło ń g ł ę b o k ą , i t a m o k o ło 

3 0 0 , i my fk ład a. M ło d e w y lę ż o n e t r z y m a ią się 

w k u p i ® , k to b y ie w i d z i a ł , r o z u m ia łb y , z e 

m r ó w k i . P r z e d z im ^ t r z y r a z y z r z u c a i f ik o r- 

k ę , i po t r z e c i m ra z ie d o p ie r o się r o z c h o d z ą * 

i n a l i m ę zakopuią.- N a w io s n ę ie fz c z c d w a 

r a z y fk d rk ę oduaieiaiaią, i w t f d y d o p ie r o ik rzy - 

d e l d o ß a ia .


695. S3 bardzo fzkodbwe: żyią bowiem korzonkami 

w ziemi. Młocie niszczy trawy na 

jakach, ilare zaś nietylko ogrodowiny w ogrodach, 

ale i zboża na roli. G zi« są ftare, poznać 

można po t y m , ze przechodząc si§ z 

mieysca na màeysce , wierzch ziemi porzą: gubić 

tylko poiedynczo Iłare , nie z wielkim iefł 

pożytkiem , pożyteczm eysza wytracać młode 

poki są w kupie. 

696. W Siarpniu , lub Wrześniu, chodząc po 

skoszonych lakach , pokażą sie tu i owdzię 

łyse mieysca, na których trawa pożółkła. Od- 

kopawfzy y pokeźa si§ drobne flsupione niedźwiadki 

, ktÓrfe wfzyftkie razem wrzący wodą 

się poparzą, i pozabiiaią. Stare iak się 

licznie gubić mogą na wiosu§ , napisałem w 

Tomie 1 o Roślinach. 

697. Mrożka , (F o rm ica : w części I. Nro 

J91.), ieft ich u nm kilka gatunków: wfzy- 

fik e wyrabiaią śobi* nieiakie kopce, w których 

wfpólnie w wielki^y liczbie żyią ? prónz ie- 

daego gatunku Darnowiec (Form ica cespitum'), 

który w trawie і е Л rozprofzэ п у . Owad ten 

prawie każdemu zriaiomy , eft przewt^zifty 

koloru różnego. 

698- Każdy kopiec mu dwoiakię mrówki, 

famice , i cakie, o których pt 1 podziś dzień 

iefzcze nic nśe w.i*-io \o : f* n\~:.e «ais Ikr y- 

deika; owe bez płci sai bez fikrzydeł, i famey 

tylko roboty pilnuią* ąamca zvś nie mi^fzkaią 

w kopcach, ale są w blifkośri rozprofzone, do 

których w czasie parzenia się famice w wieczór 

wychodzą. Samice niosą bardzo drobna i «на , 

z których wyłażony robaczek kilkakrotnie fkór- 

k§ zrzuciwfzy , dopiero sie ftaie o w ą białą po- 

czwark|, ktor$ my omylni* mrówczym iaiem

ROZDZIAŁ V. 

nazywamy. Makoniec , wyłazi mrówka. Kiedy 

sie w którym kopcu nadzwyczajnie rozmnoży, 

ftare zgrom&dziwfzy się odłamią, nowy 

kopiec zakładaia, a młod« w ftarym po- 

miefzkaniu zoftawuią. 

699. Są poaiekąd mrówki pożyteczne , bo 

tak same, iak i ich pocz warki wchodzą w 

lekarftwa : żywica wich kop ach bodąca , daje 

kadzidło : w ogrodach przecież i na łąkach 

cierpieć ich nie można \V ogrodach bowierci 

psuią owoce i rożne rośliny : na łąkach prze** 

fzkadzaią wygodnemu kofzeniu Dla wygubienia 

ich, rozrzuci sie kopiec, i nakładzie wapna 

niegafzoaego : Mrówki to znowu poro- 

wnaią , a wtedy naiæie się wody, i wfzyftki« 

się papai 3, zwłaszcza kilkakrotnie powto- 

rzywfzy 

700. Mufze tu o iedaey namienić ofobliwo- 

ści. Każ zrobić pudełko , w którymby wfzę- 

dzie były dziurki takowe , aby mrówka prze- 

lazła- W to pudełko włoż ptaka nieżywego 2 

pierzy olkubanego, iakiego chcefz gatunku, 

zamkniy, i zagrzeb w rarowilku. Po kilku 

dniach wyimiy , a uyrzyfz ikelet, i&kiego t 

naylepfzy Amtomiila ułożyć nie potrafi. 

R O Z D Z I A Ł V . 

0 Owadzie niektórym ob&iętnym, 

-j o t , Orzez Owad oboiętny rozumiem teny 

którego iak pożytki iefzcze nie s% 

wiadome, tak albo nie fzkodzi w rzeczach pożytecznych 

, albo iego ufzkodzenia nie są zna* 

czne. Wymienię niektóre kraiowe dla ciekawości 

czytelnika, id|c porządkiem fyftemafcycznym, 

§ ь

Ö OWADZIE KRAIOWYM. 3S5 

§• i. 

Owad Cbrzęfzcżowy i Świerczowy, 

702. Nofnrożec Europeyfii, ( Scarabæus na- 

'sicornis , ISfro óg. ) , ieft Chrząfzcz więkfzy nie- 

to oJ pofpolitego > koloru ciemno - rdzawego. 

głowie ma róg-, pofp.olicite znayduie się 

w infpektach. Samica rozprofza *we iaia w 

gnoiu, z których wylęga sie robak żółtawy, 

a po wielokrotnym zrzuceniu ikórki, hakoniec 

ftaie sie ciirząfzczem. 

703. Zuk j (Scarabæus fimetarius), ieft 

Chrząszcz w gnoiü się zn-ayduśący : fam sec ieft 

czerwonawÿ) a głowa iego chropawa: fami- 

ta zaś siwa ? a głowa ifey gładka. Ta iaia swoje 

ikłada w gnoiu. Robak wylężony żyie gno- 

і е ш 9 i w Czerwcu z poczwarki chrząfzczem 

się ftaie. 

704. Śmierdzicieb y ( Scarabæus ftercorarius ) ; 

zowią go mieyfcami Zukiem , mieyfcami Kro- 

hvk# f ieit fczàrny : podkopuie sie famica w ziemię 

pod gnóy leżący i z niego czyniąc sobië 

niby okrągłe kule.j fkłada w nie iaia. Robak 

■wylężony j wyiada ośrodki takowey kuli ) fisie 

się poczwarką , i iBhirząfzczem Wylatüie. 

705. Lipczÿkf ( Scarabæus fullo ) , naywięcey 

się w nnie*iącu Lipcu widzieć daie. Jeft to 

chrząfzcz czarny > od fpodü kofmaty , na pokrywkach 

fkrzydłowych niby iakie malowania ma. 

iący. Zyie liściami na dębinie , i niektóJrycH 

lat tak się licznie źnaydiiie , że nie tylko dębom, 

lecz i innym roślinom znafcznie fzkocki. 

70Ó. Jehneky ( Lugîqus 'cervus , Nro 71. )> 

eft chrząfzcz niemały, maiący fzczeki nakfztałt 

jelenich rogów > czadem okołó 6. 'ęiltffr Ш й - 

І Ѵ М IF-. M

ROZDZIAŁ V. 

g l © , k o l o r l e g o ieft k a s z t a n o w a t y . W ' d z i e â 

k i y i e s ie w d z i u p la c h d r z e w , a w n o c y w y s y s a 

s o k o f o b l i w i e a a d ę b i n i . G d y łata, z n a c z n e 

я п г и с г е ш е c z y n i : a k i e f z c z a m i f w e m i c z ł o w i e 

k a a i d o k r w i j k a l e c z y ć m o ż e . 

7 0 7 . Piżmowiec , ( S i l p h a v e s p i l î o , N r o 7 5 . ) ^ 

i® ft c h r z a f z c z y k ш е w i«i& i> p o d i u g o w a t y , c z e r - 

w o a a w e p o k r y w k i m a i ą c y , n n a n i c h p i ę k n y c z a r 

n y k r z y ż . S m r o d e k n i e ia k i o d n i e g o c z u ć si

O OWADZIE KRÄIOWYM. 387 

■wiofae w ÿ î a t u i « c h r z ą f z c z y k i e m b r u d a y m 7 z 

d iu g t m i oft r y m p y fk i im. 

7 1 1 . Konik pojpolitgk у ( C i c a d a o r n i , N r o 

i a g . ) , m i p o d a b i e ń i i w o n i e i a k i e d o f w i e r - 

c z ó w , lu b f z a r a ń c z y k ó w , l e c z m i e f z k a n a 

d r z e w i e , & o l o b l i w i e n a j e s i o n i e . M ł o d y ie f t 

b r u n a t n y , а $ s r y c z a r n i a w y . P ó k i r o b a k i e m 

i e f i , p r z e z r o k k r y l e sj§ w z i e m i , p o t y ш d o * 

p i e r o z u p e ł n y m w y c h o d z i k o n i k i e m . 

7 1 2 . P lw a cz, ( Ć i c a d a s p u m a r i a ) , i e f t t a k ż e 

k o n i k p o d r z e w a c h , o s o b l i w i e w i e r z b o w y c h , 

i k a c z ą c y , ule w i e l k i , brius& tny , z b i a ł e m i n i e 

g d z i e z n a k a m i . M'a t o d o s i e b i e , z e z t y ł a 

n i e ia k ą w y p u l z c a p ia m g , i ta ~ s ie a a d r z e w i e 

o t a c z a . 

7 1 3 . Pómarańczowiec ( C o c c u s h e s p e r i d o n ^ 

N r o 13 5 . ) , i®it m a l e ń k i o w a d n a l i ś c i a c h o - 

s ia d U ią c y d r z e w e k w o r a n ż # r y a c h c h o w a n y c h . 

Ż a a i ą g o o g r o d n i c y ’, i d r z e w k a s w o i e c h e d o - 

z ą f z c z o t e e z k ą w o c c i e m a c z a o ą * 

§. 2. 

Owad Motylowy. 

714. Apollo Niemiecki, ( Heliconius Apollo, 

Nro 143 ), ieft ieden z naywiekfzych i 

naypieknieyfźych Motylów kraiowych , opiła- 

ny w części 1. Nro 144. i odrysowany Tab: II. 

Fig: >8« gąsienica źyie ua ziołach łomignacie 

i r o z c h o d a i k u . 

715. Pßrtftrzyalf, ( Nymphalis atalants, Nro 

. 1 4 7 . ) , maczanie Ikrzydła z białemi plamami, 

i p o w f z e e l i n ą p u r p u r o w ą o b w ó d k ą . O d spo 

d u n a I k r z y d ła c h c z g f t o k r o ć w y r a ź n i e w i d z i e ć 

m o ż n a lic z b g 7 8 . G ą s i e n i c a ie ft ż ó ł t a i c z a r - 

Aa 2,

з З З 

ROZDZIAŁ V, 

n a , ż y i e p o i e d y n c z o п я p o k r z y w a c h w z w U 

n i o n y c h l i ś c i a c h . 

7 1 6 . Ofetek , ( N y m p h a l i s C a r d u i , N r o 1 4 7 .) , 

ie ft i e d e n z p i ę k n y c h , a b a r d z o p o s p o l it y c h , 

k r a i o w y c h . S k r z y d ł a m a z k o l o r ó w p o m a r a ń 

c z o w e g o , b i a ł e g o i c z a r n e g o , p i ę k n i e m i ę - 

f z a n e . N a t y l n y c h b o k a c h с г t e r y są o k a , kto** 

r e c z ę f t o k r o ć s ie s c h o d z ą . G ą s i e n i c a ż y i e n a 

p o f p o l i t y m o ś c i e . 

7 1 7 . Pawik , ( N y m p h a l i s J o ) , g ą s i e n i c a m i e * 

f z k a a a p o k r z y w a c h i c h m i e l ą . M o t y l z n i e y 

p o c h o d z ą c y m i f k r z y d la r o g a t e i z ą b k o w a n e ; 

z w i e r z c h u b r u o a t n o - ż ó ł t e , a k u k o ń c o w i p i ę 

k n y m p a w i m o k i e m b ł ę k i t n y m o z d o b i o n e . 

7 1 g . Btyfzcxyk, ( N y m p h a l i s J r is ) , m a i k r z y 

d ł a m i e a t ą c e s i e , p p g l ą d a i ą c b o w i e m n a n i e 

z j e d n e g o b o k u , f | b r u d n e : a p a t r z ą c z d r a » 

g i e g o , fą p r z e d n i e b ł ę k i t n e , a lb o f i o l e t o w e , 

j e ft g o u n a s d o f t a t k i e m . G ą s i e n i c a ż y i e n a 

d ę b i n ie . 

7 1 9 . Perłowiec], ( IS T ym p h alis L & t h o n i a ) , m a 

ik r z y d ła ż ó ł t e , c z a r n o - k r o p k o w a n e , a ©d f p o - 

d u o k o ł o 3 7 . p l a m , n ib y p e r ł o w ą m a c i c ą w y - 

f a d z a it y c h . G ą s i e n i c a ie f t c z a r n a , z b ia łą p o 

d ł u ż n ą кгеШ а n a g r z b i e c i e . 

7 2 0 . Paź Królowy f ( P a p i l i o m t c h a o n , N r o 

1 4 2 . ) , ieft i e d e a m i ę d z y n a y p i ę k n i e y f z e m i . 

S k r z y d e ł k a n sa w d ł u g i e o g o n y w y p u f z c z o n e , 

ż ó ł t e z b r u n a .tn e m i w f t ę g a m i . G ą s i e n i c a ie f t 

w i e l k a , ia fn o z i e l o n a : ż y i e na r u c i e , i r o ś l i 

n a c h m a i ą c y c h k w i a t y w k r o p i d ł o f k u p i o n e , 

ja k naprzykłac*. m a r c h e w d z ik a . 

721. Sr e If r no kres f ( Nymphalis Paphia , Nro 

147.), ma żółte, czsrne-pftrokate flkrzydła, o d 

i p o d u srebrnsmi poprzecznemi kreflcami o z d o 

b i o n e . Gąsienica żyie na pokrzywach,


723. Wilczoinlehowiec у ( Sphinx Euphorbiæ , 

jNro 151. ) , ieft motyl wieczorny. Gąsienica 

miefzka na wilczym mleku ? Euphorbia , ieft 

brunatno-błękitny , z dziesiącią okami. Motyl 

ma ikrzydła na końcu wąfkie , w pośrzodku 

po czarney plamce , a na brunatnym dnie trzy 

kre&owe przepalania. Tylne zaś Ikrzydła mają 

nieco czerwonego, i czarnemi krelkami podzielone 

paie. 

723. Lsntok , ( Sphinx ocellata ) , ieft także 

wieczorny. Gąsienica, żyle na wierzbach: ieft 

2ielona z białemi krefkami i błękitną głowa,, 

U motyla fkrzydła są bardzo r-ózpoftarte. Przednie 

flkrzydła są iafno i ciemno brunatne , pło- 

mienifte , bardzo pięknie obłoczyfte > długie 

i zaoftrzone. Tylne zaś fkrzydła są od początku 

czerwone , »a końcu ióite , a w pośrodfcu 

maią piękne, sklniące plamy.. 

§• 3- 

Owad Zyïkofôrzydfowy i Pfzcsołowy , i t. d. 

724. Panna, (Libellula, Nro 169.), Owad 

ten na wilgotnych mieyfcach. w lafach obficie 

się znsyduiący , a osobliwie pod defzcz licznie 

lataiący , ieft różnego gatunku ; są żółte , są 

granatowe , są zielone : i t. d Czasarm w wielkie 

kupy się zbii&ią , i z mieyfca na mieyfce 

przelatuią. W tym mieyfcu, gdzie pifzę, roku 

tego 1780* dnia 16. Maia, przed burzą gradową, 

tak wiele się ich na powietrzu pokazało , 

ze pierwfzs weyrzenie potrwożylo lodzi , po< 

Czytuiących za fz^rsncze- 

725. jętka , ( Ephemera vulgata , "Nro 173.)» 

г п а і о ш ж ieft rybaüom, którzy zaczepiwfzy \\

З р о К О Z D Z I А Ь V. 

do wędki у ryby rsa nię łowią. SÀœica w wodę 

fkłada isiia. Robak; przez trzy lata źyie 

w wodz e; nakoniec Iławfzy się porzwarka, i 

wzßiotlfzy si© nad wade , It aie sie lataiącym 

Opadem , dzi®äi tylko iedea niywifcey żyia- 

cym. 

726. Galasówki, ( Cinips , Nro 182.), wi- 

dzieony różne wyrofiki na rożnych drzewach , 

iak o dwoiakich dębiankach mz w tey czyści 

rozdziale I. §. a. namieniłem : widzie my и о * 

wig na dębinie to fzyfz®czki , to gałki , to 

Kubki : widziemÿ na wierzbach 7 na dzikiey ro- 

zy , nawet i b.lufzczu poziemny ж , nieiakie niby 

guzy у lub wrzody, S!| to pomiefzkania żyjącego 

i żywiącego się w nich O wadu % do ttgo 

rodzaiu należącego, 

727. Gąsiemcznik ,( Ichneumon , Nro 184«) 

z pomiędzy tego rodzan? J с Ь р е и т э п pup par mm 7 

kole poezwarki gąsienic, i w nich złoiywfzy 

iaia, wylęga sie-* Jchneumęn lar

O OWADZIE KRAIOWYM. 39* 

dzieci, i tych dzieci iefzcze dalsi na(łepcy>»ż 

do czwartego pokolenia rozmnażają się. 

730. Cefarz mucha , ( Musca cæs&r j , ie$ mucha 

nie wielka , pięknie zielona i lśniąca się. 

Pomiefzkaniem iey ieft: gnoy i błoto , gdzie si§ 

tik rozmnaża , iak poprzedzająca. 

731. Sniegulik , ( Podura nivalis. Nro 210.) ; 

leżeli s;ę w Marcu dobrze przypatrzemy , po- 

fłrzeżemy na śniegu 'wiele drobnego O wadu fls- 

kfztałfc pcheł. Czyli ой śniegiem tylko żyie ? 

czyli innego czafu przez rek wcale sie nie 

znayduie? niewiadomo. ISiedawaesai czafami 

potffcrzeżouo i lifzki ich nawet na śniegu. 

732. Pchla we da а , ( Monoculus puîex , Nro 

217.) j, ma wielkość i kfztałt podobny do pG_ 

fpolitey pchły. Pomiefzkaniem iey wody: 

3 flttcze po nich , i pływa w nich. Ani fam- 

cow , ani famiec ofobayćh nie mafz między 

niemi , ale każde z nich ma oboią piec razem. 

By wa'13 koloru czerwonego : a gdy sif tak nad- 

zwyczsу ш е rozmnażają , że czafem całą wodg 

okrywaj: n ewiadc- ю у ю zdaie sie , ze się woda 

krwawą ftała. 

733. Dofyć iuż podobno bedzie , abym mniay 

pożytecznym wyliczanie mb Owadsa nie obciążał 

dzieła , i nie naprzykrzał się moiey ciekawemu 

czytelnikowi. Ciekawy oda się do dzieł 

Hiftoryków naturalnych na końcu części I. 

wfpomaionych f tam znsydzie i wigeey i dofta- 

tdczniey.

39* « L ) о ( 

R E I E S T R 

Rxeczy. tu Części II. znaijduiącijch się, pod li 

czbą na brzegach wierszów wyrażoną. 

B a r ć c o iefk? - 

I. 

O PfzczołacL 

B a r c i p o ż y t e c z n o ś ć : o d - „ 

b a r c ie p o ż y t e c z n i e u t r ł y r a y w s c e : o d q ^ 6. 

— n ie fzk o d zą d r z e w u - _ 3 4 0 . 

B i e g u n k a c h o r o b a P f z c z ó ł - . $ 2 o* 

B r o n ia s ię P f z c z c ły n i e p r z y j a c io ło m ' 60! 

B r z u c h u P f z c z o ł - „ . 

C e d z e n i e m i o d u , o d • - 26c 

C z e m u P fz c z o ł у m ió d d o ln y p i e r ^ e y p o - 

c z y n a ią ? - . . . 6 7 , 

l zem u na w ie lu m ie y f c a c h P f z r z o ł m a ł o ? 

o d - _ „ ' 

3Dav^ ch mniemr ,e o początku Pizczół s * 

J J r z ew a k o ło p a s ie k i - „ _ 10Q 

— na B a r c ie . .. _ „ 

D o b r e ro ie k t ó r e ? - . 1 20K 

»ziarnowy mió:) . . " g 

-г a i iz o w a m e m io d u - . _ 

G a d fzk o d z ą cy P f z c z o l o m - . 0 0 7 

G a tu n k i P f z c z o ł . „ „ „ a 

G ł o w a P f z c z o ł - . . ~ V " j i 

j a i s w K o m o r k a c h - e 

)

Ç Z Ę S С 1 IL 393 

Jaîç d a le k o lataią ? 9 3 . 

J e s ie n n y rząd o k o ło P f z c z ó ł , - 17g., 

J&aiuże n a c o P f z c z o ły o d w i e d z a j ą ? 3 9 . 

K a r m i e n i e P f z r z ó ł n a w io f jj ę , od д8 

z i m n y c h cz& fow - 2 0 2 . 

K a ż d a ftrona k.-aiu m o ż e m ie ć P f z c z o ły 0 4 0 . 

K i e d y ssę P f z c z o ły roią ? - 20g«. 

«=— R o b a k i z konu orek w y r z u c a i a - 6 0 . 

— d o b r z e k u p o w a ć - 1 3 7 . 

K o m o r k i na rob tka - - - 3 6 . 

K o m o r e k o s o b liw o ś c i ? o d - - 7 « . 

K u n y P f z c z o ło m fz k o d z ą c e - - 3 6 1 . 

K u p n o P f z c z ó ł - 13g. 1 39. 

K w i e c i e ń , M a y f C z e r w i e c , d la P f z c z ó ł , 

o d - - * - 3 7 0 * 

L t t e m c o k o ło P f z c z ó ł c z y n ić ? o d 1 71. 

L e ż a k i dla P f z c z ó ł - . - - **7* 

L i p i e c , S i e r p ie ń , W r z e s i e ń , d la P f z c z ó ł , 

o d « - - - 379' 

M a t k a P f z c z ó ł - - - - 7. 

c z y li j. o s o b n e g o ia ia ? - 3 0 . 3 5 . 

— n i e s i e n a P fz c z o ły ia ia * 2 7 . 

— - c z y li rząd zi P f z c z o ła m i ? o d - 4 7 . 

— ied n a ty i ko w ulu - 5 5 . 

— g d z i e się b a w i w u l u ? - - 5 4 . 

— m a w ła s n y z a p a c h - 5 ^ . 

— c z y li s ię ż e g n a ? g d y roy o d c h o d z i ? 6 1 . 

— iak się P f z c z o ło m d a ie ? o d - 2 g o . 

M i ó d zk ąd feiorą ? - - g g . 

— iak w k o m o r k i k ła d ą ? - - gp. 

M i o d o w a r o s a - - - - 197« 

M i o d o w y c za s p o c z y m p o z n a ć ? - 9 2 . 

M io d ü z d a t u o ś ć , o d - 2 3 g . 2 6 0 . 

M i e y f c e na p a s ie k ę . . . 1 0 3 . 

M ło d e P f z c z o ły w p o c z ą tk a c h c o c z y c i ą ? 4 4 , 

M i ó d » i wofls oofzą - ę © 4

394 

К E I E S T R 

M ie у fee dîa B a r r i * 3 3 

M io d na z im ę P f z c z o ł o m , iak r a w a ć ? 2 01, 

— do p ic ia , o d - 2 7 1 . 

jNa r o b a k a c o nofzą ? - 26. 

J Ś ie d ź w ie d z ie b a r c io m f z k o d z ą c e , o d 358* 

№ o g i u P f z c z o ł - 14. 

O c h ę d o f ł w o p o t r z e b n t . . . 6 6 . 

O c z y u P f z c z o ł - - - I I . 

O b u m ie r a is п з z i m ę - - 72. 

O s a d z e n i e barci pfzrzałssm i , o d - 3 4 4 . 

-— U ł o w i o n y c h roi o w , o d - - 2 1 4 . 

O ft r o ż n o ś ć , i le iu r ft w t na z a k ło c ie P f z c z o - 

ły , o d - - - - 2 4 6 . 

— w c z a s ie r o ie n ia sie - - 2 1 2 . 

P a s i c k s с© і

CZĘŚCI IT. 

Pfzczoły S2| nieme - 21. 

— rodz'4 sie 2 sav , od - » , - 25 * 

— Ma-kę kochają , od - 5 8 - 

— przfez zimę, wiele pozy wienia potrze- ’ 

buią? - - - 133. 186* 

słabe łączyć , od »94* 

•— niektóre czemu sie ßie roi$ ? 298* 

Roza w miodzie - 97- 

Rabownicze Pfzczoły ,'od 312. 

Robocza Pfzćzof* 8. 

Robota około Wolku - 84* 

— między Pfzczoły i

396 REIESTR 

Trjd left fame cm - *8. 

-r— c z y fzu ka dla r o ia p o m ie f z k a a ia ? 6 1 . 

— d la c z e g o dufzą g o ? - ó g . 

U l c o ieft ? - 1 0 1 . 1 1 4 . 

U i e r o ż n e - 1 1 5 . 

U w a g i o k o ło P f z c z o ł t r u d n e - 2 2 . 2 3 . 

W ę c h , w ia t r b y ß r y - - - 19. 

W i d z e n i a z m y s ł - 2 0 . 

W i e l o r a k o ś ć P f z c z o ł w ulu - ó* 

"W iedzą o p r z y f z ły c h o d m ia n a c h p o w i e 

tr z a «7g. 

W i o f n o w y rząd o k o ło P f z c z ó ł , o d - 1Ó5. 

W ł o s i f t o ś ć P f z c z o ł - 13, 

W o f k z c z e g o o o izą ? - - - g i . 

— i a k n o f z ą ? 83* 8 ? ' 

W o l k u b i e l e n i e , o d - - 2 8 0 . 

— -w y p r a s o w a n ie , o d - - *77« 

>— z d a tn o ś c - 2 37~ 

W y p i e f z c z o n e P f z c z o ł y n i e p ó ż y t e c z n e 7 4 . 

W y r a b i a n ie b a r c i , o d * - - 3 4 °* 

W y w ó z k a n a w r z o s y , o d - - 198* 

W z m o c n i e n i e PfżC2Ół s ł a b y c h , o d - З 2 ^. 

Z a b o b o n y k o ło P f z c z o ł , o d - - I 49* 

Z a b ó y f t w o w ie lu m a t e k m e і е й о к г и с і е іі - 

ft w em - ~ - - 56. 

Z a d ło * - - 15. 7 1 . 

‘Z a n ę t a na s p r o w a d z e n ie r o i o w , o d - 3 4 g . 

Z a n o c n ic a w u la c h - 3°P* 

Z a p o m a g a n i e s ie w P f z c z o ły * 140* 

Z a f k le p ie n ie - - 9 4 , 9 5 . 9 6 . 2 7 9 . 

Z ę b y u P fz cz ® ły - - - 1 2 . 

Z g n iliz n a w p la ftra ch - ■ - 3 2 &. 

Z i m ą k o ło P f z c z o ł c o się m a z a c h o w a ć ? 

o d - - - 1 6 0 . 

Z m a r ł e P f z c z o ł y na v i o f n e - - 3 0 1 . 

Z a a k i d o b r y c h P f z c z o ł , o d - - 1 2 9 .

CZĘŚCI II. 397 

^nak dobrych Pfzczół zimą *• - 132. 

że sie roić maią , od 290. 

że się roić przeftsią - - 178, 

•*__ roślm miodowych , lub wofkowych $2» 

'Zoftawianie miodu Pfzczołom nn zimę> od 184* 

Zwierzęta fzkodzące Pfzczołom - 3 ° 5* 

Życia Pizczół długość - i 6, 17. 

ii. 

O jedwabnikach. 

Azya właściwą oyczyzną Jedwabników 419. 

Biegunka choroba - 486. 

Chiay są początkiem isdwabiu - 4 l9* 

Czas wylęgania się Jedwabników - # 4^3» 

Dawnych jedwab co był? - - 4 I$- 

Długość nici z orzecha rozwinioney 435* 

Europa kiedy Jedwabniki chować zaczęła? 421. 

Gąsienica Jedwabnikowa - - 422. 

— czym ży ie? - 4 29* 

— cztery г а г у zrzuca fkorkę - * 43°* 

— iak przędzie ? od - - 432» 

Gatunki m orw ow , od - - - 443* 

Gofpodarftwo cudzoziemfkie okołio Jedwabników, 

od - 4°3* 

Jaia Jedwabników . . . 428* 

— kiedy aię wylęgaia? - - 4 29* 

— iak się dobre doświadczaią ? - 461, 

— nie trzeba z dalekich kraiów* sprowadzać 

- - - - - 462. 

Jedwabiu gatunki . . . 5 23* 

Jedwab czyfty motać - 5 l 9 * 

— do przędzenia , od - - - 522. 

Jedwabniki} od - - - 4221. 

— mogą być u nas - 425.

39g O I E S T R 

Кгау z Jedw abników w zbogacić mo- 

î e - 399, 402. 

Krosna do chow ania ganiwsic . 468. 

Krzakowate m o rv y pożyteczne - 455« 

Lezyfko dla gąsienic iak sig robi? - 474. 

czgfto odm ieniać trzeb«* - - . ^77. 

L iście m orw o w e do karm ienia iaHie być 

raaią ? - - - - 46g. 

№ie y « e ® dla Jodwsbnikdw iakie? - 467* 

M łode gąsienice iak sie p je ie g n u i|, od 47°* 

M orw y białe - - - 447* 

— czarne - 44Ó. 

— u nas sie и«3аія - 410. 

M o ty l? kiedy z poezwarki w yłazi? 436« 

— długo ży ie? - - 437. 

M otyle dla rozmnożenia lak pisftow ać? 505. 

ïSariçdzia iedwab zaw ieraiące, od 438* 

— d o motania Jedwab u - - 5®5* 

N ieu nit iętność nie przefzkadza chow ać 4 

jedw abniki - 406* 

Obrzynanie m orw ow dla powiękfzemia 

liści - - - - - 457» 

O rzechów , albo przędzy w ielkość - 434* 

— podział - - - - 500. 

— gatunki - - - - 518- 

— przechow ani© , od - - 510* 

O rzechy na rozm nozeaie - - 502» 

*— które na fam ce, lub ftm ice ; - 5 ° 2« 

— w iele iay na łó t , potrzeba? - 5°3« 

Papiery z iai?jmi iak się fłrzechowuią ? 508- 

Piima o Jedwabnikach , od - - S32* 

Pocz warka , albo peftka - - 422«, 

Pryw atnym ofobona Jedwabniki p o ży teczne 

- - - - - 402. 

Przędza, albo orzech - - 422. 

~~iey warfty - 434.

C Z Ę Ś C I II. 399 

■przefzkody chowania Jedwabników - 4°5* 

Rękodzieła powfbiące potrzebują Jedwabiu 39$. 

Siać Morwowe drzew» pożyteczno » 448* 

"• «_przasadzać lak? od - - 45 1* 

Spofób wylęgania Jedwabników , o i 4 ^4 » 

Suchoty choroba - - 48&- 

Szafa tlo zaprzędzini* się? robaków - 495* 

Wielość liści morwowych względem p o 

żytku iedsv&bnego - * 45$« 

Wiele razy na dzień robaki karmić sie mais? 476. 

Wodnica choroba - 

Zabudowanie dla Jedwabników 

Zapobieżenie w Jedwabniki 

Zafypianie robakow , od 

Zatwardzenie choroba - 

Zbieran.e nasienia morwowego, od 

Zima aie zatrudnia pielęgnowania 

Znaki, że robaki prząść chc^ 

482. 

4° 9* 

407. 

47 8. 

484* 

449. 

4°8- 

493* 

I I I . 

O Owadzie niektórym kratowym. 

Buczek - - 630. 

Bąk - - - - - - 627. 

Chrząfzcz lelonek - - 706. 

-— Lipczyk - - 7°5 * 

-— Nosorożec - 702. 

— Piżmowiec - . 7° 7* 

— Pofpolity - - 67 s, 

— Pfzczołoi&d • - 708. 

— Sinierdziuch - « - 704. 

— Zuk - 7°3 . 

Chrząfzczyk hleboiad - w - 5 9 7 - 

— Kuśnierz - - 5 9 3 . 

Chrząfzczyk słonsnka - - - 5 9 5 » 

Czerwiec - - . 5 Ó2* 

Dębianka pod liściem - - - 5 5 5»

R E 1 E S Ï R 

Dębisak* pod liściem przy fzypuîce - sst- 

Drewniak - - - - i 599. 

Galasówki - ^ - « - 716. 

Gąsi^niczniki * - - 7 2 7 . 

Gieś - » i 62 g . 

Jętka - - - ■ - 

Karaczan - - - » 

72S* 

620* 

Kłefzcz - 

Klefzczyk - - 

Komar - - 

Kouik - 

Mąrznik -- 

Mefzka * - 

Mol koiuchowiec 

—■ Suknowiec • 

—-»Zyto i к - - 

- 

- 

- 

- 

- 

s 

• 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

i 

a 

- 4 

- 

- 

6зз* 

631. 

5^3* 

7 1 1 ' 

6 4 7 . 

66f. 

5 80. 

591- 

650. 

— Ulowy - - - _ 6 4 0 . 

Molik f 10wiec - - - 6 4 4 , 

Motyl apoilo -- « - 7 ГФ 

— Htalawek - / - • - 6 7 5 . 

-— Błyfzezak 

— Grufzkowiec 

- 

-■ • 

«- 

* 

- 

_ 

. - 7 *8 . 

6 8 0 . 

-— Kapuścianek - - - 665. 

— Kaûftoik - - » 660. 

— Lśniok - 

— Ofetek - - 

- 

- 

- 

. 

723* 

7x6. 

— Pawik - - - - 7 1 7 ; 

-— Paź Krolowy - - 7 2 0 . 

— Perłowiec 

— Pierściennik 

- 

* 

- 

. 

- 

- 

7 1 9 . 

677. 

— Pftroikrzydł - . 

— Rzezuchowiec 

- 

\ 

7 *5 - 

,6 6 3 . 

— Srebrrtokres . . » 72t. 

Wilczo-mlekowiec « 7 2 2 . 

M r ó w k a _ . 6ç p 

M u c h a C efarz » . » 

, 73ös 

Mu-

CZĘŚCI Ii. 401 

Mucha d o m o w a . . . 

.^hiszpanflkà » - - - 5^7« 

— niięsniczek - ^50. 

— nawozowiec - - - 7U9. 

— ś c i ę r w o w i e c - 7 2 g . 

I N ie d ź w ia d e k - 6 9 3 . 

3S ie d ź w » a d k o w i c c - 6 o i . 

O r z e c h ó w e c . . . 7 1 0 . 

O s » p o s p o l.t a - - » Ó 34. 

P a i ą k d o m o w y - - - 6 1 1 . 

— K r z y ż a k - 6 1 5 . 

Р а ц і ш г а к «. 6 i ö . 

Pan ost - 7 2 4 . 

P c h ł a - - - - ,5 77. 

— w o d n a - - - - 732^ 

P lu f k w a d o m o w a * - - 5 8 1 . 

P i w a c z - - - - 7 1 2 . 

P o m o r a ń c z o w i e c - - , 7 I 3 . 

P u f t o s z T r a c z - ^ c 3 . 

— Z ł o d z i e y - 602 

R a k , o d . . . . 5 3 g # 

R o ś l in o p s u y - - - 6 6 g e 

Ś l e p a k - - - - - 6 2 9 . 

S n i e g u ł i k - - - 7 3 7 . 

Ś w i ę t o - Jsńfki r o b a k - - 7 0 9 . 

S t o n o g a - - • ' - 5 6 9 - 

S z c z y p a w k i - 6 6 9 - 6 7 7 . 

S z a r a ń c z a k r a io w a . . . 6 8 3 - 

— c u d z o z ie m ik a , o d - 6 8 6 .* 

S z e r s z e ń - 6 3 8 . 

Ś w i e r c z d o m o w y . . . 6 1 7 . 

W e s z lu d z k a - 6 7 2 . 

— wielka - * - - 576. 

— z w i e r z ą t - 6 2 4 . 

W o ł e k c z a r n y - 6 5 4 . 

— c z e r w o n y - >*■ • - 

TOM IV. ' Bb 

2oQ r

402 

С Z Ę S Ć III. 

o 

R O B A K A C H . 

тят*п*ж>*»т*шяшщ,шяш.я £ ^ : Г'Р - » — 4 ' M W — 

fa tn i a K la s s a z w i e r z g t na p la c wycho- 

*• ^гі , i m e m u D z i e ł u o Z w e r z ę t a c h k o 

n i e c c z y n i. B o t e y k ia s sy n a ł żą R o b a k i , k t ó r e 

lu b o m y w p o s p o l it y m m ó w i e n i u m i e s z a m y z 

p o p r z e d z a ią fc y m O w a d e m , są p r z e c i e ż g ł o w a « 

r ó ż n ic e , k tó r e ie od O w a d a r ó ż n ij , i k tó r e s ł u 

s z n y m były p o w o d e m L i n n e u s z o w i d o u c z y n i e 

nia z n ich o s o b n e y k h s s y . W i e l e tu ie sz c z ® 

ieft w h i f t o r y i t e y C z ę ś c i a i e w i a d o m e g o i n i e 

z u p e łn e g o : i n ie w i e le dob ra w y p ł y w a ft^d dla 

g o s p o d a r z a : c a ło śc i p r z o c ię ż , iłe b y d ź m o ż e y 

p r z e f h z e g a ć m u s z e . Ä k i e d y p r z y r o d z e n i* od 

t y c h ż w i e r z ą t w i d o m i e p ę z e f t e p u i e do roślin 

p r z e z f t w o r z e a i a Zoophyta z w a n e , dli c i e k a w o 

ści C z y t e ln i k * roz w a ż a j ą c e g o w tym w s z e c h - 

mocność Bofką: z a k o ń c z ę te C z g ś ć i D z i e ł o i c h 

opisaniem. 

R O Z D Z I A Ł L 

O przyrodzeniu Robaków. 

n г Г у ® sposobem , iak obszerniey o innych 

Zwierzętach, iiapisałem, ngpiszg rowflie 9

O ROBAKACH. 493 

iîe kroceÿ o przyrodzeniu Robaków. Czym są ? 

І а к І е Si|7 czym się Jr =żhią od Owadu? Kozmno- 

żefiie , ży. ie , pozy\vien;e i t. dt ï podział ich 

tu należeć b^dą. 

§. i. 

Robaki czym są ? iaki-s są ? i czym się różni# 

od , Owad u ? 

ę t 

3. Co się przez RobaKi ma rozumieć > nasnśe- 

mło się krótko w Tomie I. Części Î. Nro 54. 

tu iednak iert mieysce daaiia obszernieyszey 

nieco w tey sbierze wiadomości. 

4. Robaki są pospolicie , co do ciała swego , 

wfkroś miękkie , i pb wierzchu sliiîrie , nie 

insure żatnycli, ani wewnątrz, ani zewnątrz 

koftek f pści> łub chrząitek : co zaś ich Cuio 

fiîiipiôné utrzymuią, są muskuły , które się w 

ledttiir mieysce do środka schodzić zwykły. 

Mówiłem zaś, że co do ciała, sq miękie : nie 

które bowiem maisj ns sobie osobno twardy 

Ikorupe f która im służy za pomieszkań e ; ia- 

ko pławy ( Conchilia ) , к о г г Л е , i tym podobne. 

5. Serce w nich ma ledne komórkę. Krew 

w nich ieft *biara. Naczyń oddychałm ch dotąd 

dopatrzyć się nie można bjto: (Цгі niemssz 

ieszcze pewności, czyli oddycha i a*, albo ieżeli 

oddychaią , iakowymby się to dziaio sposobem* 

ó. Powierzchownych Członków ) u niektórych 

wcale dopatrzyć się nie można*, u niektórych 

wiele nie doftaie: a u niektórych tak są cdrn e- 

nionë, że łedwitf za takie poczytane bydź mo- 

g$- Stąd kształt powierzf howny wÿpaçia takowy 

, że niektóre zdaią się bydź nieftładane , 

łjardzo. р г о й е , poiedyncze ( simpltcia ) , i go- 

Іуйі okiem niewidziane. Niektóre} prócz doѣ 

ь %

CZÇSC III. ROZDZIAŁ I. 

brov/obego poruszeni« się , bsardziey się inne- 

mi ftw crzen :smi bydź zdaią , mii zwierzętami 9 

maiac podobieńft wo do roślin i t: d. 

y. Głowy właściwey Robakom przyznawać 

nie można, a zatym , ani uszu , ani oczu me mają. 

Zn3jduią się wprawdzie nitki , wąty ( tsn- 

tacula)g aie iak ich zażycie niewtadome, tak 

poiwiyncze są i nieikładne. Nóg nie maią: przecież 

u niektórych nieiakie brodaweczki, lub 

włolki mieysce ich zaftępować zdaią sie. 

g. Różnij się więc Robaki od Owadu tym , 

ze nawet ani po wierzchu nie maią ciała zro- 

siego z kolkowym pokryc em : że wiele człoa- 

kow nie maią: że różki ich są nitkowe i nieikła- 

dane. Więcey się przecież ieszcze tych różności 

pokaże w uaftępuiącym paragrafie. A lubo 

liszki , lub gąsienice owadu , nazywamy niewłaściwie 

Robakami, właściwie przecież Ro-\ 

baki od owych tym się różnią , że pospolicie 

niczym się potym nie odmieniaią: że głowy i 

nóg nie maią: że otworów oddychalnych , przy- 

naymniey wiadomych, dopatrzyć się nie można. 

§. 2. 

O Rozmnâzantü , życiu i t. d. Robaków. 

9. Każdy glebiey rzecz przenikaiący wyznać 

m u si, iak ciężka, iak trudna , owszem iak ledwie 

podobna ieft rzecz ściśle opisać takowe 

ft worze ni a , które wswoiey liczbie prawie niezliczone, 

różnego kształtu , częścią wiadome , 

częścią niewiadome zawieraią szczególne robaki 

, które w swoim przyrodzeniu , kształcie , 

rozmnażaniu , tak wielorako są różne. Są w 

wodzie , są w z ie m i, są na ziem i, są w rosii~

O ROBAKACH. 

nach , które tylko z szkodliwych fkutkow śnieci 

, sporyszu, i t. d. widziemy. P* łae isft powietrze 

, i podobno ciepłych dni lata roią się 

w iiirn robaki niezliczonych milionów ? które z 

woda i roślinami połykamy: z powetrzem w 

siebie ciągniemy; a ftąd same wnętrzności iw- 

dzi i zwierząt ше są bez ni h ? które podobno 

wielorakich chorob są przyczyną. 

10. Robaki wiec są klassą zwierząt rozważania 

godną: ale dotąd ieszcze nie uzupełnion 

ą ,! podobno taką nigdy nie będzie. Jeżeli pisali 

dawnieysi , pisali tylko o tym , czym nie są 

Robaki: a lubo, gdy powiękfzaiące ś(ła nafta- 

ł y , wiele się pokazało ich własności: o! iak 

przecięi daleko i u terażnieyszych do końca 

w tak pracowitey robocie? 

11. Pomówmyż nieco o tym , rp dotąd o Robaków 

zmysłach, rozmnsżaniu się, życiu, i 

niektórych innych własnościach ieft wiadomego. 

Co się tycze zmysłów: oczu aie maią,' więc 

иіе widzą: uszu nie maią, więc nie słyszą: 

wnosić trzeb * ,żen ię maią i powonienia. Nitki 

ich wprawdzie zdaią się mi ć iakoweś u > 

czucie, ale iakie? nie wiadomo. Ztyrawsz vßiiim 

może to bydź , że Robaki matą iakiö inne 

zmysły, ludziom niezaaiome. 

iż. Mówiłem iuż w poprcedzaiącyra Paragrafie 

, że narzędzi oddvc-haîn fh dopatrzyć 

się niemożn*: kiedy przecież zdaie się , iż żadne 

zwierzątko bez c»d iych*a;a żyć nie mc?- 

z e , a Robaki iuż si? bardzo (kłaniają ku roślinom; 

owszem ntekt.ó t. к \щ pośrednie m iedzy 

Zwierzętami i Roślinami, że gdyby nie 

dobrowolne poduszenie się przeświadczyło , ni- 

gdyby za zwierzęta poczvt*ne nie bvły: wnosić 

więc potrzeba, że powietrze tak w nich 

tylko przechodzi, iak przechodzi rośliny.

4o6 CZĘSC III. ROZDZIAŁ 1. 

13; Chodzenie tez Robaków ісй osobliwsze: 

iezeli tylko chodzeniem nazwar mogę; czoł- 

gaia sic bowiem tylko, i to bardzo powolnie. 

] lubo niektórym nieia'ki® bred * wас z ki , albo 

włolki do chodź nsa zd:aią sie by с i pcfh»ocą: 

pospolicie przenęź oie te to są mocą: którą z 

mieysca na mieysce sie pr zenoszą : wiele bowiem 

ie&, które ’i tyci) ztalów ni** maia. Posuwa 

się z mjevsca na raieysce Gis ft» , posuwu 

sie i .Ślimak, a kto ślady ich nóg u «»cli widział? 

. ) 

14. ]ch więc posuwanie sie dzîe e się tylko 

pieia ą sprężystością ciała wyciągającego sie i 

ІЪіІацсецо: do cze?o niektóre tylko samjf pul- 

chnośria ciala sa sposobne, jak Ślimaki: niektóre 

maią łatwość г flęładu ciała, będąc niby 

z jakowych pi; rścieni złośonp. Nadto, niektóre 

rzeczy, po których sie czotgaią , tak mocno 

sjg trzymaią t ze i w góręsję wspinając , iak 

Ślimak,i na drzewa, od nich nie o-dpadaia. Dzieje 

к e to niejaka lepkością z nich sl$ sączącą, 

która

O ROBAKACH. 4°7 

swoie ràmîona rozciągną , wyrażaj kwiat* 

gwi*zdę , i t. d. niechże ftulą ramiona , nie 

uyrzysz tylko pieniek iakowy-, albo rzecz bez 

■wszelkiego kształtu. 

17. Co do' mieyscs , пз którym się Robaki 

utrzymuią: nic pewńieyszsgo, ізко ie suche 

mieysca im *ię nse podobają.1 Własnoscią ich 

pomieszkania, ilbo ieft wcale woda , albo przy- 

naytnniey mieysca, ieżeli nie mokre, to wilgotne. 

I ieszcze, iak.. wody ftoiące i zgoiłt, 

tak mieysca przyćmione , są im uiubione. 

iS-- O pożywieniu nie wiem co mówić: głowy 

nie maią t więc ani uft, *tü zębów ni« ma«» 

ią. Zdam siej że ich pożywieniem іей tylko 

wilgoć , lub sok tych rzeczy , z których &ią 

żywią, сіэ których przyp $wszy sif wła&ciwytu 

do ssania mieyscem, niby iaka gąbk4 wysysają. 

Wszakże to widziemy na pin - kach. Ä leżeli 

niektóre zdaią się obiadać liść ® Rtaśiin: 

m e dzieie się to 0:ąd , aby one u gryząc miały , 

ale że pozbawiooe przez wyssaaia soku , 

usychaią. 

19. Niektóre niosą iaia , niektóre rodzą żywo 

, i w tym się z intienai zwierzętami z g a 

dzają: niektóre zaś wcale się różeią od wszy- 

ûkieh. Są bowiem, które oboią płać razem 

msią , i albo siebie same , albo z drugiemi u- 

płodniaią wżaiemnie, Są osobliwie Zoopbyta f 

które z swoich [wierzchołków , niby rośliny 

ziarna i nasiona wypuszczaią r z których ьщ 

młode ftaią. Są, od których się ramie oddziela 

» i osobne z niego zwierzątko się ftaie. 

20. Ale co mówić o owych bar zo drobnych 

Robaczkach ? naprzy kbd rodzących się w orcie 

, do krdrvoh wi-zenia rz-ba drobnego 

śkła powiększającego ? Przez diugi czas byia

4 o8 g zęc s i i i. r o z d z ia ł i. 

wątpliwość , czyliby były zwierzątkami : m£ 

teraz nic pewmeyszego , jak ze trierai 1 3 ; 

ale iakim sposobem ftaią się ? 1 іа,;іш swóy 

rodzay rozmoażaia ? niewiadomo. 

ai Nie od rzeczy tu bedzie przynieść słowa 

Wielkiego w nauce przyrodzoney P. Gol- 

tza f który tak mow i : „ Przy wszelkich Staraniach 

uczonych ludzi , przy wielu sposobnościach 

w tym wieku oświeconym wkradania sie 

w taiemnice przyrodzenia , przy wielorakim 

odkryciu o rozmnażaniu sie zwierząt i roślin: 

zawsze nam przecie właściwa Шога mnożenia 

sit| ieft tatemnicą, i tak długo t .ką bedzie ? 

dopóki nie bądziemy w lîaaie wszyfłk e nasze 

pizyiete systemata z prawdziwych czynności 

przyrodzenia rozrzedzić, albo dopóki naszych 

filozoficznych fu-idsmentow nie będziemy mogli 

obrócić na w s z y fc k i e przypadki i okoliczności. 

„ Lubo wiec wielu uczonych o przyrodzeniu 

zgaizaią sig na niektóre mnoieusa sie , i ' 

moga njm ie ftepniami opisać, «»przykład: wyłażenie 

kurczęcia z iaia : te przecież ieszcze 

przez mgłe patrzą, gdy nam chcą właściwy 

początek pokazać zwic/zątek y Infusoria zwartych. 

Tu czyni przyrodzenie t s k ікГусЧе , 2« 

1 naylepsze powiększające śkła nic nie pomocą, 

aa. Zty mwszyftk im kiedy żлdne ftwerzeme 

sarno; przez sie , i z niczego ftać sie nie maże: 

kiedy nie tylko zwierzęta' znaiome ? ai» i 

rośliny , słowem uszyßkie ciała organiczne 

r U d z i с sie mus z a od takowy с h ż e ft o r z е u p o p r ze - 

dzaiących : i te więc drobne zwierzątka z siebie 

same, i z niczego nie powfbiy. 

*3* Ale iakie ? Kkadże' się uaprzyfcłąd w oe- 

cie wezmą owe wężyki, w którym pierwey 

nie były } dopóki był winem ? lub piwem ? kto

O ROBAKACH. 

uważa drobtmść tych zwierzątek, a tym bar- 

dziey ich iay , łatwo wnesie , że się ich do- 

ftarkiem unosić może na powietrzu , i z niego 

osiadać na occie. Ale podobno oret ftał dobrze 

zafckaoy , źe nic się w niego napraszyć nie 

oiogło ? Nic tonie pomoże j wszakże'iuż piet- v 

wey iaa w winie bydż mogły , które się po- 

tym dopiero rozwiiaią: alboli tak drobne ftwo- 

rżenia przez ssme pory naczynia wcisnąć siig 

n>ogą. Czeiouż , podobno rz czesz , aaprzykład 

wężyki octowe nie żyią w innych wadach ? 

Czemuż ich iaia gdzieindziej n:episdaia? albo 

ieżcli padaią? czemuż się me wylęgaią ? Tak 

to przyrodzenie trofkliwie zaehowuie swoie 

prawo. Wszakże i magnes tylko żelazo do 

siebie ciągnie: wszakże, i ziarno zbeża na kamieniu 

położone rość nie będzie, lecz ziemi 

potrzebnie. 

24, ISakoniec , co mi ieszcze w tym p a r a g r a 

fie osobliwszego o Robakach nsmienić z o f t a i e , 

ieft To: że ізк i oślinię ucięta odrafta gałązka , 

tak po większe y części R -bakom uciąwszy ezą^ 

йке îakow^, inu? na to mieysre wyrafła. O - 

■wszem u niektórych, istko u Polipów, ucięt* 

część i oddzielona , całym osobnym Polipem 

się ftaie: tu zaś nowa znowu Hiftorya rodzenia 

się. nie tak przecież zawikłaua, aby Ц 

iakożkolwiek obiaśnic nie юоіпа było. P o li p y 

pospolicie są zwierzęta fltupione , i każde ich 

ramię ieft osobnym zwierzęciem } w czssie oddzielić 

się maiąćym : ieżeli się więc takowe 

ramię odetnie, uczyni się to, co w czasię przyrodzenie^ 

uczynić miało: a tym czasétn, powszechna 

matka na tym m iejscu, inne z siebie 

wypycht zwierzątko i część ucięta odr«* 

#aę sie zdaie.

410 CZĘSC III. ROZPZIÄL I. 

§* 3* 

O podziale Robactwa. 

25. Jeżeli czyy , to Robactwa porządek syfte* 

matycznv* bardzo nie zupełny к ft i wcale nie-. 

Iłateczny* Wiele tu bowiem jyft * ieznaiome- 

g© , kiedy po więkczey części tylko uzbroio- 

nym okiem szukać trzeba ; owe miliony na powietrzu 

podobno sie roiące , dö kroregoż rz§- 

du , do ktprego rodzaiu należeć będą? 

ч6> Z poraiedzy przecięż iakożkolwiek uczy- 

nionych podbiałów s y ft e m at у с z ny с h , miiam 

inne , które by«ź mogą ; Liiineusza tylko i 

. Miülera wspomnę, Linneusz dzieli na IV. rzędy: 

lod. Intestina : pod tym imieniem zebrał 

on te wszyftkie Rob«ki, które sie tak niefkła- 

dana bydź zdaią , iż gni s zewnątrz żadnych 

członków, śni wewnątrz żadnych wnętrzności 

pofłrzedz nié można. Jedne z tych są tylko z 

jedney sztuki , inne zasm by z kółeczek , lub 

pierścieni złożone. 

27. Drugi rząd zowie on Mollusca. Pod tym 

imieniem zawiera owe Robaki , które maią 

niei&kie wyrodki, niby członki, albo do po- 

ruszenia się , albo do żywienia , albo do lakich 

zmysłów , przynaymmey nim nieznaiomych. 

Tu zaś należące Robaki pospolicie żyią w wodzie, 

a osobliwie w morzu. 

2g. Trzeci rząd razy w« Tertacea, to ieft Flawy. 

którego zwierzęta maią grubszą , lub cień- 

fezą fkorupę na sobie, i do шеу sa przyrosłe, 

іяк na przy к ład zasaiome Ślimaki. W czwartym 

liakonier rzędzie Zoophyta , zawiera on owe 

zwierzęta, które w swoim ^sżtał ie, roz.cna-' 

żaniu się> rośnieniu u* r/uejs.cn * i t d, są ro-

O ROBAKACH. \ 4 u 

ślinom podobne : z uczucia przecież i dobrowolnego 

poruszania sie , pok^zuią się bydź 

zwierzętami: o których ia daley osobno cokół- 

•wiek napisać my ś 1 § . 

29. Takowy po ział ieszrzö się nie wszy» 

йкіш podobni: ід К o pospolicie bywa w rzeczy 

takowey , к tore do doftatecznego rozrządzeni« 

ісй przytrudna. Inne więc nafUpiły podziały > 

a ftąd się też i Robaki znowu inaćzcy raigdzy 

rzędy pomieszały. 

30. ISbywjęcey się do tego przyłożył P. 

Müller , który pierwszemu rzędowi dsł imi© 

Infusoria, i zswsrł w nim owe wszyftkie drobne 

, gołym okiem niewidziane Robaczki, które 

się ftaią wtedy , gdy woda na iakowe czą- 

ft ki roślina© nadana , iakowy czas poftoi. W 

drugim rzędzie Helminttca zwanym , zawiera 

■właśc we Robaki nagie? w ziemi, w wnętrznością 

li zwierząt i t. d. uay dmące się: iako ca 

przvkbd G lifty. W trzecim rzędzie , pod irrne- 

niem Marina: mieści on wszyfłkie nagie Robaki 

j ©sobbwiè moïlkie^ niemaiące4 na sobie 

twardey fkorupy A łubo oftatni rząd zawiera 

•w sobie Pławy ( Teszacea) wyżey namienioue , 

a Zoophyta po innych rzędach są rozrzucone : 

kiedy przecież na niektóre nie masz ic^zcze 

zgody, gdzieby się mieścić powinny : słusznie 

takowe w osobny pi^ty rząd z®brac się powinny. 

31. Tym po wtórnym sposobem uczyniony 

podz ®ł wziętszy teraz ieß , iak pierwszy: ie- 

go więc tez porządkiem dsley poftrspić sobie 

przedsiębiorę, i tym końcem przyłączam tu 

Tabełłg systems ty с z n ą. 

T Ą B E L -

AIT. TA BĘLLA 

R O B A K Ó W 

$3 gołym ° - 

£z^d 1- J kiem niewi- 

lnf'js$ria. К dziane : pojedyncze 

: mieszka 

ią w gni- 

цсеу wodzie. 

Rodzaiow XIII- 

Gatunków 150. 

Rząd II. *< Mnią przy- L Rodzaiow VIII. 

Helmintica паушалеу niektóre 

cxłonki у 

Gatankow 69. 

i sa rózney 

wielkości. 

Rząd Tli. 

Marina. î 

" . V r ■) - 

Rząd IV. - Mieszki 

Teitacga. sJ różnych 

i rnpkach. 

o 

nagse: 

- 

sme. 

• 

» 

I 

szkssia izk&i* osobli- >2 Rodzaiow XV' 

wie w morzu “ "Gatunków 92. 

Klaisa Rodzaiow 

w S S3 różnego 

innych I kształt« , le -i 

К lassach к} dwie dozy/i© 

dot$d się j rzafc podobûè- 

ж і е roie- I go. 

liczących, v. 

К Rodz: XXXVIII. 

| ‘Gatunków §79. 

Rodzaiow XIT. 

sGatunkdw .aop#

O ROBAKACH. 413 

gś. Со się zaś tycze podziału dla gospodarza 

у około tego nie wiele śię zatrudnię. Nie 

widzę tu bowiem więcey okoliczności, iako f 

ie iedpe są pożyteczne , drugie szkodliwe : 

a ftąd mi wypadają klassy. Między pożyte- 

cznsmi , iedne są kraiowe » drugie są cudzo- 

ziemlkie: iedne idą na pokarm 7 drugie do leków, 

inne iakowąś wziętość otrzymały. Między 

szkodliwemi , iedne szkodzą ludziom, drucie 

zwierzętom i t. d. Stąd wypadaią gromady 

, rodzaie i t. d. J takiego podziału gospo- 

darîkiego wzor tu ki a de. 

К L A S S А I. 

Robaki pożyteczne. 

33. Grorr.ada I. kraiowa. Rodzay I. służący 

na pokarm: Ślimaki i t. d. Rodzay II. służący 

do lekairftw : Glifty ziemise , Piawki i t. d. 

34. Gromada II. Cudzoziemfka. Rodzay I. 

służące na poksro«: Ofîrygi, i t. d. Rodzay IL 

szacowne: Perły , Korale ï t. d. 

К L A S S А II. 

Robaki szkodliwe. 

35. Gromada I. Rodzay I. szkodliwy ludziom: 

Wftęgowicc , Glifta i t. d. Rodzay II. szkodliwy 

zwierzętom: Motylice , i t. d. 

R O Z D ZIAŁ II. 

0 Robakach nagicb. 

r s T)rzez Robaki nagie w powszechności ro- 

zumiem te wszyftkie, które nie ma-

CZĘSC III. ROZDZIAŁ II. 

Щ na sobie twardey fkorupy , iak pławy, lub 

ślimaki*, л zatym Roz 1ztai ten pierwsze trzy 

rzędy syfie ma ty с z ne zawierać bedzie. 

0 Robakach Infusoria zwanych. 

37. Ze do rzędu I. Infusoria zwanego, należy 

ow« Robaki , którw sie ro iz^ wtedy y gdy 

wod4a nalana na czaftni ro.ślinne lakowy czas 

poftoi , iuz o tym wyżey mon item. Stworzenia 

tu należące nie maia żadnych członków: 

tak drobne , że goły okiem widziane 

bydź nie mogą. Po ług ^Mullera rmlezv tu 10dzaiów 

XIII. wymienię îph imiona: kb dy przecież 

n-sicae dotąd na inne içzyki z Łacińtkiego 

nie przełożone , i ia prz kładać na Polfki 

nie odważam się. 

gg. Rodzay I. ( Movas) zawiera gołym okien* 

niewidziane, przeźro zyfie i w kształcie tylko 

krop^ } Robak . Gatunków dot^cl wiadomych 

i®ft tylko trzy. 

i. Monas termo. 

O ROBAKACH. 4*5 

40. Bla poznania ósobliwosci tych zwierzątek 

j ©drysowsmé ie f t iedno z njch , Tab: VIT. 

Fi°': 4 ale bardzo powiekszone. Stworzessie to 

przez powiększane śkło uważane , Ikłada sig 

znöwu z większych i mnieyszych kuleczek, 

przedziwnie ułożonych: przez których rożne 

mieszanie się, i zwierzątko kształt swdy różnie 

odmienia. Posuwa się zmieysca na rni«y- 

sce podług upodobania, i to ieft dowodem , 

że ie& zwierzakiem żyjącym.' Czasem z tako- 

wey kulki wychodzą mnieyszs, ktdre oddzieliwszy 

się j osobnym ftais§ sig zwierzątkiem 

i tak się rodzą 

41. Rodzay III, Wałeczek ( Ench^lis ), ieft 

wałeczkowaty, gołemu oku niewidziany. Gatunki 

iedne ciemne, drugie przeźroczyftu. 

\ 

A , Ciemne»,. 

i, Enchelis viridis. 

1 — farcimen. 

3 - — nebulosa. 

В. Przeźroczyste* 

4. — seminulum. 

42. 

5 * — episiomium. 

6 — 'fusus. 

7 - — övulum. 

8- frittllus 

9- — pup ЫІAX. 

3 0 . — spathulą. 

11- — pirum. 

Rodzay IV. iP'çzycxek ( Vibrio ) , zawiera 

Robaki gołemu okn niewidziane, okrągłopodłużne. 

Gatunki iüdas lepkie , drugie 

przeźroczyfłe.

4i6 C.ZĘSG III. ROZDZIAŁ IL 

A Lepkie. 

s i. УіЬф iineola. 

2 . — bacillus. 

g. — anguillula. Klaystrowkâ; 

4. —- serpentulus. Octowka. 

g. — ‘vèrmiculus. 

6 . — u n du la. 

h. — intestinum. 

В. Przeźroczyste, 

g — p-eteus. 

ç. — y л/а?. 

io. — unser. 

4 — çy&nut- 

12. — mailo'tis. 

1 3 . — uiriculus. 

14. — fascîola> 

ïg — colymbus. 

43. Kiaytôrowkt przesz lato widzieć moinä w 

kbyftrze ftarym z mąki uczyń onym. Octowrkł 

uyrzeć się mogą w occie, osobiwie winuym 

nie nakrytym , od Czerwca , aż do iesieni: lak 

2 a* pierwsze, tak .drugie me ińaczey, tylko» 

przez śkła powiększsiące. 

44 Rodzay V. ( Cyclidium ), zawiera zwierzątka 

gołemu oku niewidziane , przeźroczy- 

fte, piaßde i pocUuzno-ohr^gle. Gatunków ttó 

należy siedem. 

i Cyclidium bullai 

z. — milium. 

3. — glaucoma. 

4. — radians. 

5. — г o stratum, 

6 . — nucleus. 

7. — ÿedunculus. 

45. Ro-

o ROBAKACH NAGICÈÎ. 417 

45. Rodzsy VI. С Parâmæcium ) zawiera 

èwierz^tka płaikie , podługowate , przezroczy - 

jfte , gołemu oku niewidziane. Gatunków wiadomych 

ieft tylko dwa. 

1. P^ramœcium aurelià. 

2. — hifirio. 

46 Rodzay VU. ( Kolpoda ) zawiera zwis* 

rzatàa gołemu oku niewidziane, przeźroczy Л:«, 

płalkie i po brzegach wybijane, gatunków 

ie& psgt* 

i. Kolpoda lamella. 

a. — roßrum. 

3. — ren. 

4. — cucullus. 

5. —- maisagris. 

47, Rodzay VIII. (Gonium) zawiera robaki 

gołym окіеда niewidziane, płaikie i Irogate. 

Gatunków ie$ cztery. 

1. Gonium pettorale. 

2, — pulvinatum. 

3. — truncatnm. 

4, — lunatum. 

4g. Rodzay IX. (Bursarii) ma Robaki fkór- 

kowate i dgté. Gatunków tylko dwa іей wia* 

d ornych 

1. Bursaria truncatella, 

4. — hirundinella. 

49. Rodzay X. (Cercaria) zawiera robaki goły 

rn okiem niewidziane, przeźróczj/fte , i iuż 

ogonek maiące- Miiilerowi tylko ośm gatunków 

było wiadomych: po nim przecięzP. Götze po- 

więkfzył tę liczbę dziewiątym. Gatunki z%ś te, 

iedne są świdrowate, drugie płafkie* 

TQM IV. Cc

A. Świdrowate. 

г. Cercaria gyrinm. 

ч. — catellus• 

g __ podura. 

Ą . lupus. 

0. — lemna. 

B. Praßte, 

7. —■ cyclidium. 

8- — teuax. 

9. — pleuroneßes. 

50. R о dz ay XI. (Trichoda) zawiera robaki 

gołym okiem niewidziane, przezroczyfte, na jednym 

końcu włofkami obrosłe. Gatunki tu należące, 

iedne świdrowate, inne spłafzczon© » 

inne z ogonkiem , albo bez niego. 

A. if ogonkiem świdrowate* 

1. Trichoda сіачза. 

а. — pupa. 

3. — clanjus. ' 

4. — eunieulus. 

B. Z ogonkiem spłafzczone. 

5. — pis с is. 

б. — musculus. 

7. — ludio. 

g. — delphinus. 

С ogonka okrągłe, 

9. — /0/. 

i°- — grandinella. 

ii. — cometa. 

iz. -— granata> 

I3; bomba.

O ROBAKACH NAGICH. 

D. Bez ogonka świdrowate- 

/ 

14. Trichoda acarus. 

15. — camelus. 

i 6. — pellienella. 

17* “— pulex. 

І8- — pullaßer. 

19. — angnlus. 

20. — trtgona. 

ai. — tinea. 

E. Bez ogonka sptâfzczonë» 

22. — cbaroń. 

23- — сітех». 

»4. — 

^5- — semilunä. 

20- — lynceus. 

27. — tir nul à. 

28- — myt iluś. 

Ір. — silurus. 

30. — calvitium. 

3 1- — lep us. 

2(2. — urinarium* 

33- — cyelidiutn. 

34- — cyprii. 

35- — pubeś. 

3Ó- — Unter. 

37- — sannie. 

38- 

— uvula. 

39- — anes. 

40. — patellà. 

51. Rodzay XII. (Virfcicelîa) zawiera nagie 

bobaki , maiące sposobność ftulaniasię S3 obrosłe 

włolkami, które wokoło okrąźaią. Gatunki 

rożney odraiany ; iako *ig zaraz пя< 

mieni. 

Cc É

ROZDZIAŁ П. 

A, Ciemne, bez ogonka ifiypulkL 

i. Vorticella nigra. 

— •/£

26 

»7 

28 

29 

30 

Зт 

32 

33 

34 

35 

36 

37 

38- 

39- 

40. 

O ROBAKACH NAGICH 4« 

F. Z szypulką dhtgq, 

Vorticella glthiilartą. 

— lunar is. 

— сопѵлііагіа. 

—- ne buis fer a. 

— gemella. 

— nutans. 

— annularis♦ 

—> fasciculata. 

— aciuosa. 

— bellis. 

— poJypina. 

—- hians. 

G. Z szypułk# krzacsyflg. 

— pyrarèa. 

— anaftatica„ 

rücetnesa. 

52. Wfzyftkie prawie gatunki tego rodzaia 

©fobiiwo^cią iakowąś fzczycić się *rogą: spomiędzy 

tych przecięż , tylko Forticella socialis, 

albo Fö/ip (kupiony , ieft odryfowsiay Tab VIL 

Fig: 3. Śtwedrzenie to fkłada się z długich i 

kręgielkowatych ciał, która w wielkiey liczbie 

łącza się końcem cieńfzyrp , a fzerfzym się ool- 

dzielaią. Koniec ten fzerfzy , ieft otwór,, niby 

' uft* drobnemi włofkami obrosłe, którym się 

kręcą, i pożywienie w siebie wciągaią. Gdy 

te ciała fą fknpione , obraca się ro iedno , to 

drugie, to kilka razem : mogą się przecież i oddzielać 

, ofobno pływać , lub też gdzie oeiąsć. 

53. ТЫсігЧу XIII. i oftatni t°go rzę :u (Bra- 

ćhônus) , jna r> baki hieiaka fkorupką pokryte 

i ruchomemi włofkami. Gattmkow ieft fzelć.

1 

422 ROZDZIAŁ IL 

1. Brachionus patella. 

2 . — tirceolütîSb 

g. — cirratus. 

4. — tripos. 

5. — uncinatus. 

6 . — mucronatus. 

§ 

Ö Robakach Helminthics zwanych. 

/ 

54. Rząd ten II. zawiera iuż bsrdziey właściwe 

robaki, po uiemałey częśn iuż i nam. 

znaiome. Rodzaie tu należące po wieHfzey części 

gołym okiem widziane być mogą. S3 pflgic, 

msią albo niejakie członki , albo ich przyoay- 

moiey iasie ślady. Rodzaiów zaś ieft VIII. 

55. Rodzay 1. Polipy (Hydra) zawiera ro- 

Ьачі galaretowate, które sie ftulać, я ftąd różnym 

kfztałtem pokazywać mogą. Gatunków- 

ieft trzy. 1. Hydra viridis , Zielony. 

2. — grisea. Pomarańczowy. 

3. — pailens y Blady. 

56. Zpomiędzy tych Hydra viridis, iefl cd- 

rysawsua Tab: УII. Fig: i. Polip ten nayduie 

sie w czyftych ftoiącyeh wodac h : ieft grubo- 

waty : na końcu m& wieê г:ішюп których 

wielość i długość różna icft: ramiona zaś te 

służą i do chodzenia, i do łowieni® pokarmu: 

różnie się odmieni&ią , czyniąc podob>eńftwo 

liści, gwiazd, wąsow , i t. d. czasem są wy- 

ciągnione , czasem sie zakręcaią. Między te- 

mi lumionami iejft nieznaczna głowa z uftami. 

Сi,«ło ieft zśarnifł® i po wierzchu rożnie zielone 

: stula się różnie ? czyniąc podobieńftwo

O ROBAKACH NAGICH. 423 

wrzeciona, kręgielka , guzika, klina, i t. d. 

ISa rozmnożenie , na boku wytryflfa niby pączek 

, który w krótkim czasie oddzielouy , o- 

sobno żyiącym ftaie się polipem. 

57. Orugi Polip, Hydra grisea, ieft odryso- 

wany Fig: 2. ieft ou rożnie żółty, ma 6, lub 

7. ramion klinowatych : ssm ieftdety i gruby. 

U nas osobliwie w Wrześniu łowiec w ftoiących 

ftawach, nieiakie gatunki Polipów widzieć 

można, przynaymniey przez śkła powięklzaią- 

ce. Nabrawfzy bowiem w śkianne naczynie 

wody z zielem rząsa zwanym , pokażą sie na 

ziela tego wifzących korzonkach nieiakie guziczki, 

wielkości od fzpilki główki. Po ni siakim 

czasie w spokoyności , ramiona fwe różnie 

wyfuwaią, iako naprzykład Tab: VII. Fig: 5. 

i 7. niektóre albo wolno pływaią , albo r.akfztait 

roślinki ftoią, bk n3przykład Fig: ó. i 8? wizy- 

ftkie nie bywaią wiekłze, iak są orirysowsne : 

kolor ich żółtawy. Czyli te wfzyßkie iedneż 

są ? i do którego gatunku należą ? iefzcze nie 

wiem. 

5§. Rodzay II. (Tubularia) Rurkowiec, za» 

wiera robaki rurkowate, przeźroczyfte , które 

sie ftulać mogą, i maią wąsy piorkowate. Gatunków 

ieft trzy. 

1. lubuUria repens , Czołgaćzek. 

2. — stellaris , Gwiaxdewka. 

3. — simplex , Proßaczek. 

59. Rodzay III Płafkowiec (N ais), zawiera 

robaki wą&ie, płafkie . przeźroczyfte , z fzczo* 

tkowafcemi nogami. Gatuaków ieit fześć. 

1. Nais vèrmicularis. 

ü. — serpentina. 

3. — pro bos 'nieл. 

4. ei'tngtiis.

ROZDZIAŁ IL 

g. Hais digit at a. 

(у, — barbata. 

60. Rodtaay IV Glißa } ( Łumbrkus) zawiera 

robaki wałkowate, z kołeczków ns ty złożone* 

z ukrytemi kolcami. Gatunków ïeû siedra. 

i. Lumbricus terreflris , Glißa ziemna* 

25. — vermicularis. 

д. — 'variffgätuf. 

4. — tubifex. 

g. — rufescens. 

6, — Une atu s. 

Y* '— ciliatus. 

61. Rocîzay V. Wateczek (Gordius), zawiera 

rrhaki wałkowate, wfzędzie równe, gładkie. 

Gatunków іей pięć. 

j. Gordius seta. 

2 — filum. 

3 . — la Sheas , 

4 . — Inqüilinfss.. 

5. —* ar в nar ins. 

62. Rodzaj Vi. fVrzecionko (Ä$cRiris),zawie- 

' зга robaki weleczkowate , z jednego końca nitc.o 

zaołtrzon®. Gatunków ieft trzy. 

1. Лі с ar is vermicularis 

2. — lumbricoides , Glißa wnętrzności. 

3. — rubra. 

63. Rodzay VII. Piiawka (Hirudo), zawiera 

robaki, które pyzez fhiłani© przedoiey i tył- 

ney części, zraieysca sig na mieysce posuwały. 

Gatunki są te. 

f. Hirudo medicirsalis, Lekarczyk* 

2. — sanguisuga , KrwiossatZ. 

3. — i im a ta 

4. — wulgaris , Bospolitsk, 

5. — bioculaia. 

#/ — piscium у Rybos$ac&* '

O ROBAKACH NAGICH, 

7. Hirudo Tessulata, * 

8* — marginaia. 

9. — cumpla&ats. 

jo. — hyalina. 

6ą, Z tych Hirudo medicinal^ , ieft odrysp- 

w*nt'âb: VII. Fig.* u . Piiawka ta ieft iedną 

3 nay więkfzych i nayznaśomfzych : może sie 

do piąciu cali długości wyciągnie. Kfztałt iey 

îeft ała i wąfika. Wlzędzie ieft t»fno brunatna, i 

pad pyflc em ma dwie czarae krople. Pod żołądkiem 

nayduie się na niey guzik, nieiaki© 

siarerzka, pewnie iaia, zawieraiący. Hirudo 

cotnp anats Fig: 10 ladwie na c.al będzie.dłu- 

gs i fzeroka : na grzb ecie w podłui ma dworna 

rzędami czarne kropki i kr> iki. Oczu m% 

fześć. Piiawka ta iefà przeźroczyib , i wfzy- 

ftVie w niey wnętrzności widzieć n ożna. Tak 

ieft leniwa, ze rzadko kiedy z mieyfca sig 

rufzy. 

65. Rodzay VIII. Wßfgomee (Fascioh) , zawiera 

robaki galaretowate , z dwoma małymi 

otworami na brzuchu. Gatunki tu należące, 

foiney są odmiaay. 

A. Bez oczu. 

i. Fasciola hepatiea, Matylicą. 

г. — ß agnails, 

3. — nigra. 

ą . — brutmsa. 

g. — ciliata. 

6. — gulo y Zarfo.k» 

7. — punttata. 

8« —- flaccida.

■ROZDZIAŁ II. 

p. Fas с tola rùsea. 

10. __ angulata. 

11. — rubra, 

12. — viridis. 

В, Z iednym okiem, 

13. — glane a. 

i ą . — line ata, 

Ç. Z dwma oczami. 

I5* — lineata* 

16. — tor

o ROBAKACH NAGICH. 427 

§ 3* 

O Robakach Morjkich, Marjna zwanych. 

66. Rząd ten III, Vermes marini , zawiera 

owe fiagie robaki, które fa imcfzkańcami morza 

, i czafem bardzo welkich rzek. Niektórych 

rodzalów gatunki pokrywaią sî§ i fkoru- 

parni, lako sie między pławami, albo Kon- 

chtham* namienl. Rodzaiow tu należy XV* 

których g&tunkji iuż tym śmieley połAuemi o - 

chrzcić mogę imionami , im bardziey takowy 

ęhrzeft ayduię i w innych ięzykach 

67. Rodzay I. Nereidy (JNi-reis), gatunki tego 

rodzaiu iuż i n ydawnieyfzym pisarzom były 

znaiome , kfórzy ie nazywali morfkiemity- 

siąc-nogami (Scr-lopeadra), dla wielkiego po- 

dobieriftwa z tysi^c-nogami poziemnemi. Zna« 

ki tego rodzą iu uLinm^vfza, których i daley 

zażywać będę, są t«: ciało podłużne j wizę- 

dzie równe, łażące, rraiące na bokach nogi 

nakfzt»łt pęzełkow. Pyfk na końcu ma niby 

©bcegi , z piorfeowatemi wąsikami. Stawów 

ciała bywä od 30. do 200. a na każdym ieft 

nóg para. Gatunki są te. 

1. Nereis varsegata y Pßrokatek. 

2. — mollis , Brodawnik. 

3. — pelagic a , Perłowiec. 

4. — fibrosa y Nitkowiec. 

5 — viridts y Zielonek. 

6. — maculata , Plamowiec- 

7. — giganteœ, Grubieć. 

68. Rodzay 11. Afrodyty (Äphrodita) zawiera 

robaki podłużne, łażące? łuikami okryte: 

maiące nogi fzczotkowate, wąsy pierścionko- 

wate > -cztery oczy. Gatunki te. 

U 3

4*8 ROZDZIAŁ И. 

.— Ap br o dit® aenleatSf Kolczyk. 

%. — s cabra , Kropkowiec. 

q. t-“ tmbricata ? 1?lafz

O ROBAKACH NAGICH 419 

^ ч. R o d z a y V I . M orßi Zaiąc ( T e t h y s ^ , z a 

w i e r a r o b a k i p o d ł u ż n e , r a iç s lie , b e z n ó g . P o 

s p o l i c i e są n i e w i e l k i e , i n i b y i a k o w e i a i a ( k u 

p i o n e : z k t ó r y c h c z e r w o n e u ią n a p o k a r m d l » 

l u d z i . G a t u n k i s ą : 

i . Tetbys lep or ma } Włosopyjk. 

z. — ßm bria , Karbąwiec. 

3. *— Inj) lus i a , M$rfeie płuca. 

^ 3 . R o d z a y V I I . N agie morptie Ślimaki ( D o 

r is ) z a w i e r a r o b a k i p o d ł u ż n e y o d f p o d u płaflkie : 

c z o ł g a i ą c e s ig . P y f k i i o d p r z o d u n a f p o d z i e , 

a w y c h o d e k w t y l e w ł o f k a m i o b r o s ł y . G a t u u * 

k i są. 

1 . Doris verrucosa , Brodawkogarb. 

2 . — bilamellata , Lußtogarb. 

3. — lavis t Gładkogrzbiet. 

4. — argo , Czerwony Argus. 

7 4 R o d z a y V I I I . Skrzelowkя ( L e r a e a ) , z a 

w i e r a r o b a k i p o d ł u ż n e , w a ł k o w a t e , c z e p i a j ą c e 

s ie w ą s a m i s w e m i r o ż n y c h rzeczy : w ą s y z a ś t e 

m a t ą p o d o f e i e ń f tw o d o nóg- , a l b o r ą k , i b y w a 

i c h d w a lu b t r z y . G a t u n k i są : 

т. Lernea brancbialis, Śztokfifzo-wiec. 

1. — cyprinacea y Karasiowiec. 

3. — salmonea , Łoscsiowiec. 

4 . —— asellina f Dorfzowiec. 

7 5 . R o d z a y I X . Skrzydłowka ( C l io ) , z a w i e 

r a r o b a k i p o d ł u ż n e , p ł y w a i ą c e , m a i ą c e d w a 

I k o r z a a e f k r z y d e ł k a . G a t u n k ó w ie f t t y l k o d w a* 

i . Clio caudata. Ogonniczek• 

z. — pyr-iinida у Piramida. 

46. R o d z a y X . Skałowierć ( T e r e b e l l a ) , z a » 

w i e r a r o b a k i n i t k o w a t e , m a i ą c e p y f k n a p o d o - 

b i e ń f ł w « ż o ł ę d z i ma i z y p u ł c e f to i ą c e y . G a t u 

n e k t y l k o i e d e n z n a j o m y ie ft. 

i . Terebella lapidaria , Kamiennik.

43° 

ROZDZIAŁU. 

77, R^cîzay XI Mo ß i Bqhel (Holothurià) , 

zawiera robaki nagie. 2 wypukłym grzb rem. 

Pylk ieft иіеЦ wjjsîkami otoczony, Gatunków 

dzie^ęć. 

i. Holothurià frondosa, Morjka Torba 

pbantapns} 

— tretnula , 

- phyialis , 

— thalia , 

— ca&da, 

— denudata , 

— pend.ittes, 

— priapus f 

Morjka poczwara. 

DrżąCżek. 

Za *

O ROBAKACH NAGICH. 

4. «Sepia loligo, Czernik. 

5. — sepiola у Karlik. 

go. Niektóre gatunki tggo rodzaiu * osobliwie 

Czernik у maią w sobie sok , albo krew czarny 

, którą z siebie .wypufztzaią, i wodę mącą, 

gdy się widza być w n ebezpieczenftwie ułowienia. 

Sepia officinalis ieft ta, która muślę na 

grzbiecie date aptekom, Ossa sepiœ nazwaną. 

gi. Rodzay XIV. Spodopyjk (Medusa), robaki 

tu należące są galaretowate, okrągłe i spła- 

fzczone: pyflf maią u spodu w samym śrzodku. 

Nog ieft głównych pięć, lecz się te iefzcze 

na mnieyfze ramiona rozchodzą. Gatunki są te. 

I. Medusa porpita, 

2. — cruciata , 

Kamiennik. 

Krzyżak. 

3 - — bу so scella , 

4- — œquorea , 

5 - —• aur it a y 

6. — с api il ata , 

7- — pilearis y 

8- — marsnpialis y 

9- — hœmisphœrea , 

10. — pelagica > 

Trzybocze. 

Czerwonokoł. 

Ufznik. 

Wfosiermik. 

Morfka czapka. 

Kïefzonka. 

Półkule. 

Szermierz. 

11. — brachiata} Kamiennik. 

12. — velellay Zag lik. 

*3- — ciliata y > Nitkowiec. 

82. Rodzay XV. Morjka Gwiazda (Afteria), 

robaki tu należące maią kfztałt gwiazdy : a niektóre 

z nich tak wymżaią gwtazdę, ze sie zadziwiać 

przychodzi, iak mogą być żyiącym zwierzęciem. 

Są spłafzczone , i niby fkórksj powleczone“ 

poki żywe, pofpolicie błękitnawe : pa 

wierzchu zd&tą się być cieraifte, albo brodaweczkami 

oblypsme. Gdzie się promienie 

gwiazdy schodzą, w pośrodku są ufta z kilkf

4З2 

ROZDZIAŁ IL 

2çbami: оЛ lift z«.ś przez każdy promień idzie 

kanalik. Gatunki n*ftępuią/£ щ różney odmiany- 

A. Nierozdzięlone. 

i. Aßeria luna > М Ш Ц с х в І е і 

В. Gwiazdowate. 

* 2. — pappofà, 

g. — ruhens f 

ą . minuta у 

5* gl&cialis у 

6. —~ reticulata у 

7. —• nodofa , 

g. — вгапсіаса у 

д. — equeßrts , 

i о. -— lAvigüia у 

11. — endeca у 

С Pramieniß*. 

Słońce. 

Kometa. 

Karlik, 

Lodowiec. 

Siatkowiec* 

ICnotowiec. 

Pafztecik. 

Kole owiec. 

Gładzik. 

Dzie wig cio -promień, 

12. •— cpbiura y Wçzogon. 

13. aculeata 9 Kolctgtn. 

14 — ciliata y Wło ogen. 

15. — peetina y Grzebieniogon„ 

16. — multiradiata y Wielopromień. 

17. — câput Me du fee, Gi'ma Meduzy; 

PRZYDATEK. 

O Ślimakach pozięmnych nagich. 

83. Rodżay Ślimaków nagich poziemaych (Li** 

max), gdzieby sie mieścić powinien, ciężko 

zgadnąć. Jedai go kładą między rodzaie rzędu 

II. Helminthic a ’, aoaią przyzwoitość po sobie 

j że robaki tu należące mai$ powfzechne 

tego

O ROBAKACH NAGICH 

tego rzędu znaki. Drudzy miefzezą na początku 

miedzy Konchiliami : maią i ci przyczynę 

: te robaki bowem та ц podobieńft wo do 

robaków śl:.; -ako*;ych > ffcorup im tylko nie 

daftaie. Z drugiemi ia się p-fzę, uznswaiąc 

ie za iedlen środek od robaków oagich do fko- 

rupowych : drugie bowiem przeyście od Ikoru- 

ppwych do n*gich , czynią wyżey wymieniony 

morflus gwiazdy. W tyra sie przecież różnię, 

ie gdy tó śii alu Ц nagie, nie kładę onych 

na poczet u mięHzy Konchiliami, ale na końcu 

między robakami nagieijni. 

84 Ślimaki te fzkodzą znacznie rolom i ©- 

grodom ; będzie ynęc o nich w oûatnim rozdziale 

: teraz tylko fyêmatyczn« wyrażam 

znaki- S3 nagie: maią cztery rożki, albo 

wąsy : nóg- nie maią , tylko sie ćzołgaią : są 

mięsifte . na prawym boku fzy i ieft ot wór , który 

służy do parzenia się. Gatunki ponoszą 

wprawdzie rożne odmiany, w powfzeclmości 

przecież fą te : 

1. Ltmax Idvis f Gïade'k. 

2. — ater, Czerniec. 

3 —• albus y Białek. 

4. — Huer eus у Wielkofz. 

5. — fit e eineu s, fSornik. 

6. — agreßis , Siwe zyk. 

7. — einctus y Przepafaniee. 

g. — marginsitus , Obwódek* 

9. — reticuL.ttis y Siatka. 

,10. — fia vus, Żółtek. 

il, — f и fais y Brudek. 

12, — tenellus j Zielonek. 

TOM IF.

O Pławach , albo Konchiliacb, 

£>5’ I)z2|d 111. robactwa, Pławy albo Konchi- 

lie ( Telbc- s )> zawiera owè wfzy- 

ftkie , które tu aroą fk^rup^ sa okryta : iak aa« 

przvklaii znaiom* ślimaki. Pofpolicie są mie- 

fzkaa; smi moirza, mekroresą w rzekach, rzadko 

które na s rh y zi-mi 

g ô . S k o r u p y tych roba o«r dla osobliwfzycll 

swych kolorów i kfzt ł u . iuż dawno różnym 

oczom ulubi me był : przepłaca »o one, i niemi 

pokoie ozdabiano. Po dziś uzień, kiedy Hi- 

йогуа naturalna tak wyloko w gorę poszła 9 

zbierania ty» h Pław-ów tak się ftały liczne, ze 

oso liw»e Ho lendrzy utmeiąc i'ad zyiltać 9 nie 

wftydzą * e za iedng rzadką fztukg brać i po 

zoo ta *rów. 

4 87. Pławy, te różn e sa podzielone: z pomiędzy 

tych pr;? ecięż w Izy ft k ich podz ałów , . иау- 

poiętuieyfzy sie być zdaie P. aA rgenvilU , który 

dzieli na iedno fborupowe , dwu fkorupowe 

i wielo

O PŁAWACH, KONĆHILIACH. 435 

'izi г fzypułkf. Skorupka nâ nim ieft pojedyncza 

ïiirks: rzçftokrct zâKrzy wîoiî^ , tu i owdzie 

W'dgcotfci/zatkaii|. Gatunki są te. 

i. Ser pul a semiculutn, Ziarno. 

z. •— jlanorbis , 

.0. — fpirillwn , 

4. --- Jpirorbis y 

Kropka* 

Sznyrkieï. 

Rolla. 

5* ■— tri que ira y 6. — intri с at a , 

Trzybocze. 

Pomiçfzanite. 

7* -— ßlograna y Kołtun. 

8. granttlata t Ztarnevoiec, 

9. —- contortuplicata ) Rybia kifzka. 

10. — glomerata , Ptasia kiszka. 

i i . lutńbriealis f Rogowiec» 

3 2. — Polytbalamià , We nerka. 

13* — arenaria, Wołcwa kifzka* 

Д 4. — anguina , Kurza kifzka. 

ł5 — vertnicuiaris y Wężyk 

16. — penis X Г , Ogrodnic ^ z konewka, ~ 

' 89* Rodzay U. Ząb morfki (D en talia), robaki 

maia wielkie podobiénftwo do poprzedzających 

: ftorupka z*s na nich icft poiedyncza* 

profia rurka bez kom orek y na obu końcach otwarta, 

Gatunki są tc. 

i Dentale elephantmumy Słoniowy ząb. 

2 — aprtmtm p Świni ząb. 

3 — dentales ? W ilczy ząb. 

4 — entalis y Psi ząb. 

5 — cornentn y Rogowy ząb. 

ó — polit пт y M alarfki ząb. 

7 — e bur ne um ; Słoniowa kość. 

.8 — minut пт у Ząbek. 

90. Rodzay 11L Piafecznik ( Sabella ) , rcb*~ 

ki te są gatunkiem Nereis. O bać2 w poprzedzającego 

rozdziału paragrafie trzecim , i dssiey 

podobnież tylko namieniać będe. 

Ш 2 

Skorup«

436 CZĘSC III. ROZDZIAŁ III. 

ieß nskfzfcałt mi&i, albo łyżki, złożona z Okupionych 

z tarn piafku* ofobliwie z wnętrzney 

ftrony. Gatunki są. 

j. Snbïlla fcmpofa y Grotowsec. 

2. — granulata f Dziarnowiec. 

3. — fcabra f Piajiowa rurka. 

4. — ringens , jRurkowy Polip, 

it). — aïveoLita , Letek. 

6. — chryfódon , Złotoząb. 

7. — penicillus у Morjki Pęzel. 

91. ßodzay IV. Drzewowieró (T eredo), robaki 

tego rodzaiu są nitkowate: maią fzczekî 

twarde, pół okrągłe, od wierzchu wyrzynane, 

od fpodu rogate. Skorupa ieft okrągłą wygięty 

warzęchą. Gatunek dotąd tylko ieft iedea. 

i. Teredo navalis, Okrçtowierâ. 

92. Pław ten za pomocą soku, który z siebie 

wypufzcza , odmiękcza drzewo i dziurawi go : 

i tym iposobem wielką czyni fzkodę w okrętach. 

Niefzczęśliwym przypadkiem z okrętami 

doftał się z Jndy i do Hollandy i , gdzie na 

początku togo wieku w zabudowaniach w odnych 

i palach,znaczne poczynił fpuftofzenia. 

93. Rodzay V. Skałoczep , (Patella) robaki 

tego rodzaju są ślimaki: m»ią j.-łowę grufzko- 

watą , fzczeki f wargi i zęby. Skał się mocno 

czepiają. Skorupka ieft kręglowat*, gatunki 

przecięż rożną maią odmianę. 

A. Z warg# na wnętrznym brzegu. 

i. Patella equeftris , Robaczy kołpak. 

г. — neritoidca , С zerw ono warg- 

3. ■— chinensis , Cbińfki kołpak. 

4. — porcellaua , Orzechowa łupina. 

5. — formcata, Pantofel.

o PŁAWACH, KONCHILIACH. 

J?. Z zębkowaną obwódką. 

6 Patella crepidula , Szeląg. 

7 — laciniofa , Główka. 

8 — faccbarina, Gwiaàdowka, 

9 

— barbare. , Czapka. 

IO — gr anularis , Twie rdza. 

11 — granatina f Piajkotarcz. 

12 — •vulgata j PofpoHtek. 

*3 

14 

— cærulea , 

— tuberculata, 

Błękitek. 

Knotowiec. 

С. Z oßrs-zakrzywionym wierzchem. 

437 

15 

i6 

— fing ar tea t 

— antiquata, 

Arlekińfia czapka. 

Staroświecki kołpak, 

37 

i8 

19 

'ІО 

— mamillaris ? 

— tri carinata f 

— pectinata , 

— . /«f Skielnik. 

27. •— tefludinaria y Zoiwiowiec. 

28. — compressa, Słomiany kapelufz, 

29. — ruß ica y Chłop fia czapka. 

3°. — fu jc a , Brunainobrzeg. 

3 1* — notata y 

32* — cruciata y 

33- — reticulata, 

Flamobrzeg. 

Krzyżak. 

Siatka.

438 CZĘSC Ш . ROZDZIAŁ І И , 

ii. Z przedziurawionym wierzchom. 

34. Patella fissura > 

35- — p*tß»la л 

36. — , 

37. — nimbofa f 

38 • — nubecula % 

Szpara. 

UŚÓ, 

Krata. 

Bromień§g,yk. 

Obłoczek. 

Pławy iednoßorapowe kręcone. 

94. Są to te , których flkorupy iakśeżko! wiek 

*£іаЦ zakręcenia, «»przykład , iak wiadome- y# 

Qgrodsch ślimaki. Z tym wfzyfôkim zakręcenia 

te są rożnego kfztałtu : ftącł wypada ra- 

dzaiow XIV. 

95. Rodzaj I. Morjkie ucho -(Halioth.es) , robaki 

tego rodzaiu są ślimaki. Skorupa mapo-, 

dohietftłwo do ucha ludzkiego , \eû cjt.warf;« , 

i. tylko w kąciku ma zakręcenie. Robaki te 

płidko czepiają się fkał rowno , z wierzchem wody, 

tak moeoo . że z п етяЦ tr^dóc^cia oddsrte 

bydź mogą. S3 zdatne do iedzertU. Gatunki są*, 

1. Haliothet Midœ } Dęto uch, 

2. — tub er с ulata f Knotonch- 

3. —■ ß ria ta y Marpzczk odry so» 

wana Tab: YIIL Fig: u. W ewuątrł ma kolor 

perłowe y macicy, 20'if ością i czerwonością nad- 

zwyczaynie ozdobione y : zewnątrz zaś ieft oso- 

bîwfzego koloru : oa dole bowiem iasuo siwo- 

fefgkitnawym, . iefc piękną czerwonością powie-

O PŁAWACH, KONCHILIACH. 439 

czona , u ? sчn.ym wirrzthu źywo-ezerwono- 

eaarrnory zowau«. Oyez y 2 п§ і с й }nowa Zelan- 

dyaçY 

Rodzay II Pływak (Nerifca), robaki tego 

госігаіи są śli-n.-tki. Skorupa i&ft poiedyo* 

cza « kreconn , brzuchata y od spodu płafka , p- 

twór tylko przez poiowg maiąea. Odmiany tu 

sa różne. 

A . Z p/igorkowafym etworem. 

X. Merita carmena у Kr.oiogcr. 

2. — glaucina , Gru&owarg. 

3 * — vitellns , 

4. — albumen y 

Zôftek. 

Skrobamec. 

5* — m am illa, Brod^Wnik, ■’ 

B. Bez pagórka i niezçbkowane. 

6. —>- corona , Wieniec. 

7* — radula, 

8. -— cornea, 

9 ‘ — fluviatilis, 

10. —- itU&välis , 

Koftn tek. 

Cinhojz- 

Rzecznik. 

Lqdowiec. 

i i . — lacußris y У eziernik. 

a Bez pagórka sçhkowane. 

12, — puîligera . D zieciarz» 

13. — pupa y PôCJKWÆrÆrff. 

14. — bidens f Dwuzÿb, 

ss- 

16 

— viridis y 

— virgm ea , 

Zielonek. 

Krwœwozçb. 

l 7- — polita j. 

»8. — peloronta y 

19. — albicilla y 

Vogt a dzentic. 

Pulèrctst. 

Czarnopfiry. 

20. — bißrio , Brozdowiec. * 

2 1. — pltcata y Plątanicc, 

22. — groisa y Żebrowiec,

44o CZĘSC III. ROZDZIAŁ III, 

23. Ner ii a cbam&leon, Chamäleon. 

24. ;— undata y Mprowiec. 

2^. — exu/via ? Brodawka. 

26. — la В ar i л , Mleczak. 

ęg. Rodzay lii. Zakręt (HeHx), robaki w 

tym rodzaiu sg śhmaki, które są waybliżfzemi 

znaiomym ślimakom ogrodowym. Skorupka 

poiedyncza f kręcona , i«*ft pon*ekad przeźro- 

czyfta* cienka i grucha. Kfztałt ich gatunków 

rożną ponasi odmianę. 

A. Z oßrym z obu ßron wpodłuz otworem» 

i, Helix fcarabœut, Cbrzçfzczoniec, 

C. 

В. Ż joßrym brzegiem w kręceniu.' 

2. --- lapicida y 

--з- 

ос и lu s cap ri f 

4. __ albell» * 

5- — firiatula y 

6. --- al gira y 

7- — lettcas y 

8. — pUnorbis y 

9* --- compLsnata f 

10. — rtngenj , 

i ï. careiolla , 

I г. —- cornu militaroy 

J 3- ---

Q PŁAWACH, К ON CHILI ACH. 44* 

21. — Helix hifptda , Kędzior. 

ИЧ. —■ ampullae e a y } ' ołoWff oko. 

*3» ■ 

— pomatia y 

«4* 

— glatt с л , 

»5'; 

.— citrina у 

а 6. — ar bu ft or um y 

Ślimak winniczek• 

Krowie oko. 

Cytrynka. 

Ślimak drzewczyk. 

27. — zonaria y Pr zep nfame с. 

28- — ungulioa у 

29. — itala у 

30. — lusitanien y 

З1' — mamili art s 9 

3*- — hifpana y 

33- — lutaria y 

Pocztowa trąbka. 

Włojki poziomek. 

Portugaljki poziom• 

Brodawkowiec. 

Hifzpańjki poziom. 

Blatnik. 

JD. wpuHosci , okrągłe: 

34- — ferverfa, I rot. 

35- — ianthitia, Pose \ K 

36. —. v'tvipüra y Zyworod. 

■37- — nemorais , Ślimak ogrodowy. 

38 — lucomtn y Ślimak leśny. 

39 — grifea, Poziomek. 

40. — hesmaftoma , Czerwonotwor. 

E. PPiezyczkowate. 

4 T« — dâ col lata , 

42. — feibcylindrica f 

Sznyrki&l. 

Wałkowtec. 

— ftagnalit y 

43* 

. Pływacz- 

44. octona y Oimiokręt. 

45* — p&lla y j f slasidczyk. 

F. Podłużno - okrągłe, bez wpukłohi. 

46 — pupa y Poczwareczka. 

47 

48 

49 

50 

— b&vbara , 

—- armarula, 

— ßagnalis y 

— fr agi lis y 

Algierczyk. 

Rzeczna koronn 

Wodnik♦ 

Krufzee,

51 

52 

53 

54 

55 

5 Ó 

57 

58 

CZĘSC III. ROZDZIAŁ III. 

Helix putris, 

— Itmofa у 

— tent a eu la , 

— ßuriculata , 

.— laevigata y 

ha It hic a } 

— neritridea 7 

■— per/pi cua, 

G nile с. 

Błot wiec. 

Wąfal. 

Mysie ufzka. 

Grcchowisc. 

Gctlandczyk♦ 

Nerytowiec. 

Przez ro rzyßek: 

59. — hälyothoideß, y Mlcczoßorup. 

60. — ambigua r Bu.ły półmiesięczek. 

\ 

o PŁAWACH, KONCin.LïACH. 443 

15. Turbo matmovatusj Wężowa fôorka. 

16. — farmatiçus f Sarmata• 

*7. — ѳіеаііш j Qihrzyœowe ucha. 

С. Z wpukłołcię wpośrzodku. 

ig. — pica y Zoïnitrz. 

I 

x 19. — fangulneus > Groch czerwony, 

20- —- argyroßo-cem , Żebrowany Srabrnoufl. 

ai* — margaritaceuf , Upßr%o*$y Sre-* 

brnouß. 

22. 

23. 

— delphinus j 

— dißortus. 

Zębkowany Delßm 

Żebrowany Deißa. 

D. Kratkowane* 

34. ■— crenellus ? Kürbowiec. 

25. ■— thermalis 7 Łaztebnik. 

20. — scalaris f Prawdziwy krętow 

ft bod. 

27. -— clatbrus y Pofpoliiy krętowfchod. 

28. —* ambiguus y Ыіерга wy kręto 

wfchod. 

29. — crenatui y Karbów fc bod. 

з°* — i aa eus , 

31. — ßriatulus} 

3e-. — «Vd ? 

33* — come us f 

34- — reßixus f 

35- — lincina у 

Mhkowfchod. 

Bręg&wfched. 

Ulik. 

Rogo wfchod. 

Wis iw arg. 

Sz&rôk&bfZëg. 

E. Wie&yczkowte fzruby. 

36- —- imb'rlcûtus } 

SI- — replicatut j 

38 • — acut^ngulus., 

. 3 9 — dftylicatuSf 

Pßrokata, fzruba. 

Gładka fzruba. 

Ofir^żsbr. 

Dwoyźebr,

444 

4°. 

41. 

42. 

43- 


Turbo exoletus , Stara fzrubat 

— ter ehr a , Bębenek. 

— variegatus , Zyłcwiec. 

— ungnlinus 7 Paznogcrowiec, 

44* — annulatus y Piersciennik. 

45- — hidsfts f Zębacz. 

46. . — perwerfus y Le w okręt. 

47. — mttfiorum > Mchowiec. 

48. — aurifcalÿellum, Łyfzka do ucha» 

49* — palitns y Kamienióliz. 

50. — nanti le us f Szruba Nautilus. 

łoi. Z tychieden ieft wyrażony Tab: VIII. 

Fig: 4. cała fkorupa na nim ieft kręgielkowata: 

zakręcenia śrubo wate Uіц na sobie, 1 таіц rożne 

niby klamerki, które podług wypukłości zakręcenia 

zakrzywiaj się. Wrtfzcie ikorupa ieft 

biała , z niektóremi poprzecznemi brunataemi 

krefkimj. 

102, Rodzay V. Kędzior (Trochns), ma PiswV; 

których robaki fą ślimakami. Skorupa iefi: 

spir&lsiie kręcona, i bieży prawic równemi bokami 

odl fzerokiego dna, aż do wierzchołku, 

który nie ieft wprawdzie oftry , dofyć przecież 

keńczafty. Otwór Ckorupy ieft czwcrograniafto-okrągty, 

i przez ścieśnianie zmnieyizony. 

Odmiany gatunków są troiakie. 

A. Z MiptHością srzedniç. 

I. Trochns ni lotie us y Gładka pyrami da. 

2. — maculatus y Knotowiec. 

3* — perjpeäivus y Perfpektywa. 

4* •— h y hr idu s , La by vint 

5* — cruciatus , Krzyżak. 

6. — ÿbaraonicus 9 Faraończyk. 

7- — magus, Çzarnoxiçznik. 

8- — modulus f Guzik.

o PŁAWACH, KONCIUACH. 445 

9. Trochus muricatus} Cierniowiec. 

10. —> ftaber Kofmaîek. 

11. VûrtUS , Pßrokacz. 

12. cineracens, Krzywowfiçg. 

*3- 

14. 

*5di-o 

arie atu s ? 

umb licatus, 

fol ar is , 

Krwawowßgg. 

Zakrętek. 

Nashnnik. 

В wpukîosci p łajki e. 

16. —

f 


В . Łufkowate. 

6 . Murex ramo s us ? 

7* --Jlorpio y 

8* 

Galçénik. 

Nią.lź iadek. 

*— faxatilis p 9 - 

Kamieniarz. 

— cr ma с eus f Granato we j eabïkê, 

■ С . Gusikowate. 

îO. — ratta, Zabieniec. 

3 î. — gyriaus , 

i г. —— lampas, 

Ropucb,owiec. 

Lamps 

іЗ- — qlearium y 

14. — fe т о т aie f 

i 5* — cutaceus} 

i6. — loîorium j 

— pile aria ; 

Mikuch. 

Nog- rog. 

Skorho wi«c. 

Pieczona grufzkâ. 

$u[. ona rrufzka. 

* 7 * 

* 8 - 

IÇ. 

— yyrum y Lwia głowa. 

— rubecula , LiberуЛ. 

20. —* fcrobilator, Brytan. 

21. reticular tf, Siat ko wie с , 

22. — anus y Grymas. 

D . Bez ogema. 

— ricinus , \MotW4 . 

2 3> 

24. — nodus, Malina. 

25. — nereioideus y Biała morwa. 

20. — byflrix y Zebkowana т ѳ г Ш а 

*7. — m&ncineHa, Żółta morwa. 

28. — bipp 0 с*sßanum, K a f z t a n e k . 

29. — [entice[U s , Oßowa główka. 

30. — melongeuA f Fcśdel. 

Et Z ogonkietti. 

3 T- — carie fia y Rzeczne %rzecion@ 

3 *1' — babyionius y Babileńjka wieża. 

33* — javenusj j a w a n ß h wrzeciono*

O P Ł A W A C H , ICON С П И Л A C IÎ 4 4 7 

3 4 - Murex со lus у Francuzhte wrzeciono. 

3 5 - 

— т о г і о , 

з 6- — cochlidium , 

3 7 - — fpirillus , 

з8- — ffłccinttus t 

3 9 - — canaliculatus y 

4 0 . — arvazu’ , 

Bręgow ny Mt(Çzyn. 

jP vdyiczyk. 

Długa rzepa. 

Cz&rworwpas. 

Rzepa. 

Zçbkowana figa. 

ĄU, — percer fu s, Odwrotna figa. 

4 2 . — contrarius y Oiwrotr.y kolec. 

4 3 * — a nt i q nu s y HolUnderfikie wrzeci 

ООО. 

4 4. — de fpe H us y Północne wrzecieno. 

4 5 - — tritonis y 

4 б. — pasio y 

TrytSfi. 

Gtsemon. 

4 7 - — tulipœ, 

4 8 - — clafbratus, 

4 9 '. — dolarium , 

Tulipan. 

Fałdowana fzruba. 

Trepa. 

5 ° — corneus y 

5 1* 

— lignariut y 

Rogowiec. 

Drewniane wrzecie• 

в о. 

5 й - 

— trapezium , 

5 3 - — fyracafanus} 

Tępe wrzeciono. 

Syrakuz ń к i e w rzeciono. 

5 4 ‘ — craticulatus 9 Kratkow, ne 

с no. 

wrze- 

5 5 - fcriptus , Ti fanka. 

F. Wieży zkowate. 

5 6- — vertagus y 

5 ? -— a lu с o s 

5 8 * — fufratus , 

59 

Py teczek. 

Podtriregtum. 

Zębacz. 

— t rtu oja y 6 о. — - radula } 

Pafek. 

Raf], la. 

6 ь — ajper} Kofmata igła.

CZĘ5C III. ROZDZIAŁ III. 

6*. Murex granul atu s y Ziamik 

_ de co II atu s T ę p a igła, 

104* Nie wia.lv>a.

O PŁAWACH, KONCHILIACH. Ąą9 

10. Strembus pugilis , Mięśni k. 

11. — margin atus , Sk rzy dło cierń. 

12. — lubuanus , Łubowczyk. 

gibberulus у ' Kanarek. 

■14. — oniscus , StonogowieCi» 

Ç. Szeroko r skrzydlaste. 

15. — lucifer , 

16. — , 

*?• — latissimus, 

3 8* —- eptdromis , 

J9* — canarium, 

!20. — vittatus , 

2 i. — ■ succincius , 

Z 2 --- SpinOiUS , 

23- — fissureella , 

24. — minimus , 

Wielbi ądek. 

Szarawary. 

Łapki. 

Żagiel. 

Gołąbek. 

Żagiel rozmniony 

JP odpaś ante с. 

Czernik 

Pi rojkrzydł. 

Źaglik. 

s5* -— nrceus, 

aó. dentatus , 

Cbropawiec. 

Zębacz. 

Z). IViezyczkow&tè. 

*7 

28 

29 

— tuhcrculut , 

palustris f 

— ater , 

Knotowies. 

Beczułka, 

Czernieć, 

30 — limp i dus } Błękitek* 

31 — с lav us « Kim. 

32 

— albus fas ciatiis, Bi&towieża, 

іоб. Z pomigjszy tycli leden left wyrażony $ 

Tab: VIII. Fig: 5. Skorupa u tego Pławu іей 

gruba, i należy do wiezyczkow&tych. Kolor 

zewnątrz brudny, blado źołty : wewnątrz iza~ 

beilowy. B yw*ia czasem iasno > lub ciemno« 

błgkitne, albo czarne. Drugi ieft wyrażony 

Tab.* VIII. Fig: 3. Wieżyczka ta siedem razy ieił 

zakręcona. Wysokość wynosi około dwóch cali 

.* w mieyseu naygrubszym ma około poi с*том 

i y : . Ее

4S° CZĘSC III. ROZDZIAŁ III. 

la , kolor główny ieft brunatno - czerwony z 

wpodłuż idą białe krelki. ? 

107, Ro-dzay VIII. Trąba ( Buccin a ) , ma p |awy 

z mieszkańcami siimakowemi. Skorupa 

przy pierwszym zakręceniu ieft bardzo brzu- 

chata. Gatunki wielorakie maią powszechne 

odmiany. 

A. Flaszki. 

1. Buccina o! ear tum, Łupima Cebuli. 

2. — gale a < Dzwonek. 

3. — perdix , Kuropatwa. 

4. — ретит , Grub o war p. 

5. civgulattzm, Pasek. 

6. — rugo sum у M ar szczék. 

7. — dolium , Fasa. 

8- ecbinophorum , Knotowiec. 

B. Szyszaki. 

9* — picatum , Fałdowhc, 

10. — cor nutum , Rogowiec. 

iï. r uf um y Czerwonek. 

12. — tuberosum y Cbrcpawiec. 

I3‘ ~~~ flammeнт y Promiennik. 

C. Bezo ary. 

14. - testicucus y Nie prawdziwa sar 

1 ni* Attalfka. 

15. — decussatum, Łufiowiec 

16. — areola , 

Z krótkim odmoconym egonem. 

17. — erinaceus , Knotowa obwódka. 

k glaucutn y Siwczyk. 

*9‘ «'***, GUdnik. 

3°* papillota y Powidełko. 

lł " Kreßowiec.

o PŁAWACH, KONCHILIACH. 45t 

M. Z występem ’u śrzedniego w rzeciona. 

2 2. Buccins arcularia y B iała skrzyneczka. 

23* ■— pnllm n , B runaïna fkrzyn eczka. 

24. — gbbbosum y Gurb* 

25. — muîubiLe, ! M tennik. 

26. — neriteum y Tabakierka. 

F. Harfowate, 

£7. — harpa у H&rfa D aw idow a * 

28. — costatum , H arfa przednia. 

29. — per si с ит у R u d o lf 

30. — patiilmn у Szeroksusi. 

3 1* — hœmastoma 9 32. lap iilus y 

Czerwonoust. 

K am yczek, 

— Sm aragdulus , Sm aragd. 

33- 

Cr. Gładkie trąby. 

34: — sp ira tum y Wschody. 

35- — glabratum f Pom arańcza. 

30. —г- prœ rosum , Czarny Bob» 

i?. Rogate trąby. 

37* — andosum y 

38. 

Chłopak. 

— b e zo a r, 39* 

M uszkatow a gałk a 

— glaciale > 4 0 . — tin datu m , 

Spicberga. 

jSiiderla*dczyk. 

41. — reticulatum f Kraikowiec. 

42. — nitidulum y Sluiczek. 

43* — l&vigatutn f Polerowka. 

I. Pyr am ido wate „ 

44 . — maculatum y . Drót. 

4 5 . — subulatum ,§ Tygrysek. 

46. — creuulatnm , K arbow czyk, 

4 7. — beëiicum , Suchotnik. 

Е е a

4S3 CZĘSC III. KOZDZIAŁ III, 

4§. Buc ein/%

O PŁAWACH , KONCHILIĄCH, 453 

14. Valuta f a b a , Bob. 

* 5- — glabella у 

aó, — reticulata у 

Ogorek. 

Rofzt< 

17. — mercatoria f Kupiec. 

т8 — rußica , Oliwkowe ziarno. 

iÇ. — paupercula , Zebraczka.. 

*2Ѳ. — mendicaria, Żebrak. 

21. — cancellaria } Krata. 

D. Wrzecionowato - okrągłe* 

г г . -— tringa , Bekas. 

23. — cormcula у Wrona. 

O.Ą. —

454 CZĘSp III. ROZDZI AŁ UL 

n o . Ro4zay X. Bąbel ( Bulla ) , a Ślimaki: 

Skorupa spiralnie kręcona, nie ma zewnątrz, 

*ni końca , ani kolców. Otwór ieft podług©« 

wsifcy. Gatunki sa te: 

I. Balia ovum , y aie* 

2. vol va у Czołnik. 

3* — biroflris У 

4- — Spelt a , 

5* — verrucosa у 

ó. — gibbosa у 

Dwudziob. 

jarzm o. 

Biały Jambus. 

Garb. 

7* *— naucum ? 

8, —- aperta, 

9 * — hydatilis у 

IO. ampulla у 

Gołębie taie. 

Cynamomk. 

Wodmy bąbel, 

Ampułka. 

ii. — Itąnaria f Bręgatek. 

I %. — pbysif . Chorągiewka. 

*3- — amplußre, 

14. — ficuś , 

Czerwona wßpga* 

Figa. 

»5- — rapa , 

16. — canaliculata > 

Rrzepa. 

17. — conoidea • Kregielek. 

18, —- fontinalis у Perłowka. 

19. — hypnorum у . Mck&wiec, 

20. — ter ehe Hum y Świderek» 

21. — cypr&a . Porcellanka• 

22. — virgin®a у Xiężqtko. 

23. — achat'ma , Ac bat» к. 

iii. Rodzay XL Porcsllana ( Cypræa), ma 

mieszksńce Ślimaki. Skorupa ieft w siebie z w i - 

ntona, podłuzoo-okrągła , tępa i gładka. O- 

twór ieft na doîaey płaszczyznie , wpodłuż od 

brzegu do brzegu ; aieco karbowany. Gatunki 

z odmianami 7 te sąt- 

A. Z wyflaw&ięcym zakręceniem. 

i. Сургля exanthema у Biała odra.

O PŁAWACH, KONCHIŁIAOH. 

2. Cypr&a mappa, Кар fia. 

3- — arabica , 

4* — лг^ях. 

5- — tcfludinaria у 

6. — ßercoraria 7 

7* — carneoia, 

8. — zebra у 

9> — talpa , 

10. — amethyßea, 

ir. — lurida у 

12, — ѵаяеііі у 

Ï3* — Iota у 

I4. cervus у 

I5. ~L~ fragilis у 

Arabjka. 

Dubeltowy A 

Zołwio.wiec, 

Błotnik, 

Lis. 

Kret siwy. 

2&*

45Ć CZĘSC Ш, ROZDZIAŁ III. 

32- 

Cypr&a moneta , Pieniążek. 

33 — annul us y Błękitny Tüuris: 

34* — саигісйг ? PLimißy Tauris* 

35* —- erosa , Bi.itook. 

30. — flaveola y Rdzawoplam. 

37- — spur с a f ZoitobrucL 

38. —- ßolida y Smokoglow. 

39‘ — helvola y Karaczan. 

40. — ocell&ta y Czar nook. 

41- — por&via y Biała fryzlâ» 

42. —- pediculu* t Wefz. 

43* nucléus y Węzeł. 

44* — flaphylea y - Stonoga» 

45- —* cicércula y Gro (ze к* 

46. — globulus j Gałeczka. 

тіа. Rodzay XII. Kręgiel ( C obus ) , ma Ślimaki 

, których fkorupa ieft z winiona i zaoftrzona 

Or.wor ieft wpodłuz fkorupy od wierz» 

cli и na doł. Gatunki z odmianami pcwszecłi« 

są te : 

Л- Afo szerokim brzegu tępe. 

i . Conus marmoratus у Serdecznik» 

2. — imperialis - Korończyk. 

3. — literatus у Tygrys 

4* — generalis } Pedufzka, 

5- — » Panna. 

6. — capitaneui f Serąk- 

7. — ,, Żołnierz» 

B. Grudkowate. 

g. _ princeps y Moritia. 

9. — admiralis f Admirał. 

10. — vicarius ) Podadmirał. 

11, — senator-) Nieprawdziwy Ad* 

mir aïr

o P Ł A W A C H , KONCHILIACH. 457 

12. Conus nnbilis y Zołte serdufzko. 

33* — genu anus, 

14. —- glźucultis , 

Genueńczyk, 

Cyperßii kotek. 

15. — monachuif Al nieb. 

16. — minimus , Malec. 

*7- — rußt eus y 

*8- — mercatoK , 

*9 — betulinus j 

20> — f,gui mus 7 

Popiele/?'. 

Siatka. 

JM sinica. 

Dęhek. 

21. — behr&us f Zydowfiie pism&t 

22. — ßercus musca - Mucbognoy. 

rum y 

*3-' — ‘varius y Lewek. 

c. Podłużne f iw końcu okrążone. 

24. — clavus y Pałka. 

?5- — nussatellAy 

36. — granulatus y 

Bednarczyk. 

K&teczka, 

27. — arausiacus , Pomarańczowy Admirał. 

?8* — magnr y Czarownik. 

•29, — ftriatns y Obłok. 

3°. — textile y Warsztat. 

3*- — aulicus y Brunatek. 

D. Brzuchate z objzernytp otworem. 

32. — spettrum j Poczwara. 

03. bulUtus у Koziołek. 

34. —- tulipa, Tulipan* 

35. -— geograpbus f Kraiopis. 

113 Z tych Conus hebr&us y iöft wyrażany 

Tab: VIII. Fig: 10. Pław teu ieft podiużno- 

okrągly; ma w sobie znaczne , czarne , rożnie 

czworograniafte plamy , na dnie białawym. 

114. Rodzay XIII. Łodź (Nautilus) , Pławy 

tu sig raigszcz|ce, mai| wprawdzie mieszkaj-

45^ 

CZESC Ш. ROZDZIAŁ III. 

ce Süwsikowate, przecież odmienne: zcîai| si§ 

bowiem by ci è. tylko nie i akg bryik:|? wiele nóg 

■ m&iąrą, -zmarszczoną, , chropawy i czarrm-spla- 

miona Pyfk iefô nakształt dzioba ptasiego: o~ 

czy wielk e. Co się tycze йсогиру : ta się z 

wielu fldada komorek , a każda przegradzaia- 

Ca ściaaka ma otwór do naftg-puiącey komórki. 

Gatunki z powszechnemi odmiaaami są tc. 

A. Okrągłe z spiralnym kręceniem. 

1. Nantilns pompilius, 

2. _ c ale ar f 

3. __ crispas y 

ą . — becaris, 

CL. '--- VUgOniS y 

ô. — сою-planatus, 

—— nmbilicaUis ; 

g. — spirula , 

9. — semUituus, 

Verïowka. 

Oßroga. 

Kędziorek. 

Amm&ńjki rożek. 

Marszczek. 

Płaszczek. 

Dołkowiec. 

Pocztowd trqbka. 

Półpozauna. 

B. Podïugowate , prawi* proße. 

10. -— obliquus , 

11 . ---г# /?ßmm , 

12. — rap ba ńus j 

I3* —1 gr&Knjb > 

14. — radicules. , 

15. — fascia, 

16. — sipnncstlns y 

17. — le gum en y 

18. — crtbocera > 

JCrZyworog. 

Strąk górczycy. 

Strąk rzodkwi. 

Ziarno. 

Strąk rzodkiewki. 

•5Ѵг$£- kręty. 

Sikawka. 

Strąk grochowy. 

P aß orał. 

1T5. Rodzą y XIV. Żeglarz ( Argonauta ) , 

Piawy tu należace , iraią га mieszkańców nte- 

iaki gatunek morfkich Stonogów , z ta osobliwością 

, z • dl; je \ fkorupy nie fą przyrosłe. 

Skorup’ ; r)iar-«Ł i-/geons y еК;ака.> bez

O P Ł A W A C H , KONG HI L I AC Ч . 4$9 

zacnego wewnętrznego przedziału. Gatunków 

tylKo ieft (äwa. 

1. Argonauta &rgo , Pap 1er o wiec. 

2. — cytnbium ■) Czołn. 

116. Nim wynidę z tego Paragrafu , muszę 

ieszcze namienić o Pławie wyrażonym Tab: 

VIII. Fig: 7. Należy on do Rodzaiu VIII. m iędzy 

poprzedzaiącemi : za osobliwość ftad poczytany 

, źe przerznięty, iak tu ieft odryso- 

wany , wewnątrz tak piękna ma mieszaninę 

śluiąc:| , koloru kafowego, iż się zdaie bydż 

en aliéna. 

i 3- 

Pławy dwu - JkorHpowe. 

117. Sa to te , które z dwóch fkorupek się 

ikiadaią, rożnie z sob$ złączonych: naprzykład 

iak tabakierka ca szarnierze , albo fkrzyneczka 

na zawiafkach. A kiedy mieysce łączeoia się 

fkorupek daie u syftematyków względy Rodzajom: 

ia one zawiasami nazywać będę. Rodza- 

iów tu należy XIV. 

-r- 118» Rodzay I. Szynka (Pinna), zawiera 

Pławye, w których mieszka nieiakî gatunek podziemnych 

nagich*Slimakó w. Skorupa iej$ dwo- 

lfta , cienka , krucha : й о і profto w gorę, a 

cieńszym końcem tkwi w gruncie. Z fkorupy 

wisi nieiaka bródka, która ieft iedwabiem. Zawiasy 

są mocnp 2 soba zrosłe , że się zaledwie 

fkarupy otworzyć mogą. Gatunki są te. 

i. Pinna rudis , Kosmata fzynka. 

г. — ÿâiïtinata , Wędzona fzy&ka. 

3. — nohilis, Przednia fzsnka. 

4. — mur i с ata , We-ßfaljka fzynka, 

5. ;— rotundata , Okrągła fzynka.

CZĘSC III. ROZDZIAŁ III.I 

6. Pinna saccata , Workowa fzynka. 

— di git i for mis, Pale с zna szynka, 

g. — lokata , Zaufzna fzynka. 

119. Rodzay II. Kostnatek ( Mytilus), ma za 

mieszkaóce nieiaki gatunek P о с hwów mor- 

jkich. Sorupa dwoifta ieft kosmata, niby iako- 

v/ym jedwabiem powierzona , którym się czepia 

roinych rzeczy. Zamek ma długie , oftre 9 

dgte kresy. Gatunki z odmianami , są te. 

A- Przyrosłe. 

1. Mytilus crißagaili f Grzebień Kura. 

2, — hyotis, Grzebień lisciow 

3* — /гоях , Grzebieuioliść. 

B. P faßte • 

4. — margaritiferus, Periowa macica< 

5* :—: unguis , Paznogieć. 

С. Brzuchate. 

6. — litopbagus у Kamiennik. 

7* — rugesus у 

8* — bilocularis у 

9- — exufius у 

10. barbatus у 

ii. — edulis у 

12. — ungulatas, 

23- — bidsns у 

14* — modiolus у 

iS* — cygneus у 

16. — an at'mus у 

Marszczek. 

Skórka. 

Karbowiec, 

Brodacz. 

Pospoliteks 

jMag te llańczy k, 

Żebrowiec. 

Pap us. 

Łabędzik. 

Kaczka• 

17. -— 

Czerwieniecv 

jpr# k kres. 

Póhioc-mk. 

BrggOWCZyk*


22- Mytilut poly mor- Rusin, 

phus , 

23. — hirundo, Ptaszek. 

120. Rodzay III. Pedpław ( Anomia ), są Pławy 

, których mieszkaùce maią podobieńftwo do 

ryniennki zebkowaney i włofkami ©kryt«y: te- 

miż włofkami do zwierzcłmiey fkarupy umoco- 

waney Prócz tego Robak ten ma dwa wąflkie 

ramiona, dłuższe od samego siebie, i włosifte. 

Dolna fkorupa ieft nieco płaika, zwierzchni» 

przy zawiasach brzuchata , i częftokroć prze« 

dziurawiona. Gatunki te. 

1. Anomia craaolaris, Trupia główka. 

2. -— pectinatл , 

3* ‘— ephippium y 

4 . — cepa , ^ 

5. — electrica y 

6. — savamula, 

/ 7. — platelliformis, 

9 

ÏO 

X I 

12 

*3 

14 

*5 

16 

17 

18 

19 

20 

2X 

22 

23 

24 

— scobinata, 

— aunta, 

— retusa , 

— grypbus t 

— peftett, 

-— ftr’atula, 

— truncata , 

— reticularis , 

— pllcatella , 

— crispa , 

— lacunosa , 

— pubescent, 

— fariïa y 

caput serpentis, 

— terebratula , 

— angulata y 

—- hyfierica > 

Grzebień. 

Kulbaka. 

Łupina Cebuli. 

Barfztynek. 

£aßa. 

Кара. 

Sw i der. 

Uszniks 

Tępe k. 

Gryf 

Grzebieniec. 

Krrjk >wiec. 

TJciętek. 

Dęto kry w. 

Fałda. 

Kędzior. 

Brozda. 

Włosiennik. 

Orzech. 

Wężowa główka. 

Ter bratnia. 

Klin. 

Hiß e ryk.


25. Aaomia biloba , В Hob it. 

26. — placentл , 

2-j. — santalium , 

2g, — spinosa , 

Transparent» 

Pan to fei. 

7 arń. 

зйі. Rodzay IV. Ofiryga ( Oftrea ) , tak ' na* 

zwany od Oftryg znajomych, i na pokarm zszywanych. 

Zawiera Pławy dwu-ikorupowate> 

nierowney wielkości fkorupy maiące. Zamek > 

albo zawiasy, małą okrągło - podłużną wpu- 

Mość , z poprzfecznemt poboczoemi kresa .л: 

mieszkańcami sa morfkm Z&iące. Gatunki 2 

sveffli powszechaemj odmianami śa te: 

A. Z rówaemi fkorupam'u 

i. Oßr&a maxima y Pielgrzym* 

1. — iacebœa 9 f f akobe k. 

3. — zicza с y Dubeltowy ffopps. 

4. — fir i at ula у Słoiczek. 

g. — minuta y Tabûkiereczka> 

6 . — jpleuraneffies , Komp/ts* 

7. — r a stula j Mysliwßa torba, 

g. — plica , Kołtun. 

В . Z nierównemi jkorupami. 

ę. — pallium у Płaszcz. 

io. —* na dosa , Korallowiec» 

i i . — pes feist у Kocia noga. 

12. — pel luce ns , Płaszcz letni. 

13. —> obliterata , Index. 

14. — sanguine а у Krwawnik. 

15.-'— varia у Pßrokacz« 

ï6. —- pusio y Płaszczyk. 

17- — glabra , Gładyfz. 

ig. —- opercularisy " Reizrok• 

19. — gib ba y Dubeltowa Adama.

O PŁAWACH, KONCHILIACH. 4б3 

C. Z ukośnemi Jkornpami. 

20. Oflrea fiavicans y Kiefia. 

2 *♦ — fas data y Dubeltowy lodowiec, 

2 2. - /Ш.З , Pilnik. 

D. Chropawe •właściwe Oßrygi. 

23. — malleus у Polfti Obuch. 

24. — diluviaßa ; Grzeb, eniarz. 

25. folium , Liść bobkowy, 

26. — orbicularis f Szyba. 

27. edulîs у Oftryga pospolita, 

28* —• semitsurita y Poïowoucb. 

29. — perma , Węda. % 

30. — isogorum y Węgielnica. 

31. — pes lutrcs y Noga Wydry. 

32. — epbippmm . Foljka Kulhaka. 

122. Rodzaj? V Korab { Area), ma PI wy, 

których mieszkance są п і е І а к і ш g^tuakiem 

morfkich Zaiąców. Obieidwi® flkorupy są ró^ne. 

Zawiasy maią bardzo wiele drobny ch ząbkó w , 

które z о Ь ц fliorup ściśle si§ z sobą schodzą, 

vratunki, z odmianami , są te. 

^ Z głodkiem brzegiem, i haczkiem w tyle. 

1. Area tortuosa у Motqwidlo. 

В. Z gładkim brzegiem у i zagiętym haczkiem. 

2. Noe , Korab Noego. 

3. barbata y Brodacz 

4. — modiolus y Gondola. 

5. — pella , Jolla. 

С Z karbowanym brzegiem у i haczkiem w tyle* 

33> \ 

— lacte a , Mleczak. 

7* — antiąuata, Podkorab.

464 

CZESC III. BOZDZIAŁ Ht. 

8. Area senilis, 

ç, _ grânesa ? 

10. — de eus s ata ; 

г i —- palleus 7 

Szerokozebi’. 

Kofz, 

Krzyżak. - 

КMcùarz, 

j), Z karbowanym brzegiem y i zagiętym 

haezftiem. 

гг 

*3 

14 

15 

ió 

17 

— and ata f 

—* frettunculus y 

— £b°ymer*s У 

piiesa, 

—» nmneraria y 

— nucleus y 

Torcik. 

Fàfztecik; 

Kugielek. 

Kukieteczkâ. 

Opłatek. 

Or zef zek. 

123. Rodzay VI. Poziewacz (Chama), mà 

Pławy > których mieszkańcami są morlkie Za- 

13Ct!. Skorupy aa aich podwoyne, grube i 

ijiQcne. Zawiasa ma chropawy prog y wchodzący 

ukośnie w naprzeciwko będący daleki 

Gatunki są te. 

1. Chama с or . 

2. — i 

g. — hippopus , 

4. — antiquata , 

g. — trapezia, 

Błazeńfia czapka. 

Wanienka. 

Keńjka nega. 

Morjki Orzech» 

Morjki groch. 

6. semiorbicnlata > Morßi bob. 

— caliculata, Zołądź. 

g. — cordata , Przeczek. 

9 . — satiata , Kulka• 

10. — oblonga y śtrzyżak. 

11. — lazurus > Mufzkątowy kwiat. 

iz. — gryphoides ? Skalnik. 

13. — bteornis y Dwurog. 

14. — rugosa, Pług. 

*5- — gryp hic a y Węda. 

ió, arcinella Kosmata noga• 

124


124. Rodzay VII. Pielgrzymek (Spondylus) , 

ш а takie miefzkance morf&ie zaiące. Skorupy 

podwóyne f| nierówne i chropawe : zawiasy 

mai$ dwa zakrzywione z$bki, dołeczkiem przedzielone 

, które w naprzeciwko będące dołki 

wpadaią. Wrefzcie kfztałt tego Pbwulbardzo 

ieft podobny do oftryg , i gatunki są te. 

i. Spondylus Gœde- Zębatek, 

roput У 

a. — regius j Kolec. 

3. —■ antsquatus f Ziarnewiec. 

4. — plicatus y F a ï do wie с. 

Hg» Rodzay V llï. trenera ( Venus) , ma Pławy, 

których miefzkance są raorfeie zaiące. Wargi 

podwóynych fkorup, wierzchnim brzegiem 

leżjjna sobie. Zawiafy maią trzy zeby ikupio* 

fie. Odmiany gatunków s) п а й § р и і з | с е . 

A. Z chropawymi cwikielkami. 

i. Venus dione , Prawdziwa Wenera. 

, s a. — paphia, Baba. 

3. — tnarica f Podwenera. 

4* djfira, Cienkozebr. 

Ë. Serdufzkowate z gładkie mi cwikielkami. 

5. —

CZĘSC U l, ROZDZIAŁ 111. 

i6. Fi?пиг merttrix, Brunatek. 

i 7 — lœta j 

*8- — cafirensisy 

19. — phry ney 

20. — tneroe 7 

ai. — defiorata, 

яг. — fimbriata t 

23* reticulata f 

й4- — fjuamofa , 

Błękitek. 

Oboz. 

Nierządnica, 

Ramienniczek. 

Krwawnik. 

Warg wiec. 

Opłatkowe zelazo* 

Łufkowiec. 

C. Okrągłe z gładkienti cwikielkamt. 

25 — tigerina y Dotnińfka. 

26. —- proßrata 9 Trankwebarfka. 

27- penßlvanica 9 Penfylwańfka. 

28 — in cru fi ata у Korek. 

a9* — pun 61 at a у Kropkowiec. 

3°' — orbicularis у Brzojkwiniowy liść. 

3 1* — exoleta, Płowek. 

3 * — borealis y Morßa nimfa, 

33 — pettinata y Grzsbiennik. 

34- — ß r ip ta y Pi fanka. 

35 — edentula y Bezzęb. 

Okrągło podłużne y и wierzchu rogate, 

z glaâkiemi ewikielkami. 

Зб. — literata , Tkacz dubeltowy. 

37* — rotundata, Widłoząb. 

3& —- decuftata 9 Krzyżak. 

39* — virgi&ea y Panna, 

E. Rożne- 

40. —. puerpera, Położnica. 

4 1' — rugcfà y Жаг/zvzek, 

42. — tripla y Trzybocze. 

43- — fuccinÔîa y Podpaś. 

44- —- tumidula 9 Okręg. 

45- —• camprej'sa y Płafzczka.

O PŁAWACH, KQNCHILIACH. 467 

12.6. Z tych Venus caßremis , ieft wyr&źan* 

Tab: VIII. Fig: 9. ieft okrągławo trzy-rogata, 

zn&czu e pękata, gładka i gruba: na dnie Ы * . 

łyiri ma bruoatni , rogate plamy, na podobień- 

fi wo odiyfowanego obozu. 

127. Rodzaj IX. Trzybocze (Donax), ma 

miefzkańce mo^fkie zaiące Skorupa dwoifta 

ieft na prze da; U! brzegu tępi i ucięta : zswi«. 

*y mai^ dwa ząbki, a ząbek poboczny ftoi n.e- 

co oddałoby. Gatunków ielł dziesięć* 

&. Donax fcortum , 

3. r— fuhefhens , 

Trzyboczé. 

JCoièc. 

3 - — rugo Ja , 

4 - — trunculus, 

5 — ßriata, 

6. — denticulata , 

Marfzczek. 

Pienie czek. 

Krajowiec. 

Zębowice. 

7 — euneata , 

8- — Jcrifta , 

9- — muricata , 

10. — irus . 

KliHowieć. 

Pifmiennik. 

Tarnowiec. 

Żebrak* 

12g. Rodzay X. Kofz (Macfcra), ma m îefzkańce 

morficie zaiące. Shcirupy podwoyne 

fobie zupełnie r ó w n e , bok przectęż ledtn ieft 

krotfzy od drugiego: zaw afa ma śrzedni ząb 

złożony, i przy nim dołtczek : poboczne zęby 

ią odd tlo n e , 1 w p a d a j w dołki drugiey fkoru* 

py. Gatunki śij te. 

Mattra firenglerif 

— plicataria , 

— ftria tu la , 

— g l a brat a , 

— cerallina, 

— fiultorum f 

— folida , 

— hit aria , 

Ff 2 

Spiengterczyki 

Kołtunek. 

Bręgoîcc. 

Gïadèk. 

Mleczak. 

Promienieć. 

Lodowiec. 

Slamowiec,

46S CZĘSC 111. ROZDZIAŁ III. 

ïîq. Rodzay Serdufitko ^Cordium), 

Pławy , których miefzkańce morskie zaiące. 

Skorupy dwoifte nie fą fobie rówsie , pękstość 

przsCięż ieft iednakowa. W zsv/ias*ch poboczne 

zęby sa daleko oddalone , i wpadai^ w doteczki. 

G tunki tą. 

I. Cordium coftatum, 

a __ cordijsa f 

3 —. retu fum у 

4. —r- ketnicordium, 

_ lithocordium, 

Żebrowiec. 

Ludzkie ferce* 

Tępek, 

Trzybok. 

Kamiennik. 

ć — medium , Poprzednik. 

7* — aculeatuM , 

$•' — ecbinatum, 

9- — ciliare , 

10. — tuberculatum 9 

i i . — ifocardia, 

12. — fragum f 

s3* — unedo, 

*4- — muricatum, 

35* — magnum у 

16. — fia vum j 

Gwoździec. 

Ko cc. 

Cierń. 

Kartagińczyk, 

Cegiełka. 

Biały poziomek, 

Czerwone iabtkc» 

Pita. 

Olbrzymswe firce« 

Zo/ty poziomek. 

17. — l&vigcium , Pi fanka. 

t8- — ferratum , 

ip. —- edule , 

20. — rußicum , 

Zołte i aie. 

Grzebieniarz« 

Grubianin. 

21. trigonoidet » Trzybocze* 

22, peclinatum, Grzebiennik. 

^3 — njirgineum , Kochanka. 

130. Rodsay X II. Odgiętek fTellin*) , ma 

Pławy, których miefzkańce fą morikie zai^ce. 

Podwoyne fkorupy są na przedzie odgięte, czego 

przecięż na okrągłych gatunkach wyraźnie 

widzieć nie można. Zawiały m*i$ trzy z^bki, 

2 których poboczne и drugiey ikorupy płafkowtte. 

Gatunki z odmianami te s|.

O PŁAWACH , KONCHILIACH, 469 

A. Podłuzno «krfgîe i grube. 

i. Tellina gargadi a , Zębata vjenera. 

4. — lingua fe lts i Koci if Zyk. 

g. — v ir gat a y Ceylończyk. 

4. — angul&iü 9 Ektelina. 

g, — gart f Bakafia». 

6. — fragilis j Krufzec. 

В F o dłużne 

7* — aîbida y 

8. — foliacea t 

9- — planata, 

10. —• l&

CZĘSCI1I ROZDZIAŁIII. 

13t TRo ’z«y XIII Pochwa (Solen) , ma Pławy 

, których mi izkań e *3 pewnym gatunkiem 

robaków, morfkie 1 pochw mi zwanych. Skorupa 

po wóyna uft podłuin* , \ zamyka s ę z 

ob« bofrdw. Zawiasa ma odgięty oftry zqb r 

ktdry czasem ieft podwdyny y i nie wpada w 

drugą fkorupç. Gatunki sa. 

1. Sohn vagina , 

2. siliqua y 

3. — ensis , 

4. — legumen > 

5. -- c n l î f l l u s y 

6. — dyfh»s y 

7. — radiât us y 

8 - — - ftri il itm y 

9. — an tinus y t 

10 — bulb at us y 

п . — mlnutm r 

12. —

O PŁAWACH, [KONCHILIACH. 4 7 1 

S‘ 4- 

Pławy wielu -ßtorupowe. 

133. Są to te, na których flkorupki więcey iak 

na dwie rzęści się rozberaią. W wielu okolicznościach 

kfztałtu rożaig się od poprzedzających, 

przynaymniey niektóre. Rodzajów tu 

należy V. 

134. Rodźay I. Folada (Pholades) , ma mie- 

fzkance podobne do morfkich pochwow, podobne 

do długiego wałkowatego robaka, króry 

na palec długo z (korupy wyftaie. Skorupa wprawdzie 

fltłada się z dwóch głównych części, ma 

przecięz przy zamku niektóre mniej fz

472 CZĘSC III. ROZDZIAŁ III. 

ó Lepat mite II л t Morfla czapka* 

«7 — fęalpellum . Scyzoryk. 

£>. __ anferifera r Gęyiorek* 

9 . — - anatifera f Kaczorek. 

10. — aur it a f Długofzyi. 

11. —- palmipeii P tîjkonog* 

12. — galeata , Hehniec. 

13Ó. Rodzay Ш. Morfki Tulipan (ВаІяпиз 

Poîy thalamius), ma nieiaki« poéobienftwo cło 

poprzedzającego, którego znaki pokażą się z 

gatunku iedoego odryfowanego : ieft ich bogiem 

tylko dwa. 

i. Balanut polythala- PFałkowaty Tulipan, 

miuf cylindricus 1 

O KORALACH, ZOOPIIYTÄCH 473 

7. Chiton ruber , Czerwieńczyk. 

g, — albus, Białek* 

9. — einer#ut f Popielica. 

13B- Rodzay V. Morßie Jabłko (Echinus), 

ma zwierzęta okrągłe, f hropüwa i&orupaf pokryte, 

ruchomemi kolcami nzbrotonç. Gatunki 

2 odmianami są te. 

A, Z wychodkiem u vierzehn. 

i, Echinus efcuientut, Morfia bitiß. 

4. «—• gUbulus y Morße a bulka. 

Ѣ- — fpheroides f 

4 - — gratilla y x 

5. — lixula. 

М ф guzik. 

Mor (kt k aßt a fr 

Morßi węzeł- 

6 . — faxatilis f 

7* — âiadema f 

8. —- cidaris y 

9- — mamillatus f 

so. — lucunter r 

ІГ. — atratut , 

Kamienne іаЫЫ, 

Morßa korona. 

Zawoy. 

Zaw с у wielki,. 

^ aie сznik. 

Półkule. 

8- ußami i ■wychodkiem u (podut, 

Ï2. — fpatagus , Czafzka. 

»3 — lacunofus f Trupia głowa. 

14 — rofaceus , Roza. 

y*5 — reticulatus y Tarczyk. 

1 6 — placenta , Placek. 

Î7 — *rbmtlus , Szyba. 

ROZDZIAŁ 17. 

0 Koralach i Zoopbytach. 

139, f/ł&fsa ta oftatnia zawiera ewe ft worz«* 

** nia, które lefzcze między innemi nie 

щ dotąd pomiefzcz©ne , lubo czułym życiem 

fw©im okaznią się bydź zwitrzętsmi. S$ ©Et

CZĘSC III. ROZDZIAŁ IV. 

naywiękfzym prawie cudem w przyrodzeniu ? 

bo czynią środek między czułemi zwierzętami, 

i inoemi nieczułymi ftworzeniami , iako się w 

ofobnym napifze paragrafie. Teraz pierw«y wymienię 

tu należące rodzaie, których ieft XÎL 

§ * • 

Ö Korallinacb , Koralach, i d. 

I 

140. Niktby pocîobno naftępuiącyeh ftworzen 

za zw erzęta «lie poczytał, gdyby zaftanowie- 

nia nad niemi mąirych ludzi nie upewniły, że 

fą zwierzętami Nie trzeba przecięż rozumieć , 

ażeby naprzykład Kcral, Gąbka, i t. d. były 

zwierzęciem, ale że są zwierzęcia pomiefzka- 

niem tak, i&k Ikorupa n a żółwiu , raku, ślimaku 

: albo i»k flkóra na inaych zwierzętach Odhaczmy 

tu należącfe ro^zaie i ich gratunki. 

141. Rodzay I- Korallinsa (Sertułaria), tw o 

rzenia te, są na mieyfcu wkorzenione korzonkami 

wyftawaiącerm : maią pieaiek n tkowaty, 

nagi , na członki podzielony. Za każdego 

członka wychodzi kwiat, który ieft polipem , 

robakiem: porufza sig bowsem dobrowolnie podług 

upodobania.. Gatunki tu należące , iedAC 

maią w niektórych mieyf ach oddzielające się 

pączki, lub pęcherzyczki : drugie fą wcale z 

kamorek nasiennych złożone. 

A. Z pęcherzykami, 

1. Sertularia rofacea, LHiowka. 

2. ptimilla , KarUwka 

3. — operotdaia , Pokrywka. 

4. — tamarifcà, Morfli tamarynt* 

5. — abietina , Jodtowka,

O KORALACH, ZOOPHYTACH. 

6. Sertularia cupretsina 

, 

Cypry f i wka. 

7- — rugofa, 

s. — halecina, 

9* —- , 

10. — myriophylium, 

Slimaiowka. 

Sledziowka. 

Szczotka. 

Piórnik. 

21. — f alerta y Sierpo wka. 

iü. — pluma , Czubatka„ 

*3- — ecbinata > 

14. — fveciofa y 

*5- — an ennina y 

16. — **vcrti illata y 

*7 — •volubilis, 

18 — f r inÊa ? 

*9 - — eufeuta y 

20 — uva y 

Kolczyk- 

Kędzior, 

Rogowiec. 

W eńczyk. 

Powoy. 

Pifzczałk*. 

Lnianka. 

У agodnica. 

21. — lendigera y Gnidofz. 

22. — geniculata, Knętowka. 

23 — gelütinofi» , Galareta. 

24. — dychotoma f Drotowiec. 

25. — /ріяо/л, Jedw bnica. 

26. — pinnatA y Szczoteczka. 

27. — polyzonia y Pafecznik. 

*8- — pennaria y Parowiec. 

29. lichenafirnm, Mcbowka. 

3°* — cedrina y 

3 1* — purpurea f 

Cedrowka. 

Purpurowi*» 

B. Z komórkami. 

3*. — burfaria , 

33. — loriculata, 

34* — faßigiata, 

35. — avicularia, 

36. — neritina у 

37- — ft r up в fa , 

38. — repuns , 

Kiefzouka. 

Pancerz. 

Korona. 

JFtaśnik. 

Nerytowiec, 

Kamiennik, 

Czotgacz.

4 ;ó CZĘSC III. ROZDZIAŁ IV. 

39* Serwlaria parasitica 

f 

Ą O . — ciliata, 

4,r. — eburnea, 

43 . — e or nuta, 

43- — loricata, 

44* —~ anguine a y 

Lepianka!» 

Włosiennha. 

Kcśó słoniowa. 

Kozłowy rog. 

Zbroia. 

Zmiiowka. 

T4*. Rodzay II. Koral rogowy ( Gorgom* ), 

tworzenia tu należące maią pień na imeyfcis 

ukorzeniony, rodowity , krzaczyfty , u fpodiî 

fzeroki, korą okryty. Kwiaty na nïch fą polipy 

robaki, które na powierzchni poboczney 2 niektórych 

porów są wyftawione. 

mianami, są te. 

Gatuqki z od« 

s. Gorgomid lep a ditera 

y 

M orßa re fe d s . 

2. — 'verticillarif y 

3. — placomux , 

M orßi e pioro. 

M o r ß i wrzot. 

— abies, 

M o r ß i Cyprys. 

[fir ali s y 

6. — &nea f 

M orßa lina. 

M orßa ficzewictą. 

7. — ceratophyta } M r ß i reg, 

g — elong&ta y 

9. — verruccfa y 

10. — mûrie ata } 

M orßa beczka. 

M orßa miotła. 

Miotełka Ы § с а , 

xi. — poro ja y Dziurawiec. 

12. — flagellosa, 

13. — an cep/ y 

14. г— pinnata y 

M orßi bies. 

M orßa wierzba. 

M orßa fofaa. 

*5- — f etos a , 

16. — petechiz&m 9 

17. — pe61 inata y 

ï$. — venfalina , 

19. — reticulum f 

sa. fiabellum , 

M orßi dąb. 

Petocie 

Mor (ki grzebień. 

M orßi wietrznik, 

M orßa się à 

M orßi watkUrZ*

O KORALACH, ZOOFHYTACH. 4^ 

iĄ2>- Rodzay 111. Koral czarny (Antipathes), 

ieden tu tylko ieft gatunek. Stworze . — nobility Koral krwawy. 

145. Rodzay V. Koral kropkowy (Miliepora), 

ca tym ftworzeniu mafsa koralowa po wierzchu, 

ma wielką liczbę drobniuchnych okrągłych kropek 

, V / których drobrńuchft* miefzkaią polipy. 

Gatunki sa te. 

l. Miliepora aUtcornis, Cukrowka. 

a. — cærulea 9 Bffkitek. 

3 — afpera , Chropawiec. 

4* — foci da y Kędziorek. 

5- — truncata^ Kotnorkowiec. 

6. — comprejta t Zgnioiek. 

r — lichenoides f Mchowiec. 

8* —- pinnata, Pła wiec, 

9- — lineata, Krejkowiec. 

10. — miniacea, Czerwieńczyk 

1 1. — fafcialis, Wfięgowiec. 

11. — ceylonica. Ceylończyk. 

l 3 ' reticulata , Si at ko wie с• 

J 4- — claibrata, Kratkowie с* 

3*1 h

CZĘSC III. ROZDZIAŁ IV. 

T r*r Miïlepora frossdi* LiJciowićc. 

ió 

17 

18 

*9 

20 •w. 

por, 

cellula, 

reticulum f 

fpongttes, 

coriucea , 

polymorphe , 

Oftrek. 

Drotwiec. 

Kamienna gąbka. 

Skorńik 

Wapiennik. z._...... 

146 Rodzay VI Koral k & m o rk o w y (Cellepo- 

r*) > ko ai« te są dziurkam , mby komorkami 

ikorkowatemi ofadzone. Gatunki są. 

I. Cellepora ramulofa, 

a. — Jpongites f 

3 - — pumicofa f 

4* — verrucofo 9 

5* — сііілга y 

6. — byalina у 

Ptafecznik, 

Gąbkowiec. 

Pum kfi wiec. 

Krvßawtec. 

Wto siennik. 

Sklarz 

147. Rodzay VII. Koral gwiazdowy (Mądre - 

por»), ftworzenia te maià aiby gwiazdeczki, 

w których pośrodku tkwią głową żyiące zwierzątka 

: wkoło głowy îeft ośm ramion , w liflr- 

kach gwiazdek leżących Zwierzątka te są 

żółtawą lub białą przeźroczyftą galaretą. Na 

rozmnożenie pufzczaią nasienie, aftre karnie- 

cieią, itak si§ cała - mafsa coraz powiękfza* 

Gatunki z odmianami , są te* 

A. Poiedyncze z iednę gwiazdę. 

t. Madrepora verru- Kroßawisc. 

caria , 

2. — turbinata , Kędziorek. 

3. — propita, Pieniążek. 

4. — fungites, Bedłkowiec. 

5. — talpa , Morfii kret. 

6. —- pileus , Neptuuowa czapka. 

7. — Umax. Slimakowiee.

o KORALACH, ZOOPHYTACH. 479 

8. 

9- 

10. 

11. 

la. 

*3* 

В. 

14. 

Madrepora Labyrinth 

if o^mî s y 

m&Andritvs y 

— natans , 

areola, 

— amarantbus , 

— florida y 

Mozgowiec* 

Błędnik. 

Pływ atz» 

Palko. 

Miłośnik. 

Morjki kalafior, 

Z ßupionemi gwiazdami: 

— agar i aides > 

— favoja, 

— ananas y 

17. — polygama у 

ж8. — arenofa , 

J9* — interfiinfta f 

10. — aßrotes y 

ai. ■— acropora у 

22. — cavernosa у 

23* — punttata у 

Gąbkowiec. 

p 'lafir morßi. 

Morßi Ananas. 

Dub sitowie с. 

Piaßowiec. 

Daiekogwiazd. 

Gwiazdowy kamień. 

Wyfokogwiazd. 

Dętogwiazd. 

Krop kog mazd. 

С. W fztukacb złożone. 

24 

аб 

*7 

^8 

29 

3° 

Зг 

3* 

33 

34 

35 

36 

37 

38 

— calicularis , 

— truncata, 

— flellaris, 

— organum , 

— musiealis, 

— c&fpitofa y 

— flexùosa y 

— fafcicuïarts y 

— porites y 

— digit at a y 

—- damicornis , 

— mûrie at a , 

— faßigiata, 

— angulpfiiy 

— lacera ? 

Kielicbowiec. 

ICnotewiec. 

Szypui'kowiec. 

Wałeczek. 

Organki. 

Sito wiec. 

Zgiętek. 

G woź dziko wiec. 

Garbik. 

УтЫегек. 

jelenie ro/i. 

C z e r n ie c - 

Gąb. 1 

Endywia. 

Morßi goździk.

48э g z ę sc i î î . r o z d z ia ł IV. 

39- 

40. 

4ь 

42. 

43- 

44- 

M adrepora r a m e s , C adix. 

— ęeulatay Q c zn ik. 

•— v irg in e a р P an na, 

— p ro lifé ra у K w iatow ieć. 

— infundibu lifor- h e te k , 

m is , 

foliósa , Słonie ucho. 

14g. Rodzay ѴІІІ. Xor4Ż rurkowy ^Xubîport)^ 

w rurkach tych ftworżeń mieszka gatuuek ro 

baków Nereis: rurki zaś te ss$ dęte, w?«łeczko~ 

wata, proft« w gore, i równie od sieb;© d* 

lęko ftoiące. Gatunki są te.i. 

Tubipora m usic a y M o r ß ie organy, 

4. — catenularia , Ł ań cu szek. 

g. ___ serpens , C zoigacz. 

4. — fasctcu laris , fP tgzka. 

149. Rodzay IX. M o r fii korek ( Alcyónia ) j 

ftworzenU te miękkie, korkowate , nitkowate y 

pospolicie siwe; po wierzchu niby ikórę okryte 

, i porami obsypane, różaym się kształtem 

pokazuj, i»k gruba kora, i*k drzewa, bdły , 

krzaki i t. d. owszem rzs**m z nadzwyczsyną^ 

osobliwością. S) na mieyscu wkorzenionet z 

pieńk* się polip pokazuie. G*tuaki sj| te. 

£. Alcyonia a rb o re ß ) D r z e w o . 

2. — exos, Pałecznik. 

3- — epipetrum, 

4. — agaric um, 

6- — digitatum, 

ó, — spongiosum f 

Piernik. 

Ne^ka, 

jRęka. 

Gqbkowiec» 

Ъ — tnavnillatnm , 

ъ- — asbeflinum , 

9* — alburnum 9 

IO. — schlossert y 

11. lyncurîum f 

Brodawnik. 

Asbefiowiec. 

Rdzenmik. 

ikf çsnîk. 

Morfka Pomarańcza« 

IS. -- , Torba. 

*3*

^ ^ ç 

D KORALACH, ZOOPHYTACH. 4g* 

13. Alcyouia cydonium, " Piłka. 

14. — ficus , Morßa figa. 

15. ■— ge latino sum y Galareta. 

16. — mana s diabrli f Czartowßa rçk*. 

150. Rodzay X. Morßa gąbka ( Spöngia) ; 

inraiędzy temi znaiome mą owe, które się do 

chedozeniâ suk-en iziyw&ią. Ztmisft kwiatów 

polipowych , wodę w waągnią 1 wypuszczali. 

Stworzenie to ieft пэ mieyścu ukorzenie* 

П8, kolor ieft rożny Ga?unk$ saf te: 

i. Spöngia ventilabra, Wletrznik. 

2. — baji a. Sukiennik. 

3- — flaballiformis , Wachlarz. 

4. — infunciformis y Leiek. 

R. — craterrformis , Kubek. 

6. — frondosa y Liść. 

*7* —- fißularis, Rurka. 

8- — aculeata, Trąbd. 

9- — tubulosa, Rękawiczka. 

io, — cancell at a , Krata. 

11. — nigra , Czarna krata, 

i 2. — bircina y Koziołek. 

*3* — officinalis f Gąbka pospolita. 

14. — panicea > Chlebowiec. 

*5- — ccylonica > Ceylończyk. 

IÓ. -— oculata y Gczntk. 

17. — muricata > Kolec. 

f8- — nodosa y Knot. 

19. — foment osa 9 Wełnie с. 

20. — bacillaris у Kiy. 

21. — dichotoma у Jelenie rogi. 

22. — lacuftris y eziernik. 

*3- — fluviatilis y Rzecznik. 

151. Rodźmy XI Morßa kora ( Fluftrt ) ,* 

âworzenia te na miejscu wkorzeniofte i 

TOM Ipr' Gg-

CZĘSC III. ROZDZIAŁ І У . 

wszędzie otworów pełne, z ktęrych sie polipy, 

iak kwiatki pokazuią. Gatunki z edraiana- 

stei są te: A. Z otworami z obußron. 

1. Flußra fo lia a a , Lisciowka. 

2. —- truncäta f Dłotewka. 

3. — pi los a , Włosowka. 

В. Z otwarte mi tylko z iedney ßrony. 

4. — papyracea , Papierówka, 

5. — frondiculesa , Gałęziowka. 

6. — membranacea , Skorkowka. 

7. — lineata , Knsowka. 

152 Rudzay XII. i oftatm zwierząt, ieflfc 

JMęrJki Pręt ( Tubulańa marina); ftworzenia te 

są na mieyscu wkorzenione, z których na końcu 

ieden sie tylko poi p w kształcie kwiatu 

pokazme. Gatuuki są te. 

i. Tubularia marina in- Wałek. 

divisa y 

2. •— ratnosa , Gaïçznik. 

3. — ßßulosa, Rurka. 

4. — fragilis , Wapiennik, 

g. — mus с oï de s , Mcbowiec. 

6. —■ acetabulum , Dołek. 

7. — splachnea , Włosek. 

8- — campanulага y Dzwonek. 

9. — penicillus , Pgzel. 

io. — papyracea , Papiernik. 

0 Zoopbytach } albo Roślinach Zwierzęcych. 

I53- Nie tylko całe przyrodzenie, w ogólności 

rozważane, okazuie wszechmocnosć rgki Nay-

O K O R A L A C H , ZOOPHYTACH. 483 

/ 

wyższego , ale i każda czajka tym bardziey , 

im więcey w sobie ma osobliwości: między te- 

mi zaś nay wiece zadziwiać mniszy owe ftwo- 

Tzensa , które będąc posredmemi między dwoma 

różaemi rodzasamł, i obu niektóre charaktery 

na sobie noszą, i przedziwny związek 

czynią. 

154. Między dwoma rodzaiami iedneyża 

klassy**, naprzykład zwierząt ssących, pośrednie 

zwierzęta , nie maią wprawdzie tyle znakomitych 

osobliwości , aby się ludzką ciekawość 

natężać zdawały: bardziey pjzecięż my* 

ślącemu osobliwsze sa t e , które ł ą c z ą klassę 

ż idassą , naprzykład Nietoperze między zwie» 

Jrzętami ssącemi i Ptakami : morlkie Ćielęta , 

Wieloryby , między temiz zwierzętami ssącemi 

i rybami i t. d. 

15g. Ale к toby sie proszę spodziewał, aby 

kię mogły naydować ftworzeüis , któreby łącząc 

powszechność zwierząt czułych , z powszechnością 

nieczułych rpslin , i tych i owych 

ha sobie miały cechy? Są przecież takiemi o- 

we rośliny zw ierzęce, Z o o p b y ta zwane: słuszna 

wiec rzecz ieft nieco o nir.h pomówić , zw łaszcza, 

że tak ścisły porządek w ciągłości przyrodzenia 

zachowany , powimeüby każdego głupiego 

przyprowadzić do rozumuj że tu i ft 

ręka bardzo dolkonałego Sworzyciela, że ieft 

BOG. 

15Ó. Z o ôp h yià , albo rośliśy zwierzęce * są 

zwierzęta , które w powierzchownym swoim, 

kształcie , nieporùszaniu się z mièvscà , i rozmnażaniu 

się przez pączki i nasienniki, prawdziwym 

roślinom są bardzo podobne: przez 

Czułość zaś, i dobrowolne na mieyscu poiruszà- 

öie się, zwierzęce przyrodzeńie pokazuią , ń

484 CZĘSC m. ROZDZIAŁ IV. 

tym samym dowodzą, że między zwierzęta» 

mi i roślinami, czułość sama ieft granicą. 

107. już i dav>niey&zym przynsymniey nie-“ 

które znaioice były, i od nich z» osobliwsze 

rośliny poczytane. Ter«źaieysi niemałą ich 

liczbę odkryli > i zwierzęce życie okazali. Stąd 

iedoe pomieścili między mne robaki; drugie 

niemogąc. nigdzie pomieścić , w osobny ieszcze 

oddzi®lai§ kbssę , iako się рь-kazu'ie z poprzedzającego 

syftematycznego wyliczenia- 

10$. Linnens i Pallas, z naywtększą troikli- 

wością Zoopbyta wszyftkie wiadome aa pewne 

rodzaie podzielili* wi*#ie tu przecięż ieszcze 

niedoftaie. Pospolicie są mieszkańcami wód ? 

к których iedne są wkorzenitne na mieyscu, 

iak rośliny; drugie wolne: trzecie w twardfcy 

budowie mieezkaiące. Sta i Liytneus troiikie po^ 

czynił Zoophyta: lod. Rośliny kamienne , iako 

korale i t. d. 2re. Zwierzęce rosiioy na miey- 

scu wkorzeuioue , iako Isis , Gorgonia , Spottgia ? 

Corallina у Sennlarta i t d. згіе. Zwierzęce rośliny 

wolne , iako Hydr&, T&nia , Ѵоіѵох i t. d. 

które wyżey na swoich mieyscach naleść 

można. 

159. Zmysłowych części, albo członków, tikowe 

(tworzenia żadnych niemieć zdają się: 

słusznie sîç więc wnosić może, że i zmysłów 

niemaią, chybsby takie inne oam niewiadome. 

Zycie prze::ięż zwierzęce w nich się tak po- 

kazuie , że go zaprzeć nie można, lubo na ie- 

daych słabiey , na drugich wyraźniey to widzieć 

można. Owe, króre nie *ą ua mieyscu 

wkorzeuioue , nie posuwają się z mieysca n* 

inieysce , od iakowey chyba zewnętrziuy przy- 

czyny trącone , aie nie podług dobrowolnego 

upodobania. Owe, które są aa mieyscu wke~

O KORALACH, ZOOPHYTACH. 485 

rzenione, nie powiewaj się tylko nieczuło od 

wiatru, iak rośl ny ; ale ftu 1 a i ą się, fcręcą się, na- 

wracaią się, bezzawodnie zwierzęce życie w 

*obie pokazując. 

160. Nie trzeba się tu przecież mylić, i z 

nieiakiego podobieńftwa niektóra właściwe ro- 

śilny za Zospbyta poczytać. Jefc bowiem rodzay 

syftematyczny roślin Mimosa zwanvch, które- 

go ieden gatunek i u naszych ogrodników ieft 

znany, pod imieniem Neli me tangere: ten , gdy 

się kto liści iega dotyka, liście opuszcza, i ai 

p o nieiakim czasie podnosi L* Abbe Saury o- 

pisuie więcey takowych roślin , osobliwie o ie- 

dney Bon jour zwaaey, koło którey gdy człowiek 

tylko blifko przechodzi, liści® swoie ku 

niemu пакіап* а , ieżeli dosiąść może, odzienia 

się czepia Je zeza tenże namicnia o inney 

osobliwszey roślmie , Attrape-Mouche zv/aney , 

w pófnocney Karol ni« rosngcey, która, gdy 

mu ha lub komar йа liściu mającym nieiak§ z 

przyrodzenia zan^tg , usiądzie , ft ul a go, i 

muchę dusi. 

i6t. Takowe przecież rośliny za Zoophyta 

uchodzić niemogą ; ich poruszeni* bowiem nie 

są zwierzęce dobrowolne, 1 podobno pochodzą 

tylko od mocy pociągania , odpychania: attra- 

Bionis , repulstonis. ZtymwszyftUm zd.-ne mi 

się, że ieżeli czułość ief* іесгриут śrzodkiem 

między zwierzętami i roslusmi: Rośliny te 

Zoophyta między pier

486 CZĘSC III. ROZDZIAŁ IV. 

\ iak żvią? o niektórych wiedzieć nie można: 

chyba że przyrodzeń bm roślin sok w siebie 

ciągną. Na innych to rzecz godna podziwienia: 

2® gdy, co z\ę kwiatem na roślinie bydź zdstie , 

mucha , komar, i t. d. w pośrodku usiądzie 3 

jftula się i rêcz złapaną trawi. 

1Ó3. W rozmnażaniu się wiele także maią o- 

sobliwszego. Zebr się parzyć miały , niemasz 

śladu: przecięż iedoe z siebie wypuszczali niejakie 

oczka , pączki, gałązki , które przez nier 

Іакі czas trzymają sie ftarego ftworzenia, poty 

m odpadają, osobno żyią,rosn^, i podobnież 

się mnożą. Drugie fmsią torebki ; » w nich podobne 

roślinnym nasiona. 

1Ó4. ISie od rzeczy będzie mamienie tu cokolwiek 

o niektórych ftworzeoiach , które albę 

zmyślone są , albo błędnie za Zoophvta poczytane. 

Z rza sie nam czytać o nieiakim ftwo- 

rzeniu , Baraniec zwanym. Ten ma rość około 

jftftrakarju: powiadają, Że ma kształt bsrana: 

że ma na sobie futro do czapek zd&tn:: że 

gdzie rośni,e , trawi wkoło siebie w pewney 

odległości trawę , 5» poty*301 u»ycba. Już też 

czasów naszych i Aftrakańflne okolice są dobrze 

wiadome : czemuż takoweyr osobliwości 

nie ftaraią się mieć przedziwne ©grody Euro-. 

peyfkte : albo przynaymniey naturalne gabinety 

? 

1Ó5. Chcieli niektórzy bdły i grzyby poczytać 

za Zoopbyta , terażrieysi to zupełnie odrzucili 

, i do roślin przyłączyli: i słusznie. Owe 

bowiem żyiące w nirh zwierzatk * , są tylko 

przypadkowe, i liszkami gatunku nieiakich muszek. 

Ja sądzę , że grzyby powinnyby bydź 

środkiem ßugdzy roślinami 1 ziemią.

O KORALACH, ZOOPHYTACH. 487 

167. Zamieniwszy o pośrednich miedzy 

klass&mi i rodzaiami ft korzeniach, rzecz sama 

zdai« sie tu wyciągać, »bym o tym co wincey 

napisał: łubom iuż w krótkości to uczynił 

w Tomie 1. Nro 9. i 316. 

ió§. Ktokolwiek słyszy o fcroiakim Króleftwie 

«przyrodzenia Zwierzątąt, Roślin i Rzeczy 

kopalnych : ktokolwiek się z&patruie między 

tworzeniami w iedaym Króieftwie , naprzykład 

Zwierząt ,'na tak wielką różność , iaka left między 

człowiekiem, zwierzętami ssącemi , Pfcaft 

wem , Rybami, i t. d. nigdyby nie rzekł inaczey 

, tylko że wszyftkie te ftworzenia, przynaymniey 

w khsach swoich żadnego z sobą 

niematą związku. Tym bardziey rzekłby, to 

bydę nie może między Zwierzętami, i dalszemi 

nieczułemi ftwcrzeniami. 

169. Kto zaś wiadomy iejft nifroryi przyro* 

dzoney , inac'zey tę rzecz widzi i poznaiœ , ii 

począwszy o i Człowieka, aż dorzeczy w ziemi 

będących , niby po jakowych wschodach 

bez przerwaniu zftępoyrać mozaa Prawda , że 

jyftematycy tym nie idą porządkiem , a ftąd 

porządek ich bardziey ie$ sztuczny niż przyrodzony: 

lecz itoprswda, że ieszeze nie wszyftkie 

ił worze nia wiadome są , nia wszyftkich 

przyrodzenie zupełnie poznane: a zatÿm , ani 

ścisły związek podany, dotąd bydź może. 

170 Z ty mwszy&kim oglądaiąc się na różne 

własności ftworzeń, związek w sie V/ iuż ten nia 

ciemno pokazuie. Człowiek ßworzenie rozumne 

, duszę nieśmiertelną maią; y , przełożony 

nad wszyflckiemi ftworzeniami , Сіліе pierwszy 

na celu Cóż po nim naftępute-? owe 

Dzikoludy: naprzód Ourang Out.ing, z ierz пгуpodobnieyszy 

człowiekowi, ślady tylko i p©do-

4S8 czgsc iïl. ROZDZIAŁ IV. 

bieńftwo rozumu mający ? a zatym , to do du-» 

szy śmiertelny. Po tym idzie Gibbon iuż mniey 

podobienftwa do człowieka maiący-» Daley Mai- 

mon ; i tak coraz daley w klassie zwierząt 

ssących. 

171: Zwierzęta [ssące niby iakowemi ramionami 

wiążą sie z« w.szyftkiemi innemi. Tak 

Nietoperze wiążą sie z ptakami: chodzą na 

czterech nogach , rodzą żywo i lata ą. Mor- 

Ikśe cielęta wiążą sie z rybami: maią podo- 

bieńftwo zwierząt czworonożnych, rodzą żywo 

, i w wodzie mieszkaią. W ydra, bobr 7 

wiążą się z gadem: są to zwierzęta ssąc«, alei 

pnieszkaią w wodach i mieyscach zalazłrch* 

Mysz fkoczek wiąże sie z Owadem , bo na zi~ 

me ? iak nie żywa obumiera. Kret wiąże sie 

miedzy robakami , iî.e zawsze w ziemi mieszkający. 

172. Podobnym spesobem z rożnych okoliczności 

wynąleść można pośrednie c«chy między 

ptakamt i innemi, Do zwierząt ssących należy 

Struś: do ryb Nurki: do Qwadu Kolibry , 

i t. d. I taki między wszyftk tak kończyć 

ю л bdłach i grzybach, które zfelżaią się do 

ziemi. Czem bowiem bydż mogą grzyby ? ię* 

żsU nie ziemią rosnącą2. 

R O £ -

R O Z D Z I A Ł V. 

Wiaiomoici dla Gospodarko w o Éobakach* 

489 

*7'V N Ie w i e 'e s?^ tu w p r a w d z ie flaydzie g o 

d n eg o w ia d o m o śc i dla G ospadarza f 

z w ła s z c z a o R obak ach k r a io w y c h , ile przecież 

u ż y t e c z n e g o bydź m o że . n a p is z e , U cząc do po- 

ż y t s c z i y c h * o w e C n d z G z ie m & ie , k tó re un*» 

p r z e w o ź n e z s z y w a n e byw&i$. 

§• ь 

0 Robakach pożytecznykch, 

175. Robaki na pokarm, lub na lekarftwa 

zażywane, albo są kraiowc? , albo rudioziem- 

Ikie , osobliwie z mniemania ludzi szacowne i 

•wztete. Zacznę od kraiowych. 

176. Sbmaki nasz? kraiowe są: Helix nemo- 

ralis, lucorum , arbuflorum , i chowa с pornatia. 

I^ro 98. Wszyftkie są sobie podobne co do 

kształtu flïorup , m ało co i tyłko w kolorach 

odmienne: wielkość przecież left rożna , o so 

bliwie oftatnie by waia czasem wielkości kurzego 

iaia. Ktoby wcale mie znał kształtu Ślimaków 

, niech tylko patrzy w cierasych zaroślach , 

lub Ogrodach , a uyrzy po drzewach łażące- 

177 Maią to do siebie, że sobie otwor za- 

iklepiaią na zimę » aż do wiosny: i wtedv się 

tylko na pokarm ludzi zbieraią i sporządzały, 

nie wezyftkie przecież, ale tylko ogrodowe i 

chowane. Ztywszyftkim pokarm ten ne pożyteczne 

daie pożywienie: czyni bowiem soki 

li^kie, fl$gmiftë i zatruduiaiące krwi obręt.

ĆZĘSC III. RO ZD ZIA Ł V. 

17g. Kto one .chce chować, musi sobie w 

ogrodzie opatrzyć mieysce nieco drzewami o* 

kryte , i albo rowem i wodą otoczyć , albo dro- 

r.ianą kratką ogrodzić. Tam im rzucać przez 

lato sałatę i pszenne otręby , przez co bardzo 

się wyśmienitemi na zimę ftawać maią. 

179. Glißa ziemna ( Lumbricu* terreftris Nro 

60. ) , są to robaki długie , iak małe wężyki , 

brunatno-czerwon© , w ziemi sie kryiące. Kto 

nie zna, niech tylko latem z rana po rosie , 

lub po ciepłym deszczu zayrzy do ogrodu , a 

uyrzy drobne kupeczki ziemi, i z nich wyłazie 

gliûy. 

180. W ogrodach są szkodliwe z tey przyczyny, 

ze krety azukaiąc sobie onych na pożywienie 

, kopią ogrody: są przecież i pożyteczne. 

Niemasz fkuterznieyszego lekarftwa na 

osłabione nerwy, iak oleiefc z nich, dla wielości 

soit lotney w nich. się oaydaiącey. Olejek 

zaś ten czyni się tak. Na funt zebranych 

Glsft i w wodzie opłokanych, nalewa się funt 

oliwy , i iklanka białego wina: gdy tak pc- 

froią 2Ą godzin, przyprawią $tę do wolnego o - 

gnia, a kiedy wino wyparuie , oleieksię przecedzi, 

i zachowa do zażycia JGrlifty leszcze te 

»3 prawie nayleps^zą zanętą ca ryby, rzucane 

do sadzawek karmią ryby , dawane kurom tuczą 

ie. 

i8t- Czyli to w ogrodzie wygubić się zechcą, 

czyli zbierać do iakiego zażycia , nie masz spo~ 

sobu , którymby się obficiey doitać mogły, iak 

mieysce, gdzie *ię onych spodziewać można, 

polewai^c wodą z konopiami gotowana: wkrótce 

bowiem wszyftkie na wierzch х ш ш і po- 

wyłażą 

1S2. Piiawka Lekarczyk ( Hirudo medicinalis ), 

85 ich i u nas różne gatunki, lub odmiany: te

•WIADOMOŚCI GOSPODARSKIE. 4Ç>r 

2äs , które się właściwie zażywać pov/inny, są 

płatkowate, czarne, na grzbiecie, żółte podłużne 

bregi maigre, inne sa niezdatne. Zyia w 

wodach pospolicie błotuiftych, z czyftycłTprze- 

ęięż «ą naylepsze. 

і8з* Zażywaią sie do wysysania krwi, na o- 

sjobach słabych , dzieciach, który m krwi puścić 

me mozns, albo ną mieyscach dopuszczenia 

krwi mesposobnych. Świeżo ułou.cnych nie 

należy używać, ale przynaymniey 24. godzin 

w czyftey wodz e przechować i wkrótce przed 

zażyciem w wodzie z rozpuszczonym cukrem 

lekko przepłokać. Gdy sie do iakiey części ciała 

przysądza ? poty ssą, aż sie napełnią i odpadną. 

Jeżeliby się zaś kto wcześniey chciał 

pozbyć, naprzykład, gdy sie brodzącemu w 

wodze przypną: niech tylko “sola, lub popiołem 

potrząśnie , a zaraz odlecą. 

, ^ 4- Щ teraz do cudzoziemfluch , miedzy 

ktoreî naypiérwsze na pokarm zażywane sa 

Oßry&1 ( Oftrea edulis). Różne są, podług- różności 

morza , gdzie sie łowią , w Holandyi 

naylepsze bydź maią Seelandzkie pod Flissin- 

gen i Mittelburg, W Anglii pod Glocißer sa małe 

1 nay deli kat nieysze. Koło wyspy He ii get an d y 

Д w Xieftwie Holiztyńfkim yod Husum śą nifco 

wjększe. My pospolicie mamy ie, z Hamburga 

przez Gdańfk, lub Królewiec , i żal *ie Boże* 

bo ie drogo pła Jemy. 

185- Zaży waia się' ośrodki z ffcorup , albo samo 

mięsiwo zwierzątka surowe, albo przypiekane, 

dopóki się fkorupy same me otworzą, iak 

u nas zimowego czasu.- i dlatego w lodowniach 

chować s)ę maią. Gdy się owtorzą same, iuż 

ani do surowego zażycia , ani do długiego 

cliowauja nie zdadzą się , ale sie mgryuuią.

CZĘSC III. ROZDZIAŁ У. 

Coikolwiek bądź, pokarm 2 nich mslo ielt pozy 

tęcz ny*. prawd«, ze nie obciąża żołądka , ale 

też po nim wino bardzo zdrowiu szkodliwe 9 

bo do prawienia Oftryg wiele przeszkadza. 

igó. Perła (Mya murgaribfera >, są Pławy , 

w których pośrodku Ікогмр naydu ą różney 

wielkości owe Perły , teraz u Żydówek nay- 

szacowoieysze. PowiafJaią , ze w wschodniey 

ïndyi y a iak u na* zowią Uryańfkie , ma. ą bydz 

nayprzednieysze. Są ślady w naszych pismach, 

że się u nas nsydowały na Wołyniu w rzece 

Styr, czyli Horyn. 1 ia sobie przypominam , ze 

leszcze pod ow czas, gdym mało w tym miał 

ciekawości , miałem fkorupki podługowate z 

rzeki Bug, które pospolicie żabkami zowi^, a 

w nich coś podobö: go do Pereł widziałem. W 

reszcie dla łowienia Pereł w morzu , ludzie idą 

nurkiem poi wodę Perłom przypisuią wielką 

fkuterzrość w lekarftwarh: a z Perłowey macicy 

, albo ślni^cyrh się Ikorupek , różne prze» 

dnie wyrabiaj rzt-ezy. 

187 Koral należy do Zoophytów: a lubo różne 

jego są rodzaie, tu tylko o nayznaiom’ 

szym krwawym (Isis nob i lis Nro 144), napisać 

ieft mieysce. Rośnie on w morzu przy fka- 

łach , osobliwie pod Sardynią , Sycylią, Majo- 

ryką 1 Katalonią. Rośnie znś gałeziiło w ró,- 

iney czerwoności , nayprzedn'«ysze przecięz 

są, im bardzie y czerwone: Dla ułowienia puszczaj 

się w merze ciężary konopiami, lub 

lnem otulone, i t*k v- płatane Kora * na okręt 

się wyciągaią. ZnkhU i; гпь robią lękarftwa: 

a wyrobione niby paciorki , Żydówki osobliwie 

, wiele powâtę. 

ï 88- Gęb ha , należy trż do Zoophytów, i 

różąe ma gatunki }q które y zaś rhee pisać« left

WIADOMOŚCI GOSPODARSKIE. 493 

( Spongis officinalis, Nro 150. ). Bywa rożnego 

kształtu * kolor pospolity żółtawy: dziurek 

wszędzie pełno, któremi wodę w siebie ciągnie, 

i ściśniana wypuszcza. Tym ieft lepsza, 

im drobnieysze ma dziurki Rośnie na różnych 

rzeczach w morzu , z osobliwie na iltałsch. Zażywa 

i a iey w łekarniach na niektóre zewnętrzne 

przypadki4, a w gospodarftwie do umywania 

sig, chgdożena snkien, lub innych rzeczy. 

§. 2. 

0 Robakach szkodliwych. 

189. Nie przymieszam tu nic cudzoziem- 

ikich, bo паяя podobno szkodzić nie mogą: z 

pomiędzy zaś kraiowych , iedne szkodzą ludziom, 

drugie zwierzętom, trzecie roślinom. 

190. GUß у w ludziach, tą rożnego gatunku, 

i doiła ą się w wnętrzności różnym sposobe:n, 

osobliwi z napoiem, lub pokarmem. Ascaris 

JLurabrtcoideś, ma podobn^ńft o do!glift? z*em- 

ney , ale dłuższa , i w kolorze laśn ey»za ieft. 

Ascaris Vsrmicalurïs , ieft z obu końców zno- 

ftrzoaa , utrzymuje się пл bfotarh przy korzeniach 

drzew, » z aap iem doftaie się w wnętrzności 

ludzkie: są po*p-slic e bardzo małe./Są 

ieszcze i inne różn^*, gładkie , kosmate , rogate 

, które nietylko ftarym ludziom , ale osobliwie 

dzieciom dokuczaią, i na których umorzenie 

, wyprowadzenie, lek&rnie różne ma- 

ią lekarftws. 

191. Między wszyftkiemi dla fbrszych ludzi 

•nayokropnieyszy Wfięgo* cc, pospolicie T'&• 

nia, a u Francuzów Vers so.itairè zwany Zcia- 

ie się, że ten robak przodkom naszym nie

CZĘSC III. ROZDZIAŁ V. 

był znany , i dopiero w tym wieku z zagrania 

cy przy wieziony іеЯс. Skiada sig 011 z * ielu 

Ikupioaych części: ieft piaiki nakształt nicianey 

wftegi: utrzymuje się w woętrzaościach ludzi , 

i nie łatwo zgub ć s;£ due. Nietylko bowiem 

przednim końcem , albo głową mocno się wpa^ 

ia , ale leszcze nadto іьелякіеші rurkami przy 

częściach beu^cemi czepiaiąc sie. Dług ieft , i 

chociaż sif laka cześć iego urwie , przecięz 

znowu nadraila , itzeii głowa cała zoftame. 

O sposobach, króre się udały w wyprowadzeniu 

iego,, moż-ua czytać. Berliner Sammlungen. 

192. Motylica ( Fa .f.ioU hepatica Nro 65)5, 

ieft Robak rzadko któremu gospodarzowi o- 

wczarnią maiącemu nieznaiomy. Jcft on długi 

i płalki y ma otwór na końcu i na brzucha. 

Nayduie sig w strumykach i w innych sło ch 

wodach, osobliwie na roslioach wodnych szczawiu 

i babki, fkad sie dostaie do wnętrzności 

różnych zwierząt, a naybardziey owiec. O zapobieganiu 

i gubieniu aie chcę powtarzać, ale 

odsyłam do Tomu I. Części II. Nro 401. 

193. Ślimaki nagie poziemne ( Limsx Nrö 

83 ) , od niektórych Pomrowie zwane, iubo -xr 

innych mieyscach tym imieniem nazywai^ liszki 

chrząszcowe. Robaki te ze w*zvftkim s$ 

podobne ślimakom ikorupowym , z llcorup wy- 

ciągniotiym , różne przecież gatunki w różnych 

kolorach j a naj^pospohtsze małe, siwe, czynią 

wielkie lszkody na łąkach, a osobliwie w siewach 

żytnych i pszennych , na gruncie gliniastym. 

O ich wygubieniu napisałem w Tamie 

111. O Roślinach > Części II. Nro *04* 

PRZY-

P R Z Y D A T E K 

495 

O Pismach około Robaków. 

:Ś}y,* V ■ " "■ 

194. O Robakach w powszechności iest Dzieło 

Mûlleri de vermibus terreflribus et ,fluviatili- 

bus. 4. Haffniæ et Lips,æ 1673. Tegoż Traktat 

von den Würmern des süssen und saltzigen Was« 

4. Kopenhag: 1771. 0 Polipach: Trembłey 

Abhandlungen zur Gefchichte einer Polipenart. 8. 

Quedlinburg: 1755. 0 Pławach, albo o Kon- 

chiliach kosztowne iest Dzieło z żywemi odmalowanemu 

kopersztychami : Martini Conchi- 

/*>« Cabinet, albo in folio, albo in 4to. Na- 

koniec o Zoophytach iest Dzieło Linneusza : 

iest Pallasa Elencbus Zoophy torum. Hagse 176Ó. 

i t. d. i t. d. 

К O N I E С T O M U IV.

Rzeczy- tu Części III. znayduiących sie , poê 

liczbą na brzegach wicrszów wyrażoną, 

^«»■іи^ігіі^іггімімімічііяѵічичгішід ііиѵутіиіи«— "7*1""1*1"1 1 « ' * 

AEłttiia 

Ale y ont a 

Ampbitrita - 

Апотпіл 

Apbrodita 

Area 

Argonauta - 

Afc ar U - i 

Afcidia 

Afleria 

Balanut 

Br^chioztis - 

Buccina 

Bulla 

Burfaria ~ 

Cordium 

Cellepora 

Cercaria 

Chama 

Chiton 

C hodzeaie robaków 

Clio - 

С onus 

Cyprœa 

Czernik robak 

7 Ri 

- V 1 4 9 , 

Ó9. 

I '20. 

68» 

122 » 

l i g . 

6 2 , 

7 1 . 

8 * . 

136. 

53- 

;■ 107. 

Н О , 

4 8 * 

129. 

1 4 6 , 

49* 

Ï 2 4 , 

*3& 

75- 

13• 

112. 

II I. 

8 о . 

Człon-

R E I E S T R 4 9 7 

Członki robaków - - 6 

— ucięte odrgftais - - 24 

Dentalia . - - Sp 

Danax - «И - 127 

Doris - - 73 

Echinus - - - 138 

Enchelis - « 4 2 

Fssciola . - - m 65 

Flttfira - - - *5* 

Gąbk* y obarz Spongia. 

Gąbki zażycie - - 

Glifty , ©bacz Lutnbricns. 

188 

— w Ludziach - - - 190 

— ziem ne , ich zażycie ? od - -, 179 

Głov/a u г о Ь а й ;ów - - 7 

Gonium - m - 47 

Gordius - в» - 6i 

Gorgonia • — •m - 142 

Grzvby nie fa 

J J u zcophyta - Jiäliotbes 

Helix 

- 

- 

- 

•» 

- 

- 

- 

165 

95 

98 

Helminthics 

Jîirnde 

- - 

- 

- 

- 

54 

63 

Holothuria - - - 

m 77 

Hydra - - - 55 

Infusoria - - - 37 

Kolpoda - - - 46 

Konchiiia - m —• - ■* 85 

Korale obacz Isis j Madrepora f Millepora ; 

Tub ip or a у Antipatbss, i t. d. 

— ich z»żvc*e - - 187 

K fztałt różny 

Z,epas 

Ъегпеа * 

Li max 

iLnmbricus - 

u robakó w 

т»

498 

REIESTR 

Madrepora - - - - - 147 

Me du fa - - - - - gr 

Mieyfce robaków - - - 17 

Millefora - - 145 

Motylice - - - - - ig z 

Murex - - - - - 103 

My a ± - - - - 132 

Mytilus - - - - 119 

Nais - - - - - 0o 

Nautilus - *■ - - - , 1 1 4 

Nereis - - - - - 67 

Nerita - - - - - ęy 

№ogi u robaków - 7 

Oddyrhani* rob*ków - 12 

O ft rygi , Oßrea - - - - 121 

— ich zażycie , od - - ig^ 

Taram&cium - 

patella 

Fennatula - 

45 

93 

70 

Pery - - - - - îg6 

Pbotades - - - - - 1 3 4 

Finna - - - ^ - n g 

Piiawka , obacz Htrudo. 

— icy zażycie, od - - - * ig® 

Pism* o robakach - - - 

Podział różny robaków , od - ® 26 

Porządek całego przyrodzeni? y od - 167 

Pofuwanie się robaków - 14 

Pożywienie robaków - - - ' ig 

Robaki co ? _ _ . 4 

drobniuchoe iak się ftaią? od - 20 

Rozmnażanie się robaków - ię 

Różność między robakami i owadem g 

Sabella - - . 0 0 

i epia ’ - 79 

Serpula - _ e e

R E J E S T R 499 

Sertularia - - _ _ 

Ślimaki , obacz Helix 

141- 

— nagie, obacz Lirnax. 

— fkorupkowe , zaźy wao« > od 

— nagie fzkodli we - - 

Solen - i. - - 

Spondylus - - - - 

$j>'. ngia - - - - 

176'. 

103. / J 

131. 

124. 

, 5°- 

Strombus - - - . 105. 

Te 11 in a . * _ 

130. 

Terebella - - - - 

7 6 . 

Teredo . - - _ 

0 1 . 

Tethys - - - - 

72. 

Triehoda - - _ 50. 

Troc bus - - _ _ 

7 

102. 

Tnbularia - - - . 58* 

Tubularia marina - _ i£2. 

Tub ip ora - - - - 

1 4 8 * 

Turbo - - b • - 100. 

Vibrio - - - - 4 2 . 

Voluta - - - - i o p . 

Volvo X - - 0 9 . 

Vortic e lia - - - - 

5 T * 

Venus - - - - 

Wielość i roiność robaków 

Wnętrzności rob ko - 

Wftęgowiee fzkoclliwy -• 

Zmysły robaków - 

- 

- 

- 

" *25- 

9. 

5- 

1 9 1 . 

u . 

Zoopbyta

Karta 

Omyłki znacznieysze. 

Wïerfz, Omyłka. Poprawa. 

32. -- 

20. — 34itkowemi czytay Nitkowate 

mi. 

T53- 

1Ó7. 

u góry - - - - 

- - - Tfoz^ział L — 

143. ^ 

Podział I. 

191. - - - Podział I. — Podział IT. 

419. -- 

29. — Yirticelia — Yorfcicella.

(Ta be U a . i

И дддщ дддд 

е т ш ь л а щ '•^Щ'ПЧГГГТГЧ

Ш Ш Ш Ш т 

Ш т ^ /ń ѣ

cJabdla. / х . . 

[&у38г/. 

7zuxr& 

Vaz&X/l 

\SiA C C j 

Itfosxv 

I AV. 

\z3 tm Ą

PDF - Starodruki

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?