Tusi Lesona a le Faiaoga o le Feagaiga Tuai - The Church of Jesus ...
Tusi Lesona a le Faiaoga o le Feagaiga Tuai - The Church of Jesus ...
Tusi Lesona a le Faiaoga o le Feagaiga Tuai - The Church of Jesus ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong><br />
TUSI LESONA A LE FAIAOGA
<strong>Tusi</strong> <strong>Lesona</strong> a <strong>le</strong> <strong>Faiaoga</strong> o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong><br />
Saunia e <strong>le</strong><br />
Ofisa o Aoga a <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia<br />
Faasalalauina e <strong>le</strong><br />
O Le Eka<strong>le</strong>sia a Iesu Keriso o <strong>le</strong> Au Paia o Aso e Gata Ai<br />
Aai o Sate Leki, Iuta
© Pu<strong>le</strong>ta<strong>of</strong>ia 1998 e <strong>le</strong> Intel<strong>le</strong>ctual Reserve, Inc.<br />
Ua ta<strong>of</strong>ia aia uma<br />
Lolomiina i <strong>le</strong> Iunaite Setete o Amerika<br />
Faamaonia <strong>le</strong> faa-peretania: 9/95<br />
Faamaonia <strong>le</strong> faaliliuga: 9/95<br />
Faaliliuina o <strong>le</strong> Old Testament Teacher Resource Manual<br />
Samoan
FAASINO MATAUPU<br />
Folasaga i <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> <strong>Lesona</strong> a <strong>le</strong> <strong>Faiaoga</strong> o <strong>le</strong> Fegaiga <strong>Tuai</strong> . . . . . . 2<br />
Taiala o <strong>le</strong> Fuafuaina o <strong>le</strong> Saoasaoa<br />
mo se Tausaga Aoga e 36 Vaiaso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5<br />
O Se Folasaga i <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7<br />
Fesoasoaniga e Suesue ai <strong>Tusi</strong>tusiga Paia . . . . . . . . . . . . . . . . . 10<br />
O <strong>le</strong> Fuafuaga Sili o <strong>le</strong> Fiafia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13<br />
O <strong>Tusi</strong> o Kenese, Mose, ma Aperaamo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20<br />
Aperaamo 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20<br />
Mose 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21<br />
Kenese 1–2; Mose 2–3; Aperaamo 4–5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23<br />
Kenese 3; Mose 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27<br />
Kenese 4; Mose 5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30<br />
Kenese 5; Mose 6–7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34<br />
Kenese 6–10; Mose 8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39<br />
Kenese 11–17; Aperaamo 1–2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42<br />
Kenese 18–23 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47<br />
Kenese 24–33 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51<br />
Kenese 34–41 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56<br />
Kenese 42–50 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o <strong>le</strong> Esoto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68<br />
Esoto 1–4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68<br />
Esoto 5–10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72<br />
Esoto 11–13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75<br />
Esoto 14–15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78<br />
Esoto 16–17 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80<br />
Esoto 18–24 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81<br />
Esoto 25–40 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o Levitiko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91<br />
Levitiko 1–16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91<br />
Levitiko 17–27 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o Numera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98<br />
Numera 1–10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99<br />
Numera 11–21 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101<br />
Numera 22–36 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o Teuteronome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107<br />
Teuteronome 1–34 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Iosua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111<br />
Iosua 1–24 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o Faamasino . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116<br />
Faamasino 1–21 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Ruta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121<br />
Ruta 1–4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Muamua a Samuelu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123<br />
1 Samuelu 1–11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123<br />
1 Samuelu 12–15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126<br />
1 Samuelu 16–17 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128<br />
1 Samuelu 18–31 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> e Lua a Samuelu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132<br />
2 Samuelu 1–10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132<br />
2 Samuelu 11–24 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134<br />
iii<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Muamua a Tupu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137<br />
1 Tupu 1–10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137<br />
1 Tupu 11–16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139<br />
1 Tupu 17–22 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> e Lua a Tupu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142<br />
2 Tupu 1–13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142<br />
2 Tupu 14–25 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Muamua o <strong>le</strong> N<strong>of</strong>oaiga a Tupu . . . . . . . . . . . . . . . . 149<br />
1 N<strong>of</strong>oaiga a Tupu 1–29 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> e Lua a N<strong>of</strong>oaiga a Tupu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136<br />
2 N<strong>of</strong>oaiga a Tupu 1–36 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Esera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152<br />
Esera 1–10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Neemia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155<br />
Neemia 1–13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Eseta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156<br />
Eseta 1–10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Iopu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158<br />
Iopu 1–42 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o Salamo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161<br />
Salamo 1–150 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161<br />
O Faataoto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165<br />
Faataoto 1–31 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165<br />
Failauga Po o Le Na Te Folafola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168<br />
Failauga 1–12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168<br />
O <strong>le</strong> Pese a Solomona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Isaia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169<br />
Isaia 1–12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170<br />
Isaia 13–23 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174<br />
Isaia 24–35 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174<br />
Isaia 36–39 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177<br />
Isaia 40–47 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177<br />
Isaia 48–66 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Ieremia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183<br />
Ieremia 1–19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183<br />
Ieremia 20–29 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186<br />
Ieremia 30–33 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188<br />
Ieremia 34–52 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189<br />
O <strong>le</strong> Auega a Ieremia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191<br />
Auega 1–5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Esekielu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192<br />
Esekielu 1–3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193<br />
Esekielu 4–32 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194<br />
Esekielu 33–48 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Tanielu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201<br />
Tanielu 1–12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Hosea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205<br />
Hosea 1–14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Ioelu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207<br />
Ioelu 1–3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Amosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208<br />
Amosa 1–9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Opetaia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210<br />
Opetaia 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Iona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211<br />
Iona 1–4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212<br />
Mika 1–7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Nauma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213<br />
Nauma 1–3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Sapakuka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214<br />
Sapakuka 1–3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214<br />
iv<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Sefanaia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216<br />
Sefanaia 1–3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Hakai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216<br />
Hakai 1–2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Sakaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218<br />
Sakaria 1–14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Malaki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220<br />
Malaki 1–4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220<br />
O <strong>le</strong> Aiga: O se Folafolaga i <strong>le</strong> Lalolagi . . . . . . . . . . . . . . . . . 223<br />
O Tupu ma Per<strong>of</strong>eta o Isaraelu ma Iuta . . . . . . . . . . . . . . . . . 224<br />
O Ata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
FOLASAGA I LE TUSI LESONA A LE FAIAOGA O LE FEAGAIGA TUAI<br />
“O <strong>le</strong> faamoemoega o aoaoga faa<strong>le</strong>lotu i <strong>le</strong> Ofisa o Aoaoga a<br />
<strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia o <strong>le</strong> fesoasoani <strong>le</strong>a i tagata taitoatasi, <strong>le</strong> aiga, ma<br />
taitai o <strong>le</strong> perisitua i <strong>le</strong> faatinoina o <strong>le</strong> misiona a <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia”<br />
(Aoaoina Atu o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i: O Le <strong>Tusi</strong>taulima Mo <strong>Faiaoga</strong> ma Taitai o<br />
<strong>le</strong> OAE [1994], 3). O <strong>le</strong> vaega muamua lava e faamamafa ina ia<br />
ausia <strong>le</strong>nei faamoemoega, o <strong>le</strong> aoao <strong>le</strong>a o tamaiti o <strong>le</strong> vasega i <strong>le</strong><br />
tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i a Iesu Keriso, e pei ona maua i tusitusiga faavae ma<br />
afioga tu<strong>le</strong>i a per<strong>of</strong>eta. Ua saunia <strong>le</strong>nei tusi <strong>le</strong>sona e fesoasoani<br />
ai ia te oe ina ia ausia <strong>le</strong>na tulaga—po o <strong>le</strong> a lava lou tomai<br />
faafaiaoga ma po o <strong>le</strong> a foi <strong>le</strong> gagana po o <strong>le</strong> atunuu o loo e<br />
aoao atu ai.<br />
O <strong>le</strong> vaega lona lua e faamamafa o <strong>le</strong> aoao atu <strong>le</strong>a i mataupu<br />
ma faataitaiga. O i latou e aoao atu i mataupu ma faataitaiga,<br />
e sili atu ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i lo latou aoaoina atu o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i. O <strong>le</strong> aoao<br />
atu i mataupu, e tatau ona e sailia muamua, “e ala i <strong>le</strong><br />
suesue ma <strong>le</strong> faatuatua” (MFF 88:118), ina ia malamalama ai<br />
i mataupu faavae o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i a Iesu Keriso. Ina ia aoao atu e<br />
ala i faataitaiga e tatau ona e ola i <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i i lou lava olaga.<br />
Na aoao mai Elder Boyd K. Packer, o se sui o <strong>le</strong> Korama a<br />
Aposetolo e Toasefululua: “E oo mai <strong>le</strong> mana pe a uma ona<br />
ia faia mea uma na te mafaia ina ia saunia ai, ae <strong>le</strong> na o <strong>le</strong><br />
<strong>le</strong>sona lava ia, ae ia ogatasi lona olaga ma <strong>le</strong> Agaga. Afai o <strong>le</strong><br />
a ia aoao e faalagolago i <strong>le</strong> Agaga mo musumusuga, e mafai<br />
ona ia tulai atu i luma o lana vasega . . . ua matua’i mautu i<br />
<strong>le</strong> iloaina <strong>le</strong>a e mafai ona ia aoao atu i musumusuga” (Teach<br />
Ye Diligently [1975], 306). O <strong>le</strong> mana <strong>le</strong>a e saunoa i ai Elder<br />
Packer e masani ona faaalia atu a o tuuina atu e se faiaoga<br />
lana lava molimau i <strong>le</strong> mataupu po o <strong>le</strong> aoaoga faavae sa<br />
aoaoina atu.<br />
O <strong>le</strong> Auala e Faaaoga ai Lenei <strong>Tusi</strong> <strong>Lesona</strong><br />
O tusitusiga paia e ao lava ona avea ma au puna’oa silisili<br />
a’o e sauniaina au <strong>le</strong>sona. Ina ia fesoasoani ia te oe i lou<br />
suesueina o tusitusiga paia ma <strong>le</strong> sauniaina o au <strong>le</strong>sona,<br />
e tatau ona ia te oe ia tusi <strong>le</strong>sona nei:<br />
• O tusi <strong>le</strong>sona a <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> inisititiuti mo<br />
<strong>le</strong> Religion 301 ma <strong>le</strong> 302—Old Testament: Genesis–2 Samuel<br />
(32489) ma <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi (32498)<br />
• O <strong>le</strong> tusi <strong>le</strong>sona a <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> seminare e<br />
suesue ai i <strong>le</strong> fa<strong>le</strong>—<strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> Taiala Suesue a <strong>le</strong> Tagata o<br />
<strong>le</strong> Vasega (34189)<br />
• Vitio Taiala o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> (32318)<br />
• O <strong>le</strong> tusi <strong>le</strong>sona <strong>le</strong>nei—<strong>Tusi</strong> <strong>Lesona</strong> a <strong>le</strong> <strong>Faiaoga</strong> o <strong>le</strong><br />
<strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong><br />
O nei tusi <strong>le</strong>sona e <strong>le</strong> suia ai lau suesueina o tusitusiga paia,<br />
pe suitulaga foi i taitaiga musuia a <strong>le</strong> Agaga Paia a o sauni<br />
e aoaoina au tamaiti o <strong>le</strong> vasega. Ua na o ni risosi ma ni<br />
fesoasoaniga faaopoopo mo <strong>le</strong> sauniaina o au <strong>le</strong>sona.<br />
Aemaise lava, o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> <strong>Lesona</strong> a <strong>le</strong> <strong>Faiaoga</strong> o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> o<br />
loo tuuina atu ai folasaga e faatatau i poloka o mau, otooto<br />
atu ai ia mataupu faavae taua o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e vaavaai i ai, ma<br />
fautua atu ai auala e mafai ona aoaoina atu ai <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o na<br />
1<br />
mataupu faavae ina ia fesoasoani ai i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia<br />
malamalama i ai ma faaaogaina i o latou olaga.<br />
“Ua mautu <strong>le</strong> faamoemoe o taitai o <strong>le</strong> OAE i lana faatulagaga<br />
o aso taitasi, o loo te<strong>le</strong> ai taimi avanoa mo aoaoga, e tatau ona<br />
aoaoina tusitusiga paia i se faasologa e talafeagai ai lona sao.<br />
O se tasi o auala sili e aoao atu ai <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i a Iesu Keriso o<br />
<strong>le</strong> aoao <strong>le</strong>a o tusitusiga paia i se faasologa sa’o. O <strong>le</strong> faasologa<br />
talafeagai o <strong>le</strong> aoaoina o tusitusiga paia o <strong>le</strong> aoao atu <strong>le</strong>a i <strong>le</strong><br />
faasologa o loo faaalia mai i tusitusiga paia” (Aoaoina o <strong>le</strong><br />
Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i, 22; tagai i <strong>le</strong> itulau <strong>le</strong>na mo nisi faamatalaga i <strong>le</strong><br />
faasologa o <strong>le</strong> aoaoina atu o tusitusiga paia). O <strong>le</strong>nei tusi<br />
<strong>le</strong>sona e mulimuli i <strong>le</strong> faasologa o tusitusiga paia ae <strong>le</strong> o<br />
tuuina atu ai ni fesoasoaniga mo aoaoga mo fuaiupu uma o<br />
loo i <strong>le</strong> poloka o mau. O fesoasoaniga faaopoopo o loo maua<br />
i <strong>le</strong> tusi <strong>le</strong>sona a tamaiti o <strong>le</strong> vasega o aoaoga faa<strong>le</strong>lotu ma <strong>le</strong><br />
taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> seminare.<br />
O <strong>le</strong> Aoaoina Atu o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i: O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong>taulima mo <strong>Faiaoga</strong> ma<br />
Taitai o <strong>le</strong> Ofisa o Aoga a <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia (nu. 34829.890) o loo tuuina<br />
mai ai ni fesoasoaniga auiliili i <strong>le</strong> aoaoina o se vasega a <strong>le</strong><br />
OAE. E tatau ona e matuai masani lava i ona vaega. O<br />
fautuaga faalauaite<strong>le</strong> nei e mafai ona fesoasoani te<strong>le</strong> i <strong>le</strong><br />
saunia o lau <strong>le</strong>sona.<br />
Saunia Lou Tagata Ina ia Suesueina<br />
ma Aoaoina Atu <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
• Ola i <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i.<br />
• Tatalo mo <strong>le</strong> Agaga ina ia taitaiina oe a o e suesue, a o e<br />
sauniuni, ma a o e aoao atu.<br />
• Faatinoina <strong>le</strong> faatuatua i <strong>le</strong> Alii, i <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> Agaga, ma<br />
<strong>le</strong> mana o tusitusiga paia ina ia faafetaiaia ai manaoga o<br />
tagata o lau vasega.<br />
Fuafua Po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> Mea o <strong>le</strong> a e Aoao Atu<br />
• Fuafua po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> vaega o tusitusiga paia e te manao e<br />
a<strong>of</strong>ia i lau <strong>le</strong>sona. O <strong>le</strong>nei tusi <strong>le</strong>sona ua vaevaeina i ni<br />
poloka o mau <strong>le</strong>a o loo faailoa mai ai <strong>le</strong> tala po o <strong>le</strong> suiga<br />
o <strong>le</strong> mataupu. O <strong>le</strong> saoasaoa taiala o loo i <strong>le</strong> itulau 5–6 e<br />
mafai ona fesoasoani ia te oe e fuafua po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o<br />
mea e faaaogaina e a<strong>of</strong>ia ai i aso po o vaiaso taitasi.<br />
• Suesue mae’ae’a <strong>le</strong> poloka o mau. Faitau soo i ai, ma<br />
faailoga ia aoaoga faavae, mataupu faavae, mea na tutupu,<br />
ma upu po o fuaitau faigata. O <strong>le</strong> tusi <strong>le</strong>sona <strong>le</strong>nei, o <strong>le</strong> tusi<br />
<strong>le</strong>sona a <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> inisititiuti, ma <strong>le</strong> taiala<br />
suesue a <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> a fesoasoani <strong>le</strong>a ia te<br />
oe ina ia malamalama ai i <strong>le</strong> poloka o mau ma fuafua ai po<br />
o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e taua i au tamaiti o <strong>le</strong> vasega. O <strong>le</strong> a <strong>le</strong><strong>le</strong>i lau<br />
aoao atu pe afai na e mauaina se vaega musuia i <strong>le</strong> poloka<br />
o mau. Atonu o <strong>le</strong> a e taitaia foi au tamaiti o <strong>le</strong> vasega ina<br />
ia faia foi <strong>le</strong>a lava sailiiliga.<br />
• Na saunoa Elder Henry B. Eyring, o se tasi o <strong>le</strong> Korama<br />
a Aposetolo e Toasefululua, “Ou te faamoemoe o <strong>le</strong> a e
Folasaga i <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> <strong>Lesona</strong> a <strong>le</strong> <strong>Faiaoga</strong> o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong><br />
aoaoina atu <strong>le</strong> talafaasolopito ma tala o loo i totonu o <strong>le</strong><br />
<strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>. Ou te faamoemoe o <strong>le</strong> a manino lo’u aoaoina<br />
atu o aoaoga faavae o feagaiga ma taulaga ia o loo ta’ua i<br />
ona itulau” (Covenants and Sacrifice [lauga i faiaoga faa<strong>le</strong>lotu,<br />
15 Aokuso [1995], 7). Filifili aoaoga faavae, mataupu faavae,<br />
ma mea na e sili atu ona taua mo au tamaiti o <strong>le</strong> vasega ina<br />
ia iloa. Ia tuu atu i uunaiga a <strong>le</strong> Agaga ma manaoga o lau<br />
vasega e taitaiina ai oe a o e fuafuaina po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e<br />
aoao atu.<br />
Fuafua Pe Faapefea Ona e Aoao Atu<br />
• Filifili se auala faafaiaoga se tasi pe sili atu mo mea taitasi<br />
na tutupu, mataupu faavae, po o se aoaoga faavae e te<br />
manao e aoao atu. Faaaoga au auala po o auala na o loo<br />
fautuaina atu i mea e faaaogaina mo aoaoga.<br />
• Filifili auala na e uunaia ai <strong>le</strong> saunia, auai, ma <strong>le</strong> faaaogaina<br />
e tamaiti o <strong>le</strong> vasega.<br />
1. O <strong>le</strong> Saunia o lona uiga o <strong>le</strong> saunia o tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
i <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>agaga ma <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>mafaufau, mataala, taula’i, ma<br />
naunautai e faataunuuina <strong>le</strong> aoaoga. “O <strong>le</strong> saunia o se<br />
uiga o <strong>le</strong> loto atoa ai ma <strong>le</strong> mafaufau” (Aoaoina o <strong>le</strong><br />
Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i, 13). E <strong>le</strong> o se fuafuaga e faaaoga e amata ai se<br />
<strong>le</strong>sona; ae o se iloiloga faifaipea o <strong>le</strong> naunautai o tamaiti<br />
o lau vasega.<br />
2. O <strong>le</strong> Auai o lona uiga o loo aafia tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
i <strong>le</strong> aoaoga. O lo latou auai e mafai ona faa<strong>le</strong>tino,<br />
faa<strong>le</strong>lagona, faa<strong>le</strong>mafaufau, ma faa<strong>le</strong>agaga. O <strong>le</strong> te<strong>le</strong><br />
lava o <strong>le</strong> auai o tamaiti o <strong>le</strong> vasega i <strong>le</strong> aoaoga, o <strong>le</strong> te<strong>le</strong><br />
foi <strong>le</strong>na o lo latou malamalama, manatuaina, ma <strong>le</strong><br />
faaaogaina.<br />
3. O <strong>le</strong> Faaaogaina o lona uiga ua taliaina e <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong><br />
vasega ia manatu na aoaoina, malamalama i <strong>le</strong> auala e<br />
faaaogaina ai i o latou olaga, ma saili e ola e tusa ai ma<br />
na mataupu faavae.<br />
O <strong>le</strong> Ala o Loo Faatulagaina<br />
ai Lenei <strong>Tusi</strong> <strong>Lesona</strong><br />
O risosi o loo tuuina atu i <strong>le</strong>nei tusi <strong>le</strong>sona o loo maua i vaega<br />
nei e tolu.<br />
O Folasaga<br />
Ua saunia folasaga mo tusi taitasi faapea ma poloka o mau<br />
taitasi. O folasaga i tusi taitasi o loo tuuina atu ai ni talaaga<br />
fesoasoani ma isi faamatalaga faaopoopo e fesoasoani ia te oe<br />
ina ia e malamalama ai i <strong>le</strong> poloka o mau i lona faatulagaga<br />
faatalafaasolopito ma faa<strong>le</strong>tusitusigapaia. E sili atu ona aoga<br />
ma tauia lou faitauina i <strong>le</strong> malamalama <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> faatulagaga<br />
ma <strong>le</strong> faamoemoega. O loo tuuina atu <strong>le</strong> fesoasoani faaopoopo<br />
i <strong>le</strong> folasaga o poloka o mau taitasi ina ia malamalama i <strong>le</strong><br />
faatulagaga ma <strong>le</strong> faamoemoega o na mataupu. E masani ona<br />
tuuina atu ai ni faalaute<strong>le</strong>ga o manatu e faamalamalamaina<br />
atili ai lou faitauina ma fesoasoani ia te oe ina ia malamalama<br />
i <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> poloka o mau. O tusi <strong>le</strong>sona a tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
2<br />
o <strong>le</strong> inisititiuti ma <strong>le</strong> taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega o loo<br />
tuuina atu ai folasaga faaopoopo.<br />
E mafai ona e faaaogaina folasaga ina ia mafai ona e tuuina<br />
atu ai mea nei:<br />
• O fesili faatupu manatu e tuuina atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
ma siitia ai <strong>le</strong> saunia o tagata o loo aoaoina.<br />
• O fesoasoaniga e tuuina atu ao <strong>le</strong>’i faitauina poloka o mau<br />
e ala i <strong>le</strong> tuuina atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega o faamatalaga po<br />
o talaaga fesoasoani ma mea e tatau ona vaavaai i ai ao<br />
faitauina e i latou.<br />
• O upusii e faaali atu pe tusia i luga o <strong>le</strong> laupapa, po o ni<br />
faamatalaga e tusitusia e tamaiti o <strong>le</strong> vasega i totonu o a<br />
latou tusitusiga paia.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili I ai<br />
E mafai ona e mauaina mataupu faavae taua e te<strong>le</strong> i se poloka<br />
o mau. O <strong>le</strong> vaega <strong>le</strong>nei “O Nisi Mataupu Faavae Taua o <strong>le</strong><br />
Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili I ai,” o loo lisiina atu ai nisi o na mataupu<br />
faavae atonu e te manao e aoaoina atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega.<br />
O auala nei e faaaogaina ai mataupu faavae na i lau aoao atu:<br />
• Ia faaaogaina e avea o se faatulagaga faatonuina ina ia<br />
mautinoa ai o loo aoaoina atu aoaoga faavae sa’o.<br />
• Ia faaaogaina ina ia fesoasoani e iloa ai po o a mea e<br />
manaomia ona aoao atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega.<br />
• Ia tusi i luga o <strong>le</strong> laupapa ina ia tuu atu ai i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega ia ni mataupu faavae latou te sailia a o latou<br />
suesueina <strong>le</strong> poloka o mau.<br />
• Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega ina ia sueina nisi mau<br />
faaopoopo <strong>le</strong>a e lagolagoina ai pe faamalamalamaina<br />
atili ai <strong>le</strong> aoaoga faavae.<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
O <strong>le</strong> vaega <strong>le</strong>nei o loo a<strong>of</strong>ia ai aitia o <strong>le</strong> aoao atu atonu e te<br />
manao e mafaufau i ai a o e fuafua pe faapefea ona aoaoina<br />
atu mea na tutupu, mataupu faavae, ma aoaoga faavae na<br />
e filifilia mai <strong>le</strong> poloka o mau. E <strong>le</strong> tau manaomia lou<br />
faaaogaina o nei fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu; ua sauniaina ia mea<br />
e avea o se risosi po o se fesoasoani mo oe a o e mafaufau i<br />
manaoga o tamaiti o <strong>le</strong> vasega faatasi ai ma <strong>le</strong> taitaiga a <strong>le</strong><br />
Agaga. O <strong>le</strong> a e mauaina foi ni fautuaga aoga te<strong>le</strong> i totonu o<br />
<strong>le</strong> taiala suesue a <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong>a e mafai ona<br />
fetuutuunai mo <strong>le</strong> faaaogaina i totonu o <strong>le</strong> potuaoga (tagai i <strong>le</strong><br />
“O Se Faatomuaga mo <strong>Faiaoga</strong> i <strong>le</strong> Taiala Suesue a <strong>le</strong> Tagata o <strong>le</strong><br />
Vasega o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>,” itulau 3).<br />
O ulutala mo fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu o loo a<strong>of</strong>ia ai vaega nei:<br />
• Faamatalaga e Tulimatai i ai. O <strong>le</strong> faailoaina atu o<br />
fautuaga taitasi o se vaega <strong>le</strong>a o loo tusi faamatamata<br />
tete<strong>le</strong> atu o loo ta’u atu ai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> poloka o mau ma <strong>le</strong><br />
mataupu faavae o loo taulai atu i ai <strong>le</strong>na fautuaga mo <strong>le</strong><br />
aoao atu. E masani ona faatatau i mataupu faavae o loo<br />
maua i <strong>le</strong> vaega o <strong>le</strong> “O Nisi Mataupu Faavae Taua o <strong>le</strong><br />
Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili I ai” o <strong>le</strong> poloka o mau.
• Mau Tauloto. O fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu <strong>le</strong>a e a<strong>of</strong>ia<br />
ai ia fuaitau mai mau tauloto o loo faailoaina atu i<br />
<strong>le</strong> faailoga o loo faailoa atu iinei. Na saunoa mai Peresitene<br />
Howard W. Hunter, a o avea ma Peresitene o <strong>le</strong> Korama a<br />
Aposetolo e Toasefululua, “Matou te faamoemoe o <strong>le</strong> a <strong>le</strong>ai<br />
se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> a tuua <strong>le</strong> potu aoga ma <strong>le</strong> fefe<br />
po o <strong>le</strong> faalumaina po o <strong>le</strong> matamuli e <strong>le</strong> mafai ona latou<br />
mauaina <strong>le</strong> fesoasoani o loo latou manaomia ona latou <strong>le</strong><br />
iloa <strong>le</strong><strong>le</strong>i ia tusitusiga paia ina ia sue ai ia fuaiupu sa’o”<br />
(Eternal Investments [lauga i faiaoga faa<strong>le</strong>lotu, 10 Fepuari<br />
1989], 2).<br />
O “Mau Tauloto” o se auala <strong>le</strong>a mo <strong>le</strong> aoaoina o tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega ia iloa ai ona sailia ia fuaiupu o mau, maua ai se<br />
malamalamaaga i <strong>le</strong> uiga, ma faaaogaina ai i o latou olaga.<br />
E selau mau faa<strong>le</strong>tusitusiga paia—e ta’i luasefululima mo<br />
vasega taitasi faa<strong>le</strong>tusitusiga paia—ua filifilia ina ia tuuina<br />
atu i ai se faamamafa faapitoa i <strong>le</strong> seminare. O nei mau ua<br />
faaigoaina o “Mau Tauloto” i fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu i<br />
mea o loo mauaina ai. E tatau ona e fesoasoani i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega ina ia taulotoina mau o mau tauloto e ala <strong>le</strong>a<br />
i <strong>le</strong> iloiloina i totonu o <strong>le</strong> vasega ma ia uunaia tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega ina ia aoaoina e i latou lava. Mo fautuaga i <strong>le</strong><br />
auala e uunaia ai <strong>le</strong> taulotoina o mau i <strong>le</strong> vasega, tagai i<br />
<strong>le</strong> Aoaoina o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i: O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong>taulima mo <strong>Faiaoga</strong> ma Taitai<br />
o <strong>le</strong> OAE, itulau 37–38.<br />
• Faailoga Faa<strong>le</strong>vaiaso. O nisi o fautuaga mo <strong>le</strong> aoao<br />
atu o loo faailoaina atu foi i <strong>le</strong> faailoga o loo faaalia<br />
atu iinei. O <strong>le</strong>nei faailoga e iloa ai ia fautuaga mo <strong>le</strong> aoao<br />
atu ua fautuaina mo se faiaoga i totonu o se polokalama o<br />
suesuega i <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> po o se tasi o loo manao e fesoasoani e<br />
aoaoina atu ia vaega tete<strong>le</strong> o mau.<br />
S M T W TH F S<br />
• Taimi Faatulagaina. I <strong>le</strong> faaiuga o <strong>le</strong> ulutala o loo i ai se<br />
a<strong>of</strong>aiga taulalata ane o <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> a faaaluina e aoao atu<br />
ai <strong>le</strong>na fautuaga. O loo a<strong>of</strong>ia atu ai mo na o <strong>le</strong> fesoasoani<br />
atu ai ia te oe i <strong>le</strong> fuafuaina o au <strong>le</strong>sona i aso taitasi ae <strong>le</strong><br />
o se faailoaina atu ai o <strong>le</strong> a<strong>of</strong>aiga o <strong>le</strong> taimi e tatau ona<br />
faaaluina e aoao atu ai ia <strong>le</strong>na fautuaga.<br />
O Isi Fesoasoaniga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
• Ata Vitio o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> (5X058). O <strong>le</strong>nei ata<br />
vitio o loo i ai se faatinoga e fesoasoani ai ia te oe e<br />
aoaoina atu <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>. O fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu o <strong>le</strong><br />
faatinoga o <strong>le</strong> Ata Vitio o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> o loo maua i <strong>le</strong> Vitio<br />
Taiala o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> (32318). O Mau Tauloto o loo i ai se<br />
faatinoga o se ata vitio o loo faailoaina atu i <strong>le</strong> faailoga o loo<br />
faaalia atu iinei ma se faamatalaga i <strong>le</strong> amataga o <strong>le</strong> vaega o<br />
fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu.<br />
• O Tamaiti o <strong>le</strong> vasega e i ai ni manaoga faapitoa. O<br />
“manaoga faapitoa” o se upu faalauaite<strong>le</strong> <strong>le</strong>a e faaaogaina<br />
e faailoaina ai tamaiti o <strong>le</strong> vasega e i ai ni manaoga e<br />
tulaga ese. E ono a<strong>of</strong>ia ai i latou o e o loo i ai ni tulaga<br />
faa<strong>le</strong>tonu i <strong>le</strong> faitau ma <strong>le</strong> aoao, o tulaga faa<strong>le</strong>tonu i<br />
amioga, ma tulaga <strong>le</strong> atoatoa i <strong>le</strong> mafaufau. E ono a<strong>of</strong>ia ai<br />
foi i latou o e o loo i <strong>le</strong> fa<strong>le</strong>puipui po o nisi o loo i n<strong>of</strong>oaga<br />
faapena, o e e faaaogaina n<strong>of</strong>oa faataava<strong>le</strong>va<strong>le</strong>, o e o loo<br />
aooga i aoga maualalo ma tulagalua o loo aoaoina se<br />
3<br />
Folasaga i <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> <strong>Lesona</strong> a <strong>le</strong> <strong>Faiaoga</strong> o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong><br />
faatulagaga o mataupu aoaoina e <strong>le</strong> masani ai, o e ua <strong>le</strong><br />
mafai ona tuua o latou fa<strong>le</strong>, o e tutuli ma tauaso, ma isi.<br />
Na saunoa mai <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita, “O mafaufau ma<br />
agaga uma na auina mai e <strong>le</strong> Atua i <strong>le</strong> lalolagi e mafai ona<br />
alualu i luma” (Teachings <strong>of</strong> the Prophet Joseph Smith, filifilia<br />
e Iosefa Filitia Samita [1976], 354). E tatau ona faia au<br />
taumafaiga talafeagai uma ina ia aoao atu e tusa ai ma tulaga<br />
manaomia o tamaiti o <strong>le</strong> vasega, e ui lava ina atonu e <strong>le</strong> mafai<br />
ona faafetaiaia tulaga manaomia uma o tagata uma o <strong>le</strong><br />
vasega i taimi uma. Ae peitai, e mafai ona e manatu atu i<br />
manaoga faapitoa o tamaiti o <strong>le</strong> vasega ma fetuutuunai ai<br />
mataupu o loo aoaoina ua faatulagaina e <strong>le</strong> aunoa ina ia<br />
mafai ona auai ma maua e tagata uma o <strong>le</strong> vasega se mea<br />
mai se vaega o <strong>le</strong>sona taitasi. E mafai foi ona tuuina atu i<br />
isi tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> avanoa e fesoasoani ai i tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega e i ai ni manaoga faapitoa. O auaunaga <strong>le</strong> manatu<br />
faapito faapena o se faamanuiaga <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> o loo tuuina atu<br />
ma <strong>le</strong> o loo taliaina <strong>le</strong> auaunaga.<br />
I <strong>le</strong> faaopoopo atu i mataupu aoaoina ua faatulagaina e <strong>le</strong><br />
aunoa, o loo maua foi isi mea e faaaogaina ina ia fesoasoani<br />
ai e aoaoina i latou e i ai manaoga faapitoa. E a<strong>of</strong>ia ai i mea<br />
nei tusi <strong>le</strong>sona i togitogiga mo tagata tauaso, o kaseti<br />
faalogologo, o kaseti vitio o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona i <strong>le</strong> Gagana<br />
Faatino Faa-Amerika, ma Pusa o Ata o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i. E <strong>le</strong><strong>le</strong>i foi<br />
mekasini a <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia mo faamatalaga, o ata, ma manatu e<br />
ono talafeagai ma manaoga faapitoa o tamaiti o <strong>le</strong> vasega.<br />
O se Folasaga mo <strong>Faiaoga</strong> i <strong>le</strong> Taiala<br />
Suesue a <strong>le</strong> Tagata o <strong>le</strong> Vasega o <strong>le</strong><br />
<strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong><br />
O <strong>le</strong> Taiala Suesue a <strong>le</strong> Tagata o <strong>le</strong> Vasega o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> e<br />
fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia faitauina <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong><br />
ona mafaufau loloto <strong>le</strong>a i ona aoaoga ma faaaoga. E<br />
manaomia mo <strong>le</strong> polokalama e suesue i <strong>le</strong> fa<strong>le</strong>, ae o <strong>le</strong> toate<strong>le</strong><br />
lava o faiaoga o aso taitasi o <strong>le</strong> a iloaina <strong>le</strong> aoga te<strong>le</strong> i a latou<br />
sauniuniga ma <strong>le</strong> aoao atu.<br />
O <strong>le</strong> Faaaogaina i <strong>le</strong> Polokalama<br />
a <strong>le</strong> Seminare e Suesue i <strong>le</strong> Fa<strong>le</strong><br />
O <strong>le</strong> seminare o se polokalama e lima aso o <strong>le</strong> vaiaso (po o se<br />
vaega e tai faapena) i <strong>le</strong> tausaga atoa faa<strong>le</strong>aoaoaoga. Talu ai<br />
ona o vasega seminare e suesueina i <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> e na o <strong>le</strong> faatasi i<br />
<strong>le</strong> vaiaso ona feiloai, o <strong>le</strong>a e tatau ai i tamaiti o <strong>le</strong> vasega o loo<br />
suesue lava i <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> ona faaaogaina <strong>le</strong> taiala suesue a tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega i isi aso e fa. E ui lava o loo fautuaina tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega e faitauina ia tusitusiga paia i aso taitasi, e tatau i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega o loo suesue i <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> ona malamalama o<br />
loo faamoemoe atu ia i latou e faaaluina <strong>le</strong> 30–40 minute i aso<br />
taitasi mo aso aoga e fa i vaiaso taitasi e galulue ai i gaoioiga<br />
ma galuega faatonuina o loo i totonu o <strong>le</strong> taiala suesue.<br />
E <strong>le</strong> pei o tusi <strong>le</strong>sona muamua, e <strong>le</strong> tusitusi tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
i totonu o a latou taiala suesue. Faaaoga se mea se tasi o mea<br />
ia e lua e filifili mai ai mo tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tusitusi ai ma<br />
tuuina atu ai a latou galuega faatonuina tusitusia.
Folasaga i <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> <strong>Lesona</strong> a <strong>le</strong> <strong>Faiaoga</strong> o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong><br />
• Fai atu i tamaiti uma o <strong>le</strong> vasega e faaaoga ni api se lua ma<br />
feauauai <strong>le</strong> faaogaina. I <strong>le</strong> gasologa o <strong>le</strong> vaiaso, e faia galuega<br />
a <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega i <strong>le</strong> api e tasi ma tuuina atu ia te<br />
oe i <strong>le</strong> vasega. Ao e faitauina ma tali atu i <strong>le</strong> galuega, o loo<br />
tusitusi <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega i <strong>le</strong> isi api. I <strong>le</strong> vasega e sosoo<br />
ai e te fesuiaia ai api ma toe faia <strong>le</strong> faagasologa.<br />
• Tuu atu i tamaiti uma o <strong>le</strong> vasega e faia galuega tusitusi i<br />
luga o itulau o se api e sasae g<strong>of</strong>ie pe taapeape ona itulau<br />
ma tuuina atu itulau ua mae’a i vaiaso taitasi. Pe a e toe<br />
faafoiina atu <strong>le</strong> galuega i <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega, e mafai<br />
ona toe tuuina atu e <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega ia itulau i <strong>le</strong> api.<br />
A maea ona e aoina mai galuega a tamaiti o <strong>le</strong> vasega i vaiaso<br />
taitasi, faitau i ai ma toe tusi atu ni faamatalaga i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega. O se auala <strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong>nei mo oe e te iloa ai tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega ma e iloaina <strong>le</strong><strong>le</strong>i ai pe faape∏ lo latou malamalama<br />
<strong>le</strong><strong>le</strong>i i a latou suesuega—i totonu ma fafo atu o <strong>le</strong> vasega. E<br />
mafai ona e fesoasoani e uunaia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e ala <strong>le</strong>a<br />
i <strong>le</strong> valaaulia o soo se tasi o loo naunau e fetufaai atu se mea<br />
na latou tusia i totonu o a latou api e avea o se vaega o <strong>le</strong>sona<br />
faa<strong>le</strong>vaiaso a <strong>le</strong> vasega.<br />
Togiina o Api a Tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
E <strong>le</strong>ai se pepa o tali mo <strong>le</strong> siakiina ai o gaoioiga i totonu o <strong>le</strong><br />
taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega. O nisi o tali o loo maua<br />
i totonu o tusitusiga paia ma e tatau ona e iloag<strong>of</strong>ieina a o<br />
e faamasani ai i gaoioiga taitasi. O isi tali o loo faavae i<br />
manatu o tamaiti o <strong>le</strong> vasega, o mea na oo i ai, o o latou<br />
ta<strong>of</strong>i, ma molimau. O tulaga faapea atonu e <strong>le</strong> tasi ai se tali e<br />
sa’o. Ia iloilo ma togi ia taumafaiga a tamaiti o <strong>le</strong> vasega i <strong>le</strong><br />
tulaga o <strong>le</strong> taumafai e fuafua i o latou malosiaga. A o e tusia<br />
au faamatalaga, ia e faasa’oina mea e <strong>le</strong> o malamalama i ai,<br />
po o ni tali o loo manino lava e sese ma ia faamalo i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega mo a latou taumafaiga.<br />
Ia n<strong>of</strong>outa mo tamaiti o <strong>le</strong> vasega e i ai manaoga faapitoa ma<br />
fetuunai <strong>le</strong> taiala suesue a <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e fuafua i ai.<br />
Mo se faataitaiga, afai e i ai se <strong>le</strong> atoatoa o se tamaitiiti o <strong>le</strong><br />
vasega e faigata ai ona tusitusi, e mafai ona e faatagaina <strong>le</strong><br />
tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e faaaoga se laau pu’e<strong>le</strong>o e pu’e ai ana<br />
galuega pe tuu atu foi i se uo po o se tagata o <strong>le</strong> aiga e na te<br />
tusia ia galuega mo <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega. Atonu e moomia<br />
ona e fetuunaia <strong>le</strong> a<strong>of</strong>aiga o gaoioiga suesue e tuuina atu i nisi<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega ona o se manaoga faapitoa. O isi tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega atonu e sili atu ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i ma e mafai ona uunaia e<br />
galulue ia sili atu nai lo tulaga faatapulaa o loo manaomia. Ia<br />
fesoasoani atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama o <strong>le</strong> mea<br />
“sa’o” o <strong>le</strong> faia <strong>le</strong>a e i latou o <strong>le</strong> mea e pito sili ona latou mafaia<br />
e tusa ai ma o latou malosiaga taitoatasi.<br />
O <strong>le</strong> Faaaogaina i <strong>le</strong> Polokalama<br />
o <strong>le</strong> Seminare o Aso Uma<br />
E <strong>le</strong> tau manaomiaina <strong>le</strong> Taiala Suesue a <strong>le</strong> Tagata o <strong>le</strong> Vasega o<br />
<strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> mo tamaiti o <strong>le</strong> vasega o loo i <strong>le</strong> polokalama o<br />
4<br />
<strong>le</strong> seminare o aso uma, ae e tatau ona i ai se kopi mo tamaiti<br />
uma o <strong>le</strong> vasega i <strong>le</strong> potuaoga. E mafai ona e faasinoina<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega i vaega o <strong>le</strong> “Malamalama i Mau” mo se<br />
fesoasoani ina ia malamalama i upu ma fasifuaitau faigata<br />
ma mo upusii ma faamatalaga.<br />
A o saunia ia <strong>le</strong>sona, ia vaai i faatomuaga o poloka o mau<br />
taitasi ma vaega o <strong>le</strong> “Suesueina o <strong>Tusi</strong>tusiga Paia” mo <strong>le</strong><br />
fesoasoani e fuafua ai po o a mea ae pe faapefea foi ona aoao<br />
atu. Mo se faataitaiga, o nisi o faatomuaga o loo tuuina atu ai<br />
ni fesili mo talanoaga <strong>le</strong>a e fesoasoani e faasaunia ai tagata o<br />
loo aoaoina mai. Atonu e te manao mai <strong>le</strong>a taimi i <strong>le</strong>a taimi<br />
ia tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faia se tasi o gaoioiga o <strong>le</strong><br />
“Suesueina o <strong>Tusi</strong>tusiga Paia” i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> vasega ona tuu<br />
atu <strong>le</strong>a ia i latou e fetufaai mai mea na latou tusia—pe fai<br />
vaega po o <strong>le</strong> vasega atoa foi. E tusa lava pe <strong>le</strong> mulimulitai ia<br />
gaoioiga i <strong>le</strong> faatulagaga o loo faatulagaina mai ai i <strong>le</strong> taiala<br />
suesue, ae e mafai ona latou saunia ni manatu <strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong>a e<br />
mafai ona fetuunaia mo <strong>le</strong> faaaogaina i totonu o se potuaoga.<br />
Fuafuaina o <strong>le</strong> Saoasaoa o Lau<br />
Aoaoina Atu o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong><br />
O <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> e pito sili ona telå o tusitusiga paia faavae<br />
o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia, e sili atu ma <strong>le</strong> faalua e telå atu ai i itulau o <strong>le</strong><br />
<strong>Tusi</strong> a Mamona. O <strong>le</strong> upumoni e <strong>le</strong> mafai ona e aoaoina atu<br />
fuaiupu taitasi i <strong>le</strong> tausaga aoga e tasi. O <strong>le</strong> luitau o <strong>le</strong> filifili<br />
<strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong>a ma fuafua <strong>le</strong> saoasaoa o lau aoao atu, ina ia <strong>le</strong> matua<br />
faaaluina te<strong>le</strong> <strong>le</strong> taimi i <strong>le</strong> aoaoina atu o <strong>le</strong> vaega muamua<br />
ma e misia ai savali o tusi o loo mulimuli mai pe ina nei e<br />
vavevave te<strong>le</strong> foi i se taumafaiga e aoaoina atu mea uma ma<br />
<strong>le</strong> mafai ai ona malamalama tamaiti o <strong>le</strong> vasega ma talisapaia<br />
vaega matua taua o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>.<br />
O <strong>le</strong>nei tusi <strong>le</strong>sona e mafai ona fesoasoani ia te oe e filifili<br />
vaega pito sili ona taua o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> e aoaoina atu. O<br />
loo tuuina atu i <strong>le</strong> taiala <strong>le</strong>nei e fuafuaina ai <strong>le</strong> saoasaoa ia<br />
tusi faatonuina e faitauina a <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega ma mafai<br />
ona fesoasoani ia te oe e fuafua po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> te<strong>le</strong> e tatau ona e<br />
aoaoina atu i aso ma vaiaso taitasi. Talu ai ona o <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o<br />
ituaiga polokalama seminare i <strong>le</strong> lalolagi atoa, o <strong>le</strong>a ua <strong>le</strong><br />
mafai ai ona faatulagaina <strong>le</strong>nei tusi <strong>le</strong>sona ina ia fetaui i<br />
tulaga uma lava. O <strong>le</strong> taiala e fuafuaina ai <strong>le</strong> saosaoa e 36<br />
vaiaso o <strong>le</strong> averesi <strong>le</strong>a o se polokalama faa<strong>le</strong>seminare ma o<br />
loo mauaina <strong>le</strong>nei lava siata e tasi i <strong>le</strong> taiala suesue a <strong>le</strong><br />
tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega. Atonu e te manao e fetuunai <strong>le</strong>nei taiala<br />
i lau faatulagaga patino o aso po o vaiaso taitasi faapea foi i<br />
manaoga o tamaiti o <strong>le</strong> vasega.<br />
O <strong>le</strong> aoaoina atu o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i a Iesu Keriso i <strong>le</strong> autalavou o<br />
<strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia o se faatuatuaga paia ma se tiute faafiafiaina <strong>le</strong>a.<br />
Ia faamanuia oe ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega e <strong>le</strong> Alii a o outou<br />
suesueina faatasi <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>.
TAIALA O LE FUAFUAINA O LE SAOASAOA<br />
MO SE TAUSAGA AOGA E 36 VAIASO<br />
O <strong>le</strong> seminare e aoaoina atu i aso e lima o <strong>le</strong> vaiaso, ae o mea e<br />
faaaogaina i <strong>le</strong>sona ua sauniaina mo na o aso e fa ina ia lava ai<br />
<strong>le</strong> taimi mo ni mea e faauilavea e pei o gaoioiga ma faatasiga<br />
a <strong>le</strong> aoga, o ni gaoioiga ma ni polokalama faapitoa a <strong>le</strong><br />
seminare, su’ega mau, o su’ega tete<strong>le</strong> ma su’ega laiti. Atonu e<br />
te manao e filifili e faaalu ia sili atu ma <strong>le</strong> aso e tasi e matuai<br />
aoao <strong>le</strong><strong>le</strong>i atu ai se poloka o mau. O <strong>le</strong>nei fetuunaiga e uunaia<br />
Vaiaso<br />
Poloka o Mau<br />
e Fautuaina<br />
ina ia Aoaoina<br />
1 Aso 1–2: “O se Folasaga i <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong><br />
<strong>Tuai</strong>” ma <strong>le</strong> “Fesoasoaniga i<br />
<strong>le</strong> Suesueina o Mau”<br />
Aso 3–4: “O <strong>le</strong> Fuafuaga Sili o<br />
<strong>le</strong> Fiafia”<br />
2 Aso 1: Aperaamo 3 Mose 1–4; Aperaamo 3<br />
Aso 2: Mose 1<br />
Aso 3: Kenese 1–2; Mose 2–3;<br />
Aperaamo 4–5<br />
Aso 4: Kenese 3; Mose 4<br />
3 Aso 1: Kenese 4; Mose 5 Mose 5–7<br />
Aso 2–4: Kenese 5; Mose 6–7<br />
O <strong>Tusi</strong> Faitau<br />
Fautuainaa<br />
<strong>le</strong> Tamaitiiti<br />
o <strong>le</strong> vasega<br />
4 Aso 1: Kenese 6; Mose 8 Kenese 6–9; 11; Mose 8<br />
Aso 2–3: Kenese 7–10<br />
Aso 4: Kenese 11<br />
5 Aso 1: Kenese 12; Aperaamo 1–2 Kenese 13–17;<br />
Aso 2: Kenese 13–14 Aperaamo 1–2<br />
Aso 3: Kenese 15–16<br />
Aso 4: Kenese 17<br />
6 Aso 1: Kenese 18–19 Kenese 18–19; 21–22<br />
Aso 2: Kenese 20<br />
Aso 3: Kenese 21–22<br />
Aso 4: Kenese 23<br />
7 Aso 1: Kenese 24 Kenese 24; 26–30; 32–33<br />
Aso 2: Kenese 25–27<br />
Aso 3: Kenese 28–30<br />
Aso 4: Kenese 31–33<br />
8 Aso 1: Kenese 34–36 Kenese 35; 37; 39–41<br />
Aso 2: Kenese 37<br />
Aso 3: Kenese 38–39<br />
Aso 4: Kenese 40–41<br />
9 Aso 1: Kenese 42–45 Kenese 42–46; 48–50<br />
Aso 2: Kenese 46–47<br />
Aso 3: Kenese 48–49<br />
Aso 4: Kenese 50<br />
5<br />
ai oe e sailia <strong>le</strong> taitaiga a <strong>le</strong> Agaga ina ia aoao atu e tusa ai ma<br />
manaoga patino o tamaiti o <strong>le</strong> vasega ma ia <strong>le</strong> na o se<br />
faatulagaga e faatatau atu i ai.<br />
E tusa ai ma <strong>le</strong>nei taiala, o <strong>le</strong> a faitauina e tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
ia itulau pe tusa ma <strong>le</strong> 395 o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>—o se averesi e<br />
11.3 itulau i <strong>le</strong> vaiaso e tasi mo vaiaso e 35.<br />
Vaiaso<br />
Poloka o Mau<br />
e Fautuaina<br />
ina ia Aoaoina<br />
O <strong>Tusi</strong> Faitau<br />
Fautuainaa<br />
<strong>le</strong> Tamaitiiti<br />
o <strong>le</strong> vasega<br />
10 Aso 1: Esoto 1–2 Esoto 1–10<br />
Aso 2: Esoto 3–4<br />
Aso 3: Esoto 5–6<br />
Aso 4: Esoto 7–10<br />
11 Aso 1–2: Esoto 11–13 Esoto 11–14; 16–17<br />
Aso 3: Esoto 14–15<br />
Aso 4: Esoto 16–17<br />
12 Aso 1: Esoto 18–19 Esoto 18–20; 24<br />
Aso 2: Esoto 20:1–11<br />
Aso 3: Esoto 20:12–26<br />
Aso 4: Esoto 21–24<br />
13 Aso1: Esoto 25–27; 30 Esoto 28–29; 32–34<br />
Aso 2: Esoto 28–29; 31<br />
Aso 3: Esoto 32<br />
Aso 4: Esoto 33–40<br />
14 Aso 1: Levitiko 1–7 Levitiko 1; 10–11;<br />
Aso 2: Levitiko 8–11 14; 16; 19; 26<br />
Aso 3: Levitiko 12–18<br />
Aso 4: Levitiko 19–27<br />
15 Aso 1: Numera 1–10 Numera 6; 9; 11–14;<br />
Aso 2: Numera 11–15 16; 22–24; 27<br />
Aso 3: Numera 16–21<br />
Aso 4: Numera 22–36<br />
16 Aso 1: Teuteronome 1–6 Teuteronome 4; 6; 8–9; 18;<br />
Aso 2: Teuteronome 7–13 26; 28; 30; 32<br />
Aso 3: Teuteronome 14–26<br />
Aso 4: Teuteronome 27–34<br />
17 Aso 1: Iosua 1 Iosua 1–7; 10; 23–24<br />
Aso 2: Iosua 2–5<br />
Aso 3: Iosua 6–10<br />
Aso 4: Iosua 11–24<br />
18 Aso 1: Faamasino 1–5 Faamasino 2–3; 6–8;<br />
Aso 2: Faamasino 6–9 13–16; Ruta 1–4<br />
Aso 3: Faamasino 10–21<br />
Aso 4: Ruta
Taiala o <strong>le</strong> Fuafuaina o <strong>le</strong> Saoasaoa mo se Tausaga Aoga e 36 Vaiaso<br />
Vaiaso<br />
Poloka o Mau<br />
e Fautuaina<br />
ina ia Aoaoina<br />
O <strong>Tusi</strong> Faitau<br />
Fautuainaa<br />
<strong>le</strong> Tamaitiiti<br />
o <strong>le</strong> vasega<br />
19 Aso 1: 1 Samuelu 1–2 1 Samuelu 1–3; 7–10<br />
Aso 2: 1 Samuelu 3<br />
Aso 3: 1 Samuelu 4–8<br />
Aso 4: 1 Samuelu 9–11<br />
20 Aso 1: 1 Samuelu 12–15 1 Samuelu 12–13;<br />
Aso 2: 1 Samuelu 16–17 15–17; 24; 26<br />
Aso 3: 1 Samuelu 18–24<br />
Aso 4: 1 Samuelu 25–31<br />
21 Aso 1: 2 Samuelu 1–6 2 Samuelu 6–7; 9; 11–14<br />
Aso 2: 2 Samuelu 7–10<br />
Aso 3: 2 Samuelu 11–12<br />
Aso 4: 2 Samuelu 13–24<br />
22 Aso 1: 1 Tupu 1–10 1 Tupu 3; 8–9;<br />
Aso 2: 1 Tupu 11–16 11–12; 17–19<br />
Aso 3: 1 Tupu17<br />
Aso 4: 1 Tupu 18–22<br />
23 Aso 1: 2 Tupu1–3 2 Tupu 2; 4–6;<br />
Aso 2: 2 Tupu 4–13 17–19; 22–23<br />
Aso 3: 2 Tupu 14–20<br />
Aso 4: 2 Tupu 21–25<br />
24 Aso1: 1 ma <strong>le</strong> 2 N<strong>of</strong>oaiga a Tupu 2 N<strong>of</strong>oaiga a Tupu 15; 20;<br />
Aso 2: Esera 1–6 Esera 9–10; Neemia 1; 6; 8<br />
Aso 3: Esera 7–10<br />
Aso 4: Neemia<br />
25 Aso 1: Eseta Eseta 1–10; Iopu 1–3;<br />
Aso 2: Iopu 1–18 38; 42<br />
Aso 3: Iopu 19–37<br />
Aso 4: Iopu 38–42<br />
26 Aso 1: Salamo 1–24 Salamo 22–24; Faataoto 3;<br />
Aso 2: Salamo 25–150 6; 22; 30–31; Failauga<br />
Aso 3: Faataoto 1–2; 4–5; 12<br />
Aso 4: Failauga (o loo faamatala e<br />
uiga i <strong>le</strong> Pese a Solomona)<br />
27 Aso 1: Isaia 1–2 Isaia 1–2; 4–5; 11; 14<br />
Aso 2: Isaia 3–5<br />
Aso 3: Isaia 6–9<br />
Aso 4: Isaia 10–23<br />
6<br />
Vaiaso<br />
Poloka o Mau<br />
e Fautuaina<br />
ina ia Aoaoina<br />
O <strong>Tusi</strong> Faitau<br />
Fautuainaa<br />
<strong>le</strong> Tamaitiiti<br />
o <strong>le</strong> vasega<br />
28 Aso 1: Isaia 24–28 Isaia 24; 26; 29; 40;<br />
Aso 2: Isaia 29 43; 46–47<br />
Aso 3: Isaia 30–35<br />
Aso 4: Isaia 36–47<br />
29 Aso 1: Isaia 48–52 Isaia 48–50; 53;<br />
Aso 2: Isaia 53 55; 58–59<br />
Aso 3: Isaia 54–58<br />
Aso 4: Isaia 59–66<br />
30 Aso 1: Ieremia 1–6 Ieremia 1; 7; 16; 23<br />
Aso 2: Ieremia 7–15<br />
Aso 3: Ieremia 16–22<br />
Aso 4: Ieremia 23–29<br />
31 Aso 1: Ieremia 30–32 Ieremia 30–31; 52;<br />
Aso 2: Ieremia 33–52 Auega 1; 5; Esekielu 2–3<br />
Aso 3: Auega<br />
Aso 4: Esekielu 1–3<br />
32 Aso 1: Esekielu 4–32 Esekielu 18; 33–34; 37<br />
Aso 2: Esekielu 33–34<br />
Aso 3: Esekielu 37<br />
Aso 4: Esekielu 38–48<br />
33 Aso 1: Tanielu 1 Tanielu 1–3; 6<br />
Aso 2: Tanielu 2<br />
Aso 3: Tanielu 3–5<br />
Aso 4: Tanielu 6–12<br />
34 Aso 1: Hosea Hosea 1–3; 6; Ioelu 2;<br />
Aso 2: Ioelu Amosa 3–4<br />
Aso 3: Amosa<br />
Aso 4: Opetaia<br />
35 Aso 1: Iona Iona 1–4; Mika 3;<br />
Aso 2: Mika Sefanaia 3; Hakai 1<br />
Aso 3: Nauma; Sapakuka<br />
Aso 4: Sefanaia; Hakai<br />
36 Aso 1: Sakaria Sakaria 10; 14; Malaki 3–4<br />
Aso 2: Malaki 1–3<br />
Aso 3: Malaki 4<br />
Aso 4: Molimau; faamavae atu<br />
i tamaiti o <strong>le</strong> vasega
O SE FOLASAGA I LE FEAGAIGA TUAI<br />
Folasaga<br />
Na saunoa atu Elder Boyd K. Packer i faiaoga o <strong>le</strong> Ofisa o<br />
Aoga a <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia:<br />
“E matuai taua lava <strong>le</strong> tuuina atu o se aote<strong>le</strong>ga faatulagaina<br />
<strong>le</strong><strong>le</strong>i ma puupuu o <strong>le</strong> mataupu atoa lava i <strong>le</strong> amataga. ...<br />
“O nai piriota tau amata na, e pupuu ae o se taimi aoga <strong>le</strong>a<br />
pe a faatusatusa i ai, e mafai ai e tamaiti o <strong>le</strong> vasega ona latou<br />
iloa tonu <strong>le</strong> vaega o <strong>le</strong> ala o loo latou i ai. O <strong>le</strong> a i ai so latou<br />
lagona e uiga i <strong>le</strong> mataupu o <strong>le</strong> a aoaoina. E te<strong>le</strong> mea o <strong>le</strong> a<br />
latou malamalama i ai pe a latou iloaina <strong>le</strong> fesootaiga o vaega<br />
uma, ma o <strong>le</strong> a matua susulu atili ai <strong>le</strong> malamalama o <strong>le</strong><br />
aoaoina. O <strong>le</strong> mua’i aote<strong>le</strong>ga e fausia ai se auivi ma e sili atu<br />
ona aoga ai <strong>le</strong> taimi ma <strong>le</strong> galuega o loo tuuina atu i ai” (<strong>The</strong><br />
Great Plan <strong>of</strong> Happiness [lauga na tuuina atu i faiaoga faa<strong>le</strong>lotu,<br />
10 Aokuso 1993], 2).<br />
Faaalu <strong>le</strong> taimi e atinaeina ma aoao atu ai se faatomuaga ma<br />
se vaaiga laute<strong>le</strong> i <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>. Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega ia malamalama i <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ma sagisagi<br />
atu i tala, o upu moni, ma o latou manatu i mea o <strong>le</strong> a latou<br />
faitauina ma aoaoina i <strong>le</strong> gasologa o <strong>le</strong>nei tausaga aoga. Ia<br />
faamalosia lou lava malamalamaaga faapea <strong>le</strong> malamalamaaga<br />
o tamaiti o <strong>le</strong> vasega i <strong>le</strong> misiona paia a Iesu Keriso.<br />
O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>?<br />
O <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> o se faamaumauga o mea na faia a <strong>le</strong> Atua<br />
ma lana fanau mai <strong>le</strong> Foafoaga e oo atu i <strong>le</strong> pe tusa ma <strong>le</strong> 400<br />
T.L.M. O <strong>le</strong> upu feagaiga o se sootaga faapitoa a <strong>le</strong> Alii e ono<br />
mafai ona ulu atu i ai se tagata po o se vaega o ni tagata. E faia<br />
e <strong>le</strong> Alii faatulagaga mo taui (o faamanuiaga, o <strong>le</strong> faaolataga,<br />
o <strong>le</strong> faaeaina) ma taumafaiga (o <strong>le</strong> usiusitai i tulafono ma<br />
poloaiga). E faataunuuina se feagaiga pe a tausia e tagaa a latou<br />
folafolaga ma tutumau seia oo i <strong>le</strong> iuga i <strong>le</strong> faatuatua, faatasi ai<br />
ma <strong>le</strong> Alii e tuuina mai faamanuiaga i <strong>le</strong> olaga faitino faapea <strong>le</strong><br />
faaolataga ma <strong>le</strong> faaeaina ina ua mae’a. O loo i ai i <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong><br />
<strong>Tuai</strong> feagaiga ma aoaoga faavae na tuuina mai e <strong>le</strong> Alii i lana<br />
fanau e saunia ai i latou mo <strong>le</strong> uluai afio mai o <strong>le</strong> Mesia ma<br />
aoaoina i latou i <strong>le</strong> ala e toe foi atu ai ma mau i lona afioaga.<br />
O <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> o se <strong>le</strong>o musuia mai <strong>le</strong> taimi ua tuanai o loo<br />
i ai ni savali taua mo aso nei. O loo i ai a’a faa<strong>le</strong>talafaasolopito<br />
ma faa<strong>le</strong>aoaoga faavae <strong>le</strong>a e amata mai ai isi a tatou tusitusiga<br />
paia ma o loo faataatiaina ai se faavae o lo tatou<br />
malamalamaaga po o ai i tatou i <strong>le</strong> asõ ma po o <strong>le</strong> a foi tatou te<br />
talitonu i ai. Faatasi ai ma <strong>le</strong> fesoasoani a faaaliga o ona po nei<br />
ua mafai ona tatou malamalama tonu ai ma talisapaia <strong>le</strong><br />
<strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>.<br />
Aisea e Tatau ai Ona Tatou Suesue<br />
i <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>?<br />
Na saunoa Peresitene Marion G. Romney, ao avea i <strong>le</strong> taimi<br />
<strong>le</strong>na ma Fesoasoani Lua i <strong>le</strong> Au Peresitene Sili:<br />
7<br />
“O <strong>le</strong> savali a <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> o <strong>le</strong> savali a Keriso ma lona afio<br />
mai ma lana togiola. ... Ou te manatu e <strong>le</strong>ai se faamatalaga e<br />
sili atu ona faig<strong>of</strong>ie ma manino ma talafeagai o <strong>le</strong> savali o <strong>le</strong><br />
<strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> nai lo <strong>le</strong> mea ua tusia i <strong>le</strong> [2 Nifae 25–33]. E<br />
foliga mai ia te au o se suesueina ma <strong>le</strong> faaeteete, ma <strong>le</strong> agaga<br />
tatalo o nei mataupu o se mea <strong>le</strong>a e ao ona faia e soo se tasi e<br />
fia malamalama ma aoaoina atu <strong>le</strong> savali o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>.<br />
Na vaevaeina e Nifae nei mataupu o mea taua mai mea e <strong>le</strong><br />
taua. Na ia faamatalaina foi <strong>le</strong> taua te<strong>le</strong> o nei aoaoga ia i tatou<br />
oe o loo soifua i aso e gata ai [tagai 2 Nifae 25:23–26]. . . .<br />
“. . . O <strong>le</strong> savali o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> o <strong>le</strong> savali o <strong>le</strong> faaolataga<br />
ma poloaiga e tatau ona tatou usitaia ina ia mauaina ai <strong>le</strong><br />
faaolataga ua <strong>of</strong>oina mai” (“<strong>The</strong> Message <strong>of</strong> the Old<br />
Testament,” i <strong>le</strong> Symposium on the Old Testament, 1979, 5–6).<br />
Ua tuuina mai e per<strong>of</strong>eta anamua ma ona po nei <strong>le</strong> taua ma<br />
<strong>le</strong> aoga o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ina ia fesoasoani i tagata ia iloa <strong>le</strong><br />
Atua. Na tusi atu <strong>le</strong> Aposetolo o Paulo ia Timoteo e faapea,<br />
“Talu foi ina o e tama itiiti, ua e iloa tusi paia (2 Timoteo<br />
3:15). O tusitusiga paia na iloa e Timoteo o loo i ai tusitusiga<br />
ua tatou maua i <strong>le</strong> asõ i totonu o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>. Ia manatua<br />
mea na fai mai ai Paulo e uiga i nei tusitusiga paia:<br />
• E mafai ona “faapoto ai ia te oe e iu ai i <strong>le</strong> ola”<br />
(2 Timoteo 3:15).<br />
• E “mai i <strong>le</strong> agaga o <strong>le</strong> Atua ia” (f. 16).<br />
• E “aoga . . . e aoao ai, e aoai ai, e faatonu ai, e faapoto<br />
ai foi i <strong>le</strong> amiotonu” (f. 16).<br />
• E fesoasoani i e amiotonu ina ia atoatoa ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i ma<br />
“ia saunia . . . ia i galuega <strong>le</strong><strong>le</strong>i uma lava” (f. 17).<br />
O se vaega taua o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona o loo i ai tusitusiga paia<br />
ma mau e faatatau atu i <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>. Na aoao atu e <strong>le</strong><br />
per<strong>of</strong>eta o Nifae upu moni e te<strong>le</strong> i lona nuu mai papatusi<br />
apamemea. O nei papatusi o loo i ai tusitusiga ua ia i tatou i<br />
<strong>le</strong> taimi nei i totonu o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>, e a<strong>of</strong>ia ai tusitusiga a<br />
Mose ma Isaia. Na ia faapea mai na faaaogaina e ia tusitusiga<br />
ina ia:<br />
• Fesoasoani ia i latou ina ia latou iloa “mea ua faia e <strong>le</strong><br />
Atua i isi nuu i tagata anamua” (1 Nifae 19:22).<br />
• “Faao<strong>le</strong>o<strong>le</strong> atili ia te i latou ia talitonu i <strong>le</strong> Alii, lo latou<br />
Togiola” (f. 23).<br />
• Faatatau (pe faaaogaina) tusitusiga paia ia i latou lava ina<br />
ia aoga ma aoao ai i latou (tagai f. 23).<br />
Na saunoa Elder Boyd K. Packer:<br />
“E te aoaoina <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> e uiga i <strong>le</strong> foafoaga ma <strong>le</strong> pau<br />
o <strong>le</strong> tagata, <strong>le</strong> faavae o <strong>le</strong> faaeaga paia o <strong>le</strong> malumalu. E te<br />
aoao i <strong>le</strong> mea e ta’u o <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta. E te aoao i upu . . . e pei o<br />
<strong>le</strong> usiusitai, taulaga, feagaiga, Arona, Mekisateko, ma <strong>le</strong> perisitua.<br />
“E aoao atu ia te oe <strong>le</strong> faavae atoa o tulafono Kerisiano Iutaia<br />
faapea foi ma tapuaiga faa-Isalama.<br />
“E faamatala atu ia te oe <strong>le</strong> “pogai” o <strong>le</strong> sefulua’i ma taulaga.<br />
E te faitauina valoaga e uiga i <strong>le</strong> afio mai o <strong>le</strong> Mesia ma <strong>le</strong>
O se Folasaga i <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong><br />
toefuataiga o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i. E te faitau i <strong>le</strong> faaalia e Elia o <strong>le</strong><br />
mana o faamauga, ma faalogoina valoaga a Malaki o <strong>le</strong> a<br />
auina mai Elia ma ki o <strong>le</strong> pu<strong>le</strong> e faamaufaailogaina ai.<br />
“O <strong>le</strong> a e aoao i <strong>le</strong> Seminare ia e malamalama i <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong><br />
<strong>Tuai</strong>. Ua tauau ina <strong>le</strong> amanaia i <strong>le</strong> taimi nei e <strong>le</strong> lalolagi<br />
Kerisiano, ae ua tumau pea ia i tatou o se molimau ia Iesu<br />
Keriso” (Liahona, Iulai 1990, 48).<br />
O nisi nei o manatu e <strong>le</strong> gata ina ia aoga ai <strong>le</strong> suesueina ma<br />
<strong>le</strong> faaeteete o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ae matua taua te<strong>le</strong> foi:<br />
• O Ieova, o <strong>le</strong> Atua o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>, o <strong>le</strong> suafa <strong>le</strong>a o Iesu<br />
Keriso i <strong>le</strong> muai olaga, o <strong>le</strong> Mesia <strong>le</strong>a na folafolaina.<br />
• Na foafoaina e Ieova (o Iesu Keriso) lagi ma <strong>le</strong> lalolagi.<br />
• O <strong>le</strong> Pau o Atamu ma Eva o se laasaga moni ma talafeagai<br />
<strong>le</strong>a i <strong>le</strong> alualu i luma o tagata ola uma.<br />
• E mafai e <strong>le</strong> Atua ona fautua tuusao mai i olaga o tagata<br />
ma atunuu.<br />
• Tatou te maua faamanuiaga mai <strong>le</strong> Atua e ala i <strong>le</strong> faia ma<br />
tausia feagaiga paia.<br />
• O <strong>le</strong> tapuai i tupua i soo se ituaiga e faatamaiaina ai<br />
faa<strong>le</strong>agaga.<br />
• Ua folafolaina mai e <strong>le</strong> Alii se faapotopotoina moni o<br />
Isaraelu i aso mulimuli.<br />
• O loo i ai valoaga e uiga i <strong>le</strong> uluai afio mai ma <strong>le</strong> afio<br />
faalua mai o <strong>le</strong> Alii.<br />
• Ua aoaoina mai <strong>le</strong> fuafuaga o <strong>le</strong> fiafia a <strong>le</strong> Tama e ala i<br />
ana per<strong>of</strong>eta.<br />
O eseesega o vaitaimi ma aganuu o loo aumaia ai luitau<br />
faapitoa i <strong>le</strong> suesueina o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia, aemaise lava i <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong><br />
<strong>Tuai</strong>. E faaopoopo atu i ai, o tusitusiga faamaumau ua tatou<br />
maua i <strong>le</strong> taimi nei e <strong>le</strong> o mae’ae’a. E te<strong>le</strong> vaega ma feagaiga<br />
“ua malamalama” na aveesea (1 Nifae 13:26). O <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o mea<br />
na <strong>le</strong>iloloa ua toefuatai mai e ala i <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona, o <strong>le</strong><br />
Faaliliuga a Iosefa Samita o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia, atoa ai ma isi faaaliga<br />
o ona po nei (tagai i <strong>le</strong>1 Nifae 13:33–41). E i ai isi vaega o <strong>le</strong><br />
<strong>Tusi</strong> Paia e foliga mai ua faaufiufiina pe ua natiaina i gagana<br />
faafaatusa. O valoaga ua faaufiufiina faapena ua matua<br />
fesoasoani lava aua o i latou o e na faamoemoe e aveeseina<br />
mea “ua malamalama” ua tuuina mea na e sili atu ona faigata<br />
ona malamalama i ai ma faatumauina i o latou tulaga na i ai i<br />
<strong>le</strong> amataga mai. O <strong>le</strong>a, ua puipuia ai upumoni silisili e te<strong>le</strong> ina<br />
ia faitauina ma faamalamalamaina e ala i <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> Agaga<br />
Paia ma <strong>le</strong> “agaga o <strong>le</strong> valoaga” (2 Nifae 25:4) ua tuuina mai e<br />
<strong>le</strong> Atua i <strong>le</strong> Au Paia o Aso e Gata Ai.<br />
E Faapefea Ona Faatulagaina<br />
<strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>?<br />
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia e <strong>le</strong> o se tusi e tasi ae o se tuufaatasiga o tusi; o<br />
<strong>le</strong> uiga <strong>le</strong>na o <strong>le</strong> upu tusi paia. O loo i ai i <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> tusi<br />
e tolusefuluiva e mafai ona faavaegaina i vaega autu e fa e<br />
faatatau atu i o latou tulaga o loo tusiaina ai. E <strong>le</strong>’i faatulagaina<br />
tusi uma o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia i se faatulagaga na tusiaina ai.<br />
8<br />
1. O <strong>le</strong> Tulafono—O <strong>le</strong> vaega <strong>le</strong>nei e i ai uluai tusi e lima, o<br />
Kenese e oo atu ia Teuteronome, <strong>le</strong>a na tusia e Mose. O loo<br />
tuuina mai ai se talafaasolopito o galuega a <strong>le</strong> Atua ma <strong>le</strong><br />
tagata mai <strong>le</strong> foafoaga o <strong>le</strong> lalolagi seia oo ina aveina Mose<br />
e <strong>le</strong> Alii. E masani ona ta’ua o <strong>le</strong> Tulafono aua o loo<br />
faamaumauina ai faaaliga a <strong>le</strong> Atua ia Mose o loo i ai <strong>le</strong><br />
tulafono a Mose. Ua ta’ua foi nei tusi e lima o <strong>le</strong> Tora ma <strong>le</strong><br />
Penetatusa, o se upu faa-E<strong>le</strong>ni o lona uiga “o tusi e lima.”<br />
2. O <strong>le</strong> Talafaasolopito—O <strong>le</strong> vaega <strong>le</strong>nei e i ai tusi a Iosua e<br />
oo atu ia Eseta. E pei ona faaalia mai i <strong>le</strong> igoa, e mafuli atu<br />
lava i faamatalaga faa<strong>le</strong>talafaasolopito.<br />
3. O <strong>le</strong> Faafatusolo po o <strong>Tusi</strong>tusiga—O tusi e lima o loo<br />
sosoo ai, o Iopu e oo atu i <strong>le</strong> Pese a Solomona, na mafuli<br />
atu ona tusiaina i se tusitusiga faafatusolo i <strong>le</strong> faa-Eperu.<br />
4. O Per<strong>of</strong>eta—O tusi o loo totoe i <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> o loo i ai<br />
aoaoga a <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o loo faaigoaina ai <strong>le</strong> tusi.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• E ui ina ua aveeseina “mea e te<strong>le</strong> ma <strong>le</strong> malamalama”<br />
mai <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>, ae na puipuia e <strong>le</strong> aao o <strong>le</strong> Atua ma<br />
o loo i ai aoaoga taua mo o tatou aso ma mo lo tatou lava<br />
manuia (tagai i <strong>le</strong> 1 Nifae 13:20–29; Mataupu Faavae o <strong>le</strong><br />
Faatuatua 1:8).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Ata Vitio o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ata 1, e mafai ona faaaogaina<br />
<strong>le</strong> “Faatomuaga: Faasologa o Taimi,” i <strong>le</strong> aoaoina o <strong>le</strong><br />
aote<strong>le</strong>ga o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> (tagai i <strong>le</strong> Vitio Taiala o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong><br />
<strong>Tuai</strong> (32318) mo fautuaga e aoao atu ai.)<br />
Aote<strong>le</strong>ga o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>. Na faasaosaoina <strong>le</strong><br />
<strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> mo o tatou aso mo lo tatou lava<br />
manuia. (30–35 minute)<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> pusa gafa o se mea <strong>le</strong>a o loo<br />
teuina i ai faamaumauga ma mea faitino e faasino tonu i se<br />
vaitaimi patino. E faia pusa o gafa ma faasaosaoina ina ia<br />
tatalaina i se aso i <strong>le</strong> lumanai. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e<br />
fesoasoani atu ia te oe i <strong>le</strong> faia o se pusa gafa e tatalaina i <strong>le</strong><br />
2050. <strong>Tusi</strong> se pusa lapoa i luga o <strong>le</strong> laupapa e fai ma faatusa o<br />
<strong>le</strong> pusa gafa ma lisi ai i totonu mea e sefulu e manatu tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega e faamatalaina ai lo latou atunuu i tausaga e lima<br />
mulimuli. Ia faatagaina sina talanoaga puupuu po o a mea<br />
o loo faaalia mai e nei mea taitasi e uiga i lo latou atunuu.<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong><br />
<strong>Tuai</strong> e tai pei lava o se pusa gafa faa<strong>le</strong>tusitusiga paia. O se<br />
faaputuputuga o ituaiga o tusitusiga paia eseese mai <strong>le</strong> taimi<br />
ua tuanai ma na faasaosaoina ina ia maua e i tatou.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e susue a latou <strong>Tusi</strong> Paia ma saili pe<br />
fia itulau o loo i ai i <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> (mai <strong>le</strong> Kenese e oo atu ia<br />
Malaki). Ta’u atu ia i latou na tuua e Atamu ma Eva <strong>le</strong> Faatoaga<br />
o Etena pe tusa ma <strong>le</strong> 4000 T.L.M. ma na tusia <strong>le</strong> tusi a Malaki pe
tusa ma <strong>le</strong> 400 T.L.M. Fai atu ia i latou e susue i <strong>le</strong> mea latou te<br />
manatu o <strong>le</strong> vaega ogatotonu o <strong>le</strong> talafaasolopito o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong><br />
<strong>Tuai</strong>; ona fai atu <strong>le</strong>a ia i latou e susue i <strong>le</strong> Kenese12 ma fai atu ia<br />
i latou na soifua <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o Aperamo (<strong>le</strong>a na toe faaigoaina<br />
mulimuli ane e <strong>le</strong> Alii ia “Aperaamo”) pe tusa ma <strong>le</strong> 2000 T.L.M.,<br />
pe tusa o <strong>le</strong> afa tonu <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> va o Atamu ma Malaki. Fai atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faatusatusa <strong>le</strong> fuainumera o itulau o loo<br />
tatou maua i <strong>le</strong> uluai lua afe o tausaga faatasi ma <strong>le</strong> fuainumera<br />
o <strong>le</strong> lua afe tausaga na sosoo atu i ai. (O faatomuaga i “O <strong>Tusi</strong> a<br />
Kenese, Mose, ma Aperaamo” i <strong>le</strong> taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong><br />
vasega o loo talanoaina ai mea ua faia e <strong>le</strong> Alii e tuuina mai ai<br />
ia i tatou nisi faamatalaga e uiga i na uluai tausaga e lua afe. )<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e susue i <strong>le</strong> faasino mataupu o<br />
a latou <strong>Tusi</strong> Paia. Fesoasoani ia i latou e faailoga vaega o<br />
<strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> (o <strong>le</strong> Tulafono, o <strong>le</strong> Talafaasolopito, o <strong>le</strong><br />
Faafatusolo, ma Per<strong>of</strong>eta) ma talanoaina mea o loo i ai i<br />
vaega taitasi (tagai i <strong>le</strong> “Pe Faapefea Ona Faatulagaina <strong>le</strong><br />
<strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>?” itulau 8).<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e ta’u mai nisi o a latou tala e<br />
fiafia lava i ai mai <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ma faamatala pe aisea<br />
latou te fiafia i ai.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> a latou suesueina i <strong>le</strong> tausaga<br />
<strong>le</strong>nei e uiga i tagata moni faatasi ma luitau moni ma faafitauli:<br />
• Pe na talosagaina ea oe e faataunuu se mea sa foliga mai<br />
e <strong>le</strong> mafai ona faia? O <strong>le</strong> a mafai la ona e malamalama i <strong>le</strong><br />
mea na talosagaina Aperaamo e faia.<br />
9<br />
O se Folasaga i <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong><br />
• Pe na <strong>le</strong> tutusa ea <strong>le</strong> faiga o oe e ou uso ma tuafafine? O <strong>le</strong><br />
a mafai la ona e iloaina ni lagona atonu na oo ia Iosefa.<br />
• Pe na e faafeagai ea ma se tagata fia toa? Na oo foi ia<br />
Tavita <strong>le</strong> tulaga <strong>le</strong>na.<br />
• Pe na e fefe ea i se galuega na talosagaina oe e faia? O<br />
<strong>le</strong>nei tausaga o <strong>le</strong> a e aoao ai i <strong>le</strong> ala na taulimaina ai e<br />
Kitiona se tulaga faapena.<br />
• Pe o faaosoosoina tagata i aso nei e solia <strong>le</strong> tulafono o <strong>le</strong> ola<br />
mama? Na feagai Iosefa ma Tavita ma <strong>le</strong>na faaosoosoga ae<br />
na eseese ala na tali atu ai i laua.<br />
Ia fetufaai atu lau molimau i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e matua<br />
tutusa lava faafitauli na feagai ai ma na Au Paia o anamua<br />
ma o tatou lava faafitauli. Faamanatu atu ia i latou e ui lava o<br />
mea o loo i <strong>le</strong>nei pusa e teuina ai faamatalaga faa<strong>le</strong>tusitusiga<br />
paia o augatupulaga na aumaia mai <strong>le</strong> taimi ua tuanai, ae o<br />
aoaoga faavae, o talafaasolopito, ma tala o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>, e<br />
matua taua ma aoga i <strong>le</strong> aso. Na faatulagaina ma puipuia <strong>le</strong><br />
<strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> mo o tatou aso faapea lo tatou manuia<br />
faa<strong>le</strong>tagata lava ia.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega o mea o loo i <strong>le</strong> pusa o gafa, ma<br />
<strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>, e faailoaina mai ma faamalamalamaina pe a<br />
tatalaina ma iloiloina ma <strong>le</strong> faaeteete. Fai atu ia i latou e tuu<br />
mai ni faamatalaga e uiga i <strong>le</strong> sootaga o uiga o tagata agai i <strong>le</strong><br />
<strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ma lo latou malamalamaaga i mataupu faavae<br />
o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i o loo aoaoina mai. Ia uunaia tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
e faia a latou suesuega o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> faatasi ma se<br />
taumafaiga faamaoni ma <strong>le</strong> agaga tatalo.
FESOASOANIGA E SUESUE AI TUSITUSIGA PAIA<br />
Fesoasoaniga e Suesue ai<br />
<strong>Tusi</strong>tusiga Paia Fusi Tolu<br />
I <strong>le</strong> 1993 na gaosia ai e <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia se lomiga fou o tusitusiga<br />
paia fusi tolu (o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona, o <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma<br />
<strong>Feagaiga</strong>, ma <strong>le</strong> Penina Taute<strong>le</strong>) <strong>le</strong>a e a<strong>of</strong>ia ai <strong>le</strong> Taiala i<br />
<strong>Tusi</strong>tusiga Paia faatasi ai ma fesoasoaniga e te<strong>le</strong> ina ia matua<br />
aoga ma tauia ai <strong>le</strong> suesueina o tusitusiga paia. Tagai i <strong>le</strong> vaega<br />
o <strong>le</strong> “Fesoasoaniga e Suesue ai o loo i Totonu o Lomiga a <strong>le</strong> Au<br />
Paia o Aso e Gata Ai o <strong>Tusi</strong>tusiga Paia,” i <strong>le</strong> Taiala Suesue a <strong>le</strong><br />
Tagata o <strong>le</strong> Vasega o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> mo se faamatalaga auiliili o<br />
nei fesoasoaniga e suesue ai.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O lomiga foi a <strong>le</strong> Au Paia o Aso e Gata o tusitusiga paia<br />
o loo i ai fesoasoaniga taua e suesue ai <strong>le</strong>a e mafai ona<br />
fesoasoani ia i tatou ia faate<strong>le</strong>ina lo tatou malamalama<br />
i tusitusiga paia.<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Ata Vitio o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ata 2, o loo fesoasoani <strong>le</strong><br />
“`E Te<strong>le</strong> Mea Manino ma <strong>le</strong> Taua,’ ” i <strong>le</strong> aoaoina atu o<br />
upumoni na toefuataiiga e <strong>le</strong> Faaliliuga a Iosefa Samita o<br />
loo misi mai <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia (tagai i <strong>le</strong> Vitio Taiala o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong><br />
<strong>Tuai</strong> mo fautuaga e aoao atu ai).<br />
Fesoasoaniga i <strong>le</strong> Suesueina o <strong>Tusi</strong>tusiga Paia.<br />
O fesoasoaniga mo suesuega o loo tuuina atu i<br />
lomiga a <strong>le</strong> Au Paia o Aso e Gata Ai o tusitusiga<br />
paia e fesoasoani <strong>le</strong>a ia i tatou ia matua aoga a<br />
tatou suesuega o tusitusiga paia. (40–45 minute)<br />
Ua faia e <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia <strong>le</strong> anoanoai o fesoasoaniga e suesue ai<br />
tusitusiga paia. O loo faamatalaina auiliili atu i <strong>le</strong> vaega o <strong>le</strong><br />
“Fesoasoaniga e Suesue ai o loo i Totonu o Lomiga a <strong>le</strong> Au<br />
Paia o Aso e Gata Ai o <strong>Tusi</strong>tusiga Paia” i totonu o <strong>le</strong> taiala<br />
suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega. O fautuaga nei e mafai ona<br />
fesoasoani ia te oe i <strong>le</strong> aoao atu o fesoasoaniga e suesue ai.<br />
Ulutala o Mataupu ma Faatomuaga o Vaega. Tuu atu i tamaiti<br />
e su’e i <strong>le</strong> ulutala mataupu mo <strong>le</strong> Kenese 3. Faitau ma<br />
faamalamalama atu faapea o loo faamamafaina mai e ulutala<br />
ia manatu autu o mataupu taitasi ma e masani ona tuuina mai<br />
ai manatu loloto i aoaoga faavae. Ia silasila ifo i faataitaiga nei:<br />
• Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau ulutala o mataupu ua<br />
faatonuina ma tali fesili nei:<br />
1. Kenese 2— O ai na faia <strong>le</strong> faaipoipoga a Atamu ma Eva?<br />
2. Esekielu 38— O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> faasino ala i <strong>le</strong> Afio<br />
Faalua Mai?<br />
3. Ioane 1— O ai na foafoaina mea uma?<br />
10<br />
4. Mose 6— O a tala faamaumau na teuina e <strong>le</strong> fanau a<br />
Atamu?<br />
5. Aperaamo 3— Na faapefea ona aoao Atamu e uiga i <strong>le</strong><br />
la, <strong>le</strong> masina, ma fetu?<br />
• Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e suesue ulutala i se vaega i<br />
totonu o <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong>. Faamatala atu o<br />
<strong>le</strong> ulutala muamua o loo i ai faamatalaga faamalamalama<br />
ma <strong>le</strong> lona lua o loo i ai se aote<strong>le</strong>ga o mea o loo i totonu o<br />
<strong>le</strong> vaega.<br />
O Upu o loo <strong>Tusi</strong>a Faatusilima i Totonu o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia. Faamatala<br />
atu o upu o loo tusia faatusilima i totonu o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia o upu<br />
na tuuina i ai e <strong>le</strong> tagata faaliliu upu ina ia maua ai se faitauga<br />
sa’o i <strong>le</strong> gagana Peretania. Ina ua faaliliuina <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia mai <strong>le</strong><br />
gagana E<strong>le</strong>ni i <strong>le</strong> gagana Eperu, sa <strong>le</strong> mafai ona faia pea lava<br />
pea se faaliliuga tuusa’o i <strong>le</strong> gagana Peretania. O <strong>le</strong>a, na<br />
talafeagai ai <strong>le</strong> tuuina i ai o upu ina ia mafai ona sa’o ai <strong>le</strong><br />
kalama o tusitusiga paia.<br />
Faamatalaga i <strong>le</strong> pito i lalo [o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia]. Filifili se itulau se tasi<br />
pe lua foi o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> o loo faaalia ai ituaiga e te<strong>le</strong> o<br />
faamatalaga i <strong>le</strong> pito i lalo o loo maua i totonu o lomiga a <strong>le</strong><br />
Au Paia o Aso e Gata Ai o tusitusiga paia. Fai atu i tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega e susue i itulau ma fetufaai ma i latou <strong>le</strong> aoga o<br />
faamatalaga o loo i <strong>le</strong> pito i lalo.<br />
• Ia faailoa atu o fuaiupu taitasi uma lava e t<strong>of</strong>u ma<br />
faamatalaga i <strong>le</strong> pito i lalo [o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia] ma o<br />
faamatalaga uma pito i lalo taitasi i totonu o <strong>le</strong> fuaiupu<br />
o loo faasolo i <strong>le</strong> alafapeta.<br />
• Faaali atu ni faataitaiga o faamatalaga i <strong>le</strong> pito i lalo [o <strong>le</strong><br />
<strong>Tusi</strong> Paia] o loo faasino i <strong>le</strong> Lomifefiloi o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia (LTP)<br />
ma <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia (TTP).<br />
• Faaali atu ni faataitaiga o faamatalaga i <strong>le</strong> pito i lalo o loo<br />
tuuina mai ai ni uiga i <strong>le</strong> gagana Eperu ma <strong>le</strong> gagana E<strong>le</strong>ni.<br />
• Faaali atu ni faataitaiga o faamatalaga i <strong>le</strong> pito i lalo o loo<br />
tuuina mai ai ni upu e uiga tutusa ma upu i ona po nei ma<br />
faamalamalamaga mo ni upu maotua po o ni upu ma ni<br />
fuaitau faalåmanino.<br />
• Faaali atu faataitaiga o faamatalaga i <strong>le</strong> pito i lalo mai <strong>le</strong><br />
Faaliliuga a Iosefa Samita (FIS).<br />
Faatatau atu i <strong>le</strong> vaega o <strong>le</strong> fesoasoaniga mo suesuega o loo<br />
i <strong>le</strong> taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega mo <strong>le</strong> fesoasoani<br />
faaopoopo ma faataitaiga.<br />
Faaaoga fesili nei e fesoasoani ai ia tuuina atu se avanoa<br />
i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faaaoga ai faamatalaga o loo i <strong>le</strong> pito<br />
i lalo [o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia]:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga i <strong>le</strong> gagana Eperu o <strong>le</strong> upu na faaliliuina o <strong>le</strong><br />
“faia” o loo i <strong>le</strong> Kenese 1:1? (tagai i faamatalaga i <strong>le</strong> pito i<br />
lalo [o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia] 1i).<br />
• Faitau <strong>le</strong> Esekielu 37:16. O a laau ia e tusi ai Esekielu?<br />
(tagai i faamatalaga i <strong>le</strong> pito i lalo 16a).
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo faatatau i ai <strong>le</strong> “laau a Efaraima” i <strong>le</strong><br />
Esekielu 37:16? (tagai i faamatalaga i <strong>le</strong> pito i lalo 16f, ona<br />
tagai <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> MFF 27 i faamatalaga i <strong>le</strong> pito i lalo 5o).<br />
• Faitau <strong>le</strong> Tanielu 1:12. O a “fua”? (tagai i faamatalaga i <strong>le</strong><br />
pito i lalo 12a).<br />
• Faitau <strong>le</strong> Tanielu 2:4–5. Pe na manatua e Nepukanesa pe<br />
na galo ia te ia lana miti na faaliliuina mulimuli ane e<br />
Tanielu? (tagai i faamatalaga i <strong>le</strong> pito i lalo 5a).<br />
• Faasologa o taimi (“faasologa o taimi,” i. 635–45)<br />
• O se tuufaatasiga o Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e fa (“Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i, tuufaatasiga<br />
o,” i. 684–96)<br />
• O se iloiloga o tusi a <strong>le</strong> Aposetolo o Paulo (“<strong>Tusi</strong> a Paulo,”<br />
i. 743–48)<br />
Faafanua ma <strong>le</strong> Faasologa o Igoa o N<strong>of</strong>oaga. Faasino tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega i <strong>le</strong> amataga o <strong>le</strong> vaega o “Faafanua ma <strong>le</strong> Faasologa<br />
o Igoa o N<strong>of</strong>oaga” i totonu o <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia mo<br />
se faamalamalamaga puupuu i <strong>le</strong> auala e faaaoga ai. O <strong>le</strong>nei<br />
vaega o loo lisiina faa-alafapeta e fuafua i igoa o n<strong>of</strong>oaga ma<br />
faafanua. Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e saili nisi o aai i luga<br />
o faafanua.<br />
Tuu atu foi i <strong>le</strong> vasega e vaavaai i faafanua e fa o loo i <strong>le</strong><br />
faaiuga o <strong>le</strong> vaega o Faafanua i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia. O<br />
nei faafanua o loo tuuina mai ai ia i tatou se malamalamaaga<br />
<strong>le</strong><strong>le</strong>i i n<strong>of</strong>oaga po o laufanua o <strong>le</strong> pop<strong>of</strong>ou o <strong>le</strong> talafaasolopito<br />
o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia. Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fuafua po o <strong>le</strong> a<br />
<strong>le</strong> mamao mai <strong>le</strong> faatoaga a <strong>le</strong> aiga o Samita i Manchester,<br />
Niu Ioka, e agai atu i Katelani, Ohaio.<br />
Fesoasoaniga e Suesue ai <strong>Tusi</strong>tusiga Paia. O <strong>le</strong><br />
faaaogaina o fesoasoaniga e suesue ai e mafai<br />
ona fesoasoani e faatupulaiaina ai lo tatou<br />
malamalama i mau. (5–10 minute)<br />
Ia fetufaai atu <strong>le</strong> tala <strong>le</strong>nei mai ia Elder Richard G. Scott, sa avea<br />
i <strong>le</strong> taimi <strong>le</strong>na ma Peresitene o <strong>le</strong> Fitugafulu. E faapupulaina ai<br />
<strong>le</strong> taua ma <strong>le</strong> aoga o fesoasoaniga e suesue ai o loo i totonu o <strong>le</strong><br />
lomiga fou o tusitusiga paia autu.<br />
“Ou te manatua <strong>le</strong> faailoaina mai o tusitusiga paia fusi<br />
tolu i <strong>le</strong> Au Uso. Na tauaaoina e Elder McConkie. Na ia<br />
tuuina i luga se tusi ma faitau mai <strong>le</strong> itulau avanoa, ‘Mo<br />
Bruce R. McConkie.’ Na sainia ai ‘Amelia’ ma na tusia<br />
ai <strong>le</strong> aso na ulufa<strong>le</strong> ai o ia i <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oaga o <strong>le</strong> misiona. Na<br />
faapea mai o ia, ‘Na ou tauaveina nei tusitusiga paia<br />
i <strong>le</strong> lalolagi atoa. Na ou matua faaaogaina lava. Ua<br />
faatuaoiina faatolu. E mafai ona ou ta’uina atu <strong>le</strong> itulau<br />
o loo i ai mo <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o mau i <strong>le</strong>na tusi.’ Ona ia faapea<br />
mai <strong>le</strong>a, ‘Ae o <strong>le</strong> a ou <strong>le</strong> toe faaaogaina lava <strong>le</strong>na tusi.<br />
E <strong>le</strong> o i ai ni fesoasoaniga taua mo <strong>le</strong> aoao atu ma mea<br />
matag<strong>of</strong>ie e faaaogaina e faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia ai <strong>le</strong> suesue ma <strong>le</strong><br />
malamalamaaga o loo i ai i <strong>le</strong>nei lomiga fou.’ Sa matua<br />
faagaeetia ai lava au i <strong>le</strong>na mea. O <strong>le</strong> aso na sosoo ai sa<br />
i ai se mafuaaga sa ou alu atu ai i lona <strong>of</strong>isa. Sa i ai<br />
sana kesi te<strong>le</strong>, ma sa n<strong>of</strong>o o ia iina, o <strong>le</strong> tusi i lona lima,<br />
11<br />
faatasi ma <strong>le</strong> vase ma <strong>le</strong> penitala ma faailoga <strong>le</strong> lomiga<br />
fou o tusitusiga paia. Ma, afai o se tasi e iloaina <strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
tusitusiga paia ua iloa e <strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong> faaaogaina o <strong>le</strong> lomiga<br />
fou, ua tonu ai ia te au ou te faia foi faapena” (“Spiritual<br />
Communication,” i <strong>le</strong> Princip<strong>le</strong>s <strong>of</strong> the Gospel in Practice,<br />
Sperry Symposium 1985 [1985], 18–19).<br />
Fesoasoaniga e Suesue ai <strong>Tusi</strong>tusiga Paia.<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faaaoga mea<br />
na aoaoina mai e i latou e uiga i <strong>le</strong> faaaogaina<br />
o fesoasoaniga e suesue ai. (30–35 minute)<br />
A mae’a ona e aoaoina atu tamaiti o <strong>le</strong> vasega e uiga i<br />
fesoasoaniga mo <strong>le</strong> suesueina o tusitusiga paia, fai atu ia<br />
i latou e faaaoga mea na e faia ai <strong>le</strong> suega laitiiti <strong>le</strong>nei o<br />
mea na latou aoaoina.<br />
Atonu e te manao ia galulue i latou i vaega.<br />
1. Tali fesili nei e uiga i <strong>le</strong> papatisoga?<br />
a. O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> upu papatisoga?<br />
e. O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faamaoniga o loo i ai sa faatinoina <strong>le</strong> papatisoga<br />
ao <strong>le</strong>’i oo i <strong>le</strong> vaitaimi o Keriso?<br />
i. O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo fai ma uiga faatusa o <strong>le</strong> papatisoga?<br />
o. O a faamoemoega e fa o <strong>le</strong> papatisoga?<br />
2. Saili uiga o upu o loo faaatusilima i fasifuaitau taitasi nei.<br />
Ia maitau o <strong>le</strong> iloaina o <strong>le</strong> uiga o nei upu e tuuina mai ai <strong>le</strong><br />
malamalamaaga faaopoopo i mau o tusitusiga paia.<br />
a. “Sona fesoasoani e tatau ma ia” (Kenese 2:18)<br />
e. “O outou povi fafine” o Vasana (Amosa 4:1)<br />
i. “O e tuumavaega, o e faatuaupua, o e <strong>le</strong> ta<strong>of</strong>i manao o <strong>le</strong><br />
tino” (2 Timoteo 3:3)<br />
o. “O loo ola <strong>le</strong> afioga a <strong>le</strong> Atua, o loo matua galue foi”<br />
(Eperu 4:12)<br />
3. Lisi mau e tolu e faatatau atu i autu taitasi nei:<br />
a. Aso mulimuli<br />
e. <strong>Tusi</strong>tusiga paia ua <strong>le</strong>iloloa<br />
i. Valoaga<br />
o. Faaaliga<br />
Fesoasoaniga e Suesue ai <strong>Tusi</strong>tusiga Paia<br />
4. Tali i fesili nei pe a mavae <strong>le</strong> faitauina o fuaiupu ma<br />
faatatau atu i faamatalaga i <strong>le</strong> pito i lalo:<br />
a. Mataio 4:23—Aisea na faamaloloina ai na tagata<br />
i Kalilaia?<br />
e. Mataio 4:24— O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea ua ta’ua o <strong>le</strong> ma’i supa?<br />
i. Mataio 4:25— O fea <strong>le</strong> laue<strong>le</strong>e<strong>le</strong> o Tekapoli? (tagai i<br />
<strong>le</strong> vaega o <strong>le</strong> faafanua).<br />
o. Mataio 5:3— O a nisi uiga o <strong>le</strong> upu amuia?<br />
u. Mataio 5:3— O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo tuuina mai e <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a<br />
Mamona e faaopoopo i lo tatou malamalamaaga i <strong>le</strong>nei<br />
fuaiupu?
Fesoasoaniga e Suesue ai <strong>Tusi</strong>tusiga Paia<br />
f. Mataio 5:5—O a nis uiga o <strong>le</strong> upu na faaliliuina o <strong>le</strong><br />
agamalu?<br />
5. Faitau e uiga i <strong>le</strong> faaaliga a Liae o <strong>le</strong> laau o <strong>le</strong> ola i <strong>le</strong><br />
1 Nifae 8 ma faaaoga mau faamaonia o loo i faamatalaga<br />
i <strong>le</strong> pito i lalo, faailoa atu po o a mea ua faatusaina i ai<br />
mea nei:<br />
12<br />
a. Vaitafe<br />
e. Ai uamea<br />
i. Puao o <strong>le</strong> pogisa<br />
o. Fa<strong>le</strong> te<strong>le</strong> ma <strong>le</strong> vateatea<br />
6. O a setete na ui atu ai <strong>le</strong> Au Paia i <strong>le</strong> vaitaimi o a latou<br />
femalagaiga, e amata mai Niu Ioka e oo atu i <strong>le</strong> Vanu Te<strong>le</strong><br />
o Sate Leki?
O LE FUAFUAGA SILI O LE FIAFIA<br />
Folasaga<br />
I <strong>le</strong> 1993, na saunoa atu ai Elder Boyd K. Packer, o se tasi o<br />
<strong>le</strong> Korama a <strong>le</strong> Toasefululua, i faiaoga o <strong>le</strong> Ofisa o Aoga a <strong>le</strong><br />
Eka<strong>le</strong>sia e faapea e tatau ona latou tuuina atu faatasi ma se<br />
aote<strong>le</strong>ga puupuu o <strong>le</strong> mataupu o <strong>le</strong> a aoaoina se aote<strong>le</strong>ga o<br />
<strong>le</strong> ata o <strong>le</strong> faaolataga i <strong>le</strong> amataga lava o soo se tausaga<br />
faa<strong>le</strong>aoaoga.<br />
“O se aote<strong>le</strong>ga puupuu o <strong>le</strong> ‘fuafuaga o <strong>le</strong> fiafia’ (o <strong>le</strong> autu<br />
<strong>le</strong>a ou te fiafia lava i ai pe a talanoaina <strong>le</strong> fuafuaga), pe afai<br />
e tuuina atu i <strong>le</strong> amataga lava ma toe fai ma talanoaina, o <strong>le</strong><br />
a te<strong>le</strong> se taua ma aoga i tamaiti o <strong>le</strong> vasega.<br />
“E i ai sa’u galuega faatonuina mo outou. . . . Ua t<strong>of</strong>iaina<br />
outou e saunia se aote<strong>le</strong>ga puupuu po o se vaaiga laute<strong>le</strong> o<br />
<strong>le</strong> fuafuaga o <strong>le</strong> fiafia—o <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong> faaolataga. Ia fuafuaina<br />
o se auivi e mafai ai e tamaiti o <strong>le</strong> vasega ona faatulagaina<br />
upumoni o <strong>le</strong> a e fetufaai ai ma i latou.<br />
“I <strong>le</strong> taimi muamua atonu e te manatu o se galuega faatonuina<br />
faig<strong>of</strong>ie. Ou te faamautinoa atu ia te outou, e <strong>le</strong> o se [mea<br />
faig<strong>of</strong>ie]. O <strong>le</strong> faapuupuuina ma <strong>le</strong> faafaig<strong>of</strong>ieina e matua<br />
faigata lava ona faataunuuina. I <strong>le</strong> taimi muamua o <strong>le</strong> a<br />
faaosoosoina oe ia matua te<strong>le</strong> ni mea e a<strong>of</strong>ia ai. O <strong>le</strong> fuafuaga i<br />
lona atoatoaga o loo a<strong>of</strong>ia ai upumoni uma o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i. . . .<br />
“Atonu o <strong>le</strong> galuega faatonuina <strong>le</strong>nei e pito sili ona faigata,<br />
ma e mautinoa lava e pito sili ona tauia o lau galuega<br />
faafaiaoga.<br />
“O lau vaaiga laute<strong>le</strong> o <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong> faaolataga e tatau ona avea<br />
ma se vaaiga puupuu i <strong>le</strong> tulaga atoa o upumoni o tusitusiga<br />
paia. Ona mafai ai <strong>le</strong>a mulimuli e tamaiti o <strong>le</strong> vasega ona<br />
faatulagaina i latou lava i totonu o <strong>le</strong> fuafuaga. ...<br />
“O <strong>le</strong> a ou tuuina atu mea autu o <strong>le</strong> aote<strong>le</strong>ga o <strong>le</strong> fuafuaga e<br />
avea ma se amataga, ae e tatau ona e faataatiaina e oe lava ia<br />
lau auivi.<br />
“O mea nei, o vaega taua o <strong>le</strong> fuafuaga sili o <strong>le</strong> fiafia, o <strong>le</strong> togiola,<br />
o <strong>le</strong> faaolataga:<br />
“O <strong>le</strong> muai olaga<br />
Foafoaga faa<strong>le</strong>agaga<br />
Filifiliga saoloto<br />
Taua i <strong>le</strong> lagi<br />
Foafoaga faa<strong>le</strong>tino<br />
O <strong>le</strong> Pau ma <strong>le</strong> olaga faitino<br />
O mataupu faavae ma sauniga o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i a Iesu<br />
Keriso ( o uluai mataupu faavae: o <strong>le</strong> faatuatua i <strong>le</strong><br />
Alii o Iesu Keriso, salamo, papatisoga, . . .)<br />
O <strong>le</strong> Togiola<br />
O <strong>le</strong> olaga i tua atu o <strong>le</strong> tuugamau<br />
Lalolagi o agaga<br />
Faamasinoga<br />
Toetutu” (<strong>The</strong> Great Plan <strong>of</strong> Happiness, 2–3).<br />
O faamatalaga nei o loo a<strong>of</strong>ia atu ai ina ia fesoasoani ia te oe<br />
ia malamalama atili i <strong>le</strong>na ata sili o <strong>le</strong> fiafia ma faataatia sau<br />
vaaiga laute<strong>le</strong>. Atonu e faaosooosina oe e aoao atu ni mea e te<strong>le</strong><br />
13<br />
atu e uiga i <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong> faaolataga nai lo <strong>le</strong> vaaiga laute<strong>le</strong> puupuu<br />
na fautuaina mai e Elder Packer. Faamo<strong>le</strong>mo<strong>le</strong> ia tetee atu i <strong>le</strong>na<br />
faaosoosoga, ma manatua o <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o auiliiliga o <strong>le</strong> fuafuaga o<br />
<strong>le</strong> a talanoaina i <strong>le</strong> gasologa o la outou suesueina o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong><br />
<strong>Tuai</strong>. I <strong>le</strong>nei tusi <strong>le</strong>sona o loo i ai fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu o <strong>le</strong><br />
a fesoasoani ia te oe e fesootaiina mea o loo suesueina i <strong>le</strong><br />
<strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ma lau vaaiga laute<strong>le</strong> o <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong> faaolataga.<br />
O <strong>le</strong> Ata o <strong>le</strong> Faaolataga e Pei o se<br />
Tala Faatino e Tolu ni Vaega<br />
I se lauga o <strong>le</strong> faeasaite i <strong>le</strong> 1995 i <strong>le</strong> autalavou n<strong>of</strong><strong>of</strong>ua, na<br />
saunoa Peresitene Boyd K. Packer, o <strong>le</strong> Sui Peresitene o <strong>le</strong><br />
Korama a Aposetolo e Toasefululua:<br />
“O <strong>le</strong> gasologa o o tatou olaga faitino, mai <strong>le</strong> fanau mai e oo<br />
atu i <strong>le</strong> maliu, o loo faatulagaina i tulafono e faavavau ma o<br />
loo mulimuli i se fuafuaga o loo faamatalaina i faaaliga o <strong>le</strong><br />
ala sili o <strong>le</strong> fiafia. O <strong>le</strong> manatu e tasi, o <strong>le</strong> upumoni e tasi o <strong>le</strong><br />
a ou tuuina atu i o outou mafaufau, o <strong>le</strong>nei: E tolu vaega i <strong>le</strong><br />
fuafuaga. O loo outou i ai i <strong>le</strong> vaega lona lua po o <strong>le</strong> vaega<br />
ogatotonu, <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> a t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oina ai outou e faaosoosoga, o<br />
faigata, ma masalo foi o faanoanoaga. Afai e te malamalama i<br />
<strong>le</strong>na mea o <strong>le</strong> a mafai atili ona e malamalama i <strong>le</strong> olaga ma tetee<br />
i <strong>le</strong> faamai o <strong>le</strong> <strong>le</strong> mautonu ma <strong>le</strong> atuatuva<strong>le</strong> ma <strong>le</strong> <strong>le</strong> fiafia.<br />
“O <strong>le</strong> fuafuaga o <strong>le</strong> togiola, faatasi ma ona vaega e tolu ua<br />
vaevaeina i ai, atonu e faatusaina i se tala faatino sili e tolu ni<br />
vaega. O <strong>le</strong> Vaega 1 ua faaigoaina o <strong>le</strong> ‘Muai Olaga.’ O loo<br />
faamatalaina e tusitusiga paia o lo tatou uluai t<strong>of</strong>i (tagai i <strong>le</strong> Iuta<br />
1:6; Aperaamo 3:26, 28). O <strong>le</strong> Vaega 2, mai <strong>le</strong> fanau mai e oo atu<br />
i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> toetutu, o <strong>le</strong> ‘T<strong>of</strong>i Lona Lua.’ <strong>le</strong>a. Ma <strong>le</strong> vaega 3 ua<br />
ta’ua o <strong>le</strong> ‘Olaga pe a Mavae <strong>le</strong> Oti’ po o <strong>le</strong> ‘Ola e Faavavau.’<br />
“I <strong>le</strong> olaga faitino, o loo pei i tatou o ni tagata o loo faatinoina <strong>le</strong><br />
tala <strong>le</strong>a faatoa ulufa<strong>le</strong> atu i se fa<strong>le</strong> e faatinoina ai <strong>le</strong> tala i <strong>le</strong> taimi<br />
tonu lava e alu ai i luga <strong>le</strong> pupuni i <strong>le</strong> vaega lona lua. Ua tatou<br />
misia <strong>le</strong> vaega 1. E te<strong>le</strong> ni vaega autu ma ni vaega lagolago o <strong>le</strong><br />
tala faatino o loo fefiloi faatasi, ua faafaigata ai ona fesootai <strong>le</strong>a<br />
ma <strong>le</strong>a, ma o <strong>le</strong> a foi e fesootai ma <strong>le</strong> a, ae po o ai foi tagata totoa<br />
ma tagata <strong>le</strong>aga. Ua atili ai ona faafaigata ona e <strong>le</strong> gata ina o loo<br />
avea i tatou ma tagata maimoa; ae o loo tatou faatinoina foi <strong>le</strong><br />
tala, i luga o <strong>le</strong> tulaga e faatino ai <strong>le</strong> tala, ma o loo siomiaina ma<br />
auai ai i mea uma o loo tutupu!” (<strong>The</strong> Play and the Plan [lauga i<br />
<strong>le</strong> autalavou n<strong>of</strong><strong>of</strong>ua, 7 Me 1995], 1–2).<br />
Muai Olaga<br />
Ao <strong>le</strong>’i fananau mai i tatou i <strong>le</strong> olaga faitino na tatou mau<br />
faatasi ma lo tatou Tama Faa<strong>le</strong>lagi (tagai i <strong>le</strong> Iopu 38:4–7;<br />
Ieremia 1:5; Aperaamo 3:21–23). O <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi o se tagata<br />
se<strong>le</strong>sitila ua faamamaluina, ma faaatoatoaina faatasi ma se tino<br />
o aano ma ivi (tagai i <strong>le</strong> MFF 130:22). Na aoao mai <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o<br />
Iosefa Samita: “Sa avea <strong>le</strong> Atua lava ia e pei ona i ai nei i tatou,<br />
ma o se ua faaeaina, ma o loo afio i <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oalii i lagi e mamao<br />
ese!” (Teachings <strong>of</strong> the Prophet Joseph Smith, 345).
O <strong>le</strong> Fuafuaga Sili o <strong>le</strong> Fiafia<br />
O <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi o <strong>le</strong> tama o o tatou agaga (tagai i <strong>le</strong><br />
Numera 16:22; Galuega 17:29; Eperu 12:9; Mose 3:5). O loo ia<br />
te ia se atoatoaga o uiga faa<strong>le</strong>atua ma <strong>le</strong> olioli ma e finagalo o<br />
ia e avea lana fanau faapei o ia (tagai i <strong>le</strong> Mataio 5:48; 2 Nifae<br />
9:18; Mose 1:39).<br />
Foafoaga Faa<strong>le</strong>agaga<br />
Na silafia e Aperaamo o fanau uma a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi o<br />
“agaga” na faatulagaina ao <strong>le</strong>’i i ai <strong>le</strong> lalolagi (tagai Aperaamo<br />
3:18–23). Na aoao mai Peresitene Boyd K. Packer: “E faavavau<br />
agaga o alii ma tamaitai (tagai i <strong>le</strong> MFF 93:29–31; tagai foi i <strong>le</strong><br />
Iosefa Samita, Teachings <strong>of</strong> the Prophet Joseph Smith . . . , 158, 208).<br />
O tagata uma o atalii ma afafine o <strong>le</strong> Atua ma na mau i se muai<br />
olaga o ana fanau agaga (tagai Numera 16:22; Eperu 12:9; MFF<br />
76:24). O agaga o tagata taitoatasi uma e foliga i <strong>le</strong> tagata i <strong>le</strong><br />
olaga faitino, o <strong>le</strong> alii ma <strong>le</strong> tamaitai (tagai MFF 77:2; 132:63;<br />
Mose 6:9–10; Aperaamo 4:27). Ua faia tagata uma i <strong>le</strong> faatusa<br />
o matua faa<strong>le</strong>agaga”(<strong>The</strong> Play and <strong>The</strong> Plan, 3).<br />
I <strong>le</strong> “O <strong>le</strong> Aiga: O se Folafolaga i <strong>le</strong> Lalolagi,” na saunoa mai <strong>le</strong><br />
Au Peresitene Sili: “O tagata soifua uma—tane ma <strong>le</strong> fafine—ua<br />
foafoaina i <strong>le</strong> faatusa o <strong>le</strong> Atua. O i latou taitoatasi o se atalii po<br />
o se afafine faa<strong>le</strong>agaga faape<strong>le</strong>pe<strong>le</strong> a ni matua faa<strong>le</strong>lagi, ma o <strong>le</strong>a<br />
ua t<strong>of</strong>u ai i latou taitoatasi ma se natura ma se taunuuga paia. O<br />
<strong>le</strong> tulaga tane po o <strong>le</strong> fafine (o <strong>le</strong> tagata) o se vaega taua <strong>le</strong>a o <strong>le</strong><br />
muai olaga, olaga faitino, ma lona faamoemoe e faavavau”<br />
(Liahona, Iuni 1996, 10–11; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 29:31–32; Mose 3:5;<br />
ma <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel [tusi <strong>le</strong>sona a <strong>le</strong> tamaitiiti<br />
o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> Religion 301], itulau 32).<br />
Filifiliga Saoloto<br />
“1. O tagata ola uma e pu<strong>le</strong>a i tulafono faa<strong>le</strong>lagi, o <strong>le</strong> usiusitai<br />
i ai o <strong>le</strong> a aumaia ai faamanuiaga. O <strong>le</strong> <strong>le</strong> usiusitai o <strong>le</strong> a iu<br />
ai i puapuaga ma <strong>le</strong> malaia.<br />
“2. O loo i tagata taitasi <strong>le</strong> meaal<strong>of</strong>a faa<strong>le</strong>lagi o <strong>le</strong> filifiliga<br />
saoloto e filifili ai <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i poo <strong>le</strong> <strong>le</strong>aga. E ono mafai foi e se<br />
tagata pe faapefea, po o fea, po o <strong>le</strong> a foi e tapuai atu i ai,<br />
ae peitai e na o <strong>le</strong> aoao ma <strong>le</strong> usitai i tulafono o <strong>le</strong><br />
se<strong>le</strong>sitila e mafai ai e ia ona faaeaina.<br />
“3. E mafai e tagata taitasi ona filifili mo ia lava ao maua e ia<br />
<strong>le</strong> malamalama o <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i ma <strong>le</strong> <strong>le</strong>aga ma o loo aafia o ia i<br />
<strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i po o <strong>le</strong> <strong>le</strong>aga” (“Basic Doctrine,” Charge to Religious<br />
Educators, lomiga lona 3 [1994], 85).<br />
O <strong>le</strong> faaaogaina tonu o la tatou filifiliga saoloto mama e taua<br />
i <strong>le</strong> avea faapei o <strong>le</strong> Atua (tagai 2 Nifae 2:14–16). Ae peitai, e<br />
i ai nisi taunuuga i <strong>le</strong> tuuina atu i tagata o <strong>le</strong> avanoa e filifili<br />
ai. E ui lava ina matua taua <strong>le</strong> filifiliga saoloto i lo tatou<br />
tuputupu a’e, ae o <strong>le</strong> upumoni lava o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> filifili sa’o pea<br />
lava pea <strong>le</strong> tagata. E pei ona sa tusia e <strong>le</strong> Aposetolo o Paulo,<br />
“Aua ua agasala tagata uma lava, ma ua <strong>le</strong> oo i <strong>le</strong> viiga mai<br />
<strong>le</strong> Atua”(Roma 3:23). O <strong>le</strong> filifiliga saoloto na o ia lava o <strong>le</strong> a<br />
tausalaina ai i tatou. O <strong>le</strong>nei taunuuga na faatalitali i ai ma<br />
sauniaina i <strong>le</strong> fuafuaga na tuuina atu e <strong>le</strong> Tama i lana fanau i<br />
se aufono i <strong>le</strong> muai olaga.<br />
14<br />
O <strong>le</strong> Fono Te<strong>le</strong> ma <strong>le</strong> Taua i <strong>le</strong> Lagi<br />
Ina ua maea ona tuuina mai ia i tatou ia tino faa<strong>le</strong>agaga i <strong>le</strong>na<br />
lalolagi i <strong>le</strong> muai olaga sa pei lava i tatou o ia, ae peitai na<br />
tumau pea lo tatou <strong>le</strong> mauaina o uiga taua e te<strong>le</strong>. O ia o se<br />
tagata faaeaina ma faaatoatoaina faatasi ma se tino faa<strong>le</strong>tino<br />
faamamaluina; sa <strong>le</strong>’i oo i tatou i ai. Na valaauina e <strong>le</strong> tama<br />
lana fanau e faatasitasi i se fono te<strong>le</strong> i <strong>le</strong> lagi ma tuuina mai<br />
lana fuafuaga ina ia fesoasoani ia i tatou ia avea faapei o ia<br />
(tagai i <strong>le</strong> Mose 4:1–4; Aperaamo 3:22–27).<br />
Na saunoa Peresitene Boyd K. Packer:<br />
“I <strong>le</strong> aufono a Atua, na lagolagoina ai <strong>le</strong> fuafuaga a <strong>le</strong> Tama<br />
e Faavavau (tagai i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 34:9; tagai foi i <strong>le</strong> Teachings [<strong>of</strong><br />
the Prophet Joseph Smith], 349–50). Na saunia e <strong>le</strong> fuafuaga <strong>le</strong><br />
foafoaina o se lalolagi <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> a maua ai e lana fanau tino<br />
faa<strong>le</strong>tino ma o <strong>le</strong> a t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oina e tusa ai ma ana poloaiga<br />
(tagai i <strong>le</strong> Mose 6:3–10, 22, 59; Aperaamo 3:24–25; 4:26–27).<br />
Na saunia avanoa mo agaga taitasi i <strong>le</strong> muai olaga e aoao ma<br />
usiusitai ai. Na tuuina atu i agaga taitasi <strong>le</strong> filifiliga saoloto<br />
(tagai i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 13:3–5).<br />
“Na taloina se fono te<strong>le</strong> i <strong>le</strong> lagi (tagai i <strong>le</strong> Teachings, 349–50,<br />
357). Na moomia e <strong>le</strong> fuafuaga faa<strong>le</strong>lagi se tasi agaga e auina<br />
atu e avea ma se faaola ma togiola ina ia faataunuuina <strong>le</strong><br />
fuafuaga a <strong>le</strong> Tama. O <strong>le</strong> Ulumatua a <strong>le</strong> Tama e Faavavau, o<br />
Ieova, na <strong>of</strong>o mai ma <strong>le</strong> naunautai ma na filifilia (tagai i <strong>le</strong><br />
Mose 4:1–2; Aperaamo 3:19, 22–27).<br />
“Na lagolagoina <strong>le</strong>nei filifiliga e <strong>le</strong> toate<strong>le</strong>. Na fouva<strong>le</strong> isi, ma<br />
sa faia ai se Taua i <strong>le</strong> Lagi. Na tulieseina Satani ma i latou o e<br />
na mulimuli ia te ia e fouva<strong>le</strong> atu i <strong>le</strong> fuafuaga a <strong>le</strong> Tama ma<br />
na <strong>le</strong> mauaina e i latou <strong>le</strong> olaga faitino (tagai i <strong>le</strong> Faaaliga<br />
12:7–13; MFF 29:36; 76:28; Mose 4:3).<br />
“O i latou o e na tausia <strong>le</strong> uluai t<strong>of</strong>i (o oe o <strong>le</strong> tasi o i latou) o<br />
<strong>le</strong> a faaopoopoina ia i latou se tino faa<strong>le</strong>tino ma na faatagaina<br />
e ola i <strong>le</strong> lalolagi i <strong>le</strong>nei t<strong>of</strong>i lona lua na fuafuaina (tagai<br />
Aperaamo 3:26). Na t<strong>of</strong>u ma taimi at<strong>of</strong>aina ma tuaoi o mea e<br />
non<strong>of</strong>o ai i latou (tagai i <strong>le</strong> Teuteronome 32:8; Galuega 17:26).<br />
Na muai faauuina nisi e avea ma per<strong>of</strong>eta (tagai i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma<br />
13:7–9; Aperaamo 3:23; tagai foi i <strong>le</strong> Teachings, 365)” (<strong>The</strong> Play<br />
and the Plan, 3).<br />
Foafoaga Faa<strong>le</strong>tino<br />
O <strong>le</strong> foafoaga faa<strong>le</strong>tino o lagi, ma <strong>le</strong> lalolagi, ma mea uma<br />
lava o i ai o <strong>le</strong> isi <strong>le</strong>a laasaga i <strong>le</strong> fesoasoani ai ia i tatou e<br />
avea faapei o lo tatou Tama i <strong>le</strong> Lagi (tagai Mose 1:33–39;<br />
Aperaamo 3:24–26). Ina ua foafoaina e <strong>le</strong> Atua <strong>le</strong> lalolagi, na<br />
“<strong>le</strong><strong>le</strong>i” mea uma (Mose 2:31) ma o se n<strong>of</strong>oaga o <strong>le</strong> matag<strong>of</strong>ie<br />
ma <strong>le</strong> anoanoai (tagai i <strong>le</strong> Kenese 1–2; Mose 2; 3:7–25;<br />
Aperaamo 4–5; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 59:16–20; Old Testament:<br />
Genesis–2 Samuel, itulau 27–36).<br />
Na aoao mai Peresitene Boyd K. Packer: “Ona faatulagaina<br />
<strong>le</strong>a o se lalolagi (tagai i <strong>le</strong> Aperaamo 5:4). O Atamu ma Eva,<br />
i se mamalu faaparataiso, na avea ma uluai alii ma uluai<br />
tamaitai (tagai i <strong>le</strong> Mose 1:34; 3:7; 4:26; 6:3–10, 22, 59). Na<br />
faaipoipoina i laua e faavavau ma tuuina atu i ai poloaiga
(tagai i <strong>le</strong> Mose 3:23–25). Sa i ai i laua i se tulaga mama ma<br />
sa la <strong>le</strong> iloaina <strong>le</strong> agasala (tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 2:23)” (<strong>The</strong> Play<br />
and the Plan, 3).<br />
O <strong>le</strong> Pau ma <strong>le</strong> Olaga Faitino<br />
O <strong>le</strong> Pau o Atamu ma Eva o <strong>le</strong> isi <strong>le</strong>a laasaga i <strong>le</strong> fuafuaga sili<br />
o <strong>le</strong> fiafia. Na aumaia e <strong>le</strong> Pau tulaga o <strong>le</strong> olaga faitino, e a<strong>of</strong>ia<br />
ai <strong>le</strong> oti faa<strong>le</strong>agaga ma <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>tino (tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 2:19–25;<br />
A<strong>le</strong>ma 42:1–10). O <strong>le</strong> olaga faitino i <strong>le</strong> lalolagi e matua taua<br />
lava e avea ai faapei o <strong>le</strong> Atua. E tuuina mai ai ia i tatou <strong>le</strong><br />
avanoa ina ia maua se tino faa<strong>le</strong>tino ma mafai ona tuputupu<br />
ae ai pea ma aoao e ala i <strong>le</strong> i ai o <strong>le</strong> saolotoga e filifili e<br />
mulimuli i apoapoaiga a <strong>le</strong> Atua po o faatosinaga a Satani<br />
(tagai i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 42:1–12; MFF 29:36–43; Mose 5:9–12). O<br />
filifiliga tatou te faia e “faataitai” ai i tatou lava (tagai i <strong>le</strong><br />
Aperaamo 3:25; tagai foi i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel,<br />
itulau 39–43).<br />
E faatatau atu i lana tala faatatau o <strong>le</strong> olaga o se tala faatino<br />
e tolu vaega (tagai i <strong>le</strong> itulau 13), na tuuina mai e Peresitene<br />
Boyd K. Packer <strong>le</strong> apoapoaiga <strong>le</strong>nei e uiga i lo tatou tulaga i<br />
<strong>le</strong> olaga faitino:<br />
“E avea ma vaega o <strong>le</strong> fuafuaga e faavavau, o lo tatou manatua<br />
o lo tatou muai olaga, <strong>le</strong> vaega muamua, ua pupuniina i se<br />
veli. Talu ai o loo tatou ulufa<strong>le</strong> i <strong>le</strong> olaga faitino i <strong>le</strong> amataga<br />
o <strong>le</strong> vaega 2 e aunoa ma se toe manatuaina o <strong>le</strong> vaega 1, e <strong>le</strong><br />
taumate ai lava <strong>le</strong> faigata ona malamalama i <strong>le</strong> mea o loo tupu.<br />
“O <strong>le</strong> aveeseina o <strong>le</strong>na manatua ua tuuina mai ai ia i tatou se<br />
amataga fou. E talafeagai <strong>le</strong><strong>le</strong>i mo <strong>le</strong> suesueina; e puipuia la<br />
tatou filifiliga saoloto taitoatasi ma saoloto ai i tatou e faia<br />
filifiliga. E te<strong>le</strong> filifiliga e tatau ona faia e faaaogaina ai na o<br />
<strong>le</strong> faatuatua. E oo lava foi i <strong>le</strong>na mea, o loo tatou tauaveina<br />
se malamalamaaga musuia o lo tatou muai olaga ma lo tatou<br />
tulaga o ni fanau a ni matua o loo i <strong>le</strong> tino ola pea.<br />
“Na e fanau mai ma <strong>le</strong> mama, aua ‘o agaga uma o tagata sa<br />
mama i <strong>le</strong> amataga’ (MFF 93:38), ma e i ai se malamalamaaga<br />
o <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i ma <strong>le</strong>aga na e fanau mai ma oe, aua o loo tauina mai<br />
ia i tatou i <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona ‘Ua lava <strong>le</strong> aoaoina o [i tatou] ua<br />
[tatou] iloa ai <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i ma <strong>le</strong> <strong>le</strong>aga’(2 Nifae 2:5). ...<br />
“Afai e te faamoemoe e na o <strong>le</strong> fiafia ma <strong>le</strong> fi<strong>le</strong>mu ma <strong>le</strong> olioli<br />
e te maua i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> vaega 2, o <strong>le</strong> upumoni o <strong>le</strong> a e <strong>le</strong> fiafia.<br />
O <strong>le</strong> a itiiti lou malamalamaaga i <strong>le</strong> mea o loo tupu ae pe aisea<br />
foi ua faatagaina ai mea e tutupu e pei ona i ai.<br />
“Manatua <strong>le</strong> mea <strong>le</strong>a! O <strong>le</strong> faaupuga ‘Ona non<strong>of</strong>o fiafia ai lava<br />
<strong>le</strong>a o i latou e faavavau’ e <strong>le</strong>’i tuuina lava i totonu o <strong>le</strong> vaega<br />
lona lua. O <strong>le</strong>na faaupuga e talafeagai ma <strong>le</strong> vaega lona tolu,<br />
pe a faaalia mea lilo ma faasa’oina mea uma . . . .<br />
“E <strong>le</strong> faig<strong>of</strong>ie ona e malamalama i tulaga faapitoa ma <strong>le</strong> <strong>le</strong> tutusa<br />
o <strong>le</strong> olaga seiloga lava e i ai se vaaiga laute<strong>le</strong> ia te oe o <strong>le</strong> natura<br />
e faavavau o <strong>le</strong>nei tala faatino sili. O nisi e fananau mai e matua<br />
itiiti mea e maua ma isi e matua te<strong>le</strong> lava. O nisi e fananau mai i<br />
<strong>le</strong> mativa, e <strong>le</strong> atoatoa <strong>le</strong> malosi, i tiga, i puapuaga. O nisi e oo<br />
vave i ai <strong>le</strong> oti, e oo lava i fanau e mama. O loo i ai <strong>le</strong> aga<strong>le</strong>aga,<br />
ma malosiaga <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i o <strong>le</strong> natura ma <strong>le</strong> saua o <strong>le</strong> tasi i <strong>le</strong> tasi. Ua<br />
tatou vaaia soo <strong>le</strong>na mea talu ai nei.<br />
15<br />
“Aua nei faapea ua loto i ai <strong>le</strong> Atua e faatupuina <strong>le</strong>na mea,<br />
ae mo ona lava faamoemoega, e faatagaina ai e ia e oo mai.<br />
Pe a e iloa <strong>le</strong> fuafuaga ma <strong>le</strong> faamoemoega o na mea uma, e<br />
oo lava i ia mea o <strong>le</strong> a faaalia mai ai se Tama o i <strong>le</strong> Lagi al<strong>of</strong>a.<br />
“O loo i ai se mea ua faataatiaina mai mo <strong>le</strong>nei tala faatino<br />
sili, o <strong>le</strong> tala faatino mo augatupulaga uma . ...<br />
“O <strong>le</strong>na mea ua faataatiaina mai, e pei ona outou silafiaina,<br />
o tusitusiga paia—o faaaliga. Faitau i ai. Suesue i ai . ...<br />
“E tautatala mai tusitusiga paia i <strong>le</strong> mea moni. E mafai ona e<br />
aoao mai ai iina mea e tatau ai e uiga i vaega uma e tolu ina ia<br />
e malamalama ai i ou tulaga ma maua ai <strong>le</strong> taitaiga i lou olaga.<br />
O loo faaalia mai ai ‘Sa i ai foi outou i <strong>le</strong> amataga faatasi ma <strong>le</strong><br />
Tama, o <strong>le</strong> Agaga la <strong>le</strong>a, o <strong>le</strong> Agaga lava o <strong>le</strong> upu moni;<br />
“’O <strong>le</strong> upu moni o <strong>le</strong> malamalama foi <strong>le</strong>a o mea e pei ona i ai<br />
nei, e pei ona sa i ai, ma e pei ona o <strong>le</strong> a oo mai’ (MFF 93:23–24).<br />
“Vaega 1, vaega 2, ma <strong>le</strong> vaega 3“ (<strong>The</strong> Play and the Plan, 2).<br />
O <strong>le</strong> Misiona a <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia ma Mataupu<br />
Faavae ma Sauniga o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
O <strong>le</strong> Pa’u o Atamu ma Eva e <strong>le</strong> o se mea sese po o se mea e<br />
faateia ai. Pe ana <strong>le</strong> filifili i laua e avea ma tagata faitino,<br />
semanu e <strong>le</strong> mafai ona alualu i luma i laua faapea foi fanau<br />
uma a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi e avea faapei o Atua (tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae<br />
2:22–25). O <strong>le</strong> Pau o se vaega talafeagai o <strong>le</strong> fuafuaga, ae peitai<br />
e i ai nisi o taunuuga e tatau ona laveaiina mai ai i tatou (tagai<br />
i <strong>le</strong> faamatalaga mo <strong>le</strong> Kenese 3:19 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–<br />
2 Samuel, itulau 42).<br />
O <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i a Iesu Keriso ua saunia se ala mo tagata uma e<br />
togiolaina ai mai <strong>le</strong> Pa’u ma toe aumaia ai i <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong><br />
Atua (tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 31:10–21; Mosaea 3:19; A<strong>le</strong>ma 7:14–16;<br />
3 Nifae 27:13–22; Mataupu Faavae o <strong>le</strong> Faatuatua 1:4; tagai foi<br />
i <strong>le</strong> faamatalaga mo <strong>le</strong> Kenese 4:1 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–<br />
2 Samuel, itulau 51–52]. Afai tatou te teena e mulimuli i <strong>le</strong><br />
fuafuaga ma <strong>le</strong> talia <strong>le</strong> Togiola a Iesu Keriso, e <strong>le</strong> mafai ona<br />
togiolaina i tatou mai a tatou agasala ma faaatoatoaina (tagai<br />
i <strong>le</strong> Mosaea 2:36–39; 4:1–12; A<strong>le</strong>ma 11:40–41; MFF 29:43–44).<br />
I tisipenisione uma, ua auina mai per<strong>of</strong>eta e aoao mai <strong>le</strong><br />
tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i i fanau a <strong>le</strong> Atua i <strong>le</strong> lalolagi.<br />
Ua faatuina Le Eka<strong>le</strong>sia a Iesu Keriso i nei aso e gata ai e valaau<br />
atu i tagata uma ia o mai ia Keriso e ala i <strong>le</strong> folafolaina o <strong>le</strong><br />
tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i i <strong>le</strong> lalolagi, faaatoatoaina o <strong>le</strong> Au Paia, ma <strong>le</strong> togiolaina<br />
o e ua maliliu (tagai i <strong>le</strong> Amosa 3:7; Efeso 4:11–15; MFF 1:4–23;<br />
138; Mataupu Faavae o <strong>le</strong> Faatuatua 1:5–6).<br />
O <strong>le</strong> Togiola<br />
O <strong>le</strong> Fuafuaga Sili o <strong>le</strong> Fiafia<br />
Ona o <strong>le</strong> Pa’u o Atamu o <strong>le</strong> a tatou oo uma ai i <strong>le</strong> oti (oti<br />
faa<strong>le</strong>tino), ua aveeseina i tatou uma mai <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Atua (oti<br />
faa<strong>le</strong>agaga) ma e <strong>le</strong> mafai e i tatou lava ona tatou toe foi atu ia<br />
te ia, ma ua tatou ola ai i se lalolagi o <strong>le</strong> galue, o <strong>le</strong> agasala, ma<br />
<strong>le</strong> faanoanoa. O <strong>le</strong> Togiola a Iesu Keriso ua saunia <strong>le</strong> toetutu o<br />
tagata uma, faatasi ma tino faa<strong>le</strong>tino e ola pea, ma faatoilaloina<br />
ai <strong>le</strong> oti faa<strong>le</strong>tino. E ala mai i <strong>le</strong> Togiola ua mafai ai foi ona
O <strong>le</strong> Fuafuaga Sili o <strong>le</strong> Fiafia<br />
faamamaina i tatou mai agasala a <strong>le</strong> tagata lava ia ma suia mai<br />
lo tatou tulaga pau e avea faapei o <strong>le</strong> Atua, ma faatoilaloina ai<br />
<strong>le</strong> oti faa<strong>le</strong>agaga (tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 2:5–10; 9:4–14, 19–27; A<strong>le</strong>ma<br />
7:11–13; 12:32–34; 34:8–16; 42:11–28; MFF 19:16–19; Mataupu<br />
Faavae o <strong>le</strong> Faatuatua 1:3; tagai foi i <strong>le</strong> “O <strong>le</strong> Fono Te<strong>le</strong> ma <strong>le</strong><br />
Taua i <strong>le</strong> Lagi,” itulau 14).<br />
E <strong>le</strong>ai se tagata na mafai ona aumaia <strong>le</strong> toetutu ma togiolaina<br />
mo agasala a tagata uma. E na o ia lava o <strong>le</strong> na i ai <strong>le</strong> mana i<br />
<strong>le</strong> oti ma <strong>le</strong> mana, o <strong>le</strong> <strong>le</strong>ai se agasala i lona olaga na mafai<br />
ona faia <strong>le</strong>na mea. I lona aote<strong>le</strong>ina, na manaomia ai <strong>le</strong> taulaga<br />
a se Atua (tagai i <strong>le</strong> Ioane 10:17–18; A<strong>le</strong>ma 34:9–14; MFF 45:4).<br />
O <strong>le</strong> Olaga i Tua Atu o <strong>le</strong> Tuugamau<br />
O <strong>le</strong> Lalolagi o Agaga<br />
O <strong>le</strong> oti faa<strong>le</strong>tino o <strong>le</strong> tuueseeseina <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> tino ma <strong>le</strong> agaga. I <strong>le</strong><br />
taimi e oti ai, e o atu ai agaga o fanau uma a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi i<br />
se lalolagi o agaga e faatalitali ai <strong>le</strong> toetutu o e ua maliliu. I <strong>le</strong>na<br />
lalolagi o agaga e i ai se tuueseeseina i <strong>le</strong> va o i latou o e na talia<br />
<strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i ma tausia poloaiga ma i latou o e na <strong>le</strong>’i faia na mea.<br />
E pei ona faamalamalamaina mai e Peresitene Boyd K. Packer,<br />
“O <strong>le</strong> fiafia, o se parataiso, mo e amiotonu. O <strong>le</strong> faanoanoa mo<br />
e amio<strong>le</strong>aga (tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 9:10–16; A<strong>le</strong>ma 40:7–14). I tulaga<br />
uma e lua, e faaauau ai ona tatou aoao ma faamasinoina i tatou<br />
mo mea tatou te faia (tagai i <strong>le</strong> MFF 138:10–22)” (<strong>The</strong> Play and<br />
the Plan, 3). Mo nisi faamatalaga e uiga i <strong>le</strong> lalolagi o agaga,<br />
tagai i <strong>le</strong> MFF 138—o <strong>le</strong> tala a Iosefa F. Samita o <strong>le</strong> faaaliga<br />
<strong>of</strong>o<strong>of</strong>ogia na tuuina atu ia te ia o <strong>le</strong> galuega o loo faia i <strong>le</strong><br />
lalolagi o agaga.<br />
Faamasinoga<br />
Ina ua tuuina mai e <strong>le</strong> Tama lana fuafuaga ma <strong>le</strong> foafoaga o<br />
<strong>le</strong> lalolagi, o <strong>le</strong> faamoemoega na faaalia ina ia “faataitai” ana<br />
fanau e iloa ai pe latou te tausia ana poloaiga (tagai i <strong>le</strong><br />
Aperaamo 3:25). Na faaalia mai e ala i <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa o <strong>le</strong><br />
a faamasinoina i tatou e <strong>le</strong> gata i mea tatou te faia ae faapea foi<br />
i manaoga o o tatou loto (tagai i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 41:3–6; MFF 137:9).<br />
E i ai <strong>le</strong> sootaga vavalalata o <strong>le</strong> faamasinoga ma <strong>le</strong> toetutu ma<br />
o <strong>le</strong> vaega o lo tatou faamasinoga mulimuli o <strong>le</strong> a tupu pe a<br />
toetutu i tatou. O tagata uma, sei vagana ai atalii o <strong>le</strong> malaia, o<br />
<strong>le</strong> a toetutu mai faatasi ma tino atoatoa i <strong>le</strong> toetutu, ae peitai o<br />
<strong>le</strong> a eseese o latou mamalu. O <strong>le</strong> a faatuina mai i latou e tusa<br />
ai ma <strong>le</strong> malo talafeagai o <strong>le</strong> a fai ma o latou t<strong>of</strong>i, po o <strong>le</strong> malo<br />
se<strong>le</strong>sitila, terasitila, po o <strong>le</strong> te<strong>le</strong>sitila. O <strong>le</strong> a toetutu atalii o <strong>le</strong><br />
malaia ae peitai o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> tuuina atu i ai se tikeri o <strong>le</strong> mamalu;<br />
o <strong>le</strong> a tulieseina i latou i fafo i <strong>le</strong> pouliuli (tagai i <strong>le</strong> 1 Korinito<br />
15:35, 39–42; MFF 88:28–32).<br />
Na saunoa mai Peresitene Boyd K. Packer:<br />
“Pe a mavae ona taulimaina tutusa tagata uma, o <strong>le</strong> a tuuina<br />
atu i ai se faamasinoga (tagai i <strong>le</strong> Mosaea 3:18; tagai foi i <strong>le</strong><br />
Teachings, 218–19). O <strong>le</strong> a toetutu tagata taitasi i <strong>le</strong> mea ua<br />
faatulagaina i ai o ia lava (tagai i <strong>le</strong> 1 Korinito 15:21–23). Ae<br />
peitai, o <strong>le</strong> mamalu e mauaina e se tasi, o <strong>le</strong> a faalagolago <strong>le</strong>a<br />
16<br />
i <strong>le</strong> usiusitai i tulafono ma sauniga o <strong>le</strong> fuafuaga a lo tatou<br />
Tama (tagai i <strong>le</strong> 1 Korinito15:40–42).<br />
“O i latou o e ua faamamaina e ala i <strong>le</strong> salamo o <strong>le</strong> a maua<br />
<strong>le</strong> ola e faavavau ma toe foi atu i <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Atua. O <strong>le</strong> a<br />
faaeaina i latou ‘o suli lava o <strong>le</strong> Atua, o suli faatasi ma Keriso’<br />
(Roma 8:17; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 76:94–95; 84:35; 132:19–20; tagai<br />
foi i <strong>le</strong> Teachings, 374).<br />
“O mea uma ua saunia ua faia i <strong>le</strong> fuafuaga mo i latou o e e<br />
non<strong>of</strong>o i <strong>le</strong> olaga faitino e aunoa ma <strong>le</strong> iloaina o <strong>le</strong> fuafuaga:<br />
‘A <strong>le</strong>ai se tulafono e <strong>le</strong>ai se faasala, a <strong>le</strong>ai se faasala e <strong>le</strong>ai se<br />
tausalaina . . . talu <strong>le</strong> Togiola, aua ua laveaiina i latou i lona<br />
mana’ (2 Nifae 9:25).<br />
“A aunoa ma <strong>le</strong>na galuega paia o <strong>le</strong> togiolaina o e maliliu, o <strong>le</strong> a<br />
<strong>le</strong> atoatoa <strong>le</strong> fuafuaga ma o <strong>le</strong> a matua faapito lava. O sauniga o<br />
<strong>le</strong> malumalu—o faaeega paia, o <strong>le</strong> faamauga i <strong>le</strong> faaipoipoga e<br />
faavavau—ua aoga ai sauniuniga e manaomia. Aua nei faia se<br />
mea e te ono <strong>le</strong> agavaa ai i <strong>le</strong> mauaina o na sauniga ina nei e<br />
mauaina se tikeri e maualalo ifo nai lo <strong>le</strong> tikeri maualuga atu<br />
na semanu e te maua pe ana e ola agavaa i <strong>le</strong> vaega 3 o <strong>le</strong> tala<br />
faatino e faavavau” (<strong>The</strong> Play and the Plan, 3–4).<br />
Toetutu<br />
O tagata uma o e ua soifua mai i <strong>le</strong>nei lalolagi, pe amiotonu<br />
pe <strong>le</strong>ai, o <strong>le</strong> a toetutu faatasi ma se tino faa<strong>le</strong>tino e ola pea. O<br />
se meaal<strong>of</strong>a <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> Togiola a Iesu Keriso (tagai i <strong>le</strong> 1 Korinito<br />
15:19–22; 2 Nifae 9:6–15, 19–22). E <strong>le</strong> toetutu tagata uma i <strong>le</strong><br />
taimi e tasi, “ae peitai e taitasi ma lona lava t<strong>of</strong>i” (1 Korinito<br />
15:23; tagai foi i <strong>le</strong> Mosaea 15:20–26; A<strong>le</strong>ma 40:1–2; MFF<br />
76:15–17).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi o se Tama e faamamaluina, ma atoatoa,<br />
o loo i ai <strong>le</strong> atoatoaga o <strong>le</strong> olioli (tagai i <strong>le</strong> Mosaea 4:9; 3<br />
Nifae 28:10).<br />
• Sa tatou mau faatasi ma <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi ae tatou te <strong>le</strong>’i o<br />
mai i <strong>le</strong> lalolagi. O i tatou o ana fanau agaga ma e finagalo<br />
o ia ia tatou maua <strong>le</strong> olioli lava <strong>le</strong>a e tasi o loo maua e ia e<br />
ala i <strong>le</strong> avea faapei o ia (tagai i <strong>le</strong> Ieremia 1:5; Roma 8:16;<br />
Eperu 12:9).<br />
• Ina ia avea faapei o <strong>le</strong> Atua, e tatau ona maua e i tatou se<br />
tino faa<strong>le</strong>tino toetu ma famamaluina ma e tatau ona tatou<br />
tuputupu ae ia maua uiga faa<strong>le</strong>atua (tagai i <strong>le</strong> Iopu 19:26;<br />
3 Nifae 27:27; MFF 130:22).<br />
• O lo tatou olaga faitino i <strong>le</strong> lalolagi ua fuafuaina e fesoasoani<br />
ia i tatou ina ia tatou mauaina uiga faa<strong>le</strong>atua. E saunia ai mo<br />
i tatou <strong>le</strong> avanoa e maua ai se tino faa<strong>le</strong>tino ma aoaoina<br />
<strong>le</strong>sona o <strong>le</strong> tulaga faa<strong>le</strong>atua e ala i <strong>le</strong> mulimuli i apoapoaiga<br />
a <strong>le</strong> Atua po o faatosinaga a Satani (tagai i <strong>le</strong> Kenese 2:16–17;<br />
2 Nifae 2:25–27; A<strong>le</strong>ma 34:32–34).<br />
• O <strong>le</strong> Foafoaga o <strong>le</strong> lalolagi ma <strong>le</strong> Pau o Atamu na oo mai ai<br />
tulaga e tatau ai o <strong>le</strong> olaga faitino, e a<strong>of</strong>ia ai <strong>le</strong> oti faa<strong>le</strong>agaga<br />
ma <strong>le</strong> oti faa<strong>le</strong>tino ma se lalolagi e galulue ai, e oo i ai <strong>le</strong> tiga,<br />
ma <strong>le</strong> faanoanoa (tagai i <strong>le</strong> Kenese 2:17; 3:6–7; 2 Nifae 2:15–25).
• O <strong>le</strong> Togisala a Iesu Keriso ua mafai ai ona i ai <strong>le</strong> toetutu<br />
ina ia maua ai e tagata uma se tino faa<strong>le</strong>tino e ola pea (tagai<br />
i <strong>le</strong> Iopu 19:25–27; Esekielu 37:12–14; A<strong>le</strong>ma 11:42–45). E<br />
mafai foi e <strong>le</strong> Togiola ona faamamaina i tatou mai agasala<br />
faa<strong>le</strong>tagata ma fesoasoani ia i tatou e avea faapei o Atua<br />
(tagai i <strong>le</strong> Isaia 1:18; Mosaea 3:19; Moronae 10:32–33).<br />
• Ua auina mai e Iesu Keriso, i tisipenisione taitasi, ia per<strong>of</strong>eta<br />
e aoao atu lana tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i i fanau a <strong>le</strong> Atua i <strong>le</strong> lalolagi. Ua<br />
faatuina <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia a Iesu Keriso i aso nei e gata ai ina ia<br />
valaau atu i tagata uma ia o mai ia Keriso ma t<strong>of</strong>o i <strong>le</strong><br />
fuafuaga o <strong>le</strong> fiafia (tagai i <strong>le</strong> Amosa 3:7; A<strong>le</strong>ma 12:32–34;<br />
MFF 1:1–14).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Ata Vitio o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ata 4, “O <strong>le</strong> Ata o <strong>le</strong> Faaolataga,”<br />
o loo tuuina atu ai <strong>le</strong> aote<strong>le</strong>ga o vaega autu o <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong><br />
faaolataga (tagai i <strong>le</strong> Vitio Taiala o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> mo fautuaga e<br />
aoao atu ai). E <strong>le</strong> tatau ona suitulaga i talatalanoaga i <strong>le</strong> potuaoga<br />
aua ua na o se vaaiga puupuu i <strong>le</strong> muai olaga ma <strong>le</strong> olaga a sau.<br />
O <strong>le</strong> Old Testament Symposium 1995 Resource Videocassette ata 3,<br />
“Children <strong>of</strong> Israel,” e mafai ona fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia<br />
aoao e uiga i faamoemoega o mea na tutupu i <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> i <strong>le</strong><br />
ata o <strong>le</strong> faaolataga.<br />
Faaaliga: Na lapatai mai Elder Boyd K. Packer, “O nisi Au<br />
Paia na tuua Navu sa <strong>le</strong>’i mafai ona usitaia <strong>le</strong> tapulaa o uta<br />
na faatulagaina e <strong>le</strong> Au Uso. Na tigaina ai mulimuli ane i<br />
ona taunuuga. O <strong>le</strong> a e manao, e pei lava o i latou, e tuu<br />
atu i ai mea o <strong>le</strong> a te<strong>le</strong> te<strong>le</strong> naua i lau aote<strong>le</strong>ga [o <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong><br />
faaolataga]. O <strong>le</strong> a e <strong>le</strong> fiafia i mea o <strong>le</strong> a tuueseina o <strong>le</strong> a <strong>le</strong><br />
aoaoina atu. Na faatagaina paionia o taava<strong>le</strong> tosolima e<br />
aveina na o <strong>le</strong> fitusefulu pauna. O <strong>le</strong>nei faatomuaga o se<br />
‘faatomuaga o taava<strong>le</strong> tosolima’”(<strong>The</strong> Great Plan <strong>of</strong> Happiness,<br />
2–3). O <strong>le</strong> a e aoaoina e<strong>le</strong>mene autu o <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong> faaolataga i<br />
vaega e te<strong>le</strong> o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>, aemaise lava i vaiaso e te<strong>le</strong> o<br />
loo sosoo ai ao e aoaoina uluai mataupu i tusi o <strong>le</strong> Kenese,<br />
Mose, ma <strong>le</strong> Aperaamo. O <strong>le</strong> a e talanoaina auiliili ai i tusi na<br />
faapea ma mea na tutupu e pei o <strong>le</strong> Foafoaga, <strong>le</strong> Pau, ma <strong>le</strong><br />
Togiola. Atonu o <strong>le</strong> a fesoasoani <strong>le</strong> tilotilo muamua i mea e<br />
faaaogaina mo nei <strong>le</strong>sona ao e sauniaina <strong>le</strong> <strong>le</strong>sona <strong>le</strong>nei ina ia<br />
maua mai ai ni faaopoopoga ae <strong>le</strong> o <strong>le</strong> toe aoaoina atu o mea<br />
na e aoaoina i lau aote<strong>le</strong>ga.<br />
Aote<strong>le</strong>ga o <strong>le</strong> Ata o <strong>le</strong> Faaolataga: Fautuaga 1<br />
(90–120 minute)<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia vaavaai faa<strong>le</strong>mafaufau i <strong>le</strong><br />
ata o <strong>le</strong> faaolataga (<strong>le</strong> fuafuaga o <strong>le</strong> fiafia) e ala i <strong>le</strong> tautau o se<br />
manoa mai <strong>le</strong> isi pito o <strong>le</strong> papuipui i <strong>le</strong> isi pito. Faatautau se<br />
kilipa pepa i luga o <strong>le</strong> manoa ina ia mafai ona see g<strong>of</strong>ie i luga<br />
o <strong>le</strong> manoa. Otioti ni faatagata pepa e tutusa <strong>le</strong><strong>le</strong>i se lua, e<br />
pepa iila <strong>le</strong> isi ae pepa paepae <strong>le</strong> isi, e mafai ona faapipiina<br />
i <strong>le</strong> kilipa pepa.<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> manoa e fai ma faatusa o<br />
aluga o o latou olaga ma o <strong>le</strong> isi pito o <strong>le</strong> manoa e faatusa i o<br />
latou olaga i <strong>le</strong> taimi ua tuanai ma <strong>le</strong> isi o lo latou lumanai. O<br />
<strong>le</strong> kilipa pepa o loo faatusa i ai i latou o ni agaga, o <strong>le</strong> faatagata<br />
17<br />
pepa iila e faatusa i <strong>le</strong> tino faa<strong>le</strong>agaga, ma <strong>le</strong> faatagata pepa<br />
paepae e faatusa i <strong>le</strong> tino faa<strong>le</strong>tino. Faasolo <strong>le</strong> kilipa pepa i luga<br />
o <strong>le</strong> manoa ma tuu atu i ai faatagata ao e talanoaina lo tatou<br />
alualu i luma mai <strong>le</strong> muai olaga i <strong>le</strong> taimi ua tuanai i <strong>le</strong> olaga<br />
a sau i <strong>le</strong> lumanai. Pe a e talanoaina <strong>le</strong> oti, tuueseese <strong>le</strong> kilipa<br />
pepa ma <strong>le</strong> faatagata pepa iila mai <strong>le</strong> pepa paepae. Ia tuuina<br />
atu fesili e pei o fesili na o loo lisiina i vaega nei o loo mulimuli<br />
mai ao e ao e aoaoina atu <strong>le</strong> fuafuaga o <strong>le</strong> fiafia ma faaaoga<br />
faamatalaga i <strong>le</strong> vaega o <strong>le</strong> faatomuaga pe a manaomia. E<br />
masani lava ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong> tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e saili ni<br />
tali se te<strong>le</strong> e mafai ona latou mauaina e ala i <strong>le</strong> tuu atu o i latou<br />
e sue mau o loo fautuaina mai.<br />
Muai Olaga<br />
• O fea e amata ma faaiu ai lo tatou olaga? (tagai i <strong>le</strong> MFF 93:29;<br />
ma <strong>le</strong> “Foafoaga Faa<strong>le</strong>agaga,” itulau 14). Faamatala atu o <strong>le</strong><br />
aluga o o tatou olaga e oo i tua atu o papuipui o <strong>le</strong> potu ma e<br />
faaauau e faavavau i pito uma e lua. E <strong>le</strong>ai se amataga o o<br />
tatou olaga ma o <strong>le</strong> a <strong>le</strong>ai foi se iuga.<br />
• O <strong>le</strong> a sou iloa e uiga i lou Tama o i <strong>le</strong> Lagi ma lou olaga<br />
faatasi ma ia ae e te <strong>le</strong>’i fanau mai i <strong>le</strong> lalolagi? (tagai i <strong>le</strong><br />
“Olaga i <strong>le</strong> Muai Olaga,” itulau 13–14).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> avea ma se fanau agaga a <strong>le</strong> Atua? O <strong>le</strong><br />
a <strong>le</strong> tulaga sa i ai oe ae e te <strong>le</strong>’i oo i <strong>le</strong>na tulaga? (tagai i <strong>le</strong><br />
“Olaga i <strong>le</strong> Muai Olaga” ma <strong>le</strong> “Foafoaga Faa<strong>le</strong>agaga,”<br />
itulau 13–14). Faatautau <strong>le</strong> faatagata pepa iila i <strong>le</strong> kilipa<br />
pepa e faapupulaina ai <strong>le</strong>a laasaga mai <strong>le</strong> tulaga o <strong>le</strong> agaga<br />
i <strong>le</strong> tulaga o <strong>le</strong> agaga ma <strong>le</strong> tino faa<strong>le</strong>agaga.<br />
• Afai na tatou mau faatasi ma <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi i <strong>le</strong> muai olaga<br />
ma na avea i tatou ma ni tagata e ola pea, aisea na tatou <strong>le</strong><br />
non<strong>of</strong>o ai pea iina? (tagai i <strong>le</strong> “Filifiliga Saoloto” ma <strong>le</strong> “O <strong>le</strong><br />
Fono Te<strong>le</strong> ma <strong>le</strong> Taua i <strong>le</strong> Lagi,” itulau 14).<br />
• O a mea o loo tatou iloa e uiga i eseesega o <strong>le</strong> fuafuaga a<br />
<strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi ma <strong>le</strong> fuafuaga a Lusifelo? (tagai i <strong>le</strong><br />
Mose 4:1–4; ma <strong>le</strong> “O <strong>le</strong> Fono Te<strong>le</strong> ma <strong>le</strong> Taua i <strong>le</strong> Lagi”<br />
itulau 14).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> saolotoga e filifili ai (<strong>le</strong> filifiliga saoloto)<br />
na tuu ai e <strong>le</strong> Atua ia Lusifelo ma lana autau e fouva<strong>le</strong><br />
ma amataina se taua i <strong>le</strong> lagi? (tagai i <strong>le</strong> “Filifiliga”<br />
itulau 14).<br />
Olaga Faitino<br />
O <strong>le</strong> Fuafuaga Sili o <strong>le</strong> Fiafia<br />
• Afai o <strong>le</strong> a tulieseina Satani i <strong>le</strong> taimi mulimuli i fafo i <strong>le</strong><br />
pogisa, aisea na faatagaina ai e <strong>le</strong> Atua o ia ma ana au e<br />
o mai i <strong>le</strong> lalolagi ma faatupuina faigata e te<strong>le</strong>? (tagai i <strong>le</strong><br />
MFF 29:39).<br />
• Aisea na talafeagai ai mo i tatou <strong>le</strong> o mai i se lalolagi<br />
faa<strong>le</strong>tino ma maua se tino faa<strong>le</strong>tino? (tagai i <strong>le</strong> Mose<br />
1:33–39; “O <strong>le</strong> Fono Te<strong>le</strong> ma <strong>le</strong> Taua i <strong>le</strong> Lagi” ma <strong>le</strong><br />
“Foafoaga Faa<strong>le</strong>tino,” itulau 14).<br />
• Aisea na talafeagai ai <strong>le</strong> Pau o Atamu ma Eva? Aisea na<br />
suia ai <strong>le</strong> Pau? (tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 2:19–25; “O <strong>le</strong> Pau ma <strong>le</strong><br />
Olaga Faitino,” itulau 15).<br />
• Afai na tatou manaomiaina se lalolagi tatou te oo ai i <strong>le</strong><br />
tiga, faanoanoa, ma <strong>le</strong> oti, aisea na foafoaina ai e <strong>le</strong> Atua e
O <strong>le</strong> Fuafuaga Sili o <strong>le</strong> Fiafia<br />
avea ma se parataiso i <strong>le</strong> amataga? (tagai i <strong>le</strong> “O <strong>le</strong> Pau ma<br />
<strong>le</strong> Olaga Faitino ” itulau 15).<br />
• Aisea na manaomia ai se Togiola ina ia taunuu ai <strong>le</strong><br />
fuafuaga? (tagai i <strong>le</strong> “O <strong>le</strong> Fono Te<strong>le</strong> ma <strong>le</strong> Taua i <strong>le</strong> Lagi,”<br />
itulau 14; ma <strong>le</strong> “O <strong>le</strong> Togiola,” itulau 15–16).<br />
• Aisea na avea ai Ieova (o se Atua sa avea foi ma Iesu<br />
Keriso) ma se tagata faitino ina ia taunuu ai <strong>le</strong> fuafuaga?<br />
(tagai i <strong>le</strong> “O <strong>le</strong> Togiola,” itulau 15–16).<br />
• I <strong>le</strong> feagai ai ma faaosoosoga e matua anoanoai i <strong>le</strong> lalolagi<br />
i <strong>le</strong> aso, e mafai faapefea ona tatou suia o tatou <strong>le</strong>aga ma<br />
tetee atu i <strong>le</strong> tiapolo? (tagai i <strong>le</strong> 1 Nifae 2:16; Mosaea 3:19;<br />
4:1–3; 5:1–2; Eteru 12:27).<br />
Olaga a sau<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> eseesega o <strong>le</strong> oti faa<strong>le</strong>tino ma <strong>le</strong> oti faa<strong>le</strong>agaga?<br />
E faapefea ona laveaiina i tatou mai mea taitasi? (tagai i<br />
<strong>le</strong> 2 Nifae 9:6–23; A<strong>le</strong>ma 40:11–14; MFF 29:40–44; “O <strong>le</strong><br />
Misiona a <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia ma Mataupu Faavae ma Sauniga o<br />
<strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i,” “O <strong>le</strong> Togiola,” ma <strong>le</strong> “O <strong>le</strong> Lalolagi o Agaga,”<br />
itulau 15-16).<br />
• O <strong>le</strong> a faape’∏ <strong>le</strong> lalolagi o agaga ae o a a tatou mea o <strong>le</strong> a<br />
faia ai iina? (tagai i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 40:11–14; MFF 138:11–37; “O<br />
<strong>le</strong> Lalolagi o Agaga,” itulau 16).<br />
• O afea e faamasinoina ai i tatou? Pe sili atu ea ma <strong>le</strong> tasi <strong>le</strong><br />
faamasinoga? tagai i <strong>le</strong> “Faamasinoga,” itulau 16).<br />
• O a mea o <strong>le</strong> a faamasinoina ai i tatou? Po o <strong>le</strong> a<br />
faamasinoina tagata uma i tulaga tutusa? (tagai i <strong>le</strong><br />
Mosaea 2:36–41; A<strong>le</strong>ma 41:3–7; MFF 82:3; “Faamasinoga,”<br />
itulau 16).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e tupu ia i latou o e e <strong>le</strong>’i faalogo lava e<br />
uiga i <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i i <strong>le</strong>nei olaga? (tagai i <strong>le</strong> MFF 138:1–37;<br />
“Faamasinoga,” itulau 16).<br />
• O <strong>le</strong> a faape’∏ i tatou pe a tatou toetutu? (tagai i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma<br />
11:42–45; “Faamasinoga” ma <strong>le</strong> “Toetutu,” itulau 16).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faatumutumuga o lo tatou taunuuga ma o <strong>le</strong> a <strong>le</strong><br />
mea e mafai ona avea ai i tatou pe afai tatou te mulimuli i<br />
<strong>le</strong> “fuafuaga sili o <strong>le</strong> fiafia”? (tagai i <strong>le</strong> MFF 76:50–70).<br />
• Aisea na <strong>le</strong> mafai ai e <strong>le</strong> Tama o i <strong>le</strong> Lagi ona tau lava ina<br />
faia i tatou o ni atua e aunoa ma lo tatou uia o <strong>le</strong>nei olaga<br />
faitino? (tagai i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 34:32–34).<br />
Mafaufau e tuu i luga <strong>le</strong> manoa mo sina taimi ma faatatau<br />
atu i ai pe a manaomia ina ia fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
e vaavaai atu i ai pe fesootai faapefea mea o loo latou aoaoina<br />
i totonu o <strong>le</strong> fuafuaga.<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe faapefea ona fesoasoani se<br />
malamalamaaga o <strong>le</strong> fuafuaga ia i latou ina ia malamalama pe<br />
aisea e poloai mai ai <strong>le</strong> Alii i nisi o mea ae faasaina nisi mea.<br />
Filifili se poloaiga e foliga mai o loo tauivi ai nisi o tagata<br />
18<br />
talavou o lou alalafaga (atonu o <strong>le</strong> faamaoni, ola mama, po o<br />
<strong>le</strong> tausia o <strong>le</strong> Sapati) ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe aisea<br />
e alagatatau ai ona tausia <strong>le</strong>na poloaiga pe a e malamalama i<br />
<strong>le</strong> fuafuaga o <strong>le</strong> fiafia.<br />
Ia fetufaai atu lau molimau i <strong>le</strong> matag<strong>of</strong>ie o <strong>le</strong> fuafuaga ma <strong>le</strong><br />
taua o <strong>le</strong> manatuaina pe aisea ua tatou i ai iinei ae po o a mea<br />
ua faia e <strong>le</strong> Alii e fesoasoani ia i tatou e toe foi atu ia te ia.<br />
Aote<strong>le</strong>ga o <strong>le</strong> Ata o <strong>le</strong> Faaolataga: Fautuaga 2<br />
(90–100 minute)<br />
O se ata, e pei o <strong>le</strong> ata <strong>le</strong>nei, e mafai ona faaaogaina e aoao<br />
atu ai <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong> faaolataga. E <strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong> metotia <strong>le</strong>nei e mafai<br />
ona vaavaai atu i ai mo <strong>le</strong> aoaoina atu o <strong>le</strong> fuafuaga ae e <strong>le</strong><br />
<strong>le</strong><strong>le</strong>i mo <strong>le</strong> aoaoina atu o <strong>le</strong> faasologa o mea na tutupu e pei<br />
ona tuuina atu e <strong>le</strong> fautuaga 1.<br />
Olaga i <strong>le</strong><br />
Muai Olaga Malo<br />
Se<strong>le</strong>sitila<br />
O <strong>le</strong> Veli<br />
Olaga Faitino Oti<br />
Faa<strong>le</strong>tino<br />
Lalolagi o Agaga<br />
Parataiso<br />
O <strong>le</strong> Tuugamau<br />
Fa<strong>le</strong>puipui o<br />
agaga<br />
Toetutu<br />
Malo<br />
Te<strong>le</strong>sitila<br />
Pouliuli<br />
i fafo<br />
Ia tuuina atu fesili e pei o fesili na o loo lisiina i <strong>le</strong> fautuaga<br />
1 ao e tusiaina <strong>le</strong> ata i luga o <strong>le</strong> laupapa (pe fai foi ni kopi ma<br />
tufaina atu) ma talanoaina e<strong>le</strong>mene po o vaega o <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong><br />
faaolataga. <strong>Tusi</strong> au e fesoasoani e faaalia ai lo tatou alualu i<br />
luma i <strong>le</strong> ata po o <strong>le</strong> fuafuaga. Pe a talafeagai ai, tuu atu tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega e saili tali o fesili e ala i <strong>le</strong> sueina o mau fautuaina.<br />
Atonu e te manao e faapipii <strong>le</strong> siata i totonu o <strong>le</strong> potuaoga ina<br />
ia fai ma e faatatau atu i ai i <strong>le</strong> gasologa o <strong>le</strong> tausaga.<br />
Aote<strong>le</strong>ga o <strong>le</strong> Ata o <strong>le</strong> Faaolataga: Fautuaga 3<br />
(60–70 minute)<br />
O se ala aoga ma faig<strong>of</strong>ie e aote<strong>le</strong>ina ai <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong> faaolataga<br />
e faamamafaina ai <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> olaga faitino o <strong>le</strong> faatusa o <strong>le</strong><br />
alalaupapa. E mafai ona e tusia <strong>le</strong> ata (i luga o <strong>le</strong> laupapa po<br />
o se pepa lapoa) o se alalaupapa e pei o <strong>le</strong> ata <strong>le</strong>nei. Aua <strong>le</strong><br />
tusiaina ulutala i <strong>le</strong> taimi muamua, ae ia tusia pe a maua e<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega vaega o <strong>le</strong> ata po o <strong>le</strong> fuafuaga ao outou<br />
suesueina faatasi tusitusiga paia.<br />
Faamasinoga mulimuli<br />
Malo<br />
Terasitila
O Uluai<br />
Mataupu Faavae ma<br />
Faatuatua<br />
Salamo<br />
Papatisoga<br />
O <strong>le</strong> Foafoaga<br />
Faaali i tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> alalaupapa ma fesili atu: O <strong>le</strong> a<br />
<strong>le</strong> mea e mafai ona faia e se alalaupapa e <strong>le</strong> mafai ona faia e<br />
se alate<strong>le</strong>? (E fesoasoani ia te oe e sopoia se vanu po o se va.)<br />
Faitau <strong>le</strong> Aperaamo 3:22 faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega ma<br />
fesoasoani ia i latou ia malamalama po o fea sa tatou i ai<br />
ona faitau <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> Mose 1:39 ina ia fesoasoani ia i latou ia<br />
malamalama po o fea e finagalo <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi e ave i<br />
ai i tatou (o <strong>le</strong> tino ola pea o lona uiga o <strong>le</strong> ola pea lava pea e<br />
faavavau, o <strong>le</strong> ola e faavavau o lona uiga o <strong>le</strong>’i ai faatasi ma <strong>le</strong><br />
Atua ma avea faapei o ia; tagai i <strong>le</strong> “Olaga i <strong>le</strong> Muai Olaga”<br />
ma <strong>le</strong> “Foafoaga Faa<strong>le</strong>agaga” itulau 13-14; “Filifiliga saoloto,”<br />
itualu 14). <strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> O Tagata Uma i <strong>le</strong> pito maualalo o <strong>le</strong><br />
alalaupapa ma <strong>le</strong> Ola e Faavavau i <strong>le</strong> isi pito.<br />
Ia tuuina atu fesili nei:<br />
Meaal<strong>of</strong>a o <strong>le</strong> Agaga Paia<br />
Tagata Ola Uma<br />
Sauniga o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
• Talu ai na tatou mau faatasi ma <strong>le</strong> Atua i <strong>le</strong>na muai olaga,<br />
aisea na tuua ai e i tatou?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> va po o <strong>le</strong> vanu (i se isi faaupuga, o a eseesega)<br />
na i ai i <strong>le</strong> va o i tatou lava ma <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi ina o<br />
tatou mau faatasi ma ia o ni ana fanau agaga?<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia iloa e ui ina sa tatou mau<br />
faatasi ma <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi, sa <strong>le</strong> pei i tatou o ia i <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o<br />
mea (tagai i <strong>le</strong> 3 Nifae 12:48; MFF 76:70; 88:41; 130:22; “Olaga<br />
i <strong>le</strong> Muai Olaga,” itulau 13).<br />
Tau atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega o pou o loo faalagolago ai <strong>le</strong><br />
alalaupapa o loo faatusa i mea ua faia e <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi e<br />
fesoasoani ai ia i tatou ia avea faapei o ia ma <strong>le</strong> vaega o <strong>le</strong><br />
alalaupapa o loo i luga ae o pou e faatusa i mea e tatau ona<br />
tatou faia. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Aperaamo<br />
3:24–27 ma sue po o a mea na faia e <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi mo i<br />
O <strong>le</strong> Pau<br />
O <strong>le</strong> Togisala a Iesu Keriso<br />
Ola e<br />
Faavavau<br />
1. Ia faatasi ma <strong>le</strong> Atua<br />
2. Ia avea faapei o <strong>le</strong> Atua<br />
• Agaga<br />
• Tino<br />
• Aiga Faavavau<br />
• Amio Atua<br />
19<br />
O <strong>le</strong> Fuafuaga Sili o <strong>le</strong> Fiafia<br />
tatou ma talanoaina pe aisea na talafeagai ai <strong>le</strong>na mea (tagai<br />
i <strong>le</strong> “Filifiliga Saoloto” “O <strong>le</strong> Fono Te<strong>le</strong>,” ma <strong>le</strong> “Foafoaga<br />
Faa<strong>le</strong>tino,” itulau 14). <strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> O <strong>le</strong> Foafoaga i luga o <strong>le</strong> pou<br />
muamua.<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea latou te manatu<br />
e faatusa i ai <strong>le</strong> pou lona lua. Ina ua mavae <strong>le</strong> foafoaga<br />
faa<strong>le</strong>tino, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na manaomia e tupu ina ia mafai ona<br />
avea atili ai i tatou faapei o <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi? (Tagai i <strong>le</strong> 2<br />
Nifae 2:22–25; “O <strong>le</strong> Pau ma <strong>le</strong> Olaga Faitino,” itulau 15). <strong>Tusi</strong><br />
<strong>le</strong> O <strong>le</strong> Pau i luga o <strong>le</strong> pou lona lua ma talanoaina puupuu pe<br />
na suia faapefea mea e <strong>le</strong> Pau ma aumaia ai <strong>le</strong> oti ma <strong>le</strong><br />
agasala i <strong>le</strong> lalolagi.<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o <strong>le</strong> a tupu ia<br />
i tatou i <strong>le</strong> tulaga faa<strong>le</strong>tino ma <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>agaga pe afai e tumau<br />
pea mea uma i se tulaga o <strong>le</strong> pau. Faitau <strong>le</strong> 2 Nifae 9:6–10 ma<br />
talanoaina po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e <strong>le</strong> Atua e fesoasoani ia i<br />
tatou ia faatoilaloina aafiaga o <strong>le</strong> Pau (tagai i <strong>le</strong> “O <strong>le</strong> Togiola”<br />
itulau 15). Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong>a <strong>le</strong> mea e<br />
faatusa i ai <strong>le</strong> pou lona tolu ma faaulutalaina i <strong>le</strong> O <strong>le</strong> Togiola<br />
a Iesu Keriso. Fesili atu: Talu ai ua folafolaina mai e Iesu<br />
Keriso e togiola i tatou mai a tatou agasala, o <strong>le</strong> a la tatou<br />
tiutetauave ina faia ai <strong>le</strong> ata po o <strong>le</strong> fuafuaga ia aoga ia i tatou<br />
faa<strong>le</strong>tagata lava ia? (tagai i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 42:9–15).<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Helamana 14:15–17 ma<br />
ta’u mai po o <strong>le</strong> fea o faamanuiaga o <strong>le</strong> Togiola o loo tuuina<br />
atu i tagata uma e tusa lava po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> tulaga o loo ola ai i<br />
latou (o <strong>le</strong> toetutu ma <strong>le</strong> toe foi atu i <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Atua mo<br />
<strong>le</strong> faamasinoga). E i ai isi faamanuiaga e na o i latou o e saili<br />
ma <strong>le</strong> naunautai i ai e tuuina atu i ai. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae o <strong>le</strong> Faatuatua 1:3–4 ma<br />
lisi mea muamua e finagalo <strong>le</strong> Atua ia i tatou ia faia ina ia<br />
faamagaloina mo a tatou lava agasala ma faaatoatoaina (tagai<br />
foi i <strong>le</strong> “O <strong>le</strong> Misiona a <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia ma Mataupu Faavae ma<br />
Sauniga o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i,” itulau 15).<br />
Faauma <strong>le</strong> faaulutalaina o <strong>le</strong> alalaupapa e pei ona faaalia atu i<br />
<strong>le</strong> ata ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe fesoasoani faapefea<br />
ia i latou <strong>le</strong> malamalamaaga i <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong> faaolataga pe aisea<br />
ua poloaiina ai i tatou e faia nisi mea ma faasaina e faia nisi<br />
mea. Filifili ni poloaiga o loo tauivi ai nisi o tagata talavou i<br />
lou alalafaga ma talanoaina po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo aoaoina<br />
mai e <strong>le</strong> fuafuaga ia i tatou e uiga i <strong>le</strong> pogai ua tuuina mai ai<br />
e <strong>le</strong> Atua ia i tatou na poloaiga.<br />
Faitau atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> saunoaga a Peresitene<br />
Boyd K. Packer o loo i <strong>le</strong> “Faamasinoga” (itulau 16)<br />
ma fetufaai atu lau molimau i <strong>le</strong> “fuafuaga sili o <strong>le</strong> fiafia”<br />
ua saunia e <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi mo lana fanau.
O TUSI A KENESE, MOSE, MA APERAAMO<br />
Folasaga<br />
Aperaamo 3<br />
Na poloaiina Aperaamo e Ieova e alu atu i Aikupito e aoao<br />
atu <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i. I se vaitaimi ao <strong>le</strong>’i taunuu Aperaamo i<br />
Aikupito (tagai i <strong>le</strong> Aperaamo 3:15), na aoao mai e <strong>le</strong> Alii<br />
upumoni o loo i <strong>le</strong> Aperaamo 3–5.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• E faavavau agaga o tagata ola uma. Na faatulagaina i<br />
latou e <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi ma na mau faatasi ma ia ao <strong>le</strong>’i<br />
fananau mai i latou i <strong>le</strong> lalolagi (tagai Aperaamo 3:18–23).<br />
• E sili atu <strong>le</strong> malamalama o Iesu Keriso, po o <strong>le</strong> “malamalama<br />
ma <strong>le</strong> upu moni” (MFF 93:36), nai lo isi fanau agaga uma a<br />
<strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi, <strong>le</strong>a ua avea ai o ia “faapei o <strong>le</strong> Atua”<br />
(Aperaamo 3:24; tagai i fuaiupu 19, 22–24).<br />
• Na filifilia Iesu Keriso e avea ma Faaola ma Togiola o fanau<br />
agaga a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi o e na mananao e mulimuli i <strong>le</strong><br />
fuafuaga a <strong>le</strong> Tama e ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> o mai i <strong>le</strong> lalolagi (tagai i <strong>le</strong><br />
Aperaamo 3:24–28).<br />
• Na saunoa <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita, “Soo se tagata ua<br />
i ai se valaauga e auauna atu ai i tagata o <strong>le</strong> lalolagi na<br />
faauuina o ia i <strong>le</strong>na lava faamoemoega i <strong>le</strong> Fono Te<strong>le</strong> i <strong>le</strong><br />
lagi a o <strong>le</strong>’i i ai <strong>le</strong>nei lalolagi” (Teachings <strong>of</strong> the Prophet Joseph<br />
Smith, 365; tagai i <strong>le</strong> Aperaamo 3:22–23; tagai foi i <strong>le</strong> MFF<br />
138:55–56). E tatau ia i tatou taitoatasi ona suesueina <strong>le</strong><br />
faamaoni i na valaauga i <strong>le</strong> lalolagi (tagai i <strong>le</strong> Aperaamo<br />
3:25; tagai foi i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 13:3–5, 8–10; MFF 121:34–40).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Aperaamo 3:22–28 (Mau Tauloto, Aperaamo<br />
3:22–23). O <strong>le</strong> iloaina po o ai i tatou ma pe<br />
aisea ua tatou i ai iinei e mafai ona tuuina<br />
mai ia i tatou <strong>le</strong> malosiaga sili atu e fetaiai ai ma<br />
luitau ma maua <strong>le</strong> olioli i <strong>le</strong> olaga. (35–40 minute)<br />
Faaaliga: E ui ina sa outou talanoaina <strong>le</strong> olaga faitino ao e<br />
aoaoina atu <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong> faaolataga, e tatau ona talanoaina atili o<br />
se vaega o <strong>le</strong> tusi a Aperaamo—aemaise lava <strong>le</strong> mau tauloto. O<br />
<strong>le</strong> faatinoga <strong>le</strong>nei o se gaoioiga e fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
ia iloa e <strong>le</strong> tasi <strong>le</strong> isi ma mafai ona taitai atu ai i se talanoaga o <strong>le</strong><br />
Aperaamo 3.<br />
<strong>Tusi</strong> i luga o <strong>le</strong> laupapa <strong>le</strong> O Ai A’u? Aisea Ua Ou I ai Iinei?<br />
Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tali fesili e ala i <strong>le</strong> tusia o<br />
se faatomuaga mo i latou lava i <strong>le</strong> vasega atoa. Ia uunaia i<br />
latou ia sogasoga ma faia a latou tali ia malie. E mafai ona e<br />
20<br />
talosagaina i latou e lisi ni mea e faamatalaina ai i latou lava e<br />
tali ai <strong>le</strong> fesili muamua, e pei o se afafine, o se uo, o se tagata<br />
aoga, o se tagata fai musika, o se fuluipu, o se failautusi i <strong>le</strong><br />
vasega a <strong>le</strong> Lora.<br />
A mavae ona faailoaina atu i latou lava, ta’u atu ia i latou na<br />
aoao e <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o Aperaamo ni tali matua taua te<strong>le</strong> o nei<br />
lava fesili. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Aperaamo<br />
3:22–28 ma sauniuni tali o fesili i luga o <strong>le</strong> laupapa, ma ia<br />
tuuina mai fuaiupu o mea na maua ai a latou tali. Lisi tali i<br />
lalo o fesili i luga o <strong>le</strong> laupapa.<br />
Ia tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega fesili nei:<br />
• O a ni ou lagona i mea na oo ia Aperaamo?<br />
• Na mafai faapefea e <strong>le</strong> malamalamaaga na maua e<br />
Aperaamo mai i <strong>le</strong>nei faaaliga ona aafia ai lona olaga?<br />
• E mafai faapefea i <strong>le</strong> iloaina na tatou i ai i <strong>le</strong>na fono i <strong>le</strong><br />
lagi ona aafia ai a tatou faaiuga i <strong>le</strong> olaga faitino?<br />
Na saunoa Peresitene Ezra Taft Benson, “O <strong>le</strong> suega sili o <strong>le</strong><br />
olaga o <strong>le</strong> usiusitai i <strong>le</strong> Atua” (Liahona, Iulai 1988, 4). <strong>Tusi</strong><br />
lana saunoaga i luga o <strong>le</strong> laupapa ma fesoasoani i tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega ia vave ona taulotoina. Atonu e te manao ia tusi i<br />
luga o se pepa laute<strong>le</strong> ma faapipii i totonu o lou potuaoga.<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama e ui ina<br />
sa filifilia Aperaamo mo faamoemoega patino (tagai i <strong>le</strong><br />
Aperaamo 3:23), ae na tuuina pea o ia ina ia “faataitai”<br />
e ala i <strong>le</strong> usiusitai (tagai i <strong>le</strong> f. 25).<br />
Faitau <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Peresitene Benson:<br />
“Ua toeitiiti atoa nei <strong>le</strong> ono afe tausaga o faapolopoloina<br />
outou e <strong>le</strong> Atua tou te o mai i aso mulimuli ae <strong>le</strong>’i oo mai<br />
<strong>le</strong> Afio Faalua Mai. O tisipenisione uma o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i ua<br />
mavae atu na faaiuina i <strong>le</strong> liliu ese, ae o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faapea la i<br />
tatou.... Ua faasaoina e <strong>le</strong> Atua mo <strong>le</strong> tãaga mulimuli<br />
nisi o ana fanau silisili ona malolosi, o e o <strong>le</strong> a fesoasoani<br />
e tauave <strong>le</strong> malo [o <strong>le</strong> Atua] i <strong>le</strong> manumalo. Ma o <strong>le</strong> mea<br />
<strong>le</strong>a ua outou o mai ai, aua o outou o <strong>le</strong> tupulaga <strong>le</strong>a e<br />
tatau ona saunia e faafetaiai lo outou Atua.... Aua nei<br />
o outou sese i <strong>le</strong>na mea— o outou o se tupulaga<br />
faailogaina. E <strong>le</strong>ai se taimi ua mavae atu ua te<strong>le</strong> ai mea ua<br />
faamoemoeina mai e ua faamaoni i se taimi puupuu, nai<br />
lo i tatou .... O aso taitasi tatou te faia ai <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o filifiliga<br />
e iloa ai <strong>le</strong> mea tatou te lagolagoina. Ua mautinoa <strong>le</strong><br />
iuga— o <strong>le</strong> a manumalo autau o <strong>le</strong> amiotonu. O <strong>le</strong> mea e<br />
fia iloa, po o fea <strong>le</strong> itu i <strong>le</strong> taimi nei ma <strong>le</strong> lumanai, o <strong>le</strong> a<br />
tutu ai i tatou taitoatasi i <strong>le</strong>na taua— ma <strong>le</strong> maualuga o <strong>le</strong><br />
a tatou tutu ai” (Liahona, Ianuari 1990, 40).<br />
Ia molimau atu o <strong>le</strong> iloaina po o ai i tatou ae pe aisea ua tatou<br />
i ai iinei e mafai ona tuuina mai ia i tatou <strong>le</strong> malosiaga i taimi<br />
o faaosoosoga ma fesoasoani ia i tatou e usiusitai i <strong>le</strong> Atua ma<br />
suesueina ai <strong>le</strong> faatuatua o i tatou lava.
Folasaga<br />
Mose 1<br />
Tatou te <strong>le</strong> iloa tonu po o anafea na mauaina ai e Mose <strong>le</strong><br />
faaaliga o loo tusia i <strong>le</strong> Mose 1, ae o ni faaataataga o loo<br />
tuuina mai i fuaiupu e fesoasoani e faatulagaina ai na tupu<br />
ina ua mavae <strong>le</strong> mea na oo i ai o ia i <strong>le</strong> laau talatala (tagai i <strong>le</strong><br />
Mose 1:17; tagai foi i <strong>le</strong> Esoto 3:1–22; 4:1–17) ma ao <strong>le</strong>’i foi<br />
atu o ia i Aikupito ina ia fesoasoani e laveai <strong>le</strong> fanauga a<br />
Isaraelu mai <strong>le</strong> n<strong>of</strong>o pologa (tagai i <strong>le</strong> Mose 1:25–26). Ma <strong>le</strong><br />
isi mea, ua tatou iloa na tusia e Mose <strong>le</strong> tusi o Kenese e avea<br />
ma se taunuuga o faaaliga o loo tatou faitau i ai i <strong>le</strong> Mose 1<br />
(tagai i <strong>le</strong> Mose 1:40–41). E te<strong>le</strong> ni mafuaaga ua matua aoga<br />
ai <strong>le</strong>nei mataupu, aemaise ai lava ona o loo faamatalaina ai<br />
pe na maua faapefea ae pe aisea na maua ai e Mose ia nai<br />
uluai mataupu o <strong>le</strong> Kenese (tagai i <strong>le</strong> Mose 1:30).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• E <strong>le</strong> mafai ona tatou i ai i <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Atua seiloga ua suia<br />
i tatou i <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> Agaga Paia ina ia oo mai <strong>le</strong> mamalu o<br />
<strong>le</strong> Atua i o tatou luga. O <strong>le</strong>nei suiga ua ta’ua o <strong>le</strong> “liuaina”<br />
(tagai i <strong>le</strong> Mose 1:2, 5, 9, 11, 25, 31).<br />
• O i tatou o fanau o se Tama Faa<strong>le</strong>lagi ua faamamaluina<br />
(tagai i <strong>le</strong> Mose 1:3–6).<br />
• O <strong>le</strong> faatuatua i <strong>le</strong> mana o Iesu Keriso, o Ieova <strong>le</strong>a o <strong>le</strong><br />
<strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>, ma manatua lo tatou sootaga ma <strong>le</strong> Atua,<br />
tausia o poloaiga, ma tatalo e mafai ona fesoasoani ia i<br />
tatou e tetee <strong>le</strong> mana ma faaosoosoga a Satani (tagai i <strong>le</strong><br />
Mose 1:12–22; tagai foi i <strong>le</strong> Mataio 4:10–11; Iakopo 4:7).<br />
• O <strong>le</strong> Agaga Paia e mafai ai e i tatou ona faig<strong>of</strong>ie ona iloa <strong>le</strong><br />
va o <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i ma <strong>le</strong> <strong>le</strong>aga. (tagai i <strong>le</strong> Mose 1:13–18; tagai foi i<br />
<strong>le</strong> MFF 93:36–37).<br />
• O <strong>le</strong> faamoemoega o galuega a <strong>le</strong> Atua ma foafoaga o <strong>le</strong><br />
fesoasoani <strong>le</strong>a i lana fanau ia maua <strong>le</strong> tino ola pea ma <strong>le</strong><br />
ola e faavavau (Mose 1:30–39).<br />
• Na foafoaina e Iesu Keriso <strong>le</strong>nei lalolagi ma lalolagi e <strong>le</strong><br />
mafaitaulia e pei o <strong>le</strong> lalolagi <strong>le</strong>nei (Mose 1:32–38; tagai<br />
foi i <strong>le</strong> Mose 7:30).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Ata Vitio o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ata 3, e mafai ona faaaogaina<br />
<strong>le</strong> “O <strong>le</strong> Galuega ma <strong>le</strong> Mamalu o <strong>le</strong> Atua,” e fesoasoani<br />
e faaalia lo tatou malosiaga faa<strong>le</strong>lagi (tagai i <strong>le</strong> Vitio Taiala o <strong>le</strong><br />
<strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> mo fautuaga e aoao atu ai). Ia faailoa atu <strong>le</strong> vitio i<br />
<strong>le</strong> tauina atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> faatinoga o <strong>le</strong> tulaga na<br />
oo i ai Mose faatasi ma <strong>le</strong> Alii. Fai atu ia i latou e vaavaai mo<br />
tali na tuuina atu e <strong>le</strong> Alii i fesili a Mose ma pe aisea e taua ai<br />
na tali.<br />
21<br />
Mose 1:1–22. O <strong>le</strong> tulaga na oo i ai Mose o loo<br />
faaalia ai <strong>le</strong> apoapoaiga na tuuina mai e Elder<br />
Dallin H. Oaks, o se tasi o <strong>le</strong> Korama a Aposetolo<br />
e Toasefululua. Na saunoa mai o ia, “Ia faatupuina<br />
i <strong>le</strong> mafaufau o se tagata talavou <strong>le</strong> manatu<br />
mamana, o ia o se atalii po o se afafine o <strong>le</strong> Atua<br />
ma ua e tuuina atu <strong>le</strong> faaaloalo ia te ia lava ma <strong>le</strong><br />
uunaiga e manumalo ai i faafitauli o <strong>le</strong> olaga”<br />
(Liahona, Ianuari 1996, 31). (25–30 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> i luga o <strong>le</strong> laupapa <strong>le</strong> O ai A’u? (Atonu ua outou talanoaina<br />
<strong>le</strong> tali i <strong>le</strong>na fesili ao suesueina <strong>le</strong> Aperaamo 3.) Fai atu i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> ala latou te tali atu ai i <strong>le</strong>na fesili e mafai ona<br />
aafia ai o latou olaga.<br />
<strong>Tusi</strong> i luga o <strong>le</strong> laupapa <strong>le</strong> O <strong>le</strong> tagata o se mea noa ma fai atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega fesili e pei o nei:<br />
• O a ni ou lagona i <strong>le</strong>nei fuaitau?<br />
• Po o se tali talafeagai ea i <strong>le</strong> fesili O Ai A’u?<br />
• Aisea o <strong>le</strong> a oo ai <strong>le</strong> lagona i soo se tasi o <strong>le</strong> tagata o se<br />
mea noa?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mose 1:9-11 ma vaavaai<br />
mo mea natia o loo faamatalaina mai ai pe aisea na fai mai ai<br />
Mose “o <strong>le</strong> tagata o se mea noa.”<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mose 1:1–11 ma lisi e <strong>le</strong><br />
vasega po o a mea o loo aoaoina mai e fuaiupu na e uiga i <strong>le</strong><br />
Atua. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe faatusa faapefea mea ua<br />
lisiina i soo se tagata i <strong>le</strong> olaga faitino. Fesili atu: Pe <strong>le</strong> o <strong>le</strong><br />
mafuaaga <strong>le</strong>a na fai mai ai Mose “o <strong>le</strong> tagata o se mea noa”?<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama po o ai o loo<br />
fetalai i <strong>le</strong> Mose 1. Ta’u atu ia i latou o <strong>le</strong> “Alii, <strong>le</strong> Atua” <strong>le</strong>a<br />
na fetalai ia Mose i <strong>le</strong> Mose 1 o Iesu Keriso o <strong>le</strong> muai olaga,<br />
o Ieova <strong>le</strong>a, e ui ina sa ta’ua e ia Mose o “lo’u atalii” (f. 4). O<br />
se faataitaiga <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> mataupu faavae o <strong>le</strong> pu<strong>le</strong> faa<strong>le</strong>lagi ua<br />
tuuina mai, o <strong>le</strong> pu<strong>le</strong> <strong>le</strong>a o loo faatagaina ai Iesu Keriso e<br />
fetalai e fai ma sui o <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi ma pei ai ia o <strong>le</strong> Tama<br />
Faa<strong>le</strong>lagi (tagai i <strong>le</strong> Joseph Fielding Smith, Answers to Gospel<br />
Questions [1957–66], 13–21).<br />
Ina ua tuliese Atamu mai <strong>le</strong> Faatoaga o Etena sa aveeseina o<br />
ia mai <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi. Talu mai <strong>le</strong>na mea, o<br />
loo tu Iesu Keriso i <strong>le</strong> va o <strong>le</strong> tagata ma <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi o<br />
lo tatou Fautua ma <strong>le</strong> Puluvaga. Na tusia e Elder James E.<br />
Talmage, o se Aposetolo:<br />
“O se iloiloga faalaua’ite<strong>le</strong> o molimau a tusitusiga<br />
paia o loo taitai atu ai i se faaiuga o <strong>le</strong> Atua <strong>le</strong> Tama<br />
Faavavau ua faaali mai o Ia lava i per<strong>of</strong>eta o <strong>le</strong> lalolagi<br />
po o tali faaaliga i nai tulaga e matua itiiti lava, ma pe<br />
a tupu <strong>le</strong>a mea e faia ona o <strong>le</strong> faamaoniaina o <strong>le</strong> pu<strong>le</strong><br />
faa<strong>le</strong>lagi a Lona Alo, o Iesu Keriso” (<strong>Jesus</strong> the Christ<br />
[1970], 39).<br />
Mose 1<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e toe vaai i <strong>le</strong> Mose 1:1–11 ma<br />
taua<strong>of</strong>ai mea na aoaoina e Mose e uiga ia te ia lava. Fesili atu:<br />
• O a ni o tatou lagona e tatau ona i ai i <strong>le</strong> ta’ua <strong>le</strong>a o i tatou<br />
o ni atalii po o ni afafine o <strong>le</strong> Atua?
O <strong>Tusi</strong> a Kenese, Mose, ma Aperaamo<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo faaalia e lo tatou sootaga ma Iesu<br />
Keriso e uiga i o tatou malosiaga?<br />
Ina ia faapupulaina o tatou malosiaga, aumai <strong>le</strong> fatu o se laau<br />
te<strong>le</strong> i <strong>le</strong> vasega. Ao e faaaliina atu, ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega i mea latou te manatu e mafai ona avea ai <strong>le</strong> fatu laau.<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> ituaiga o laau e aumaia ai <strong>le</strong><br />
fatu. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> malosiaga o <strong>le</strong>nei fatu laau?<br />
• E faapefea ona e iloa?<br />
• E ui ina e foliga mai e laitiiti <strong>le</strong> fatu ma lona aoga i <strong>le</strong> taimi<br />
nei, ona o lona malosiaga, ae e i ai sona aoga e <strong>le</strong> mafai ona<br />
fuaina i <strong>le</strong> taimi nei. E mafai faapefea ona faatusatusaina<br />
<strong>le</strong>nei fatu i <strong>le</strong> saunoaga a Mose i <strong>le</strong> fuaiupu 11?<br />
• E faapefea ona faapei <strong>le</strong> fatu o i tatou uma?<br />
Faitau faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> Mose 1:12–22 ma<br />
fesoasoani ia i latou ia malamalama i <strong>le</strong> taua te<strong>le</strong> o <strong>le</strong> iloaina po<br />
o ai i tatou ma mea e mafai ona avea ai i tatou, ma maitau <strong>le</strong><br />
aafiaga o Mose i <strong>le</strong> tulaga ma Satani ona o <strong>le</strong>a malamalamaaga.<br />
Mafaufau e fai atu nisi o fesili nei:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na ta’ua ai Mose e Satani?<br />
• Na faapefea ona tali atu i ai Mose?<br />
• Na faapefea <strong>le</strong> naunautai o Satani?<br />
• Na faapefea ona fesoasoani <strong>le</strong> malamalamaaga o Mose i <strong>le</strong><br />
Atua ia te ia e faatoilaloina ai Satani?<br />
Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai se mataupu faavae na<br />
latou aoaoina mai <strong>le</strong> suesueina o nei tulaga na oo i ai Mose.<br />
Mose 1:1–28. Afai e ia te i tatou <strong>le</strong> Agaga o <strong>le</strong><br />
Alii, o <strong>le</strong> a mafai ona tatou iloa <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i mai <strong>le</strong><br />
<strong>le</strong>aga ma faia filifiliga poto. (20–25 minute)<br />
Afai e mafai, faapogisa <strong>le</strong> potuaoga ia i ai sina malamalama<br />
itiiti. Faaali atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ni mea faitino se lua e<br />
foliga tutusa ae eseese lanu (e pei o se totini lanumoana<br />
malosi ma se totini lanuuliuli) ma fai atu ia i latou e faamatala<br />
ni eseesega o loo mafai ona latou vaaia i <strong>le</strong> va o mea faitino e<br />
lua. Ki <strong>le</strong> moli ma fai atu ia i latou e toe taumafai mai. Fai atu<br />
ia i latou e faitau <strong>le</strong><br />
Mose 1:1–18 ma faamatala pe mafai faapefea ona<br />
faatusatusaina <strong>le</strong> gaoioiga i <strong>le</strong> mea na tupu ia Mose. Fesili<br />
atu: O a mea o loo tatou aoaoina e uiga i <strong>le</strong> mafuaaga e tatau<br />
ai ona tatou mauaina soo <strong>le</strong> Agaga ma tulaga faa<strong>le</strong>agaga?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mose 1:1, 5–9, 24–28<br />
ma lisi mea na vaaia ma aoaoina e Mose. Fai atu ia i latou e<br />
faitau fuaiupu 11, 14–15 ma vaavaai mo <strong>le</strong> mea na faatagaina<br />
ai Mose e vaai ma aoao i mea uma na ia vaaia ma aoaoina.<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe na mafai faapefea e <strong>le</strong>nei<br />
tulaga na oo i ai o ia ona faia ai e ia faamasinoga sili ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
i <strong>le</strong> va o <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i ma <strong>le</strong> <strong>le</strong>aga.<br />
I <strong>le</strong> avea ai ma se vasega, fai se lisi o mea e mafai ona tatou<br />
faia e valaaulia ai <strong>le</strong> Agaga Paia i o tatou olaga ina ia mafai<br />
ona tatou maua faamanuiaga o faaaliga a <strong>le</strong> tagata lava ia ma<br />
22<br />
mafai atili ai ona iloaina [<strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i mai <strong>le</strong> <strong>le</strong>aga]. Atonu e a<strong>of</strong>ia<br />
ai i <strong>le</strong> lisi <strong>le</strong> suesueina o tusitusiga paia (tagai i <strong>le</strong> Helamana<br />
3:29), <strong>le</strong> salamo (tagai i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 26:21–22), faatuatuaina ma<br />
ola i tulaga faatonuina ina ia fesoasoani ia i tatou e ola i se<br />
olaga <strong>le</strong><strong>le</strong>i (tagai i <strong>le</strong> MFF 11:12–14), faamuamua <strong>le</strong> Alii i o<br />
tatou olaga (tagai i <strong>le</strong> MFF 88:67–68), tag<strong>of</strong>ia ma <strong>le</strong> agavaa <strong>le</strong><br />
faamanatuga ma tausia ona feagaiga (tagai i <strong>le</strong> 3 Nifae18:1–7).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau i taimi na mulimuli<br />
ai i latou i faatonuga a <strong>le</strong> Alii ma mauaina ai <strong>le</strong> Agaga i o<br />
latou olaga. Ia valaaulia nisi toaitiiti o e e fia fetufaai mai i <strong>le</strong><br />
vasega mea na oo ia i latou.<br />
Mose 1:24–40. E oo mai <strong>le</strong> lagona mafanafana<br />
ma <strong>le</strong> mautinoa i <strong>le</strong> iloaina o <strong>le</strong> galuega ma <strong>le</strong><br />
mamalu o <strong>le</strong> Atua o <strong>le</strong> fesoasoani <strong>le</strong>a ia i tatou<br />
ia avea faapei o ia. (15–20 minute)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe latou te iloaina mea e<br />
mananao e fia faia o se galuega tumau i o latou olaga. Ia<br />
valaaulia i latou e faamatala pe aisea e mananao ai i latou<br />
e faia <strong>le</strong>na lava galuega patino. Faitau <strong>le</strong> Mose 1:6 ma saili<br />
e uiga i <strong>le</strong> galuega na valaauina Mose e faia. Fai atu i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega fesili nei:<br />
• O <strong>le</strong> a sou lagona pe afai e te iloaina e i ai se galuega a <strong>le</strong><br />
Alii mo oe e te faia? Po o i ai ea [sana galuega e te faia]?<br />
• Faitau <strong>le</strong> Mose 1:24–26 ma vaavaai mo <strong>le</strong> galuega na<br />
valaauina Mose e faia. O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> galuega e te lagona o<br />
loo i ai a <strong>le</strong> Alii mo oe?<br />
• E faapefea ona e iloaina po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong>a galuega?<br />
• E te manatu o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> galuega a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi, Iesu<br />
Keriso, ma <strong>le</strong> Agaga Paia?<br />
• Faitau <strong>le</strong> Mose 1:27–29 ma saili po o a galuega a <strong>le</strong> Atua na<br />
vaaia e Mose. Afai na e vaaia mea na vaaia e Mose, o a ni<br />
fesili atonu e te faia?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> fuaiupu 30 ma sue ma<br />
maka fesili e lua na fesili ai Mose; fai atu ia i latou e faitau<br />
fuaiupu 31–40 ma sue pe na faapefea ona taliina e <strong>le</strong> Alii<br />
na fesili.<br />
<strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> tino ola pea ma <strong>le</strong> ola e faavavau i luga o <strong>le</strong> laupapa ma fesili<br />
atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o fuaitau taitasi ae pe<br />
faapefea ona eseese. O upu nei a Peresitene Iosefa Filitia Samita<br />
e mafai ona fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama i <strong>le</strong><br />
eseesega o <strong>le</strong> tino ola pea ma <strong>le</strong> ola e faavavau:<br />
“O <strong>le</strong> tino ola pea ma <strong>le</strong> ola e faavavau o mea<br />
tuumavaevae e lua, e eseese <strong>le</strong> tasi mai <strong>le</strong> tasi. O <strong>le</strong> a<br />
mauaina e tagata uma <strong>le</strong> tino ola pea, pe na amiotonu,<br />
pe na amio<strong>le</strong>aga, pe na faa<strong>le</strong>ogalua, aua o <strong>le</strong> a oo mai i<br />
tagata uma <strong>le</strong> toetutu mai <strong>le</strong> oti.<br />
“O <strong>le</strong> ola e faavavau o se mea e faaopoopo atu i ai. E<br />
<strong>le</strong>ai se isi e mauaina <strong>le</strong> ola faavavau sei vagana i latou<br />
o e tausia poloaiga a <strong>le</strong> Alii ma mafai ona ulu atu ai i
lona afioaga . . . .O <strong>le</strong> ola faavavau <strong>le</strong>na, o <strong>le</strong> mau ai i<br />
<strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Tama ma maua <strong>le</strong> faaeaina mai ia te ia”<br />
(Doctrines <strong>of</strong> Salvation, tuufaatasia e Bruce R. McConkie,<br />
3 voluma [1954–56], 2:4–5).<br />
Faitau <strong>le</strong> Mose 1:39; 2 Nifae 26:23–24 ma fai atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega fesili nei:<br />
• E mafai faapefea i <strong>le</strong> iloaina o <strong>le</strong> galuega a <strong>le</strong> Atua ma <strong>le</strong><br />
faamoemoega ona faia se eseesega i o tatou olaga?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo aoao mai e uiga i lona naunau mai ia i<br />
tatou i <strong>le</strong> iloaina na foafoaina e Iesu Keriso <strong>le</strong>nei lalolagi<br />
ma maliu mo agasala a tagata?<br />
• E fesoasoani faapefea <strong>le</strong>na mea ia i tatou e tuuina atu <strong>le</strong><br />
faatuatuaga ia te Ia ma talitonu e tumau pea lona al<strong>of</strong>a<br />
pe a oo mai mea <strong>le</strong><strong>le</strong>i ma mea faa<strong>le</strong><strong>le</strong><strong>le</strong>i ia i tatou?<br />
Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai mai o latou lava<br />
lagona po o talitonuga e uiga i <strong>le</strong> tuuina atu o <strong>le</strong> faatuatuaga<br />
i <strong>le</strong> Alii.<br />
Mose 1:39 (Mau Tauloto). O <strong>le</strong> faamoemoega<br />
o galuega ma foafoaga a <strong>le</strong> Atua o <strong>le</strong><br />
fesoasoani <strong>le</strong>a i lana fanau ia maua <strong>le</strong> tino<br />
ola pea ma <strong>le</strong> ola e faavavau. (15–20 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> upu o <strong>le</strong> fuaiupu atoa o <strong>le</strong> Mose 1:39 i luga o <strong>le</strong> laupapa<br />
ma fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e taulotoina <strong>le</strong> fuaiupu. O<br />
se tasi metotia o <strong>le</strong> fai atu i <strong>le</strong> vasega e toe tauloto ma saga<br />
tauloto faa<strong>le</strong>ote<strong>le</strong>. A mae’a ona saga taulotoina pea, tape ese ni<br />
nai upu ma fai atu ia i latou e toe taulotoina mai <strong>le</strong> fuaiupu. Ia<br />
faaauau pea ona faia <strong>le</strong>nei faagasologa seia oo ina tapeeseina<br />
uma <strong>le</strong> fuaiupu atoa ma mafai ona taulotoina e <strong>le</strong> vasega mai<br />
o latou mafaufau.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> siiina o se mau e <strong>le</strong> taua te<strong>le</strong><br />
ae e matua taua te<strong>le</strong> <strong>le</strong> malamalama i <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> mau ma <strong>le</strong><br />
ala e faaaogaina ai i o tatou olaga. Fesili atu ia i latou pe aisea<br />
e moni ai <strong>le</strong>nei mataupu faavae ma ia uunaia i latou ia <strong>le</strong> na o<br />
<strong>le</strong> uai atu i <strong>le</strong> taulotoina o upu ae ia maua se malamalamaaga<br />
loloto o <strong>le</strong> Mose 1:39. Mo se faataitaiga, fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo fai ma faatusa o <strong>le</strong> falaoa ma <strong>le</strong> vai i <strong>le</strong><br />
faamanatuaga?<br />
• E faapefea ona fesoasoani ia i tatou nei faatusa o <strong>le</strong><br />
faamanatuga ia malamalama pe faapefea ona fesoasoani<br />
Iesu Keriso ia faataunuu <strong>le</strong> faa<strong>of</strong>uina o i tatou i <strong>le</strong> tino ola<br />
pea ma ia maua <strong>le</strong> ola e faavavau?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo faamoemoe <strong>le</strong> Alii ia i tatou ia faia ia<br />
fesoasoani ia te ia e faataunuu <strong>le</strong> faa<strong>of</strong>uina i <strong>le</strong> tino ola pea<br />
ma <strong>le</strong> ola faavavau o isi? (Mo ni faataitaiga, ia talanoaina pe<br />
taua faapefea <strong>le</strong> galuega faafaifeautalai ma <strong>le</strong> faaipoipoga e<br />
faavavau i <strong>le</strong> faataunuuina o <strong>le</strong> galuega a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi.)<br />
23<br />
Folasaga<br />
O loo i ai i tusitusiga paia tala e tolu o <strong>le</strong> Foafoaga (tagai i <strong>le</strong><br />
Kenese 1–2; Mose 2–3; Aperaamo 4–5; o loo i ai foi se tala o<br />
loo tuuina mai i totonu o <strong>le</strong> mamau). I <strong>le</strong>nei vaega o <strong>le</strong> a tatou<br />
faaaogaina ai <strong>le</strong> tala o loo i <strong>le</strong> Mose 2–3 ma faatatau atu i <strong>le</strong><br />
Kenese 1–2 ma <strong>le</strong> Aperaamo 4–5 pe a manaomia.<br />
O <strong>le</strong> fuafuaga o <strong>le</strong> fiafia na tuuina mai e se Tama Faa<strong>le</strong>lagi<br />
al<strong>of</strong>a e fesoasoani i lana fanau ia maua <strong>le</strong> tino ola pea ma <strong>le</strong><br />
ola e faavavau. O <strong>le</strong> foafoaina o se lalolagi—<strong>le</strong>a e mafai ona<br />
auina atu i ai ana fanau agaga ina ia mauaina ai se tino<br />
faa<strong>le</strong>tino, ina ia suesueina ma t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oina, ma atiaeina ai<br />
ni uiga paia—na matua taua i lana fuafuaga. O loo lava ia<br />
auiliiliga o loo tuuina mai i tusitusiga e uiga i <strong>le</strong> Foafoaga<br />
e fesoasoani ia i tatou ia malamalama i <strong>le</strong> matafaioi a Iesu<br />
Keriso i <strong>le</strong> Foafoaga ma <strong>le</strong> faamoemoega paia o <strong>le</strong> Foafoaga.<br />
O <strong>le</strong> tala faa<strong>le</strong>tusitusiga paia o <strong>le</strong> Foafoaga e <strong>le</strong> o tuuina mai ai<br />
ia auiliiliga pe na faapefea po o anafea na foafoaina ai <strong>le</strong> lalolagi<br />
ae peitai o loo molimau mai i <strong>le</strong> mafuaaga na foafoaina ae po o<br />
ai foi <strong>le</strong> na foafoaina (tagai i <strong>le</strong> Mose 1:31–32, 39). Ua folafolaina<br />
mai e <strong>le</strong> Alii o <strong>le</strong> a oo mai <strong>le</strong> aso e faaalia ai auiliiliga patino e<br />
tusa ai ma <strong>le</strong> foafoaga o <strong>le</strong>nei lalolagi (tagai i <strong>le</strong> MFF 76:5–10;<br />
101:32–34).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
Kenese 1–2; Mose 2–3; Aperaamo 4–5<br />
Kenese 1–2; Mose 2–3;<br />
Aperaamo 4–5<br />
• Na foafoaina e Iesu Keriso (Ieova) <strong>le</strong> lagi ma <strong>le</strong> lalolagi i<br />
lalo o <strong>le</strong> taitaiga a <strong>le</strong> Tama (tagai i <strong>le</strong> Mose 2:1; tagai foi i<br />
<strong>le</strong> MFF 38:1–3; 76:23–24; Mose 2:31–33).<br />
• Sa <strong>le</strong>’i foafoaina <strong>le</strong> lalolagi mai <strong>le</strong> <strong>le</strong>ai o se mea; sa<br />
faatulagaina mai i mea na i ai (tagai i <strong>le</strong> Kenese 1; Mose 2;<br />
Aperaamo 4).<br />
• O agaga o mea uma e i ai ola na foafoaina faa<strong>le</strong>agaga ao<br />
<strong>le</strong>’i foafoaina faa<strong>le</strong>tino (tagai i <strong>le</strong> Kenese 2:4–5; Mose 3:4–5).<br />
• O Atamu o <strong>le</strong> uluai tagata. O ia ma lana ava o Eva, na<br />
foafoaina i <strong>le</strong> faatusa moni o <strong>le</strong> Atua ma o tagata uma i <strong>le</strong><br />
lalolagi e tupuga mai ia i laua (tagai i <strong>le</strong> Kenese 1:26–27;<br />
Mose 2:26–27).<br />
• Na faapaiaina e <strong>le</strong> Atua <strong>le</strong> aso e tasi mai i aso e fitu mo <strong>le</strong><br />
tagata e malolo ai mai ana galuega ma tapuai atu ia te ia<br />
(tagai i <strong>le</strong> Kenese 2:1–3; Mose 3:1–3; tagai foi i <strong>le</strong> Esoto<br />
20:8–11).<br />
• Mai <strong>le</strong> amataga, na tuuina mai e <strong>le</strong> Atua i <strong>le</strong> tagata <strong>le</strong> filifiliga<br />
saoloto, o <strong>le</strong> mana <strong>le</strong>a e filfili ai mo ia lava. O filifiliga uma e<br />
faia e ala i <strong>le</strong> faaaogaina o <strong>le</strong> filifiliga saoloto a se tasi e i ai<br />
taunuuga e faavaeina i tulafono e faavavau (tagai i <strong>le</strong> Mose<br />
3:16–17; tagai foi i <strong>le</strong> 2 Nifae 2:16, 27; MFF 130:20–21).
O <strong>Tusi</strong> a Kenese, Mose, ma Aperaamo<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Ata Vitio o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ata 5, “O <strong>le</strong> Foafoaga,” e<br />
uiga i <strong>le</strong> tulaga o <strong>le</strong> Foafoaga i <strong>le</strong> ata po o <strong>le</strong> fuafuaga a<br />
lo tatou Tama Faa<strong>le</strong>lagi (tagai i <strong>le</strong> Vitio Taiala o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong><br />
mo fautuaga e aoao atu ai).<br />
Kenese 1:1; Mose 2:1; Aperaamo 4:1. O <strong>le</strong><br />
faamoemoega o tala faatusitusiga paia o <strong>le</strong><br />
Foafoaga e <strong>le</strong> o <strong>le</strong> taliina ai fesili e pei o <strong>le</strong> pe<br />
na faapefea ona foafoaina<strong>le</strong> lalolagi, pe ua <strong>le</strong>va<br />
anafea na tupu ai <strong>le</strong> Foafoaga, po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> umi<br />
na tupu ai <strong>le</strong> faagasologa o <strong>le</strong> foafoaga; o lo latou<br />
faamoemoega o <strong>le</strong> taliina <strong>le</strong>a o fesili e sili atu ona<br />
taua o <strong>le</strong> mafuaaga na foafoaina ai <strong>le</strong> lalolagi ae<br />
po o ai na foafoaina. (20–25 minutes)<br />
Faaali atu se ata pe faaaoga se ata tusi a se tagata tusiata o<br />
<strong>le</strong> vanimonimo (tagai i <strong>le</strong> ata <strong>le</strong>nei; tagai foi i <strong>le</strong> itulau 228) po<br />
o se lagi o loo vaaia ai ni fetu e te<strong>le</strong>. Ia talanoaina ma tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> sootaga i <strong>le</strong> va o lo tatou lalolagi ma <strong>le</strong><br />
vanimonimo o loo mafai ona iloa ma <strong>le</strong> <strong>of</strong>o<strong>of</strong>ogia o<br />
nei foafoaga.<br />
O <strong>le</strong> Vanimonimo o Loo Iloa<br />
40,000,000,000 tausaga malamalama <strong>le</strong> laute<strong>le</strong><br />
●<br />
✦ ✴<br />
✴<br />
✦<br />
●<br />
✦ ●<br />
✴<br />
✴<br />
● ●<br />
●<br />
✦<br />
●<br />
●<br />
●<br />
●<br />
✴<br />
●<br />
● ● ● ● ✴<br />
✦<br />
●<br />
●<br />
●<br />
●<br />
●<br />
●<br />
●<br />
●<br />
●<br />
●<br />
●<br />
O lo Tatou Aniva ma Ona<br />
Tuaoi Sili Ona Lata Ane<br />
4,000,000 tausaga malamalama <strong>le</strong> laute<strong>le</strong><br />
●<br />
O lo Tatou Vanimonimo<br />
.000063 tausaga malamalama<br />
<strong>le</strong> laute<strong>le</strong> E silia ma <strong>le</strong> 5 itula faatoa<br />
oo <strong>le</strong> susulu o <strong>le</strong> la ia Pluto.<br />
●<br />
● ●●<br />
●<br />
✴<br />
●<br />
●<br />
O se tausaga malamalama o <strong>le</strong> mamao <strong>le</strong>a<br />
e alu ai <strong>le</strong> malamalama i <strong>le</strong> tausaga e tasi<br />
i <strong>le</strong> saoasaoa e 186,000 maila i <strong>le</strong> sekone,<br />
e tusa <strong>le</strong>a ma <strong>le</strong> 9.5 tiliona o kilomita<br />
(e toetoe lava 5.9 tiliona maila).<br />
●<br />
O Aniva Sili Ona Latalata Mai<br />
150,000,000 tausaga malamalama <strong>le</strong> laute<strong>le</strong><br />
Faitau miliona ia aniva<br />
Fetu o <strong>le</strong> Aniva<br />
100,000 tausaga malamalama <strong>le</strong> laute<strong>le</strong><br />
Selau piliona fetu<br />
O lo Tatou Lalolagi<br />
12,756 kilomita (7,927 maila)<br />
<strong>le</strong> laute<strong>le</strong> .000016 <strong>le</strong> tausaga malamalama<br />
mai <strong>le</strong> la E tusa ma <strong>le</strong> 8 minute faatoa<br />
oo mai <strong>le</strong> susulu o <strong>le</strong> la ia i tatou.<br />
Aumai i <strong>le</strong> vasega se paso e i ai ni ona fasi vaega e 200 ma<br />
fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau pe faatauvaa ma<br />
itiiti faapefea <strong>le</strong> paso pe a faatusatusa i <strong>le</strong> vanimonimo atoa.<br />
Ia valaaulia se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e taumafai e faatulaga <strong>le</strong><br />
paso i <strong>le</strong> luluina <strong>le</strong>a o fasi vaega o <strong>le</strong> paso o loo i <strong>le</strong> pusa ma<br />
●<br />
●<br />
24<br />
tuu e faatoulu i luga o <strong>le</strong> foloa. Ia uunaia tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
e toe taumafai, ma taumafai atili e faa<strong>of</strong>iina e <strong>le</strong> paso lava ia<br />
ona fasi vaega. Fesili atu: Afai e <strong>le</strong> mafai e se mea faatauvaa<br />
e pei o <strong>le</strong>nei paso ona faa<strong>of</strong>iina ona fasi vaega uma, o <strong>le</strong> a<br />
se mea o loo tauina mai ia i tatou e se mea e matua sili ona<br />
te<strong>le</strong> e pei o <strong>le</strong>nei lalolagi po o <strong>le</strong> vanimonimo? Ia talanoaina<br />
po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo aoaoina mai e <strong>le</strong> sailiiliga e uiga i <strong>le</strong><br />
manaomiaina o se foafoa po o se tasi e fesoasoani i <strong>le</strong><br />
faatulagaina o e<strong>le</strong>mene.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mose 2:1 ma <strong>le</strong><br />
Aperaamo 4:1 ma vaavaai mo mea o loo aoaoina mai i nei<br />
fuaiupu e uiga i <strong>le</strong> Foafoaga. Ia uunaia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e<br />
tagai vave ane pe faafia ona faaalia mai <strong>le</strong> upu Atua i <strong>le</strong> Mose<br />
2–4 ma <strong>le</strong> Aperaamo 4–5 <strong>le</strong>a o loo talanoaina ai <strong>le</strong> Foafoaga.<br />
Fesili atu pe manatu aisea ua matua faamamafaina mai ai<br />
<strong>le</strong>na upu.<br />
Ina ia fesoasoani e faamamafaina <strong>le</strong> upumoni taua o Ieova—<br />
o Iesu Keriso <strong>le</strong>a—o Le na Foafoa, mafaufau e fai se gaoioiga<br />
se tasi po o <strong>le</strong> sili atu foi o gaoioiga nei:<br />
• Ia usuina <strong>le</strong> “E Al<strong>of</strong>a Lo’u Tama Faa<strong>le</strong>lagi Ia te A’u” (<strong>Tusi</strong>pese<br />
a Tamaiti itulau 16) ma ia talanoaina <strong>le</strong> savali o loo aumaia ai.<br />
• Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau, e aumaia i <strong>le</strong><br />
vasega, pe tusi se ata o se mea o loo faamanatu atu ai ia<br />
i latou e i ai se Atua ma e al<strong>of</strong>a o ia ia i latou. Ia valaaulia<br />
i latou e fetufaai atu ia mea faatasi ma <strong>le</strong> vasega.<br />
• Faitau <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 30:43–44 ma <strong>le</strong> Mose 6:63 ma talanoaina<br />
pe faapefea ona molimau mai mea uma o <strong>le</strong> natura ia Iesu<br />
Keriso i <strong>le</strong> avea ai ma Le Na Foafoa ma lana misiona i <strong>le</strong><br />
avea ai ma Togiola.<br />
Kenese 1–2; Mose 2–3; Aperaamo 3–4. Na<br />
faataunuuina <strong>le</strong> Foafoaga i <strong>le</strong> faatulaga tonu<br />
ma <strong>le</strong> sa’o e tusa ai ma <strong>le</strong> fuafuaga a <strong>le</strong> Tama<br />
Faa<strong>le</strong>lagi. (30–35 minute)<br />
Ina ia fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama i <strong>le</strong><br />
faatulagaga o piriota o <strong>le</strong> Foafoaga, fai atu ia i latou e fai <strong>le</strong><br />
gaoioiga A mo <strong>le</strong> Kenese 1; Mose 2:1 o loo i totonu o a latou<br />
taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega. Ia talanoaina <strong>le</strong> faasologa<br />
o <strong>le</strong> faatulagaga o <strong>le</strong> Foafoaga ma valaaulia tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e fetufaai mai po o a mea na faagaeetiaina ai i latou<br />
i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> gaoioiga.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mose 2:10, 12, 18, 21,<br />
25, 31. Fai atu fesili nei:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> iloiloga a <strong>le</strong> Alii o vaega taitasi o <strong>le</strong> Foafoaga ina<br />
ua mae’a?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga ia te oe o <strong>le</strong> Foafoaga sa i ai i se tulaga <strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
ma atoatoa? Aisea?<br />
• E te lagona faapefea i <strong>le</strong> iloaina o <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> pa<strong>le</strong>alii <strong>le</strong>a<br />
o foafoaga a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi ma Iesu Keriso?<br />
Tuu ane i luga se kopi o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia ma fesili atu i tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega pe sili atu ona taua <strong>le</strong> malamalama i vaega faa<strong>le</strong>tino<br />
o <strong>le</strong> tusi (e pei o <strong>le</strong> faapipiiina faatasi, o pepa, ma <strong>le</strong> ituaiga<br />
foliga o loo lolomiina ai) po o <strong>le</strong> savali o loo aumaia ai ma
<strong>le</strong> faauigaina i o tatou olaga. Faamatala atu e ui ina atonu e<br />
matag<strong>of</strong>ie <strong>le</strong> gaosiga, lolomiina, ma <strong>le</strong> talafaasolopito o <strong>le</strong><br />
<strong>Tusi</strong> Paia, ae o <strong>le</strong> savali ma <strong>le</strong> uiga o mea o loo i ai i totonu e<br />
pito sili ona taua. Fesili atu pe tutusa <strong>le</strong> moni o <strong>le</strong>a mea ma<br />
<strong>le</strong> foafoaga o <strong>le</strong> lalolagi.<br />
<strong>Tusi</strong> fesili nei i luga o <strong>le</strong> laupapa:<br />
• Na faapefea?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> umi?<br />
• O ai?<br />
• Mo <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faamoemoega?<br />
Ia tuuina atu fesili nei i tamaiti:<br />
Afai o fesili i luga o <strong>le</strong> laupapa e faatatau i <strong>le</strong> foafoaga o <strong>le</strong><br />
lalolagi, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faatulagaga e te lisiina ai i latou e tusa ai<br />
ma lo latou taua i lo outou faaolataga? Aisea?<br />
• Faitau <strong>le</strong> Mose 1:39. O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faamoemoega paia mo <strong>le</strong><br />
foafoaina o <strong>le</strong>nei lalolagi?<br />
Faamatala e ui ina te<strong>le</strong> mea tatou te <strong>le</strong> iloaina ma malamalama i<br />
ai e uiga i <strong>le</strong> foafoaga o <strong>le</strong>nei lalolagi (tagai i <strong>le</strong> MFF 101:32–33),<br />
o tala faa<strong>le</strong>tusitusiga paia o <strong>le</strong> Foafoaga o loo tuuina mai ia i<br />
tatou tali i nisi o fesili pito sili ona taua.<br />
Faitau <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Elder Mark E. Petersen, o <strong>le</strong><br />
sa avea ma se Aposetolo, ma talanoaina tali a tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega i fesili na tuuina mai e ia:<br />
“Pe ua tatou talisapaia ea lona uiga moni o <strong>le</strong>nei lalolagi<br />
ia i tatou? Pe ua tatou iloa ea <strong>le</strong> ala na foafoaina ai? Pe<br />
ua tatou malamalama ea i lona faamoemoega? Pe ua<br />
tatou iloa ea e <strong>le</strong>ai se mea na tupu faafuasei e uiga i lona<br />
amataga? Pe ua tatou iloa ea o lona foafoaga na moni<br />
ma faamaoni, o se galuega a <strong>le</strong> Atua?” (Liahona, Iulai<br />
1983, 103).<br />
Kenese 1:26–27 (Mau Tauloto). O i tatou<br />
o atalii ma afafine moni o <strong>le</strong> Tama<br />
Faa<strong>le</strong>lagi ma ua foafoaina i lona faatusa.<br />
(15–20 minute)<br />
Ia valaaulia ni tagata se toate<strong>le</strong> o <strong>le</strong> vasega e fetufaai mai nisi<br />
o mea e faapei ai o o latou matua, aemaise lava o uiga na<br />
latou mauaina ma aoaoina mai o latou matua (e pei o foliga<br />
faa<strong>le</strong>tino, o amioga, o <strong>le</strong> tautala, o talitonuga, ma meaal<strong>of</strong>a<br />
faa<strong>le</strong>agaga). Fesili atu:<br />
• E mafai faapefea e se tamaitiiti ona tuputupu ae ma foliga<br />
mai e pei o ona matua?<br />
• Faitau <strong>le</strong> Kenese 1:26–27. O <strong>le</strong> faatusa o ai na foafoaina ai<br />
i tatou?<br />
• O a foliga ma uiga na tatou mauaina mai ia te ia?<br />
• E faapefea ona fesoasoani ia i tatou <strong>le</strong> iloaina na foafoaina<br />
i tatou i <strong>le</strong> faatusa o lo tatou Tama Faa<strong>le</strong>lagi ina ia mafai ai<br />
ona tatou tuputupu ae e avea faapei o ia?<br />
25<br />
I <strong>le</strong> 1909 na saunoa mai ai <strong>le</strong> Au Peresitene Sili:<br />
“O alii ma tamaitai uma o loo i <strong>le</strong> faatusa o <strong>le</strong> Tama ma<br />
<strong>le</strong> Tina o tagata uma, ma o atalii ma afafine moni o <strong>le</strong><br />
Atua” (i <strong>le</strong> James R. Clark, <strong>le</strong> na tuufaatasi, Messages <strong>of</strong><br />
the First Presidency <strong>of</strong> <strong>The</strong> <strong>Church</strong> <strong>of</strong> <strong>Jesus</strong> Christ <strong>of</strong> Latterday<br />
Saints, 6 voluma [1965–75], 4:203).<br />
I <strong>le</strong>1995 na folafolaina mai e <strong>le</strong> Au Peresitene Sili ma <strong>le</strong><br />
Korama a Aposetolo e Toasefululua:<br />
“O tagata soifua uma—tane ma <strong>le</strong> fafine—ua foafoaina<br />
i <strong>le</strong> faatusa o <strong>le</strong> Atua. O i latou taitoatasi o se atalii po<br />
o se afafine faa<strong>le</strong>agaga faape<strong>le</strong>pe<strong>le</strong> a ni matua faa<strong>le</strong>lagi<br />
ma, o <strong>le</strong>a ua t<strong>of</strong>u ai i latou taitoatasi ma se natura ma<br />
se taunuuga paia. O <strong>le</strong> tulaga tane po o <strong>le</strong> fafine (o <strong>le</strong><br />
tagata,) o se vaega taua te<strong>le</strong> <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> muai olaga, olaga<br />
faitino, ma lona faamoemoe e faavavau” (“O <strong>le</strong> Aiga:<br />
O se Folafolaga i <strong>le</strong> Lalolagi,” Liahona, Iuni 1996, 10–11).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe faapefea ona fesoasoani <strong>le</strong><br />
iloaina <strong>le</strong>a na foafoaina i latou i <strong>le</strong> faatusa o lo tatou Tama<br />
Faa<strong>le</strong>lagi, e faatupulaiaina ai o latou lagona o <strong>le</strong> ta’uaogaina<br />
o i latou lava. Fai atu ia i latou e vaavaai mo nisi mau o loo<br />
aoao mai ai o i tatou o fanau a <strong>le</strong> Atua ma ua foafoaina i lona<br />
faatusa. Fai se lisi o mau e maua e i latou ma ia uunaia i latou<br />
e tusi nisi o na mau i tafatafa o fuaiupu o mau tauloto. Ia<br />
valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e filifili nisi o fuaiupu mai la<br />
latou lisi ma faamatala pe faapefea ona latou faaaogaina mau<br />
na e fesoasoani ai i se uo e aoao atili e uiga i <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi.<br />
Na saunoa Elder M. Russell Ballard, o se tasi o <strong>le</strong> Korama a<br />
Aposetolo e Toasefululua:<br />
“Pe a tatou vaai i faailoga o foafoaga uma o siomia i<br />
tatou, e amata atu i se oneone e oo atu i paneta maoae,<br />
ona amata ai <strong>le</strong>a ona tatou iloa e pito sili lava i tatou i<br />
foafoaga uma a <strong>le</strong> Atua; ua faia i tatou i lona faatusa”<br />
(Liahona, Iulai 1988, 5).<br />
Kenese 2:1–3. Na faapaiaina e <strong>le</strong> Atua <strong>le</strong> aso e<br />
tasi o aso e fitu mo <strong>le</strong> tagata e malolo ai mai ana<br />
galuega ma tapuai ia te ia. (10–15 minute)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
Kenese 1–2; Mose 2–3; Aperaamo 4–5<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> aso o <strong>le</strong> vaiaso e sili atu lou fiafia i ai nai lo se isi<br />
lava aso?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e ese ai <strong>le</strong>na aso mai isi aso?<br />
• Faitau <strong>le</strong> Mose 2:31. Na faapefea ona faamatalaina e Ieova<br />
<strong>le</strong> mea na ia foafoaina ina ua maea ona ia faia?<br />
• Faitau <strong>le</strong> Mose 3:1–3. O a mea o loo fai mai ai <strong>le</strong> mau na<br />
tutupu i <strong>le</strong> faaiuga o <strong>le</strong> Foafoaga?
O <strong>Tusi</strong> a Kenese, Mose, ma Aperaamo<br />
• Na faapefea ona ese <strong>le</strong> faiga e <strong>le</strong> Alii o <strong>le</strong> aso lona fitu mai<br />
isi aso e ono o <strong>le</strong> Foafoaga?<br />
• E faapefea ona faamoemoe mai <strong>le</strong> Alii ia i tatou e mulimuli<br />
i lana faataitaiga?<br />
Ia faamatala atu na toe faamamafaina e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> aso<br />
Sapati i <strong>le</strong> Mauga o Sinai. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau<br />
<strong>le</strong> Esoto 20:8–11; 31:13, 16–17 e iloa ai pe aisea e tatau ai ona<br />
tatou tausia <strong>le</strong> aso Sapati ia paia. <strong>Tusi</strong> tali a tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega i luga o <strong>le</strong> laupapa ma ia talanoaina.<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> avea o <strong>le</strong><br />
Sapati o se faailoga ma se feagaiga a <strong>le</strong> Alii (tagai i <strong>le</strong> Esoto<br />
31:13, 16). Fesili atu po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e tupu pe a tatou <strong>le</strong><br />
amanaia pe tuuese a tatou feagaiga ma <strong>le</strong> Alii.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Isaia 58:13–14 ma<br />
<strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 59:9–21 ma vaavaai mo<br />
faamanuiaga tatou te ono mauaina e ala i <strong>le</strong> usitaia o <strong>le</strong><br />
poloaiga o <strong>le</strong> tausia o Sapati ia faapaiaina . Ia uunaia tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega e tatau ona latou ola ai i <strong>le</strong>na poloaiga ina ia<br />
mafai ona latou mauaina faamanuiaga sili ua folafolaina<br />
mai e <strong>le</strong> Alii i ana fanau o <strong>le</strong> feagaiga.<br />
Kenese 2:15–17; Mose 3:15–17. E taua te<strong>le</strong> <strong>le</strong><br />
filifiliga saoloto i <strong>le</strong> tala a Atamu ma Eva ma<br />
lo tatou alualu i luma e faavavau i <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong><br />
faaolataga a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi. (15–20 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> i luga o <strong>le</strong> laupapa <strong>le</strong> O <strong>le</strong> saolotoga e <strong>le</strong> o <strong>le</strong> saoloto. Fesili<br />
atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• E te manatu o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong>na fasifuaitau?<br />
• Aisea e <strong>le</strong> saoloto ai <strong>le</strong> saolotoga?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> upu saoloto e pei ona faaaogaina i <strong>le</strong><br />
fasifuaitau <strong>le</strong>na? (E aunoa ma se tau.)<br />
Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tuuina mai faataitaiga o <strong>le</strong><br />
tau o <strong>le</strong> saolotoga ma faitau <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Elder<br />
Boyd K. Packer:<br />
“O <strong>le</strong> fuaitau <strong>le</strong>a, ‘tuu i <strong>le</strong> faitalia’ e <strong>le</strong> maua i tusitusiga<br />
paia. Pau lava <strong>le</strong> saolotoga o loo ta’ua ai o <strong>le</strong> saolotoga o<br />
<strong>le</strong> ola mama, ‘<strong>le</strong>a’ na fetalai mai ai <strong>le</strong> Alii, ‘ua ou tuuina<br />
atu ia te ia, ina ia tali mai tagata taitoatasi i ana lava<br />
agasala i <strong>le</strong> aso o <strong>le</strong> faamasinoga’ (MFF 101:78;<br />
faaopoopo <strong>le</strong> faatusilima)“ (Liahona, Iulai 1992, 83).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe latou te manatu aisea e <strong>le</strong><br />
faapea mai ai lava tusitusiga paia o <strong>le</strong> filifiliga saoloto e <strong>le</strong><br />
saoloto. Fesoasoani ia i latou ia malamalama ao tuuina mai ia i<br />
tatou e <strong>le</strong> meaal<strong>of</strong>a o <strong>le</strong> filifiliga saoloto <strong>le</strong> saolotoga e filifili ai<br />
(tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 2:27), <strong>le</strong>a atonu o loo tuuina mai ai i nisi taimi<br />
<strong>le</strong> pogai e manatu ai faapea e “saoloto,” o <strong>le</strong> a tatou tali atu mo<br />
filifiliga “saoloto” uma tatou te faia (tagai i <strong>le</strong> MFF 101:78). I se<br />
isi faaupuga, e <strong>le</strong> mafai ona tatou faia filifiliga ma tatou saoloto<br />
ai foi mai <strong>le</strong> tiutetauave ma taunuuga o na filifiliga sei vagana<br />
ai tatou te <strong>le</strong> tali atu i ai ona o tulaga i tausaga o <strong>le</strong> matua ma<br />
tulaga <strong>le</strong> atoatoa o <strong>le</strong> mafaufau.<br />
26<br />
Ia faamatala atu o <strong>le</strong> Kenese 2 ma <strong>le</strong> Mose 3 o loo ta’uina mai<br />
ai <strong>le</strong> ala na faamautuina atu ai e <strong>le</strong> Alii ia Atamu ma Eva o <strong>le</strong><br />
a maua e i laua <strong>le</strong> filifiliga saoloto. Toe fai se isi kopi o <strong>le</strong> siata<br />
<strong>le</strong>nei, ma faaavanoa pusa o <strong>le</strong> “Ia Aai ai” ma <strong>le</strong> “Aua Ne’i Aai<br />
ai.” Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faatumu pusa ao latou<br />
suesueina <strong>le</strong>nei mea.<br />
Ia Aai ai po o <strong>le</strong> Aua Nei Aai ai?<br />
O Filifiliga<br />
a Atamu<br />
Ia Aai ai Aua Nei Aai ai<br />
Tuua <strong>le</strong> faatoaga<br />
ma ua oo i ai <strong>le</strong> oti,<br />
ae peitai o loo i ai<br />
faatasi ai ma <strong>le</strong><br />
avanoa e avea ai<br />
ma tagata se<strong>le</strong>sitila<br />
e pei ona i ai<br />
<strong>le</strong> Atua.<br />
O <strong>le</strong> Laau<br />
e Iloa ai<br />
<strong>le</strong> Le<strong>le</strong>i ma<br />
<strong>le</strong> Leaga<br />
Tumau ai pea<br />
i <strong>le</strong> faatoaga<br />
i se tulaga terasitila<br />
e aunoa ma<br />
fanau ma e <strong>le</strong><br />
feoti lava.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mose 3:9, 15–17 ma sue<br />
<strong>le</strong> mea na fetalai atu ai <strong>le</strong> Atua ia Atamu e uiga i <strong>le</strong> aina o <strong>le</strong><br />
laau e iloa ai <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i ma <strong>le</strong> <strong>le</strong>aga. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
e faitau <strong>le</strong> 2 Nifae 2:15–16. Fesili atu:<br />
• Aisea na talafeagai ai ia Atamu ma Eva <strong>le</strong> i ai o se filifiliga?<br />
• Faitau <strong>le</strong> 2 Nifae 2:22–23. O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea semanu e tupu pe<br />
ana <strong>le</strong> aai Atamu ma Eva i <strong>le</strong> fua faasaina?<br />
• Faitau <strong>le</strong> 2 Nifae 2:24–29. O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> eseesega na faia mo i<br />
tatou e <strong>le</strong> la filifiliga e aai i <strong>le</strong> fua?<br />
Ina ia faapupulaina atu po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> filifiliga a Atamu<br />
ma Eva mo i tatou, tuu se ipu loloto o loo i ai se ituaiga e tasi<br />
o fua o laau aina. Tuu se isi ituaiga o fasi fualaau aina e tasi e<br />
matua <strong>le</strong><strong>le</strong>i ma faatosinaloto i tafatafa ane o <strong>le</strong> ipu o fualaau<br />
aina. Ia valaaulia se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e tu i tafatafa o <strong>le</strong><br />
laulau o fualaau aina ona tuu <strong>le</strong>a o se laina tuaoi e siomia atoa<br />
ai <strong>le</strong> laulau ma <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega. Fai atu i <strong>le</strong> tamaitiiti o<br />
<strong>le</strong> vasega e mafai ona ia aina fualaau aina uma e manao ai mai<br />
<strong>le</strong> ipu o fualaau aina ae ia gata ai lava i <strong>le</strong> vaega ua faasinoina.<br />
O <strong>le</strong> fasi fualaau aina e na o fafo atu e mafai ona aina ai, ae a<br />
laasia atu loa <strong>le</strong> tuaoi e <strong>le</strong> mafai ona toe tago atu i ai. Fai atu i<br />
<strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega pe afai e faia <strong>le</strong> filifiliga e aveina atu <strong>le</strong><br />
fasi fualaau aina ma foi atu i lona n<strong>of</strong>oa ma ai ai, e te folafola<br />
atu e te tuuina atu i <strong>le</strong> vasega se taui (o se fasi fualaau aina po<br />
o soo se mea lava) i <strong>le</strong> taimi o loo sosoo ai e feiloai ai <strong>le</strong> vasega.<br />
Iloilo <strong>le</strong> tulaga: E mafai e <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega ona n<strong>of</strong>o ai i<br />
totonu o <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oaga faatapulaaina ma ai fualaau aina uma e<br />
manao ai mai <strong>le</strong> ipu o fualaau aina pe mafai foi e <strong>le</strong> tamaitiiti
o <strong>le</strong> vasega ona aveina atu <strong>le</strong> fasi fualaau aina e tasi, ma tuua<br />
<strong>le</strong> n<strong>of</strong>oaga, ma aumaia ai se taui mo <strong>le</strong> vasega atoa. Fesili atu:<br />
• O a ala o loo tuuina atu ai <strong>le</strong> filifiliga saoloto i <strong>le</strong>nei tulaga?<br />
• E faapefea ona faatusatusa <strong>le</strong>nei tulaga i <strong>le</strong> tulaga o Atamu<br />
ma Eva?<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama o Atamu, i <strong>le</strong><br />
faaaogaina o lana filifiliga saoloto, na fai o ia ma sui o i tatou<br />
i <strong>le</strong> aumaia o <strong>le</strong> Pau, ma mafai ai ona maua <strong>le</strong> olaga faitino<br />
“ina ia i ai tagata” (2 Nifae 2:25); ma na fai Iesu ma sui o i<br />
tatou i <strong>le</strong> aumaia o <strong>le</strong> Togisala, ma mafai ai ona maua <strong>le</strong><br />
toetutu ma <strong>le</strong> faamagaloga (tagai i <strong>le</strong> 1 Korinito 15:22).<br />
Folasaga<br />
Kenese 3; Mose 4<br />
O loo molimau faaaliga i ona po nei o <strong>le</strong> Pau, na <strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
ma talafeagai, ma o se laasaga fuafuaina i <strong>le</strong> alualu i<br />
luma e faavavau o fanau uma a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi. O loo<br />
faamatalaina e <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> <strong>le</strong> mea na tupu i <strong>le</strong> Pau ae<br />
peitai e <strong>le</strong> o tuuina mai pe aisea <strong>le</strong> mea na tupu ai ae po o<br />
<strong>le</strong> a foi <strong>le</strong> uiga mo i tatou. O <strong>le</strong> tasi mafuaaga mo <strong>le</strong>nei mea<br />
atonu o <strong>le</strong> aveeseaina o mea e te<strong>le</strong> ma ua malamalama mai<br />
<strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia (tagai i <strong>le</strong> 1 Nifae 13:25–29). I <strong>le</strong> avea ai ma<br />
tagata o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia, e mafai ona tatou malamalama atili i <strong>le</strong><br />
aoaoga faavae o <strong>le</strong> Pau aua o <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o mea na aveeseaina ua<br />
toefuataiina mai i <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona, o <strong>le</strong> Mataupu Faavae<br />
ma <strong>Feagaiga</strong>, ma <strong>le</strong> Penina Tau Te<strong>le</strong>.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O loo faaauau e Satani ona sii atu <strong>le</strong> taua i <strong>le</strong> lalolagi na ia<br />
amataina i <strong>le</strong> lagi e ala i <strong>le</strong> saili e faa<strong>le</strong>againa <strong>le</strong> fuafuaga o<br />
<strong>le</strong> fiafia a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi (tagai i <strong>le</strong> Mose 4:1–6; tagai foi<br />
i <strong>le</strong> Faaaliga 12:7–17; MFF 76:28–30).<br />
• O loo saili Satani e faapologa i latou o e o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faalogo i<br />
upu a <strong>le</strong> Alii e ala i <strong>le</strong> faatauasoina ma <strong>le</strong> faaseseina o i latou<br />
(tagai Mose 4:4; tagai foi Iosefa Samita—Mataio 1:37).<br />
• Na pepelo Satani ia Eva, ma faaosoosoina o ia e ai i <strong>le</strong> fua o<br />
<strong>le</strong> laau e iloa ai <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i ma <strong>le</strong> <strong>le</strong>aga. Na filifili Atamu e ai foi<br />
i <strong>le</strong> fua, ma aumaia ai <strong>le</strong> Pau—“ina ia i ai tagata” (2 Nifae<br />
2:25)—ma alualu ai i luma <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong> faaolataga (tagai i <strong>le</strong><br />
Kenese 3:1–6; Mose 4:5–18).<br />
• Na ta’uina atu e <strong>le</strong> Alii ia Atamu ma Eva taunuuga o <strong>le</strong><br />
Pau, <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> a feagai ai i laua ma tagata uma o ni tino<br />
faitino i <strong>le</strong>nei lalolagi, e a<strong>of</strong>ia ai <strong>le</strong> agasala, <strong>le</strong> faanoanoa,<br />
o fanau, o <strong>le</strong> galue, o <strong>le</strong> oti, ma tuua <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Atua<br />
(tagai i <strong>le</strong> Kenese 3:16–24; Mose 4:23–25; tagai foi i <strong>le</strong><br />
A<strong>le</strong>ma 42:2–10; Mose 5:1–4; 6:48–49).<br />
27<br />
• O taunuuga o <strong>le</strong> Pau sa <strong>le</strong><strong>le</strong>i mo Atamu ma Eva. E <strong>le</strong><strong>le</strong>i e<br />
mafai ai ona tatou filifili i <strong>le</strong> va o <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i ma <strong>le</strong> <strong>le</strong>aga, oo i <strong>le</strong><br />
faanoanoa, maua fanau, galulue, ma tuua mulimuli ai <strong>le</strong><br />
olaga faitino e ala i <strong>le</strong> oti faa<strong>le</strong>tino (tagai i <strong>le</strong> Kenese 3:16–24;<br />
tagai foi i <strong>le</strong> Mose 5:9–11).<br />
• O <strong>le</strong> tane e pu<strong>le</strong>faamalumalu i lana ava ma <strong>le</strong> aiga i <strong>le</strong><br />
amiotonu ma tuuina atu mea latou te manaomia (tagai i<br />
<strong>le</strong> Kenese 3:16–20; Mose 4:22; tagai foi i <strong>le</strong> Efeso 5:22–31).<br />
• O galuega ma t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oga i <strong>le</strong> olaga faitino e talafeagai ma<br />
e mafai ona avea ma se faamanuiaga (tagai i <strong>le</strong> Kenese<br />
3:16–19; Mose 4:22–25).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Kenese 3; Mose 4<br />
Ata Vitio o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ata 6, “O <strong>le</strong> Pa’u,” o loo<br />
fesoasoani e aoao mai pe taua faapefea <strong>le</strong> Pau i <strong>le</strong><br />
fuafuaga a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi (tagai i <strong>le</strong> Vitio Taiala o <strong>le</strong><br />
<strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> mo fautuaga e aoao atu ai).<br />
Mose 4:1–6. E <strong>le</strong>’i uma <strong>le</strong> taua na amataina i<br />
<strong>le</strong> lagi; o loo tumau pea <strong>le</strong> taumafai o Satani<br />
e faa<strong>le</strong>aga <strong>le</strong> fuafuaga ma fanau a <strong>le</strong> Tama<br />
Faa<strong>le</strong>lagi. (5–10 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> i luga o <strong>le</strong> laupapa <strong>le</strong> Taua i <strong>le</strong> Lagi. <strong>Tusi</strong> pe faaali atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega se ata o ni auupega o taua ma fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> ituaiga o taua e te manatu na i ai <strong>le</strong> taua i <strong>le</strong> lagi?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> taua? (tagai i <strong>le</strong> MFF 29:36–38; Mose 4:1–4).<br />
Fai atu ia i latou e sue <strong>le</strong> Faaaliga 12:7–11 ma saili po o ai na i<br />
ai i <strong>le</strong> taua. (O Mikae<strong>le</strong> ma ana agelu—<strong>le</strong>a e a<strong>of</strong>ia ai i tatou—<br />
e faasaga tau atu ia Satani ma ana agelu.) Faitau <strong>le</strong> Mose 4:1–6<br />
ma fesili atu:<br />
• Na faapefea ona mafai e Satani ona maua <strong>le</strong> tasi vae tolu o<br />
au o <strong>le</strong> lagi e mulimuli atu ia te ia?<br />
• Na faapefea ona ia fuafua e faataunuu <strong>le</strong> fuafuaga a <strong>le</strong> Atua?<br />
• E faapefea ona manumalo ia Satani pe a faaumatiaina <strong>le</strong><br />
filifiliga saoloto a <strong>le</strong> tagata?<br />
Faatusatusa <strong>le</strong> mea na fai atu ai Satani i <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi i <strong>le</strong><br />
mea na fai atu ai Iesu, <strong>le</strong> “Alo Pe<strong>le</strong>.” Fesili atu:<br />
• O a ni ou lagona e uiga ia Iesu Keriso ina ua mavae ona<br />
e aoao i <strong>le</strong>nei mea?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na tupu ia Satani ma e na mulimuli ia te ia?<br />
Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 76:25–30 ma fesoasoani i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama e <strong>le</strong>’i faaiuina <strong>le</strong> taua—e na o<br />
<strong>le</strong> n<strong>of</strong>oaga e faia ai <strong>le</strong> taua ua suia ma o loo faaauauina iinei i <strong>le</strong><br />
lalolagi. Fesili atu po o a auupega na faaaoga e faatoilaloina ai<br />
Satani (tagai i <strong>le</strong> Faaaliga 12:11). Fai atu ia i latou o e o loo matua<br />
tulimatai atu i ai Satani o Au Paia o Aso e Gata Ai (tagai i <strong>le</strong><br />
Faaaliga 12:17). Fesili atu: Afai o <strong>le</strong> a tulia Satani i <strong>le</strong> pouliuli i fafo<br />
i <strong>le</strong> taimi mulimuli, aisea na faatagaina ai e <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi o ia<br />
ma e na mulimuli ia te ia e o mai i <strong>le</strong> lalolagi ma faia <strong>le</strong> <strong>le</strong>aga te<strong>le</strong>?
O <strong>Tusi</strong> a Kenese, Mose, ma Aperaamo<br />
Mose 4:1–6. Na fouva<strong>le</strong> Satani ma saili e faa<strong>le</strong>aga<br />
<strong>le</strong> filifiliga saoloto o <strong>le</strong> tagata. (15–20 minute)<br />
Faaaliga: O <strong>le</strong> gaoioiga <strong>le</strong>nei o loo faaopoopo atu i <strong>le</strong> fautuaga<br />
mo <strong>le</strong> aoao atu mo <strong>le</strong> Kenese 2:15–17; Mose 3:15–17 (itulau 26),<br />
ae e aoga lava pe afai e te <strong>le</strong> faaaogaina <strong>le</strong>na fautuaga.<br />
Faitau <strong>le</strong> Mose 4:1, 3 ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o<br />
a mea o loo faapea mai tusitusiga paia na fuafuaina e Satani<br />
e faia e faa<strong>le</strong>againa ai la tatou filifiliga saoloto. E manatu <strong>le</strong><br />
toate<strong>le</strong> o tagata na semanu na te faamalosia i tatou e faia <strong>le</strong><br />
mea sa’o, ae peitai e na o <strong>le</strong> tasi lava <strong>le</strong> avanoa e mafai ai.<br />
Faamatala atu e i ai tulaga e talafeagai ai pe afai e tatau ona<br />
tatou mauaina <strong>le</strong> filifiliga saoloto ma o <strong>le</strong> a e faatinoina atu<br />
po o a tulaga na.<br />
Ia valaaulia se tamaiti o <strong>le</strong> vasega e sau i luma o <strong>le</strong> vasega ma<br />
<strong>of</strong>oina atu ia te ia se taui faatosinaloto ina ia faia na o <strong>le</strong> mea<br />
sa’o mo <strong>le</strong> vaega atoa o loo totoe o <strong>le</strong> aso. Pe a fesili atu <strong>le</strong><br />
tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> “mea sa’o,” ia fai atu i ai e<br />
<strong>le</strong>ai ni tulafono—e saoloto <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e faia soo<br />
se mea e manao i ai o ia. Atonu o <strong>le</strong> a manatu <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong><br />
vasega o se fetuunaiga <strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong>na. Fesili atu i <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong><br />
a faapefea ona iloa e <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega po o faia e ia <strong>le</strong><br />
“mea sa’o.” Faitau <strong>le</strong> 2 Nifae 2:11–13 faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega ma fesoasoani ia i latou ia malamalama afai e <strong>le</strong>ai ni<br />
tulafono mo amioga e <strong>le</strong> mafai ona i ai ni amioga sao pe sese.<br />
O <strong>le</strong>a, e <strong>le</strong> maua ai e <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> taui aua i <strong>le</strong>na<br />
tulaga, e <strong>le</strong> mafai ona i ai <strong>le</strong> filifiliga saoloto. <strong>Tusi</strong> i luga o <strong>le</strong><br />
laupapa <strong>le</strong> 1. E tatau ona i ai tulafono e faamatalaina ai <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
ma <strong>le</strong> <strong>le</strong>aga (tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 2:13). Ia faamatala atu faapea, e<br />
tatau ona tuuina mai tulafono patino po o poloaiga, e taitasi<br />
ma faamanuiaga ma taunuuga. A aunoa ma <strong>le</strong> tulafono e <strong>le</strong><br />
mafai ona i ai <strong>le</strong> agasala (tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 2:13). O <strong>le</strong> e<strong>le</strong>mene<br />
taua <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> filfiliga saoloto.<br />
Tuu atu se laulau avanoa i luma o <strong>le</strong> potu ma valaaulia se<br />
isi tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e sau i luma. Faasino atu i <strong>le</strong> laulau<br />
avanoa ma fai atu i <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega o loo faapea mai <strong>le</strong><br />
tulafono e faasaina ona aveeseina ma aina soo se mea mai <strong>le</strong><br />
laulau. Pe a <strong>le</strong> aveesea e <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega se mea, fai atu<br />
o ia o se tagata amiotonu aua ua <strong>le</strong> solia <strong>le</strong> tulafono. Fesili atu i<br />
<strong>le</strong> vasega pe manatu i latou e tatau ona tauia se tagata mo <strong>le</strong><br />
usitaia o se tulafono pe a <strong>le</strong>ai se isi lava mea e filifili ai. Na aoao<br />
mai <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o Liae e tatau ona i ai <strong>le</strong> tuufaafeagai (tagai i <strong>le</strong><br />
2 Nifae 2:11). E matua alagatatau lava ona faia filifiliga i <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
ma <strong>le</strong> <strong>le</strong>aga (tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 2:16). Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
e ta’u mai po o <strong>le</strong> a se e<strong>le</strong>mene lona lua o <strong>le</strong> filifiliga saoloto.<br />
<strong>Tusi</strong> i luga o <strong>le</strong> laupapa <strong>le</strong> 2. E tatau ona i ai se mea e filifili ai i <strong>le</strong><br />
mea ua faamatalaina o <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i (tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 2:11).<br />
Tuu se mea e ono aina i luga o <strong>le</strong> laulau ma tuu se isi mea e<br />
ono aina e sili atu ona moomia e nana i totonu o lau taga. Ia<br />
valaaulia se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e sau i luma ma filifili se<br />
mea se tasi o loo i luga o <strong>le</strong> laulau e ai. A maea ona pikiina<br />
e <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> meaai o loo mafai ona vaai atu<br />
i ai, faaali atu i ai <strong>le</strong> mea sa i totonu o lau taga ma fesili atu<br />
pe aisea na <strong>le</strong> filifili ai e ia <strong>le</strong> mea <strong>le</strong>a e sili atu ona moomia.<br />
28<br />
Pe a faapea mai <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega na te <strong>le</strong>’i iloaina se<br />
isi mea e filifili ai, ona fai atu <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> vasega e ta’u mai po o<br />
<strong>le</strong> a se e<strong>le</strong>mene lona tolu o <strong>le</strong> filifiliga saoloto. <strong>Tusi</strong> i luga o<br />
<strong>le</strong> laupapa <strong>le</strong> 3. E tatau ona iloa e <strong>le</strong> tagata po o a filifiliga ma<br />
taunuuga (tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 2:15–16; Helamana 14:30–31).<br />
Tuu ni meaai se lua i luga o <strong>le</strong> laulau, e sili atu ona moomia <strong>le</strong><br />
tasi nai lo <strong>le</strong> isi. Ia valaaulia se isi tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e sau i<br />
luma ma filifili soo se mea ai mai <strong>le</strong> laulau ma ‘ai. Pe a aapa atu<br />
<strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e ave <strong>le</strong> meaai pito sili ona moomia, ia<br />
aveese mai. Fesili atu i <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e toe taumafai ma,<br />
afai e faia e ia, ia ta<strong>of</strong>i <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega mai <strong>le</strong> aveeseina<br />
mai. Fesili atu i <strong>le</strong> vasega e ta’u mai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> e<strong>le</strong>mene taua<br />
lona fa o <strong>le</strong> filifiliga saoloto. <strong>Tusi</strong> i luga o <strong>le</strong> laupapa <strong>le</strong> 4. E tatau<br />
ona i ai i se tagata <strong>le</strong> saolotoga atoatoa e filifili ai i <strong>le</strong> va o filifiliga e lua<br />
(tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 2:26–27).<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama pe aisea<br />
e matua taua ai <strong>le</strong> filifiliga saoloto o <strong>le</strong> vaega o <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong><br />
faaolataga e ala i <strong>le</strong> talanoaina o fesili nei:<br />
• Aisea na tatou filifili ai e o mai i <strong>le</strong> lalolagi i lalo o <strong>le</strong><br />
fuafuaga a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi ae <strong>le</strong> o <strong>le</strong> mulimuli atu<br />
ia Satani?<br />
• Pe mafai ea ona tatou avea faapei o <strong>le</strong> Atua i lalo o <strong>le</strong><br />
fuafuaga a Satani? Aisea e <strong>le</strong> mafai ai?<br />
• Pe mafai ea ona faatuatuaina se tagata i mana faa<strong>le</strong>atua pe<br />
afai e <strong>le</strong>’i maua lava e ia <strong>le</strong> avanoa e aoao e filifili ai i <strong>le</strong> va<br />
o <strong>le</strong> sa’o ma <strong>le</strong> sese?<br />
Fai atu ia i latou na semanu e faa<strong>le</strong>againa e Satani la tatou<br />
filifiliga saoloto e ala i <strong>le</strong> aveeseina o soo se tasi o e<strong>le</strong>mene na<br />
e fa ma o loo tumau pea ona taumafai o ia e faa<strong>le</strong>againa la<br />
tatou filifiliga saoloto i <strong>le</strong> faaaogaina o auala lava na e tasi o<br />
<strong>le</strong> taufaasese ma pepelo.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mose 4:4. Fesili atu ia<br />
i latou po o a tala sese o loo taumafai Satani e faia i tagata ia<br />
talitonu i ai e mafai ona aafia ai a latou filifiliga. (E <strong>le</strong>ai se<br />
Atua ma, o <strong>le</strong>a, e <strong>le</strong>ai ai ni tulafono o <strong>le</strong> sa’o ma <strong>le</strong> sese, e<br />
<strong>le</strong>ai se agasala, ma e <strong>le</strong>ai se faasalaga. E sa’o soo se mea lava<br />
e te manao e faia.) Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tuu mai ni<br />
faataitaiga po o faapefea ona os<strong>of</strong>aia e Satani ia na e<strong>le</strong>mene<br />
e fa o <strong>le</strong> filifiliga saoloto i <strong>le</strong> asõ. (O loo faia e tagata uma.<br />
O lo’u tino. Ou te <strong>le</strong> o faatiga i se isi. Na o <strong>le</strong> pau ai lava <strong>le</strong>a.<br />
E <strong>le</strong>ai se isi e iloaina.)<br />
Kenese 3; Mose 4:6–29. E matua taua <strong>le</strong><br />
malamalama i <strong>le</strong> Pau ina ia talisapaia ai <strong>le</strong><br />
Togiola mo <strong>le</strong> feagai ai ma luitau i <strong>le</strong>nei olaga.<br />
(20–25 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> i luga o <strong>le</strong> laupapa <strong>le</strong> Afai o <strong>le</strong> Faatoaga o Etena o se parataiso,<br />
aisea na filifili ai Atamu e alu ese? Faitau ia fuaitau nei (poo nisi<br />
mea e ono aoga i tulaga o tamaiti o <strong>le</strong> vasega) ma fesili atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e palota afai e ioe i ai ia faaaoga <strong>le</strong> faailoga<br />
o <strong>le</strong> “faalala i luga o <strong>le</strong> limamatua,” afai e <strong>le</strong> ioe i ai ia faaaoga<br />
<strong>le</strong> faailoga o <strong>le</strong> “faalala i lalo <strong>le</strong> lima matua.”
• Ou te fiafia e u a’u e iniseti.<br />
• O <strong>le</strong> ve<strong>le</strong> vao o se tasi o galuega e pito sili ona ou fiafia i ai.<br />
• E pito sili ona ou fiafia pe a ou mai.<br />
• Ou te lagona <strong>le</strong> saoga<strong>le</strong>mu i <strong>le</strong> malamalama <strong>le</strong>a e uiga i<br />
taua uma, o oge, ma faama’i i <strong>le</strong> lalolagi.<br />
• O <strong>le</strong> iloaina o <strong>le</strong> a ou oti i se aso o se mea fiafia <strong>le</strong>a ia te au.<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• E te manatu na oo ia Atamu ma Eva ia na luitau i <strong>le</strong><br />
Faatoaga o Etena?<br />
• Aisea na filifili ai Atamu ma Eva e non<strong>of</strong>o i se lalolagi pau<br />
ae <strong>le</strong> o <strong>le</strong> parataiso?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e sue <strong>le</strong> Mose 4:6–19 ma vaavaai<br />
mo mafuaaga na ‘ai ai Eva i <strong>le</strong> fua faasaina (tagai i f. 12, 19) ma<br />
pe aisea na ai ai foi Atamu (tagai i <strong>le</strong> f. 18). Fesili atu: Afai ana<br />
<strong>le</strong> solitulafono Atamu ma Eva, po o <strong>le</strong> a tatou fananau mai ea i<br />
totonu o <strong>le</strong> Faatoaga o Etena? (tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 2:22–23).<br />
Ina ia fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e taua <strong>le</strong> Pau i lo tatou<br />
alualu i luma, faaaoga <strong>le</strong> siata <strong>le</strong>nei mo se kopi e tufaina atu<br />
pe tusi i luga o <strong>le</strong> laupapa. <strong>Tusi</strong> na’o ulutala ma fuainumera,<br />
ma tuu avanoa mo tali. Faitau faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
ia mau nei ma fesoasoani ia i latou e faatutumu avanoa i<br />
tulaga ao <strong>le</strong>i mavae ma <strong>le</strong> ina ua mavae <strong>le</strong> Pau.<br />
A o <strong>le</strong>’i Mavae <strong>le</strong> Pau<br />
1. Leai se oti faa<strong>le</strong>tino; na semanu e ola<br />
ai e faavavau Atamu ma Eva (tagai i <strong>le</strong><br />
2 Nifae 2:22).<br />
2. Leai se oti faa<strong>le</strong>agaga; na mau i laua i<br />
<strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Atua—sa <strong>le</strong> manaomia<br />
ai <strong>le</strong> faatuatua (tagai i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 32:21).<br />
3. E <strong>le</strong> mafai ona i ai se alualu i luma e<br />
agai i <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>atua ona o <strong>le</strong> filifiliga<br />
saoloto faatapulaaina (tagai i <strong>le</strong><br />
2 Nifae 2:22).<br />
4. E <strong>le</strong> mafai ona maua e i laua ni fanau<br />
(tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 2:23).<br />
5. Na mama i laua, ma <strong>le</strong> iloaina <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
po o <strong>le</strong> <strong>le</strong>aga, <strong>le</strong> fiafia po o <strong>le</strong> faanoanoa<br />
(tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 2:23).<br />
6. Na non<strong>of</strong>o i laua i se parataiso <strong>le</strong>a na<br />
tuuina atu i ai mea uma e aunoa ma se<br />
taumafaiga (tagai i <strong>le</strong> Mose 3:8–9).<br />
Ina ua Mavae <strong>le</strong> Pau<br />
1. Na avea mea uma ma mea faitino ma<br />
mafai ona feoti pe mamate faa<strong>le</strong>tino<br />
(tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 9:6).<br />
2. Na tulieseina Atamu ma Eva mai <strong>le</strong><br />
afioaga o <strong>le</strong> Atua ma ua oti faa<strong>le</strong>agaga<br />
ai (tagai i <strong>le</strong> MFF 29:40-42).<br />
3. Na mafai ona i ai <strong>le</strong> alualu i luma e<br />
faavavau e tusa ai ma <strong>le</strong> fuafuaga a <strong>le</strong><br />
Tama Faa<strong>le</strong>lagi (tagai i <strong>le</strong> Mose 5:11).<br />
4. Na mafai ona maua e Atamu ma Eva<br />
fanau (tagai i <strong>le</strong> Mose 4:22; 5:11).<br />
5. Na iloa e i laua <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i ma <strong>le</strong> <strong>le</strong>aga ma<br />
mafai ona oo ia i laua <strong>le</strong> olioli ma <strong>le</strong><br />
faanoanoa (tagai i <strong>le</strong> Mose 5:11).<br />
6. Na pau foi <strong>le</strong> lalolagi, ina ia tatau ona<br />
galue <strong>le</strong> tagata mo mea na te<br />
manaomia (tagai i <strong>le</strong> Mose 4:23–25).<br />
Faitau <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Peresitene Ezra Taft Benson<br />
ina ia fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama pe<br />
faapefea ona fesoasoani ia i tatou <strong>le</strong> iloaina o taunuuga o <strong>le</strong><br />
Pau e talisapaia ai <strong>le</strong> Togiola. (Faaaliga: O <strong>le</strong> a aoaoina <strong>le</strong><br />
Togiola faatasi ma <strong>le</strong> Mose 5.)<br />
29<br />
“E pei lava ona <strong>le</strong> manaomia te<strong>le</strong> e se tagata <strong>le</strong> meaai<br />
seiloga ua fiaai o ia, e faapea foi ona <strong>le</strong> manaomia e ia<br />
<strong>le</strong> faaolataga a Keriso seiloga ua iloa e ia pe aisea ua ia<br />
manaomia ai Keriso.<br />
“E <strong>le</strong>ai se tasi e lava ma tonu lona iloa pe aisea ua ia<br />
manaomia ai Keriso seiloga ua malamalama ma talia e<br />
ia <strong>le</strong> aoaoga faavae o <strong>le</strong> Pau ma lona aafiaga i tagata ola<br />
uma” (i <strong>le</strong> Conference Report, Aperila 1987, 106; po o <strong>le</strong><br />
Ensign, Me 1987, 85).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
Kenese 3; Mose 4<br />
• E mafai faapefea i <strong>le</strong> malamalama i <strong>le</strong> Pau ona fesoasoani<br />
ia i tatou e taulimaina t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oga ma luitau e tatau ona<br />
tatou feagai ai i <strong>le</strong>nei olaga?<br />
• E faapefea ona sili atu ona <strong>le</strong>aga pe ana fai tatou te i ai i<br />
<strong>le</strong> olaga faitino e aunoa ma <strong>le</strong> feagai ai ma ni luitau po o<br />
faigata? (I <strong>le</strong> faatusatusaga, atonu e te fesili atu: O <strong>le</strong> a <strong>le</strong><br />
te<strong>le</strong> o lou malamalama i <strong>le</strong> numera pe afai e te <strong>le</strong> foiaina<br />
lava ni faafitauli faanumera? O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o lou malosi o<br />
<strong>le</strong> a i ai pe afai e te <strong>le</strong> faamalositino?)<br />
Ia fetufaai atu lau molimau e ui ina e foliga mai o <strong>le</strong> Pau o se<br />
laasaga i tua, ae o se laasaga matua taua lava o <strong>le</strong> agai i luma.<br />
Kenese 3:14–19; Mose 4:20–25. O taunuuga o<br />
<strong>le</strong> Pau o ni faamanuiaga, ae <strong>le</strong> o ni faasalaga.<br />
(15–20 minute)<br />
Faaaliga: O <strong>le</strong> fautuaga <strong>le</strong>nei mo <strong>le</strong> aoao atu o se faaauauina<br />
o <strong>le</strong> mea na aoaoina ua tuanai atu e uiga i taunuuga o <strong>le</strong> Pau<br />
ma e mafai ona aoaoina atu faatasi ma <strong>le</strong> mea <strong>le</strong>na.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mose 4:20–25 ma vaavaai<br />
mo taunuuga o <strong>le</strong> Pau. Lisi a latou tali i luga o <strong>le</strong> laupapa.<br />
<strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> upu feitagai i luga o <strong>le</strong> laupapa. Faamatala atu na saunoa<br />
Peresitene Ezra Taft Benson o <strong>le</strong> “feitagai” o lona uiga o <strong>le</strong> ‘inoino,<br />
faamisa, po o se tulaga o <strong>le</strong> tetee’” (i <strong>le</strong> Conference Report, Aperila<br />
1989, 3; Ensign, Me 1989, 4).<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tagatagai i <strong>le</strong> Mose 4:21. Fesili atu:<br />
• O ai na tuuina <strong>le</strong> pa pupuni o <strong>le</strong> feitagai i <strong>le</strong> va o Satani<br />
ma <strong>le</strong> fafine ma <strong>le</strong> va o e na mulimuli ia Satani ma <strong>le</strong> tama<br />
a <strong>le</strong> fafine?<br />
• O ai <strong>le</strong> “tama” a <strong>le</strong> fafine? (O Iesu Keriso; tagai foi i <strong>le</strong><br />
faamatalaga i <strong>le</strong> Kenese 3:15 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–<br />
2 Samuel, itulau 41.)<br />
• E mafai faapefea ona avea <strong>le</strong>na feitagai ma se faamanuiaga?<br />
• E faapefea ona avea <strong>le</strong> manumalo o Iesu Keriso ia Satani ma<br />
se faamanuiaga i o tatou olaga i <strong>le</strong> taimi nei ma <strong>le</strong> faavavau?<br />
<strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> upu tiga i luga o <strong>le</strong> laupapa ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega pe mafai ona avea <strong>le</strong> faanoanoa ma se faamanuiaga.<br />
Faitau <strong>le</strong> Mose 4:22–23, ma sue <strong>le</strong> upu tiga i fuaiupu taitasi,
O <strong>Tusi</strong> a Kenese, Mose, ma Aperaamo<br />
ma faailoa mai po o foliga mai e pei o se faasalaga po o se<br />
faamanuiaga. Faamatala atu o <strong>le</strong> upu Eperu na faaliliuina o<br />
<strong>le</strong> tiga i fuaiupu na, e mafai foi ona faauigaina o <strong>le</strong> “tiga i mea<br />
tiga, faanoanoaga ma <strong>le</strong> popo<strong>le</strong>” po o <strong>le</strong> “galue ”” (tagai foi i<br />
<strong>le</strong> faamatalaga i <strong>le</strong> Kenese 3:16–19 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–<br />
2 Samuel, itulau 41–42). Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe<br />
mafai faapefea e <strong>le</strong> galue malosi, ma’i, ma isi faigata ona<br />
matua avea ma ni faamanuiaga i o tatou olaga.<br />
Kenese 3:16–20. E pei lava ona tuuina atu e <strong>le</strong><br />
Alii ia Atamu <strong>le</strong> tiutetauave mo <strong>le</strong> manuia o Eva,<br />
e tatau foi i se tane ona pu<strong>le</strong>faamalumalu i lana<br />
ava ma <strong>le</strong> aiga i <strong>le</strong> amiotonu ma tuuina atu mea<br />
latou te manaomia. (5–10 minute)<br />
O nisi tagata ua <strong>le</strong> fiafia i <strong>le</strong> faaupuga e faapea o Atamu o <strong>le</strong> a<br />
pu<strong>le</strong> ia Eva (tagai Kenese 3:16; Mose 4:22). Faitau atu i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> saunoaga a Peresitene Spencer W. Kimball o loo<br />
i <strong>le</strong> faamatalaga mo <strong>le</strong> Kenese 3:16 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–<br />
2 Samuel (itulau 41).<br />
Faitau <strong>le</strong> Efeso 5:23 ma fesili atu pe tatau faapefea i se tane<br />
ona pu<strong>le</strong>faamalumalu i se ava ma <strong>le</strong> aiga. Fesili atu po o a<br />
uiga <strong>le</strong><strong>le</strong>i e pito sili ona faamatalaina ai <strong>le</strong> taitaiga a Iesu<br />
Keriso i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia; lisi tali i luga o <strong>le</strong> laupapa.<br />
Fesoasoani atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama o <strong>le</strong><br />
ituaiga o taitaiga na faamoemoe <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi ia Atamu<br />
ma alii uma e taitaiina ai o latou aiga e pei o <strong>le</strong> taitaiga a <strong>le</strong><br />
Faaola i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia.<br />
S M T W TH F S<br />
Mose 1–4. O faamanuiaga o <strong>le</strong> Pau.<br />
(40–50 minute)<br />
Faaaliga: O manatu autu uma na suesueina e tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega i <strong>le</strong> Mose 1–4 e <strong>le</strong> mafai ona tuuina uma atu pe afai e<br />
na o <strong>le</strong> faatasi pe faalua foi ona feiloai lau vasega i se vaiaso.<br />
Ae peitai, o <strong>le</strong>nei fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu e fesoasoani ia te<br />
oe ia iloiloina nisi o aoaoga faavae e pito sili ona taua i<br />
mataupu nei. Atonu e te fuafua foi ia faaaogaina nisi o isi<br />
fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu e faatatau i lou iloaina o tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega ma <strong>le</strong> taitaiga a <strong>le</strong> Agaga.<br />
<strong>Tusi</strong> fesili nei e fa i luga o <strong>le</strong> laupapa:<br />
• O ai a’u?<br />
• Aisea na foafoaina ai <strong>le</strong> lalolagi?<br />
• Aisea ua matua te<strong>le</strong> ai <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga i <strong>le</strong> lalolagi ma <strong>le</strong><br />
matua anoanoai o faafitauli ma t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oga i <strong>le</strong> olaga?<br />
• Aisea tatou te manaomia ai se Faaola?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega o loo i ai lou faamoemoega ia<br />
faaiuina <strong>le</strong> vasega ae ua mafai ona latou tuuina mai se tali<br />
i fesili taitasi na.<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o a mea na latou aoaoina mai<br />
a latou suesuega faa<strong>le</strong>tagata lava ia o <strong>le</strong> Mose 1–2 e uiga i <strong>le</strong> ala<br />
e tali atu ai i <strong>le</strong> fesili muamua: O ai a’u? Ia taulai atu o latou<br />
30<br />
mafaufau po o a mea na aoaoina e Mose e uiga i <strong>le</strong> Atua ma<br />
uiga ia te ia lava (tagai i <strong>le</strong> Mose 1:1–11). Fai atu ia i latou o se<br />
tasi ala e mafai ai ona aoao e uiga i <strong>le</strong> mea o <strong>le</strong> a avea ai se<br />
tamaitiiti o <strong>le</strong> vaavaai atu <strong>le</strong>a i matua. Fesili atu:<br />
• O ai <strong>le</strong> tama o o tatou agaga?<br />
• O a mea o loo fai mai ai <strong>le</strong>na mea e uiga i o tatou<br />
malosiaga?<br />
Ia talanoaina pe aisea e mafai ai ona avea <strong>le</strong> <strong>le</strong> iloaina o i<br />
tatou o fanau a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi ma faataua i o tatou olaga.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faauma gaoioiga A ma <strong>le</strong> E mo<br />
<strong>le</strong> Mose 1 o loo i totonu o a latou taiala suesue. Ia valaaulia i<br />
latou e fetufaai a latou tali i totonu o <strong>le</strong> vasega.<br />
I <strong>le</strong> Mose 1 o loo tatou faitau e uiga i faaaliga a <strong>le</strong> Alii na<br />
tuuina atu ia Mose e tusa ai ma <strong>le</strong>nei lalolagi ma tagata o loo<br />
non<strong>of</strong>o ai. Ina ua mavae ona vaaia <strong>le</strong>nei faaaliga, na i ai ni<br />
fesili se lua a Mose. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e sue ma<br />
faailoga fesili na o loo i <strong>le</strong> Mose 1:30. Fai atu ia i latou e faitau<br />
<strong>le</strong> Mose 1:39 ma <strong>le</strong> Aperaamo 3:24–26 ma tuuina mai tali pe<br />
aisea na foafoaina ai <strong>le</strong> lalolagi.<br />
Mo se faamatalaga faaopoopo e faamatalaina ai pe aisea na<br />
foafoaina ai <strong>le</strong> lalolagi, fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faamatala<br />
vave mai mea na tutupu i vaitaimi o piriota taitasi o <strong>le</strong> foafoaga.<br />
Fesili atu:<br />
• O a foafoaga faaiu?<br />
• E faapefea ona ese mai na mea mai mea uma o <strong>le</strong> foafoaga?<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe faapefea ona latou taliina <strong>le</strong><br />
fesili lona tolu:<br />
Aisea ua matua te<strong>le</strong> ai <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga i <strong>le</strong> lalolagi ma <strong>le</strong> matua<br />
anoanoai o faafitauli ma t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oga i <strong>le</strong> olaga? Fai atu ia i<br />
latou e faitau <strong>le</strong> Mose 4:15–31 ma lisi taunuuga o <strong>le</strong> Pau. Fai<br />
atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> Mose 5:9–11. Fesili atu:<br />
• Na manuia faapefea i tatou i <strong>le</strong> Pau?<br />
• Aisea na taua ai <strong>le</strong>na mea i <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong> faaolataga?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e tasi na moomia ona faia ina ia avea ai <strong>le</strong><br />
pau ma se faamanuiaga? (O <strong>le</strong> Togiola.) Aisea?<br />
• E faapefea ona fesoasoani <strong>le</strong> salamo ia i tatou ina ia maua<br />
ai faamanuiaga o <strong>le</strong> Togiola?<br />
Folasaga<br />
Kenese 4; Mose 5<br />
Sa <strong>le</strong>’i tulieseina atu e <strong>le</strong> Alii ia Atamu ma Eva i <strong>le</strong> lalolagi e<br />
aunoa ma faatonuga ua lava taoso. O loo faamaninoina mai e
<strong>le</strong> Faaliliuga a Iosefa Samita na aoao Atamu ma Eva e uiga i<br />
faamanuiaga o <strong>le</strong> Pau ma na aoao e uiga ia Iesu Keriso ma <strong>le</strong><br />
ala e tapuai ai ia te ia (tagai i <strong>le</strong> Mose 5–6). O <strong>le</strong> isi mea, o loo<br />
tatou aoaoina mai na aoaoina atu e Atamu ma Eva upumoni i<br />
a laua fanau. O <strong>le</strong>a, na fasiotia e Kaino lona uso e ui lava ina<br />
sa iloaina e ia upumoni e faavavau. O loo tatou aoaoina foi<br />
na i ai se aafiaga o Satani i mea na faia e Kaino—o se<br />
upumoni <strong>le</strong>a o loo misi i <strong>le</strong> tala o loo i <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia.<br />
O loo fesoasoani <strong>le</strong> Mose 5 ia i tatou ia malamalama na<br />
saunia e <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi se fuafuaga o <strong>le</strong> togiolaina mai <strong>le</strong><br />
Pau o Atamu ma Eva ma mai <strong>le</strong> pau o <strong>le</strong> tagata lava ia ona o<br />
a tatou agasala (faatusatusa <strong>le</strong> Mose 5:4 faatasi ma <strong>le</strong> 5:41;<br />
tagai foi i <strong>le</strong> 2 Nifae 1:20; 5:20).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• Ua togiolaina mai Atamu ma Eva ma a laua fanau mai <strong>le</strong><br />
Pau e ala i <strong>le</strong> Togisala a Iesu Keriso, <strong>le</strong>a o loo mafai ai ona<br />
togiolaina (tagai i <strong>le</strong> Mose 5:4–9; tagai foi i <strong>le</strong> Mosaea<br />
3:16–17; 4:6–8; Mose 6:52).<br />
• Na tuuina atu e <strong>le</strong> Pau ia Atamu ma Eva ma a laua fanau <strong>le</strong><br />
avanoa e iloa ai <strong>le</strong> olioli, maua fanau, ma iloa <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i mai <strong>le</strong><br />
<strong>le</strong>aga, ma maua <strong>le</strong> ola e faavavau (tagai i <strong>le</strong> Mose 5:10–11;<br />
tagai foi i <strong>le</strong> 2 Nifae 2:22–27).<br />
• O mea e <strong>of</strong>oina atu i <strong>le</strong> Alii e tatau ona faia i <strong>le</strong> amiotonu<br />
po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> taliaina e ia (tagai i <strong>le</strong> Mose 5:16–27; tagai foi i<br />
<strong>le</strong> Moronae 7:6–8).<br />
• O <strong>le</strong> tasi ala e saili ai Satani e faa<strong>le</strong>againa tagata o <strong>le</strong><br />
faaosoosoina <strong>le</strong>a o i latou ia i ai <strong>le</strong> manatu e <strong>le</strong>ai se popo<strong>le</strong><br />
po o se tiutetauave mo ona uso a tagata (tagai i <strong>le</strong> Mose<br />
5:28–34).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Faaaliga: Ata Vitio o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ata 7, “O <strong>le</strong> Togiola,”<br />
o <strong>le</strong> toe faatinoina o <strong>le</strong> taulaga a Atamu ma Eva (tagai i<br />
<strong>le</strong> Vitio Taiala o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> mo fautuaga e aoao atu ai).<br />
Mose 5:1–12. E pei lava o Atamu ma Eva, ua<br />
“pauu” ma “aveeseina” i tatou mai <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong><br />
Atua. O <strong>le</strong> Togiola a Iesu Keriso o loo togiolaina ai<br />
i tatou mai lo tatou tulaga pau. (25–30 minute)<br />
Fai ni pepa laute<strong>le</strong> se lua—e faaulutalaina <strong>le</strong> tasi “I <strong>le</strong> Afioaga<br />
o <strong>le</strong> Atua” ma <strong>le</strong> isi e faaaulutalaina “I Fafo Atu o <strong>le</strong> Afioaga<br />
o <strong>le</strong> Atua.” Ia faapipii faafesagai mea na i luga o pa puipui o<br />
<strong>le</strong> potuaoga.<br />
31<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tutu faatasi ma oe i <strong>le</strong> pito o <strong>le</strong><br />
potu o loo faaulutalaina “I Totonu o <strong>le</strong> Afioaga o <strong>le</strong> Atua.” Ia<br />
faamatala atu sa tatou non<strong>of</strong>o uma i <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Atua ae<br />
tatou te <strong>le</strong>’i o mai i <strong>le</strong> lalolagi. I <strong>le</strong> Faatoaga o Etena, na mau<br />
ai foi Atamu ma Eva i <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Atua. Ina ia faatusaina <strong>le</strong><br />
Pau, ia savavali faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega i <strong>le</strong> itu o <strong>le</strong><br />
potu o loo faaulutalaina “I Fafo o <strong>le</strong> Afioaga o <strong>le</strong> Atua.” Tuu<br />
se laina o se mea faapipii i <strong>le</strong> ogatotonu o <strong>le</strong> potu ma fesili<br />
atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fai faapea o <strong>le</strong> mea faapipii o se pa<br />
pupuni <strong>le</strong>a o loo ta<strong>of</strong>ia ai i tatou mai <strong>le</strong> toe foi atu i <strong>le</strong> afioaga<br />
o <strong>le</strong> Atua.<br />
Fai atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> Mose 5:1. Fesili atu:<br />
Kenese 4; Mose 5<br />
• Pe na non<strong>of</strong>o Atamu ma Eva i totonu po o fafo o <strong>le</strong> afioaga<br />
o <strong>le</strong> Atua i <strong>le</strong> taimi <strong>le</strong>a?<br />
• Pe na faapefea ona oo i laua i <strong>le</strong>na tulaga? (Na solia e i<br />
laua <strong>le</strong> tulafono ina ua aai i laua i <strong>le</strong> fua o <strong>le</strong> laau na<br />
faasaina.)<br />
• Na faapefea ona pei <strong>le</strong> tulaga na i ai i laua ma <strong>le</strong> tulaga o<br />
loo tatou i ai i <strong>le</strong> taimi nei?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 42:2–3, 6–7, 9,<br />
12, 14 ma lisi i luga o <strong>le</strong> laupapa tulaga na i ai ina ua mavae<br />
<strong>le</strong> Pau. Ia mautinoa ia malamalama tamaiti o <strong>le</strong> vasega o<br />
taunuuga faavae e lua o <strong>le</strong> Pau e a<strong>of</strong>ia ai <strong>le</strong> oti faa<strong>le</strong>tino ma<br />
<strong>le</strong> oti faa<strong>le</strong>agaga, o <strong>le</strong> tuueseina <strong>le</strong>a mai <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Atua.<br />
E i ai mafuaaga e lua mo lo tatou tulaga pau—o <strong>le</strong> Pau o<br />
Atamu ma a tatou agasala faa<strong>le</strong>tagata lava ia. O <strong>le</strong> Togiola a<br />
<strong>le</strong> Faaola o loo faasaolotoina ai tagata uma mai aafiaga o <strong>le</strong><br />
Pau ma saunia se tulaga e o ese ai mai aafiaga o agasala a <strong>le</strong><br />
tagata lava ia. Ina ia faapupulaina <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> Togiola,<br />
aveese se vaega e tolu futu mai <strong>le</strong> ogatotonu o <strong>le</strong> mea faapipii<br />
o loo fai ma papupuni. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong><br />
2 Nifae 31:19–21 ma fesili atu po o ai na tatalaina <strong>le</strong> ala e toe<br />
foi atu ai i <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Atua ma pe na faapefea na faia e ia.<br />
Atonu e te manao e faitauina pe usuina <strong>le</strong> “E i ai se Mauga<br />
Lanu Vao” (Viiga, 194) faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega ma ia<br />
talanoaina pe fesootai faapefea ma <strong>le</strong> savali a <strong>le</strong> agelu ia<br />
Atamu o loo i <strong>le</strong> Mose 5:6–8. Ia faaulutalaina <strong>le</strong> mea o loo<br />
avanoa po o motu ai <strong>le</strong> mea faapipii o loo fai ma papupuni<br />
“O <strong>le</strong> Togiola a Iesu Keriso.”<br />
Kopi <strong>le</strong> faamatalaga mai <strong>le</strong> siata <strong>le</strong>nei i luga o <strong>le</strong> laupapa pe fai<br />
ni kopi e tufaina atu po o se pepa laute<strong>le</strong> foi ma fesoasoani atu<br />
i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama pe faapefea ona tuuina atu<br />
e <strong>le</strong> Togiola i tagata uma <strong>le</strong> malosiaga e faatoilaloina ai aafiaga<br />
o <strong>le</strong> Pau (tagai foi i <strong>le</strong> fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu mo <strong>le</strong> Mose<br />
6:50–68, itulau 36. Atonu e te manao e tuuina mai na o mau<br />
mo pusa o loo i <strong>le</strong> itu taumatau ma tuu atu i tamaiti e vaai ma<br />
sueina tali.
O <strong>Tusi</strong> a Kenese, Mose, ma Aperaamo<br />
O Taunuuga<br />
o <strong>le</strong> Pau o Atamu, Lea<br />
e Tatau Ona<br />
Laveaiina Mai ai i Tatou<br />
• Oti faa<strong>le</strong>tino: Ua tatou<br />
fananau uma mai ma ni tino<br />
faa<strong>le</strong>tino o <strong>le</strong> a i ai <strong>le</strong> taimi e<br />
oti ai.<br />
• Oti faa<strong>le</strong>agaga: Ua tatou<br />
fananau uma mai i se lalolagi<br />
pau ma ua tuueseeseina ai<br />
mai lo tatou Tama Faa<strong>le</strong>lagi.<br />
• O loo tatou non<strong>of</strong>o nei i se<br />
lalolagi pau faate<strong>le</strong>sitila.<br />
O Taunuuga o lo Tatou<br />
Lava Pau Mai Mea<br />
e Tatau Ona Laveaiina<br />
ai i Tatou<br />
• Ao tatou tali atu mo faaiuga<br />
tatou te faia, o a tatou<br />
agasala e <strong>le</strong> agavaa ai i tatou<br />
e toe foi atu i <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong><br />
Tama Faa<strong>le</strong>lagi (tagai i <strong>le</strong><br />
Mosaea 16:2–5).<br />
O Faamanuiaga<br />
e <strong>le</strong> Mafuatiaina<br />
o <strong>le</strong> Togiola<br />
• O e uma ua soifua mai o <strong>le</strong> a<br />
toe tutu faatasi ma se tino<br />
faa<strong>le</strong>tino e ola pea (tagai i <strong>le</strong><br />
A<strong>le</strong>ma 11:42–44).<br />
• O <strong>le</strong> a toe aumaia tagata uma<br />
i <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Atua mo <strong>le</strong><br />
faamasinoga (tagai i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma<br />
11:44; Helamana 14:15–17).<br />
• O <strong>le</strong> a faase<strong>le</strong>sitilaina <strong>le</strong><br />
lalolagi (tagai i <strong>le</strong> MFF<br />
88:18–20).<br />
O Faamanuiaga<br />
e Mafuatiaina<br />
o <strong>le</strong> Togiola<br />
• Afai tatou te faatuatua ia Iesu<br />
Keriso, salamo, ma<br />
papatisoina, e mafai ona<br />
faamamaina i tatou mai a<br />
tatou agasala. E mafai ona<br />
faamamaina i tatou e ala i <strong>le</strong><br />
meaal<strong>of</strong>a o <strong>le</strong> Agaga Paia ma<br />
agavaa ai e tutumau i <strong>le</strong><br />
afioaga o <strong>le</strong> Tama ma avea<br />
faapei o ia (tagai i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma<br />
34:13–17; 42:15; Moronae<br />
10:32–33; MFF 76:58;<br />
132:19–20; Mose 5:5–11).<br />
Mose 5:4–7. E faaaogaina e <strong>le</strong> Alii faatusa e<br />
aoao ai i tatou ma fesoasoani ia i tatou e<br />
manatua lana taulaga togiola. (20–25 minute)<br />
Faaaoga se moli uila po o se masini malamalama e foafoa ai<br />
<strong>le</strong> ataata o se mea faitino i luga o se pa puipui. Fai atu i<br />
tagata e ta’u mai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea faitino ma faamatala pe na<br />
faapefea ona latou iloaina po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong>na mea. Ia faamatala atu<br />
faapea o <strong>le</strong> ataata e <strong>le</strong> o <strong>le</strong> mea faitino, ae o loo fai ma sui o <strong>le</strong><br />
mea faitino.<br />
32<br />
O nisi taimi e faaaoga ai e <strong>le</strong> Atua “faatusa” (e ta’ua foi o<br />
“ata” po o “mea e fai ma faatusa”) o <strong>le</strong> Togisala a Iesu Keriso e<br />
fesoasoani ia faatupulaiaina <strong>le</strong> faatuatua o e talitonu, e aoaoina<br />
ai i latou i mataupu faavae o <strong>le</strong> Togisala, ma fesoasoani ia i<br />
latou ia sagisagi atu i <strong>le</strong> togiolaina o loo aumaia ai. Fai atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mose 5:4–5 ma faailoa mai<br />
poloaiga na tuuina atu e <strong>le</strong> Alii ia Atamu ma Eva. Fai atu ia i<br />
latou e faitau <strong>le</strong> fuaiupu 7 ma sue <strong>le</strong> upu faatusa. Fai atu ia i<br />
latou o se faatusa o se ata <strong>le</strong>a, o se uiga faatusa, po o se mea e<br />
fai ma sui o se isi mea ma fai atu ia i latou e faitau fuaiupu 5–6<br />
ma faailoa mai e<strong>le</strong>mene o <strong>le</strong>nei faatusa (o se taulaga; o <strong>le</strong> uluai<br />
manu o <strong>le</strong> lafu). Fesili atu pe faapefea ona fai nei e<strong>le</strong>mene ma<br />
“faatusa” o <strong>le</strong> Togiola a <strong>le</strong> Faaola.<br />
O taulaga na tuuina atu e Atamu na fai ma faatusa o <strong>le</strong> taulaga<br />
a Iesu Keriso ma sa faatatau tonu ia e<strong>le</strong>mene patino o <strong>le</strong> taulaga<br />
pe sa aoao atu ai foi e uiga i <strong>le</strong> Togiola:<br />
• Na <strong>of</strong>oina atu e Atamu “uluai manu o a laua lafu” (Mose<br />
5:5). O uluai manu o loo faatatau atu i <strong>le</strong> ulumatua po’a. O<br />
Iesu Keriso o <strong>le</strong> ulumatua o Fanau a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi i <strong>le</strong><br />
muai olaga (tagai i <strong>le</strong> MFF 93:21), o ia o <strong>le</strong> alo e Toatasi na<br />
fanaua e <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi i <strong>le</strong> tino, ma o ia o <strong>le</strong> ulumatua<br />
a lona tina, o Maria. O ia foi o <strong>le</strong> “ulumatua” o <strong>le</strong> toetutu<br />
(tagai i <strong>le</strong> Kolose 1:18; tagai foi i <strong>le</strong> 1 Korinito 15:20).<br />
• O <strong>le</strong> uluai manu o <strong>le</strong> lafu na <strong>of</strong>oina atu o <strong>le</strong> taulaga e fai<br />
ma sui o <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> na agasala. Mo se mafuaaga lava e<br />
tasi, o nisi taimi e ta’ua ai Iesu Keriso o <strong>le</strong> Tamai Mamoe a<br />
<strong>le</strong> Atua (tagai i <strong>le</strong> Ioane 1:29; 1 Nifae 11:31–33). Na tigaina<br />
o Ia ma maliu e fai ma sui o tagata uma (tagai i <strong>le</strong> MFF<br />
18:11–12) ina ia “pu<strong>le</strong> o ia i tagata uma lava” (2 Nifae 9:5).<br />
Aua na totogi e ia <strong>le</strong> tau o a tatou agasala ma taulagaina o<br />
ia lava mo i tatou, e tatau ona tatou saili <strong>le</strong> faaolataga e ala<br />
atu ia te ia. Na aoaoina Atamu e se agelu o taulaga na ia<br />
faia e tatau na faamanatu ia te ia e tatau ona “salamo ma<br />
ia faavavau ona e valaau atu i <strong>le</strong> Atua i <strong>le</strong> suafa o <strong>le</strong> Alo”<br />
(Mose 5:8).<br />
Na faaali atu e <strong>le</strong> Alii ia Mose isi taulaga na faia o ni faatusa o<br />
<strong>le</strong> taulaga togisala a <strong>le</strong> Faaola (tagai i <strong>le</strong> Esoto 12:3–28, 43–50;<br />
Levitiko 1:1–4:12).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega: O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faatusa o loo tatou auai<br />
ai i <strong>le</strong> taimi nei o loo fesoasoani ia i tatou e toe tepa ai i tua i <strong>le</strong><br />
Togisala? (O <strong>le</strong> faamanatuga.) Faitau tatalo o <strong>le</strong> faamanatuga o<br />
loo i <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 20:77, 79 ma fesili atu po<br />
o faapefea ona aoaoina i tatou e <strong>le</strong> faamanatuga i mataupu<br />
faavae lava ia e tasi na aoaoina e Atamu mai <strong>le</strong> agelu. Mo se<br />
faataitaiga, e uunaia faapefea e <strong>le</strong> faamanatuga i tatou e “faia<br />
mea uma ua e faia i <strong>le</strong> suafa o <strong>le</strong> Alo” (Mose 5:8) ma ia iloa<br />
“ina ia togiolaina oe, talu ai ona ua e pau” (f. 9)?<br />
<strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> ata <strong>le</strong>nei i luga o <strong>le</strong> laupapa ma fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega ia malamalama o taulaga i <strong>le</strong> toto na tuuina atu ao <strong>le</strong>’i<br />
soifua Iesu Keriso i la <strong>le</strong> tino na fesoasoani i tagata e vaavaai<br />
atu i luma i lana Togiola ma <strong>le</strong> faamanatuga o loo fesoasoani i<br />
tagata e vaavaai atu i tua i <strong>le</strong> Togiola.
Taulaga o <strong>le</strong> Toto Togisala Faamanatuga<br />
Kenese 4:1–16; Mose 5:12–41. E faaosoosoina<br />
e Satani i tatou ina ia manatu faapea e <strong>le</strong>ai<br />
se tatou tiutetauave mo <strong>le</strong> ola manuia o isi.<br />
(20–25 minute)<br />
Faitau faatasi <strong>le</strong> Mose 5:12 ma fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia<br />
malamalama na aoaoina atu e Atamu ma Eva ia upumoni na la<br />
aoaoina mai <strong>le</strong> Alii i a la fanau uma. Fai atu ia i latou e faitau<br />
fuaiupu 13–41 ma faailoa mai upu ma fasifuaitau o loo<br />
fesoasoani ia i tatou e malamalama pe na faapefea ona teenaina<br />
e Kaino, na tausiaina e ni matua amiotonu, ia upumoni o <strong>le</strong><br />
tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i ma na ta’ua ai o ia o <strong>le</strong> “malaia.” O <strong>le</strong> malaia o lona<br />
uiga “o lå ua <strong>le</strong>iloa” po o <strong>le</strong> “faafanoina.”<br />
Na tusia e Elder Bruce R. McConkie, o se Aposetolo:<br />
“O tagata e toalua, o Kaino ma Satani, ua maua e i laua <strong>le</strong><br />
igoa <strong>le</strong>aga o <strong>le</strong> Malaia. O loo faaalia e <strong>le</strong> igoa e <strong>le</strong>ai so laua<br />
faamoemoe i soo se mea o soo se tikeri o <strong>le</strong> faaolataga,<br />
ma ua matua tuuina atu i laua lava i <strong>le</strong> <strong>le</strong>aga, ma e soo se<br />
lagona lava o <strong>le</strong> amiotonu ua faa<strong>le</strong>againa i o laua loto. . . .<br />
Na fouva<strong>le</strong> atu i laua i <strong>le</strong> Atua ma na iloa <strong>le</strong><strong>le</strong>i e i laua o<br />
o la ala sa <strong>le</strong> tusa ai ma <strong>le</strong> amiotonu uma” (Mormon<br />
Doctrine, lomiga lona 2 [1996], 566).<br />
E ono fesoasoani mea nei i se talanoaga i <strong>le</strong> vasega:<br />
Na faapefea ona faaalia e Kaino na sili atu ona al<strong>of</strong>a o ia ia<br />
Satani nai lo <strong>le</strong> Atua?<br />
• E faapefea ona faaalia e tagata i <strong>le</strong> taimi nei po o sili atu lo<br />
latou alol<strong>of</strong>a i <strong>le</strong> Atua po o Satani?<br />
• Aisea e taua ai <strong>le</strong> iloa na poloaiina Kaino e Satani e <strong>of</strong>oina<br />
atu se taulaga <strong>le</strong> migao? (tagai i <strong>le</strong> Mose 5:18).<br />
• Faitau <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 3:27. E faapefea ona faatusatusa <strong>le</strong> “totogi” o<br />
loo <strong>of</strong>oina mai e Satani i meaal<strong>of</strong>a o loo <strong>of</strong>oina mai e <strong>le</strong> Alii?<br />
• O a taunuuga o <strong>le</strong> mulimuli i aafiaga a Satani?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo faaalia e <strong>le</strong> fesili a Kaino—“O au ea o se<br />
<strong>le</strong>o<strong>le</strong>o o lou uso?“ (Kenese 4:9; Mose 5:34)—e uiga ia te ia<br />
lava? O <strong>le</strong> a sou manatu aisea na tali mai ai o ia faapea?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> tali sa’o i <strong>le</strong> fesili a Kaino?<br />
33<br />
Na saunoa mai Elder Dallin H. Oaks, o se tasi o <strong>le</strong> Korama a<br />
Aposetolo e Toasefululua:<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
Kenese 4; Mose 5<br />
“O tatou ea o ni <strong>le</strong>o<strong>le</strong>o o o tatou uso? O lona uiga, ua ia<br />
i tatou ea se tiute tatou te vaai mo <strong>le</strong> manuia o o tatou<br />
tuaoi ao tatou galulue mo a tatou meaai mo aso taitasi?<br />
Ua tali mai <strong>le</strong> Tulafono Faaauro a <strong>le</strong> Faaola, ioe. Ua fai<br />
mai Satani, e <strong>le</strong>ai.<br />
“E i ai nisi ua mulimuli i <strong>le</strong> faataitaiga a Kaino, ona ua<br />
faaosoosoina i latou e Satani. Ua latou mananao i mea a<br />
isi, ona latou faia <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> agasala ina ia maua ai. Atonu<br />
o <strong>le</strong> agasala ua latou faia, o <strong>le</strong> fasioti tagata, po o <strong>le</strong><br />
gaoi, po o <strong>le</strong> fao mea foi. Atonu o <strong>le</strong> pepelo ma <strong>le</strong><br />
taufaao<strong>le</strong>o<strong>le</strong>. Atonu foi o se faiga faapopoto po o se<br />
fenumiaiga faa<strong>le</strong>tulafono o mea sa’o po o <strong>le</strong> faaaoga foi<br />
o t<strong>of</strong>i ma <strong>le</strong> <strong>le</strong> faamaoni ina ia manumalo ai i se tasi. Ao<br />
<strong>le</strong> mea lava e tasi ua sisio i ai, o <strong>le</strong> fesili: ‘O a’u ea o se<br />
<strong>le</strong>o<strong>le</strong>o i lo’u uso?’” (Liahona, Ianuari 1987, 22).<br />
• O a faaosoosoga o loo faaaoga e Satani e taitaiseseina ai<br />
tagata i aso nei?<br />
• O a agasala o loo i ai i <strong>le</strong> taimi nei e mafai ona faatusatusa<br />
i agasala a Kaino?<br />
Faitau <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 41:3–10 ma vaavaai po o a mea o loo taitaiina<br />
atu ai i <strong>le</strong> faanoanoa ma po o a foi mea o loo taitaiina atu ai i<br />
<strong>le</strong> fiafia?<br />
Mose 5. O taulaga i <strong>le</strong> Alii e tatau ona faia i <strong>le</strong><br />
amiotonu po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> taliaina e ia. (10–15 minute)<br />
Ua iloa e tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tatou te <strong>le</strong> <strong>of</strong>oina atu taulaga<br />
mu i <strong>le</strong> Atua i o tatou aso. Ae peitai, o <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o i latou e <strong>le</strong><br />
malamalama o <strong>le</strong> tulafono o <strong>le</strong> taulaga o loo tumau pea ona i<br />
ai ma o <strong>le</strong> usiusitai i <strong>le</strong> tulafono e mafai ona faamanuiaina ai i<br />
tatou e pei ona sa faamanuiaina ai Atamu. Fai atu ia i latou e<br />
faitau <strong>le</strong> 3 Nifae 9:20; <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 59:8;<br />
97:8 ma fesili atu po o a mea o loo fai mai ai na mau i nisi o<br />
taulaga o loo finagalo ai <strong>le</strong> Alii ia i tatou i <strong>le</strong> taimi nei.<br />
Ia fetufaai atu <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Peresitene Ezra Taft<br />
Benson, a o avea ma Peresitene o <strong>le</strong> Korama a Aposetolo e<br />
Toasefululua:<br />
O <strong>le</strong> “teena e outou <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>tonu uma” o <strong>le</strong> o mai <strong>le</strong>a<br />
ia Keriso e ala i sauniga ma feagaiga ina ia salamo i soo<br />
se agasala <strong>le</strong>a e ta<strong>of</strong>ia ai <strong>le</strong> Agaga o <strong>le</strong> Alii mai <strong>le</strong> avea<br />
ma faamuamua i o tatou olaga. O <strong>le</strong> teenaina e outou o<br />
<strong>le</strong> amio<strong>le</strong>tonu uma o <strong>le</strong> ‘osia <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> taulaga i <strong>le</strong> Alii lou<br />
Atua . . . , o <strong>le</strong> loto momomo ma <strong>le</strong> agaga maualalo lava<br />
<strong>le</strong>a’ (MFF 59:8)” (i <strong>le</strong> Conference Report, Mati–Aperila<br />
1979, 46; po o <strong>le</strong> Ensign, Me 1979, 32).
O <strong>Tusi</strong> a Kenese, Mose, ma Aperaamo<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• Aisea e te manatu ai e avea <strong>le</strong> loto nutimomoia ma <strong>le</strong><br />
agaga salamo ma ni taulaga foai ia e taliaina?<br />
• O a isi taulaga foai o loo tatou tuuina atu i aso nei? (Mo se<br />
faataitaiga, o <strong>le</strong> totogiina o <strong>le</strong> sefuluai ma taulaga anapogi,<br />
o <strong>le</strong> auauna atu, o <strong>le</strong> fetufaai atu o ta<strong>le</strong>ni, o <strong>le</strong> usiusitai i<br />
mataupu faavae o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i, o <strong>le</strong> aveina o <strong>le</strong> seminare,<br />
ma <strong>le</strong> faia o se misiona.)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mose 5:16–21 ma<br />
faatusatusa mea taitasi na taulagaina e Apelu ma Kaino ae pe<br />
aisea foi. Fesili atu: Aisea na taliaina ai <strong>le</strong> taulaga a Apelu ae<br />
<strong>le</strong>’i taliaina <strong>le</strong> taulaga a Kaino? (tagai i <strong>le</strong> Mose 5:5, 20–23).<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Moronae 7:6–13 ma<br />
faailoa mai pe faapefea i o tatou faamoemoega ma uiga ona<br />
aafia <strong>le</strong> taua o a tatou taulaga. Na aoao mai Mamona o <strong>le</strong><br />
tiapolo “na te <strong>le</strong> faao<strong>le</strong>o<strong>le</strong> i se tagata ia faia mea <strong>le</strong><strong>le</strong>i”<br />
(Moronae 7:17). E faapefea ona fai <strong>le</strong> taulaga ma se meaal<strong>of</strong>a<br />
i <strong>le</strong> manao o Satani e <strong>le</strong> o gatasi ai ma mea o loo aoaoina i <strong>le</strong><br />
Moronae 7:6–9? O <strong>le</strong> faia ma <strong>le</strong> loto i ai o <strong>le</strong> vaega <strong>le</strong>a o <strong>le</strong><br />
faatuatua tatou te faaalia i <strong>le</strong> faia o se galuega amiotonu.<br />
Na faamalamalamaina e <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita:<br />
“Na <strong>of</strong>oina atu e Kaino <strong>le</strong> fua o <strong>le</strong> e<strong>le</strong>e<strong>le</strong>, ma sa <strong>le</strong>’i<br />
taliaina, aua sa <strong>le</strong> mafai ona faia e ia i <strong>le</strong> faatuatua. ...<br />
Na faatulagaina <strong>le</strong> taulaga e fai ma faatusa, <strong>le</strong>a e mafai<br />
ona iloa manino ai <strong>le</strong> Taulaga sili na saunia e <strong>le</strong> Atua; o<br />
<strong>le</strong> tuuina atu o se taulaga e tuufaafeagai ma <strong>le</strong>na, e <strong>le</strong>ai<br />
se faatuatua e mafai ona faaaogaina ai. ... Ae peitai<br />
na <strong>of</strong>oina atu e Apelu se taulaga na taliaina, <strong>le</strong>a na<br />
molimauina ai o ia e amiotonu. ... O <strong>le</strong> upumoni o<br />
<strong>le</strong> faamaligiina o <strong>le</strong> toto o se manu sa <strong>le</strong>ai se aoga i <strong>le</strong><br />
tagata, sei vagana ai na faia i se tulaga faafaatusa, po o<br />
se faatusa foi, po o <strong>le</strong> faamatalaina foi o <strong>le</strong> mea e <strong>of</strong>oina<br />
atu e ala i <strong>le</strong> meaal<strong>of</strong>a a <strong>le</strong> Atua lava Ia; ma o <strong>le</strong>a mea<br />
na faia ma faatalitali ma <strong>le</strong> faatuatua i <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong>na<br />
Taulaga sili mo se faamagaloga o agasala” (Teachings <strong>of</strong><br />
the Prophet Joseph Smith, 58).<br />
Na faia ma <strong>le</strong> amiotonu e Apelu, e ui lava ina sa fasiotia o ia,<br />
na maua e ia faamanuiaga a <strong>le</strong> Alii. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
e faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 42:46; 98:13; ma <strong>le</strong><br />
138:38–40 ma faailoa mai se faamanuiaga sili na mauaina e<br />
Apelu mai <strong>le</strong> Alii ona o lona ola amiotonu.<br />
O taulaga o loo tatou faia i <strong>le</strong> aso e eseese mai taulaga o<br />
vaitaimi o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ae peitai o mataupu faavae na<br />
aumaia ai o loo tumau pea ona i ai. Mo se faataitaiga, i <strong>le</strong><br />
sauniga o <strong>le</strong> faamanatuga o loo maua ai e i tatou <strong>le</strong> avanoa<br />
e <strong>of</strong>oina atu ai <strong>le</strong> taulaga o se loto nutimomoia ma <strong>le</strong> agaga<br />
salamo. O <strong>le</strong> tag<strong>of</strong>ia o <strong>le</strong> faamanatuga e ala i <strong>le</strong> manatuaina<br />
o Iesu Keriso ma lana Togisala o <strong>le</strong> a fesoasoani e aumaia<br />
ia i tatou faamanuiaga o <strong>le</strong>na sauniga paia. Fesoasoani i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama o <strong>le</strong> taulaga amiotonu e<br />
“maua ai manuia [o <strong>le</strong> lagi]” (“Viia Le na Fetaiai ma Ieova,”<br />
Viiga, nu. 15). Ia valaaulia i latou e fetufaai mai faataitaiga e<br />
faapupulaina ai <strong>le</strong>nei mataupu faavae. (Mo se faataitaiga, o<br />
34<br />
<strong>le</strong> totogiina o <strong>le</strong> sefuluai ma <strong>le</strong> ola i se olaga mama.) Atonu e<br />
te manao e fetufaai atu se faataitaiga mai mea na oo ia te oe<br />
lava ia e faapupula atu ai <strong>le</strong>nei mea moni.<br />
Folasaga<br />
Kenese 5; Mose 6–7<br />
O <strong>le</strong> Mose 6–7 o loo i ai mau na toefuataiina e <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta<br />
o Iosefa Samita. O nei mataupu o loo suia ai fuaiupu e 4<br />
ma faaopoopo i ai fuaiupu fou e 126 i <strong>le</strong> Kenese 5. O nei<br />
faaopoopoga o loo aumaia ai ia i tatou <strong>le</strong> malamalamaaga sili<br />
atu e uiga ia Atamu ma ana fanau. O se sao taua o loo tuuina<br />
mai e nei mataupu o <strong>le</strong> malamalama o loo i ai e uiga ia<br />
Enoka, o lana galuega (<strong>le</strong>a e a<strong>of</strong>ia ai aoaoga faaopoopo mai<br />
ia Atamu e uiga i <strong>le</strong> ala e faatoilaloina ai <strong>le</strong> Pau), ma <strong>le</strong> aai o<br />
Siona. Mai <strong>le</strong> tala a Enoka e <strong>le</strong> gata o loo tatou aoaoina mai<br />
ai aoaoga ma mataupu faavae o loo mafai ona fesoasoani ia i<br />
tatou e faatoilaloina ai <strong>le</strong> agasala ma toe foi atu e mau faatasi<br />
ma <strong>le</strong> Atua, ae o loo tatou faitau e uiga i se vaega o ni tagata<br />
o e na faaaogaina na mataupu faavae, faatuina se nuu<br />
amiotonu, ma na iu ina aveina ae i <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Atua.<br />
O Nisi o Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O <strong>le</strong> galuega o talafaasolopito o aiga e a<strong>of</strong>ia ai <strong>le</strong> sailia o<br />
igoa ma talafaasolopito o o tatou tuaa ma tuuina atu o<br />
tatou lava talaaga i a tatou fanau (tagai i <strong>le</strong> Mose 6:1–25,<br />
45–46). E faaiuina i galuega i <strong>le</strong> malumalu.<br />
• E mafai ona tatou aoaoina mai upumoni taua o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
e ala i <strong>le</strong> faitau e uiga i alii ma tamaitai amiotonu o<br />
augatupulaga ua mavae (tagai i <strong>le</strong> Mose 6:4–9, 41, 45–46;<br />
tagai foi i <strong>le</strong> 2 Nifae 25:23, 26; Aperaamo 1:31).<br />
• O loo valaauina e <strong>le</strong> Alii tagata faapitoa e aoao atu<br />
upumoni taua o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i i tagata ma tuuina atu ia i<br />
latou <strong>le</strong> malamalama faapitoa, o se faa<strong>le</strong>po, ma <strong>le</strong> mana<br />
(tagai i <strong>le</strong> Mose 6:27–29, 32–36, 42–43, 47; 7:2–21).<br />
• E mafai ona tatou faatoilaloina aafiaga o <strong>le</strong> Pau e ala i<br />
<strong>le</strong> “toe fanaufouina” i <strong>le</strong> malo o <strong>le</strong> Atua (tagai i <strong>le</strong> Mose<br />
6:48–60, 62, 64–68; 7:10–11, 18–21).<br />
• Ona o <strong>le</strong> amiotonu, na liua ai Enoka ma lona nuu, pe na<br />
aveina i <strong>le</strong> lagi (tagai i <strong>le</strong> Kenese 5:21–24; Mose 7:13–21;<br />
tagai foi i <strong>le</strong> MFF 107:48–49).<br />
• E ta’ua e <strong>le</strong> Alii lona nuu o Siona pe a ola faatasi i latou i <strong>le</strong><br />
lotogatasi ma <strong>le</strong> amiotonu ma tausia e matitiva o ia i latou<br />
(tagai i <strong>le</strong> Mose 7:18). E mau <strong>le</strong> Alii faatasi ma lona nuu i<br />
Siona (tagai i <strong>le</strong> Mose 7:16–17, 21, 27, 69; tagai foi i <strong>le</strong> MFF<br />
45:64–71; 84:2–5).<br />
• O <strong>le</strong> a faaauau <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga i <strong>le</strong> lalolagi seia oo i <strong>le</strong> Afio<br />
Faalua Mai o <strong>le</strong> Faaola (tagai i <strong>le</strong> Mose 7:23–66).
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Ata Vitio o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ata 8,“O Uluai Mataupu<br />
Faavae ma Sauniga,” o loo aoaoina <strong>le</strong> foliga o <strong>le</strong> fanau<br />
mai faa<strong>le</strong>tino e avea ma se faatusa o <strong>le</strong> toe fanauina faa<strong>le</strong>agaga<br />
ma o loo faaaogaina <strong>le</strong> faatusa o <strong>le</strong> alalaupapa e fesoasoani i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama i o tatou tiutetauave i <strong>le</strong> ata<br />
o <strong>le</strong> faaolataga. O <strong>le</strong> Aoaoga 12, “Faatusa Faatusitusiga Paia,”<br />
o se faamatalaina o <strong>le</strong> natura ma <strong>le</strong> faamoemoega o faatusa i<br />
totonu o tusitusiga paia. Atonu e te manao e faaaogaina ao e<br />
aoaoina atu <strong>le</strong> poloka mau <strong>le</strong>nei po o <strong>le</strong> Esoto 11–13 (tagai i <strong>le</strong><br />
Vitio Taiala o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> mo fautuaga e aoao atu ai).<br />
Mose 6:1–25, 45–46. E paia ma taua galuega o<br />
talafaasolopito o aiga. E a<strong>of</strong>ia ai <strong>le</strong> sailia o igoa<br />
ma talafaasolopito o o tatou tuaa, ma tuuina atu<br />
a tatou lava talaaga faamaumau i a tatou fanau,<br />
ma e autu uma atu i galuega o <strong>le</strong> malumalu.<br />
(25–30 minute)<br />
Faaali atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega se pepa o <strong>le</strong> faasologa o<br />
augatuaa ma <strong>le</strong> pepa o faamaumauga faa<strong>le</strong>aiga (e <strong>le</strong><strong>le</strong>i te<strong>le</strong> pe<br />
afai o ni au lava ia mea). Faamatala po o a na mea ma, afai e<br />
mafai, fetufaai atu se tala e uiga i se tasi o tagata o loo i luga<br />
o <strong>le</strong> siata, ma faamatala pe aisea e te fiafia ai e tau atu lou<br />
gafa i <strong>le</strong>na tagata. Aumai ni kopi e <strong>le</strong> i faaaogaina o <strong>le</strong> pepa<br />
gafa ma <strong>le</strong> faamaumauga faa<strong>le</strong>aiga mo tamaiti o <strong>le</strong> vasega e<br />
amata ona faatumuina i totonu o <strong>le</strong> vasega. Ia valaaulia i<br />
latou e faauma <strong>le</strong> faatumuina o a latou fomu i <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> e avea<br />
ma se vaega o <strong>le</strong> tausiaina o se talaaga faa<strong>le</strong>tagata lava ia ma<br />
<strong>le</strong> talafaasolopito faa<strong>le</strong>aiga.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mose 6:5–25, 45–46 ma<br />
faamatala po o a ituaiga o faamatalaga na faamaumauina i tala<br />
faamaumau a <strong>le</strong> aiga o Atamu ae po o a foi mea na faaaogaina<br />
i ai faamatalaga. Fesili atu: E mafai faapefea ona faaaogaina a<br />
tatou lava talaaga faamaumau o aiga i auala lava na e tasi?<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama po o a mea e<br />
tatau ona i ai i totonu o talafaasolopito a <strong>le</strong> tagata lava ia ma<br />
aiga faapea tala faamaumau ae pe aisea e taua ai e ala i <strong>le</strong><br />
fetufaai atu o faamatalaga nei:<br />
• Na tusia e Elder Bruce R. McConkie, o se tasi o <strong>le</strong> Korama<br />
a Aposetolo e Toasefululua, o <strong>le</strong> tusi faamanatu a Atamu,<br />
na tusia i <strong>le</strong> agaga o musumusuga, e a<strong>of</strong>ia ai “a latou<br />
galuega ma <strong>le</strong> faatuatua, o <strong>le</strong> amiotonu ma <strong>le</strong> faamaoni o<br />
i latou, o a latou faaaliga ma miti, ma lo latou usiusitai i <strong>le</strong><br />
ata o <strong>le</strong> faaolataga na faaalia mai” (Mormon Doctrine, 100).<br />
• O tusitusiga a Atamu, ma tusitusiga a i latou ina ua mavae<br />
o ia, na fesoasoani i augatupulaga o <strong>le</strong> lumanai ia iloa ai o<br />
latou augatama ma a latou aoaoga ma sauniga o <strong>le</strong> perisitua<br />
(tagai i <strong>le</strong> Mose 6:45–46; Aperaamo 1:31).<br />
• Na faaaogaina foi tusitusiga e aoao atu ai <strong>le</strong> faitau ma <strong>le</strong><br />
tusitusi (tagai i <strong>le</strong> Mose 6:6).<br />
• O loo faaalia e tusitusiga paia o se “tusi faamanatu” o <strong>le</strong> a i<br />
ai se lisi o tagata o e na ola faamaoni ma faatuatua i <strong>le</strong> Alii<br />
(tagai i <strong>le</strong> Malaki 3:16–17; MFF 85:9–11).<br />
O loo uunaia i tatou e taitai o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia ia mulimuli i <strong>le</strong><br />
faataitaiga a Atamu i <strong>le</strong> tausia o talafaasolopito a <strong>le</strong> tagata lava<br />
35<br />
ia ma <strong>le</strong> aiga. Na aoao mai Peresitene Spencer W. Kimball e<br />
uiga i faamanuiaga faa<strong>le</strong>tagata lava ia o <strong>le</strong> tausia o se tusi<br />
faamanatu:<br />
“O i latou o e tausia se tusi faamanatu o <strong>le</strong> a sili ona<br />
manatua e i latou <strong>le</strong> Alii i o latou olaga i aso taitasi.<br />
O api faamaumau o se auala <strong>le</strong>a e faitauina ai o tatou<br />
faamanuiaga ma tuu atu ai se talaaga faasolopito mo a<br />
tatou fanau” (i <strong>le</strong> Conference Report, Aperila 1978, 117;<br />
po o <strong>le</strong> Ensign, Me 1978, 77).<br />
O loo uunaia e <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia tagata e tausia tala faamaumau a<br />
aiga ma ia faia galuega o <strong>le</strong> malumalu mo o latou aiga ua<br />
maliliu (tagai i <strong>le</strong> Liahona, Tesema 1989, itulau 18–23). Atonu e<br />
te manao e fetufaai atu <strong>le</strong> saunoaga mai ia Peresitene Kimball<br />
o loo maua i <strong>le</strong> gaoioiga E mo <strong>le</strong> Kenese 5; ma <strong>le</strong> Mose 6 o loo<br />
i <strong>le</strong> taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega.<br />
Fai atu i tagata taitoatasi po o ni vaega o tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
e suesue ma lipoti mai po o a mea o loo aoaoina e mau nei e<br />
uiga i <strong>le</strong> taua o talaaga tusitusia o loo tatou tausia:<br />
• 1 Nifae 4:10–16 (E mafai ona fesoasoani na mea ina ia<br />
ta<strong>of</strong>ia ai se atunuu mai <strong>le</strong> faafanoina i <strong>le</strong> <strong>le</strong> faatuatua.)<br />
• 2 Nifae 25:23, 26 (E mafai ona fesoasoani na mea ina ia<br />
aumaia a tatou fanau ia Keriso e ala i a tatou molimau.)<br />
• Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 128:6–7, 15–18 (E mafai ona<br />
avea na mea ma se faamaumauga o sauniga o <strong>le</strong> faaolataga<br />
ua faia.)<br />
Ia uunaia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e amata ona faia talafaasolopito<br />
sa’o faa<strong>le</strong>tagata lava ia ma aiga.<br />
Mose 6:26–47; 7:1–21. O <strong>le</strong> valaauga o Enoka i <strong>le</strong><br />
avea ai ma se per<strong>of</strong>eta e mafai ona fesoasoani ia<br />
i tatou ia malamalama pe aisea e valaauina ai e<br />
<strong>le</strong> Alii per<strong>of</strong>eta, o manatu faa<strong>le</strong>agaga na te tuuina<br />
atu ia i latou, ma pe faapefea ona ia tuuina atu i<br />
ana auauna <strong>le</strong> malosiaga ma <strong>le</strong> mana i o latou<br />
vaivaiga pe afai e naunautai ma usiusitai i latou.<br />
(35–40 minute)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe aisea e valaauina ai e <strong>le</strong> Alii<br />
per<strong>of</strong>eta. Ia talia tali eseese e ono tuuina mai e i latou, ae ia<br />
taitaiina atu foi i latou e vaavaai i totonu o tusitusiga paia. O<br />
loo tuuina mai e <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 1:12–23 ni<br />
mafuaaga matag<strong>of</strong>ie atonu e te manao e te fautua patino atu<br />
ai ina ia vaavaai i ai ma talanoaina.<br />
O se suesueina o <strong>le</strong> valaauga o Enoka o loo fesoasoani ia i<br />
tatou e tali <strong>le</strong> fesili pe aisea e valaauina ai e <strong>le</strong> Alii per<strong>of</strong>eta.<br />
<strong>Tusi</strong> fesili nei i luga o <strong>le</strong> laupapa, ma fai ni avanoa e tusi ai<br />
tali i lalo o fesili taitasi:<br />
• Aisea na valaauina ai e <strong>le</strong> Alii ia Enoka?<br />
• O <strong>le</strong> a se lagona o Enoka e uiga i lona valaauga?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na folafolaina atu e <strong>le</strong> Alii ia te ia?<br />
• Na faapefea ona tali atu tagata ia Enoka?<br />
Kenese 5; Mose 6–7
O <strong>Tusi</strong> a Kenese, Mose, ma Aperaamo<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mose 6:26–38 ma tusi i<br />
lalo tali o fesili. Ao e talanoaina mea na mauaina e tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega, atonu e te manao e taitaiina patino atu mafaufau i<br />
mea nei:<br />
• O upu ma fasifuaitau o loo faamatalaina ai tagata o <strong>le</strong> nuu<br />
(tagai Mose 6:27–29). Ia talanoaina <strong>le</strong> uiga o fasifuaitau nei:<br />
“ua maaa o latou loto,” “ua feu o latou taliga e faalogo,” “ua<br />
<strong>le</strong> mafai ona latou vaai mamao atu,” “latou te taupu<strong>le</strong>pu<strong>le</strong> a<br />
latou lava taupu<strong>le</strong>ga i <strong>le</strong> pouliuli,” “na latou tauto ai ia te i<br />
latou lava.” O a ala o loo faamatalaina ai nei fasifuaitau i o<br />
tatou aso?<br />
• Fesili atu: E faapefea ona matua fesootai atu <strong>le</strong> auina atu o se<br />
tagata vaai ma faafitauli na fetalai <strong>le</strong> Alii o loo i ai i <strong>le</strong> nuu?<br />
(tagai i <strong>le</strong> Mose 6:27–29). Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau<br />
<strong>le</strong> Mose 6:35–46; 7:2–12 ma faamatala po o a mea na vaaia e<br />
Enoka, po o a mea na ta’uina atu e <strong>le</strong> Alii ia te ia, ae po o a<br />
foi mea na faia e Enoka faatasi ai ma <strong>le</strong>na malamalamaaga.<br />
Fesili atu: O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> tuuina e Enoka o palapala o<br />
<strong>le</strong>nei lalolagi i ona mata ona fufulueseina <strong>le</strong>a ao <strong>le</strong>’i mafai<br />
ona vaaia e ia <strong>le</strong> faaaliga? (tagai i <strong>le</strong> Mose 6:35–36; tagai foi i<br />
<strong>le</strong> MFF 5:24).<br />
Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 21:1–2, 4–6 ma<br />
talanoaina po o a mea na fetalai ai <strong>le</strong> Alii e uiga i per<strong>of</strong>eta o<br />
ona po nei, o la latou matafaioi, ma folafolaga tatou te maua<br />
pe afai tatou te talia a latou faaaliga faaper<strong>of</strong>eta. Faamanatu<br />
atu ia i latou talu ai o per<strong>of</strong>eta o tagata vaai, e iloa e i latou<br />
mea e <strong>le</strong> mafai ona tatou iloaina, ma o apoapoaiga e tuuina<br />
mai e i latou ia i tatou atonu e mo mafuaaga e <strong>le</strong> mafai ona<br />
tatou iloaina i <strong>le</strong> taimi nei, e pei o tulaga faatonuina o loo<br />
ono fai ma faalavelave i <strong>le</strong> autalavou ona e <strong>le</strong> mafai ona<br />
malamalama i latou, pe iloaina lo latou faamoemoega.<br />
O <strong>le</strong> tala ia Enoka o se faataitaiga pito sili ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong>a o mea<br />
e mafai ona tutupu pe a tuu atu e tagata lo latou faatuatuaga<br />
i <strong>le</strong> Alii ma usiusitai i ana apoapoaiga. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e saili mea nei:<br />
• O vaivaiga na fai mai Enoka na ia te ia (tagai i <strong>le</strong> Mose 6:31)<br />
• O <strong>le</strong> mea na talosagaina Enoka e <strong>le</strong> Alii e faia ma mea na ia<br />
folafola atu ia Enoka (tagai i <strong>le</strong> Mose 6:32–34)<br />
• O mea na faia e Enoka (tagai i <strong>le</strong> Mose 6:37, 39, 47; 7:2–3, 12)<br />
• O <strong>le</strong> faamatalaina o Enoka (tagai i <strong>le</strong> Mose 6:39, 47; 7:13, 20)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe faapefea ona avea <strong>le</strong> tala<br />
a Enoka ma se faataitaiga o <strong>le</strong> folafolaga a <strong>le</strong> Alii o loo i <strong>le</strong><br />
Eteru 12:27. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faatusatusa <strong>le</strong> Mose<br />
6:27–29, 37–38 ma <strong>le</strong> Mose 7:16–21 ma ia talanoaina suiga<br />
tete<strong>le</strong> ua faia e tagata i o latou olaga. Ia faamautinoa atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafai e <strong>le</strong> Alii ona fesoasoani ia i tatou<br />
ia suia o tatou natura po o amioga e pei lava ona sa faia e<br />
Enoka ma lona nuu.<br />
Mose 6:50–68. Ina ia faasaoina i <strong>le</strong> malo o <strong>le</strong><br />
Atua, e tatau ona “toe fanaufouina” i tatou e<br />
ala i <strong>le</strong> Togisala a Iesu Keriso. (35–40 minute)<br />
Ia tuu tau i tamaiti o <strong>le</strong> vasega fesili nei:<br />
36<br />
• Afai na oo ia te oe se tulaga e te alu ai ma n<strong>of</strong>o i se<br />
n<strong>of</strong>oaga fou, o a nisi o luitau na feagai ai ma oe?<br />
• O a nisi o faamanuiaga o <strong>le</strong> alu atu ma n<strong>of</strong>o ai i se<br />
n<strong>of</strong>oaga fou? (E feiloai ai ma tagata fou; o <strong>le</strong> mauaina o<br />
se malamalamaaga o aganuu eseese ma tulaga e masani<br />
ai o <strong>le</strong> olaga, o <strong>le</strong> mauaina o <strong>le</strong> avanoa e toe amataina ai<br />
<strong>le</strong> olaga i se n<strong>of</strong>oaga e <strong>le</strong>ai se isi e iloaina oe.)<br />
• O a faamanuiaga o <strong>le</strong> mauaina o <strong>le</strong> avanoa e toe amataina<br />
ai faapena?<br />
Fai atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> Mose 6:59 ma faailoa mai po o<br />
a mea na fetalai <strong>le</strong> Alii e tatau ona tatou faia e mauaina ai<br />
faamanuiaga silisili. Faitau fuaiupu 50–58 ina ia malamalama<br />
atili po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> toe fanaufouina ma ia talanoaina<br />
pe tutusa faapefea <strong>le</strong> papatisoga ma <strong>le</strong> fanau mai. Fai atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mosaea 5:2 ma <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 5:14<br />
ma faailoa mai pe a<strong>of</strong>ia ai faapefea <strong>le</strong> toe fanaufouina e sili<br />
atu nai lo <strong>le</strong> sauniga o <strong>le</strong> papatisoga.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mose 6:60. <strong>Tusi</strong> <strong>le</strong><br />
faamaonia ma <strong>le</strong> faamamaina i luga o <strong>le</strong> laupapa ma fesili atu<br />
i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe ua latou faalogo muamua i upu na<br />
ae pe latou te iloaina foi <strong>le</strong> uiga o na upu.<br />
Na faamalamalamaina mai e Peresitene Iosefa Filitia Samita:<br />
“O tamaiti uma e o mai i <strong>le</strong>nei lalolagi o loo tauaveina<br />
i <strong>le</strong> vai, ma e fanauina i <strong>le</strong> vai, ma <strong>le</strong> toto, ma <strong>le</strong> agaga.<br />
Ma pe a fanauina i tatou i <strong>le</strong> malo o <strong>le</strong> Atua, e tatau<br />
ona fanauina i tatou i <strong>le</strong> ala lava <strong>le</strong>a e tasi. E ala i <strong>le</strong><br />
papatisoga, e fanauina i tatou i <strong>le</strong> vai. E ala i <strong>le</strong><br />
faamaligiina o <strong>le</strong> toto o Keriso, e faamamaina ma<br />
faapaiaina i tatou; ma e faamaoniaina i tatou, e ala i<br />
<strong>le</strong> Agaga o <strong>le</strong> Atua, aua e <strong>le</strong> atoatoa <strong>le</strong> papatisoga e<br />
aunoa ma <strong>le</strong> papatisoga o <strong>le</strong> Agaga Paia. E te iloa <strong>le</strong><br />
tutusa i <strong>le</strong> va o <strong>le</strong> fanau mai i <strong>le</strong> lalolagi ma <strong>le</strong> fanau i<br />
<strong>le</strong> malo o <strong>le</strong> Atua” (Doctrines <strong>of</strong> Salvation, 2:324–25).<br />
O mea nei e ono fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama<br />
atili i <strong>le</strong> faamaonia ma <strong>le</strong> faamamaina ma a la matafaioi i <strong>le</strong> toe<br />
fanaufouina faa<strong>le</strong>agaga. E mafai ona toe faia ni kopi o mea na<br />
ma fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau atu mea na i <strong>le</strong> vasega.<br />
• Na tusia e Elder Bruce R. McConkie:<br />
“O <strong>le</strong> faamaonia o se faamaufaailogaina <strong>le</strong>a faa<strong>le</strong>lagi o <strong>le</strong><br />
faamaoniga o mea o loo faia i olaga o tagata amiotonu.<br />
O <strong>le</strong> faamaoniga a <strong>le</strong> Agaga Paia o olaga o loo ola ai<br />
tagata o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia. O se faamaoniga faa<strong>le</strong>lagi o <strong>le</strong> ala o<br />
olaga o au paia moni. E faamauina <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> Agaga Paia o<br />
<strong>le</strong> Folafolaga.” (A New Witness for the Artic<strong>le</strong>s <strong>of</strong> Faith<br />
[1985], 102).<br />
• Na faamalamalamaina foi e Elder McConkie:<br />
“O <strong>le</strong> faamamaina o <strong>le</strong> avea <strong>le</strong>a ia mama; o se tulaga o<br />
<strong>le</strong> mama ma <strong>le</strong> <strong>le</strong> pona <strong>le</strong>a e <strong>le</strong>ai se vaega o <strong>le</strong> agasala e<br />
mauaina ai. Na o i latou o e maliliu i <strong>le</strong> agasala ma toe
fanaufouina i <strong>le</strong> amiotonu, ma avea ma tagata fou o <strong>le</strong><br />
Agaga Paia, e i ai faatasi ma e ua faamamaina. ...<br />
“. . . I olaga o <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o i tatou, o <strong>le</strong> faamamaina o se<br />
faagasologa e faifai pea, ma tatou te maua <strong>le</strong>na tulaga<br />
faamamaluina mai <strong>le</strong>a tikeri i <strong>le</strong>a tikeri ao tatou<br />
faatoilaloina <strong>le</strong> lalolagi ma avea ma au paia i gaoioiga<br />
ma upu e faia” (A New Witness for the Artic<strong>le</strong>s <strong>of</strong> Faith,<br />
265–66).<br />
• Na saunoa Peresitene Iosefa Filitia Samita:<br />
“O <strong>le</strong> ola e faavavau o <strong>le</strong> taui <strong>le</strong>a e maua e se tagata e<br />
usiusitai i tulafono ma feagaiga o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i, ma ua<br />
faamamaina e ala i <strong>le</strong> toto o Iesu Keriso ona o lona<br />
faatuatua. O <strong>le</strong> e mauaina <strong>le</strong>nei meaal<strong>of</strong>a o <strong>le</strong> a avea<br />
faapei o Iesu Keriso” (Doctrines <strong>of</strong> Salvation, 2:217).<br />
Fesoasoani atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama o <strong>le</strong><br />
faamaoniaina ma <strong>le</strong> faamamaina o faagasologa ia e manaomia<br />
ai lo tatou faatuatua ma <strong>le</strong> taumafaiga ia maua ma ia<br />
faatumauina.<br />
Ta’u atu ia i latou ao taumafai i latou ma <strong>le</strong> onosai e o mai<br />
ia Keriso e ala i <strong>le</strong> tausia o a latou feagaiga o <strong>le</strong> papatisoga,<br />
faalogo i musumusuga a <strong>le</strong> Agaga Paia, ma salamo o <strong>le</strong> a<br />
faamaoniaina ma faamamaina ai i latou.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mose 6:62 ma faailoa mai pe<br />
ala mai i <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mana o loo mafai ona maua ai e i tatou <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong><br />
faaolataga. Fesili atu ia i latou po o a matafaioi a sauniga, e pei o <strong>le</strong><br />
papatisoga, o loo faia i <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong> faaolataga. Fai atu ia i latou e faitau<br />
<strong>le</strong> Mose 6:64–68 ma faailoa mai sauniga o <strong>le</strong> faaolataga na maua<br />
e Atamu.<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> papatisoina ma <strong>le</strong><br />
mauaina o <strong>le</strong> meaal<strong>of</strong>a a <strong>le</strong> Agaga Paia o mea uma ia e faia mo<br />
lo tatou faaolataga. Faitau faatasi <strong>le</strong> 2 Nifae 31:17–21. Faailoa<br />
mai ma talanoaina po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na fai mai Nifae e tatau<br />
ona tatou faia pe a mavae lo tatou i ai i luga o <strong>le</strong> ala. Atonu e<br />
te manao e faaiuina i <strong>le</strong> Mose 6:68, <strong>le</strong>a tatou te aoaoina mai ai<br />
o fanau taitasi uma a Atamu e mafai ona avea ma Atua e pei<br />
ona sa faia e Atamu e ala i aoaoga ma mataupu faavae ua<br />
outou talanoaina.<br />
Mose 7:18 (Mau Tauloto). Pe a usitaia<br />
atoatoa e se vaega o ni tagata ia mataupu<br />
faavae o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i, e mafai ona latou<br />
faatuina se nuu talafeagai <strong>le</strong>a e mafai ona afio<br />
ai <strong>le</strong> Alii faatasi ma i latou. E ta’ua e <strong>le</strong> Alii nei<br />
tagata ma nuu o “Siona.” (25–30 minute)<br />
O faataitaiga a Enoka ma lona nuu o loo aumaia ai faatonuga<br />
fesoasoani mo Au Paia o Aso e Gata Ai o loo saili e mulimuli<br />
i poloaiga a <strong>le</strong> Alii ma faatuina se nuu e pei o Siona (tagai i <strong>le</strong><br />
MFF 6:6). Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mose 7:18<br />
ma faailoa mai fasifuaitau e tolu na faaaogaina e <strong>le</strong> Alii e<br />
faamatalaina ai Siona:<br />
37<br />
Kenese 5; Mose 6–7<br />
• “Tasi o latou loto ma lo latou manatu” (loto gatasi)<br />
• “Ola i <strong>le</strong> amiotonu”<br />
• “Sa <strong>le</strong>ai se tasi o i latou sa mativa”<br />
<strong>Tusi</strong> mea na i luga o <strong>le</strong> laupapa ma fai atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e vase lalo o fasifuaitau na o loo i totonu o a latou<br />
tusitusiga paia. O <strong>le</strong> malamalama i nei tulaga e mafai ona<br />
fesoasoani ai ia i tatou e faatutuina na mea i o tatou olaga.<br />
“Tasi o latou loto ma lo latou manatu” Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e faitau <strong>le</strong> 4 Nifae 1:15 ma faailoa mai <strong>le</strong> puna o <strong>le</strong><br />
lotogatasi. Fetufaai atu <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Peresitene<br />
Ezra Taft Benson:<br />
“Pe a tatou faamuamua <strong>le</strong> Atua, o isi mea uma lava o <strong>le</strong><br />
a oo atu i o latou tulaga tatau po o <strong>le</strong> aveese foi mai o<br />
tatou olaga. O lo tatou al<strong>of</strong>a i <strong>le</strong> Alii o <strong>le</strong> a pu<strong>le</strong>a ai lo<br />
tatou al<strong>of</strong>a, mea e faia i o tatou taimi, sailia o mea e<br />
tatou te fiafia i ai, ma <strong>le</strong> faamuamua o mea e tatau ona<br />
faamuamua i o tatou olaga” (Liahona, Iulai 1988, 4).<br />
“Ola i <strong>le</strong> amiotonu.” E mafai ona faatuina Siona e ala i <strong>le</strong> na<br />
o <strong>le</strong> amiotonu lava. O <strong>le</strong> ola amiotonu o <strong>le</strong> uiga moni lava o<br />
<strong>le</strong> “sa’o ma tonu faatasi ma <strong>le</strong> Atua.” O loo tupu <strong>le</strong>a mea i <strong>le</strong><br />
faagasologa na aoaoina e Enoka o loo i <strong>le</strong> Mose 6:57–61.<br />
“Sa <strong>le</strong>ai se tasi o i latou sa mativa.” Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e faitau <strong>le</strong> Mataio 22:36–40 ma sue <strong>le</strong> poloaiga sili<br />
lona lua. Fai atu ia i latou pe mafai faapefea ona faaali atu<br />
lo tatou al<strong>of</strong>a mo o tatou tuaoi. Fai atu ia i latou e faitau <strong>le</strong><br />
Iakopo 2:18–19 ma faailoa mai <strong>le</strong> faamoemoega o <strong>le</strong> Alii mo<br />
lo tatou mauaina o oa. Faamatala atu pe a lotogatasi tagata<br />
i <strong>le</strong> amiotonu e faatoilaloina e i latou <strong>le</strong> manatu faapito ma<br />
manaoga faaloloto ma tuinanauga. O lo latou manaoga<br />
silisili o <strong>le</strong> fesoasoani <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> Alii e aumaia <strong>le</strong> fiafia moni i<br />
tagata uma. O <strong>le</strong> tausiaina o e matitiva o <strong>le</strong> faaaogaina<br />
faatauvaa <strong>le</strong>a o lo tatou naunautai e tausia <strong>le</strong> poloaiga sili<br />
lona lua, o <strong>le</strong> alol<strong>of</strong>a atu i o tatou tuaoi e pei o i tatou lava.<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe faapefea ona maua e tagata<br />
o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia <strong>le</strong> avanoa i masina taitasi e fesoasoani ai e tausia<br />
e matitiva. Faamatala atu o <strong>le</strong> anapogi ma <strong>le</strong> tuuina atu o<br />
se taulaga anapogi matamau e fesoasoani <strong>le</strong>a ia i tatou e<br />
faatoilaloina <strong>le</strong> lalolagi ma faalatalata atu ai i <strong>le</strong> Agaga.<br />
Faatasi ai ma a tatou anapogi faa<strong>le</strong>masina, o loo fautuaina<br />
tagata o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia e foai <strong>le</strong> tau o taumafataga ua misi mo<br />
<strong>le</strong> manuia o e matitiva ma e puapuagatia. O i latou o e e<br />
mafai e tatau ona foai e sili atu ma <strong>le</strong> tau o taumafataga.<br />
Na saunoa mai Peresitene Spencer W. Kimball:<br />
“Ou te manatu e tatau lava ona tatou matamau ma foai<br />
atu, ia <strong>le</strong> gata i <strong>le</strong> tau o ‘aiga e lua o <strong>le</strong> anapogi, ae pe<br />
sili atu foi—po o <strong>le</strong> faasefuluina pe a tatou gafatia” (i <strong>le</strong><br />
Conference Report, Aperila 1974, 184).<br />
Ia fetufaai atu fautuaga nei faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega e<br />
fesoasoani ia i latou ia malamalama i isi auala e mafai ona<br />
fesoasoani atu ai i e matitiva:
O <strong>Tusi</strong> a Kenese, Mose, ma Aperaamo<br />
“E te<strong>le</strong> isi ala e mafai ona tatou faaali atu ai <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a i e<br />
ua matitiva ma lå tagolima. E mafai ona tatou faaaoga<br />
lo tatou taimi ma a tatou ta<strong>le</strong>ni tatou te fesoasoani atu<br />
ai ia i latou, ma lagolago atu ia i latou faa<strong>le</strong>agaga ma<br />
faa<strong>le</strong>loto, ma tuuina atu talosaga o <strong>le</strong> faatuatua . ...<br />
“A i ai <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a i o tatou loto, e <strong>le</strong> tau faasinoina mai ia i<br />
tatou ala eseese e mafai ona tatou tausia ai e ua matitiva<br />
ma lå tagolima . ...<br />
“A amata ona tatou aapa atu ma <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a e fesoasoani<br />
atu ia i latou ua puapuagatia, o <strong>le</strong> a amata ona tatou<br />
manatu mamafa i mea ua latou manaomia. O <strong>le</strong> a tatou<br />
alol<strong>of</strong>a atu ma mananao e fesoasoani atu e faamãmãina<br />
<strong>le</strong> mafatia o i latou ua siomia ai i tatou. O <strong>le</strong> a taitaia i<br />
tatou e <strong>le</strong> Agaga o <strong>le</strong> Alii, ia tatou iloa tagata e tatau<br />
ona tatou auauna atu i ai, ma auala sili ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i e foia<br />
ai mea ua latou manaomia” (O se Taiala a <strong>le</strong> Taitai i <strong>le</strong><br />
Ue<strong>le</strong>fea: O <strong>le</strong> Faia i <strong>le</strong> Ala a <strong>le</strong> Alii [1990], 9–10).<br />
E mafai foi ona e faaaogaina <strong>le</strong> saunoaga mai ia Peresitene<br />
Spencer W. Kimball e tusa ai ma mea e manaomia e faatuina ai<br />
Siona o loo i <strong>le</strong> vaega o <strong>le</strong> “Malamalama i Mau” mo <strong>le</strong> Kenese<br />
5; ma <strong>le</strong> Mose 7 o loo i totonu o <strong>le</strong> taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong><br />
vasega. Atonu e te manao e talanoaina nei fasifuaitau faatasi<br />
ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega.<br />
Mose 7:23–67. O <strong>le</strong> a faaauau pea <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga<br />
i <strong>le</strong> lalolagi seia oo i <strong>le</strong> Afio Faalua Mai o <strong>le</strong><br />
Faaola. Na soifua foi Enoka i se vaitaimi o <strong>le</strong><br />
amio<strong>le</strong>aga te<strong>le</strong>. (10–15 minute)<br />
Suesue faatasi ma <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> Mose 7:23–67 ma fesoasoani atu<br />
i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama pe faapefea ona avea <strong>le</strong><br />
filifiliga saoloto, amio<strong>le</strong>aga, o <strong>le</strong> Lolo, o <strong>le</strong> Togiola ma <strong>le</strong> Toetu<br />
o Iesu Keriso, o <strong>le</strong> Toefuataiiga o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i, ma <strong>le</strong> Afio Faalua<br />
Mai ma vaega o <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong> faaolataga a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi mo<br />
ana fanau. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fai ia gaoioiga E, I,<br />
ma <strong>le</strong> O mo <strong>le</strong> Kenese 5; Mose 7 o loo i totonu o a latou taiala<br />
suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega.<br />
Mose 5–7. E ui ina fananau mai i tatou i se<br />
lalolagi pau ma aveeseina faa<strong>le</strong>agaga mai<br />
<strong>le</strong> Atua ona o <strong>le</strong> agasala, e mafai ona tatou toe<br />
fanaufouina i <strong>le</strong> malo o <strong>le</strong> Atua, faatuina Siona,<br />
ma toe mau faatasi i lona afioaga e ala atu i <strong>le</strong><br />
Togiola a Iesu Keriso ma lo tatou usiusitai i<br />
tulafono ma sauniga o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i. (35–40 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
Faatulaga lou potuaoga e pei ona faamatalaina atu i <strong>le</strong><br />
fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu mo <strong>le</strong> Mose 5:1–12 (itulau 31). Fai<br />
atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mose 6:48–49, 55 ma<br />
faailoa mai taunuuga o <strong>le</strong> Pau o loo tatou oo uma i ai.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mose 5:5 ma ta’u mai po<br />
o a poloaiga na tuuina atu e <strong>le</strong> Alii ia Atamu ma Eva ina ua ia<br />
tulieseina i laua mai <strong>le</strong> Faatoaga o Etena. Faitau <strong>le</strong> Mose 5:6–9<br />
ma talanoaina mea na aoao i ai Atamu e uiga i <strong>le</strong> togiolaina<br />
mai <strong>le</strong> Pau ma <strong>le</strong> toe foi atu e mau faatasi ma <strong>le</strong> Atua. Ta’u atu<br />
i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e te<strong>le</strong> atu nisi mea tatou te aoao i ai o mea<br />
na aoaoina atu ia Atamu i aoaoga a Enoka o loo i <strong>le</strong> Mose 6.<br />
38<br />
E taua <strong>le</strong> malamalama o tamaiti o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> Togiola a Iesu<br />
Keriso e faatoilaloina taunuuga uma o <strong>le</strong> Pau o Atamu. Ae<br />
peitai, o <strong>le</strong> tuueseina o i tatou mai <strong>le</strong> Atua (o loo fai ai ma<br />
faatusa <strong>le</strong> faatulagaga o <strong>le</strong> potuaoga), na oo mai e avea ma se<br />
taunuuga o lo tatou pau faa<strong>le</strong>tagata lava ia, ona o a tatou lava<br />
agasala. (Ina ia fesoasoani i <strong>le</strong> faapupulaina o <strong>le</strong> matafaioi a <strong>le</strong><br />
Togiola, e mafai ona e mulimuli i faatonuga o loo i <strong>le</strong> fautuaga<br />
mo <strong>le</strong> aoao atu mo <strong>le</strong> Mose 5:1–12). Faitau faatasi <strong>le</strong> Mose<br />
6:53–57 ma talanoaina <strong>le</strong> Pau o Atamu ma pe faapefea ona i ai<br />
se sootaga i <strong>le</strong> pau taitoatasi o tagata uma o e o loo i <strong>le</strong> tausaga<br />
ma tulaga o <strong>le</strong> mafaufau e mafai ona faamasinoina ai.<br />
Ua tatou aoaoina mai <strong>le</strong> Mose 5:6–9 o <strong>le</strong> Togiola a Iesu Keriso<br />
o loo saunia <strong>le</strong> ala mo i tatou e toe foi atu ai i <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong><br />
Atua. Afai tatou te mananao e mau faatasi ma ia e faavavau<br />
e tatau ona tatou salamo i a tatou agasala ma tausia poloaiga.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mose 6:52, 57–60 ma<br />
fai se lisi o mea na fetalai <strong>le</strong> Alii e tatau ona tatou faia ina<br />
ia maua ai faamanuiaga uma o <strong>le</strong> Togiola. E mafai ona e<br />
faaaogaina ni fasipepa laumiumi lapopoa se ono ma tusi ai<br />
i luga mea taitasi nei e manaomia:<br />
• Talitonu ia Keriso<br />
• Salamo<br />
• Ia papatisoina i <strong>le</strong> suafa o Keriso<br />
• Ia maua <strong>le</strong> meaal<strong>of</strong>a o <strong>le</strong> Agaga Paia<br />
• Mulimuli i <strong>le</strong> taitaiga a <strong>le</strong> Agaga<br />
• Tutumau seia oo i <strong>le</strong> iuga<br />
Faataatia ia fasipepa laumiumi i <strong>le</strong> vaega o <strong>le</strong> mea faapipii o<br />
loo avanoa o loo fai ma sui o <strong>le</strong> Togiola, <strong>le</strong>a e taitai atu ai i <strong>le</strong><br />
pito o <strong>le</strong> potuaoga e fai ma sui o <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Alii. Pe atonu<br />
e te manao foi e faaulutalaina <strong>le</strong> vaega o <strong>le</strong> “Toe Fanaufouina”<br />
(tagai i <strong>le</strong> fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu mo <strong>le</strong> Mose 6:50–68).<br />
Ina ia fesoasoani ia faaalia <strong>le</strong> suiga i tagata i aso o Enoka ina<br />
ua mavae ona latou faalogo ma usiusitai i ana aoaoga, faitau<br />
ma faatusatusa <strong>le</strong> Mose 6:27–29 faatasi ma <strong>le</strong> Mose 7:11–21. O<br />
<strong>le</strong> tuufaafeagai o natura o tagata o loo faaalia ai <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong><br />
faaaogaina o mataupu faavae o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i i o tatou olaga ma<br />
toe fanaufouina. (E mafai ona e faaaogaina faamatalaga o loo<br />
i <strong>le</strong> fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu mo <strong>le</strong> Mose 7:18 ma talanoa<br />
puupuu atu e uiga ia Siona i <strong>le</strong> taimi <strong>le</strong>a.)<br />
Ia faia se sootaga o <strong>le</strong> mea na oo ia Atamu ia ua ia osia <strong>le</strong><br />
taulaga ma aoaoga na ia mauaina e uiga i <strong>le</strong> papatisoga e ala i<br />
<strong>le</strong> fesoasoani atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama o sauniga<br />
uma e lua o loo fai <strong>le</strong>a ma sui o <strong>le</strong> taulaga togiola a Iesu Keriso<br />
ma faamanuiaga e oo mai ona o <strong>le</strong>na mea. O loo tumau pea <strong>le</strong><br />
papatisoina o i tatou i <strong>le</strong> aso, ae peitai e <strong>le</strong> o toe faia e i tatou<br />
taulaga i manu e pei ona sa faia e Atamu. Fesili atu i tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega po o a sauniga e tatau ona faamanatu mai ia i tatou o<br />
<strong>le</strong> Togiola ma <strong>le</strong> mea na faia e <strong>le</strong> Faaola mo i tatou. Ia uunaia i<br />
latou e faia <strong>le</strong> faamanatuga o se mea e sili atu ona faa<strong>le</strong>agaga<br />
ina ia fesoasoani ia i latou ia toe fanaufouina moni e ala i <strong>le</strong><br />
manatuaina o <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> papatisoga ao latou faafouina a latou<br />
feagaiga o <strong>le</strong> papatisoga i vaiaso taitasi.<br />
Ina ia fesoasoani i <strong>le</strong> aumaia faatasi o mea ua e aoaoina e<br />
uiga i <strong>le</strong> Pau, o <strong>le</strong> Togisala a Iesu Keriso, ma <strong>le</strong> toe fanauina<br />
faa<strong>le</strong>agaga, ia fetufaai atu <strong>le</strong> mea na aoaoina mai ai Peresitene
Tavita O. Makei ao t<strong>of</strong>a o ia i se tasi po i vaitaimi na femalagaai<br />
ai i <strong>le</strong> avea ai ma se Aposetolo talavou. Na vaaia e ia se aai<br />
matag<strong>of</strong>ie ma se motu o tagata e laei papae o loo o agai atu i<br />
ai. Na vaaia e ia <strong>le</strong> Faaola o taitaiina i latou.<br />
“O <strong>le</strong> aai, sa ou malamalama i ai, o lona aai <strong>le</strong>a. O <strong>le</strong><br />
Aai e Faavavau; ma tagata na mulimuli atu ia te ia na<br />
mau ai iina i <strong>le</strong> fi<strong>le</strong>mu ma <strong>le</strong> fiafia e faavavau.<br />
“Ae peitai o ai i latou?<br />
“Sa pei na faitauina e <strong>le</strong> Faaola o’u mafaufauga, na ia<br />
tali mai e ala i <strong>le</strong> faasinosino atu i se afa li’o na faaali<br />
mai i o latou luga, ma i <strong>le</strong>na li’o o loo tusiaina ai i <strong>le</strong><br />
auro ia upu:<br />
“O i Latou Nei o e ua Faatoilaloina <strong>le</strong> Lalolagi—O e ua Toe<br />
Fanaufouina Moni!” (Cherished Experiences from the<br />
Writings <strong>of</strong> President David O. McKay, tuufaatasia e<br />
Clare Midd<strong>le</strong>miss [1976], 60).<br />
Folasaga<br />
Kenese 6–10; Mose 8<br />
Na tusia e Elder Bruce R. McConkie “mai ia Atamu e oo atu<br />
ia Noa, e pei o <strong>le</strong> pãpã o faititili, e faatete<strong>le</strong>ina ona <strong>le</strong>otete<strong>le</strong>,<br />
na faatete<strong>le</strong>ina <strong>le</strong> tiapolo ma <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>lalolagi ma <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga<br />
seia oo ina “ua faamaualuga <strong>le</strong> tagata lava ia i mafaufauga o<br />
lona lava loto, ua na o <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga e i ai pea’ [Mose 8:22]”<br />
(<strong>The</strong> Mil<strong>le</strong>nnial Messiah: <strong>The</strong> Second Coming <strong>of</strong> the Son <strong>of</strong> Man<br />
[1982], 359). I <strong>le</strong> vaitaimi o Noa “sa tumu i <strong>le</strong> solitulafono” <strong>le</strong><br />
lalolagi ma “ua savavali i <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga tagata uma o i ai i <strong>le</strong><br />
lalolagi” (Mose 8:28–29). Ona o lona al<strong>of</strong>a mutimutiva<strong>le</strong> mo<br />
<strong>le</strong> lalolagi ma mo augatupulaga i <strong>le</strong> lumanai, na fetalai atu ai<br />
<strong>le</strong> Atua ia Noa: “Ua oo mai i ou luma <strong>le</strong> iuga o tagata ma mea<br />
uma o i <strong>le</strong> lalolagi, aua ua tumu <strong>le</strong> lalolagi i <strong>le</strong> solitulafono,<br />
ma faauta, o <strong>le</strong> a ou faaumatia ese mai <strong>le</strong> lalolagi tagata ma<br />
mea uma lava” (f. 30). Na aoao mai Elder John A. Widtsoe, o<br />
<strong>le</strong> sa avea ma se tasi o <strong>le</strong> Korama a Aposetolo e Toasefululua:<br />
“E vaavaai atu <strong>le</strong> Au Paia o Aso e Gata Ai i <strong>le</strong> lalolagi o se<br />
mea e fai <strong>le</strong> ola, o se mea e faataunuuina i <strong>le</strong> mamalu o ‘<strong>le</strong><br />
fuafuaga faamoemoeina o lona foafoaga.’ E vaavaai atu i<br />
latou i <strong>le</strong> lolo o se papatisoina o <strong>le</strong> lalolagi, o <strong>le</strong> faatusa <strong>le</strong>a o<br />
se faamamaina o mea <strong>le</strong> mama ua tuanai, ma <strong>le</strong> amataga o<br />
se olaga fou” (Evidences and Reconciliations, faatulagaina e G.<br />
Homer Durham, 3 voluma i <strong>le</strong> 1 [1960], 127).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O i latou o e faaipoipo i fafo o <strong>le</strong> feagaiga fou e faavavau e<br />
<strong>le</strong> maua faamanuiaga faa<strong>le</strong>tino ma <strong>le</strong> faavavau (tagai i <strong>le</strong><br />
39<br />
Kenese 6:1–4; Mose 8:13–21; tagai foi i <strong>le</strong> Teuteronome<br />
7:1–4; MFF 132:15–17).<br />
• Ina ua naunau tagata e filifili <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga, na alu ese <strong>le</strong><br />
Agaga o <strong>le</strong> Alii mai ia i latou (tagai i <strong>le</strong> Kenese 6:3–7;<br />
Mose 8:17–30; tagai foi i <strong>le</strong> 2 Nifae 26:11).<br />
• E pei o Noa, e mafai ona tatou maua <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a tunoa i f<strong>of</strong>oga<br />
o <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga (tagai i <strong>le</strong> Kenese 6:5–8;<br />
Mose 8:22–27).<br />
• O <strong>le</strong> faafanoga o e amio<strong>le</strong>aga i <strong>le</strong> taimi e molimau ai Noa i<br />
<strong>le</strong> faamasinoga tonu a <strong>le</strong> Atua ma lona al<strong>of</strong>a mo ana fanau<br />
uma (tagai i <strong>le</strong> Kenese 6:5–13; Mose 8:22–30).<br />
• O i latou o e usiusitai i tulafono ma sauniga o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e<br />
avea ma atalii ma afafine o <strong>le</strong> Atua (tagai i <strong>le</strong> Mose 8:13;<br />
tagai foi i <strong>le</strong> Mosaea 5:1–9).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Kenese 6–10; Mose 8<br />
Kenese 6–9. Fesoasoani atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
e atiae se malamalamaaga atili i <strong>le</strong> tala i <strong>le</strong> Lolo.<br />
(20–25 minute)<br />
Vaevae tamaiti o <strong>le</strong> vasega i ni vaega taitoalua e oo i <strong>le</strong> toafa. Ia<br />
t<strong>of</strong>u vaega taitasi ma se vaega eseese o <strong>le</strong> Kenese 6–9 e faitau<br />
ma fai atu ia i latou e fai se suega puupuu o fesili e sefulu. Fai<br />
atu i vaega e fesuiai ma faamaea suega ma talanoaina mea na<br />
latou aoaoina mai e uiga i <strong>le</strong> Lolo.
O <strong>Tusi</strong> a Kenese, Mose, ma Aperaamo<br />
Kenese 6–9; Mose 8. O <strong>le</strong> Lolo o se faaalia <strong>le</strong>a<br />
o <strong>le</strong> faamasinoga tonu ma <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a o <strong>le</strong> Atua.<br />
(30–35 minute)<br />
I lou talanoaina o <strong>le</strong> Lolo, ia famanatu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
o <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi o se tama al<strong>of</strong>a ma o lana faasalaga o e<br />
amio<strong>le</strong>aga e mo lo latou faamanuiaina. Faitau <strong>le</strong> 2 Nifae<br />
26:23–24 ma ia talanoaina pe faapefea i mea uma o loo faia e<br />
<strong>le</strong> Alii ona faia mo <strong>le</strong> manuia o ana fanau uma. Ia talanoaina<br />
fesili e pei o nei:<br />
• Afai o tagata uma o fanau a <strong>le</strong> Atua, aisea na ia faaumatiaina<br />
ai <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> i se lolo?<br />
• Na faapefea ona avea <strong>le</strong> Lolo ma se galuega o <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a a lo<br />
tatou Tama Faa<strong>le</strong>lagi?<br />
• Na faapefea ona manuia ai <strong>le</strong> lalolagi?<br />
Lisi i luga o <strong>le</strong> laupapa ia auala nei na avea ai <strong>le</strong> Lolo o se<br />
faamanuiaga:<br />
• Na aumaia <strong>le</strong> faamasinoga i luga o e amio<strong>le</strong>aga.<br />
• Na fesoasoani e faasaoina se vaega amiotonu na totoe o<br />
tagata e mafai ai ona toe faatuina e <strong>le</strong> Atua ana feagaiga<br />
e ala mai ia i latou.<br />
• Na puipuia ai fanau agaga a <strong>le</strong> Atua e <strong>le</strong>’i fananau mai, o e na<br />
semanu e fananau mai e aunoa ma <strong>le</strong> faamoemoe e aoaoina i<br />
latou i <strong>le</strong> amiotonu ma <strong>le</strong> upu moni mai matua amio<strong>le</strong>aga.<br />
• Na aumaia ai å amio<strong>le</strong>aga i <strong>le</strong> lalolagi o agaga <strong>le</strong>a e mafai<br />
ai ona aoaoina i latou i <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i i <strong>le</strong> taimi mulimuli.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e sue <strong>le</strong> Kenese 6 ma <strong>le</strong> Mose 8 mo<br />
fuaiupu e lagolago ai faamoemoega na ma lisi mau i lalo o <strong>le</strong><br />
vaega e talafeagai ai. Faamatala atu pe faapefea ona faaalia i <strong>le</strong><br />
Lolo <strong>le</strong> faamasinoga tonu atoatoa ma <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a mutimutiva<strong>le</strong> o <strong>le</strong><br />
Atua. Na faapea mai Elder Neal A. Maxwell na faalavelave <strong>le</strong><br />
Atua “ina ua oo i se tulaga o <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga e faaumatiaina ai <strong>le</strong><br />
filifiliga saoloto ma ua <strong>le</strong> mafai ai ona auina mai agaga i se<br />
tulaga e faamasinotonuina ai (We Will Prove <strong>The</strong>m Herewith<br />
[1982], 58; tagai foi i <strong>le</strong> “<strong>The</strong> Flood Was an Act <strong>of</strong> Love” i <strong>le</strong><br />
Old Testament: Genesis–2 Samuel, itulau 55–56).<br />
O <strong>le</strong> tala faa<strong>le</strong>tusitusiga paia o <strong>le</strong> Lolo o loo faaaogaina ai <strong>le</strong><br />
gagana e tutusa ma <strong>le</strong>na o loo faaaogaina e faamatalaina ai <strong>le</strong><br />
Foafoaga. Faitau <strong>le</strong> Kenese 7:10, 14; 8:17, 20–21; 9:1, 3 ma fesili<br />
atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe tutusa faapefea fuaiupu nei ma<br />
fuaiupu e uiga i <strong>le</strong> Foafoaga. O a ni faamatalaga faaopoopo<br />
o loo tuuina mai e nei tala tutusa e tusa ai ma <strong>le</strong> Lolo? O <strong>le</strong><br />
Lolo, e pei o <strong>le</strong> papatisoga, na fai ma faatusa o se amataga<br />
fou mo <strong>le</strong> lalolagi.<br />
<strong>Tusi</strong> ulutala o <strong>le</strong> siata <strong>le</strong>nei i luga o <strong>le</strong> laupapa ma faatumu<br />
avanoa ao e talanoaina mea e tutusa ai <strong>le</strong> Lolo ma <strong>le</strong> Foafoaga:<br />
Amataga o<br />
Atamu<br />
(Kenese 1)<br />
1:2<br />
1:6–7<br />
Mea na<br />
Tupu poo <strong>le</strong><br />
Faamatalaga<br />
Na fegaoioiai <strong>le</strong> Agaga o<br />
<strong>le</strong> Atua i <strong>le</strong> fogatai.<br />
Na vaevaeina vai.<br />
Amataga<br />
Fou o Noa<br />
(Kenese 8–9)<br />
8:1<br />
8:2–3<br />
40<br />
1:9–10<br />
1:24–25<br />
1:28–30<br />
Na iloa <strong>le</strong> e<strong>le</strong>e<strong>le</strong> matutu.<br />
Na auina atu manu ina<br />
ia fananau i luga o <strong>le</strong><br />
fogae<strong>le</strong>e<strong>le</strong>.<br />
Na poloaiina <strong>le</strong> tagata e<br />
fanafanau ma ia uluuuluola<br />
i <strong>le</strong> lalolagi ma pu<strong>le</strong> ai.<br />
Faitau faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> Iosefa Samita—<br />
Mataio 1:41 ma fai atu ia i latou e faailoa mai pe faapefea ona<br />
faatusatusaina e <strong>le</strong> Alii ia aso o Noa ma aso ao <strong>le</strong>’i oo i <strong>le</strong> Afio<br />
Faalua Mai. Tatou te iloa o <strong>le</strong> a toe faamamaina <strong>le</strong> lalolagi e<br />
avea o se vaega o <strong>le</strong> Afio Faalua Mai— e ala i <strong>le</strong> afi i <strong>le</strong> taimi <strong>le</strong>a<br />
(tagai i <strong>le</strong> MFF 5:19). E tatau foi ona papatisoina i tatou i <strong>le</strong> vai<br />
ma <strong>le</strong> afi, o <strong>le</strong> Agaga Paia <strong>le</strong>a (tagai i <strong>le</strong> Ioane 3:5; 2 Nifae 31:13).<br />
Ia molimau atu e mafai ona faamamaina i tatou e ala i <strong>le</strong> mana<br />
o <strong>le</strong> Agaga Paia (tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 31:17). Fesili atu i tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega pe mafai faapefea ona tatou mauaina <strong>le</strong>nei mana e<br />
faamamaina ai pe afai ua uma ona papatisoina ma faamauina i<br />
tatou. Faitau <strong>le</strong> MFF 20:77, 79 ma luiina i latou ina ia faia mea e<br />
moomia ina ia mafai ai e <strong>le</strong> mana e faamamaina ai o <strong>le</strong> Alii ona<br />
oo mai i o latou olaga.<br />
Kenese 6:1–4; Mose 8:13–15. O <strong>le</strong> faaipoipo i fafo<br />
atu o <strong>le</strong> feagaiga o <strong>le</strong> vaega o <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga i aso<br />
o Noa. (10–15 minute)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mose 8:13–14 ma<br />
fesili atu:<br />
• O ai “atalii o <strong>le</strong> Atua”?<br />
• Na eseese faapefea i latou mai “atalii o tagata”?<br />
Faitau vaega o <strong>le</strong> faamatalaga mo <strong>le</strong> Kenese 6:1–2, 21 i <strong>le</strong><br />
Old Testament: Genesis–2 Samuel (itulau 53–54) o loo<br />
fesoasoani e faapupulaina na avea i latou ma atalii o <strong>le</strong> Atua<br />
ona o <strong>le</strong> feagaiga na latou osia ma ia. Faitau <strong>le</strong> Mose 8:15 ma<br />
fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> “ua faatauina atu e afafine. . . i latou lava”?<br />
• Aisea e faaipoipo ai nisi tagata i fafo atu o <strong>le</strong> feagaiga?<br />
• O a faamanuiaga o <strong>le</strong> faaipoipoina i tagata agavaa o <strong>le</strong><br />
Eka<strong>le</strong>sia?<br />
Fai atu i se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei<br />
a Peresitene Spencer W. Kimball:<br />
“Soo se tasi lava o outou o <strong>le</strong> a faia e ia se malaga<br />
taamilo i <strong>le</strong> lalolagi mo <strong>le</strong> mauaina o <strong>le</strong> sauniga o <strong>le</strong><br />
faamauga pe afai e lava lou silafia o lona tau, ma e<br />
malamalama i <strong>le</strong> taua te<strong>le</strong> o <strong>le</strong>a sauniga. E <strong>le</strong> mafai i <strong>le</strong><br />
mamao o n<strong>of</strong>oaga, e <strong>le</strong> mafai i <strong>le</strong> mativa i tupe, po o se<br />
isi lava tulaga ona ta<strong>of</strong>ia oe mai <strong>le</strong> faaipoipo atu i <strong>le</strong><br />
malumalu paia o <strong>le</strong> Alii” (Liahona, Iulai 1980, 4).<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a lo latou manatu e uiga i <strong>le</strong><br />
mea na saunoa ai Peresitene Kimball ae po o a tulaga e mafai<br />
8:5<br />
8:17<br />
9:1–3
ai ona aafia la tatou filifiliga e faaipoipo i totonu o <strong>le</strong> feagaiga.<br />
Toe faamautinoa atu ia i latou <strong>le</strong> taua e <strong>le</strong> mafaatusalia o <strong>le</strong><br />
faaipoipo i totonu o <strong>le</strong> feagaiga ma e mafai ona i ai taunuuga<br />
e faavavau mo soo se mea e a<strong>of</strong>ia ai.<br />
Kenese 6–7. O Noa o se faataitaiga o se tagata sa<br />
i ai se faatuatua e tulaga ese i <strong>le</strong> Atua. E mafai e<br />
lana faataitaiga ona uunaia i tatou ia faatuatua<br />
atili. (15–20 minute)<br />
Ia usuina e <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> “Lotote<strong>le</strong> o Nifae” (<strong>Tusi</strong>pese a Tamaiti,<br />
itulau 64). Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe faapefea ona<br />
latou manatu o <strong>le</strong> mataupu faavae o loo aoaoina i totonu o<br />
<strong>le</strong>nei pese e aoga ia Noa.<br />
Faitau <strong>le</strong> mea na fetalai ai <strong>le</strong> Alii ia Noa e faia o loo i <strong>le</strong> Kenese<br />
6:14–21. Ina ia fesoasoani e faapupulaina pe te<strong>le</strong> faapefea <strong>le</strong> vaa,<br />
ave tamaiti i fafo ma faaali ia i latou se n<strong>of</strong>oaga na e saunia<br />
ae <strong>le</strong>’i amataina <strong>le</strong> vasega e faatusatusa i ai <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o <strong>le</strong> vaa, e<br />
faaaogaina ai <strong>le</strong> fasefululima senitimita po o <strong>le</strong> sefuluvalu inisi<br />
mo se fua kupita ma mulimuli i <strong>le</strong> taitaiga o loo i <strong>le</strong> Kenese<br />
6:15. Afai e <strong>le</strong> talafeagai <strong>le</strong> aveina atu o tamaiti o <strong>le</strong> vasega i<br />
fafo, faatusa <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o <strong>le</strong> vaa i mea faitino e talitutusa. (tagai i <strong>le</strong><br />
siata faatusatusa i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel, 55; tagai<br />
foi i lona faamatalaga i <strong>le</strong> Kenese 6:14–16, 54).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• E te manatu o a mea atonu na mafaufau i ai tuaoi o Noa ia<br />
te ia, pe a mafaufau atu i <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o <strong>le</strong> vaa aemaise e <strong>le</strong> o lata<br />
i latou i ni vai tete<strong>le</strong>?<br />
• O a mea ua talosagaina i tatou e <strong>le</strong> Alii e ala i ana per<strong>of</strong>eta?<br />
• O a mea o loo avea ai i tatou, i <strong>le</strong> avea ai ma tagata o <strong>le</strong><br />
Eka<strong>le</strong>sia, ma tagata e ese lava (pe ulagiaina) e <strong>le</strong> lalolagi<br />
atoa?<br />
Ia fetufaai atu <strong>le</strong> mea na e oo oe lava i ai pe valaaulia tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega e faamatala e uiga i se t<strong>of</strong>iga faigata na mafai ona<br />
latou faataunuuina faatasi ma <strong>le</strong> fesoasoani a <strong>le</strong> Alii.<br />
Kenese 6–9; Mose 8. E pei lava ona sa saunia e<br />
<strong>le</strong> vaa <strong>le</strong> malupuipuiga mo <strong>le</strong> aiga o Noa, e i ai<br />
n<strong>of</strong>oaga i <strong>le</strong> aso e mafai ona tatou mauaina ai<br />
<strong>le</strong> fi<strong>le</strong>mu ma <strong>le</strong> puipuiga mai <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga o <strong>le</strong><br />
lalolagi. (25–30 minute)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau faapea na sau se<br />
tagata i la latou aoga ma faasilasila mai o se aso o <strong>le</strong> vaiaso<br />
o <strong>le</strong> a faatamaiaina ai lo latou aai e se faalavelave faafuasei<br />
faa<strong>le</strong>natura. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a sou manatu e uiga i <strong>le</strong> tagata?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o <strong>le</strong> a e talitonu ai ia te ia?<br />
• O fea o <strong>le</strong> a e alu i ai mo <strong>le</strong> saoga<strong>le</strong>mu?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mose 8:16–24.<br />
Fesili atu:<br />
• Na tali atu faapefea tagata i aso o Noa i se lapataiga lava<br />
<strong>le</strong>a e tasi?<br />
41<br />
Kenese 6–10; Mose 8<br />
• Pe mata aisea na tali atu ai tagata i <strong>le</strong> ala na latou tali atu ai?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea na semanu e mafai ona faamautinoaina ai i<br />
latou e faalogo i <strong>le</strong> lapataiga a Noa?<br />
Faitau <strong>le</strong> Kenese 7:4–6, 11–12, 19–24 ma vaavaai po o a mea<br />
na tutupu ia i latou o e na <strong>le</strong>’i faalogo ia Noa. Faitau <strong>le</strong><br />
Kenese 7:1–3, 7–10, 13–18; 8:13–18 ma tuufaafeagai taunuuga<br />
na ma mea na tutupu ia i latou o e na usiusitai i <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta.<br />
Ia suesueina e <strong>le</strong> vasega fesili nei:<br />
• Aisea na puipuia ai <strong>le</strong> aiga o Noa mai <strong>le</strong> Lolo? (tagai i <strong>le</strong><br />
Kenese 6:18, 22; 7:1, 5; 9:1, 8–15).<br />
• O fea na o i ai <strong>le</strong> aiga o Noa e maua ai <strong>le</strong> puipuiga mai <strong>le</strong><br />
Lolo? (tagai i <strong>le</strong> Kenese 6:14–18; 7:1, 17; 8:4, 13).<br />
Fesoasoani atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama e i ai<br />
n<strong>of</strong>oaga i <strong>le</strong> aso e mafai ona o i ai tagata o <strong>le</strong> feagaiga mo<br />
<strong>le</strong> puipuiga mai <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga o <strong>le</strong> lalolagi ma faafanoga na<br />
valoiaina i aso mulimuli. Ae <strong>le</strong>’i amataina <strong>le</strong> vasega, tusi se ata<br />
o se vaa ma otiotiina i vaega e ono. I tua o fasi paso taitasi tusi<br />
ai mau o tusitusiga paia mo vaega taitasi e ono o loo lisiina i<br />
lalo. Vaevae tamaiti o <strong>le</strong> vasega i vaega e ono ma fai atu i vaega<br />
taitasi e suesue mau o loo i luga o fasi paso ma sauni e fetufaai<br />
atu mea na aoaoina e i latou e uiga i mea e mafai ona tatou<br />
maua ai <strong>le</strong> saoga<strong>le</strong>mu ma <strong>le</strong> puipuiga. Ao tuuina mai e vaega<br />
taitasi mea na latou mauaina, fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tuu<br />
faatasi fasi paso ma fausia ai se vaa faaona po nei.<br />
Vaega 1: Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 1:13–18; 20:25–27<br />
(Mulimuli i per<strong>of</strong>eta)<br />
Vaega 2: Salamo 127:3–5; Faataoto 1:8; 20:7; 1 Korinito 11:11<br />
(O matua ma aiga)<br />
Vaega 3: Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 109:20–26; 132:19–20<br />
(O malumalu)<br />
Vaega 4: Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 82:14–15; 101:17–25;<br />
115:6; Mose 7:17–21 (Siteki o Siona)<br />
Vaega 5: 1 Nifae 8:21–30; 15:23–24; Mataupu Faavae ma<br />
<strong>Feagaiga</strong> 1:37–38 (Suesue i tusitusiga paia)
O <strong>Tusi</strong> a Kenese, Mose, ma Aperaamo<br />
Vaega 6: Luka 21:36; 3 Nifae18:15–19; Mataupu Faavae<br />
ma <strong>Feagaiga</strong> 10:5; Talafaasolopito a Iosefa Samita<br />
2:15–17 (O <strong>le</strong> tatalo)<br />
Pe a maea ona tuufaatasia <strong>le</strong> paso o <strong>le</strong> vaa, faitau <strong>le</strong> Kenese<br />
6:14 ma faamatala atu na moomia ona faamaumauina uma e<br />
Noa ia pito ma pu o <strong>le</strong> va. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe a<br />
mavae mea uma tatou te mafai ona tatou faia ina ia tutumau<br />
ma <strong>le</strong> saoga<strong>le</strong>mu faa<strong>le</strong>agaga—mulimuli i <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta, faalogo<br />
i matua, auai i <strong>le</strong> malumalu, faapotopoto i siteki, suesue<br />
tusitusiga paia, ma tatalo—o <strong>le</strong> Togiola a Iesu Keriso e mafai<br />
ai e i tatou ona sosola ese pe onosaia foi <strong>le</strong> faafanoga o <strong>le</strong> a oo<br />
mai i e amio<strong>le</strong>aga. Faitau <strong>le</strong> Mosaea 5:15 ma uunaia tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega e faaaoga <strong>le</strong> Togiola i o latou olaga ma ia mafai ai e<br />
latou ona tutumau ia “opeopea” i nei vaitaimi o aso e gata ai<br />
(tagai i <strong>le</strong> Kenese 7:17).<br />
Kenese 6–9; Mose 8. E pei foi o Noa, e<br />
mafai ona tatou maua <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a tunoa o <strong>le</strong><br />
Atua i se vaitaimi o <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga. (35–40 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
O loo tatou ola ai i se vaitaimi o loo ufitia ai <strong>le</strong> lalolagi i <strong>le</strong><br />
amio<strong>le</strong>aga. I <strong>le</strong> taimi mulimuli, e pei ona sa faamamaina <strong>le</strong><br />
lalolagi i <strong>le</strong> vai, o <strong>le</strong> a faamamaina <strong>le</strong> lalolagi i <strong>le</strong> afi, <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> a<br />
tupu i <strong>le</strong> Afio Faalua mai o <strong>le</strong> Faaola (tagai MFF 5:19). Na oo<br />
mai <strong>le</strong> faaolataga o Noa e ala i <strong>le</strong> usiusitai i poloaiga a <strong>le</strong> Alii<br />
ma fausiaina se vaa e mafai ai e ia ma lona aiga ona sao mai<br />
faamasinoga a <strong>le</strong> Atua. E pei o Noa ma lona aiga, e tatau ona<br />
tatou salamo ma usiusitai i <strong>le</strong> Alii ina ia faasaoina mai <strong>le</strong><br />
amio<strong>le</strong>aga. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e talanoaina po o a<br />
mea o loo talosagaina ai i tatou e <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> aso e mafai ona<br />
faatusatusaina i <strong>le</strong> fausiaina o se vaa, e mafai ai e i tatou<br />
ona saoga<strong>le</strong>mu i <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga o <strong>le</strong> lalolagi ma faasaoina mai<br />
faamasinoga a <strong>le</strong> Atua. Lisi o latou manatu i luga o <strong>le</strong> laupapa.<br />
Vaevae <strong>le</strong> vasega i vaega e lua. Fai atu i <strong>le</strong> tasi vaega e faitau<br />
<strong>le</strong> Kenese 6:1–7:10 ma <strong>le</strong> isi vaega e faitau <strong>le</strong> Mose 8. Fai atu<br />
ia i latou e vaavaai po o a mea na faia e Noa o loo faaalia ai<br />
ia i tatou pe faasaoina faapefea mai <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga o <strong>le</strong> lalolagi.<br />
Faaopoopo atu mataupu faavae na latou maua i <strong>le</strong> lisi o loo i<br />
luga o <strong>le</strong> laupapa. Ia faamamafa atu mea nei:<br />
• Na ese Noa mai isi tagata i ona aso. Fai atu i tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Kenese 6:1–13 ma sue upu po o<br />
fasifuaitau e faamatalaina ai <strong>le</strong> tete<strong>le</strong> o <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga o<br />
tagata. Ia talanoaina <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> “o atalii o <strong>le</strong> Atua” ua<br />
faaipoipoina i “afafine o tagata” (tagai i <strong>le</strong> Kenese 6:2;<br />
tagai foi i <strong>le</strong> faamatalaga mo <strong>le</strong> Kenese 6:1–2, 21 i <strong>le</strong> Old<br />
Testament: Genesis–2 Samuel, 53–54).<br />
• Faitau <strong>le</strong> Kenese 6:8 ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po<br />
o <strong>le</strong> a <strong>le</strong>a mea ua ta’ua o <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a tunoa. Fai atu ia i latou<br />
e faitau <strong>le</strong> Mose 8:13, 23–27 ma faailoa mai pe na maua<br />
faapefea e Noa <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a tunoa mai <strong>le</strong> Alii. E mafai ona e fai<br />
atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fai <strong>le</strong> gaoioiga A mo <strong>le</strong> Kenese 6;<br />
Mose 8 o loo i totonu o a latou taiala suesue ma fetufaai<br />
mea na latou mauaina.<br />
• O <strong>le</strong> faia ma <strong>le</strong> tausia o feagaiga o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e matua taua<br />
lava i lo tatou faaolataga. Ia talanoaina ma tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> usiusitai ma feagaiga i <strong>le</strong> mauaina o <strong>le</strong><br />
fesoasoani ma <strong>le</strong> mana mai <strong>le</strong> Alii. (Atonu e te manao ia<br />
42<br />
a<strong>of</strong>ia ai <strong>le</strong> fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu mo <strong>le</strong> Kenese 6–7 faatasi<br />
ma <strong>le</strong> vaega <strong>le</strong>nei o <strong>le</strong> <strong>le</strong>sona.) Fesili atu: O a faamanuiaga na<br />
maua e Noa ma lona aiga ona o lo latou usiusitai? O <strong>le</strong> a <strong>le</strong><br />
mea e mafai ona tatou faia e sauniuni ai mo <strong>le</strong> faamamaina<br />
o <strong>le</strong> lalolagi i <strong>le</strong> Afio Faalua mai? O a mea e mafai ona tatou<br />
mautinoa i ai e uiga i feagaiga o loo osia e <strong>le</strong> Alii? (O <strong>le</strong> a faia<br />
pea e Ia lana vaega.)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O fea e te feagai ai ma <strong>le</strong> teenaina, o <strong>le</strong> ulagia, ma <strong>le</strong><br />
tauemua i o outou olaga ae faapefea foi ona e tali atu i ai?<br />
• Pe e te lagonaina i nisi taimi <strong>le</strong> siomiaina o oe e aafiaga<br />
a <strong>le</strong> tiapolo?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea e ono fai ma faatusa o <strong>le</strong> vaa o Noa mo i<br />
tatou i <strong>le</strong> aso?<br />
• O fea e mafai ai ona tatou mauaina <strong>le</strong> sulufaiga mai mea e<br />
foliga mai o <strong>le</strong> lolo o <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga o loo siomia ai i tatou?<br />
• E mafai faapefea ona avea o tatou aiga, o uarota, ma siteki<br />
faapei o <strong>le</strong> vaa ia i tatou?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e mafai ona tatou faia e fesoasoani ai ia<br />
faatumauina nei n<strong>of</strong>oaga o ni n<strong>of</strong>oaga saoga<strong>le</strong>mu?<br />
Fesoasoani atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama pe faapefea<br />
ona avea foi <strong>le</strong> malumalu faapei o se vaa mo tagata agavaa i o<br />
tatou aso ma pe taua faapefea <strong>le</strong> saunia e o atu i <strong>le</strong> malumalu.<br />
Na faia foi Noa ma se faataitaiga ia i tatou ina ua mavae <strong>le</strong><br />
Lolo. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Kenese 8:20–22<br />
ma faailoa mai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na muamua faia e Noa ina ua<br />
tuua e ia <strong>le</strong> vaa. E tatau ona tatou faafetai pea lava pea i <strong>le</strong> Alii<br />
mo <strong>le</strong> sauniaina o se ala e faasaoina ai i tatou mai <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga<br />
ma <strong>le</strong> fesoasoani ia i tatou e maua <strong>le</strong> olioli ma faamoemoe i<br />
<strong>le</strong>nei olaga ma <strong>le</strong> olaga e faavavau i <strong>le</strong> lalolagi a sau.<br />
Kenese 11–17; Aperaamo 1–2<br />
Folasaga<br />
O Aperaamo, o se alii o <strong>le</strong> na ala mai ia te ia na toe faatuina<br />
ai e <strong>le</strong> Alii lana feagaiga e amataina se tisipenisione fou o <strong>le</strong><br />
tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i, ua ta’ua o <strong>le</strong> tama o <strong>le</strong> au faatuatua (tagai i <strong>le</strong> MFF<br />
138:41). O loo tatou faitau i tusitusiga paia o i latou uma o<br />
e talia <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i ua ta’ua o fanau a Aperaamo (tagai i <strong>le</strong><br />
Aperaamo 2:10–11). Na faamalamalamaina mai e Peresitene<br />
Spencer W. Kimball <strong>le</strong> mafuaaga:<br />
“O Keriso o <strong>le</strong> faataitaiga sili <strong>le</strong>a mo tagata faatuatua uma o<br />
loo umia <strong>le</strong> perisitua. Ao ou suesue i tusitusiga paia, sa tau ane<br />
lau faitau i <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o tagata sa mulimuli i <strong>le</strong>nei faataitaiga sili<br />
ma agavaa ai i latou lava mo faamanuiaga na folafola mai e ala<br />
i <strong>le</strong> perisitua. O se tasi o i latou nei o Aperaamo <strong>le</strong>a, o se tasi ua<br />
avea lona soifuaga ma se faataitaiga, e faagaeetia ai ma siitia <strong>le</strong><br />
tulaga o soo se tama i <strong>le</strong>nei Eka<strong>le</strong>sia o <strong>le</strong> ua manao ia avea ma<br />
se peteriaka i lona aiga . . . .
“. . . Po o <strong>le</strong> manatu o ia te oe, e mafai ona avea i tatou uma e<br />
pei o Aperaamo pe afai tatou te faaaoao i <strong>le</strong> faamuamua o <strong>le</strong><br />
Atua i o tatou olaga? Ou te molimau atu ia te outou e mafaia<br />
lava ona avea i tatou e pei o Aperaamo, o <strong>le</strong> o loo ua ‘ulu atu<br />
i lona faaeaga ma o tietie i luga o lona n<strong>of</strong>oalii’ ona o lona<br />
lotote<strong>le</strong> (MFF 132:29.) Po o <strong>le</strong>a ea tulaga faaeaina ua fuafua<br />
mo na o i latou o loo i ai i <strong>le</strong> Au Pu<strong>le</strong>ga Aoao, po o peresitene<br />
o siteki, po o peresitene o korama, po o epikopo? E <strong>le</strong>ai. O se<br />
faamanuiaga <strong>le</strong>a ua fai fuafua mo i latou uma o e saunia e i<br />
latou i latou lava i <strong>le</strong> lafoai <strong>le</strong>a o a latou agasala, i <strong>le</strong> talia ma<br />
<strong>le</strong> faamaoni o <strong>le</strong> Agaga Paia i o latou olaga, faapea ma <strong>le</strong><br />
mulimuli i <strong>le</strong> faataitaiga na faia e Aperaamo.<br />
“Ana sei faapea lava e maua e tagata o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia <strong>le</strong>a ituaiga o<br />
amio sao, <strong>le</strong>a ituaiga o usiusitai, <strong>le</strong> maua o faaaliga, ma maua<br />
<strong>le</strong>a faatuatua te<strong>le</strong>, <strong>le</strong> ituaiga o auauna atu e pei ona sa auauna<br />
atu ai Aperaamo! Pe ana saili e matua faamanuiaga e pei ona<br />
sa sailia e Aperaamo. Semanu e mafai foi e i latou ona maua<br />
faaaliga, feagaiga, folafolaga, ma taui e faavavau e pei ona sa<br />
maua e Aperaamo” (Liahona, Tesema 1975, 3, 22).<br />
Talu ai ua tatou iloa ua faaeaina Aperaamo (tagai i <strong>le</strong> MFF<br />
132:29), e tatau ona tatou suesue i lona olaga ma vaavaai mo<br />
mea na ia faia ina ia maua ai <strong>le</strong>nei faamanuiaga sili. Ona<br />
tatau <strong>le</strong>a ona tatou o atu “ma faia galuega a Aperaamo”<br />
(MFF132:32).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• Ina ia faasaoina i <strong>le</strong> malo o <strong>le</strong> lagi e tatau ona tatou<br />
usiusitai i mataupu faavae ma maua sauniga o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
(tagai i <strong>le</strong> Aperaamo 1:2; tagai foi i <strong>le</strong> Mose 6:52; Mataupu<br />
Faavae o <strong>le</strong> Faatuatua 1:3; MFF 84:33–39).<br />
• Pe a faamalosia i tatou e filifili i <strong>le</strong> va o <strong>le</strong> usiusitai i <strong>le</strong><br />
Atua ma <strong>le</strong> faasaoina o o tatou ola faa<strong>le</strong>tino, e tatau ona<br />
tatuo filifili e usitai i <strong>le</strong> Atua (tagai i <strong>le</strong> Aperaamo 1:5–12).<br />
• Ona o <strong>le</strong> amiotonu o Aperaamo, na osia ai e <strong>le</strong> Alii se<br />
feagaiga e faamanuia ia te ia i laue<strong>le</strong>e<strong>le</strong>, perisitua, fanau e<br />
faavavau, ma <strong>le</strong> faaeaina. O loo tatou i ai i totonu o <strong>le</strong>nei<br />
feagaiga, ua ta’ua o <strong>le</strong> feagaiga a Aperaamo, pe a tatou<br />
maua ma tausia ma <strong>le</strong> faamaoni sauniga o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i ma<br />
feagaiga (tagai i <strong>le</strong> Kenese 15:1–6; 17:1–8; Aperaamo<br />
1:18–19; 2:9–11).<br />
• E tausia e <strong>le</strong> Alii ana folafolaga uma (tagai Kenese 13:16;<br />
15:1–18; 17:15–22; 21:1–2; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 1:37–38; 82:10).<br />
E faaf<strong>of</strong>oga <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi i a tatou tatalo, silafia o tatou<br />
t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oga, ma faamafanafana ia i tatou pe a tatou saili ia te<br />
ia i <strong>le</strong> faatuatua (Kenese 15:1–6; 16:4–14).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Ata Vitio o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ata 9, “O <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> Faa-<br />
Aperaamo,” e mafai ona fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega ia malamalama atili i <strong>le</strong> mana tatou te maua e ala i <strong>le</strong><br />
faia o feagaiga ma <strong>le</strong> Alii (tagai i <strong>le</strong> Vitio Taiala o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong><br />
<strong>Tuai</strong> mo fautuaga e aoao atu ai).<br />
43<br />
Kenese 11–17; Aperaamo 1–2<br />
Kenese 11–17. Ina ua osia e <strong>le</strong> Alii se feagaiga<br />
faatasi ma Aperamo, na ia suia ai lona igoa<br />
ia “Aperaamo” (tagai i <strong>le</strong> Kenese 17:1–9). O<br />
<strong>le</strong> suesueina o <strong>le</strong> tulaga ia Aperaamo e mafai<br />
ona fesoasoani ia i tatou ia malamalama i <strong>le</strong><br />
taua o <strong>le</strong> mauaina o sauniga o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i, ma<br />
osia feagaiga ma <strong>le</strong> Alii, ma tauaveina i o tatou<br />
luga <strong>le</strong> suafa o Keriso. (20–25 minute)<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama i <strong>le</strong> taua o<br />
igoa. Ia talanoaina fesili e pei o nei:<br />
• Aisea e faaalu ai e matua <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o <strong>le</strong> taimi e mafaufau ai<br />
po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> igoa e faaigoaina ai se tamaitiiti?<br />
• Pe i ai se uiga faapitoa o lou igoa? Afai e i ai, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong>na<br />
uiga?<br />
• Pe e te manao e suia lou igoa? Afai e fia suia lou igoa,<br />
pe aisea? O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> igoa o <strong>le</strong> a e filifilia?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e vaavaai mo igoa latou te iloa i<br />
<strong>le</strong> Kenese 11:27–32. Fai atu ia i latou e sue <strong>le</strong> Kenese 17:1–8<br />
ma saili <strong>le</strong> mea na faia e <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> igoa o Aperamo. Ia<br />
maitaulia na suia lona igoa o se vaega o <strong>le</strong> feagaiga. O <strong>le</strong><br />
igoa “Aperamo” o lona uiga o <strong>le</strong> “tama faaeaina,” ma <strong>le</strong><br />
uiga o <strong>le</strong> igoa “Aperaamo” o <strong>le</strong> “tama o fanau e toate<strong>le</strong>”<br />
(tagai i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “Aperamo,” itulau 601–2).<br />
Fesili atu: Na faapefea ona avea <strong>le</strong>nei suiga o se molimau<br />
faaopoopo o folafolaga a <strong>le</strong> Alii ia te ia?<br />
E <strong>le</strong> suia e <strong>le</strong> Alii o tatou igoa ua faaigoaina ai i tatou i <strong>le</strong> aso.<br />
Ae peitai, pe a tatou auai i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia e ala i <strong>le</strong> papatisoga<br />
tatou te ave i o tatou luga <strong>le</strong> suafa o Iesu Keriso (tagai i <strong>le</strong><br />
Mosaea 5:6–12; MFF 20:37). E ui ina o loo tumau pea ona<br />
ta’ua i tatou i igoa ua faaigoaina ai i tatou, o loo ta’ua foi i<br />
tatou o “Kerisiano” po o “Au Paia.” O se Au Paia o se tagata<br />
<strong>le</strong>a ua faamamaina e mulimuli ia Keriso. Ia talanoaina po o<br />
<strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga ae pe aisea e taua ai <strong>le</strong> ave i o tatou luga o <strong>le</strong><br />
suafa o Iesu Keriso.<br />
Faitau <strong>le</strong> Aperaamo 1:18–19 ma talanoaina se mea se tasi o <strong>le</strong><br />
faailogaina o <strong>le</strong> mauaina o se igoa mai <strong>le</strong> Alii. Fai atu i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mosaea 5:7–10 ma <strong>le</strong> Mataupu Faavae<br />
ma <strong>Feagaiga</strong> 20:77, 79 ma maitau po o fea e maua ai e tagata<br />
<strong>le</strong> suafa o <strong>le</strong> Alii. Fesili atu:<br />
• O a mea o loo aoao mai e nei mau ia i tatou pe aisea tatou<br />
te mananao ai i <strong>le</strong> Alii e tuuina mai ia i tatou lona suafa?<br />
• E faapefea ona ese tagata pe a latou aveina i o latou luga<br />
<strong>le</strong> suafa o Iesu Keriso?<br />
• O a matafaioi e oo faatasi mai i <strong>le</strong> aveina e se tasi i ona<br />
luga o <strong>le</strong> suafa o Iesu Keriso?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo folafolaina mai e <strong>le</strong> Alii pe a tatou<br />
aveina i o tatou luga <strong>le</strong> suafa o Iesu Keriso?<br />
Aperaamo 1:1–19. O mea tatou te mananao<br />
moni i ai e matua aafia ai lava o tatou tulaga<br />
i <strong>le</strong>nei olaga ma <strong>le</strong> olaga a sau. (20–25 minute)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau e uiga i mea e lima e<br />
pito sili ona latou mananao i ai i o latou olaga. Faitau faatasi<br />
ma i latou <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 32:27–28 ma <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma
O <strong>Tusi</strong> a Kenese, Mose, ma Aperaamo<br />
<strong>Feagaiga</strong> 137:9 ma ia talanoaina pe aisea e taua ai lo tatou<br />
mananao i <strong>le</strong> amiotonu.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Aperaamo 1:1–4 ma lisi i<br />
luga o <strong>le</strong> laupapa po o a mea na manao ai Aperaamo. Faitau <strong>le</strong><br />
Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 132:29 ma <strong>le</strong> Aperaamo 2:12 ma<br />
ia talanoaina pe faapefea ona atagia mai i <strong>le</strong> taui e faavavau o<br />
Aperaamo ona manaoga amiotonu.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faatusatusa o latou manaoga<br />
faatasi ma manaoga o Aperaamo. Ia talanoaina po o atagia<br />
mai faapefea lo tatou taui, e pei o <strong>le</strong> taui o Aperaamo, i<br />
manaoga o o tatou loto.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Aperaamo 1:5–7 ma<br />
vaavaai po o a mea na faigata mo Aperaamo ina ia mauaina<br />
ona manaoga amiotonu. Fesili atu ia i latou po o a faaiuga na<br />
semanu e faia e Aperaamo, pe a mafaufau i tulaga faigata sa i<br />
ai o ia (mo se faataitaiga, na semanu e ta<strong>of</strong>ia e ia <strong>le</strong> sailia o <strong>le</strong><br />
amiotonu, na semanu e taumafai o ia e suia tulaga faa<strong>le</strong>lotu na<br />
i ai e ala i <strong>le</strong> taumafai malosi e faaliliuina mai lona tama, pe na<br />
semanu foi e tuua e ia <strong>le</strong> aiga). Fai atu ia i latou e faitau fuaiupu<br />
8–12 ma sue po o a mea na faia moni lava e Aperaamo po o a<br />
foi taunuuga. Fesoasoani ia i latou ia malamalama e <strong>le</strong> faig<strong>of</strong>ie<br />
pea lava <strong>le</strong> avea ma se tagata amiotonu, e tusa lava pe tatou te<br />
mananao moni lava ina ia faapena. E pei o Aperaamo, tatou te<br />
iloa o <strong>le</strong> a oo mai t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oga ma faaosoosoga ao tatou taumafai<br />
e ola ai i <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i. Ia faamautinoa atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e<br />
faamanuiaina i latou, e pei lava o Aperaamo, pe a latou<br />
tutumau i <strong>le</strong> sailia o <strong>le</strong> amiotonu, aemaise lava i taimi o<br />
t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oga ma faaosoosoga.<br />
Faitau <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita ma<br />
talanoaina lona uiga:<br />
“Talu mai <strong>le</strong> soifuaga muamua o <strong>le</strong> tagata, o <strong>le</strong> faatuatua<br />
e tatau ai mo <strong>le</strong> fiafia i <strong>le</strong> olaga ma <strong>le</strong> faaolataga, e <strong>le</strong><br />
mafai lava ona maua e aunoa ma <strong>le</strong> taulagaina o mea<br />
uma faa<strong>le</strong>tino. ... Ma e ala atu i <strong>le</strong> taulagaina o mea uma<br />
faa<strong>le</strong>tino e iloa moni ai e tagata o loo latou faia mea e<br />
<strong>le</strong><strong>le</strong>i i <strong>le</strong> silafaga a <strong>le</strong> Atua. Pe a taulagaina e se tasi mea<br />
uma ua ia te ia mo <strong>le</strong> upumoni, e oo lava i <strong>le</strong> <strong>le</strong> ta<strong>of</strong>ia o<br />
lona ola, . . . o loo iloa e ia, ma <strong>le</strong> mautinoa, e talia e <strong>le</strong><br />
Atua lana taulaga ma <strong>le</strong> foai, ma o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> va<strong>le</strong> lava lona<br />
sailia o ia. E tusa ai la ma nei tulaga, e mafai ai e ia ona<br />
maua <strong>le</strong> faatuatua e tatau ai mo ia ina ia maua ai <strong>le</strong> ola<br />
e faavavau” (Lectures on Faith [1985], 69).<br />
Faitau <strong>le</strong> Aperaamo 1:15–20 ma lisi mea na faia e <strong>le</strong> Alii mo<br />
Aperaamo ona o lona faatuatua. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
e filifili se faamanuiaga na folafolaina e Aperaamo i fuaiupu<br />
18–19 o <strong>le</strong> a mananao i ai i latou ma fai atu ia i latou e<br />
faamatala mai pe aisea. Fesoasoani ia i latou ia malamalama<br />
na maua e Aperaamo faamanuiaga ona sa manao i ai o ia, ona<br />
sa usiusitai o ia, ma ona sa loto o ia e taulaga ma <strong>le</strong> lotote<strong>le</strong> mo<br />
mea na manao ma iloa e ia e moni. E tusa ai ma <strong>le</strong> faataitaiga<br />
a Aperaamo, valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau e uiga i<br />
mea e mafai ona latou faia o <strong>le</strong> a fesoasoani ia i latou e olioli i<br />
faamanuiaga na folafolaina i e faatuatua.<br />
44<br />
Aperaamo 2:1–25. E pei o Aperaamo, e mafai<br />
ona tatou ola amiotonu e ui lava i <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga<br />
o isi. (15–20 minute)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau nisi o aafiaga ma<br />
faaosoosoga o loo faigata ai mo tagata o la latou augatupulaga<br />
ma totonu o o latou alalafaga ona ola amiotonu. Ia talanoaina<br />
fesili e pei o nei:<br />
• E mafai faapefea ona tatou ola amiotonu pe a anoanoai<br />
naua tagata o loo siomiaina i tatou o loo faia <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga?<br />
• Po o faamoemoe ea <strong>le</strong> Alii ia i tatou ia ola amiotonu i se<br />
lalolagi o loo faatupulaiaina ai <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga?<br />
• E mafai faapefea i <strong>le</strong> faataitaiga a Aperaamo ona<br />
fesoasoani ia i tatou e filifili po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e sa’o?<br />
Faitau faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> Aperaamo 1:2–7. Ia<br />
talanoaina tulaga o mea na ola ai Aperaamo ma pe mata na<br />
faigata faapefea mo ia ona faataunuu ona manaoga amiotonu.<br />
<strong>Tusi</strong> se laina i luga ma lalo i luga o <strong>le</strong> laupapa, e vaelua faaafa<br />
ai <strong>le</strong> laupapa. <strong>Tusi</strong> i <strong>le</strong> tasi itu <strong>le</strong><br />
Aperaamo 2:1–13 ma <strong>le</strong> isi itu e tusi ai <strong>le</strong> Aperaamo 2:14–25.<br />
Vaevae <strong>le</strong> vasega i vaega e lua ma t<strong>of</strong>u vaega taitasi ma <strong>le</strong><br />
tasi o mau. Fai atu ia i latou e vaavaai po o a mea na faia e<br />
Aperaamo na fesoasoani ia te ia ina ia ola amiotonu. A<br />
maea, fai atu i vaega taitasi e lisi mea na latou maua i lalo<br />
o la latou mau i luga o <strong>le</strong> laupapa. (O nisi tali talafeagai e<br />
a<strong>of</strong>ia ai: na faaipopoina o ia i se tagata amiotonu [f. 2], na<br />
tuua e ia se siosiomaga amio<strong>le</strong>aga [f. 4], na tatalo o ia [f. 6,<br />
17–18, 20], na saili e ia <strong>le</strong> Alii [f. 12], na ia filifili e mulimuli<br />
i <strong>le</strong> Alii [f. 13], na usitai o ia i <strong>le</strong> Alii [f. 3–4, 13–14], na ia faia<br />
<strong>le</strong> galuega faafaifeautalai [f. 15]).<br />
Faatasi ma lisi o loo i luga o <strong>le</strong> laupapa, ia talanoaina mea e<br />
mafai ona faia e tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mulimuli ai i <strong>le</strong> faataitaiga<br />
a Aperaamo. Fai atu ia i latou e faatusatusa <strong>le</strong> Aperaamo 2:3–4<br />
ma <strong>le</strong> Eperu 11:8–16 ma ia talanoaina po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na<br />
saunoa mai ai Paulo e uiga i <strong>le</strong> mana e tumau ai i <strong>le</strong> amiotonu.<br />
Fesili atu: E mafai faapefea ona fesoasoani ia i tatou nei lava<br />
mataupu faavae e tasi e tutumau i <strong>le</strong> amiotonu?<br />
Kenese 13:5–15. O <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a, o <strong>le</strong> <strong>le</strong> manatu faapito,<br />
ma <strong>le</strong> faatupuina o <strong>le</strong> fi<strong>le</strong>mu o uiga faa-Keriso ia e<br />
aumaia ai faamanuiaga o <strong>le</strong> lagi. (15–20 minute)<br />
Ia aumai ni meaai se lua i <strong>le</strong> vasega—o <strong>le</strong> tasi e matua sili atu<br />
ona manaomia nai lo <strong>le</strong> isi. Ia valaaulia ni tamaiti se toalua o<br />
<strong>le</strong> vasega e fiafia i <strong>le</strong> meaai e sili atu ona manaomia e o atu ma<br />
tutu faatasi ma oe i luga o <strong>le</strong> vasega. Fai atu ia i laua e te fia<br />
tuuina atu ia i laua se meaai. Faaali atu ia i laua ia fasi meaai<br />
ma fai atu ia i laua po o ai o i laua e mauaina o fasi meaai. Pau<br />
<strong>le</strong> tulafono, e <strong>le</strong> mafai e i laua ona vaeluaina <strong>le</strong> fasi meaai. A<br />
mavae <strong>le</strong> tauiviga a i laua ma <strong>le</strong> filifiliga ma faia a laua faaiuga,<br />
fesili atu ia i laua pe sa faigata <strong>le</strong> filifiliga. Fesili atu: Pe ana fai<br />
e a<strong>of</strong>ia ai i <strong>le</strong> filifiliga ia laau pese tete<strong>le</strong>, o taava<strong>le</strong>, o fa<strong>le</strong>, po o<br />
fanua, o <strong>le</strong> a faapefea ona faigata te<strong>le</strong> <strong>le</strong> faia o se faaiuga?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e toalua alii i totonu o tusitusiga<br />
paia na oo i se tulaga faapena. Fai atu ia i latou e faitau <strong>le</strong><br />
Kenese 13:5–7 ma faailoa mai alii e toalua ma faaiuga na la
faia. Fai atu ia i latou e faitau fuaiupu 8–13 ma vaavaai po o a<br />
mea e foliga mai na uunaia ai Aperaamo ma Lota i <strong>le</strong> foiaina<br />
o <strong>le</strong> feteenaiga. O loo tuuina mai i <strong>le</strong> Eperu 11:10, 13–16 ia se<br />
faamalamalamaga faaopoopo i mea na uunaia ai mea na faia<br />
e Aperaamo. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Kenese<br />
13:14–18 ma faailoa mai po o a mea na maua e Aperaamo<br />
mai <strong>le</strong> Alii ona o lona amiotonu ma pe aisea na taua ai <strong>le</strong>na<br />
faamanuiaga ia Aperaamo.<br />
Atonu e te manao e talanoaina faafitauli e oo mai feetenaiga<br />
ma faamanuiaga o loo tuuina mai e <strong>le</strong> Alii i e e faatupuina<br />
<strong>le</strong> fi<strong>le</strong>mu.<br />
Kenese 14:17–24. O Aperaamo o se faataitaiga<br />
o <strong>le</strong> ala e faaalia ai lo tatou al<strong>of</strong>a mo <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong><br />
faamamaluina <strong>le</strong>a o ana auauna, tuuina atu o a<br />
tatou oa faa<strong>le</strong>lalolagi, ma tausia a tatou feagaiga.<br />
(15–20 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> Mekisateko i luga o <strong>le</strong> laupapa ma fesili atu i tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega po o a mea latou te iloa e uiga i <strong>le</strong> upu. E toate<strong>le</strong> i<br />
latou e iloa <strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong> upu “Perisitua Mekisateko” ae atonu e <strong>le</strong><br />
te<strong>le</strong> ni mea e iloga e uiga ia te ia. Fai atu ia i latou ia aoao e<br />
uiga ia Mekisateko e ala i <strong>le</strong> suesueina o mea nei: Kenese<br />
14:17–24; A<strong>le</strong>ma 13:14–19; Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong><br />
107:1–4. Ia talanoaina mea na latou aoaoina.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Kenese 14:17–20 ma<br />
ta’u mai <strong>le</strong> mea na tupu. Ia manatua <strong>le</strong> mea na latou aoaoina<br />
e uiga ia Mekisateko, ma fesili atu pe manatu i latou aisea<br />
na faia ai e Aperaamo mea na ia faia. O loo tuuina mai i <strong>le</strong><br />
Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 84:14 se faamalamalamaga<br />
faaopoopo i <strong>le</strong> sootaga o Aperaamo ma Mekisateko. Fai atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faatusatusa <strong>le</strong> ala na feagai ai Aperaamo<br />
ma Mekisateko faapea <strong>le</strong> ala na feagai ai o ia ma <strong>le</strong> tupu o<br />
Sotoma (tagai i <strong>le</strong> Kenese 13:13 mo se fesoasoani i mea na ta’u<br />
mai ai <strong>le</strong> ituaiga o tupu na i ai <strong>le</strong> tupu o Sotoma). Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> tuufaafeagai o loo aoaoina mai ia i tatou e uiga<br />
ia Aperaamo?<br />
• E mafai faapefea ona tatou faaaogaina <strong>le</strong> faataitaiga a<br />
Aperaamo mai fuaiupu nei? Mo se faataitaiga, o ai e faapei<br />
o <strong>le</strong> au “Mekisateko” o i tatou? O ai e faapei o <strong>le</strong> “tupu o<br />
Sotoma” i o tatou olaga?<br />
O <strong>le</strong> tasi mafuaaga sa <strong>le</strong>’i tosina ai Aperaamo i oa faatosina<br />
loto a <strong>le</strong> tupu o Sotoma sa pito sili ona manao o ia i mea uma<br />
e faamaoni i ana feagaiga (tagai i <strong>le</strong> Kenese 14:22). Fesili atu:<br />
• O a feagaiga ua tatou osia?<br />
• E mafai faapefea e na feagaiga ona fesoasoani ia i tatou ia<br />
faatuatua e pei o Aperaamo?<br />
Ia mafaufau mo sina taimi puupuu e talanoaina <strong>le</strong> mataupu<br />
faavae o <strong>le</strong> sefuluai faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e Aperaamo ao i ai o ia faatasi ma<br />
Mekisateko? (tagai i <strong>le</strong> Kenese 14:20).<br />
• O <strong>le</strong> a sou manatu aisea ua talosagaina ai i tatou e <strong>le</strong> Alii<br />
e totogi sefuluai ae <strong>le</strong> tau o <strong>le</strong> saunia e Ia o puna’oa e<br />
faaaogaina o loo manaomia e <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia?<br />
45<br />
• E fesoasoani faapefea ia i tatou <strong>le</strong> mea na oo i <strong>le</strong> Faaola o loo<br />
faamatalaina i <strong>le</strong> Mataio 19:16–22 e taliina ai <strong>le</strong> fesili <strong>le</strong>na?<br />
Fesoasoani atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama o <strong>le</strong><br />
totogiina o sefuluai o se tasi <strong>le</strong>a auala e tatou te faaali atu<br />
ai i <strong>le</strong> Alii tatou te faamuamua o ia i o tatou olaga.<br />
Kenese 15. O <strong>le</strong> fua o <strong>le</strong> osia o feagaiga e pei<br />
ona faamatalaina i <strong>le</strong> Kenese 15 o loo tuuina<br />
mai ia i tatou se avanoa e mafaufau loloto atili<br />
ai e uiga i faatusa ma <strong>le</strong> mana o sauniga ma <strong>le</strong><br />
osia o feagaiga. (20–25 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> ata <strong>le</strong>nei i luga o <strong>le</strong> laupapa:<br />
O LE ATUA<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
O LE<br />
TAGATA<br />
Kenese 11–17; Aperaamo 1–2<br />
O SATANI<br />
• O <strong>le</strong> fea o tagata e toatolu o loo lisiina i luga o <strong>le</strong> laupapa<br />
e pito sili ona mamana? (O <strong>le</strong> Atua.)<br />
• I <strong>le</strong> toalua o loo totoe, o <strong>le</strong> tagata ma Satani, o ai e sili atu<br />
lona mana?<br />
Ae <strong>le</strong>’i taliina e i latou <strong>le</strong> fesili lona lua, fai atu ia i latou e<br />
faitau <strong>le</strong> Efeso 6:10–13; 2 Nifae 2:27–29; A<strong>le</strong>ma 34:35; Mataupu<br />
Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 10:5; 21:4–6; ma <strong>le</strong> Mose 4:3–4. <strong>Tusi</strong> se<br />
laina e sosoo ai ata o lio o loo faaulutalaina “O <strong>le</strong> Atua”ma <strong>le</strong><br />
“O <strong>le</strong> Tagata.” Faaulutala <strong>le</strong> laina i <strong>le</strong> “O <strong>Feagaiga</strong>.” Fesoasoani<br />
i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama e mafai e tagata ona maua<br />
<strong>le</strong> mana e sili atu ia Satani pe afai latou te noatia i latou lava i<br />
<strong>le</strong> Atua e ala i feagaiga, ma faalagolago ai i <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> Atua.<br />
Afai e <strong>le</strong> noatia e tagata i latou lava i <strong>le</strong> Atua, e mafai e Satani<br />
ona pu<strong>le</strong> ia i latou.<br />
Faitau <strong>le</strong> Kenese 15:1 faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega. Faamatala<br />
atu na fetalai mai <strong>le</strong> Alii o ia o <strong>le</strong> “talita” o Aperaamo ma o<br />
lona “taui e matua te<strong>le</strong> lava.” Ia talanoaina po o a uiga o nei<br />
fasifuaitau. Iloilo nisi o taui na folafolaina e <strong>le</strong> Alii ia Aperaamo,<br />
e pei o <strong>le</strong> laue<strong>le</strong>ee<strong>le</strong>, perisitua, ma fanau e toate<strong>le</strong>. Fesili atu: O<br />
<strong>le</strong> fea o na taui, po o faamanuiaga, ua maea ona maua e<br />
Aperaamo?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Kenese 15:2–3 ma sue po<br />
o <strong>le</strong> fea o faamanuiaga na foliga mai na atugalu ai Aperaamo e<br />
uiga i <strong>le</strong> mauaina. Faitau faatasi fuaiupu 4–6 ma faailoa mai pe<br />
na tali atu faapefea <strong>le</strong> Alii i lona atugaluga ma po o <strong>le</strong> a foi <strong>le</strong><br />
mea na faia e Aperaamo. Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia<br />
malamalama e tatau ona tatou taumafai e vaai mamao mai se<br />
vaaiga o <strong>le</strong> faavavau ina ia tatou malamalama ai e faataunuu<br />
lava e <strong>le</strong> Atua ana folafolaga (tagai i <strong>le</strong> MFF 1:37–38). O <strong>le</strong> mea<br />
o loo faamamafaina o <strong>le</strong> mea mulimuli na tupu o loo i <strong>le</strong><br />
Kenese 15.
O <strong>Tusi</strong> a Kenese, Mose, ma Aperaamo<br />
Pe a talafeagai ai, ia tufatufa atu kopi ma faitau <strong>le</strong> saunoaga<br />
<strong>le</strong>nei a Elder Henry B. Eyring, o se tasi o <strong>le</strong> Korama a<br />
Aposetolo e Toasefululua:<br />
“Na saunia e <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi . . . feagaiga e mafai ona<br />
tatou osia ma ia. Ma faatasi ma na feagaiga na ia saunia<br />
sauniga e mafai ai e ia ona fai ma faailoga mea na ia<br />
folafolaina pe na ia osi feagaiga ai e faia” (Covenants<br />
[lauga i <strong>le</strong> autalavou matutua o tausaga o <strong>le</strong> kolisi lo<br />
latou matutua, 6 Setema 1996], 1).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau i <strong>le</strong> sauniga ma <strong>le</strong><br />
feagaiga o <strong>le</strong> papatisoga. Ona fesili atu <strong>le</strong>a:<br />
• I <strong>le</strong> sauniga, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo folafola mai e <strong>le</strong> Alii—e fai<br />
ma faatusa—ina ia faia?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo tatou folafolaina atu e faia?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> Kenese 15:9–21 o loo<br />
faamatalaina ai se ala anamua o <strong>le</strong> osia o feagaiga—e masani<br />
ona faia i <strong>le</strong> va o tagata e toalua, ae i <strong>le</strong>nei tulaga i <strong>le</strong> va o <strong>le</strong><br />
Atua ma Aperaamo. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong><br />
Kenese 15:9–19 ma faailoa mai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e<br />
Aperaamo, po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na fetalai atu ai <strong>le</strong> Alii ia te ia,<br />
ma po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e <strong>le</strong> Alii e pei ona sa faaalia e <strong>le</strong><br />
ogaumu ua alu ae ai <strong>le</strong> asu ma <strong>le</strong> lamepa ua mu. Fesili atu:<br />
• Na faaalia faapefea e Aperaamo <strong>le</strong> mea o <strong>le</strong> a ia faia e avea<br />
ma se vaega o <strong>le</strong> feagaiga? (Na ia faatalitali atu i <strong>le</strong> Alii po o<br />
<strong>le</strong> a lava <strong>le</strong> umi o <strong>le</strong> taimi e faatalitali ai ina ia faataunuuina<br />
<strong>le</strong> faamanuiaga.)<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na folafolaina mai e <strong>le</strong> Alii? (Na faataunuuina<br />
moni lava e ia lana fetalaiga .)<br />
Ia faia se aote<strong>le</strong>ga o <strong>le</strong>nei talanoaga e ala i <strong>le</strong> faitauina o <strong>le</strong><br />
Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 82:10. Ia faamautinoa atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> a tausia pea e <strong>le</strong> Alii ana feagaiga ma<br />
faamatala atu e mafai ona tatou pu<strong>le</strong> i <strong>le</strong> tiapolo ma maua <strong>le</strong> ola<br />
e faavavau e ala i <strong>le</strong> osia ma tausia feagaiga moni ma <strong>le</strong> Alii.<br />
Kenese 11–17; Aperaamo 1–2. Pe a tatou<br />
malamalama i <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> feagaiga a<br />
Aperaamo ae pe faapefea ona faaaogaina ia i<br />
tatou, o <strong>le</strong> a mafai ona tatou mauaina ai se tulaga<br />
loloto o o tatou malosiaga ma tiutetauave i <strong>le</strong>nei<br />
olaga faapea faamanuiaga o loo faatalitali mai<br />
ia i tatou i <strong>le</strong> faavavau. (30–45 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega o loo i ai se t<strong>of</strong>i e maua e <strong>le</strong> tasi<br />
o i latou e avea ma suli. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> t<strong>of</strong>i a ai e te manao e avea ai oe ma suli?<br />
• E pei ona masani ai, o ai e avea ma suli i se t<strong>of</strong>i? (O tagata<br />
o <strong>le</strong> aiga.)<br />
• E faapefea ona tuua e matua po o matua o matua o e <strong>le</strong>ai<br />
ni oa o <strong>le</strong> lalolagi i a latou fanau se t<strong>of</strong>i?<br />
• O a ni faataitaiga o t<strong>of</strong>i e <strong>le</strong> o ni t<strong>of</strong>i o <strong>le</strong> lalolagi ua e<br />
mauaina mai ou matua, matua o matua, po o isi tuaa?<br />
46<br />
• O a ala o loo e maua ai avanoa ma faamanuiaina ai oe ona<br />
o <strong>le</strong> avea ai o oe ma se tasi o lou aiga?<br />
Ia faamanatu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega “o <strong>le</strong> aiga o <strong>le</strong><br />
totonuga<strong>le</strong>mu <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> fuafuaga a <strong>le</strong> Foafoa, mo <strong>le</strong> taunuuga<br />
e faavavau o Lana fanau” (“O <strong>le</strong> Aiga: O <strong>le</strong> Folafolaga i <strong>le</strong><br />
Lalolagi” Liahona, Iuni 1996, 10–11). Ae tatou te <strong>le</strong>’i o mai i<br />
<strong>le</strong> lalolagi sa tatou non<strong>of</strong>o o se vaega o <strong>le</strong> aiga—o <strong>le</strong> aiga e<br />
faavavau o <strong>le</strong> Atua. Ao tatou i ai i lona afioaga, na aoaoina i<br />
tatou e <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi e uiga i lana fuafuaga <strong>le</strong>a e mafai ai<br />
ona tatou mauaina mea uma o loo ia te ia. Na ia auina mai i<br />
tatou i se aiga faa<strong>le</strong>lalolagi mo faamoemoega o <strong>le</strong> a mafai ai<br />
e i tatou ona toe foi atu ma e <strong>le</strong> gata ina tatou faatasi ai ma ia<br />
ae tatou te faapei ai foi o ia.<br />
Ina ua mavae <strong>le</strong> Pau, na tuuina atu ia Atamu ma Eva<br />
faatonuga, o sauniga, ma feagaiga e fesootai ma <strong>le</strong><br />
faamoemoega o <strong>le</strong> olaga faitino ma <strong>le</strong> mea e tatau ona latou<br />
faia e maua ai <strong>le</strong> ola e faavavau—o <strong>le</strong> ituaiga olaga o loo afio<br />
ai <strong>le</strong> Atua. Na maua e Atamu <strong>le</strong> perisitua ina ia mafai ona ia<br />
tuuina atu nei sauniga i isi, ma na poloaiina Atamu ma Eva e<br />
aoaoina ma tuuina atu nei mea uma i a laua fanau ina ia mafai<br />
ona toe faapotopotoina faatasi i o latou aiga e faavavau ma <strong>le</strong><br />
ola e faavavau (tagai i <strong>le</strong> Mose 5:4–12, 58–59; 6:51–62, 64–68).<br />
Na muai talaiina ma tuuina atu <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e ala i aiga. Talu<br />
ai na i ai tagata o <strong>le</strong> aiga o Atamu e <strong>le</strong>’i taliaina ana aoaoga,<br />
e toate<strong>le</strong> tagata na tuputupu ae e aunoa ma <strong>le</strong> mauaina o<br />
sauniga faaola o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i. Faitau faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega <strong>le</strong> Aperaamo 1:2–5 ma fesoasoani ia i latou ia<br />
malamalama o <strong>le</strong> tulaga <strong>le</strong>nei na tupu ia Aperaamo. Ona<br />
faailoga <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> fuaiupu e 2 <strong>le</strong>a na faapea mai ai Aperaamo<br />
i <strong>le</strong> taimi mulimuli “e avea ma suli moni, . . . o loo i ai <strong>le</strong> aia<br />
tatau sa i ai i augatama” (faaopoopo <strong>le</strong> faatusilima).<br />
Na faataunuuina atoatoa e Aperaamo sauniga faaola o <strong>le</strong><br />
tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i. Na ia mauaina foi <strong>le</strong> perisitua ina ia mafai ona ia<br />
tuuina atu ai nei sauniga i ana fanau. Ona o <strong>le</strong> amiotonu o<br />
Aperaamo, na faia ai e <strong>le</strong> Alii se feagaiga faapitoa faatasi ma<br />
ia, <strong>le</strong>a ua ta’ua e i tatou o <strong>le</strong> feagaiga a Aperaamo. I <strong>le</strong> avea ai<br />
ma vaega o <strong>le</strong>nei feagaiga, na valaauina e <strong>le</strong> Alii ia Aperaamo<br />
e avea ma “tama o <strong>le</strong> au faatuatua” (MFF 138:41), o <strong>le</strong> ulu o <strong>le</strong><br />
aiga <strong>le</strong>a e ala atu ai <strong>le</strong> faaolataga o <strong>le</strong> a saunia mo fanau uma<br />
a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi o e na o mai i <strong>le</strong> lalolagi.<br />
O i latou o <strong>le</strong> aiga o Aperaamo e avea ma fesoasoani o <strong>le</strong><br />
Tama Faa<strong>le</strong>lagi i lana galuega o <strong>le</strong> faaolataga. I <strong>le</strong> faia o <strong>le</strong>na<br />
mea, ua avea ai <strong>le</strong> aiga o Aperaamo ma se faatusa o <strong>le</strong> aiga o<br />
<strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi. O faamanuiaga na folafolaina ia Aperaamo<br />
e avea ma o tatou faamanuiaga ao tatou ulu atu i <strong>le</strong> feagaiga<br />
a Aperaamo.<br />
Ia talanoaina faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega mea o loo i <strong>le</strong><br />
vaega o <strong>le</strong> “Manatu e Mafaufau Loloto i ai” o <strong>le</strong> mataupu e 5 o<br />
<strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel (itulau 70–72). Fesoasoani ia<br />
i latou ia malamalama pe faapefea ona faaaoga faamanuiaga<br />
taitasi ia i latou.<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama e <strong>le</strong> otometi lo<br />
latou mauaina o faamanuiaga na folafolaina mai o <strong>le</strong> feagaiga<br />
ona o lo latou gafa (tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 30:1–2). Fai atu ia i latou<br />
e faitau <strong>le</strong> Kenese 17:1 ma faailoa mai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na
fetalai ai <strong>le</strong> Alii ia Aperaamo e tatau ona faia ina ia maua ai<br />
faamanuiaga uma o <strong>le</strong> feagaiga. Atonu e te manao e faaali atu<br />
po o <strong>le</strong> a se isi mea na faia e Aperaamo ina ia saunia ai o ia<br />
lava e mauaina feagaiga ma pe faapefea na tausia e ia ana<br />
feagaiga ae <strong>le</strong>’i oo atu i mea na tutupu o loo i <strong>le</strong> Kenese 17.<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faaaoga mea ua latou<br />
aoaoina e ala i <strong>le</strong> faitauina atu ia i latou o laina nei e mafai<br />
ona maua i totonu o se faamanuiaga faapeteriaka.<br />
“Na faamanuiaina oe e te sau i <strong>le</strong> olaga <strong>le</strong>nei e avea ma se tasi<br />
o <strong>le</strong> aiga o Isaraelu ma maua faamanuiaga uma na folafolaina<br />
ia Aperaamo. I <strong>le</strong>na tulaga, ua tuuina atu ai ia te oe tiutetauave<br />
ma mauaina faamanuiaga uma ma folafolaga na tuuina mai i<br />
<strong>le</strong>nei aiga i Isaraelu.”<br />
Fai atu ia i latou e tusi se tusi i se tagata na mafai mauaina<br />
se faamanuiaga faapena, e faamatalaina ai <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong>nei<br />
saunoaga. Fai atu ia i latou e faamatala i totonu o <strong>le</strong> tusi po<br />
o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> avea ma se suli i <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o Aperaamo<br />
ae po o a tiutetauave o <strong>le</strong>nei t<strong>of</strong>i, aemaise lava lo latou<br />
sootaga ma <strong>le</strong> manatu o <strong>le</strong> aiga. Ia valaaulia ni tagata<br />
toaitiiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai mai mea na tusia e i latou.<br />
Folasaga<br />
Kenese 18–23<br />
I <strong>le</strong> 1833 na fetalai mai <strong>le</strong> Alii, ona o a latou solitulafono,<br />
“e ao ina aoaiina ma t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oina ai [<strong>le</strong> Au Paia] e pei o<br />
Aperaamo” (MFF 101:4). O loo faamatalaina auiliili i <strong>le</strong><br />
Kenese 18–23 nisi o t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oga faigata o Aperaamo ma o<br />
loo faaalia ai lona faatuatua. O <strong>le</strong> taunuuga o Sotoma ma<br />
Komoro e tuufaafeagai ia Aperaamo. Ao e suesue i nei<br />
mataupu, mafaufau e uiga ia Aperaamo. Na mafai faapefea<br />
ona ia onosaia ona t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oga? O a faamanuiaga na oo mai<br />
ona o lona usiusitai ma <strong>le</strong> faamaoni i <strong>le</strong> Alii? O a ala e mafai<br />
ai ona tatou mulimuli i lana faataitaiga ao tatou sailia na lava<br />
faamanuiaga e tasi?<br />
Na puipuia e Aperaamo folafolaga na faia e <strong>le</strong> Atua ia te<br />
ia (na tau’a mulimuli ane o <strong>le</strong> feagaiga a Aperaamo) ma na<br />
maua ai <strong>le</strong> igoa “o <strong>le</strong> tama o <strong>le</strong> au faatuatua” (MFF 138:41).<br />
Na fesoasoani o ia ina ia mafai ai e i tatou ona maua<br />
faamanuiaga o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i (tagai i <strong>le</strong> MFF 84:33–34; 124:58).<br />
O tagata o Sotoma ma Komoro, i <strong>le</strong> isi itu, na faaumatiaina<br />
e <strong>le</strong> Atua ona o lo latou amio<strong>le</strong>aga.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O <strong>le</strong> a faataunuuina folafolaga a <strong>le</strong> Atua, pe tuusa’o mai ia<br />
te ia pe auala mai i ana auauna (tagai Kenese 18:2, 9–15;<br />
21:1–2; tagai foi i <strong>le</strong> Kenese 17:15–19; MFF 1:38).<br />
47<br />
• E tuuina atu e <strong>le</strong> Alii faamanuiaga faapitoa ia i latou o e<br />
onosaia ma <strong>le</strong> faatuatua ia faigata ma t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oga (tagai i<br />
<strong>le</strong> Kenese 18:1–19; 20:1–3, 14–18; 22:1–19; tagai foi i <strong>le</strong><br />
MFF 58:4).<br />
• O loo aoaoina mai i <strong>le</strong> Kenese mea nei e uiga i lo tatou<br />
sootaga ma <strong>le</strong> Alii:<br />
a. E mafai ona faia e <strong>le</strong> Alii mea e foliga mai ia i tatou e <strong>le</strong><br />
mafai ona faia. O <strong>le</strong>a e tatau ai ona tatou faatuatua ma<br />
faalagoalgo ia te ia (tagai i <strong>le</strong> Kenese 18:9–14; 21:1–8;<br />
tagai foi i <strong>le</strong> Roma 4:16–22; 1 Nifae 4:1).<br />
e. O tagata amiotonu i se nuu po o se atunuu e mafai ona<br />
faasaoina ai mo se vaitaimi <strong>le</strong> vaega atoa o tagata mai<br />
<strong>le</strong> atoatoaga o aafiaga o faamasinoga a <strong>le</strong> Atua i luga o<br />
e amio<strong>le</strong>aga (tagai i <strong>le</strong> Kenese 18:23–32; tagai foi i <strong>le</strong><br />
A<strong>le</strong>ma 10:22–23; 62:40; Helamana 13:13–14).<br />
i. O <strong>le</strong> filifili e faaauau ona mafuta ma e amio<strong>le</strong>aga e<br />
mafai ona faaumatiaina ai faa<strong>le</strong>tino ma faa<strong>le</strong>agaga<br />
(tagai i <strong>le</strong> Kenese 19).<br />
o. E suesueina e <strong>le</strong> Alii i tatou uma, ma e tatau ona tatou<br />
faia mea o loo ia poloaiina, e tusa lava pe foliga mai e<br />
faigata te<strong>le</strong>. Afai tatou te usiusitai, o <strong>le</strong> a faamanuiaina<br />
mea uma mo lo tatou <strong>le</strong><strong>le</strong>i, po o <strong>le</strong> olaga nei po o <strong>le</strong><br />
olaga a sau (tagai i <strong>le</strong> Kenese 21:9–21; 22:1–19; tagai foi<br />
i <strong>le</strong> Roma 8:28; MFF 90:24).<br />
• Afai tatou te alol<strong>of</strong>a moni i <strong>le</strong> Alii ma o tatou loto atoa, o<br />
<strong>le</strong> a tatou naunau e faia mea uma ua ia fai mai ai (tagai i<br />
<strong>le</strong> Kenese 22:1–12; tagai foi i <strong>le</strong> Ioane 14:15; Ominae 1:26).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Kenese 18:1–15. E tuuina atu e <strong>le</strong> Alii folafolaga<br />
faamamaluina i e e mulimuli ma <strong>le</strong> faamaoni<br />
ia te ia. E ia te ia <strong>le</strong> mana e faataunuu ai ana<br />
folafolaga ma o <strong>le</strong> a faia lava “i lona lava aso<br />
tatau, ma i lona lava ala, e tusa ma lona lava<br />
finagalo” (MFF 88:68). (20–25 minute)<br />
Tuu atu i tamaiti uma o <strong>le</strong> vasega se pepa o loo tusia ai mea nei:<br />
Na faapea mai lou faiaoga, “Ou te folafola atu ia te oe<br />
__________________________.”<br />
Na faapea mai ou matua, “Ma te folafola atu ia te oe<br />
__________________________.”<br />
Kenese 18–23<br />
Fai atu i tamaiti uma o <strong>le</strong> vasega e faatumu avanoa i folafolaga<br />
e pito sili ona latou fiafia e faalogo atu i ai. Ia valaaulia ni<br />
tamaiti se toate<strong>le</strong> o <strong>le</strong> vasega e fetufaai mai po o a mea na<br />
tusiaina e i latou. Fesili atu:<br />
• O a folafolaga ua e mauaina mai nei tagata ua mavae atu?<br />
• E taua faapefea na folafolaga ia te oe?<br />
• Po o e mautinoa ea o <strong>le</strong> a e tausia pea lava folafolaga<br />
ua e mauaina? Aisea e te mautinoa ai pe aisea foi e te<br />
<strong>le</strong> mautinoa ai?<br />
O loo faia foi e <strong>le</strong> Alii folafolaga. Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
po o fea e mafai ona latou maua ai nisi o folafolaga ua tuuina
O <strong>Tusi</strong> a Kenese, Mose, ma Aperaamo<br />
mai e <strong>le</strong> Alii (mo se faataitaiga, o faamanuiaga faapeteriaka<br />
ma isi faamanuiaga o <strong>le</strong> perisitua, o sauniga, o afioga a<br />
per<strong>of</strong>eta soifua, ma tusitusiga paia). Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e mafaufau loloto i nisi o folafolaga ua tuuina mai e<br />
<strong>le</strong> Alii ia te i latou lava ia. Fai atu ia i latou o loo i ai <strong>le</strong> mana<br />
i <strong>le</strong> Alii e faataunuu ai ana folafolaga taitasi ma o <strong>le</strong> a ia<br />
faataunuuina lava.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Kenese 18:1–12 ma<br />
faailoa mai <strong>le</strong> folafolaga na maua e Sara. Fesili atu:<br />
• Na faapefea ona faagaeetia o ia i <strong>le</strong>nei folafolaga pe a<br />
mafaufau atu i ona tausaga (tagai f. 11)?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> tali atu a Sara i <strong>le</strong>a folafolaga? (tagai f. 12).<br />
• Aisea e te manatu na tali atu ai o ia faapena?<br />
Ia fetufaai atu <strong>le</strong> faamatalaga mo <strong>le</strong> Kenese 18:9–15 o loo i <strong>le</strong><br />
Old Testament: Genesis–2 Samuel (itulau 75–76). Fesili atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe na maua ea e i latou se lagona faagaeetia<br />
pe <strong>of</strong>o i <strong>le</strong> matag<strong>of</strong>ie o <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i o <strong>le</strong> Atua.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Kenese 18:13–14 ma<br />
vaavaai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na fetalai mai <strong>le</strong> Alii e uiga i lona<br />
mana e tausia ai ana folafolaga. Fesili atu ia i latou pe<br />
faapefea ona latou tali atu i <strong>le</strong> fesili “E i ai ea se mea e faigata<br />
ia Ieova?” Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 1:36–37 ma<br />
<strong>le</strong> 82:10. Fesili atu: E faapefea ona lagolagoina e nei mau <strong>le</strong><br />
aoaoga faavae o <strong>le</strong> a faataunuuina e <strong>le</strong> Alii ana folafolaga<br />
taitasi, e tusa lava pe foliga mai e faigata te<strong>le</strong> ia i tatou?<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama e <strong>le</strong>ai se mea e<br />
faigata te<strong>le</strong> i <strong>le</strong> Alii, ae na te faamanuiaina i tatou “i lona lava<br />
aso tatau, ma i lona lava ala, e tusa ma lona lava finagalo”<br />
(MFF 88:68). Mafaufau, mo se faataitaiga, i <strong>le</strong> umi na faatalitali<br />
ai Sara ma Aperaamo e faamanuiaina i laua i se fanau.<br />
Faitau <strong>le</strong> Kenese 15:1–6 faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega ma<br />
iloilo mea na faia e Aperaamo ina ua popo<strong>le</strong> o ia ae pe na<br />
faapefea ae pe aisea foi na faamanuiaina ai o ia. Faitau <strong>le</strong><br />
Isaia 40:25–31 ma vaavaai po o a mea o loo aoao mai e na<br />
fuaiupu e uiga i <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> faatalitali atu i <strong>le</strong> Alii (onosai).<br />
Mafaufau e valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faamatala mai e<br />
uiga i taimi na latou lagonaina ai <strong>le</strong> sili atu ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong> tali<br />
a <strong>le</strong> Alii mo i latou e ui lava ina e <strong>le</strong> o <strong>le</strong> mea tonu <strong>le</strong>na na<br />
latou mananao i ai.<br />
Kenese 18:1–15. O <strong>le</strong> a faataunuuina lava<br />
folafolaga a <strong>le</strong> Alii, pe tuusa’o mai ia te ia pe<br />
auala mai i ana auauna. (5–10 minute)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o a nisi o luitau pito sili ona<br />
faigata o loo feagai ma <strong>le</strong> autalavou, ma lisi mea na i luga o <strong>le</strong><br />
laupapa. Fesili atu: Pe i ai ea se mea e faigata te<strong>le</strong> i <strong>le</strong> Alii, po<br />
o <strong>le</strong>, pe i ai ea se mea e faigata te<strong>le</strong> mo i tatou pe afai e faatasi<br />
<strong>le</strong> Alii ma i tatou?<br />
Ia taulai atu <strong>le</strong> talanoaga i mea ua poloaiina e <strong>le</strong> Alii i latou<br />
e manaomia ai <strong>le</strong> faatali, e pei o <strong>le</strong> aua nei faia ni evaga<br />
faamasani seia oo i <strong>le</strong> sefuluono o o latou tausaga, o <strong>le</strong> tuuina<br />
ese o nisi mea o loo naunau i ai mo tausaga e lua ina ia faia<br />
se misiona, o <strong>le</strong> tutumau i <strong>le</strong> ola mama, ma ia ola i <strong>le</strong> tulafono<br />
o <strong>le</strong> sefuluai. Ia fetufaai atu lau molimau i faamanuiaga a <strong>le</strong><br />
48<br />
Alii e faatalitali atu ia i latou o e tutumau ma <strong>le</strong> onosai i <strong>le</strong><br />
faatuatua ma e faataunuuina lava pea e <strong>le</strong> Alii ana folafolaga.<br />
Kenese 18:16–33; 19:1–13, 23–26. Ao faasolosolo<br />
ina faatete<strong>le</strong>ina <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga o <strong>le</strong> lalolagi, e tatau<br />
ona tatou iloa ia aafiaga laveai a e amiotonu <strong>le</strong>a<br />
e mafai ona faia i e amio<strong>le</strong>aga, ma <strong>le</strong> auala e<br />
faia ai i isi ao asiasi mai <strong>le</strong> faamasinoga a <strong>le</strong> Alii<br />
i tagata o <strong>le</strong> lalolagi, ma mea o <strong>le</strong> a faia e <strong>le</strong> Alii<br />
i e amiotonu. (30–35 minute)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a so latou manatu aisea<br />
o <strong>le</strong> a faaumatia ai e <strong>le</strong> Alii se aai atoa o tagata. Fai se mea e<br />
tasi o mea nei, e tusa ai ma <strong>le</strong> taimi o loo totoe:<br />
• Iloilo <strong>le</strong> Mose 7:33–34 ma <strong>le</strong> 8:28–30, <strong>le</strong>a o loo ta’u mai ai e<br />
uiga i <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga ae <strong>le</strong>’i tupu <strong>le</strong> Lolo.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Kenese 18:20–21 ma<br />
vaavaai po o <strong>le</strong> fea o aai na matua amio<strong>le</strong>aga te<strong>le</strong> i <strong>le</strong> vaitaimi<br />
o Aperaamo. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e sue mau nei, ma<br />
vaavaai mo agasala patino na matua salalau i Sotoma ma<br />
Komoro, ona talanoaina <strong>le</strong>a o mea na maua e i latou:<br />
• Kenese 19:4–11 (tagai i <strong>le</strong> FIS, Kenese 19:9–15)<br />
• Esekielu 16:48–50<br />
• Iuta 1:7 (tagai foi i <strong>le</strong> faamatalaga mo <strong>le</strong> Kenese 19:13 i <strong>le</strong><br />
Old Testament: Genesis–2 Samuel, itulau 76)<br />
Fesili atu pe tutusa faapefea agasala o loo ta’ua i mau na ma<br />
agasala na ua maea ona outou mauaina ma talanoaina. Fesili<br />
atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe faapefea ona faaaoga <strong>le</strong> lisi i o tatou<br />
vaitaimi ma po o a lagona o <strong>le</strong> Atua e uiga i mea <strong>le</strong>aga lava na<br />
e tasi i <strong>le</strong> lalolagi i <strong>le</strong> aso, e pei ona saunoa mai ai ana per<strong>of</strong>eta.<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ae <strong>le</strong>’i auina atu e <strong>le</strong> Alii ana<br />
avefeau i Sotoma ma Komoro, na ia ta’uina atu ia Aperaamo<br />
mea na ia faamoemoe e faia. Ae <strong>le</strong>’i faitauina pe faapefea ona<br />
tali atu Aperaamo, fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe aisea e<br />
onosai ai <strong>le</strong> Atua ia i latou faapea <strong>le</strong> nuu po o <strong>le</strong> atunuu atoa.<br />
Fai atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> Kenese 18:23–33 ma vaavaai mo<br />
mafuaaga e matua onosai ai <strong>le</strong> Atua ma pe tatau faapefea ona<br />
tali atu o e e amiotonu e tusa ai ma ni tagata amio<strong>le</strong>aga te<strong>le</strong> (i<br />
<strong>le</strong> avea ai ma se vaega) mo <strong>le</strong> faafanoga. Mafaufau e faaaoga <strong>le</strong><br />
mea na fetalai mai ai <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong><br />
86:1–7 e tusa ai ma <strong>le</strong> faataoto o <strong>le</strong> saito ma <strong>le</strong> titania i la outou<br />
talanoaga.<br />
Faitau <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 10:22–23 faatasi ma <strong>le</strong> vasega ma talanoaina<br />
pe faaaoga faapefea <strong>le</strong>na mea i <strong>le</strong> fetaliaiga a Aperaamo ma<br />
<strong>le</strong> Alii. Fesili atu: O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e mafai ona tatou aoao mai <strong>le</strong><br />
mea na faia ma fai mai ai Aperaamo? (tagai i <strong>le</strong> faamatalga<br />
mo <strong>le</strong> Kenese 18:16–33 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel,<br />
itulau 76). Fai atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma<br />
<strong>Feagaiga</strong> 29:7–9 ma <strong>le</strong> 133:4–15 ma tagai i <strong>le</strong> apoapoaiga ua<br />
tuuina mai e <strong>le</strong> Alii ia i tatou e uiga i <strong>le</strong>nei aoaoga faavae.<br />
Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na fetalai <strong>le</strong> Alii o <strong>le</strong> a ia faia?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e mafai ona tatou faia ina ia saunia ai e maua<br />
lana puipuiga?
Toe fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe aisea o <strong>le</strong> a faaumatia ai e<br />
<strong>le</strong> Atua ni tagata. (Atonu e <strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong> iloiloina iinei <strong>le</strong> tala ia Noa<br />
ma <strong>le</strong> faaumatiaina o tagata o ona aso.) Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e faitau <strong>le</strong> 1 Nifae 17:35 ma <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 45:16 ma faamatala<br />
po o a mea o loo aoao mai e nei mau pe a faaumatia e <strong>le</strong> Atua<br />
ni tagata. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> upu o loo i mau e lua na faatoa faitauina e<br />
faamatalaina ai Sotoma ma Komoro ina ua mavae <strong>le</strong><br />
aveeseina o tagata amiotonu? (Matua.)<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e <strong>le</strong> Atua ia Sotoma ma Komoro ina<br />
ua mavae <strong>le</strong> o ese atu o e amiotonu?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e mafai ona tatou aoao mai <strong>le</strong> tala ia Sotoma<br />
ma Komoro e mafai ona fesoasoani ia i tatou ia onosaia pe<br />
faasaoina mai <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o <strong>le</strong> faafanoga e mafai ona oo mai i <strong>le</strong><br />
lumanai?<br />
Kenese 19:1–8. E tatau ona tatou ava ma<br />
faamamaluina auauna filifilia a <strong>le</strong> Alii.<br />
(10–15 minute)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o a ni o latou lagona pe afai e<br />
asia i latou e <strong>le</strong> Peresitene o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia po o se isi Pu<strong>le</strong>ga Aoao.<br />
Ta’u atu ia i latou o Aperaamo ma Lota na asia e avefeau<br />
faapitoa mai <strong>le</strong> Alii. Fai atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> Kenese 18:2–8<br />
ma <strong>le</strong> 19:1–3 ma vaavaai pe na talia faapefea e Aperaamo ma<br />
Lota ia auauna filifilia a <strong>le</strong> Alii. Fesili atu:<br />
• E tutusa faapefea <strong>le</strong> ava na faaalia e Aperaamo ma Lota i<br />
avefeau ma <strong>le</strong> auala e tatau ona tatou tali atu i ai?<br />
• E mafai faapefea ona tatou faaalia <strong>le</strong> ava mo o tatou<br />
per<strong>of</strong>eta ma taitai e tusa lava pe tatou te <strong>le</strong> o faatasi iinei<br />
ma i latou?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Iakopo 4:6; 3 Nifae 23:5;<br />
ma <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 1:14, 37–38 ma ta’u mai po<br />
o a apoapoaiga o loo tuuina mai e mau taitasi na. Ia talanoaina<br />
mea e mafai ona tatou faia e faaalia ai <strong>le</strong> ava e tatau ai mo o<br />
tatou taitai o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia o <strong>le</strong> lotoifa<strong>le</strong>, o i latou foi o auauna a<br />
<strong>le</strong> Alii mo i tatou.<br />
Na lapatai mai <strong>le</strong> Alii i tagata o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia i o tatou aso, e ala<br />
mai i <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita, e uiga i <strong>le</strong> ava e tatau ona<br />
tatou faaalia i o tatou taitai ma <strong>le</strong> tasi i <strong>le</strong> isi. Na ta’uina atu i<br />
tagata o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia e suia a latou “faataitaiga e faia i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia<br />
ma <strong>le</strong> lalolagi, i a outou amioga uma, o tu ma amio masani, ma<br />
a outou fe<strong>of</strong>o<strong>of</strong>oaiga o <strong>le</strong> tasi i <strong>le</strong> tasi; ia tuuina atu i tagata<br />
taitasi <strong>le</strong> faaaloalo e tatau ai ma lona tulaga, valaauga, ma <strong>le</strong><br />
perisitua i <strong>le</strong> mea ua t<strong>of</strong>iaina ma valaauina ai outou e au, <strong>le</strong><br />
Alii” (History <strong>of</strong> the <strong>Church</strong>, 2:177).<br />
Kenese 19–22. O <strong>le</strong> filifili e faaauau ona mafuta<br />
ma e amio<strong>le</strong>aga e mafai ona faaumatia ai i <strong>le</strong><br />
faa<strong>le</strong>tino ma faa<strong>le</strong>agaga. (30–35 minute)<br />
Faaaoga <strong>le</strong> mea faapipii po o pepa e faia ai laina i luga o <strong>le</strong><br />
foloa, e pei o mea na o loo i <strong>le</strong> ata <strong>le</strong>nei. Faauumi ina ia i ai<br />
se va i pito pe tusa ma <strong>le</strong> ono futu po o <strong>le</strong> lua mita e va ai.<br />
49<br />
O <strong>le</strong> ala a <strong>le</strong> Alii<br />
O <strong>le</strong> ala a <strong>le</strong> lalolagi<br />
Kenese 18–23<br />
Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e savavali i luga o <strong>le</strong> laina i <strong>le</strong><br />
mamao latou te mafaia, ma tuu al<strong>of</strong>ivae i luga o laina taitasi.<br />
E faig<strong>of</strong>ie i <strong>le</strong> amataga, ae e faasolo malie atu lava ina faigata<br />
te<strong>le</strong>. E tatau ona faaiu ane ua savavali i luga o <strong>le</strong> laina e tasi,<br />
pe pau’u foi. Ina ia mafai ona faatinoina <strong>le</strong> faigata o <strong>le</strong> tuai<br />
te<strong>le</strong> ona filifili, fai atu i se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega o loo fai si<br />
tete<strong>le</strong> o ana laa, e sii i luga <strong>le</strong> isi vae—ae tuu <strong>le</strong> isi vae i luga<br />
o <strong>le</strong> laina—ma tuu atu i <strong>le</strong> ala lava e tasi o loo tuu ai <strong>le</strong> isi<br />
vae, e aunoa ma <strong>le</strong> tau pa’u.<br />
Faaulutala <strong>le</strong> tasi o laina “O <strong>le</strong> ala o <strong>le</strong> Alii” ma <strong>le</strong> isi “O <strong>le</strong> ala<br />
o <strong>le</strong> lalolagi.” Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• E mafai faapefea ona faatusatusa <strong>le</strong>nei gaoioiga i <strong>le</strong> ala o<br />
loo taumafai nisi tagata e ola ai i o latou olaga?<br />
• Aisea e felata’i ai laina i <strong>le</strong> amataga?<br />
• E faapefea ona faamatalaina e <strong>le</strong>na mea se tasi o ala o loo<br />
faaseseina ai i tatou e Satani?<br />
Faitau ma talanoaina <strong>le</strong> 2 Nifae 28:19–24 ma <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei<br />
a Elder Ezra Taft Benson, ao avea i <strong>le</strong> taimi <strong>le</strong>a ma se tasi o <strong>le</strong><br />
Korama a Aposetolo e Toasefululua:<br />
“Na aoao mai Keriso e tatau ona tatou i <strong>le</strong> lalolagi ae <strong>le</strong><br />
ni o <strong>le</strong> lalolagi. Ae peitai o loo i ai nisi o i tatou o e e <strong>le</strong> o<br />
naunau te<strong>le</strong> i <strong>le</strong> tuuina atu o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i i <strong>le</strong> lalolagi e pei<br />
ona naunau ai i latou i <strong>le</strong> aumaia o <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>lalolagi i <strong>le</strong><br />
tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i. E mananao i latou ina ia tatou i ai i <strong>le</strong> lalolagi<br />
ma avea ma ni o <strong>le</strong> lalolagi” (i <strong>le</strong> Conference Report,<br />
Aperila 1969, 11).<br />
Faitau <strong>le</strong> Kenese 13:5–13 ma vaavaai mo se tulaga e foliga<br />
mai o loo savavali ai i ala eseese ia Aperaamo ma Lota.<br />
Ta’u atu ia i latou o Sotoma sa avea ma aai mauoa ma <strong>le</strong><br />
tamaoaiga, ae peitai na matua amio<strong>le</strong>aga foi (tagai f. 13).<br />
Fesili atu:<br />
6 futu<br />
2 mita<br />
• O a ni tulaga lamatia na semanu e oo ia Lota ma lona aiga<br />
ona sa ia “faatuina . . . lona fa<strong>le</strong>ie, ua oo atu i Sotoma”?<br />
Aisea?<br />
• O <strong>le</strong> a se faatusa o <strong>le</strong> “faatuina o lou fa<strong>le</strong>ie” e faasaga atu i<br />
se itu o loo i ai se mea e te manao ai?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea e tatau ona tatou “faatuina o tatou fa<strong>le</strong>ie” e<br />
faasaga atu i ai? (tagai i <strong>le</strong> Mosaea 2:6 mo se tasi fautuaga<br />
talafeagai).<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Kenese 14:12 ma sue<br />
po o fea na o atu i ai Lota ma lona aiga mulimuli ane. Ona fai<br />
atu <strong>le</strong>a ia i latou e faitau <strong>le</strong> Kenese 14:5, 11–12 e iloa ai po o a<br />
taunuuga <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i na oo i ai ona o lana faaiuga e n<strong>of</strong>o i Sotoma.
O <strong>Tusi</strong> a Kenese, Mose, ma Aperaamo<br />
Ia faamatala atu sa <strong>le</strong>’i aveina faatagataotaua Aperaamo pe<br />
sa i ai foi i <strong>le</strong>na taua ae ina ia laveaiina Lota. Ia talanoaina pe<br />
fesoasoani faapefea ia i tatou <strong>le</strong> ola i <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i, e pei o <strong>le</strong> ola i<br />
se n<strong>of</strong>oaga saoga<strong>le</strong>mu, ina ia aloese pe aveeseina ai luitau ma<br />
faafitauli e foliga mai e manaomia ona “laveaiina” mai ai nisi.<br />
Na naunautai Aperaamo e auauna atu na o <strong>le</strong> Atua lava. Fai<br />
atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Kenese 14:17–24. Faamanatu<br />
atu ia i latou po o ai Mekisateko (tagai i <strong>le</strong> faamatalaga mo <strong>le</strong><br />
Kenese 14:18 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel, itulau 67–68,<br />
ma <strong>le</strong> fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu mo <strong>le</strong> Kenese 14:17–24, itulau<br />
45). Fai atu ia i latou e vaai faa<strong>le</strong>mafaufau po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> ituaiga<br />
tagata sa i ai <strong>le</strong> tupu o Sotoma ma faamatala i <strong>le</strong> mafuaaga na<br />
faia ai e Aperaamo ia mea na ia faia. Fesili atu: Na faaalia<br />
faapefea e mea na faia e Aperaamo ia <strong>le</strong> laina na manao o ia e<br />
savali ai?<br />
Na folafola atu e <strong>le</strong> Alii ia Aperaamo ia ni fanau e <strong>le</strong>ai se<br />
gataaga, e ui ina sa <strong>le</strong>ai se la fanau ma Sara i <strong>le</strong> taimi <strong>le</strong>a<br />
(tagai i <strong>le</strong> Kenese 15:1–5). Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e<br />
faitau <strong>le</strong> Kenese 15:5–6 mo <strong>le</strong> tali a Aperaamo i <strong>le</strong> folafolaga<br />
a <strong>le</strong> Alii. I <strong>le</strong> Kenese 17 ma <strong>le</strong> 18 o loo tatou faitau ai e uiga<br />
i <strong>le</strong> toe faafouina e <strong>le</strong> Alii o <strong>le</strong>na folafolaga ia Aperaamo ma<br />
Sara, e ui lava ina ua matutua i laua.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Kenese 19 ma lisi<br />
taunuuga na oo i ai ona o <strong>le</strong> n<strong>of</strong>o ai o Lota i Sotoma. Ia vaavaai<br />
aemaise lava i <strong>le</strong> aafiaga na oo i <strong>le</strong> aiga o Lota. Ia valaaulia<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai mai ni ala e mafai ona tatou ola ai<br />
faatasi ma e amio<strong>le</strong>aga ae ia tutumau i <strong>le</strong> amiotonu. Fai atu ia i<br />
latou e tuufaafeagai mea na tutupu ia Lota ma lona aiga faatasi<br />
ma mea na tutupu ia Aperaamo e tusa ai ma lona aiga i <strong>le</strong><br />
Kenese 21–22, aemaise ai lava e tusa ai ma <strong>le</strong> folafolaga i <strong>le</strong><br />
Kenese 22:17–18.<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O a mea e ono mafaufau i ai tagata e uiga i nei alii taitasi<br />
pe afai latou te maitauina i laua i <strong>le</strong> amataga o <strong>le</strong> tala? i <strong>le</strong><br />
ogatotonu? i <strong>le</strong> faaiuga?<br />
• O a mea e mafai ona tatou aoaoina mai ia i laua e uiga i <strong>le</strong><br />
faatuatua i <strong>le</strong> Alii?<br />
• O a mea e mafai ona tatou aoaoina mai ia i laua e uiga i <strong>le</strong><br />
<strong>le</strong>sona faitino i laina e lua?<br />
Faitau <strong>le</strong> faatomuaga a <strong>le</strong> Au Peresitene Sili mai <strong>le</strong> Mo <strong>le</strong><br />
Malosi o <strong>le</strong> Autalavou ([tamai tusi, 1990], itulau 3–5). Fesili atu:<br />
• E fesoasoani faapefea a la apoapoaiga i au faaiuga po o <strong>le</strong><br />
a <strong>le</strong> ala e te mulimuli ai?<br />
• E mafai faapefea e isi apoapoaiga mai <strong>le</strong>nei tamai tusi ona<br />
faamanuiaina ai lou olaga?<br />
Kenese 21. Na faatuatua Aperaamo ma Sara e<br />
faatalitali atu i <strong>le</strong> Alii. (15–20 minute)<br />
Ina ia fesoasoani ia maua e tamaiti o <strong>le</strong> vasega lagona loloto e<br />
uiga i <strong>le</strong> mataupu faavae o <strong>le</strong> faatalitali atu i <strong>le</strong> Alii, fai atu ia i<br />
latou e fai <strong>le</strong> gaoioiga A mo <strong>le</strong> Kenese 20–21 i totonu o a latou<br />
taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega.<br />
50<br />
Kenese 22. O <strong>le</strong> tala i <strong>le</strong> loto o Aperaamo<br />
e osi <strong>le</strong> taulaga i lona atalii o Isaako e <strong>le</strong><br />
gata o se faatinoga faagaeetia o <strong>le</strong> faatuatua.<br />
O loo aoao mai ai foi ma molimau i <strong>le</strong> Togiola<br />
a Iesu Keriso. (45–50 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
Ia talanoaina faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega fesili i <strong>le</strong><br />
faatomuaga i <strong>le</strong> Kenese 22 i totonu o a latou taiala suesue<br />
a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega. Faaaoga manatu o loo i <strong>le</strong> vaega o<br />
<strong>le</strong> “Malamalama i Mau” o <strong>le</strong> taiala suesue ina ia fesoasoani<br />
e taliina <strong>le</strong> fesili “aisea.”<br />
O <strong>le</strong> tala o loo i <strong>le</strong> Kenese 22:1–18 e matua taua lava masalo e<br />
tatau ona e faitauina atu faa<strong>le</strong>ote<strong>le</strong> i <strong>le</strong> vasega. Fai ma ta<strong>of</strong>i <strong>le</strong><br />
faitauina ina ia tuuina atu fesili, ia talanoa, ia manatunatu<br />
loloto, ma tuuina mai manatu. Mo se faataitaiga, faitau se<br />
fuaiupu ona ta<strong>of</strong>i <strong>le</strong>a ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o a<br />
mea na latou aoaoina mai ai e uiga ia Aperaamo, Isaako, Sara,<br />
po o <strong>le</strong> Alii. E mafai foi ona e tuuina atu faamatalaga fesoasoani<br />
e uiga ia Aperaamo mai <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel,<br />
itulau 77–80.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na fetalai<br />
mai <strong>le</strong> Alii i tagata o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia o loo i <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma<br />
<strong>Feagaiga</strong> 101:4–5. Fesili atu ia i latou pe aisea latou te manatu<br />
e tatau ona t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oina ma suesueina ai i tatou i nisi o auala.<br />
(Ia mautinoa ia malamalama i latou e <strong>le</strong> o <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> mau<br />
o <strong>le</strong> a talosagaina i latou e osi <strong>le</strong> taulaga i a latou fanau.) Ia<br />
fetufaai mai nisi o faamatalaga e tusa ai ma <strong>le</strong> Kenese 22 i<br />
totonu o <strong>le</strong> taiala suesue ma <strong>le</strong> faamatalaga i <strong>le</strong> Kenese 22:1<br />
i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel (itulau 78) e fesoasoani i<br />
<strong>le</strong>nei talanoaga.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau faapea o loo i ai<br />
se latou taava<strong>le</strong> fou lava o <strong>le</strong> ituaiga <strong>le</strong><strong>le</strong>i, po o se isi mea<br />
e matua taua te<strong>le</strong> i <strong>le</strong> autalavou. Fesili atu:<br />
• O a ni ou lagona e uiga i <strong>le</strong> tuuina atu o se tasi e <strong>le</strong>ai<br />
se faautauta, e <strong>le</strong> malamalama, po o <strong>le</strong> amio <strong>le</strong> pu<strong>le</strong>a<br />
e aveina lau taava<strong>le</strong>, pe faaaogaina pe taalo foi i <strong>le</strong>nei<br />
meaal<strong>of</strong>a taua te<strong>le</strong>—e pei o se tasi e lima pe sefulu<br />
tausaga o lona matua? Aisea?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea, e faatusatusa i ai, ua folafolaina mai e <strong>le</strong> Alii<br />
e tuuina mai ia i tatou? (tagai i <strong>le</strong> MFF 76:58–59, 95; 84:38).<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e maitau i <strong>le</strong> Kenese 22:16–18<br />
ina ua maea ona silasila <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> loto atoa o Aperaamo e<br />
usiusitai e ala i <strong>le</strong> osiaina o <strong>le</strong> taulaga i lona atalii e toatasi, na<br />
ia faamautinoaina atu ia te ia i se feagaiga paia o faamanuiaga<br />
uma na folafola atu ia te ia muamua o <strong>le</strong> a tuuina atu ia te ia—<br />
faatasi ai ma isi faamanuiaga sa <strong>le</strong>’i taua muamua. Fesili atu:<br />
Na fesoasoani faapefea <strong>le</strong> usiusitai o Aperaamo ia te ia e<br />
agavaa mo nei faamanuiaga sili?<br />
Fai faatasi ma ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega se lisi o auala latou te<br />
manatu e fai ma faatusa o <strong>le</strong> tala <strong>le</strong>nei ia Aperaamo ma Isaako<br />
i <strong>le</strong> taulaga a Iesu Keriso, pe fai atu ia i latou e fetufaai mai<br />
mea na tusi e i latou mo <strong>le</strong> gaoioiga A mo <strong>le</strong> Kenese 22 i<br />
totonu o latou taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega. O mea o<br />
loo maua i <strong>le</strong> faamatalaga mo <strong>le</strong> Kenese 22:1–19 i <strong>le</strong> Old<br />
Testament: Genesis–2 Samuel (itulau 77–78) e mafai ona<br />
fesoasoani i <strong>le</strong>nei gaoioiga.
Faamanatu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega sa <strong>le</strong>ai se mamoe i <strong>le</strong><br />
vao ina ua tuuina atu e <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi lona Alo e osi ai <strong>le</strong><br />
taulaga. Na soifua Iesu Keriso i se olaga e <strong>le</strong>’i agasala i taimi<br />
uma i aso taitasi ina ia mafai ona ia osia taulaga i auala e <strong>le</strong><br />
mafai ona tatou malamalama i ai ina ia saunia ai se ala mo<br />
lo tatou faaolataga pe afai tatou te salamo. E tatau ona tatou<br />
faamoemoe o <strong>le</strong> a talosagaina i tatou e faatoilalo i <strong>le</strong> agasala<br />
ma ia osia taulaga ao tatou taumafai e avea faapei o ia.<br />
Ia fetufaai atu <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Elder Neal A.<br />
Maxwell, o se tasi o <strong>le</strong> Korama a Aposetolo e Toasefululua:<br />
“O <strong>le</strong>a, e faapefea ona tatou ola i <strong>le</strong> soifuaga e pei ua<br />
tatou faapea atu, Le Alii e, tuu mai ia te au <strong>le</strong> poto<br />
masani, ae <strong>le</strong> o <strong>le</strong> faanoanoa, <strong>le</strong> o <strong>le</strong> tiga, <strong>le</strong> o <strong>le</strong> aoaiga,<br />
<strong>le</strong> o <strong>le</strong> mafatia, <strong>le</strong> o <strong>le</strong> faigata, <strong>le</strong> o <strong>le</strong> faalata, aemaise<br />
lava <strong>le</strong> o <strong>le</strong> tuulafoaiina. Aveese atu mai ia te au, <strong>le</strong> Alii<br />
e, mea uma na e maua ai <strong>le</strong> tulaga ua e mauaina! Ae<br />
tau ina ou alu atu ma mau faatasi ma oe, ma maua lou<br />
fiafia atoa!” (i <strong>le</strong> Conference Report, Aperila 1991, 117;<br />
po o <strong>le</strong> Liahona, Iulai 1991, 96).<br />
Na saunoa Elder Melvin J. Ballard, o ia foi o se Aposetolo, e<br />
uiga i <strong>le</strong> loto atoa o lo tatou Tama Faa<strong>le</strong>lagi e tuuina atu lana<br />
Pe<strong>le</strong> e Toatasi e osi ai <strong>le</strong> taulaga:<br />
“I <strong>le</strong>na ituaso ou te manatu e mafai ona ou vaai i lo tatou<br />
Tama pe<strong>le</strong> i tua o <strong>le</strong> veli ma silasila atu i nei tauiviga ma<br />
<strong>le</strong> oti; . . . o Lona loto na toetoe a nutimomoia mo Lona<br />
al<strong>of</strong>a i Lona Alo. Oi, i <strong>le</strong>na taimi na semanu Na te<br />
laveaiina Lona Alo, ou te faafetai ia te Ia ma vivii ia te Ia<br />
aua na <strong>le</strong>’i faia e Ia .... Ou te olioli aua sa <strong>le</strong>’i faalavelave<br />
o Ia, ma o Lona al<strong>of</strong>a mo i tatou na mafai ai e Ia ona<br />
onosaia e silasila atu i puapuaga o Lona Alo ma tuuina<br />
mai o Ia i <strong>le</strong> taimi mulimuli ia i tatou, lo tatou Faaola ma<br />
lo tatou Togiola. Ana <strong>le</strong> seanoa o Ia, ana <strong>le</strong> seanoa Lana<br />
taulaga, semanu tatou te tumau ai pea, ma semanu tatou<br />
te <strong>le</strong> o mai lava i Lona afioaga. Ma o se vaega <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> tau,<br />
mo lo tatou Tama o i <strong>le</strong> lagi e tuuina mai <strong>le</strong> meaal<strong>of</strong>a o<br />
Lona Alo i tagata”(i <strong>le</strong> Melvin J. Ballard . . . Crusader for<br />
Righteousness [1966], 137).<br />
Mafaufau e tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega se taimi e faaalia ai lo<br />
latou loto faafetai mo <strong>le</strong> taulaga ma <strong>le</strong> Togiola a Iesu Keriso.<br />
Kenese 12–22; Aperaamo 1–2. Ua faaeaina<br />
Aperaamo (tagai MFF 132:29) ma ua taua o <strong>le</strong><br />
“tama o <strong>le</strong> au faatuatua” (MFF 138:41). O ia o<br />
se faataitaiga mo i tatou uma i <strong>le</strong> ala e maua<br />
ai <strong>le</strong> ola e faavavau. (30–40 minute)<br />
O Aperaamo o se tagata taua mo tagata o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia o e o loo<br />
t<strong>of</strong>o i faamanuiaga o <strong>le</strong> feagaiga. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
e tusi e uiga i mea na latou aoaoina mai <strong>le</strong> suesueina o <strong>le</strong><br />
olaga o Aperaamo. E mafai ona e fautua atu e latou te filifili<br />
ni mataupu faavae se tolu mai lona olaga e tatau i tagata o <strong>le</strong><br />
51<br />
Eka<strong>le</strong>sia i <strong>le</strong> taimi nei ona faaaogaina i o latou olaga, fai atu ia<br />
i latou e otooto laasaga o <strong>le</strong> alualu i luma o <strong>le</strong> olaga o<br />
Aperaamo (o <strong>le</strong> mea na amata ai o ia, o <strong>le</strong> mea na iu i ai o ia,<br />
ma <strong>le</strong> auala na oo atu o ia i ai), pe fai atu ia i latou e tusi e<br />
uiga i se tasi o autu nei:<br />
• Aisea ua ta’ua ai Aperaamo o <strong>le</strong> Uo a <strong>le</strong> Atua ma <strong>le</strong> Tama o<br />
<strong>le</strong> Au Faatuatua.<br />
• E Faapefea Ona Avea A’u ma se Vaega o <strong>le</strong> Aiga o <strong>le</strong><br />
<strong>Feagaiga</strong> a Aperaamo<br />
Ia tuu atu <strong>le</strong> taimi atoa o <strong>le</strong> vasega i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e<br />
tusitusi ai, ma e tali atu ia i latou i mea o loo tusia, pe tuu atu<br />
<strong>le</strong> afa muamua o <strong>le</strong> vasega latou te tusitusi ai ma <strong>le</strong> isi afa mo<br />
i latou o e e fia fetufaai mai mea na tusia e i latou.<br />
Folasaga<br />
Kenese 24–33<br />
I <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>, o loo ta’ua ai ia Ieova o <strong>le</strong> Atua o Aperaamo,<br />
Isaako, ma Iakopo (tagai i <strong>le</strong> Esoto 3:6). O <strong>le</strong> feagaiga na muai<br />
osia ma Aperaamo na faaauauina e ala atu i <strong>le</strong> gafa o lona atalii<br />
o Isaako ma <strong>le</strong> atalii o lona atalii o Iakopo. O Isaako, <strong>le</strong> atalii<br />
lona lua o Aperaamo, na mauaina faamanuiaga o <strong>le</strong> feagaiga<br />
ma <strong>le</strong> t<strong>of</strong>i o <strong>le</strong> ulumatua ae <strong>le</strong> o lona uso matua o Isamaeli.<br />
E faapena foi ia Iakopo, ae <strong>le</strong> o Esau, na avea ma suli o <strong>le</strong><br />
feagaiga. O <strong>le</strong> tu masani o <strong>le</strong> t<strong>of</strong>i o <strong>le</strong> ulumatua na tuuina atu i<br />
<strong>le</strong> atalii pito i matua a <strong>le</strong> ava muamua, ae peitai o <strong>le</strong>na mea na<br />
faalagolago i <strong>le</strong> faatuatua o tamaiti taitasi. O loo i ai i tusitusiga<br />
paia faataitaiga e te<strong>le</strong> o atalii laiti na mauaina <strong>le</strong> faamanuiaga<br />
o <strong>le</strong> t<strong>of</strong>i o <strong>le</strong> ulumatua (mo se faataitaiga, o Setu, Aperaamo,<br />
Isaako, Iakopo, Iosefa, Efaraima, ma Nifae; tagai i <strong>le</strong> Kenese<br />
4:25; 11:27; 27:36–40; 28: 1–5; 48: 1–4, 14–22; 1 Nifae 2:22).<br />
O <strong>le</strong> usiusitai ma <strong>le</strong> faatuatua e sili atu ona taua nai lo <strong>le</strong><br />
tuufaasologa o <strong>le</strong> gafa po o <strong>le</strong> tulaga e fanau mai ai i <strong>le</strong><br />
mauaina o faamanuiaga o <strong>le</strong> feagaiga a Aperaamo. E tusa<br />
lava po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> gafa tatou te i ai, e tatau ona tatou agavaa mo<br />
faamanuiaga e ala i <strong>le</strong> ola ai ma <strong>le</strong> faamaoni i <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i. O loo<br />
aoao mai tusitusiga paia o <strong>le</strong> faatuatua i Le Paia o Isaraelu ma<br />
salamo, ae <strong>le</strong> o <strong>le</strong> gafa, e iloa ai po o ai e mauaina faamanuiaga<br />
a Aperaamo (tagai i <strong>le</strong> Roma 9:6–8; 2 Nifae 30:2; MFF 64:34–36;<br />
Aperaamo 2:6–11). Ao e suesue i <strong>le</strong> Kenese 24–33, ia maitau <strong>le</strong><br />
faatuatua o Isaako ma Iakopo ma <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> feagaiga o <strong>le</strong><br />
faaipoipoga (faaipoipoga faa<strong>le</strong>malumalu); e manaomia mea<br />
uma e lua ina ia olioli ai i faamanuiaga a Aperaamo.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
Kenese 24–33<br />
• O <strong>le</strong> agavaa faa<strong>le</strong>tagata e sili atu ona taua nai lo <strong>le</strong> gafa po<br />
o <strong>le</strong> tulaga e fanau mai ai i <strong>le</strong> mauaina o faamanuiaga o <strong>le</strong>
O <strong>Tusi</strong> a Kenese, Mose, ma Aperaamo<br />
feagaiga a Aperaamo (tagai i <strong>le</strong> Kenese 24:57–60; 25:19–34;<br />
26:1–5, 24, 34–35; 27:46; 28:1–19).<br />
• O <strong>le</strong> faaipoipoga i <strong>le</strong> feagaiga, o lona uiga o <strong>le</strong> faaipoipoga<br />
e faavavau i <strong>le</strong> malumalu, e taua te<strong>le</strong> i <strong>le</strong> mauaina o <strong>le</strong><br />
atoatoaga o faamanuiaga o <strong>le</strong> feagaiga faa-Aperaamo<br />
(tagai i <strong>le</strong> Kenese 24:1–4; 26:34–35; 27:46; 28:1–9; tagai<br />
foi i <strong>le</strong> MFF 131:1–4; 132:19–20).<br />
• E tatau ona tatou taumafai e foia faafitauli po o o tatou<br />
lagona <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i i isi (tagai i <strong>le</strong> Kenese 27:30–42; 31:17–55;<br />
32:3–23; 33:1–16).<br />
• E tatau ona tatou faamaoni e faamamaluina a tatou<br />
tautinoga (tagai i <strong>le</strong> Kenese 29).<br />
• E faamanuia i tatou e <strong>le</strong> Alii i la <strong>le</strong> tino ma la <strong>le</strong> agaga pe<br />
a tatou tausia a tatou feagaiga o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i (tagai Kenese<br />
30:37–43; 31:5–7, 9, 42; 32:9–12).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Ata Vitio o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ata 10, “’Fiaafe o Miliona,’“<br />
o loo faaaogaina se aoaoga i tomino e faaali ai aafiaga<br />
tete<strong>le</strong> o <strong>le</strong> feagaiga o <strong>le</strong> faaipoipoga (tagai i <strong>le</strong> Vitio Taiala o <strong>le</strong><br />
<strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> mo fautuaga e aoao atu ai).<br />
Kenese 24–28. O i latou o e faaipoipo i <strong>le</strong><br />
malumalu ma tausia feagaiga latou te osia<br />
iina e olioli i <strong>le</strong> faaeaina i <strong>le</strong> avea ai ma tane<br />
ma ava. (35–40 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> i luga o <strong>le</strong> laupapa Faaiuga taua o <strong>le</strong> olaga. Fai atu i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega e ta’u mai nisi o faaiuga pito sili ona taua na latou<br />
faia ma tusi a latou tali i luga o <strong>le</strong> laupapa. Mai <strong>le</strong> lisi, fai atu<br />
ia i latou e faailoa mai <strong>le</strong> faaiuga latou te manatu o <strong>le</strong> a pito<br />
sili ona i ai se aafiaga i lo latou alualu i luma e faavavau. Fai<br />
atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> saunoaga mai ia Peresitene Spencer W.<br />
Kimball o loo maua i <strong>le</strong> folasaga i <strong>le</strong> Kenese 24 i a latou taiala<br />
suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega . Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma<br />
<strong>Feagaiga</strong> 131:1–5 ma <strong>le</strong> 132:1–6, 19–20 ma talanoaina <strong>le</strong> taua o<br />
faaiuga tupito faapea e pei o <strong>le</strong> aisea, o ai, o afea, ma o fea<br />
tatou te faaipoipo ai.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Kenese 24:1–7; 27:46;<br />
ma <strong>le</strong> 28:1–9 ma faailoa mai po o a uiga <strong>le</strong><strong>le</strong>i na vaavaai e<br />
Aperaamo ma Sara ma Isaako ma Repeka mo ni ava mo a<br />
latou fanau tama. Ia talanoaina pe aisea na matua malosi ai<br />
<strong>le</strong> lagona o Aperaamo ma Isaako e uiga i <strong>le</strong> ta<strong>of</strong>ia o o la atalii<br />
mai <strong>le</strong> faaipoipo atu i “fafine o Kanana.”<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia maitau <strong>le</strong> mamao o <strong>le</strong> va o<br />
Karana (po o Patanarama) ma Peresepa (o se mamao pe tusa<br />
ma <strong>le</strong> 750 kilomita). Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> umi e savalia ai <strong>le</strong> mamao <strong>le</strong>na, i <strong>le</strong> averesi e 20<br />
maila po o <strong>le</strong> 32 kilomita i aso nei?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo ta’uina mai e uiga i <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> feagaiga<br />
o <strong>le</strong> faaipoipoga i <strong>le</strong> malaga ai i <strong>le</strong>na mamao?<br />
52<br />
• O <strong>le</strong> a se mea na semanu e sese i <strong>le</strong> faaipoipo atu i se tagata<br />
o Kanana? (tagai i <strong>le</strong> Teuteronome 7:3–4).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e tutusa ai ia aso nei ma <strong>le</strong> faaipoipo atu i<br />
afafine po o atalii o Kanana? (O <strong>le</strong> faaipoipo atu i se tasi<br />
e <strong>le</strong> o se tagata o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia.)<br />
• Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 132:7, 14–16. O a<br />
nisi o taunuuga, i <strong>le</strong> olaga faitino ma <strong>le</strong> faavavau, o <strong>le</strong><br />
faaipoipo i se tasi i fafo atu o <strong>le</strong> feagaiga?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Kenese 26:34–35 ma <strong>le</strong><br />
27:46 ma ta’u mai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e Esau na lamatia ai<br />
lona t<strong>of</strong>i i faamanuiaga faa-Aperaamo. Fesili atu: Na faapefea<br />
ona tali atu ia Isaako ma Repeka i faaiuga a Esau? Fai atu ia i<br />
latou e faitau <strong>le</strong> Teuteronome 7:3–4 ma vaavaai mo faatonuga<br />
a <strong>le</strong> Alii i a Isaraelu o anamua e tusa ai ma <strong>le</strong> faaipoipoga.<br />
Fesili atu:<br />
• O a uiga <strong>le</strong><strong>le</strong>i o <strong>le</strong> a e sailia ai se toalua?<br />
• O a mea e te faia e sailia ai se tasi e i ai na uiga <strong>le</strong><strong>le</strong>i?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e tatau ona e suia i lou lava olaga ina ia avea<br />
ma se tasi e i ai na uiga <strong>le</strong><strong>le</strong>i?<br />
Kenese 24–28. O a tatou faaiuga e uiga i <strong>le</strong><br />
faaipoipoga e mafai ona aafia ai augatupulaga.<br />
(35–40 minute)<br />
Ia faia se aote<strong>le</strong>ga o <strong>le</strong> tala pe na faapefea ona fesoasoani <strong>le</strong><br />
Alii i <strong>le</strong> auauna a Aperaamo e sailia se ava tonu mo Isaako.<br />
Faitau faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> tala o galuega a<br />
Iakopo ma Lea ma Rasela i <strong>le</strong> Kenese 29:1–30. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo tatou aoaoina mai nei tala e uiga i <strong>le</strong><br />
taua o <strong>le</strong> feagaiga o <strong>le</strong> faaipoipoga?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo tatou aoaoina mai e uiga i manaoga o<br />
matua amiotonu mo a latou fanau?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Kenese 24:60 ma<br />
faailoa mai faamanuiaga na moomoo i ai <strong>le</strong> aiga o Repeka mo<br />
ia. Faaaoga mea nei e fesoasoani ai i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia<br />
iloa <strong>le</strong> a<strong>of</strong>ai o tagata e mafai ona aafia ai i <strong>le</strong> faaiuga o <strong>le</strong><br />
faaipoipoga: Amata i se ulugalii e toatasi e toalima <strong>le</strong> fanau.<br />
Mafaufau faapea e faaipoipo tamaiti taitasi o <strong>le</strong> fanau (ma<br />
faaopoopo atu taitoalua e toalima i <strong>le</strong> faitau a<strong>of</strong>ai) ma o na<br />
ulugalii taitasi uma e taitoalima fanau, ma faapena ai lava<br />
(tagai i <strong>le</strong> siata <strong>le</strong>nei). Ia maitau <strong>le</strong> vave ona faatupulaiaina o<br />
<strong>le</strong> fuainumera e sili atu ma <strong>le</strong> afe o fanau a <strong>le</strong> ulugalii na<br />
amata ai. Ia talanoaina pe matua aafia faapefea i a tatou<br />
faaiuga e faaipoipo i <strong>le</strong> malumalu <strong>le</strong> faitau afe o fanau e <strong>le</strong>’i<br />
fananau mai a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi i se taimi e matua puupuu<br />
lava. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae<br />
ma <strong>Feagaiga</strong> 132:19 ma talanoaina po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> sootaga o <strong>le</strong>na<br />
mea ma <strong>le</strong> faaipoipoga e faavavau ma aiga.
Ia talanoaina ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o a mea e mafai ona<br />
latou faia nei e saunia ai mo se faaipoipoga i <strong>le</strong> malumalu<br />
(tagai i <strong>le</strong> Mo <strong>le</strong> Malosi o <strong>le</strong> Autalavou, i. 7). Faitau <strong>le</strong> Kenese<br />
29:15–20, 30 ma ia talanoaina po o a mea na faia e Iakopo<br />
ma <strong>le</strong> naunautai ina ia mafai ona faaipoipo o ia ia Rasela. E<br />
<strong>le</strong> mafai ona maua <strong>le</strong> ola e faavavau e aunoa ma sauniga o<br />
<strong>le</strong> malumalu, ma na o i latou o e faaipoipo mo <strong>le</strong> faavavau<br />
e mafai ona olioli i faamanuiaga o se aiga e faavavau. Na<br />
fetufaai mai e Peresitene Spencer W. Kimball mataupu<br />
faavae e talafeagai mo se faaipoipoga manuia ma faavavau:<br />
“Muamua, e tatau ona tonu <strong>le</strong> laasaga e agai atu i <strong>le</strong><br />
faaipoipoga, <strong>le</strong>a e manatunatu loloto ai i <strong>le</strong> filifilia o<br />
se toalua e mafai ona ausiaina se tulaga maualuga o<br />
<strong>le</strong> atoatoa i mea uma e taua ia i laua. Ma o na tagata e<br />
toalua e tatau ona o mai i <strong>le</strong> fata faitaulaga i <strong>le</strong> malumalu<br />
ma iloa e tatau ona la galulue malolosi agai atu i <strong>le</strong><br />
manuia o <strong>le</strong>nei mafutaga.<br />
“Lona lua, e tatau ona matua <strong>le</strong>ai se manatu faapito. ...<br />
“Lona tolu, e tatau ona faaauau pea ona tafafao<br />
faamasani ma faaalia <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a felata’i, <strong>le</strong> aga<strong>le</strong><strong>le</strong>i, ma <strong>le</strong><br />
manatu o <strong>le</strong> tasi i <strong>le</strong> tasi ina ia faaolaolaina ma tuputupu<br />
ae ai <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a.<br />
“Lona fa, e tatau ona ola ma <strong>le</strong> atoatoa i poloaiga a <strong>le</strong><br />
Alii” (<strong>The</strong> Teachings <strong>of</strong> Spencer W. Kimball, ed. Edward L.<br />
Kimball [1982], 306).<br />
Ia fetufaai atu lau molimau i <strong>le</strong> taua e faavavau o <strong>le</strong> feagaiga<br />
o <strong>le</strong> faaipoipoga (faaipoipoga i <strong>le</strong> malumalu) ma e tatau i<br />
tagata taitasi o <strong>le</strong> vasega ona amata nei ona saunia.<br />
53<br />
Kenese 24–33<br />
Kenese 24; 31:1–16. Pe a tatou ola agavaa, e<br />
mafai ona fesoasoani <strong>le</strong> Alii ia i tatou ia faia<br />
faaiuga amiotonu. O nisi o e e manatu mai ia<br />
i tatou—e pei o matua, taitai o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia, ma<br />
faiaoga—e mafai foi ona fesoasoani ia i tatou<br />
ia faia faaiuga taua. (25–30 minute)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau i filifiliga ua uma ona<br />
latou faia i aso nei. Fesili atu:<br />
• E faapefea ona e faia faaiuga?<br />
• E i ai ea ni faaiuga e matua taua lava <strong>le</strong>a e te faalagolago<br />
ai i <strong>le</strong> Alii ina ia fesoasoani ia te oe ia faia?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Kenese 24:1–7 ma faailoa<br />
mai <strong>le</strong> faaiuga sa faia e <strong>le</strong> auauna a Aperaamo. Fesili atu: O <strong>le</strong> a<br />
<strong>le</strong> vaega na ia talitonu o <strong>le</strong> a faia e <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> faia o <strong>le</strong>na faaiuga?<br />
Faitau <strong>le</strong> vaega atoa o loo totoe o <strong>le</strong> mataupu 24 ma vaavaai mo<br />
ni faamaoniga na faamaonia e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> faaiuga a <strong>le</strong> auauna.<br />
I <strong>le</strong> Kenese 31 na manaomia e Iakopo ni apoapoaiga i <strong>le</strong> faia ai<br />
o se faaiuga taua. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e sue fuaiupu 1–2<br />
ma saili po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> atugaluga o Iakopo. Faitau ia fuaiupu 3–16<br />
ma fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faailoa mai po o ai na maua<br />
mai ai e Iakopo <strong>le</strong> fautuaga ma po o ai foi na la filifili faatasi i<br />
lana faaiuga i <strong>le</strong> mea o <strong>le</strong> a fai e uiga i lagona <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i o Lapana<br />
ia te ia. Ia fetufaai atu <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei e uiga i aufono<br />
faa<strong>le</strong>aiga mai ia Peresitene Ezra Taft Benson:<br />
“O aiga malolosi e atinaeina se uiga o fesootaiga <strong>le</strong><strong>le</strong>i.<br />
Latou te talanoaina o latou faafitauli, faia faatasi fuafuaga,<br />
ma galulue faatasi agai atu i faamoemoega tutusa. O afiafi<br />
faa<strong>le</strong>aiga ma fonotaga faa<strong>le</strong>aiga e faia ma faaaogaina o se<br />
mea faigaluega <strong>le</strong><strong>le</strong>i i <strong>le</strong>nei itu” (i <strong>le</strong> Conference Report<br />
Ape. 1984, 6; po o <strong>le</strong> Ensign, Me 1984, 6).<br />
Faamanatu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega i <strong>le</strong> muai olaga na faatulagaina<br />
ai e <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi <strong>le</strong> fua faatatau o aufono (tagai i <strong>le</strong><br />
Aperaamo 4:26).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o a mea o loo aoaoina mai<br />
ia i tatou e feutagaiga a Iakopo ma ana ava faapea <strong>le</strong> aufono<br />
i <strong>le</strong> muai olaga faatasi ma <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi e uiga i <strong>le</strong> faia o<br />
faaiuga taua. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e suesue mau nei i <strong>le</strong><br />
vasega atoa pe fai vaega ona lipoti mai <strong>le</strong>a o mea ua aoaoina e<br />
i latou e uiga i <strong>le</strong> mauaina o <strong>le</strong> taitaiga ma <strong>le</strong> taiala mai <strong>le</strong> Alii:<br />
Iosua 1:7–9; Mataio 7:7–11; 2 Nifae 32:1–3; Mataupu Faavae<br />
ma <strong>Feagaiga</strong> 6:22–24; 8:2–3; 9:7–9.<br />
Ia fetufaai atu lau molimau i <strong>le</strong> sailia o <strong>le</strong> fautuaga a <strong>le</strong> Alii ao<br />
tatou faia faaiuga taua.<br />
Kenese 25–27. O <strong>le</strong> agavaa faa<strong>le</strong>tagata lava ia<br />
e sili atu ona taua nai lo <strong>le</strong> gafa po o <strong>le</strong> tulaga<br />
e fanau mai ai i <strong>le</strong> mauaina o faamanuiaga o<br />
<strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i. (15–20 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> Faamanuiaga o <strong>le</strong> T<strong>of</strong>i o <strong>le</strong> Ulumatua i luga o <strong>le</strong> laupapa ma<br />
fesili i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong>nei fasifuaitau i<br />
taimi o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> (tagai i <strong>le</strong> faamatalaga mo <strong>le</strong> Kenese<br />
25:32 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel, itulau 85).
O <strong>Tusi</strong> a Kenese, Mose, ma Aperaamo<br />
Faitau <strong>le</strong> Aperaamo 1:1–7 ma <strong>le</strong> Kenese 25:29–34 ma<br />
faatusatusa lagona o Aperaamo e uiga i “faamanuiaga o<br />
tama” ma lagona o Esau e uiga i ai. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e filifili ia fasifuaitau o loo faaalia ai <strong>le</strong> uiga o Esau i<br />
lona t<strong>of</strong>i o <strong>le</strong> ulumatua ma tusi mea na i luga o <strong>le</strong> laupapa.<br />
Fai atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> Kenese 26:34–35 ma sue po o a isi<br />
mea na faia e Esau na faaalia ai na ia faamuamuaina ona<br />
manaoga faa<strong>le</strong>tino nai lo faamanuiaga faa<strong>le</strong>agaga. Fesili atu:<br />
Na tali atu faapefea matua o Esau i <strong>le</strong> faaipoipoga a Esau?<br />
Fesoasoani atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama o <strong>le</strong><br />
faaipoipo atu o Esau i fafine o sa Heti, o e e <strong>le</strong> o ni o <strong>le</strong><br />
feagaiga, o loo faaalia atili ai lona <strong>le</strong> manatu popo<strong>le</strong> mo<br />
faamanuiaga faa<strong>le</strong>agaga. O tagata sa Heti o se nuu ifo i tupua<br />
na non<strong>of</strong>o i <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oaga na i <strong>le</strong> va o <strong>le</strong> nuu o Kanana ma Asia<br />
Mainoa. I <strong>le</strong> Teuteronome 7:3–4 o loo tuuina mai ai e <strong>le</strong> Alii ni<br />
faamatalaga auiliili o tulaga <strong>le</strong>aga o <strong>le</strong> faaipoipo atu i se tasi e<br />
ese ona talitonuga faa<strong>le</strong>lotu.<br />
Kenese 25–27. E faamanuiaina i tatou e <strong>le</strong> Alii<br />
ao tatou tausia a tatou feagaiga o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i.<br />
(15–20 minute)<br />
Iloilo faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe na faapefea na maua<br />
e Iakopo <strong>le</strong> faamanuiaga o <strong>le</strong> t<strong>of</strong>i o <strong>le</strong> ulumatua. Faaaoga <strong>le</strong><br />
faamatalaga mo <strong>le</strong> Kenese 27:1–40 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
Genesis–2 Samuel (itulau 85–86) e fesoasoani e faamalamalama<br />
<strong>le</strong> tala. Faamanatu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e <strong>le</strong> o faaalia mai ia<br />
i tatou <strong>le</strong> tala atoa, ae peitai o Iakopo o ia <strong>le</strong>a sa faamoemoe <strong>le</strong><br />
Alii e mauaina faamanuiaga o <strong>le</strong> t<strong>of</strong>i o <strong>le</strong> ulumatua (tagai i <strong>le</strong><br />
Kenese 25:23). Mo se faataitaiga, faitau <strong>le</strong> Kenese 27:33 ma <strong>le</strong><br />
28:1–4 ma vaavaai mo upu o loo faaalia ai na iloa e Isaako e<br />
maua e Iakopo <strong>le</strong> faamanuiaga. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
e faitau <strong>le</strong> Kenese 28:13–15 ma faailoa mai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea<br />
na fetalai <strong>le</strong> Alii ia Iakopo o loo faaalia ai foi na tatau ona ia<br />
mauaina <strong>le</strong> faamanuiaga na ia maua. E oo foi ia Iakopo sa <strong>le</strong>’i<br />
talisapaia atoatoa e ia i <strong>le</strong> taimi muamua <strong>le</strong> mea na folafolaina<br />
atu e <strong>le</strong> Alii ia te ia; na maua e ia <strong>le</strong>na malamalamaaga i <strong>le</strong><br />
aluga o aso.<br />
Na saunoa mai Elder Dallin H. Oaks, o se tasi o <strong>le</strong> Korama a<br />
Aposetolo e Toasefululua:<br />
“O <strong>le</strong> ulumatua, o Esau, sa ‘inoino i lona t<strong>of</strong>i o <strong>le</strong><br />
ulumatua’ (Kenese 25:34). O Iakopo, o <strong>le</strong> lona lua o <strong>le</strong><br />
masaga, na manao i <strong>le</strong> t<strong>of</strong>i. Na faatauaina e Iakopo <strong>le</strong><br />
faa<strong>le</strong>agaga, ao Esau sa saili atu i mea a <strong>le</strong> lalolagi. . . . O <strong>le</strong><br />
toate<strong>le</strong> o Esau ua latou lafoai se mea e faavavau lona taua<br />
ina ia mafai ona faamalieina ai <strong>le</strong> fiaai i se taimi puupuu<br />
lava i mea a <strong>le</strong> lalolagi” (i <strong>le</strong> Conference Report, Oke.<br />
1985, 76; po o <strong>le</strong> Ensign, Nov. 1985, 61; tagai foi i <strong>le</strong><br />
Kenese 25:30).<br />
Na saunoa mai Elder Ezra Taft Benson, ao avea o ia ma se<br />
tasi o <strong>le</strong> Korama a Aposetolo e Toasefululua:<br />
54<br />
“O lou tupuaga o se tasi o mea e matua aupito silisili i <strong>le</strong><br />
lalolagi atoa. E <strong>le</strong> tatau ona e moomoo fua e avea ma se<br />
tasi e fanau mai i se aiga mauoa, po o se tasi foi e fanau<br />
mai e avea ma taitai o se malo. E sili atu lava lou t<strong>of</strong>i na e<br />
fanau mai ai nai lo nei mea uma, ma e faamanuiaina ai oe<br />
ona o <strong>le</strong> gafa na e tupuga mai ai” (<strong>The</strong> Teachings <strong>of</strong> Ezra<br />
Taft Benson [1988], 555).<br />
Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 88:33 ma fesili atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o a faamanuiaga o loo olioli ai i latou i<br />
<strong>le</strong> avea ai ma tagata o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia. <strong>Tusi</strong> a latou tali i luga o <strong>le</strong><br />
laupapa. (E ono a<strong>of</strong>ia ai i a latou tali <strong>le</strong> meaal<strong>of</strong>a o <strong>le</strong> Agaga<br />
Paia, <strong>le</strong> perisitua, o sauniga, o faamanuiaga o <strong>le</strong> malumalu,<br />
o tusitusiga paia, o per<strong>of</strong>eta soifua, o se aiga i <strong>le</strong> uarota po o<br />
se paranesi, ma <strong>le</strong> folafolaga o <strong>le</strong> ola e faavavau.) Fesili atu:<br />
• E mafai faapefea ona tatou aoao e talisapaia <strong>le</strong> taua o o<br />
tatou faamanuiaga ina ia <strong>le</strong> aveeseina mai ia i tatou e ala<br />
i lo tatou <strong>le</strong> faatauaina po o <strong>le</strong> <strong>le</strong> usiusitai?<br />
• Aisea e te manatu ua naunau ai nisi tagata e feoti nai lo <strong>le</strong><br />
aveesea o na faamanuiaga?<br />
Ia fetufaai atu lau molimau i <strong>le</strong> taua o folafolaga o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i.<br />
Kenese 28:10–22. O sauniga ma feagaiga o <strong>le</strong><br />
tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i, ma oo atu ai i feagaiga na o loo maua<br />
ma osia i <strong>le</strong> malumalu, e matua taua lava mo <strong>le</strong><br />
faaeaina. (15–20 minute)<br />
Faaali atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ata o se malumalu o aso e gata<br />
ai ma se apefai. Fesili atu ia i latou po o latou vaai i ni mea e<br />
tutusa ai mea e lua, ma, afai o loo latou vaaia ni mea e tutusa<br />
ai, po o a ia mea e tutusa. Faamatala atu ao <strong>le</strong>’i auina atu<br />
Iakopo i Harana e saili se ava talafeagai, na faamanuiaina o ia<br />
e Isaako i faamanuiaga o Aperaamo (tagai i <strong>le</strong> Kenese 28:3–4).<br />
Ma ao alu atu o ia i Harana, na oo se tulaga faa<strong>le</strong>agaga ia<br />
Iakopo i Peteli.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Kenese 28:10–22 ma<br />
faamatala pe aisea latou te manatu na ta’ua ai e Iakopo <strong>le</strong><br />
n<strong>of</strong>oaga o “Peteli.” Fai atu ia i latou e faatusatusa folafolaga<br />
na faia e <strong>le</strong> Alii ia Iakopo i Peteli (tagai i <strong>le</strong> Kenese 28:13–15)
i folafolaga o loo faia e <strong>le</strong> Alii ia i latou o e o atu ma <strong>le</strong> agavaa<br />
i malumalu (tagai i <strong>le</strong> MFF 109:22–26; 110:6–7).<br />
Faitau <strong>le</strong> saunoaga mai ia Peresitene Marion G. Romney o<br />
loo maua i <strong>le</strong> faamatalaga mo <strong>le</strong> Kenese 28:10–19 i <strong>le</strong> Old<br />
Testament: Genesis–2 Samuel (itulau 86). Ia fetufaai atu foi <strong>le</strong><br />
saunoaga <strong>le</strong>nei mai <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita:<br />
“Na alu ae Paulo i lagi lona tolu, ma na mafai ona<br />
malamalama o ia i faasitepu autu e tolu o <strong>le</strong> apefai a<br />
Iakopo—o mamalu po o malo te<strong>le</strong>sitila, terasitila, ma <strong>le</strong><br />
se<strong>le</strong>sitila” (Teachings <strong>of</strong> the Prophet Joseph Smith, 304–5).<br />
Fesili i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o a mea e fai ma faatusa o<br />
faasitepu o <strong>le</strong> apefai. Fai atu i <strong>le</strong> vasega e ta’u mai nisi o<br />
sauniga po o feagaiga e manaomia mo <strong>le</strong> faaeaina (e pei o <strong>le</strong><br />
papatisoga, o <strong>le</strong> meaal<strong>of</strong>a o <strong>le</strong> Agaga Paia, o <strong>le</strong> faaeega paia,<br />
ma faamauga). Fai atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae<br />
ma <strong>Feagaiga</strong> 131:1–4 ma faailoa mai <strong>le</strong> sauniga e faatusa i ai<br />
<strong>le</strong> faasitepu pito i luga o <strong>le</strong> apefai.<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega a aunoa ma <strong>le</strong> Togiola a Iesu<br />
Keriso e <strong>le</strong>ai se sauniga o <strong>le</strong> faaolataga o <strong>le</strong> a mafai ona maua<br />
e i tatou. Ia talanoaina <strong>le</strong> taumafaiga e manaomia e toe aea ai<br />
<strong>le</strong> apefai e tau atu i <strong>le</strong> lagi ma <strong>le</strong> auala ua saunia ai e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong><br />
apefai ma <strong>le</strong> auala o loo fesoasoani ai ia faasitepu taitasi ia i<br />
tatou (tagai i <strong>le</strong> Mosaea 5:1–5; Eteru 12:27).<br />
Kenese 32–33. E mafai ona tatou fetaiai ma <strong>le</strong> loto<br />
toa ma luitau o <strong>le</strong> olaga pe a tatou tausia a tatou<br />
feagaiga ma <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi. (30–35 minute)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o <strong>le</strong> a latou<br />
faaaluina i ai lo latou aso e faia pe a faapea e manatu i latou<br />
e <strong>le</strong>ai se isi aso taeao. Faamatala atu na i ai Iakopo i <strong>le</strong>a tulaga<br />
i <strong>le</strong> Kenese 32. Na sola ese o ia mai lona nuu i tausaga e<br />
luasefulu ua mavae, o se vaega o <strong>le</strong> mafuaaga ona o lona uso,<br />
o Esau, na saili e fasioti ia te ia. Na malamalama ma popo<strong>le</strong> o<br />
ia ina ua toe foi o ia i lona aiga ma taumanatu po o <strong>le</strong> a toe<br />
taumafai Esau e aveese lona ola. O <strong>le</strong> mea na faia e Iakopo e<br />
saunia ai o ia lava e fetaiai ma lona uso o se faataitaiga o mea<br />
atonu tatou te mafaufau i ai ma faia e faafetaiaia g<strong>of</strong>ie ai<br />
luitau o <strong>le</strong> olaga.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> <strong>le</strong>oa <strong>le</strong> Kenese 32:3–20,<br />
ma vaavaai po o a mea na faia e Iakopo ao sauniuni o ia e<br />
feiloai ma Esau. Fesili atu ia i latou po o a mea na latou maua<br />
ma lisi a latou tali i luga o <strong>le</strong> laupapa. Toe faitau fuaiupu<br />
9–12, ma matuai uai atu i upu ma fasifuaitau o loo faaalia ai<br />
<strong>le</strong> loto maualalo o Iakopo. Fesili atu: Na faapefea ona saunia<br />
e <strong>le</strong> loto maualalo o Iakopo lona tagata e feiloai ma lona uso?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Kenese 32:24–32.<br />
Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na manao ai Iakopo?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> ituaiga o “fagatua” na oo ia Iakopo?<br />
E ui ina o <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o mea na tutupu i Penieli (ua ta’ua foi o<br />
Penueli; tagai i <strong>le</strong> f. 31) e <strong>le</strong> o manino, ae o loo faaalia mai i <strong>le</strong><br />
55<br />
mau sa tupu se tulaga faa<strong>le</strong>agaga i iina. O tauiviga faa<strong>le</strong>agaga<br />
e masani lava ona oo muamua mai i faaaliga mamana. Mo se<br />
faataitaiga, ina ua sailia ma <strong>le</strong> pulunaunau e Enosa, A<strong>le</strong>ma, ma<br />
Iosefa Samita faamanuiaga a <strong>le</strong> Alii na oo i latou i “fagatuaga”<br />
(tagai i <strong>le</strong> Enosa 1:1–5; A<strong>le</strong>ma 8:10; Talafaasolopito— Iosefa<br />
Samita 2:13–17). O se tauiviga faa<strong>le</strong>agaga lava <strong>le</strong>a e tasi o <strong>le</strong><br />
fagatuaga na mafai ona oo ia Iakopo.<br />
Faitau <strong>le</strong> Kenese 32:30 ma fesili pe aisea na faaigoa ai e Iakopo<br />
<strong>le</strong> n<strong>of</strong>oaga o Penieli—“iloa ai <strong>le</strong> Atua.” Na tusia e Iakopo, “Na<br />
ou iloa ai <strong>le</strong> Atua ua ma fesagai lava, a ua laveaiina a’u.” O<br />
loo ta’uina mai e <strong>le</strong>a mea na vaai o ia i <strong>le</strong> Alii. O <strong>le</strong> fuaiupu 30<br />
e mafai foi ona faaliliuina, “Ua ou vaai faafesagai ma <strong>le</strong> Atua,<br />
ma ua togiolaina lo’u agaga” (tagai foi i <strong>le</strong> Kenese 48:14–16).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o a mea na faia e Iakopo i<br />
tausaga e luasefulu ua tuanai na saunia ai o ia mo <strong>le</strong> mea na<br />
oo ia te ia i Penieli. (Na faaipoipo o ia i <strong>le</strong> feagaiga, auauna<br />
atu ma <strong>le</strong> onosai, ola i feagaiga ma <strong>le</strong> faamaoni, ma na saili i<br />
<strong>le</strong> Alii pe a feagai o ia ma luitau.) O fagatuaga a Iakopo ma<br />
<strong>le</strong> faamanuiaga na tuuina mai ai na avea ma se puna o <strong>le</strong><br />
malosiaga faa<strong>le</strong>agaga ia te ia i lona olaga atoa. O <strong>le</strong>a mea na<br />
oo ia te ia o se faasitepu taua <strong>le</strong>a mo ia i lona alualu i luma i<br />
lona aeaina o <strong>le</strong> “apefai” e agai atu i lana sini faamoemoeina<br />
faa<strong>le</strong>lagi ma e foliga mai o se faasitepu tomua <strong>le</strong>a mo <strong>le</strong><br />
atoatoaga o faamanuiaga na ia mauaina mulimuli ane ina<br />
ua toe foi atu o ia i Peteli.<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
Kenese 24–33<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> aafiaga o <strong>le</strong>a mea na oo ia Iakopo ao sauniuni o ia<br />
e fetaiai ma Esau?
O <strong>Tusi</strong> a Kenese, Mose, ma Aperaamo<br />
• E faapefea ona fesoasoani ia te oe <strong>le</strong> iloaina <strong>le</strong>a o loo taliaina<br />
e <strong>le</strong> Alii lou olaga pe a e feagai ma ni luitau?<br />
Na faamalosia <strong>le</strong> loto toa o Iakopo aua na ia tausia ana feagaiga<br />
ma <strong>le</strong> Alii (tagai i <strong>le</strong> Kenese 28:10–22). I <strong>le</strong> avea ai ma se<br />
taunuuga o lona amiotonu, na maua e Iakopo faamanuiaga<br />
silisili e ala i feagaiga faaopoopo—o loo ta’uina mai i <strong>le</strong> Kenese<br />
32:24–32. Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e uiga i feagaiga ua<br />
latou faia, e pei o <strong>le</strong> papatisoga ma <strong>le</strong> faamanatuga. Ia<br />
faamautinoa atu ia i latou o <strong>le</strong> faamaoni i na feagaiga e<br />
fesoasoani e saunia i latou mo faamanuiaga silisili ma<br />
tiutetauave e o faatasi ma feagaiga o <strong>le</strong> malumalu. Faitau <strong>le</strong><br />
Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 35:24 ina ia faamamafaina ai<br />
<strong>le</strong>nei manatu.<br />
Ia fetufaai atu <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Elder Neal A. Maxwell,<br />
o se tasi o <strong>le</strong> Korama a <strong>le</strong> Toasefululua, ao saunoa o ia i <strong>le</strong><br />
avanoa e toe foi atu ai i <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Alii:<br />
“Aua nei faia se mea e faa<strong>le</strong>againa ai <strong>le</strong>na feiloaiga. Aua<br />
nei faatagaina outou lava e fepiopioai mai <strong>le</strong>na ala sao<br />
ma <strong>le</strong> vaapiapi, ae ia saili e taunuu atu i <strong>le</strong>na feiloaiga i<br />
se tulaga faapena faa<strong>le</strong>agaga e mafai ona e matua olioli<br />
ai ma iloa <strong>le</strong> pai atu o ona aao, aua e faaloloa atu Ona<br />
aao o <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a mutimutiva<strong>le</strong> ma <strong>le</strong> aga<strong>le</strong><strong>le</strong>i mo outou. Ou<br />
te tautino atu ia te outou o <strong>le</strong> a oo mai <strong>le</strong>na feiloaiga. Mo<br />
nisi o outou, o <strong>le</strong> a vave ona oo mai ae mo nisi, o <strong>le</strong> a oo<br />
mai mulimuli ane, ae peitai e oo mai lava, pe a outou<br />
faatuatua. Ou te molimau atu i <strong>le</strong>na mea!” (“<strong>The</strong><br />
Education <strong>of</strong> Our Desires,” [faigalotu i <strong>le</strong> Inisititiuti o<br />
Mataupu Faa<strong>le</strong>lotu i Sate Leki, 5 Ianuari], 11).<br />
Folasaga<br />
Kenese 34–41<br />
I <strong>le</strong> Kenese 34–41 o loo suia ai <strong>le</strong> taulai atu mai ia Iakopo, po<br />
o Isaraelu, ae taulai atu i ana fanau. O <strong>le</strong> a tatou faitau ai i <strong>le</strong><br />
amiotonu a Iosefa ma mea na puapuagatia ai o ia ona o <strong>le</strong><br />
amio<strong>le</strong>aga a isi. O <strong>le</strong> a tatou faitau foi i <strong>le</strong> ala na liliu ai e <strong>le</strong><br />
Alii t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oga o Iosefa ma avea ma faamanuiaga sili na<br />
fesoasoani ia te ia e laveaiina lona aiga atoa mai <strong>le</strong> oge,<br />
ma faasaoina ai <strong>le</strong> feagaiga o fanau a Aperaamo.<br />
O loo aoao mai e <strong>le</strong> tala ia Iosefa <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o <strong>le</strong>sona <strong>le</strong><strong>le</strong>i. Na<br />
saunoa mai Elder Hartman Rector Jr., o se tasi sa avea ma<br />
Fitugafulu, “O <strong>le</strong> tala ia Iosefa, <strong>le</strong> atalii o Iakopo <strong>le</strong>a na ta’ua<br />
o Isaraelu, o se faatusa manino o <strong>le</strong> upumoni matag<strong>of</strong>ie ‘e<br />
galulue faatasi mea uma e <strong>le</strong><strong>le</strong>i ai i latou o e ua alol<strong>of</strong>a atu i<br />
<strong>le</strong> Atua.’ (Tagai i <strong>le</strong> Roma 8:28.) Na foliga mai na faia pea<br />
lava e Iosefa <strong>le</strong> mea tonu; ae peitai o <strong>le</strong> mea e sili atu ona<br />
taua, sa ia faia mo <strong>le</strong> mafuaaga sa’o. Ma e matua taua te<strong>le</strong><br />
56<br />
lava <strong>le</strong>na mea! Na faatauina atu Iosefa o se pologa e ona lava<br />
uso ma na faatauina mai e Potifara, o se taitai <strong>le</strong>o<strong>le</strong>o a Farao.<br />
Ae peitai, e oo lava i <strong>le</strong> avea ai ma se auauna na faatauina<br />
atu, na liliu e Iosefa mea taitasi ma tulaga uma, po o <strong>le</strong> a<br />
lava <strong>le</strong> faigata, i se mea e <strong>le</strong><strong>le</strong>i” (i <strong>le</strong> Conference Report,<br />
Oketopa 1972, 170; po o <strong>le</strong> Ensign, Ianuari 1973, 130).<br />
Ao e suesue i <strong>le</strong> tala ia Iosefa, ia maitau pe avea faapefea lona<br />
olaga ma se “faatusa” po o se faatusa tomua o <strong>le</strong> olaga o <strong>le</strong><br />
Faaola. O <strong>le</strong>nei manatu o <strong>le</strong> a talanoaina auiliili i <strong>le</strong> poloka<br />
mau o <strong>le</strong> Kenese 42–50.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O <strong>le</strong> saili e taui ma sui o se agasala <strong>le</strong>a (tagai i <strong>le</strong> Kenese<br />
34:1–31; tagai foi i <strong>le</strong> Kenese 49:5–7; Levitiko 19:18).<br />
• E tuuina atu e <strong>le</strong> Alii faamanuiaga o Aperaamo ia i latou<br />
o e osia ma tausia ma <strong>le</strong> faamaoni feagaiga paia (tagai i<br />
<strong>le</strong> Kenese 35:2–4, 6–7, 9–15; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 84:33–34;<br />
Aperaamo 2:11).<br />
• O <strong>le</strong> loto <strong>le</strong>aga ma <strong>le</strong> losilosi o faailoga ia o <strong>le</strong> faamaualuga.<br />
E alu ese ai <strong>le</strong> Agaga ma mafai ona taitaiina atu ai i agasala<br />
e sili atu ona matuia (tagai i <strong>le</strong> Kenese 37:1–28; tagai foi i <strong>le</strong><br />
Faataoto 6:34–35; 2 Nifae 26:32).<br />
• I <strong>le</strong>nei olaga o nisi taimi e puapuagatia ai e amiotonu, ae<br />
afai latou te faatuatua o <strong>le</strong> a faatasi <strong>le</strong> Alii ma i latou ma<br />
liliuina o latou t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oga e avea ma ni faamanuiaga sili<br />
(tagai i <strong>le</strong> Kenese 37:1–28; 39:1–23; 41:1–45; tagai foi i <strong>le</strong><br />
A<strong>le</strong>ma 36:3; MFF 98:3; 122:9).<br />
• O <strong>le</strong> solia o <strong>le</strong> tulafono o <strong>le</strong> ola mama o se agasala <strong>le</strong>a i<br />
<strong>le</strong> Atua (tagai i <strong>le</strong> Kenese 39:7–9; tagai foi i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 39:5;<br />
Iakopo 2:28).<br />
• Pe a tatou ava ma usitai i <strong>le</strong> Atua ma faia o ia ma aafiaga<br />
pito sili i o tatou olaga, tatou te maua <strong>le</strong> malosiaga e tetee<br />
ai i faaosoosoga ma tausia poloaiga uma (tagai i <strong>le</strong> Kenese<br />
39:9; tagai foi i <strong>le</strong> Mataio 22:35–40; Moronae 10:32).<br />
• E masani ona lapataiina i tatou e <strong>le</strong> Alii i mea e tutupu i <strong>le</strong><br />
lumanai e ala i ana per<strong>of</strong>eta. O e e popoto e mulimuli i a<br />
latou apoapoaiga (tagai i <strong>le</strong> Kenese 41:28–57; tagai foi i <strong>le</strong><br />
Amosa 3:7; Mataio 25:1–13).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Ata Vitio o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ata 11, “’Aua na Auina Mai<br />
Au e <strong>le</strong> Atua,’“ o loo faatusaliaa ai <strong>le</strong> olaga o Iosefa i<br />
se ie lalaga ma <strong>le</strong> na te lalagaina i <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi (tagai i <strong>le</strong><br />
Vitio Taiala o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> mo fautuaga e aoao atu ai).<br />
Kenese 35:1–5. E tatau ona saunia i tatou<br />
lava faa<strong>le</strong>agaga ma faa<strong>le</strong>tino ina ia auai i<br />
<strong>le</strong> malumalu. (10–15 minute)<br />
Faaali atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ata e lua e pei o ata o loo faaali<br />
atu i lalo (tagai foi i <strong>le</strong> itulau 224).
Fesili atu:<br />
• O a gaoioiga e foliga mai o loo auai ai nei tagata?<br />
• O a ni faaataataga o loo tuuina mai ai i ata?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e iloa ai <strong>le</strong> talafeagai o lavalava mo mea tonu<br />
e tutupu?<br />
• O <strong>le</strong> a lou laei e laeiina pe afai o loo e sauni e feiloai ma <strong>le</strong><br />
per<strong>of</strong>eta po o <strong>le</strong> Alii?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Kenese 35:1 ma saili po o<br />
fea <strong>le</strong> mea na poloaiina Iakopo e alu atu i ai. Iloilo faatasi ma <strong>le</strong><br />
vasega mea ua outou aoaoina e uiga i Peteli ma mea na tutupu<br />
© Pu<strong>le</strong>ta<strong>of</strong>ia 1998 PhotoDisc, Inc. Ua ta<strong>of</strong>ia aia tatau uma.<br />
57<br />
i iina. Faamanatu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> uiga faa-Eperu o<br />
Peteli “o <strong>le</strong> Atua” (tagai foi i <strong>le</strong> saunoaga a Peresitene Marion G.<br />
Romney o loo i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel, itulau 86, e<br />
faapea “o malumalu e mo i tatou uma e pei ona sa faia Peteli<br />
mo Iakopo”).<br />
Faitau <strong>le</strong> Kenese 35:2–5 ma fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na fai atu Iakopo ina ia uunaia ai lona nuu<br />
e laei i laei talafeagai ao saunia i latou e o atu i Peteli?<br />
• E mafai faapefea ona tatou faaaogaina lana apoapoaiga<br />
i aso nei?<br />
• E <strong>le</strong> gata i sauniuniga faa<strong>le</strong>tino, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> isi ituaiga o<br />
sauniuniga na faatatau atu i ai Iakopo i <strong>le</strong> fuaiupu 2?<br />
(Sauniuniga faa<strong>le</strong>agaga.)<br />
• E mafai faapefea ona tatou faaaogaina lana apoapoaiga ina<br />
ia “tuu ese ia o atua ese o loo i ai ia te outou, ma ia outou<br />
faamama ia te outou”?<br />
• E mafai faapefea ona tatou saunia faa<strong>le</strong>agaga e o atu i<br />
n<strong>of</strong>oaga paia, e pei o malumalu po o fa<strong>le</strong>lotu?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e sue ni mau e fesoasoani ia i<br />
tatou ia malamalama pe mafai faapefea ona avea i tatou ma<br />
tagata mama ma agavaa. Ia valaaulia i latou e fetufaai mai i<br />
<strong>le</strong> vasega mea na latou mauaina. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
e faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 110:6–8 ma ta’u mai<br />
po o a faamanuiaga na folafola mai e <strong>le</strong> Alii pe afai tatou te <strong>le</strong><br />
faa<strong>le</strong>againa <strong>le</strong> malumalu e ala i <strong>le</strong> o atu i ai ma <strong>le</strong> <strong>le</strong> agavaa.<br />
Atonu e te manao foi e fetufaai atu faamatalaga mai <strong>le</strong> “Ofu<br />
ma Teuga” o loo i <strong>le</strong> tamaitusi o <strong>le</strong> Mo <strong>le</strong> Malosi o <strong>le</strong> Autalavou<br />
(itulau 8).<br />
Kenese 35:9–13. O loo faaalia i <strong>le</strong> olaga o<br />
Iakopo <strong>le</strong> mataupu faavae faapea, tatou te<br />
maua faamanuiaga mai <strong>le</strong> Alii e ala i <strong>le</strong> osia<br />
ma <strong>le</strong> tausia o feagaiga. (25–30 minute)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
Kenese 34–41<br />
• Pe e te manatu o <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>agaga o se mea e fanau mai ma <strong>le</strong><br />
tagata po o se mea e tatau ona atiaeina e <strong>le</strong> tagata?<br />
• O a mea e faia e tagata ina ia avea atili ma tagata amiotonu<br />
ma matutua faa<strong>le</strong>agaga ao tuputupu ae i latou?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e ono taitaiina i tatou ina ia mananao ia<br />
amiotonu atili?<br />
O mea ua tatou iloa i <strong>le</strong> olaga o Iakopo o loo faaalia ai sa<br />
tuputupu ae faa<strong>le</strong>agaga o ia aua na aoao o ia e liliu atu i <strong>le</strong><br />
Alii pe a feagai ai ma luitau. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e<br />
tilotilo vave i <strong>le</strong> Kenese 26–35 ma lisi mea na tutupu i <strong>le</strong><br />
olaga o Iakopo i <strong>le</strong> faatulagaga na tutupu ai. Fesili atu ia i<br />
latou pe faapefea ona latou manatu na fesoasoani mea<br />
taitasi na tutupu ina ia tuputupu ae ai faa<strong>le</strong>agaga ia Iakopo.<br />
Ia valaaulia i latou e fetufaai mai mea e pito sili ona latou<br />
mata’iina e uiga ia Iakopo po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faataitaiga o lona olaga<br />
na aoaoina ai i latou e uiga i <strong>le</strong> mauaina o faamanuiaga e<br />
faavavau.
O <strong>Tusi</strong> a Kenese, Mose, ma Aperaamo<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e iloilo ma faatusatusa ia asiasiga<br />
e tolu na maua e Iakopo mai <strong>le</strong> Alii (tagai i <strong>le</strong> Kenese 28:10–22;<br />
32:24–31; 35:9–13). Fesili atu:<br />
• Na faapefea ona tutusa nei asiasiga?<br />
• Na faapefea ona eseese?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e fai ma faatusa o na mea i <strong>le</strong> alualu i luma<br />
faa<strong>le</strong>agaga o Iakopo?<br />
• O a ni mea o loo mafai ona fai ma faatusa i lo tatou alualu i<br />
luma faa<strong>le</strong>agaga?<br />
• O a auala na tuputupu ae ai Iakopo i taimi taitasi i <strong>le</strong> matua<br />
faa<strong>le</strong>agaga?<br />
Faaaliga: Faaaoga <strong>le</strong> faamatalaga o loo i palakarafa nei e tolu e<br />
fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega i a latou iloiloga o asiasiga.<br />
O loo faamatalaina i <strong>le</strong> Kenese 35:9–13 <strong>le</strong> asiasiga na<br />
faamaumauina lona tolu a <strong>le</strong> Alii ia Iakopo, o <strong>le</strong> taimi lona<br />
lua <strong>le</strong>a i Peteli. E te<strong>le</strong> ni ala na faataunuuina e <strong>le</strong>nei asiasiga<br />
se faigamalaga faa<strong>le</strong>agaga na amataina ina o laitiiti Iakopo, e<br />
<strong>le</strong>’i faaipoipo, ma na sola ese mai <strong>le</strong> ita o lona uso, o Esau. I <strong>le</strong><br />
taimi o <strong>le</strong> asiasiga muamua a Iakopo i Peteli, na faaalia ai e <strong>le</strong><br />
Alii o ia lava ia Iakopo i se miti. O faamatalaga a Iakopo ina<br />
ua ma<strong>le</strong>ifua mai o ia mai lana miti o loo ta’ua ai na maua foi<br />
e ia se ma<strong>le</strong>ifua mai faa<strong>le</strong>agaga i lona olaga, ma na maua ai<br />
e ia se tautinoga faatupulaiaina i <strong>le</strong> Atua (tagai i <strong>le</strong> Kenese<br />
28:10–22; tagai foi i <strong>le</strong> faamatalaga i na fuaiupu o loo i <strong>le</strong> Old<br />
Testament: Genesis–2 Samuel, itulau 86). I lana miti muamua<br />
na fetalai <strong>le</strong> Alii ia te ia i <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o folafolaga o <strong>le</strong> feagaiga a<br />
58<br />
Aperaamo e mafai ona avea mo ia. Na tali atu Iakopo e ala i<br />
<strong>le</strong> ta’ua o <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oaga o “Peteli” (o <strong>le</strong> faa-Eperu mo “<strong>le</strong> fa<strong>le</strong> o <strong>le</strong><br />
Atua”) ma e ala i <strong>le</strong> faia o ni tautinoga patino o <strong>le</strong> usiusitai i<br />
<strong>le</strong> Alii ma ana poloaiga.<br />
Ina ua mavae tausaga e luasefulu i Patanarama (Suria), na toe<br />
malaga atu ai Iakopo i lona nuu. Na ia tausia lana feagaiga ma<br />
<strong>le</strong> Alii ma na tuputupu ae o ia faa<strong>le</strong>agaga. I <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oaga na ta’ua<br />
o Penieli, o lona uiga “o foliga o <strong>le</strong> Atua,” na oo ai Iakopo i se<br />
tulaga paia (tagai i <strong>le</strong> Kenese 32:24–31). Na fagatua o ia ma se<br />
tagata mo se faamanuiaga (na ta’ua mulimuli ane e ia <strong>le</strong>nei<br />
tagata o se agelu; tagai i <strong>le</strong> Kenese 48:16). O <strong>le</strong> tagata na fagatua<br />
ma ia na muamua tuuina atu ia te ia se igoa fou, ona tuuina atu<br />
<strong>le</strong>a ia te ia se faamanuiaga. O <strong>le</strong> igoa fou o “Isaraelu” (o lona<br />
uiga i <strong>le</strong> faa-Eperu “o <strong>le</strong> e tutumau ma <strong>le</strong> Atua” po o <strong>le</strong> “ia<br />
manumalo <strong>le</strong> Atua”) e faailoa ai <strong>le</strong> auala na ola ai Iakopo i<br />
tausaga e luasefulu ua mavae ma lona tuputupu ae faa<strong>le</strong>agaga.<br />
O loo ta’ua i <strong>le</strong> Kenese 28 <strong>le</strong> ala na silasila ai <strong>le</strong> Alii mo Iakopo,<br />
ae i <strong>le</strong> Kenese 32, i tausaga e luasefulu mulimuli ane, o loo<br />
tatou faitau ai i <strong>le</strong> ala na matua sailia ai e Iakopo <strong>le</strong> Alii ma<br />
fagatua mo se faamanuiaga mai ia te ia. Na fia iloaina e Iakopo<br />
po o fea o loo ai o ia faatasi ma <strong>le</strong> Alii ma na ia mauaina se tali<br />
mautinoa (tagai i <strong>le</strong> Kenese 32:24–29).<br />
I <strong>le</strong> Kenese 35 o loo tatou faitau i se tulaga faa<strong>le</strong>agaga lona<br />
tolu na tupu i <strong>le</strong> olaga o Iakopo. Na toe foi atu Iakopo i <strong>le</strong><br />
n<strong>of</strong>oaga na uluai faaali atu ai <strong>le</strong> Alii ia te ia ma <strong>le</strong> mea na<br />
tautino atu ai o ia lava ina ia mulimuli atoa i <strong>le</strong> Alii. Na<br />
aumaia e Iakopo lona aiga atoa i <strong>le</strong> taimi <strong>le</strong>a ma na faaeeina<br />
atu e <strong>le</strong> Alii i ona luga <strong>le</strong> igoa fou o Isaraelu (na muai maua<br />
i Penieli) ma isi faamanuiaga e te<strong>le</strong> o <strong>le</strong> feagaiga a Aperaamo,<br />
e a<strong>of</strong>ia ai faamanuiaga e uiga i ana fanau. Na faamaonia lona<br />
faamaoni i <strong>le</strong> malamalama na ia maua ma tautinoga na ia<br />
muai faia i Peteli. E pei o lona tama ma <strong>le</strong> tama o lona tama,<br />
na sailia e Iakopo ma mauaina faamanuiaga o <strong>le</strong> feagaiga<br />
mai <strong>le</strong> Atua e faasino tonu i lona aiga ma <strong>le</strong> ola e faavavau.<br />
I <strong>le</strong> faaiuga, fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mataupu<br />
Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 132:37 ma vaavaai po o fea o loo i ai nei<br />
Iakopo ae pe aisea na ia mauaina ai <strong>le</strong>na faamanuiaga.<br />
Ia faatatau i mea na aoaoina e tamaiti o <strong>le</strong> vasega e uiga i <strong>le</strong><br />
alualu i luma faa<strong>le</strong>agaga o Iakopo ae po o a mea o loo latou<br />
iloaina e uiga i faamanuiaga o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i o loo i ai i aso nei, fai<br />
faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega se apefai o loo faaalia ai faasitepu<br />
e tatau ona latou laasia ina ia mauaina ai faamanuiaga o <strong>le</strong><br />
faavavau (tagai i <strong>le</strong> Fautuaga Mo <strong>le</strong> Aoao Atu mo <strong>le</strong> Kenese<br />
28:10–22, itulau 51).<br />
Kenese 37–41. O <strong>le</strong> taumafai e ola amiotonu e<br />
<strong>le</strong> faapea o <strong>le</strong> a fiafia pea lava o tatou olaga,<br />
ma faatamaoaigaina, ma <strong>le</strong> oo i ai ni tiga. Afai<br />
tatou te faatuatua, o <strong>le</strong> a liliu e <strong>le</strong> Alii o tatou<br />
t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oga ma faigata i faamanuiaga, ae o <strong>le</strong> a<br />
tupu <strong>le</strong>a mea i lana lava taimi faatulagaina, ae<br />
<strong>le</strong> o <strong>le</strong> taimi faatulagaina a i tatou. (60–70 minute)
Faaali atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> ata 1 (itulau 230) ma fesili<br />
atu ia i latou pe latou te manatu po o se mea <strong>le</strong><strong>le</strong>i po o se mea<br />
<strong>le</strong>aga o loo tupu i <strong>le</strong> ata. (O <strong>le</strong> a faapea mai <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o se mea<br />
<strong>le</strong>aga o loo tupu. Afai e faapea mai se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega o<br />
se mea <strong>le</strong><strong>le</strong>i o loo tupu, fai atu ia te ia e faamatala mai ma fai<br />
ina ia fesootai ma <strong>le</strong> mea o loo e aoaoina atu.) Ona faaali atu<br />
<strong>le</strong>a o <strong>le</strong> ata 2 (itulau 231) ma fesili atu pe faapefea ona avea <strong>le</strong><br />
vaai i <strong>le</strong> mea o loo tupu i <strong>le</strong> ata 1 i lona tulaga laute<strong>le</strong> e suia ai<br />
<strong>le</strong> latou faamasinoina o <strong>le</strong> mea na tupu. Fesili atu ia i latou pe<br />
ua oo i latou i ni faigata na mulimuli ane avea ma se<br />
faamanuiaga. (Mo se faataitaiga, o <strong>le</strong> tausia o se tagata matua<br />
po o se tagata ma’i ma mauaina ai <strong>le</strong> malamalamaaga ma<br />
faamanuiaga mai <strong>le</strong>na tulaga.) Afai e lagona <strong>le</strong> mafanafana o<br />
soo se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai mai se mea na oo ia te<br />
ia e mafai ona faalauaite<strong>le</strong>ina atu, mafaufau e valaaulia i<br />
latou e fetufaai mai i <strong>le</strong> vasega mea na oo ia i latou. Ta’u atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> a latou suesueina <strong>le</strong> tala i se alii na oo<br />
i ni tulaga faigata e te<strong>le</strong> na liua mulimuli ane o ni<br />
faamanuiaga.<br />
<strong>Tusi</strong> mau nei, o loo i ai ni mea na tutupu i <strong>le</strong> olaga o Iosefa,<br />
i luga o <strong>le</strong> laupapa:<br />
1. Kenese 37:1–4<br />
2. Kenese 37:5–11<br />
Ata 2 Ata 1<br />
59<br />
3. Kenese 37:12–28<br />
4. Kenese 39:1–6<br />
5. Kenese 39:7–20<br />
6. Kenese 39:21–23<br />
7. Kenese 40:1–19<br />
8. Kenese 40:20–23<br />
9. Kenese 41:9–45<br />
10. Kenese 41:46–49, 53–57<br />
11. Kenese 41:50–52<br />
Kenese 34–41<br />
Tuu atu i tamaiti taitoatasi po o ni vaega o tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
ia se mau se tasi pe sili atu foi. A maea ona latou faitauina a<br />
latou mau faatonuina, fai atu ia i latou e filifili po o se faigata<br />
po o se faamanuiaga <strong>le</strong>na mea ma tusi <strong>le</strong> upu talafeagai i<br />
tafatafa o <strong>le</strong> mau i luga o <strong>le</strong> laupapa.<br />
Pe a maea ona makaina uma mau, fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
po o se tasi mai vaega taitasi e o atu i luma i <strong>le</strong> faatulagaga<br />
o loo faanumeraina ai mau, e ta’u atu <strong>le</strong> tala o loo i <strong>le</strong> mau,<br />
ma faamatala pe aisea ua avea ai <strong>le</strong>na mea o se faigata po o<br />
se faamanuiaga mo Iosefa. Ao lipoti mai i latou, ia uunaia<br />
isi tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tuuina mai ni manatu pe ono suia<br />
faapefea <strong>le</strong> faaulutalaina a o latou iloaina <strong>le</strong> atoatoaga o <strong>le</strong><br />
tala. Mo se faataitaiga, o <strong>le</strong> lafoina o Iosefa i <strong>le</strong> fa<strong>le</strong>puipui<br />
ona o <strong>le</strong> ava a Potifara e ono faaulutalaina o se faigata, ae<br />
peitai e mafai ona filifili se vaega mulimuli ane e mafuli atu<br />
o se faamanuiaga ona sa taitaiina atu ai o ia e avea i <strong>le</strong> taimi<br />
mulimuli ma taitai e lona lua ia Farao. I <strong>le</strong> faaiuga o <strong>le</strong><br />
gaoioiga fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe na faapefea i <strong>le</strong><br />
malamalamaaga i na mea na tutupu i se tulaga laute<strong>le</strong> atu o <strong>le</strong><br />
olaga o Iosefa ona suia ai la latou vaaiga i na mea na tutupu.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> saunoaga mai <strong>le</strong><br />
Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita o loo siitia mai i <strong>le</strong> folasaga i <strong>le</strong> Kenese<br />
38–39 i totonu o a latou taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega ma<br />
faamatala pe faapefea ona faatatau atu <strong>le</strong> mea lava <strong>le</strong>na e tasi<br />
ia Iosefa o Aikupito. Lisi faatasi ma <strong>le</strong> vasega taimi na semanu<br />
e faavaivai ai se tagata e itiiti ifo lona faatuatua nai lo Iosefa o<br />
Aikupito ma faamaamulu i folafolaga na faia e <strong>le</strong> Alii ia te ia i<br />
ana miti. Fesili atu: O <strong>le</strong> a lou manatu o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na semanu<br />
e tupu pe ana faapea e lolo atu Iosefa i faaosoosoga ma <strong>le</strong><br />
amio<strong>le</strong>aga? Faitau ma talanoaina <strong>le</strong> apoapoaiga a <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong><br />
Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita e uiga i t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oga ma sauaga i <strong>le</strong><br />
Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 122:5–9.<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe faafia ona latou faalogo i se<br />
tasi o faapea mai “E <strong>le</strong> o sa’o!” po o <strong>le</strong> “E <strong>le</strong> o sa’o <strong>le</strong> olaga!”<br />
Fesili atu ia i latou pe ioe i ai pe <strong>le</strong>ai foi, ma pe aisea. Fesili atu:<br />
Pe e te manatu na foliga mai na sa’o pea lava <strong>le</strong> olaga ia Iosefa?<br />
Faamanatu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e uiga i la outou talanoaga i <strong>le</strong><br />
amataga o <strong>le</strong> tausaga aoga e uiga i <strong>le</strong> fuafuaga o <strong>le</strong> fiafia a lo<br />
tatou Tama Faa<strong>le</strong>lagi. Fesili atu: O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> vaega a t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oga<br />
ma faigata na faia i totonu o <strong>le</strong>na ala po o <strong>le</strong> fuafuaga? (tagai i<br />
<strong>le</strong> “O <strong>le</strong> Fuafuaga Sili o <strong>le</strong> Fiafia,” itulau 13–19; tagai foi i <strong>le</strong><br />
Eteru 12:6). Fai atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> Faaaliga 15:3 ma <strong>le</strong><br />
2 Nifae 26:7 ma talanoaina po o a mea o loo aoaoina mai e<br />
uiga i <strong>le</strong> faamasinoga tonu a <strong>le</strong> Atua.
O <strong>Tusi</strong> a Kenese, Mose, ma Aperaamo<br />
O <strong>le</strong> galuega atoatoa a <strong>le</strong> Faaola o <strong>le</strong> fesoasoani <strong>le</strong>a ia i tatou<br />
e alualu i luma ma tuputupu ae ma e mo lo tatou manuia<br />
pe afai tatou te faatuatuaina o ia ma usiusitai i upumoni ua<br />
tatou maua (tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 26:24; Mose 1:39). I <strong>le</strong> tuuina<br />
mai o nei upumoni, fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tusi se tali<br />
i <strong>le</strong> fesili: Aisea e faatagaina ai e <strong>le</strong> Atua i nisi taimi mea <strong>le</strong>aga<br />
e tutupu i tagata <strong>le</strong><strong>le</strong>i? Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai<br />
mai mea na tusia e i latou.<br />
Ia fetufaai atu lau molimau e uiga i <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> feagai ai ma<br />
t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oga ma <strong>le</strong> lotote<strong>le</strong> ma <strong>le</strong> faatuatua e i ai <strong>le</strong> taimi, “o<br />
mea uma foi na puapuaga ai outou o <strong>le</strong> a galulue faatasi mo<br />
lo outou <strong>le</strong><strong>le</strong>i” (MFF 98:3; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 90:24).<br />
Kenese 39:7–20 (Mau Tauloto, Kenese 39:9).<br />
A o tatou usiusitai i <strong>le</strong> Atua ma avea o ia e<br />
fai ma aafiaga pito sili ona taua i o tatou<br />
olaga, o <strong>le</strong> a faapea ona tatou maua ai <strong>le</strong> malosi<br />
e tetee atu ai i faaosoosoga. (35–40 minute)<br />
Mafaufau e tusi <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Peresitene Gordon<br />
B. Hinck<strong>le</strong>y i luga o <strong>le</strong> laupapa:<br />
“E foliga mai ua l<strong>of</strong>ia <strong>le</strong> lalolagi atoa i <strong>le</strong> lagona feusua’i.<br />
I se uiga tau faasese ma <strong>le</strong> faao<strong>le</strong>o<strong>le</strong>, ua soona lafo atu<br />
ai lagona feusuai ia te oe e <strong>le</strong> aunoa. Ua e vaai i ai i <strong>le</strong><br />
te<strong>le</strong>vise, i mekasini ma tusi, i vitio, e oo lava i musika.<br />
Fuli atu i ai lou tua. Alo ese ai. Ou te iloa e faig<strong>of</strong>ie ona<br />
fai atu faapena, ae faigata ona fai. Peitai o taimi uma lava<br />
e te faia ai faapena, o <strong>le</strong> a faig<strong>of</strong>ie atu i <strong>le</strong> isi taimi. O se<br />
mea o <strong>le</strong> a matag<strong>of</strong>ie lava pe afai e i ai se aso e mafai ai<br />
ona e tu i luma o <strong>le</strong> Alii ma fai atu, ‘Ou te mama’”<br />
(Liahona, Iulai 1996, 57).<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> a latou faitau e uiga i <strong>le</strong><br />
auuso e toalua—o Iuta ma Iosefa—ma <strong>le</strong> ala na taulimaina<br />
ai e i laua faaosoosoga. Faitau faatasi ma <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> Kenese<br />
38:15–26 ma <strong>le</strong> 39:7–20. Fesoasoani ia i latou e faatusatusa<br />
ma tuufaafeagai tala e lua i <strong>le</strong> talanoaina o fesili e pei o nei:<br />
• Na faapefea ona faatusatusa faaosoosoga o <strong>le</strong> ola mama<br />
na feagai ma Iosefa ma faaosoosoga o <strong>le</strong> ola mama na oo<br />
ia Iuta?<br />
• Na faapefea ona faaalia e <strong>le</strong> tali atu a Iosefa lona matua<br />
faamaoni i <strong>le</strong> tausisia o lona ola mama?<br />
• O a taunuuga na vave ona oo i ai i mea na faia e alii?<br />
• O a aafiaga mo se taimi umi o mea na faia e i laua? (tagai<br />
i faamatalaga mo <strong>le</strong> Kenese 38–41 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
Genesis–2 Samuel, itulau 94–95).<br />
Na saunoa mai Peresitene Ezra Taft Benson:<br />
“A o i ai Iosefa i Aikupito, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faamuamua<br />
i lona olaga—o <strong>le</strong> Atua, lana galuega, po o <strong>le</strong> ava a<br />
Potifara? Ina ua taumafai <strong>le</strong> fafine e faamalosi o ia, sa ia<br />
faapea atu, ‘E mafai faapefea ona ou faia <strong>le</strong>nei mea <strong>le</strong>aga<br />
ia te oe, ma ou agasala ai i <strong>le</strong> Atua?’ (Kenese 39:9).<br />
60<br />
“Sa tuuina Iosefa i <strong>le</strong> fa<strong>le</strong>puipui ona o lona faamuamua<br />
o <strong>le</strong> Atua. Afai e feagai i tatou ma se filifiliga faapena,<br />
o fea e tuu muamua i ai lo tatou faamaoni? Pe tatou te<br />
faamuamua ea <strong>le</strong> Atua i <strong>le</strong> saoga<strong>le</strong>mu, fi<strong>le</strong>mu, tuinanau,<br />
tamaoaiga, po o <strong>le</strong> viiga o <strong>le</strong> lalolagi?<br />
“Ina ua faamalosia Iosefa e fai lana filifiliga, sa sili lona<br />
naunau e faafiafia <strong>le</strong> Atua nai lo <strong>le</strong> faamalie o <strong>le</strong> ava a<br />
lona matai. Pe a fesiligia i tatou e filifili, pe tatou te<br />
naunau ea e faamalie <strong>le</strong> Atua nai lo lou pu<strong>le</strong>, faiaoga,<br />
po o <strong>le</strong> tuaoi, poo se uo? (Liahona, Iulai 1988, 5).<br />
Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faailoga <strong>le</strong> Kenese 39:9 ma<br />
faamatala pe faaalia faapefea e <strong>le</strong>na fuaiupu o <strong>le</strong> tausia o lana<br />
feagaiga ona fesoasoani ia Iosefa e tetee atu i <strong>le</strong> faaosoosoga.<br />
Talanoaina pe mafai faapefea i <strong>le</strong> tausia o a tatou feagaiga<br />
ona fesoasoani ia i tatou e <strong>le</strong> gata ia ola ai i <strong>le</strong> tulafono o <strong>le</strong><br />
ola mama ae faapea foi i isi poloaiga.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Kenese 39:10 ma faailoa<br />
mai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e Iosefa ina ua faaosoosoina o ia e<br />
<strong>le</strong> ava a lona matai “i <strong>le</strong>a aso ma <strong>le</strong>a aso.” Fai atu ia i latou e<br />
tagai i fuaiupu 11–12 ma ta’u mai po o <strong>le</strong> a mea na faia e Iosefa<br />
ina ua faatauanau pea <strong>le</strong> fafine. Faitau <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia<br />
Elder Hartman Rector Jr., o se tasi sa avea ma Fitugafulu:<br />
“Sa faia e Iosefa <strong>le</strong> mea sili e tusa ma <strong>le</strong>a mea na<br />
tupu. ... O lona uiga pe a faamatalaina i <strong>le</strong> gagana<br />
faaonapo nei— ua sola ese o ia.<br />
“Atonu foi e foliga mai e <strong>le</strong> o se mea <strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong>a e tatau<br />
ona faia, peitai o nisi taimi o <strong>le</strong> sola ese ona pau lava<br />
<strong>le</strong>na o <strong>le</strong> mea e tatau ona faia . ...<br />
“O se mea taua lava i tagata talavou o e e <strong>le</strong>’i<br />
faaipoipoina ona atinae ni puipuiga malu e tetee atu ai<br />
i faaosoosoga o <strong>le</strong> a fesoasoani <strong>le</strong>a ia te i latou e aloese<br />
ai mai tulaga faafitauli. Ma ou te fia fautuaina atu la<br />
nisi o puipuiga e tatau ai.<br />
“1. Ia aua nei e alu atu i totonu o <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> na o oe ma<br />
se tamaitai po o se alii.<br />
“2. Aua, aua lava nei e ulufa<strong>le</strong> atu i se potu moe na<br />
o oe ma se tamaitai po o se alii.<br />
“3. Aua nei taufusifusi ma tautagotago. ...<br />
“4. Ia aua nei tu <strong>le</strong> taava<strong>le</strong> i se mea tuufua na o oulua<br />
e toalua (o <strong>le</strong> alii ma <strong>le</strong> tamaitai).<br />
“5. Ia aua nei faitau i tusi mataga.<br />
“6. Ia aua nei auai i [tifaga o loo uunaia ai amioga<br />
<strong>le</strong> mama]. ...<br />
“Ioe, sa sola ese Iosefa, ona ua faia e ia <strong>le</strong>a mea, sa<br />
tuuina ai o ia i <strong>le</strong> fa<strong>le</strong>puipui mo sina vaitaimi, ma ua<br />
tapunia ai o ia mai fega<strong>le</strong>ga<strong>le</strong>aiga ma tagata, peitai ana<br />
fai na te <strong>le</strong> sola ese, semanu e avea o ia ma se pagota o<br />
<strong>le</strong> faavavau, atonu foi o <strong>le</strong> a ta<strong>of</strong>ia ai o ia mai luma o <strong>le</strong><br />
Atua e faavavau, aua o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mafai ona maua e ia <strong>le</strong>
tulaga tatau mo fesootaiga <strong>le</strong>a na avea ai o ia ma se tasi<br />
o per<strong>of</strong>eta tautaua” (Liahona, Aokuso 1973, 22–23).<br />
I <strong>le</strong> Kenese 38 ma <strong>le</strong> 39 na faitau tamaiti o <strong>le</strong> vasega e uiga ia<br />
Iosefa, <strong>le</strong>a na foliga mai na sailia o ia e faaosoosoga, ma Iuta,<br />
<strong>le</strong>a na sailia faaosoosoga. Atonu o loo a<strong>of</strong>ia ai tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega i tulaga uma e lua. Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma<br />
<strong>Feagaiga</strong> 20:22 ma talanoaina pe na faatulagaina faapefea e<br />
<strong>le</strong> Faaola <strong>le</strong> fua mo <strong>le</strong> auala e tatau ona tatou taulimaina ai<br />
faaosoosoga. Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faamatala pe<br />
mafai faapefea ona tatou faaaogaina faataitaiga na faatutuina<br />
e <strong>le</strong> Faaola ma Iosefa i o tatou olaga.<br />
Faitau <strong>le</strong> 1 Korinito 10:13–14 faatasi ma <strong>le</strong> vasega ma fetufaai<br />
atu lau molimau afai e ola amiotonu i latou ma sosola ese<br />
mai faaosoosoga pe a oo mai, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong>ai se faaosoosoga e <strong>le</strong><br />
mafai ona <strong>le</strong>’i ai se mana ia i latou e teteeina ai. Mafaufau foi<br />
e talanoaina apoapoaiga o loo tuuina mai i <strong>le</strong> tamai tusi Mo <strong>le</strong><br />
Malosi o <strong>le</strong> Autalavou ina ia fesoasoani ia i latou e aloese mai<br />
faaosoosoga o <strong>le</strong> solia o <strong>le</strong> tulafono o <strong>le</strong> ola mama.<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama i faamanuiaga<br />
sili e oo mai ia i latou o e usitaia <strong>le</strong> tulafono o <strong>le</strong> ola mama. Fai<br />
atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> Kenese 39:21, 23 ma vaai faamanuiaga<br />
na maua e Iosefa ona o <strong>le</strong> tumau i lona ola mama. Fai atu ia i<br />
latou e faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 131:1–4 ma fesili<br />
atu ia i latou po o <strong>le</strong> a se tasi o mea e manaomia i <strong>le</strong> mauaina o<br />
<strong>le</strong> faaeaina i <strong>le</strong> malo se<strong>le</strong>sitila. Faamanatu ia i latou o se mea e<br />
tatau ona faia muamua i <strong>le</strong> mauaina o na faamanuiaga i <strong>le</strong><br />
lalolagi o <strong>le</strong> tausia o <strong>le</strong> tulafono o <strong>le</strong> ola mama, ma ina ia mafai<br />
ona mauaina faamanuiaga i <strong>le</strong> faavavau e tatau ona faaauau<br />
pea ona tatou tausia <strong>le</strong>nei poloaiga ma isi tulafono ma poloaiga<br />
(tagai i <strong>le</strong> MFF 14:7). Toe faitau faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong><br />
saunoaga mai ia Peresitene Kimball o loo tuuina atu i <strong>le</strong><br />
amataga i <strong>le</strong> fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu.<br />
Kenese 40–41. Sa faatasi <strong>le</strong> Alii ma Iosefa ma<br />
fesoasoani ia te ia e faaliliu miti a <strong>le</strong> tautu uaina<br />
ma <strong>le</strong> fai mea ‘ai, faapea ma Farao. (20–30 minute)<br />
Vaevae tamaiti o <strong>le</strong> vasega i vaega ma tuu atu i vaega taitasi<br />
ni pepa ma ni mea e faaaogaina e tusi ai a latou ata. Fai atu i<br />
vaega taitasi e fai <strong>le</strong> gaoioiga A mo <strong>le</strong> Kenese 41 o loo i totonu<br />
o a latou taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega .<br />
Ia valaaulia se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega mai vaega taitasi e faamatala<br />
i <strong>le</strong> vasega a latou ata na tusia ma o latou uiga. Fai atu i <strong>le</strong> vasega<br />
e faitau <strong>le</strong> Kenese 41:29–36 ma vaavaai mo <strong>le</strong> faamatalaina o uiga<br />
o miti e lua a Farao. Fesili atu ia i latou pe mafai ona avea miti<br />
ma se puna o faaaliga (tagai i <strong>le</strong> Ioelu 2:28–29; Mataio 1:20; 2:12; 1<br />
Nifae 3:2; 8:2). Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 46:27 ma<br />
<strong>le</strong> 50:9–10, 15–25, 28–32 ma vaavaai mo auala e mafai ona tatou<br />
iloa ai pe afai o se miti mai <strong>le</strong> Alii. .<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Kenese 40:8 ma <strong>le</strong><br />
41:16, 39 ma faailoa mai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na mafai ai e Iosefa<br />
ona tuuina atu se faamatalaga sa’o o uiga o miti. Faitau <strong>le</strong><br />
Moronae 7:16–17 ma fetufaai lau molimau i <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong>’i ai o<br />
<strong>le</strong> Agaga ina ia mafai ona malamalama i soo se faaaliga mai<br />
<strong>le</strong> Alii. Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama talu ai<br />
61<br />
na faamatalaina e Iosefa <strong>le</strong> uiga o miti i <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> Atua, na<br />
sa’o ai lana faaliliuga (tagai i <strong>le</strong> Kenese 40:20–23; 41:44–57).<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Kenese 41:38 ma<br />
faailoga <strong>le</strong> fasifuaitau “<strong>le</strong>nei tagata, o <strong>le</strong> ua i ai <strong>le</strong> Agaga o<br />
<strong>le</strong> Atua.” Fesili atu:<br />
• E faapefea ona avea <strong>le</strong>na fasifuaitau o se faaupuga<br />
talafeagai mo Iosefa?<br />
• E te lagona faapefea pe afai e tuuina atu ia te oe <strong>le</strong>na<br />
faaupuga faaviivii?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o <strong>le</strong> a e manaomia e faia ina ia mafai ona<br />
fetaui <strong>le</strong> faaupuga <strong>le</strong>na ia te oe?<br />
Ia uunaia tamaiti o <strong>le</strong> vasega ina ia galulue ia agavaa mo <strong>le</strong>na<br />
faaupuga.<br />
Kenese 41:46–57. Na apoapoaiina pea lava<br />
tagata o <strong>le</strong> Alii ina ia saunia, i <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>tino ma<br />
faa<strong>le</strong>agaga. (15–20 minute)<br />
Ia tuuina atu se tulaga pei o se tasi o mea nei i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega :<br />
• E faapefea ona faia ou laei pe afai e te iloa o <strong>le</strong> a tolu futu<br />
<strong>le</strong> mafiafia o <strong>le</strong> kiona ao e i <strong>le</strong> aoga?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o <strong>le</strong> a e faia i aso nei pe afai e te iloa o taeao<br />
o <strong>le</strong> a faa<strong>le</strong>againa ai <strong>le</strong> faatanoa e maua ai <strong>le</strong> vai inu mo isi<br />
aso e lua e sosoo ai?<br />
Tau atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega o Iosefa i Aikupito na feagai ma<br />
<strong>le</strong> tulaga lava <strong>le</strong>a e tasi. Fai atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> Kenese<br />
41:46–57 ma vaavaai mo auala na saunia ai e Iosefa ia<br />
Aikupito mo <strong>le</strong> oge e oo mai.<br />
Fesili i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe taua faapefea mo i latou ma o<br />
latou aiga <strong>le</strong> saunia mo o latou manaoga faa<strong>le</strong>tino. Faamatala<br />
atu na muai tau mai e <strong>le</strong> Alii ao <strong>le</strong>’i oo mai <strong>le</strong> Afio Faalua Mai<br />
o <strong>le</strong> Faaola e te<strong>le</strong> puapuaga o <strong>le</strong> a auina mai i <strong>le</strong> lalolagi o <strong>le</strong> a<br />
talafeagai ai ona saunia (tagai i <strong>le</strong> MFF 29:14–16). Na saunoa<br />
mai Peresitene Ezra Taft Benson:<br />
“Ou te fesili faatauanau atu ia te outou, pe ua outou<br />
saunia ea mo outou aiga se sapalai o meaai, lavalava<br />
ma, pe a talafeagai ai, o suauu, mo <strong>le</strong> tausaga? O <strong>le</strong><br />
faaaliga e gaosia ma teuina meaai atonu o se mea taua<br />
te<strong>le</strong> i lo tatou ola faa<strong>le</strong>tino i aso nei e pei lava ona sa i<br />
ai <strong>le</strong> vaa i tagata o aso o Noa” (i <strong>le</strong> Conference Report,<br />
Oketopa 987, 61; po o <strong>le</strong> Ensign Novema 1987, 49).<br />
Ua faamalamalamaina atili mai e <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia:<br />
Kenese 34–41<br />
“Ina ia tatou faalagolago ia i tatou lava, e tatau ona lava<br />
meaai, lavalava, ma fa<strong>le</strong> tatou te maua. O <strong>le</strong> mea ua<br />
lapataia ai i tatou ia tatou teu, faaaoga, ma iloa faatino<br />
ma saunia mea uma e tatau ai. O <strong>le</strong> a sili atu ona tatou<br />
saoga<strong>le</strong>mu pe afai e mafai ona tatou tausia i tatou lava<br />
i taimi o faigata (tagai i <strong>le</strong> MFF 38:30)” (O se Taiala a <strong>le</strong><br />
Taitai i <strong>le</strong> Ue<strong>le</strong>fea, 7).
O <strong>Tusi</strong> a Kenese, Mose, ma Aperaamo<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega: Afai e matua taua te<strong>le</strong><br />
sauniuniga faa<strong>le</strong>tino, pe taua faapefea a tatou sauniuniga<br />
faa<strong>le</strong>agaga? Fai atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> Mataio 25:1–13 ma<br />
fesili atu pe fesootai faapefea <strong>le</strong>na faataoto i <strong>le</strong> sauniuniga<br />
faa<strong>le</strong>agaga. Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 45:56–57<br />
ma talanoaina po o a mea e mafai ona tatou faia e faatumuina<br />
ai a tatou lamepa faa<strong>le</strong>agaga i <strong>le</strong> suauu. Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega pe aisea latou te manatu na <strong>le</strong> fetufaai atu ai e taupou<br />
popoto e toalima a latou suauu. Na saunoa mai Peresitene<br />
Spencer W. Kimball, sa avea i <strong>le</strong> taimi <strong>le</strong>a ma Peresitene o <strong>le</strong><br />
Korama a Aposetolo e Toasefululua, e i ai nisi mea e <strong>le</strong> mafai<br />
ona fetufaai atu:<br />
“E mafai faapefea e se tasi ona fetufaai atu <strong>le</strong> usiusitai i <strong>le</strong><br />
mataupu faavae o <strong>le</strong> sefuluai; o se mafaufau fi<strong>le</strong>mu mai<br />
<strong>le</strong> ola amiotonu; o se faatupulaiaina o <strong>le</strong> malamalama?<br />
E mafai faapefea e se tasi ona fetufaai atu <strong>le</strong> faatuatua<br />
po o <strong>le</strong> molimau? E mafai faapefea e se tasi ona fetufaai<br />
atu amioga po o <strong>le</strong> ola mama, po o mea na oo i ai i se<br />
misiona? E mafai faapefea e se tasi ona fetufaai atu<br />
avanoa o <strong>le</strong> malumalu? E tatau i tagata taitasi ona sailia<br />
<strong>le</strong>na ituaiga o suauu mo ia lava” (Faith Precedes the Mirac<strong>le</strong><br />
[1972], 255–56).<br />
Ia fetufaai atu lau molimau i <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> saunia. Ia fetufaai atu<br />
<strong>le</strong> apoapoaiga a <strong>le</strong> Alii e uiga i <strong>le</strong> saunia o loo i <strong>le</strong> Mataupu<br />
Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 38:30.<br />
Folasaga<br />
Kenese 42–50<br />
Na faalataina e uso o Iosefa o ia ma faatauina atu o ia e fai<br />
ma pologa. Na te<strong>le</strong> mea na aveesea mai ia te ia, e a<strong>of</strong>ia ai lana<br />
fega<strong>le</strong>ga<strong>le</strong>aiga ma lona aiga. Na tuueseina na o ia i se nuu<br />
ese, ma na atiaeina e ia amioga na puipuia ma faafai<strong>le</strong><strong>le</strong>ina<br />
ai lona tagata.<br />
Na tusia e Dr. Sidney B. Sperry: “E faagaeetia tala o Iosefa<br />
mo <strong>le</strong> mafuaaga faig<strong>of</strong>ie ona sa feagai ma se alii maoae—o<br />
se perenise i tama tane—ma o loo faamatalaina i se auala e<br />
talafeagai ma <strong>le</strong> uiga matag<strong>of</strong>ie o <strong>le</strong> toa. I luga o na mea uma<br />
lava, o loo tatou vaaia ai <strong>le</strong> amiotonu, <strong>le</strong> ola mama, <strong>le</strong> faamaoni<br />
ma <strong>le</strong> agavaa a’ia’i o <strong>le</strong> atalii e pe<strong>le</strong> ia Iakopo. O <strong>le</strong> a tumau pea<br />
ona manino i tausaga uma o <strong>le</strong> a oo mai” (<strong>The</strong> Spirit <strong>of</strong> the Old<br />
Testament, 2nd ed. [1980], 34).<br />
A o e suesue i <strong>le</strong> Kenese 42–50, maitau uiga na atiaeina e<br />
Iosefa ma <strong>le</strong> auala na faamanuiaina ai o ia. Filifili po o <strong>le</strong><br />
fea o mea na e te manuia ai ma ia faaaogaina i lou olaga.<br />
62<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• E finagalo <strong>le</strong> Alii ina ia tatou faamagalo atu ia i latou o e<br />
faa<strong>le</strong>aga pe faatiga mai ia i tatou (tagai i <strong>le</strong> Kenese 45:1–7,<br />
15; 50:15–21; tagai foi i <strong>le</strong> Mataio 6:14–15; MFF 64:9–11).<br />
• E auala i faamanuiaga faapeteriaka, e mafai ona faaalia<br />
mai ai e <strong>le</strong> Alii faamanuiaga ma avanoa folafolaina; tuuina<br />
mai apoapoaiga ma lapataiga; ma faailoaina mai a tatou<br />
meaal<strong>of</strong>a ma ta<strong>le</strong>ni. E faailoaina mai foi e faamanuiaga<br />
faapeteriaka <strong>le</strong> “ituaiga” po o <strong>le</strong> aiga o Isaraelu <strong>le</strong>a e auala<br />
mai ai lo tatou t<strong>of</strong>i mo faamanuiaga o Aperaamo (tagai i <strong>le</strong><br />
Kenese 48:3–4, 15–22; 49:1–28; tagai foi i <strong>le</strong> 2 Nifae 2:1–4;<br />
3:1–25; 4:3–12).<br />
• O e tupuga mai ia Iosefa, i lalo o <strong>le</strong> taitaiga a Efaraima, o loo<br />
i ai <strong>le</strong> tiutetauave e aveina atu faamanuiaga o <strong>le</strong> feagaiga a<br />
Aperaamo i <strong>le</strong> lalolagi atoa (tagai i <strong>le</strong> FIS, Kenese 48:5–11;<br />
Kenese 49:22–26; tagai foi i <strong>le</strong> Kenese 17:4–8).<br />
• E mafai e tama ona faaaoga <strong>le</strong> perisitua i o latou aiga<br />
e auala i <strong>le</strong> tuuina atu o faamanuiaga a <strong>le</strong> tama mo <strong>le</strong><br />
faamafanafanaga ma <strong>le</strong> taitaiga (tagai i <strong>le</strong> Kenese<br />
48:8–49:28).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Kenese 37–50. Na molimau ma aoao mai<br />
per<strong>of</strong>eta uma ia Iesu Keriso (tagai i <strong>le</strong><br />
Iakopo 7:11). (40–45 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
Faaaliga: O <strong>le</strong>nei fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu atonu e pito sili<br />
ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i pe a faaaogaina i <strong>le</strong> faaiuga o <strong>le</strong> Kenese e iloilo ai <strong>le</strong><br />
olaga o Iosefa, ma taulai atu pe na avea faapefea o ia ma se<br />
soo o <strong>le</strong> Faaola ma po o a mea o loo tatou aoao ai mai i lana<br />
faataitaiga.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> 3 Nifae 27:27 ma fesili<br />
atu ia i latou pe latou te manatu na tuuina atu e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong>nei<br />
apoapoaiga mo na o alii. Fai atu ia i latou e mafaufau i se<br />
tagata, o se alii po se tamaitai, i la latou uarota, paranesi, po<br />
o <strong>le</strong> aoga e manatu i latou e faapei o Keriso. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a mea o loo faia e <strong>le</strong>na tagata e faamanatu atu ai ia te<br />
oe <strong>le</strong> Faaola?<br />
• E faapefea ona aafia isi tagata i <strong>le</strong> amio a <strong>le</strong>na tagata?<br />
Faamatala i tamaiti o <strong>le</strong> vasega o olaga o per<strong>of</strong>eta e masani<br />
ona faamanatu mai ai ia i tatou <strong>le</strong> Faaola. Ia fetufaai atu <strong>le</strong><br />
saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Elder Jeffrey R. Holland, o se tasi o <strong>le</strong><br />
Korama a <strong>le</strong> Toasefululua:<br />
“O Mose (e pei o Isaako, Iosefa, ma isi e toate<strong>le</strong> i <strong>le</strong><br />
<strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>) o ia lava o se faatusa faaper<strong>of</strong>eta o <strong>le</strong><br />
Keriso o <strong>le</strong> a afio mai” (Christ and the New Covenant:<br />
<strong>The</strong> Messianic Message <strong>of</strong> the Book <strong>of</strong> Mormon [1997], 137).
O mea e tutusa ai Iosefa, <strong>le</strong>a na faatauina atu i Aikupito, ma<br />
<strong>le</strong> Faaola e foliga mai e loloto teisi atu (tagai i <strong>le</strong> faamatalaga<br />
mo <strong>le</strong> Kenese 45:4–8 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel,<br />
itulau 96–97). Tuu atu i tagata taitasi o <strong>le</strong> vasega se kopi o<br />
<strong>le</strong> siata <strong>le</strong>nei e tusia ai na o mau. Ia galulue o se vasega, pe<br />
taitoatasi, pe faavaega foi, fai atu ia i latou e faitau mau ma<br />
tusi mea e tutusa ai i <strong>le</strong> koluma ogatotonu.<br />
O mau e<br />
faatatau<br />
ia Iosefa<br />
Kenese 37:3<br />
Kenese 37:4<br />
Kenese 37:2–11<br />
Kenese 37:18<br />
Kenese 37:23–24<br />
Kenese 37:23<br />
Kenese 37:26<br />
Kenese 37:28<br />
Kenese 37:28<br />
Kenese 37:29<br />
Kenese 39:10<br />
Kenese 39:12–18<br />
Kenese 40:8; 41:16<br />
Kenese 45:3–5<br />
Kenese 42:35; 45:7<br />
Kenese 42:8; 45:3–5<br />
O mea e tutusa ai<br />
Iosefa ma Keriso<br />
O i laua uma o atalii o <strong>le</strong> t<strong>of</strong>i o<br />
<strong>le</strong> ulumatua ma pito sili ona<br />
faape<strong>le</strong>pe<strong>le</strong>ina.<br />
Na itagia uma i laua e isi fanau<br />
a o la tama.<br />
Na malamalama uma i laua i a la<br />
misiona i <strong>le</strong> olaga ao laiti i laua.<br />
Na auau faatasi tagata e taupu<strong>le</strong>pu<strong>le</strong><br />
<strong>le</strong>aga ia i laua.<br />
Na faalataina uma i laua e se tasi na<br />
matua latalata ia i laua o e na tatau<br />
ona alol<strong>of</strong>a ma puipui ia i laua.<br />
Na saeia ese o laua <strong>of</strong>u.<br />
Na faalataina i laua uma e ni alii<br />
sa faaigoa ia Iuta<br />
Na o i laua uma i Aikupito.<br />
Na faatauina atu uma i laua mo <strong>le</strong> tau<br />
o se tagata pologa i o la vaitaimi—<br />
o Iosefa mo siliva e luasefulu ma Keriso<br />
mo <strong>le</strong> tolusefulu siliva.<br />
Na sailia uma i laua. Na sailia e <strong>le</strong> uso<br />
pito i matua o Iosefa o ia i totonu o se<br />
lua tuufua; o <strong>le</strong> Aposetolo sinia a Keriso<br />
na sailia o ia i se tuugamau tuufua.<br />
Na faatoilaloina uma e i laua<br />
faaosoosoga sili.<br />
Na tuuai sese i laua uma i <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga.<br />
Na tuuina atu e i laua uma <strong>le</strong> mamalu<br />
i <strong>le</strong> Atua mo mea <strong>le</strong><strong>le</strong>i na la faia.<br />
Na la faamagaloina atu ma <strong>le</strong> loto atoa<br />
i latou o e na salamo.<br />
Na avea i laua uma o faaola i o la nuu<br />
ma tuuina atu ia i latou <strong>le</strong> areto faaola.<br />
Sa <strong>le</strong>’i iloaina i laua uma e i latou o e<br />
na tatau ona iloaina i laua.<br />
O mau e<br />
faatatau<br />
ia Keriso<br />
Mamona 5:14;<br />
Mose 4:2<br />
Luka 4:16, 28–29<br />
Luka 2:46–49<br />
Mataio 26:3–4<br />
Mataio 26:46–47<br />
Mataio 27:28<br />
Mataio 27:3<br />
Mataio 2:14<br />
Mataio 27:3<br />
Ioane 20:3–6<br />
Eperu 4:15<br />
Mataio 26:59<br />
Ioane 8:28–29<br />
Mosaea 26:30<br />
Ioane 4:42;<br />
2 Nifae 9:50–51<br />
Luka 5:17–21<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe fesoasoani faapefea <strong>le</strong>na<br />
mea i <strong>le</strong> iloa o loo i ai i isi tagata uiga faa-Keriso.Tuu atu ia i<br />
63<br />
latou se taimi e mafaufau e uiga i <strong>le</strong> auala e mafai ai e i latou<br />
ona atiaeina nei uiga e tasi. Ia valaaulia i latou e faailoa mai<br />
se tulaga se tasi o o latou olaga o loo taumafai i latou e avea<br />
faapei o <strong>le</strong> Faaola.<br />
Kenese 42–45. E mafai ona tatou aoaoina mai ni<br />
<strong>le</strong>sona taua se te<strong>le</strong> mai <strong>le</strong> olaga o Iosefa, <strong>le</strong> atalii<br />
o Iakopo. (90–120 minute)<br />
Atonu e aoga lou faitauina o vaega autu o <strong>le</strong> Kenese 42–45<br />
faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega ma talanoaina <strong>le</strong>sona o loo<br />
aoaoina ao faailoaina mai <strong>le</strong> tala ia Iosefa. E mafai ona faia <strong>le</strong>a<br />
mea i <strong>le</strong> filifiliina o tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau vaega a Iosefa,<br />
o ona uso (e tasi pe toalua ni tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafai ona<br />
aveina <strong>le</strong> vaega a uso uma e toasefulutasi pe a talafeagai ai),<br />
o Iakopo, ma Farao. Ia fai atu foi i se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e<br />
faitau faamatalaga o loo i va o talanoaga.<br />
A maea ona e faia <strong>le</strong> aote<strong>le</strong>ga, faitau <strong>le</strong> Kenese 42:1–8 ma<br />
fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe aisea latou te manatu na <strong>le</strong><br />
iloa ai e uso o Iosefa o ia (tagai i <strong>le</strong> faamatalaga mo <strong>le</strong> Kenese<br />
42:8 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel, itulau 96). Faitau <strong>le</strong><br />
Kenese 42:9–13, 17–24 ma fesili atu po o a mafuaaga na<br />
tuuina atu e <strong>le</strong> auuso mo <strong>le</strong> lafoina o i latou i <strong>le</strong> fa<strong>le</strong>puipui.<br />
E luasefulu tausaga ina ua mavae <strong>le</strong> faatauina atu e uso o Iosefa<br />
o ia e fai ma pologa ae na tumau pea lo latou lagona tausalaina.<br />
Fesili atu: O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo aoaoina mai e <strong>le</strong>nei mea ia i tatou<br />
e uiga i aafiaga o <strong>le</strong> agasala? Faitau ma talanoaina <strong>le</strong> saunoaga<br />
<strong>le</strong>nei a Elder M. Russell Ballard, o se tasi o <strong>le</strong> Korama a<br />
Aposetolo e Toasefululua:<br />
“O <strong>le</strong> agasala e iu lava i taimi uma, i taimi uma lava,<br />
i <strong>le</strong> puapuagatia. Atonu e vave oo mai, pe oo mai<br />
foi mulimuli, ae o <strong>le</strong> a oo mai lava”(Liahona, Ianuari<br />
1991, 38).<br />
Iloilo <strong>le</strong> Kenese 42:21–38 ma fesili atu:<br />
• Aisea e te manatu na tagi ai Iosefa?<br />
• Na auina atu e Iosefa ona uso i lo latou aiga faatasi ma<br />
taga saito, <strong>le</strong>a na ia nanaina i ai a latou tupe. O <strong>le</strong> a <strong>le</strong><br />
aafiaga o <strong>le</strong>na mea na oo i <strong>le</strong> auuso? (tagai i <strong>le</strong> f. 35).<br />
• O a lagona o Iakopo e uiga i <strong>le</strong> tuuina atu o Peniamina<br />
e alu atu i Aikupito ina ia mafai ona faasaolotoina ai<br />
Simeona mai <strong>le</strong> fa<strong>le</strong>puipui? (tagai i fuaiupu 36–38).<br />
• O a ni lagona o <strong>le</strong> auuso e uiga ia Peniamina ona o lagona<br />
o Iakopo?<br />
• Pe afai o oe o Simona, o a ni ou lagona ina ua <strong>le</strong> toe foi mai<br />
ou uso e laveai oe?<br />
• Na tutusa faapefea <strong>le</strong> mea na oo ia Simona ma <strong>le</strong> mea na<br />
oo ia Iosefa? (tagai i <strong>le</strong> f. 21).<br />
Iloilo <strong>le</strong> tala atoa e ala i <strong>le</strong> tuuina atu o fesili nei:<br />
Kenese 42–50<br />
• Aisea na tuuina atu ai e Iakopo ia Peniamina e alu atu i<br />
Aikupito? (tagai i <strong>le</strong> Kenese 43:1, 9).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> tali atu a Iosefa ina ua ia vaaia lona uso o<br />
Peniamina? (tagai i fuaiupu 29–30).
O <strong>Tusi</strong> a Kenese, Mose, ma Aperaamo<br />
• Aisea e te manatu na faanon<strong>of</strong>o ai e Iosefa ona uso i <strong>le</strong><br />
faasologa mai <strong>le</strong> pito i matua e oo i <strong>le</strong> pito itiiti? (tagai i<br />
<strong>le</strong> f. 33).<br />
• Aisea e te manatu na faaalia ai <strong>le</strong> faapitoa o <strong>le</strong> fiafia o<br />
Iosefa ia Peniamina ona ia faia <strong>le</strong>a e foliga o ia o se gaoi?<br />
(tagai i <strong>le</strong> Kenese 43:34–44:12).<br />
• Pe ana faapea e feitai <strong>le</strong> auuso ia Peniamina e pei ona sa<br />
latou feitai ia Iosefa, o <strong>le</strong> a se mea na semanu latou te faia<br />
ina ua mavae <strong>le</strong> mauaina o <strong>le</strong> ipu i <strong>le</strong> taga a Peniamina?<br />
• Faatusatusa <strong>le</strong> mea na faia e Iuta i <strong>le</strong> Kenese 44:16–34 ma<br />
<strong>le</strong> mea na ia faia i <strong>le</strong> Kenese 37:26–28. O a eseesega o loo e<br />
vaaia? Aisea e te manatu na ese ai lona tali atu?<br />
• Faitau <strong>le</strong> Kenese 45:1–8. Aisea e te manatu na filifili ai<br />
Iosefa e faaali atu o ia lava i <strong>le</strong> taimi na faaali atu ai o ia?<br />
• Aisea e te manatu ai na “matua atuatuva<strong>le</strong> [ai] i ona<br />
luma”(Kenese 45:3) <strong>le</strong> auuso?<br />
Na tusia e Elder Spencer W. Kimball, na avea i <strong>le</strong> taimi <strong>le</strong>a ma<br />
se tasi o <strong>le</strong> Korama a Aposetolo e Toasefululua:<br />
“O <strong>le</strong> faamagaloga ma <strong>le</strong> toe foi i <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i, ua faalagolago<br />
lava <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> salamo o <strong>le</strong> tagata na te faia soo se ituaiga<br />
o agasala, <strong>le</strong>a e amata i <strong>le</strong> iloa o <strong>le</strong> agasala ma taliaina<br />
<strong>le</strong> tiutetauave mo <strong>le</strong> foia o <strong>le</strong>a tulaga” (O <strong>le</strong> Vavega o <strong>le</strong><br />
Faamagalo Atu [1969], 86).<br />
Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faamaoniga o loo i ai na iloa e uso o Iosefa la<br />
latou agasala?<br />
• O a mea o loo i ai e faaalia ai na taliaina e i latou <strong>le</strong><br />
tiutetauave mo <strong>le</strong> mea na latou faia ia Iosefa?<br />
• Faitau <strong>le</strong> Kenese 45:5–8 ma vaavaai mo uiga faa-Keriso na ia<br />
Iosefa (tagai foi i <strong>le</strong> Mataio 6:14–15; MFF 64:9–11). Faamata o<br />
a lagona o uso o Iosefa e uiga i mea na ia fai atu ai?<br />
• Aisea na mafai ai e Iosefa ona maua <strong>le</strong> faamagalo atu? (Na<br />
faataunuuina e ia faamoemoega o <strong>le</strong> Atua i Aikupito.)<br />
Kenese 48:1–22. E taua <strong>le</strong> malamalama pe<br />
faapefea ma pe aisea na avea ai Efaraima<br />
ma Manase o ituaiga e suitulaga i <strong>le</strong> ituaiga<br />
o Iosefa. (15–20 minute)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe toafia ituaiga o <strong>le</strong> aiga o<br />
Isaraelu. (Sefululua.) Vaevae tamaiti o <strong>le</strong> vasega i ni vaega se<br />
lua. Tuu atu i <strong>le</strong> tasi vaega e sueina <strong>le</strong> Kenese 49:1–27 ma <strong>le</strong><br />
isi vaega e sueina <strong>le</strong> Numera 10:14–27. Fai atu i vaega taitasi<br />
e lisi i luga o <strong>le</strong> laupapa igoa o ituaiga. Faatusatusa lisi e lua<br />
ma faailoa mai eseesega. Faamatala o <strong>le</strong> ituaiga o Levi o loo<br />
ta’ua i <strong>le</strong> Numera 10 “o atalii o Arona” (f. 8) ma <strong>le</strong> “fanauga<br />
a Keresoma ma <strong>le</strong> fanauga a Merari” (f. 17).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe latou te iloaina <strong>le</strong> mea na tupu<br />
i <strong>le</strong> ituaiga o Iosefa. Faitau <strong>le</strong> Kenese 48:1–6 ma fetufaaia atu ia<br />
i latou <strong>le</strong> faamatalaga mo <strong>le</strong> Kenese 48:22 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
Genesis–2 Samuel (itulau 97–98). Na mauaina e Iosefa t<strong>of</strong>i e lua,<br />
64<br />
i <strong>le</strong> avea ai ma atalii na mauaina <strong>le</strong> t<strong>of</strong>i o <strong>le</strong> ulumatua, <strong>le</strong>a na<br />
vaeluaina i ona atalii e toalua ( Kenese 48:22).<br />
Ua toefuatai e <strong>le</strong> Faaliliuga a Iosefa Samita nisi vaaiga loloto<br />
taua na ia Iakopo e tusa ai ma Iosefa (tagai i <strong>le</strong> FIS, Kenese<br />
48:5–11; tagai foi i <strong>le</strong> faamatalaga mo <strong>le</strong> Kenese 48:5–11 i <strong>le</strong><br />
Old Testament: Genesis–2 Samuel, itulau 97). O manatu nei e<br />
mafai ona faamamafaina atu:<br />
• Na tautino mai e Iakopo na faatuina patino Iosefa, ona o <strong>le</strong><br />
feagaiga na ia faia ma <strong>le</strong> Alii, ina ina laveai <strong>le</strong> aiga o Isaraelu<br />
mai <strong>le</strong> faaitiitia (tagai i <strong>le</strong> FIS, Kenese 48:7–9).<br />
• Ona o <strong>le</strong> faatuatua o Iosefa, o <strong>le</strong> a faamanuiaina lona<br />
ituaiga e sili atu i ona uso—e sili atu foi i lona tama<br />
(tagai i <strong>le</strong> FIS, Kenese 48:9–11; faatusatusa <strong>le</strong> miti a<br />
Iosefa i <strong>le</strong> Kenese 37:9–11).<br />
• I se taimi i <strong>le</strong> lumanai o <strong>le</strong> a toe aumaia <strong>le</strong> olataga i <strong>le</strong> aiga<br />
o Isaraelu e <strong>le</strong> ituaiga o Iosefa (e ala atu i <strong>le</strong> ituaiga o ona<br />
atalii o Efaraima ma Manase)—e <strong>le</strong> mai <strong>le</strong> oge, ae mai <strong>le</strong><br />
n<strong>of</strong>o pologa i <strong>le</strong> agasala (tagai i <strong>le</strong> FIS, Kenese 48:11; tagai<br />
foi i <strong>le</strong> FIS, Kenese 50:24–38 ma <strong>le</strong> 2 Nifae 3:1–22 <strong>le</strong>a na<br />
vavalo ai Iosefa i Aikupito i <strong>le</strong> galuega o <strong>le</strong> olataga i aso e<br />
gata ai o <strong>le</strong> a oo mai e ala atu i se tasi o e tupuga mai ia te<br />
ia, o <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita).<br />
Kenese 49. O se faamanuiaga faapeteriaka o loo<br />
i ai faaaliga faa<strong>le</strong>tagata lava ia na tuuina mai e<br />
ala atu i se peteriaka mai i se Tama Faa<strong>le</strong>lagi<br />
al<strong>of</strong>a e fesoasoani i ana fanau. (50–60 minute)<br />
Faaaliga: E <strong>le</strong> talafeagai <strong>le</strong> faitauina o faamanuiaga<br />
faapeteriaka i <strong>le</strong> vasega. Atonu e te manao e valaaulia se<br />
peteriaka ua faauuina i <strong>le</strong> vasega e fesoasoani e tali fesili a<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e uiga i faamanuiaga faapeteriaka.
<strong>Tusi</strong> i luga o <strong>le</strong> laupapa se ata e fai ma faatusa o <strong>le</strong> Liahona<br />
ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong>a mea ua ta’ua o <strong>le</strong> Liahona?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea sa faaaogaina i ai?<br />
• O a faamanuiaga faa<strong>le</strong>tagata lava ia i <strong>le</strong> <strong>le</strong>ai o se taitaiga<br />
faapena?<br />
Faitau <strong>le</strong> 1 Nifae 16:10, 27–29 ma <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 37:38–40 ma<br />
vaavaai pe na taitaiina faapefea e <strong>le</strong> Liahona <strong>le</strong> aiga o Liae.<br />
Fesili atu: O <strong>le</strong> a faapefea ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong> i ai o sau lava Liahona e<br />
taitaiina ma <strong>le</strong> saoga<strong>le</strong>mu oe i lou olaga atoa? Ia fetufaai atu<br />
<strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei a Peresitene Thomas S. Monson, sa avea i <strong>le</strong><br />
taimi <strong>le</strong>a ma Fesoasoani Lua i <strong>le</strong> Au Peresitene Sili:<br />
“O <strong>le</strong> Alii lava e tasi o <strong>le</strong> na saunia <strong>le</strong> Liahona mo Liae,<br />
ua ia saunia mo oe ma au i aso nei, se meaal<strong>of</strong>a <strong>le</strong> taate<strong>le</strong><br />
ma taua e aumaia <strong>le</strong> taitaiga i o tatou olaga, e faailoa ai<br />
auala faigata i lo tatou saoga<strong>le</strong>mu, ma faasino ai <strong>le</strong> ala, o<br />
se auala saoga<strong>le</strong>mu, e <strong>le</strong> o se auala i se nuu folafolaina, a<br />
o lo tatou aiga i <strong>le</strong> lagi. O <strong>le</strong> meaal<strong>of</strong>a la o loo o’u faasino<br />
i ai, o lou faamanuiaga faapeteriaka <strong>le</strong>a. E i ai i tagata<br />
agavaa uma o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia <strong>le</strong> aia e maua ai <strong>le</strong>a oa taua<br />
patino ma taugata”(Liahona, Ianuari 1987, 66).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe faapefea ona pei se<br />
faamanuiaga faapeteriaka o se Liahona faa<strong>le</strong>tagata lava ia.<br />
Faitau <strong>le</strong> Kenese 49 ma suesue i faamanuiaga na tuuina atu e<br />
Iakopo i ona atalii. Faaaoga faamatalaga mo <strong>le</strong> Kenese 49:1–20;<br />
49:8–12; ma <strong>le</strong> 49:22–26 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel<br />
(itulau 98) e fesoasoani i mau faigata. Fesili atu pe tutusa ma<br />
pe eseese faapefea faamanuiaga faapeteriaka ma faamanuiaga<br />
o Iakopo.<br />
65<br />
Ia saunia e tali fesili e pei o nei:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> matutua e tatau ona tatou i ai ao <strong>le</strong>’i mauaina e i<br />
tatou o tatou faamanuiaga faapeteriaka?<br />
• E mafai faapefea e se faamanuiaga faapeteriaka ona<br />
taitaiina ma faamanuiaina i tatou?<br />
• E tatau faapefea ona saunia i tatou ina ia mauaina <strong>le</strong>na mea?<br />
• E faapefea ona tatou mauaina <strong>le</strong>na mea? (Ia aumaia se<br />
faatagaga mai <strong>le</strong> epikopo po o <strong>le</strong> peresitene o <strong>le</strong> paranesi<br />
ma at<strong>of</strong>a se feiloaiga ma <strong>le</strong> peteriaka.)<br />
• Pe ta’ua mai i se faamanuiaga faapeteriaka mea taua uma<br />
e tutupu i o tatou olaga?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> faailoaina mai o <strong>le</strong> ituaiga o Isaraelu ou<br />
te tupuga mai ai?<br />
Faaaoga saunoaga nei e fesoasoani ia te oe e tali fesili:<br />
• Na saunoa atu Peresitene Gordon B. Hinck<strong>le</strong>y i taitai<br />
perisiitua:<br />
Kenese 42–50<br />
“Ou te faamoemoe o loo tatou uunaia i latou o e ua<br />
lava lo latou matutua e malamalama i <strong>le</strong> taua o se<br />
faamanuiaga faapeteriaka ina ia faia <strong>le</strong>na mea. Ou te<br />
faitauliaina lo’u faamanuiaga faapeteriaka e avea ma<br />
se tasi o mea paia sili o lo’u olaga. O se faamanuiaga<br />
faapeteriaka o se mea e tulaga ese ma paia ma e patino<br />
i <strong>le</strong> tagata lava ia ma o se mea matag<strong>of</strong>ie e ono tuuina<br />
atu i tagata uma o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia o e o loo ola agavaa mo<br />
<strong>le</strong>na mea” (Teachings <strong>of</strong> Gordon B. Hinck<strong>le</strong>y [1997], 423).<br />
• Na saunoa mai Peresitene James E. Faust, o <strong>le</strong> Fesoasoani<br />
Lua i <strong>le</strong> Au Peresitene Sili:<br />
“O faamanuiaga faapeteriaka e tatau ona faitauina<br />
ma <strong>le</strong> lotomaualalo, agaga tatalo, ma faitau soo. O se<br />
faamanuiaga faapeteriaka e paia ma patino, peitai e mafai<br />
ona fetufaai ma tagata o lou aiga tou te vavalalata. O se<br />
taiala paia <strong>le</strong>a o fautuaga, folafolaga ma faamatalaga mai<br />
<strong>le</strong> Alii; e ui i <strong>le</strong>a, e <strong>le</strong> tatau i se tagata ona faamoemoeina<br />
<strong>le</strong>na faamanuiaga e faamatala auiliili maia mea uma o<br />
<strong>le</strong> a tutupu ia te ia, pe tali ai foi fesili uma. O <strong>le</strong> manatu<br />
moni faapea, e <strong>le</strong> taumate e <strong>le</strong> ta’u maia i se faamanuiaga<br />
faapeteriaka o se tasi ni mea taua e tutupu i <strong>le</strong> olaga, e pei<br />
o se misiona po o <strong>le</strong> faaipoipo, e <strong>le</strong> o lona uiga e faapea o<br />
<strong>le</strong> a <strong>le</strong> tutupu mai na mea. Ina ia maua <strong>le</strong> faataunuuga o o<br />
tatou faamanuiaga faapeteriaka, e tatau ona pe<strong>le</strong> i o tatou<br />
loto upu taua ua i ai i na faamanuiaga, mafaufau loloto i<br />
ai, ma ola ai ina ia tatou maua se faamanuiaga i <strong>le</strong> olaga<br />
faa<strong>le</strong>tino, ma se pa<strong>le</strong> o <strong>le</strong> amiotonu i <strong>le</strong> olaga a sau . . . .<br />
“E mafai e o tatou faamanuiaga ona faamalosia i<br />
tatou pe a lotovaivai, faamalosia i tatou pe a matatau,<br />
faamafanafanaina i tatou pe a faanoanoa, tuuina mai<br />
ia i tatou <strong>le</strong> lotote<strong>le</strong> pe a tupu <strong>le</strong> popo<strong>le</strong>, ma siitia i luga<br />
i tatou pe a vaivai <strong>le</strong> agaga. E mafai ona faamalosia a<br />
tatou molimau i taimi uma lava tatou te faitau ai o tatou<br />
faamanuiaga faapteriaka” (Liahona, Ianuari 1996, 74–76).
O <strong>Tusi</strong> a Kenese, Mose, ma Aperaamo<br />
• I <strong>le</strong>na lava lauga e tasi, na saunoa mai Peresitene Faust:<br />
“O Manase, <strong>le</strong> isi atalii o Iosefa, faapea foi ma isi atalii o<br />
Iakopo, e te<strong>le</strong> ni a latou fanau i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia. Atonu e i ai<br />
nisi e o mai i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia i o tatou vaitaimi, e <strong>le</strong> o ni gafa<br />
tautoto o Iakopo. E <strong>le</strong>ai se tasi e tatau ona manatu o <strong>le</strong><br />
a faafitia mai ia te ia se faamanuiaga, ona e faapea e <strong>le</strong><br />
o ia o se gafa tautoto o Isaraelu. Na fetalai atu <strong>le</strong> Alii ia<br />
Aperaamo, ‘Ma o <strong>le</strong> a ou faamanuia atu ia i latou e ala<br />
atu i lo’u igoa; aua o i latou uma o e talia <strong>le</strong>nei tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i,<br />
e faaigoaina i latou i lo’u igoa, ma avea i latou ma a’u<br />
fanau, ma o <strong>le</strong> a latou tutu mai foi ma viia oe, o so latou<br />
tama.’ [Aperaamo 2:10].<br />
“Ua ta’u mai e Nifae ia i tatou ‘o i latou uma o Nuu Ese o<br />
e salamo, o tagata o <strong>le</strong> feagaiga a <strong>le</strong> Atua i latou’ [2 Nifae<br />
30:2]. O <strong>le</strong> mea <strong>le</strong>a, e <strong>le</strong>ai se eseesega po o faamanuiaga o<br />
<strong>le</strong> aiga o Isaraelu e sau mai <strong>le</strong> avea ai ma suli po o <strong>le</strong> avea<br />
ma tama fai.<br />
“Atonu o <strong>le</strong> a faavevesia nisi ona o tagata o <strong>le</strong> aiga lava<br />
e tasi ua i ai ni faamanuiaga ua ta’u maia ia i latou, e<br />
eseese gafa. Tatou te talitonu o <strong>le</strong> aiga o Isaraelu i aso<br />
nei ua a<strong>of</strong>ia ai se a<strong>of</strong>aiga te<strong>le</strong> o <strong>le</strong> aiga a tagata. Ona<br />
ua fefiloia’i ituaiga o <strong>le</strong> tasi ma <strong>le</strong> tasi, atonu o <strong>le</strong> isi<br />
tamaitiiti o <strong>le</strong> a ta’u mai e tupuga mai i <strong>le</strong> ituaiga o<br />
Efaraima, a o <strong>le</strong> isi o <strong>le</strong> aiga lava e tasi, e sau mai ia<br />
Manase po o se tasi o isi ituaiga. O <strong>le</strong> mea la <strong>le</strong>a, o<br />
faamanuiaga o se ituaiga e tasi, atonu e malosi i <strong>le</strong> tasi<br />
tamaitiiti, a o faamanuiaga o <strong>le</strong> isi ituaiga, e malosi i <strong>le</strong><br />
isi foi tamaitiiti. O <strong>le</strong>a la, o fanau e tutupu mai i matua<br />
lava e tasi, e mafai ona maua faamanuiaga o ituaiga<br />
eseese” (Liahona, Ianuari 1996, 76).<br />
Ia uunaia tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia saunia ia maua o latou<br />
faamanuiaga faapeteriaka ma fetufaai atu lau molimau i<br />
<strong>le</strong> faamanuiaga sili e mafai ona avea ai se faamanuiaga<br />
faapeteriaka ia i latou i o latou olaga atoa.<br />
Kenese 49:28. E tatau ona tatou saili ia maua se<br />
faamanuiaga a <strong>le</strong> tama, e pei ona manaomia,<br />
mo <strong>le</strong> faamalologa, faamafanafanaga, ma <strong>le</strong><br />
taitaiga. (15–20 minute)<br />
Faaaliga: O <strong>le</strong>nei fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu o <strong>le</strong> tulitataoina o <strong>le</strong><br />
fautuaga mo <strong>le</strong> Kenese 49. E mafai ona tuueseese <strong>le</strong> aoaoina<br />
atu, ae o <strong>le</strong> a manaomia ai lou faaaogaina o faamatalaga mo<br />
<strong>le</strong> Kenese 49:1–20; 49:8–12; ma <strong>le</strong> 49:22–26 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
Genesis–2 Samuel (itulau 98) e fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
ia malamalama i faamanuiaga a Iakopo i ona atalii ao <strong>le</strong>’i<br />
faataunuuina <strong>le</strong> fautuaga <strong>le</strong>nei. Ia faaeteete i lagona o tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega e <strong>le</strong> auai o latou tama i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia pe <strong>le</strong> o umiaina<br />
foi <strong>le</strong> perisitua.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faaopoopo atu i se faamanuiaga<br />
faapeteriaka e i ai <strong>le</strong> isi ituaiga o faamanuiaga e mafai ona<br />
tatou maua. O tamã o e umiaina <strong>le</strong> Perisitua Mekisateko e<br />
mafai ona faaaogaina <strong>le</strong>na perisitua e tuuina atu ai i tagata<br />
o <strong>le</strong> aiga se faamanuiaga a <strong>le</strong> tama. Fesili atu pe i ai se isi o i<br />
latou na mauaina se faamanuiaga a <strong>le</strong> tama. Fesili atu: O a ni<br />
66<br />
taimi i <strong>le</strong> olaga o se tagata atonu e talafeagai ai <strong>le</strong> mauaina<br />
o se faamanuiaga a <strong>le</strong> tama? Ia fetufaai atu <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei<br />
mai ia Elder Dallin H. Oaks, o se tasi o <strong>le</strong> Korama a Aposetolo<br />
e Toasefululua:<br />
“O tagata e manaomia se taitaiga i se filifiliga taua, e<br />
mafai ona mauaina se faamanuiaga faa<strong>le</strong>perisitua. O<br />
tagata o e o manaomia se mana faa<strong>le</strong>agaga faaopoopo<br />
e manumalo ai i se luitau faa<strong>le</strong>tagata lava ia e mafai<br />
ona maua se faamanuiaga. O tina mai taga e mafai ona<br />
faamanuiaina ao <strong>le</strong>i fanauina se pepe fou. O <strong>le</strong> toate<strong>le</strong><br />
o aiga o <strong>le</strong> Au Paia o Aso e Gata Ai, e manatuaina se<br />
sauniga paia <strong>le</strong>a na tuuina atu ai e se tama agavaa se<br />
faamanuiaga faa<strong>le</strong>perisitua i se atalii po o se afafine o <strong>le</strong><br />
ua sauni atu e faaipoipoina. O faamanuiaga faa<strong>le</strong>perisitua<br />
e masani ona talosagaina mai tama ao <strong>le</strong>i tuua e fanau <strong>le</strong><br />
aiga mo isi faamoemoega, e pei o aoga, auaunaga i <strong>le</strong><br />
vaega au, po o se malaga umi foi.<br />
“O faifeautalai fou faatoa Ia valaauliaina e masani ona<br />
talosagaina se faamanuiaga faa<strong>le</strong>tama ae latou te <strong>le</strong>i<br />
tuua. ...<br />
“O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> taua o se faamanuiaga faa<strong>le</strong>perisitua? . . . O se<br />
faamanuiaga faa<strong>le</strong>perisitua o <strong>le</strong> tuuina atu o <strong>le</strong> mana i<br />
luga o mea faa<strong>le</strong>agaga. E ui lava ina <strong>le</strong> mafai ona pai atu i<br />
ai pe fuaina, ua i ai sona taua te<strong>le</strong> e fesoasoani ai ia i tatou<br />
e faafetaiaia ai faafitauli i <strong>le</strong> ala i <strong>le</strong> ola e faavavau. . . .<br />
“Aua nei e musu e fesili atu mo se faamanuiaga<br />
faa<strong>le</strong>perisitua pe a e manaomia <strong>le</strong> mana faa<strong>le</strong>agaga. O<br />
tama ma isi toeaiina, e faape<strong>le</strong>pe<strong>le</strong> ma faalaute<strong>le</strong>ina <strong>le</strong><br />
avanoa o <strong>le</strong> faamanuiaina o au fanau ma isi fanau a lo<br />
tatou Tama Faa<strong>le</strong>lagi. Ia saunia e tuuina atu faamanuiaga<br />
faa<strong>le</strong>perisitua i lalo o <strong>le</strong> taitaiga a <strong>le</strong> Agaga Paia i soo se<br />
taimi e talosagaina ai oe i <strong>le</strong> faamaoni ma <strong>le</strong> faatuatua”<br />
(i <strong>le</strong> Conference Report, Ape. 1987, 44–45, 48; po o <strong>le</strong><br />
Ensign, Me 1987, 36–37, 39).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O ai e mafai ona e talosagaina mo se faamanuiaga? (Pe a<br />
mafai, e tatau ona latou talosagaina muamua o latou tama,<br />
ona sosoo ai <strong>le</strong>a ma se tagata o <strong>le</strong> aiga, faiaoga o aiga, se<br />
tasi o <strong>le</strong> au epikopo, faiaoga, ma isi.)<br />
• Afai e <strong>le</strong>’i tuuina atu e lou tama ia te oe se faamanuiaga a<br />
<strong>le</strong> tama, e mafai ona e talosagaina o ia mo <strong>le</strong>na mea?<br />
Ia fetufaai atu <strong>le</strong> tala <strong>le</strong>nei mai ia Peresitene Ezra Taft Benson,<br />
a o avea i <strong>le</strong> taimi <strong>le</strong>a ma Peresitene o <strong>le</strong> Korama a Aposetolo<br />
e Toasefululua:<br />
“I se tasi taimi i aso ua mavae, na oo mai ai se tasi alii<br />
talavou i lo’u <strong>of</strong>isa e talosagaina se faamanuiaga. Ua<br />
toetoe atoa lona sefuluvalu tausaga ma o loo i ai ni ona<br />
faafitauli. ... Ua talosagaina e ia se faamanuiaga.<br />
“Sa ou fesili atu ia te ia, “Pe na e fai atu ea i lou tama e<br />
tuuina atu sou faamanuiaga? O lou tama o se tasi o <strong>le</strong><br />
Eka<strong>le</strong>sia, pe moni <strong>le</strong>a?’‘
“Fai mai a ia, ‘Ioe, o ia o se toeaina, o se toeaina e<br />
faa<strong>le</strong>toaga i <strong>le</strong> lotu. ...’<br />
“Sa ou faapea atu , ‘E a la pe a e talanoa ia te ia i se<br />
taimi paganoa, ma fesili atu ia te ia pe manao e na te<br />
tuuina atu se faamanuiaga ia te oe?’<br />
“Fai mai o ia ‘Oi, ou te manatu o se tulaga taufaafefe<br />
<strong>le</strong>na mo ia.’<br />
“Sa ou faapea atu loa, ‘E te manao ea e faataitai ona e<br />
fai i ai? O <strong>le</strong> a ou tatalo mo oe.’<br />
“Sa ia tali mai, ‘Ua <strong>le</strong><strong>le</strong>i; ona o <strong>le</strong> tulaga <strong>le</strong>na ua e tau<br />
mai, o <strong>le</strong> a ou faia lava.’<br />
“I ni nai aso talu ona mavae <strong>le</strong>a mea, na toe sau ai o ia.<br />
Na ia faapea mai, ‘Le uso e Benson, o se mea sili <strong>le</strong>a ua<br />
oo i lo matou aiga. ... Na ia tuuina mai mo au se<br />
faamanuiaga sili ona matag<strong>of</strong>ie nai lo se faamanuiaga<br />
na ou faamoemoeina . ... Ina ua maea ona ia tuuina<br />
mai <strong>le</strong>a faamanuiaga, na i ai se fusi o <strong>le</strong> fiafiaga sili ma<br />
<strong>le</strong> agaga faagaeetia ma <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a i lo ma va, e <strong>le</strong>’i oo mai<br />
lava i lo matou aiga i se taimi muamua’” (Liahona, Mati<br />
1978, 50).<br />
Ia uunaia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau e talosagaina o latou<br />
tama mo se faamanuiaga, e <strong>le</strong> na o taimi e mamai ai i latou ae<br />
i soo se taimi e manaomia ai e i latou se faamafanafanaga po<br />
o <strong>le</strong> taitaiga. Ia uunaia alii talavou e sauniuni nei ina ia<br />
saunia ma agavaa ia maua <strong>le</strong> mana moni i o latou perisitua<br />
ina ia mafai ona faamanuiaina ai o latou aiga pe a avea i<br />
latou ma tama.<br />
Kenese 50. O <strong>le</strong> oti faa<strong>le</strong>tino o se vaega o <strong>le</strong><br />
fuafuaga o <strong>le</strong> fiafia. (15–20 minute)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• Pe ua outou aumau ea ni n<strong>of</strong>oaga e sili atu ma <strong>le</strong> tasi i o<br />
outou olaga?<br />
• Afai na e aumau i ni n<strong>of</strong>oaga e sili atu ma <strong>le</strong> tasi, pe sa i ai<br />
ea se n<strong>of</strong>oaga e te fiafia lava i ai? Pe i ai se n<strong>of</strong>oaga e tasi e<br />
te ta’ua o <strong>le</strong> “aiga”? Aisea?<br />
• Faitau <strong>le</strong> Kenese 46:1–4 and 47:29–31. Aisea na matua taua<br />
ai ia Iakopo <strong>le</strong> tanuina o ia i Kanana?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo aoaoina mai ia i tatou e <strong>le</strong> manao o<br />
Iakopo e uiga i lona faamaoni i folafolaga a <strong>le</strong> Atua?<br />
67<br />
Kenese 42–50<br />
• Faitau <strong>le</strong> Kenese 49:29–50:9. O a aafiaga o <strong>le</strong> maliu o<br />
Iakopo na oo ia Iosefa, lona aiga, ma tagata Aikupito?<br />
• E ui ina sa te<strong>le</strong> <strong>le</strong> taufaitagitui i <strong>le</strong> maliu o Iakopo, o fea e i<br />
ai <strong>le</strong> olioli?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea o <strong>le</strong> a e fai atu ai e uiga ia Iakopo pe afai e<br />
talosagaina oe e tuuina atu se tautalaga i lona fa<strong>le</strong>lauasiga?<br />
Na talosaga Iakopo e tanu o ia i Kanana, o <strong>le</strong> nuu o <strong>le</strong><br />
folafolaga. I se tulaga faa<strong>le</strong>agaga e i ai foi so tatou nuu o <strong>le</strong><br />
folafolaga. E pei o Iakopo, e tatau foi ona tatou mananao e<br />
toe foi atu i <strong>le</strong> nuu o lo tatou t<strong>of</strong>i—o <strong>le</strong> malo se<strong>le</strong>sitila. Faitau<br />
<strong>le</strong> 1 Nifae 17:13–14 ma talanoaina <strong>le</strong> olioli ma <strong>le</strong> malamalama<br />
o <strong>le</strong> a oo i e amiotonu ao toe foi atu i latou i <strong>le</strong> Tama<br />
Faa<strong>le</strong>lagi. E mafai ona e iloiloina <strong>le</strong> vaega o <strong>le</strong> ala o <strong>le</strong> fiafia o<br />
loo aoaoina ai lo tatou tuua o <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi<br />
ina ia o mai i <strong>le</strong> lalolagi ma <strong>le</strong> ala e mafai ona tatou toe foi atu<br />
ai ia te ia, e ala i lo tatou faatuatua (tagai i <strong>le</strong> “O <strong>le</strong> Fuafuaga<br />
Sili o <strong>le</strong> Fiafia,” itulau 13–19).<br />
Faamanatu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafai ona faatasia ma<br />
latalata atili aiga ona o se maliu pe ma<strong>le</strong>pe<strong>le</strong>pe ai foi. Faitau<br />
<strong>le</strong> Kenese 50:15–21 ma fesili atu:<br />
• Aisea na matatau ai uso o Iosefa ina ua mavae <strong>le</strong> maliu o<br />
Iakopo?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e Iosefa e faatoafi<strong>le</strong>muina ai lo latou<br />
matatau?<br />
• O a mea o loo tauina mai e mau ia i tatou o loo faaalia ai<br />
lagona o Iosefa e uiga i lona aiga?<br />
Kenese 50:24–26; FIS, Kenese 50:24–38. O<br />
valoaga a Iosefa na <strong>le</strong>iloloa pe na aveeseina foi<br />
na toefuatai e ala i <strong>le</strong> Faaliliuga a Iosefa Samita<br />
o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia Faa-Peretania o <strong>le</strong> King James.<br />
Ua tatou aoaoina mai na faaalia e <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong>na<br />
Iosefa o anamua ia upumoni e uiga i <strong>le</strong> misiona<br />
a Mose, o <strong>le</strong> Toefuataiiga o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i, o <strong>le</strong><br />
valaauga o Iosefa Samita e avea ma se per<strong>of</strong>eta,<br />
ma <strong>le</strong> oo mai o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona. (25–35 minute)<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia iloa valoaga a Iosefa i<br />
<strong>le</strong> fai atu ia i latou e galulue fai paga pe faivaega ma fai<br />
gaoioiga E, I, ma <strong>le</strong> O mo <strong>le</strong> Kenese 50 i totonu o a latou<br />
taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega. A maea ona latou faia,<br />
fai atu ia i latou e fetufaai a latou tali ma <strong>le</strong> vasega ma ia<br />
faia ni fesili ma talanoaga.
O LE TUSI O LE ESOTO<br />
O <strong>le</strong> Esoto o <strong>le</strong> tusi lona lua o tusi e lima a Mose. O <strong>le</strong> upu<br />
faa-E<strong>le</strong>ni o <strong>le</strong> Esoto o lona uiga o <strong>le</strong> “ulufafo” pe “tuua” ma<br />
e faatatau atu i <strong>le</strong> laveaiina e <strong>le</strong> Alii o Isaraelu mai <strong>le</strong> n<strong>of</strong>o<br />
pologa i Aikupito.<br />
E amata <strong>le</strong> Esoto a ua i ai se faigamalo fou na pu<strong>le</strong>aina ia<br />
Aikupito. O nei taitai sa “<strong>le</strong>i iloa Iosefa”(Esoto 1:8) ma na<br />
faapologaina tagata Isaraelu (tagai i <strong>le</strong> Esoto 1:8–11). O loo<br />
i ai i <strong>le</strong> Esoto <strong>le</strong> tala i <strong>le</strong> ala faavavega na laveaia ai e <strong>le</strong> Alii<br />
lona nuu i lalo o <strong>le</strong> taitaiga musuia a <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o Mose<br />
mai lo latou n<strong>of</strong>o pologa (tagai i <strong>le</strong> Esoto 12:51; Teuteronome<br />
26:8). O loo faamatalaina ai foi feoaiga a Isaraelu i <strong>le</strong> vao, <strong>le</strong><br />
mauaina o tulafono a Mose, ma <strong>le</strong> fausiaina o <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> fetafai.<br />
Folasaga<br />
Esoto 1–4<br />
O uluai mataupu e fa o <strong>le</strong> Esoto o loo faailoa mai ai <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta<br />
o Mose ma faamatalaina ai ni auiliiliga o lona fanau mai, <strong>le</strong> ala<br />
na avea ai o ia ma se tasi o <strong>le</strong> aiga o Farao, ma lona valaauga e<br />
avea ma se per<strong>of</strong>eta. O nei mataupu e faamanatu mai ia i tatou<br />
e valaauina ma saunia e <strong>le</strong> Alii per<strong>of</strong>eta, e faaali atu o ia lava ia<br />
i latou, ma tuuina atu ia i latou meaal<strong>of</strong>a e tatau ai mo <strong>le</strong><br />
faataunuuina o a latou galuega ma <strong>le</strong> manuia .<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• E <strong>le</strong> mafai e Satani ona ta<strong>of</strong>ia <strong>le</strong> galuega a <strong>le</strong> Atua, o <strong>le</strong> o<br />
loo silasila ma faamalosia ona tagata i o latou puapuaga,<br />
o loo faaf<strong>of</strong>oga i a latou tatalo, ma faataunuuina ana<br />
folafolaga uma (tagai i <strong>le</strong> Esoto 1:7–22; 2:1–10, 23–25;<br />
3:7–10; tagai foi i <strong>le</strong> Kenese 50:24; Esoto 12:51; 1 Nifae<br />
22:22–25; MFF 3:1–3).<br />
• E tatau ona sili atu ona tatou matatau (ava, usiusitai, ma<br />
faaaloalo) i <strong>le</strong> Atua nai lo <strong>le</strong> tagata (tagai i <strong>le</strong> Esoto 1:15–22;<br />
tagai foi i <strong>le</strong> MFF 3:7–8).<br />
• E i ai se vaega taua a tamaitai e fesoasoani atu ai i <strong>le</strong><br />
faataunuuina o <strong>le</strong> fuafuaga o <strong>le</strong> fiafia a <strong>le</strong> Tama (tagai<br />
i <strong>le</strong> Esoto 1–2).<br />
• E saunia ma valaauina e <strong>le</strong> Alii ana auauna e saunoa atu i<br />
ana afioga ma faia ana galuega (tagai i <strong>le</strong> Esoto 2–4; tagai<br />
foi i <strong>le</strong> Ioane 15:16; MFF 1:38).<br />
• Na muai faauuina per<strong>of</strong>eta a <strong>le</strong> Alii e faataunuuina ni<br />
misiona patino i <strong>le</strong> lalolagi (tagai i <strong>le</strong> Esoto 3:7–10; tagai<br />
foi i <strong>le</strong> Ieremia 1:5; 2 Nifae 3:9–10, 17).<br />
• O n<strong>of</strong>oaga e afio ai <strong>le</strong> Alii e paia ma e tatau ona faaalia ai<br />
<strong>le</strong> faaaloalo ma <strong>le</strong> migao (tagai i <strong>le</strong> Esoto 3:5; tagai foi i <strong>le</strong><br />
MFF 110:7–8).<br />
68<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Esoto 1–4. O <strong>le</strong> Esoto e mafai ona vaai i ai o<br />
se faatusa o <strong>le</strong> faigamalaga a tagata soifua<br />
i <strong>le</strong> olaga faitino ma toe foi atu i <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong><br />
Atua. (20–30 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
Faaaliga: E mafai ona e faaaogaina <strong>le</strong>nei fautuaga atoa mo<br />
<strong>le</strong> aoao atu e aote<strong>le</strong>ina ai <strong>le</strong> tusi o <strong>le</strong> Esoto pe faaaogaina ni<br />
vaega a o e aoaoina atu <strong>le</strong> Esoto1–4 ma isi poloka o mau.<br />
<strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> upu Esoto i luga o <strong>le</strong> laupapa ma fesili atu i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega pe latou te manatu o a mea e uiga i <strong>le</strong> tusi o <strong>le</strong><br />
Esoto. Tau atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> tusi o <strong>le</strong> Esoto o loo<br />
faamatalaina ai <strong>le</strong> tala i <strong>le</strong> “ulufafo” atu o tagata Isaraelu<br />
mai Aikupito ma la latou malaga i <strong>le</strong> vao e agai atu i <strong>le</strong> nuu<br />
folafolaina.<br />
<strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> O se faigamalaga i <strong>le</strong> olaga i luga o <strong>le</strong> laupapa ma iloilo<br />
faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong> faaolataga a <strong>le</strong> Tama<br />
Faa<strong>le</strong>lagi, ma fesoasoani ia i latou ia latou vaai i ai o se<br />
faigamalaga (tagai i <strong>le</strong> ata o loo i <strong>le</strong> “Aote<strong>le</strong>ga o <strong>le</strong> Ata o <strong>le</strong><br />
Faaolataga. Fautuaga 2,” itulau 18). E mafai foi ona e saunia<br />
pepa ma fai atu ia i latou e tusi se ata puupuu e faaalia ai a<br />
latou lava faigamalaga i o latou lava olaga.<br />
Tau atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> faigamalaga a <strong>le</strong> fanauga a<br />
Isaraelu mai Aikupito e agai atu i <strong>le</strong> nuu folafolaina e mafai ona<br />
vaavaai i ai e avea ma se ata po o se faatusa o <strong>le</strong> faigamalaga a<br />
<strong>le</strong> tagata e toe foi atu ai i <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi. Faailoa mai vaega<br />
autu e fa o <strong>le</strong> faigamalaga a Isaraelu i <strong>le</strong> faitauina o mau o loo i<br />
ai ulutala nei:<br />
• O <strong>le</strong> n<strong>of</strong>o pologa (tagai i <strong>le</strong> Esoto 1:13–14)<br />
• O <strong>le</strong> laveaiina (tagai i <strong>le</strong> Esoto 3:7–8)<br />
• O feoaiga i <strong>le</strong> vao (Esoto 17:1; 19:1–2)<br />
• O <strong>le</strong> ulu atu i <strong>le</strong> nuu o <strong>le</strong> folafolaga (tagai i <strong>le</strong> Esoto 33:1–3)<br />
Fai se siata e pei o <strong>le</strong> siata <strong>le</strong>nei, ma tusi ai na o mau. Faitau e<br />
<strong>le</strong> vasega mau ma talanoaina po o <strong>le</strong> tuu atu o mau i tagata<br />
taitoatasi pe vaevae i vaega tamaiti o <strong>le</strong> vasega ma lipoti mai<br />
mea na latou aoao i ai. Faatumu <strong>le</strong> siata i manatu na outou<br />
talanoaina.<br />
O <strong>le</strong> Faigamalaga<br />
Faa<strong>le</strong>tino a Isaraelu i<br />
<strong>le</strong> Nuu Folafolaina<br />
Esoto 1:13–14 (Na n<strong>of</strong>o pologa Isaraelu<br />
i tagata Aikupito.)<br />
Esoto 5:1–2 (Na pu<strong>le</strong>a Isaraelu e Farao.)<br />
Esoto 3:10 (Na auina atu Mose e laveai<br />
Isaraelu.)<br />
Esoto 4:14–16 (Na fai Arona ma failauga<br />
mo Mose.)<br />
NOFO POLOGA<br />
O <strong>le</strong> Faigamalaga<br />
Faa<strong>le</strong>agaga a Isaraelu<br />
i <strong>le</strong> Malo Se<strong>le</strong>sitila<br />
2 Nifae 1:13; Mosaea 3:19 (O <strong>le</strong> tagata o<br />
<strong>le</strong> lalolagi e n<strong>of</strong>o pologa i <strong>le</strong> agasala.)<br />
A<strong>le</strong>ma 12:11 (E pu<strong>le</strong>a i tatou e Satani e ala<br />
i <strong>le</strong> agasala.)<br />
2 Nifae 6:17; A<strong>le</strong>ma 11:40 (Na auina mai<br />
Iesu Keriso e laveai ia Isaraelu o <strong>le</strong> feagaiga.)<br />
MFF 1:38 (E tautatala per<strong>of</strong>eta i afioga<br />
a Keriso.)
Esoto 7:3–5 (O mala e sefulu na faaalia ai<br />
<strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> Alii i mea uma o i <strong>le</strong> lalolagi.)<br />
Esoto 12:1–27 (Na faasaoina Isaraelu<br />
mai <strong>le</strong> faafanoga e ala i <strong>le</strong> toto o <strong>le</strong><br />
tamai mamoe.)<br />
Esot 14:16 (Na o ese tagata Isaraelu mai<br />
<strong>le</strong> n<strong>of</strong>o pologa e ui atu i <strong>le</strong> Sami Ulaula.)<br />
Esoto 13:21 (Na puipuia Isaraelu ma<br />
taitaiina i <strong>le</strong> ao faaniutu mai <strong>le</strong> lagi i <strong>le</strong> ao<br />
ma <strong>le</strong> afi faaniutu i <strong>le</strong> po.)<br />
Esoto 16:14–15; 17:6 (Na saunia e <strong>le</strong> Alii<br />
<strong>le</strong> manai ma <strong>le</strong> vai e faasaoina ai ola o <strong>le</strong><br />
fanauga a Isaraelu.)<br />
Esoto 17:8–13 (Ina ua lagolagoina e<br />
Isaraelu lo latou per<strong>of</strong>eta na manumalo<br />
i latou i o latou fili.)<br />
Esoto 20:1–23 (E ala atu ia Mose na tuuina<br />
atu e <strong>le</strong> Alii ia Isaraelu poloaiga e saunia ai<br />
i latou e ulu atu i lona afioaga.)<br />
Esoto 25:2–9; MFF 84:23–24 (Na<br />
poloaiina Isaraelu e o atu i <strong>le</strong> Mauga<br />
o Sinai ma, mulimuli ane, ia fausia se<br />
malumalu mo sauniga paia ma avea<br />
ma fa<strong>le</strong> o <strong>le</strong> Alii.)<br />
Numera 14:29–33; Iosua 1:1–9 (Ina ua<br />
lava <strong>le</strong> faatuatua o i latou, na taitaiina atu<br />
ai e Iosua Isaraelu i lo latou nuu o <strong>le</strong><br />
folafolaga.)<br />
Numera 14:22–30 (E toate<strong>le</strong> tagata o<br />
Isaraelu na <strong>le</strong> mauaina <strong>le</strong> avanoa e ulu atu<br />
ai i <strong>le</strong> nuu folafolaina ona o <strong>le</strong> <strong>le</strong> usiusitai.)<br />
LAVEAIINA<br />
O FEOAIGA I LE VAO<br />
1 Nifae 7:12–13; 2 Nifae 31:19 (E i ai <strong>le</strong><br />
mana i <strong>le</strong> Alii e faaolaina ai lana fanau.)<br />
1 Peteru 1:18–19; 2 Nifae 9:7–9<br />
(Ua faasaoina i tatou mai <strong>le</strong> faafanoga<br />
e faavavau e ala i <strong>le</strong> toto o <strong>le</strong> Tamai<br />
Mamoe a <strong>le</strong> Atua.)<br />
1 Korinito 10:1–2; Moronae 6:1–4 (E tatau<br />
ona tatou uia vai o <strong>le</strong> papatisoga ina ia<br />
laveaiina mai <strong>le</strong> n<strong>of</strong>o pologa i <strong>le</strong> agasala.)<br />
Ioane 16:13 (O <strong>le</strong> meaal<strong>of</strong>a o <strong>le</strong> Agaga<br />
Paia e mafai ona puipuia ma taitaiina i<br />
tatou i aso taitasi.)<br />
Ioane 6:31–35; 7:37–39 (O Iesu Keriso<br />
o <strong>le</strong> “areto o <strong>le</strong> ola” ma <strong>le</strong> “vai ola.”<br />
E faatumauina e Lana Togiola o tatou<br />
lava ola.)<br />
MFF 1:14 (E tatau ona tatou lagolagoina<br />
per<strong>of</strong>eta ma aposetolo a <strong>le</strong>ai “o <strong>le</strong> a<br />
vavaeeseina” i tatou.)<br />
MFF 76:50–62; 93:1 (E ala atu i per<strong>of</strong>eta<br />
o ona po nei ua tuuina mai e <strong>le</strong> Alii ia i<br />
tatou poloaiga e saunia ai i tatou e mau<br />
i lona afioaga.)<br />
MFF 124:27–28, 40–42 (Ua poloaiina i<br />
tatou e fausia malumalu mo sauniga paia<br />
ma avea ma maota o <strong>le</strong> Alii.)<br />
ULU ATU I LE NUU O LE FOLAFOLAGA<br />
Faaaliga 3:5, 12, 20–21; MFF 76:50–70;<br />
88:17–20 (Ua folafolaina mai ia i latou o<br />
e faatoilaloina <strong>le</strong> lalolagi se t<strong>of</strong>i i <strong>le</strong> malo<br />
se<strong>le</strong>sitila.)<br />
MFF 88:21–24 (E toate<strong>le</strong> o <strong>le</strong> a faafitia<br />
lo latou ulu atu i <strong>le</strong> malo se<strong>le</strong>sitila aua<br />
e <strong>le</strong> taliaina e i latou <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i ma<br />
faamamaina.)<br />
Ao outou talanoaina vaega taitasi o <strong>le</strong> faigamalaga a Isaraelu—<br />
ma la tatou faigamalaga, e mafai ona fesoasoani fesili ma mau<br />
nei i <strong>le</strong> talanoaga:<br />
• N<strong>of</strong>o pologa: E faapefea ona tatou n<strong>of</strong>o pologa i o tatou<br />
olaga? (tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 1:13). E faapefea ona faapologaina<br />
i tatou e <strong>le</strong> agasala? (tagai i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 34:35).<br />
• Laveaiina: O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o <strong>le</strong> silafia e <strong>le</strong> Alii o <strong>le</strong> n<strong>of</strong>o pologa<br />
o <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu? (tagai i <strong>le</strong> Esoto 3:7–10). O <strong>le</strong> a <strong>le</strong><br />
mea o loo tau mai e mau ia i tatou e uiga i lagona o <strong>le</strong> Alii e<br />
tusa ai ma <strong>le</strong> n<strong>of</strong>o pologa o lana fanau i <strong>le</strong> agasala? (tagai i<br />
<strong>le</strong> Esekielu 18:23; 3 Nifae 9:1–2, 5). E faapefea ona laveaiina<br />
69<br />
Esoto 1–4<br />
i tatou e <strong>le</strong> Alii mai <strong>le</strong> agasala? (tagai i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 7:13–14). Ia<br />
faamatala atu faapea, a o tuua e <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu ia<br />
Aikupito, sa latou ui atu i <strong>le</strong> Sami Ulaula, ua fai <strong>le</strong>a ma<br />
faatusa o <strong>le</strong> papatisoga (tagai i <strong>le</strong> 1 Korinito 10:1–2).<br />
• O feoaiga i <strong>le</strong> vao: O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na taialaina <strong>le</strong> fanauga a<br />
Isaraelu ao feoai i latou i <strong>le</strong> vao? (tagai i <strong>le</strong> Esoto 13:21–22).<br />
O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo taialaina i tatou i <strong>le</strong> taimi nei ma o loo<br />
faamatalaina foi o <strong>le</strong> “afi”? (tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 31:13; 2 Nifae<br />
32:5). Na fafagaina i latou i <strong>le</strong> vao e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> fanauga a<br />
Isaraelu ma tuuina atu ia i latou <strong>le</strong> vai ina ia tausia ai i latou<br />
i la latou faigamalaga (tagai i <strong>le</strong> Esoto 16–17). E faapefea ona<br />
tausia faa<strong>le</strong>agaga e <strong>le</strong> Alii ona tagata? (tagai i <strong>le</strong> 1 Korinito<br />
10:1–4; 2 Nifae 32:3; MFF 20:77–79).<br />
• Ulu atu i <strong>le</strong> nuu o <strong>le</strong> folafolaga: O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> nuu o <strong>le</strong> folafolaga<br />
o loo tatou sailia? (tagai i <strong>le</strong> Eperu 11:14–16). O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea<br />
na finagalo i ai <strong>le</strong> Alii ao <strong>le</strong>’i ulu atu <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu i <strong>le</strong><br />
nuu folafolaina? (O <strong>le</strong> usiusitai i poloaiga ma feagaiga, e pei<br />
o Tulafono e Sefulu.)<br />
Esoto 1–2. O <strong>le</strong> filifili e faia <strong>le</strong> mea sao e masani<br />
lava ona faigata. (30–35 minute)<br />
Tufa atu se fasi pepa i tagata uma o <strong>le</strong> vasega. Fai atu i <strong>le</strong><br />
vasega e sue <strong>le</strong> Esoto 1 ma pupuni <strong>le</strong> itulau <strong>le</strong>na o a latou tusi<br />
paia i <strong>le</strong> fasi pepa. Faatonu i latou e faaaliali mai na o fuaiupu<br />
filifilia e pei ona faatonuina ai i latou. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e faitau fuaiupu o loo i <strong>le</strong> poloka o mau muamua o<br />
loo i lalo, ma pupuni <strong>le</strong> fuaiupu ma <strong>le</strong> tali. Tuu atu <strong>le</strong> fesili<br />
ma fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tau mai <strong>le</strong> tali. Ona fai atu<br />
<strong>le</strong>a ia i latou e faaaliali mai <strong>le</strong> fuaiupu o <strong>le</strong> tali ma talanoaina<br />
pe a manaomia. Ia toe faia <strong>le</strong>nei faatinoga seia oo atu i mau<br />
ma fesili o loo totoe.<br />
• Faitau <strong>le</strong> Esoto 1:6–10. O a mea na faia e tagata o Aikupito<br />
i tagata o Isaraelu? (Tali: Esoto 1:11.)<br />
• Faitau <strong>le</strong> Esoto 1:12–13, 15–16. O a mea na faia e fafine<br />
faatosaga? (Tali: Esoto 1:17.)<br />
• Faitau <strong>le</strong> Esoto 1:18. Na faapefea ona tali atu fafine faatosaga<br />
i <strong>le</strong> tupu? (Tali: Esoto 1:19–21.)<br />
• Faitau <strong>le</strong> Esoto1:22–2:2. O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e <strong>le</strong> fafine i lana<br />
tama tama ina ua mavae masina e tolu? ( Tali: Esoto 2:3–4.)<br />
• Faitau <strong>le</strong> Esoto 2:5–6. O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e <strong>le</strong> afafine o<br />
Farao i <strong>le</strong> pepe? (Tali: Esoto 2:7–10.)<br />
• Faitau <strong>le</strong> Esoto 2:11. O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e Mose ina ua maea<br />
ona ia vaaia <strong>le</strong> tagata Aikupito o fasia se tagata Eperu? (Tali:<br />
Esoto 2:12.)<br />
• Faitau <strong>le</strong> Esoto 2:13–14. O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e Mose? (Tali:<br />
Esoto 2:15.)<br />
• Faitau <strong>le</strong> Esoto 2:16–20. O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e Reuelu mo<br />
Mose? (Tali: Esoto 2:21–22.)<br />
• Faitau <strong>le</strong> Esoto 2:23–25. O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e <strong>le</strong> Atua mo<br />
<strong>le</strong> fanauga a Isaraelu? (Tali: Esoto 3–14.)
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o <strong>le</strong> Esoto<br />
<strong>Tusi</strong> mea nei i luga o <strong>le</strong> laupapa:<br />
• O fafine faatosaga: o fafine na fesoasoani i faafanauina (tagai<br />
i <strong>le</strong> Esoto 1:15–21)<br />
• O <strong>le</strong> tina o Mose (tagai i <strong>le</strong> Esoto 1:22–2:4)<br />
• Mose (tagai i <strong>le</strong> Esoto 2:10–12, 15; Galuega 7:22–25)<br />
Vaevae <strong>le</strong> vasega i ni vaega se tolu. Tuu atu i vaega taitasi se<br />
tasi o poloka o mau o loo muamua atu ma fai atu ia i latou e<br />
saili tali i fesili nei:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e <strong>le</strong>na tagata po o na tagata na<br />
manaomia ai <strong>le</strong> lotote<strong>le</strong>?<br />
• Aisea na faia ai e i latou?<br />
• Na avea faapefea ma se galuega o <strong>le</strong> faatuatua?<br />
• Na faapefea ona faamanuia i latou e <strong>le</strong> Alii ina ua mavae<br />
mea na latou faia?<br />
Fai i vaega taitasi e fetufaai mai a latou tali i <strong>le</strong> vasega. (Afai e i<br />
ai ni fesili a tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tusa ai ma <strong>le</strong> fasiotia e Mose o<br />
<strong>le</strong> tagata Aikupito, ia faatatau atu i <strong>le</strong> faamatalaga mo <strong>le</strong> Esoto<br />
2:11–15 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel, itulau 105.)<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ni nai minute e tusi ai e uiga i <strong>le</strong><br />
tagata po o tagata o loo talanoaina i <strong>le</strong>nei <strong>le</strong>sona na latou aoao<br />
mai ai ma faamatala pe aisea. Afai e lava <strong>le</strong> taimi, valaaulia ni<br />
nai tagata toaitiiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai mai mea na latou tusia.<br />
Esoto 1–2. E i ai se vaega taua a tamaitai i <strong>le</strong><br />
faataunuuina o <strong>le</strong> fuafuaga o <strong>le</strong> fiafia a <strong>le</strong> Tama<br />
Faa<strong>le</strong>lagi. (10–15 minute)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esoto 1–2 ma vaavaai<br />
mo mea o loo faatatau i tamaitai. Faailoa mai mea taitasi i<br />
luga o <strong>le</strong> laupapa. (O fafine faatosaga, o <strong>le</strong> tina o Mose, o <strong>le</strong><br />
tuafafine o Mose, o <strong>le</strong> afafine o Farao, o Sepora ma isi afafine<br />
e toaono o Reuelu [Ietero].) Fesili atu:<br />
• Na faapefea ona aafia <strong>le</strong> olaga o Mose i nei tamaitai?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e tasi e tutusa ai nei tamaitai? (Na fesoasoani<br />
uma i latou ia Mose—na faasaoina lava e nisi lona ola.)<br />
Ia talanoaina <strong>le</strong> matafaioi taua a tamaitai i olaga o tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega. Atonu e te manao e faaaoga manatu ma fesili nei:<br />
• Ia talanoaina <strong>le</strong> aafiaga taua o tamaitai i lou olaga. Fesili<br />
atu po o a mea e mafai ona tatou faia e faaalia ai o loo<br />
tatou iloa o latou aafiaga sili.<br />
• O <strong>le</strong> fea o mea ua faamanuiaina ai oe e mafai ona faapea<br />
ua mafua ona o <strong>le</strong> aafiaga taua a tamaitai i lou olaga?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na uunaia i latou mo <strong>le</strong> faamanuiaina o lou<br />
olaga?<br />
Ia fetufaai atu <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Peresitene Spencer W.<br />
Kimball:<br />
“E i ai se fuaitau faapea ‘Pe a e aoaoina se alii, e te<br />
aoaoina se tagata e toatasi; ae pe a e aoaoina se tamaitai,<br />
e te aoaoina se aiga atoa.’ (Dr. Char<strong>le</strong>s D. McIver) Tatou<br />
70<br />
te mananao i o tatou tamaitai ina ia <strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong> aoaoina, aua<br />
e ono <strong>le</strong> mafai ona toe faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia fanau mai <strong>le</strong> faatala<strong>le</strong> o o<br />
latou tina” (Men <strong>of</strong> Examp<strong>le</strong> [lauga i faiaoga faa<strong>le</strong>lotu, 12<br />
Setema. 1975], 9–10).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe latou te manatu o <strong>le</strong> a <strong>le</strong><br />
uiga o <strong>le</strong>na mea. Ia fetufaai atu lau molimau i <strong>le</strong> matafaioi<br />
taua a tamaitai na i ai pea lava i <strong>le</strong> fuafuaga o <strong>le</strong> fiafia a <strong>le</strong><br />
Tama Faa<strong>le</strong>lagi. E masani lava ona <strong>le</strong> faalauiloaina tamaitai<br />
i o latou sao taua. Ia uunaia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faaavanoa<br />
taimi e faailoaina ai ma faaalia i ai <strong>le</strong> loto faafetai i tamaitai<br />
o e ua faamanuiaina o latou olaga.<br />
Esoto 3:1–10. O <strong>le</strong> faaaloalo na te valaaulia<br />
faaaliga. (15–20 minute)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia matua fi<strong>le</strong>mu lava ma<br />
faalogologo mo <strong>le</strong>o e <strong>le</strong> masani ona latou maitauina. Pe a<br />
mavae se minute se tasi, ona fesili atu <strong>le</strong>a ia i latou po o a<br />
<strong>le</strong>o na latou faalogoina. Faailoa atu o na <strong>le</strong>o sa i ai lava iina,<br />
ae peitai, e manaomia <strong>le</strong> uai faapitoa atu i ai. Faatusatusa <strong>le</strong><br />
tulaga i <strong>le</strong> faalogologo atu ma <strong>le</strong> faaeteete mo <strong>le</strong>o e masani<br />
ai ma <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> faalogologo atu i musumusuga a <strong>le</strong> Agaga.<br />
E pei lava ona manaomia lo tatou fifi<strong>le</strong>mu ina ia lagona ai ni<br />
<strong>le</strong>o masani, e tatau ona tatou maua <strong>le</strong> migao ina ia lagona ai<br />
<strong>le</strong> fesootaiga a <strong>le</strong> Agaga Paia.<br />
I <strong>le</strong> saunoa atu e uiga i <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> migao i a tatou sauniga<br />
lotu a <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia, na saunoa mai, Elder Boyd K. Packer:<br />
“O <strong>le</strong> faaaloalo na te valaaulia faaaliga.<br />
“O <strong>le</strong> faaaloalo o loo matou tautala ai, e matua eseese<br />
lava ma <strong>le</strong> n<strong>of</strong>o fi<strong>le</strong>mu” (Liahona, Ianuari 1992, 26).<br />
<strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> upu faaaloalo i luga o <strong>le</strong> laupapa ma fai atu i tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega e lisi tulaga o <strong>le</strong> faaaloalo o loo valaauliaina <strong>le</strong> agaga<br />
o faaaliga (e pei o mafaufauga mama, o <strong>le</strong> lotomaualalo, o <strong>le</strong><br />
aloese mai mea e fai ma faalavelave, o musika paia, ma <strong>le</strong><br />
manatunatu loloto i tusitusiga paia). Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega pe fesoasoani faapefea <strong>le</strong> migao ia i tatou i <strong>le</strong> mauaina<br />
o musumusuga mai lo tatou Tama o i <strong>le</strong> Lagi.<br />
Na faaalia e Mose <strong>le</strong> faaaloalo sili mo <strong>le</strong> Alii ina ua alu atu o<br />
ia i <strong>le</strong> mauga. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esoto 3:1<br />
ma <strong>le</strong> 19:18 ma faailoa mai igoa e lua o <strong>le</strong>nei mauga o <strong>le</strong> Alii.<br />
Faitau <strong>le</strong> Esoto 3:2–6. Tau atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega na suia e<br />
<strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita <strong>le</strong> upu agelu i <strong>le</strong> fuaiupu e 2 ina<br />
ia faitauina: “Ua faaali mai ai ia te ia <strong>le</strong> Alii.” Fesoasoani ia<br />
i latou ia malamalama e tatau ona i ai se faaaloalo mo <strong>le</strong> Alii<br />
e ala i <strong>le</strong> fesili atu po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na talosagaina Mose e faia<br />
ao agai atu o ia i <strong>le</strong> mumu mai o <strong>le</strong> laau talatala. Fai atu ia i<br />
latou e mafaufau i se taimi i o latou olaga na lagona ai e i<br />
latou e pei o loo tutu i latou i se n<strong>of</strong>oaga paia. Ia valaaulia<br />
nisi e fetufaai mai po o fea na i ai i latou ae po o a foi ni o<br />
latou lagona.
Aoao atu <strong>le</strong> faaaloalo po o <strong>le</strong> migao mo <strong>le</strong> Alii pe a auai i<br />
seminare e ala i <strong>le</strong> fetufaai atu o <strong>le</strong> apoapoaiga <strong>le</strong>nei mai ia<br />
Elder Packer:<br />
“Pe a tatou faapotopoto e aoao mataupu o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i,<br />
e tatau ona faia i <strong>le</strong> agaga faaaloalo” (Liahona, Ianuari<br />
1992, 24).<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e manatunatu i gaoioiga na<br />
fesoasoani ia i latou ia mauaina <strong>le</strong> lagona pito vavalalata i lo<br />
latou Tama Faa<strong>le</strong>lagi. Ia faaviivii atu i latou mo a latou<br />
taumafaiga ua tea i <strong>le</strong> valaauliaina o <strong>le</strong> Agaga i <strong>le</strong> vasega e ala<br />
i lo latou faaaloalo. Ia fetufaai atu lau molimau i <strong>le</strong> manaomia<br />
o <strong>le</strong> faia pea o <strong>le</strong> mea e pito sili ona valaauliaina ai <strong>le</strong> agaga o<br />
<strong>le</strong> faaaloalo i taimi latou te suesueina ai <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i.<br />
Esoto 3:7–10. O olaga o e amiotonu e masani<br />
ona faamanatu mai ai ia i tatou <strong>le</strong> soifuaga o <strong>le</strong><br />
Faaola. (10–15 minute)<br />
Ina ua valaauina Mose e avea ma se per<strong>of</strong>eta na fetalai atu <strong>le</strong><br />
Alii ia te ia, “ua faatusa lava oe i lou Atalii e Toatasi na<br />
Fanaua; ma o lou Atalii e Toatasi na Fanaua o Ia lava <strong>le</strong>a o <strong>le</strong><br />
Faaola, aua ua tumu o Ia i <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a tunoa ma <strong>le</strong> upumoni”<br />
(Mose 1:6). Faitau <strong>le</strong> Teuteronome 18:15 ma faamatala atu o <strong>le</strong><br />
Per<strong>of</strong>eta <strong>le</strong>a na valoiaina e Mose o Iesu Keriso. O mea e<br />
tutusa ai <strong>le</strong> olaga o Mose ma <strong>le</strong> olaga o Iesu Keriso e<br />
matag<strong>of</strong>ie ma manino. Mafaufau e saunia se kopi o <strong>le</strong> siata o<br />
loo i <strong>le</strong> faaiuga o <strong>le</strong> fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu e tufaina atu.<br />
Faaavanoa <strong>le</strong> koluma “O Mea e Tutusa ai” ma tuu atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faatumu avanoa ao outou suesueina mau.<br />
O <strong>le</strong>nei fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu e mafai ona faaaogaina i ala<br />
eseese e te<strong>le</strong>:<br />
• Ia faaaogaina o se aote<strong>le</strong>ga o <strong>le</strong> olaga o Mose.<br />
• Ia faaaogaina <strong>le</strong> Esoto 17 o se iloiloga o vavega na faia e<br />
Mose.<br />
• Vaevae lau vasega i ni vaega laiti ma tuu atu ia i latou<br />
vaega o <strong>le</strong> siata. Fai atu ia i latou e faitau mau e faatatau ia<br />
Mose ma <strong>le</strong> Faaola ma faamatala mea latou te mauaina e<br />
tutusa ai i laua.<br />
• Faapipii se siata lapoa i totonu o <strong>le</strong> potuaoga. Faitau ia ni<br />
seti o mau se lua pe tolu ma fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e saili mea e tutusa ai i laua. Ia uunaia i latou e saili<br />
isi mea e tutusa ai i laua ao suesue na o i latou lava. Ia<br />
valaaulia i latou e faaopoopo atu i <strong>le</strong> siata, ia fetufaai mau<br />
ma mea e tutusa ai faatasi ma isi tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe a<br />
latou mauaina ao suesueina e i latou tusi o <strong>le</strong> Esoto e oo<br />
atu i <strong>le</strong> Teuteronome.<br />
E taua mo tamaiti o <strong>le</strong> vasega ina ia malamalama o mea uma,<br />
e a<strong>of</strong>ia ai olaga o per<strong>of</strong>eta ma a latou aoaoga, e molimau ia<br />
Iesu Keriso (tagai i <strong>le</strong> Iakopo 7:10–11; Mose 6:63).<br />
71<br />
Mose<br />
Esoto 1:15–16, 22;<br />
2:1–3<br />
Esoto 3:7–10<br />
Mose 1:1, 8, 11<br />
Mose 1:12–22<br />
Esoto 4:19<br />
Esoto 14:21<br />
Esoto 16:15–18<br />
Esoto 17:5–6<br />
FIS, Ioane 1:17<br />
Teuteronome 9:16–20,<br />
23–26<br />
Mea e Tutusa ai<br />
Na faasaoina uma i laua mai<br />
se tulafono e fasiotia ao pepe<br />
meamea i laua.<br />
Na valaauina uma i laua e<br />
laveai ia Isaraelu.<br />
Na aveeseina uma i laua e <strong>le</strong><br />
Agaga i se mauga maualuga i<br />
<strong>le</strong> mea na faaali atu ai ia i laua<br />
malo o <strong>le</strong> lalolagi.<br />
Na faatoilaloina uma e i laua<br />
feiloaiga ma Satani.<br />
Na faaaunuua uma i laua seia<br />
oo ina maliliu tupu o e na saili<br />
e fasiotia i laua.<br />
Na ta<strong>of</strong>i<strong>of</strong>ia uma e i laua <strong>le</strong><br />
matagi ma <strong>le</strong> sami.<br />
Na saunia uma e i laua <strong>le</strong> areto<br />
i se ala faavavega.<br />
Na saunia uma e i laua <strong>le</strong> vai<br />
faaola.<br />
O i laua uma o ni faitulafono sili.<br />
O i laua uma o puluvaga i <strong>le</strong> va<br />
o <strong>le</strong> Atua ma o la nuu.<br />
Iesu Keriso<br />
Mataio 2:13–16<br />
2 Nifae 6:17<br />
FIS, Mataio 4:8<br />
Mataio 4:3–11<br />
Mataio 2:19–20<br />
Mareko 4:37–39<br />
Ioane 6:35<br />
Ioane 4:10–14<br />
3 Nifae 15:5–10<br />
1 Timoteo 2:5<br />
Esoto 1–4<br />
Esoto 3–4. E fesoasoani <strong>le</strong> Alii ia i latou o e talia<br />
valaauga e auauna ia te ia, ma e mafai ona<br />
fesoasoani o ia e foia lo tatou <strong>le</strong> mautonu<br />
faa<strong>le</strong>tagata ma o tatou faa<strong>le</strong>tonu pe afai tatou<br />
te faatagaina o ia. (30–40 minute)<br />
Fai se valaauga mo se misiona i se n<strong>of</strong>oaga e faa<strong>le</strong>iloa te<strong>le</strong> e<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega . Ia faia faapea o <strong>le</strong> tagata ua valaauina o<br />
<strong>le</strong> a auauna e aunoa ma se soa. Faitau atu <strong>le</strong> valaauga i <strong>le</strong><br />
vasega ma fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a sou lagona pe afai na e mauaina se valaauga mo se<br />
misiona i se n<strong>of</strong>oaga e te <strong>le</strong>’i faalogo lava pe e te <strong>le</strong> iloa foi<br />
se mea e uiga i ai?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea o <strong>le</strong> a faamalosia ai oe e te lotote<strong>le</strong> e taliaina<br />
<strong>le</strong>nei valaauga?<br />
Ia iloiloina puupuu faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> valaauga o<br />
Mose o loo i <strong>le</strong> Esoto 3. Fai atu ia i latou e sue <strong>le</strong> Esoto 3:11–15<br />
ma <strong>le</strong> 4:1–17 ma fai <strong>le</strong> gaoioiga A mo <strong>le</strong> Esoto 4 o loo i totonu o<br />
a latou taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega . A maea ona latou<br />
faia <strong>le</strong> gaoioiga, iloilo pe na fesoasoani faapefea <strong>le</strong> Alii e foia<br />
atugaluga o Mose ma pe ono fesoasoani faapefea ia i tatou tali
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o <strong>le</strong> Esoto<br />
a <strong>le</strong> Alii ao tatou taliaina valaauga faigata. O <strong>le</strong> aote<strong>le</strong>ga <strong>le</strong>nei<br />
atonu e fesoasoani i la outou talanoaga i <strong>le</strong> potuaoga:<br />
• Atugaluga muamua: “O ai ea au e mafai ai ona ou faia na<br />
mea?” (tagai i <strong>le</strong> Esoto 3:11). Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
pe latou te manatu o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> saunoaga a Mose. O<br />
<strong>le</strong> tali a <strong>le</strong> Alii o se savali o <strong>le</strong> faamalosiau (tagai i <strong>le</strong> f. 12).<br />
O <strong>le</strong> a i ai o Ia iina e fesoasoani ia Mose.<br />
• Atugaluga lona lua: “O <strong>le</strong> a se mea ou te fai atu ai pe a<br />
fia iloa e tagata po o ai na auina atu au?” (tagai i <strong>le</strong> f. 13).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o a suafa e lua na tuu atu<br />
e <strong>le</strong> Alii ia Mose (tagai i f. 14–15). Fesoasoani ia i latou ia<br />
malamalama i <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> suafa “O A’u” (tagai i <strong>le</strong><br />
faamatalaga mo <strong>le</strong> Esoto 3:11–18 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
Genesis–2 Samuel, itulau 105). Fesili atu: E faapefea ona<br />
tatou mauaina <strong>le</strong> suafa o <strong>le</strong> Alii i aso nei? E mafai faapefea<br />
i <strong>le</strong> mauaina o lona suafa e ala i <strong>le</strong> feagaiga o <strong>le</strong> papatisoga<br />
ma <strong>le</strong> faamanatuga ona fesoasoani ia i tatou e fetaiai ma<br />
luitau o loo feagai ma i tatou?<br />
• Atugaluga lona tolu: “Ae a faapefea pe afai e <strong>le</strong> talitonu<br />
i latou ia te au?” (tagai i <strong>le</strong> Esoto 4:1). I <strong>le</strong> tali atu i <strong>le</strong>nei<br />
atugaluga na faia ai e <strong>le</strong> Alii se vavega e faaaogaina ai <strong>le</strong><br />
tootoo o Mose. Fesili atu: O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faatusa o se tootoo?<br />
(O <strong>le</strong> pu<strong>le</strong>) O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> pu<strong>le</strong> na maua e Mose mai ia Ietero<br />
i Mitiana? (O <strong>le</strong> perisitua; tagai i <strong>le</strong> MFF 84:6.) O <strong>le</strong> a <strong>le</strong>a<br />
mea ua taua o <strong>le</strong> perisitua? (O <strong>le</strong> pu<strong>le</strong> e galue ai i <strong>le</strong> suafa<br />
o <strong>le</strong> Atua.) O <strong>le</strong> a se eseesega e faia i se faifeautalai i <strong>le</strong><br />
iloaina o loo ia te ia <strong>le</strong> pu<strong>le</strong> e fai ma sui o <strong>le</strong> Atua?<br />
• Atugaluga lona fa: “E <strong>le</strong> o au o se failauga <strong>le</strong><strong>le</strong>i” (tagai i<br />
<strong>le</strong> Esoto 4:10). Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> tali<br />
a <strong>le</strong> Alii o loo i <strong>le</strong> Esoto 4:11–12. Ae peitai, na tumau pea<br />
<strong>le</strong> popo<strong>le</strong> o Mose, e avea ma failauga a <strong>le</strong> Atua. (Tagai i<br />
<strong>le</strong> faamatalaga mo <strong>le</strong> Esoto 4:10–17 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
Genesis–2 Samuel, itulau105–6, e fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega ia malamalama i ona lagona o <strong>le</strong> <strong>le</strong> agavaa.) Fesili<br />
atu: Na tali atu faapefea <strong>le</strong> Alii i lagona o Mose? (tagai i<br />
f. 14–16). O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo tau mai e <strong>le</strong>nei mea ia i tatou<br />
e uiga i <strong>le</strong> manatu popo<strong>le</strong> ma <strong>le</strong> finagalo o <strong>le</strong> Alii e<br />
fesoasoani ia i tatou?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esoto 4:27–31 e saili pe<br />
na tali atu faapefea <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu ina ua toe foi atu<br />
Mose. Fesili atu :<br />
• O a valaauga po o tiutetauave e ono mata’u ai se tasi pe<br />
lagona <strong>le</strong> <strong>le</strong> agavaa e talia? (Mo se faataitaiga, o t<strong>of</strong>iga e<br />
lauga ai, o auaunaga faatonuina, po o <strong>le</strong> faia o se misiona.)<br />
• E faapefea ona faamalosia e <strong>le</strong> Alii i tatou ma fesoasoani<br />
ia i tatou e faatoilaloina nei lagona? (tagai i <strong>le</strong> 1 Nifae 3:7;<br />
MFF 60:2–4).<br />
Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 6:14, 20–24 po o <strong>le</strong><br />
Moronae 10:3–5 ma talanoaina faamanuiaga ua maua e isi<br />
mai <strong>le</strong> Alii. Ia fetufaai atu lau molimau o <strong>le</strong> a lagolagoina ma<br />
faamalosia i tatou e <strong>le</strong> Alii e pei ona tatou manaomiaina ma e<br />
pei ona sa molimau mai Peresitene Thomas S. Monson, “O <strong>le</strong> e<br />
valaauina e <strong>le</strong> Atua, e faagavaaina e <strong>le</strong> Atua” (i <strong>le</strong> Conference<br />
Report, Aperila 1987, 54; po o <strong>le</strong> Ensign, Me 1987, 44).<br />
72<br />
Folasaga<br />
Esoto 5–10<br />
Ao sauniuni Mose mo lana misiona, na ia aoaoina ai e <strong>le</strong>ai<br />
se mea e sili atu nai lo <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> Atua (tagai i <strong>le</strong> Mose 1:10,<br />
13–15, 20–22, 33). O <strong>le</strong>a malamalamaaga na fesoasoani ia te<br />
ia e maua <strong>le</strong> faatuatua e faia mea uma na finagalo ai <strong>le</strong> Alii ia<br />
te ia. Na manaomia e <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu ona atiaeina <strong>le</strong>na<br />
lava faatuatua ina ia tuu atu lo latou faatuatuaga i <strong>le</strong> Atua e<br />
taitaiina i latou ma <strong>le</strong> saoga<strong>le</strong>mu mai Aikupito e agai atu i<br />
<strong>le</strong> nuu folafolaina. E ala i <strong>le</strong> faaalia atu o <strong>le</strong> <strong>of</strong>o<strong>of</strong>ogia o lona<br />
mana, na saunia e <strong>le</strong> Alii mo tagata Isaraelu se avanoa e<br />
atiaeina ai <strong>le</strong>na faatuatua. E oo atu i <strong>le</strong> taimi na tuua ai e i<br />
latou Aikupito, ua latou mauaina avanoa e te<strong>le</strong> e iloa ai o<br />
lo latou Atua o <strong>le</strong> Atua moni ma o loo soifua ma e i ai lona<br />
mana i mea uma.<br />
Ina ua toefuatai <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia i aso nei e gata ai na fetalai mai <strong>le</strong><br />
Alii “O <strong>le</strong> a oo mai mea vaivai a <strong>le</strong> lalolagi ma <strong>le</strong>petia i lalo<br />
mea sili ma <strong>le</strong> malolosi, ina ia [faaalia ai e] <strong>le</strong> faatonuina e <strong>le</strong><br />
tagata lona uso a tagata, pe faalagolago i <strong>le</strong> malosi o <strong>le</strong> tino”<br />
(MFF 1:19). O <strong>le</strong> fua <strong>le</strong>a a <strong>le</strong> Alii mai <strong>le</strong> amataga. I <strong>le</strong> vaitaimi<br />
o Mose, o Aikupito sa avea ma se atunuu pito sili i <strong>le</strong> lalolagi<br />
i tulaga e pei o <strong>le</strong> tamaoaiga, aoaoga, tekonolosi, matematika,<br />
ma sailiiliga faapaneta. I <strong>le</strong> tuufaafeagai, na faia tagata Isaraelu<br />
ma pologa o e na faia galuega mamafa. Ina ua fesagai o ia ma<br />
<strong>le</strong> farao, na faaaluina e Mose tausaga e fasefulu ua tuanai i <strong>le</strong><br />
toafa e avea ma se <strong>le</strong>o<strong>le</strong>o lafu. Sa <strong>le</strong>ai nisi e mulimuli ia te ia,<br />
o sona tulaga t<strong>of</strong>i iloga, po o se malosi. Ae peitai sa i ai <strong>le</strong> Alii<br />
faatasi ma ia ma sa i ai se faatuatuaga atoatoa i <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong><br />
Atua i mea uma. Sa te<strong>le</strong> atua o tagata Aikupito ma e oo lava i<br />
<strong>le</strong> farao na latou faia ma atua, ae peitai na faaalia e <strong>le</strong> Alii e <strong>le</strong>ai<br />
se mana i tupua e faaolaina ai ma e na o i latou lava o e tuu lo<br />
latou faatuatuaga ia te ia e moni lava e malolosi ma mamana.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• E mafai ona laveaiina i tatou e <strong>le</strong> Alii mai o tatou<br />
t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oga ma puapuaga pe tuuina mai foi ia i tatou <strong>le</strong><br />
malosi e onosaia ai (tagai i <strong>le</strong> Esoto 6:6–7; tagai foi i <strong>le</strong><br />
Mosaea 24:13–14).<br />
• E i ai <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> Atua i mea uma (tagai i <strong>le</strong> Esoto 7:3–5,<br />
10–12, 20; 8:5, 16, 24; 9:6, 10, 23; 10:13, 22; tagai foi i <strong>le</strong><br />
Esoto 11:4–7; 12:22–30).<br />
• E i ai vavega e faia faafoliga ma e <strong>le</strong> mai <strong>le</strong> Atua ia (tagai<br />
i <strong>le</strong> Esoto 7:10–12, 22; 8:7, 18).<br />
• E oo mai vavega ona o se taunuuga o <strong>le</strong> faatuatua; e <strong>le</strong><br />
fausiaina ai <strong>le</strong> faatuatua (tagai i <strong>le</strong> Esoto 8:19, 31–32; 9:7, 11,<br />
34–35; 10:19–20; tagai foi i <strong>le</strong> Esoto 4:31; 11:10; MFF 63:7–12).
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Esoto 5. Aisea tatou te fetaiai ai i nisi taimi ma<br />
<strong>le</strong> itu tetee e faatete<strong>le</strong>ina pe a tatou taumafai e<br />
faia <strong>le</strong> mea sa’o? (30–35 minute)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe na oo i latou i mea na foliga<br />
mai o ni taunuuga <strong>le</strong>aga mai <strong>le</strong> faia o <strong>le</strong> mea sa’o. Ia valaaulia<br />
se toatasi pe toalua e fetufaai mai i <strong>le</strong> vasega mea na oo i ai.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esoto 5 ma lipoti mai<br />
mea na taumafai Mose ma Arona e faia ma po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea<br />
na tupu ona o <strong>le</strong>na mea. Fai atu ia i latou e faamatala i ni a<br />
latou lava upu mea na fai atu ai <strong>le</strong> nuu ia Mose ma mea na<br />
fai atu ai Mose i <strong>le</strong> Alii (tagai i f. 21–23).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe aisea latou te manatu na<br />
faatagaina ai e <strong>le</strong> Alii ia Farao e faafaigata mo Mose ona<br />
faataunuuina lana misiona. Fesoasoani ia i latou ia<br />
malamalama i mafuaaga nei e lua:<br />
• Na faaaogaina e Farao lana filifiliga saoloto. Na faaauau pea<br />
ona fouva<strong>le</strong> o ia seia oo ina faapupulaina o ia i taunuuga o<br />
ana faaiuga e usitai i <strong>le</strong> afioga a <strong>le</strong> Alii, e pei ona sa valoiaina<br />
i <strong>le</strong> Esoto 3:19–20.<br />
• Na faaalia e <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu e na o lona mana<br />
lava na laveaiina ai i latou mai Aikupito (tagai i <strong>le</strong> Esoto<br />
6:6–8). Pe ana faapea na faataunuuina lo latou ulufafo mai<br />
Aikupito e ala i se maliliega faig<strong>of</strong>ie i <strong>le</strong> va o Mose ma Farao,<br />
semanu o <strong>le</strong> a itiiti <strong>le</strong> malamalamaaga o tagata Isarelu i <strong>le</strong><br />
pu<strong>le</strong> aoao ma <strong>le</strong> silafaga ati a <strong>le</strong> Atua. Ina ua tuua e Isaraelu<br />
Aikupito i <strong>le</strong> taimi mulimuli, sa <strong>le</strong>ai so latou masalosalo i<br />
<strong>le</strong> mana na laveaiina ai i latou, e oo lava i manatu o tagata<br />
Aikupito (tagai i <strong>le</strong> Esoto 7:3–5; 8:10, 19, 22; 9:13–14, 29;<br />
10:1–2; 11:4–7).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• E te manatu o a ni ou lagona pe ana e ola faatasi ma <strong>le</strong><br />
fanauga a Isaraelu i <strong>le</strong>na vaitaimi ma molimauina vavaega<br />
e te<strong>le</strong>?<br />
• Na tali atu faapefea tagata Aikupito i mala? (tagai i <strong>le</strong><br />
Esoto 12:31–33).<br />
• Pe na e oo i se tulaga na fesoasoani <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> faatoilaloina<br />
o se faafitauli sa matua faigata lava mo oe ona taulimaina<br />
na o oe?<br />
• Aisea e taua ai <strong>le</strong> faatagaina e <strong>le</strong> Alii o oe e tauivi ma <strong>le</strong><br />
faafitauli na o oe ao <strong>le</strong>’i tuuina mai lana fesoasoani?<br />
• Na aafia faapefea lou faatuatua i <strong>le</strong> Atua i lau tauiviga?<br />
• Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 121:1–8 ma<br />
<strong>le</strong>122:5–9. Mai mea ua tatou aoaoina mai nei mau e lua,<br />
aisea e faatagaina ai e <strong>le</strong> Alii i tatou e oo i mea faigata ae<br />
<strong>le</strong> faafaig<strong>of</strong>ieina mai mo i tatou, e tusa lava po o loo tatou<br />
taumafai e faia <strong>le</strong> mea sa’o?<br />
Ia fetufaai atu lau molimau i <strong>le</strong> matafaioi taua o loo faia e o<br />
tatou t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oga i <strong>le</strong> olaga faitino ina ia avea ai i tatou faapei<br />
o <strong>le</strong> Atua.<br />
Esoto 7:1–22; 8:5–10, 16–24. E i ai vavega e faia<br />
faafoliga ma o ni mea taufaasese a tagata po o<br />
Satani ma e <strong>le</strong> mai <strong>le</strong> Atua. (10–15 minute)<br />
73<br />
Esoto 5–10<br />
Tuu atu i luga se tupe pepa moni. Fesili atu pe i ai se<br />
tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e mafai ona iloa po o se tupe pepa<br />
moni. Faaali atu se tupe pepa e <strong>le</strong> moni po o se tupe e iloa<br />
<strong>le</strong><strong>le</strong>i lava na tusilimaina. Fesili atu pe aisea e faig<strong>of</strong>ie ai ona<br />
iloa <strong>le</strong> eseesega o <strong>le</strong> tupe moni ma <strong>le</strong> tupe e <strong>le</strong> moni. <strong>Tusi</strong> <strong>le</strong><br />
upu faafoliga i luga o <strong>le</strong> laupapa ma fesili atu po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga<br />
o <strong>le</strong> upu. (“O <strong>le</strong> faafoligaina o se mea e i ai sona taua, faatasi<br />
ma se faamoemoega e taufaasese” po o “se mea e faia<br />
faafoliga i <strong>le</strong> upumoni ae faia i se auala e<strong>le</strong>e<strong>le</strong>a.” Fesili atu:<br />
• Aisea e faaseseina ai tagata i nisi taimi i tupe faafoliga?<br />
• Aisea e <strong>le</strong> iloa ai e se tamaitiiti laitiiti o tupe faafoliga e <strong>le</strong><br />
o ni tupe moni?<br />
• Aisea e taua ai <strong>le</strong> i ai o <strong>le</strong> poto masani i <strong>le</strong> upumoni pe afai<br />
tatou te aloese mai <strong>le</strong> taufaasese?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esoto 7:11, 22; 8:7 ma<br />
vaavaai mo mea faafoliga. Fesili atu: E mafai faapefea e tagata<br />
ona faia togafiti faapena i aso nei? Faitau <strong>le</strong> faamatalaga mo <strong>le</strong><br />
Esoto 7:11–12 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel (itulau 107).<br />
<strong>Tusi</strong> koluma e lua i luga o <strong>le</strong> laupapa; faaulutala <strong>le</strong> isi koluma<br />
o <strong>le</strong> Faataulaitu ma <strong>le</strong> isi O <strong>le</strong> Atua (e ala mai ia Mose). Fai atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e suesue <strong>le</strong> Esoto 7:10–12, 19–22; 8:5–10,<br />
16–24; 9:11 ma faatusatusa <strong>le</strong> taufaasese o faataulaitu ma <strong>le</strong><br />
mana o <strong>le</strong> Atua. Lisi mea na mafai ona faia e Mose ma<br />
faataulaitu. Fesili atu:<br />
• O a mea na mafai ona faia e faataulaitu, ma na fesoasoani<br />
faapefea <strong>le</strong>na mea?<br />
• O a mea na <strong>le</strong> mafai ona faia e faataulaitu?<br />
Faailoa mai nisi o mea faafoliga o loo faaaogaina e Satani i<br />
aso nei ina ia <strong>le</strong> mautonu ai tagata ma aumaia ai i tatou i <strong>le</strong><br />
n<strong>of</strong>o pologa. (Mo se faataitaiga, o <strong>le</strong> manao lasi ae <strong>le</strong> o <strong>le</strong><br />
al<strong>of</strong>a, o <strong>le</strong> faitaulaga pepelo ae <strong>le</strong> o <strong>le</strong> perisitua, o <strong>le</strong><br />
faaipoipoga faa<strong>le</strong>lalolagi ae <strong>le</strong> o <strong>le</strong> faaipoipoga e faavavau, o<br />
<strong>le</strong> poto o <strong>le</strong> tagata ae <strong>le</strong> o <strong>le</strong> musumusuga a <strong>le</strong> Atua.) Fai atu<br />
i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Moronae 7:16–19 ma saili pe<br />
mafai faapefea ona tatou faamasinoina <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i mai <strong>le</strong> <strong>le</strong>aga.<br />
Faitau <strong>le</strong> 1 Nifae 22:25–28 ma talanoaina pe mafai faapefea<br />
ona tatou mauaina <strong>le</strong> mana ia Satani ma ana mea faafoliga.<br />
Esoto 7–10. O mala o Aikupito na faamalosiaina<br />
ai <strong>le</strong> faatuatua o tagata Isaraelu, na faapupulaina<br />
Farao e faasaoloto Isaraelu mai <strong>le</strong> n<strong>of</strong>o pologa,<br />
na fesiligia ai <strong>le</strong> talitonuina o atua o Aikupito,<br />
ma e fai ma faatusa o ituaiga o faafanoga o loo<br />
faatalitali mai mo e amio<strong>le</strong>aga ao <strong>le</strong>’i oo i <strong>le</strong> Afio<br />
Faalua Mai o <strong>le</strong> Alii. (45–55 minute)<br />
Ao <strong>le</strong>’i amataina <strong>le</strong> vasega, fai atu i ni nai tamaiti o <strong>le</strong> vasega e<br />
tusi se tamai ata o mala taitasi e iva o Aikupito i ni fasi pepa<br />
eseese, ma tusi ai ma lona ulutala e faailoaina ai <strong>le</strong> mala (tagai<br />
i <strong>le</strong> siata i <strong>le</strong> fautuaga <strong>le</strong>nei mo se lisi o mala). Fai atu i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega e faaali mai a latou ata i soo se faatulagaga lava e<br />
faatulagaina ai. Ia valaaulia tagata o loo totoe o <strong>le</strong> vasega e<br />
faatulaga ata i <strong>le</strong> faatulagaga e manatu i latou na tutupu ai<br />
mala. (Afai e sese lo latou faatulagaina, o <strong>le</strong> a latou faasa’oina<br />
i <strong>le</strong> gaoioiga e sosoo ai.)<br />
<strong>Tusi</strong> i luga o <strong>le</strong> laupapa <strong>le</strong> siata o loo maua i <strong>le</strong> gaoioiga E mo <strong>le</strong><br />
Esoto 7–10 o loo i <strong>le</strong> taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega. Tuu
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o <strong>le</strong> Esoto<br />
atu mau o poloka taitasi o mala i tagata taitoatasi pe i vaega o<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega . Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau mau<br />
ma lipoti mai mea na latou aoaoina. Ao lipoti mai i latou, fai<br />
atu ia i latou e faatulaga ata o mala i <strong>le</strong> faatulagaga sa’o e tatau<br />
ona i ai. Pe a maea lipoti taitasi, valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e<br />
fetufaai o latou lagona ma fesili e uiga i mea na tutupu.<br />
Tau atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faaopoopo atu i <strong>le</strong> faaos<strong>of</strong>iaina o<br />
Farao ina ia tuu atu tagata Isaraelu e o, na i ai isi faamoemoega<br />
taua na faatutupuina ai mala. Ia fetufaai ma i latou mea o loo<br />
maua i <strong>le</strong> faamatalaga mo <strong>le</strong> Esoto 7–10 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
Genesis–2 Samuel (itulau 107–8) ma <strong>le</strong> siata <strong>le</strong>nei. (Aua nei<br />
fetufaaiina atu <strong>le</strong> faamatalaga o loo i <strong>le</strong> koluma o per<strong>of</strong>eta o<br />
aso e gata ai.)<br />
Mala<br />
1. Vai i <strong>le</strong> toto (tagai i<br />
<strong>le</strong> Esoto 7:17–25)<br />
2. O rane (tagai i <strong>le</strong><br />
Esoto 8:2–6)<br />
3. ‘Utu po o utufiti (tagai<br />
i <strong>le</strong> Esoto 8:16–17)<br />
4. O garova (tagai i <strong>le</strong><br />
Esoto 8:21–24)<br />
5. Pepå lafu manu (tagai<br />
i <strong>le</strong> Esoto 9:2–7)<br />
6. Ma’i fulafula ma <strong>le</strong><br />
manunu (tagai i <strong>le</strong><br />
Esoto 9:8–11)<br />
7. O <strong>le</strong> uato’a ma <strong>le</strong><br />
afi (tagai i <strong>le</strong> Esoto<br />
9:22–26)<br />
8. O se arekrise (tagai i<br />
<strong>le</strong> Esoto 10:12–15)<br />
9. O <strong>le</strong> pouliuli (tagai i<br />
<strong>le</strong> Esoto 10:21–23)<br />
10. O <strong>le</strong> oti o ulumatua<br />
(tagai i <strong>le</strong> Esoto<br />
12:12–30)<br />
O Atua o<br />
Aikupito<br />
o Hapi (po o Hopi)— na<br />
pu<strong>le</strong>aina vai o <strong>le</strong> Naila, <strong>le</strong>a<br />
na faia ma mea e paia<br />
o Heketi (po o Heketa)—<br />
o <strong>le</strong> atua fafine e ulu i rane<br />
o Setu— o <strong>le</strong> atua o <strong>le</strong><br />
lalolagi; na liu utu,<br />
E <strong>le</strong> taumate o Uasita—<br />
e faatusaina i se garova<br />
o Apiso ma Neviso—o atua;<br />
o Hatora—o <strong>le</strong> atua fafine e<br />
foliga lona ulu i <strong>le</strong> ulu o se<br />
povi; Kanuma—o se atua o<br />
mamoe po’a<br />
O Sekemete—o se atua fafine<br />
e i ai <strong>le</strong> mana i faama’i; o<br />
Sunu—o <strong>le</strong> atua o <strong>le</strong> faamai<br />
o <strong>le</strong> fiva ; O Isise—o se atua<br />
fafine o <strong>le</strong> faamalologa<br />
O Nuto—o <strong>le</strong> atua fafine o<br />
<strong>le</strong> lagi; o Osirise—o <strong>le</strong> atua<br />
o mea totõ ma <strong>le</strong> lauolaola<br />
O Osirise—o <strong>le</strong> atua o mea<br />
toto ma <strong>le</strong> lauolaola<br />
O Keheperi, o Re (po o Ra)<br />
ma Amuno—o atua o <strong>le</strong> la<br />
Farao—na fai ma se atua, ae<br />
sa <strong>le</strong>ai se mana ia te ia e<br />
faaolaina ai lona lava atalii<br />
mai <strong>le</strong> oti; o Isiso—o <strong>le</strong> atua<br />
fafine na puipuia fanau<br />
O Mea e<br />
Tutusa ai i<br />
Valoaga o<br />
Aso e Gata Ai<br />
Tagai i <strong>le</strong> Faaaliga 8:8;<br />
16:3–6<br />
Tagai i <strong>le</strong> Faaaliga<br />
16:12–14<br />
Tagai i <strong>le</strong> Mataupu<br />
Faavae ma <strong>Feagaiga</strong><br />
29:18–20<br />
Tagai i <strong>le</strong> Faaaliga 8:7<br />
Tagai i <strong>le</strong> Faaaliga 9:3<br />
Tagai i <strong>le</strong> Faaaliga 6:12;<br />
Mataupu Faavae ma<br />
<strong>Feagaiga</strong> 45:42; Iosefa<br />
Samita—Mataio 1:33<br />
74<br />
Ia talanoaina fesili nei:<br />
• O <strong>le</strong> fea o mala na mafai ona toe faia e tagata Aikupito?<br />
• Aisea e te manatu na tuuina atu ai mala i mea o <strong>le</strong> natura,<br />
e pei o <strong>le</strong> Vaitafe o <strong>le</strong> Naila ma lafu manu?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> taimi na auina atu ai e <strong>le</strong> Alii ia mala i tagata o<br />
Aikupito ae <strong>le</strong> o tagata o Isaraelu? (tagai i <strong>le</strong> Esoto 8:22).<br />
• O a mala na tutupu ina ia aoaoina ai tagata Isaraelu?<br />
(tagai i <strong>le</strong> Esoto 6:1–8).<br />
• Afai o oe o se tagata Aikupito, e ono aafia faapefea ou<br />
mafaufauga e tusa ai ma ou atua i mala? (tagai i <strong>le</strong> Esoto<br />
7:17; 8:22; 9:13–16).<br />
• Ina ua mavae <strong>le</strong> fea o mala o <strong>le</strong> a e ioe ai e tuu atu<br />
Isaraelu e o?<br />
• Afai o oe o se tasi o tagata o Isaraelu, e ono aafia faapefea<br />
ou lagona mo <strong>le</strong> Atua o Isaraelu ona na vavega?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma<br />
<strong>Feagaiga</strong> 84:96–97 ma saili nisi o mea e tutusa i <strong>le</strong> Esoto 7–10.<br />
Ia fetufaai atu mau i <strong>le</strong> koluma i per<strong>of</strong>eta o aso e gata ai o loo<br />
i luga o <strong>le</strong> siata. Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o a mea na<br />
faia e <strong>le</strong> Alii mo tagata Isaraelu o anamua e faasaoina ai i<br />
latou mai i mala (tagai i <strong>le</strong> Esoto 8:22–23). Faitau <strong>le</strong> 2 Nifae<br />
6:13–15 ma faailoa mai po o ai o <strong>le</strong> a faasaoina mai faafanoga<br />
i aso mulimuli. Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o a mea a<br />
tagata o e talitonu ia Keriso e tatau ona faia ina ia faasaoina<br />
ai i latou (tagai i <strong>le</strong> MFF 133:7–11).<br />
Ia fetufaai atu lau molimau i <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> <strong>le</strong> i ai i <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga<br />
a <strong>le</strong> lalolagi e ui lava ina e tatau ai, mo <strong>le</strong> taimi nei, ona tatou<br />
ola faatasi ma t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oga.<br />
Esoto 7–10. E mafai e vavega ona faamalosia <strong>le</strong><br />
faatuatua o loo i ai, ae latou te <strong>le</strong> fausiaina <strong>le</strong><br />
faatuatua po o <strong>le</strong> molimau. (10–15 minute)<br />
Aumai i <strong>le</strong> vasega se fasi pepa e <strong>le</strong>ai ni mea o tusitusia ai, ma<br />
se isi fasi pepa faapena o loo i ai ni tusitusiga mataninii, ma<br />
se tioata faalapopoa upu. <strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> tioata faalapopoa upu ma <strong>le</strong><br />
tusitusiga o loo i <strong>le</strong> pepa i luga o <strong>le</strong> laupapa.<br />
Tuu atu i luga <strong>le</strong> fasi pepa e <strong>le</strong>ai ni mea o tusitusia ai ma fai<br />
atu i se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e sau i luma o <strong>le</strong> vasega ma<br />
faaaoga <strong>le</strong> tioata faalapopoa upu e saili ma faitau ai tusitusiga<br />
mataninii o loo i <strong>le</strong> pepa. Pe a mavae se tauiviga a <strong>le</strong> tamaitiiti<br />
o <strong>le</strong> vasega ma <strong>le</strong> faatinoga mo sina taimi, fesili atu pe aisea e<br />
<strong>le</strong> mafai ai e ia ona faitauina <strong>le</strong> tusitusiga o loo i <strong>le</strong> pepa. Tuu<br />
atu i <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> pepa o loo i ai tusitusiga<br />
mataninii ma fai atu ia te ia e faitau <strong>le</strong> tusitusiga o loo i <strong>le</strong><br />
pepa <strong>le</strong>na. Pe a maea ona mauaina ma faitauina e <strong>le</strong> tamaitiiti<br />
o <strong>le</strong> vasega, ia tusia fasi fuaitau o loo i luga o <strong>le</strong> laupapa i ni<br />
faamatalaga faatutusa e pei ona faaalia i <strong>le</strong> pusa <strong>le</strong>nei. Tau atu<br />
i tamaiti o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> a latou sailia nei po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea a <strong>le</strong><br />
tioata faalapopoa upu ma <strong>le</strong> pepa e faia ia Mose ma Farao.<br />
Tioata faalapopoa upu = __________________________<br />
<strong>Tusi</strong>tusiga o loo i <strong>le</strong> pepa = ________________________
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega fesili nei:<br />
• Afai e faia e <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta i aso nei se vavega faapena, po o <strong>le</strong><br />
a faatupulaiaina pe faalaute<strong>le</strong>ina ai lou faatuatua o ia o se<br />
per<strong>of</strong>eta? Aisea?<br />
• Po o <strong>le</strong> a faatalitonuina ai tagata uma e pei ona<br />
faatalitonuina ai oe o ia lava o se per<strong>of</strong>eta? Aisea o <strong>le</strong> a<br />
<strong>le</strong> faatalitonuina ai?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esoto 7:13–14; 8:15–19;<br />
9:7–12; 10:27; 11:1–10. Fesili atu ia i latou pe aisea na <strong>le</strong><br />
faatalitonuina ai e vavega ia Farao i <strong>le</strong> upumoni. Faitau <strong>le</strong><br />
Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 63:7–12 faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega ma talanoaina mea na fetalai ai <strong>le</strong> Alii e uiga i vavega<br />
ma <strong>le</strong> faatuatua. Ia fetufaai atu <strong>le</strong> upumoni <strong>le</strong>nei mai ia Elder<br />
Bruce R. McConkie, o <strong>le</strong> sa avea ma se tasi o <strong>le</strong> Korama a<br />
Aposetolo e Toasefululua:<br />
“E <strong>le</strong>ai se aiaiga i <strong>le</strong> tulafono o <strong>le</strong> faatuatua o <strong>le</strong> a<br />
fausiaina e vavega <strong>le</strong> faatuatua. E mulimuli mai<br />
faailoga; e <strong>le</strong> muamua mai i latou” (Doctrinal New<br />
Testament Commentary, 3 voluma [1966–73], 1:632).<br />
Ia faatatau atu i faamatalaga e <strong>le</strong> o faaumaina o loo i luga o <strong>le</strong><br />
laupapa ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe mafai ona latou<br />
faatumuina nei loa avanoa: Fesili atu:<br />
• E fesoasoani faapefea se tioata faalapopoa upu i se pepa e<br />
<strong>le</strong>ai ni tusitusiga o loo i ai?<br />
• Pe fesoasoani faapefea vavega mo i latou o e, e pei o Farao,<br />
e filifili e fouva<strong>le</strong> ma <strong>le</strong> talitonu?<br />
Fesoasoani ia i latou ia malamalama o tusitusiga i luga o <strong>le</strong><br />
pepa, e tusa lava po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> ninii, e fai ma faatusa o lo tatou<br />
faatuatua ma <strong>le</strong> tioata faalapopoa upu e fai ma faatusa o se<br />
vavega po o se faailoga. E pei lava ona faalapopoaina e <strong>le</strong><br />
tioata faalapopoa upu ia mea e tusitusia, e mafai ona<br />
faatupulaiaina e vavega <strong>le</strong> faatuatua. Ae peitai, e <strong>le</strong> fausiaina<br />
e vavega <strong>le</strong> faatuatua e pei lava ona <strong>le</strong> fausiaina e <strong>le</strong> tioata<br />
faalapopoa upu ia ni upu po o tusitusiga. Faamanatu atu ia i<br />
latou “e mulimuli atu foi nei faailoga ia i latou o e talitonu”<br />
(MFF 84:65; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 58:64).<br />
Folasaga<br />
Esoto 11–13<br />
Na aoao mai Nifae, mai <strong>le</strong> amataga o <strong>le</strong> lalolagi na tuuina<br />
mai mea uma e fai ma faailoga po o faatusa o Iesu Keriso ma<br />
lana Togiola (tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 11:4). Mo se faataitaiga, ina ua<br />
poloaiina e <strong>le</strong> Atua Aperaamo e <strong>of</strong>oina atu Isaako e fai ma<br />
taulaga, na saunia ai se faatusa o <strong>le</strong> taulaga a <strong>le</strong> Tama<br />
Faa<strong>le</strong>lagi o lona Alo Pe<strong>le</strong> e Toatasi (tagai i <strong>le</strong> Iakopo 4:5). O<br />
75<br />
Iosefa, <strong>le</strong>a na faatauina i Aikupito, o ia foi o se faatusa po o se<br />
faailoga o Keriso ma lana galuega (tagai i <strong>le</strong> Kenese 47:14–25).<br />
O loo ta’ua i <strong>le</strong> Esoto 11–13 se tasi o faatusa pito sili ona taua<br />
o Iesu Keriso—o <strong>le</strong> Paseka. O <strong>le</strong> laveaiina o tagata Isaraelu<br />
mai <strong>le</strong> n<strong>of</strong>o pologa i Aikupito e <strong>le</strong> gata o se tasi o mea na<br />
tupu pito sili o talafaasolopito, ae o loo faatumuliaina foi i<br />
faatusa taua.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• E faaaoga e <strong>le</strong> Alii faatusa ma sauniga e pei o <strong>le</strong> Paseka<br />
ma <strong>le</strong> faamanatuga e faamanatu mai ia i tatou ana galuega<br />
<strong>of</strong>o<strong>of</strong>ogia, i taimi ua mavae ma <strong>le</strong> lumanai (tagai i <strong>le</strong> Esoto<br />
12:5–7, 13, 43–50).<br />
• E saunia e <strong>le</strong> Alii ala mo e faatuatua ma usiusitai e faasaoina<br />
ai mai faafanoga faa<strong>le</strong>tino ma faa<strong>le</strong>agaga e oo mai i e<br />
amio<strong>le</strong>aga (tagai i <strong>le</strong> Esoto 12:23; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 89:18–21).<br />
• O <strong>le</strong> Paseka sa fai ma faatusa o <strong>le</strong> Togiola a Iesu Keriso:<br />
a. O <strong>le</strong> Paseka, <strong>le</strong>a e tatau ona manatuaina pea e <strong>le</strong> fanauga<br />
a Isaraelu, na faailogaina ai <strong>le</strong> amataga o <strong>le</strong> olaga fou. O<br />
<strong>le</strong> Togiola, <strong>le</strong>a e tatau ona tatou manatuaina pea, o loo<br />
tuuina mai ia i tatou <strong>le</strong> olaga fou faa<strong>le</strong>agaga (tagai i <strong>le</strong><br />
Esoto 12:1–2, 14; tagai foi i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 11:45; Moronae 4:3).<br />
e. O <strong>le</strong> tamai mamoe sa fai ma faatusa o Iesu Keriso, o <strong>le</strong><br />
“Tamai Mamoe a <strong>le</strong> Atua” (tagai i <strong>le</strong> Esoto 12:3; tagai foi<br />
i <strong>le</strong> Ioane 1:29–36).<br />
i. O <strong>le</strong> tamai mamoe po’a e “sao ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i” (e <strong>le</strong>ai se pona)<br />
ma sa fai ma faatusa o <strong>le</strong> atoatoa o Keriso (tagai i <strong>le</strong><br />
Esoto 12:5; tagai foi i <strong>le</strong> Eperu 4:15).<br />
o. Na fasiotia <strong>le</strong> tamai mamoe. O lona toto na fai ma<br />
faatusa o <strong>le</strong> toto o Iesu Keriso (tagai i <strong>le</strong> Esoto 12:6–7,<br />
13; tagai foi i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 21:9).<br />
u. Na faamasinoina ma taia atua ese o Aikupito, e fai ma<br />
faatusa o <strong>le</strong> Togiola a Keriso e faatoilaloina <strong>le</strong> <strong>le</strong>aga<br />
(tagai i <strong>le</strong> Esoto 12:12).<br />
f. O <strong>le</strong> fasiotia o ulumatua i Aikupito na oo ai i <strong>le</strong><br />
faasaolotoina o <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu. O <strong>le</strong> maliu o<br />
Keriso, <strong>le</strong> Ulumatua a <strong>le</strong> Atua, e faasaolotoina ai i<br />
tatou faa<strong>le</strong>agaga (tagai i <strong>le</strong> Esoto 12:12; 13:14–15;<br />
tagai foi i <strong>le</strong> Kolose 1:13–18; MFF 93:21).<br />
g. E laaloa “<strong>le</strong> na te fasiotia” <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu. E<br />
faaolaina i tatou e <strong>le</strong> Togiola mai <strong>le</strong> mana o Satani<br />
(tagai i <strong>le</strong> Esoto 12:21–23, 26–27).<br />
Esoto 11–13<br />
l. Na amataina e <strong>le</strong> Paseka <strong>le</strong> faigamalaga a tagata Isaraelu<br />
i <strong>le</strong> nuu folafolaina. E aumaia e Keriso i tatou i <strong>le</strong> malo<br />
se<strong>le</strong>sitila (tagai i <strong>le</strong> Esoto 12:25; tagai foi i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 37:45).<br />
m.E <strong>le</strong>ai se ivi o <strong>le</strong> tamai mamoe e gausia, e pei lava ona sa<br />
<strong>le</strong> gausiaina se ivi o Iesu (tagai i <strong>le</strong> Esoto 12:46; tagai foi<br />
i <strong>le</strong> Salamo 34:20; Ioane 19:31–36).
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o <strong>le</strong> Esoto<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Ata Vitio o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ata 12, “Faatusa Faatusitusiga<br />
Paia,” o se faamatalaga o <strong>le</strong> natura ma <strong>le</strong> faamoemoega<br />
o faatusa o loo i tusitusiga paia. Atonu e te manao e faaaogaina<br />
ao aoaoina atu <strong>le</strong>nei poloka o mau pe afai e te <strong>le</strong>’i faaaogaina<br />
ao aoaoina atu <strong>le</strong> Mose 6–7. O <strong>le</strong> ata 13, “O <strong>le</strong> Paseka,” o se<br />
faatinoga faatalafaasolopito o loo aoaoina atu ai <strong>le</strong> faatusa o <strong>le</strong><br />
Taumafataga o <strong>le</strong> Paseka (tagai i <strong>le</strong> Vitio Taiala o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong><br />
mo fautuaga e aoao atu ai).<br />
Esoto 11–12. O <strong>le</strong> usiusitai i poloaiga a <strong>le</strong> Atua<br />
ma apoapoaiga a ana per<strong>of</strong>eta e aumaia ai <strong>le</strong><br />
puipuiga faa<strong>le</strong>agaga ma <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>tino. (25–35 minute)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• Afai na saunoa mai <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o <strong>le</strong> a oo mai se tulaga<br />
lamatia i lo outou alalafaga ma o i latou uma o e o atu i<br />
o latou fa<strong>le</strong>lotu o <strong>le</strong> a faasaoina, pe tou te o ea? Aisea?<br />
• Pe e te manatu o <strong>le</strong> a i ai nisi tagata o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> o atu?<br />
• O a ni mafuaaga atonu e tuuina mai e i latou o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> o<br />
atu ai?<br />
Faamanatu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia uluai mala e iva na<br />
auina atu i Aikupito (tagai i <strong>le</strong> Esoto 7–10). Fai atu ia i latou<br />
e faitau <strong>le</strong> Esoto 11:4–10 ma faailoa mai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mala<br />
mulimuli. Fesili atu:<br />
• Na tali atu faapefea Farao i <strong>le</strong> lapataiga a Mose? (tagai i<br />
<strong>le</strong> Esoto 11:10 ma <strong>le</strong> vaega pito i lalo 10a).<br />
• Aisea e te manatu na faaauauina pea e Farao ona <strong>le</strong><br />
amanaiaina lapataiga a Mose e ui lava sa moni mea<br />
uma lava na valoia e Mose?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esoto 12:1–28, ma<br />
vaavaai mo mea na poloaiina <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu e faia ina ia<br />
“laaloa” ai “<strong>le</strong> na te fasiotia” o latou aiga. (Faaaliga: O <strong>le</strong> faatusa<br />
o <strong>le</strong> Paseka o loo aoaoina atu i <strong>le</strong> fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu mo <strong>le</strong><br />
Esoto 12.) Lisi i luga o <strong>le</strong> laupapa mea latou te mauaina. Fai atu<br />
ia i latou e faitau <strong>le</strong> Esoto 12:29–30 ma lipoti mai mea na tutupu<br />
ia i latou o e na <strong>le</strong>’i usiusitai. Ia faitau ma faatusatusa faatasi ma<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> Esoto 11:4–8 ma <strong>le</strong> 12:31–41. Fesili atu: O a<br />
mea o loo aoaoina e nei fuaiupu e uiga i valoaga a <strong>le</strong> Alii e ala i<br />
ana per<strong>of</strong>eta?<br />
Faaali atu se ata o <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita ma fesili atu i<br />
tagata po o a nisi o lapataiga ua tuuina mai e <strong>le</strong> Atua ia i tatou i<br />
o tatou aso? (tagai i <strong>le</strong> MFF 1:1–17). Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
e faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 89:4–9, 18–21 ma<br />
talanoaina nisi o mea o loo faa<strong>le</strong>againa tagata i o tatou aso ae<br />
po o a mea ua fetalai mai <strong>le</strong> Alii e tatau ona tatou aloese mai ai.<br />
(Atonu e te manao e toe iloilo <strong>le</strong> lomiga o <strong>le</strong> konafesi aoao na<br />
tea atu nei o <strong>le</strong> Liahona po o <strong>le</strong> tamai tusi o <strong>le</strong> Mo <strong>le</strong> Malosi o <strong>le</strong><br />
Autalavou ma talanoaina nisi o lapataiga ma apoapoaiga patino<br />
o loo tuuina mai e <strong>le</strong> Alii i aso nei.) Fesili atu:<br />
76<br />
• Aisea e <strong>le</strong> amanaia ai e nisi tagata lapataiga ma apoapoaiga<br />
a <strong>le</strong> Atua i aso nei?<br />
• O a mea ua tutupu ia i latou i augatupulaga uma o e na<br />
tetee e faalogo i lapataiga a <strong>le</strong> Alii e ala mai i ana per<strong>of</strong>eta?<br />
Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai mai tulaga talafeagai<br />
o faamanuiaga na latou mauaina e ala i <strong>le</strong> mulimuli i per<strong>of</strong>eta<br />
a <strong>le</strong> Alii ma isi taitai o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia.<br />
Faatusa i Totonu o <strong>Tusi</strong>tusiga Paia. O <strong>le</strong><br />
malamalama i faatusa o loo i totonu o tusitusiga<br />
paia–e a<strong>of</strong>ia ai ma <strong>le</strong> mafuaaga e faaaogaina ai e<br />
<strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> auala e faamatalaina ai—o <strong>le</strong> a faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia<br />
ai lo tatou suesueina o <strong>le</strong> Esoto ma <strong>le</strong> vaega atoa<br />
o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>. (15–20 minute)<br />
Faaaliga: Ao <strong>le</strong>’i faaaogaina <strong>le</strong> fautuaga <strong>le</strong>nei mo <strong>le</strong> aoao atu,<br />
ia faamasani oe lava ia i mea o <strong>le</strong> vaega I e faamauoa mai ai<br />
o <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel (itulau 111–15). Aemaise<br />
ai lava ia tagai i <strong>le</strong> vaega “Why Does the Lord Use So Much<br />
Figurative Imagery in the Scriptures?”<br />
Aumai ni mea faitino i <strong>le</strong> vasega pe tusi ma faaali atu ata o<br />
faatusa e te manatu e iloa e tamaiti o <strong>le</strong> vasega . Fesili atu ia<br />
i latou po o a mea o loo tutusa ai mea faitino ma ata. Pe a<br />
latou mauaina o faatusa mea uma na, ta’u atu ia i latou e<br />
te<strong>le</strong> faatusa o loo i totonu o tusitusiga paia—aemaise lava i<br />
<strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>.<br />
Faitau atu i <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Elder Bruce R.<br />
McConkie, o se tasi o <strong>le</strong> Korama a Aposetolo e Toasefululua:<br />
“E faaaogaina e <strong>le</strong> Alii mea e fai ma faatusa ina ia<br />
faamaninoina ai i o tatou mafaufau upumoni e<br />
faavavau e tatau ona tatou taliaina ma talitonu e<br />
faaolaina ai i tatou, ina ia faapupulaina o latou uiga<br />
ma <strong>le</strong> taua moni faatasi ma ni o’oo’oga e <strong>le</strong> faagaloina,<br />
ma ina ia uai atu pea o tatou mafaufau i nei upumoni<br />
faaola. O mataupu faavae e aunoa ma faatusa e ono<br />
faig<strong>of</strong>ie lava ona faagaloina pe <strong>le</strong> mauaina foi <strong>le</strong> uiga<br />
loloto, ae o <strong>le</strong> faaaogaina o mea e mafai ona vaaia e<br />
mata ma tulaga moni e tutupu e matua pipii i <strong>le</strong><br />
mafaufau ma e <strong>le</strong> mafai lava ona galo” (<strong>The</strong> Promised<br />
Messiah: <strong>The</strong> First Coming <strong>of</strong> Christ [1978], 377).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe aisea e faaaogaina ai e <strong>le</strong><br />
Alii faatusa ma ata i tusitusiga paia. Lisi a latou tali i luga<br />
o <strong>le</strong> laupapa. Fai atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> 2 Nifae 11:4 ma <strong>le</strong><br />
Mose 6:63. Fesili atu ia i latou po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faamoemoega<br />
autu o faatusa faa<strong>le</strong>tusitusiga paia.<br />
Ia fetufaai atu ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> faamatalaga o loo<br />
maua i <strong>le</strong> “Some Guidelines for Interpreting the Types and<br />
Symbols <strong>of</strong> the Old Testament” i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2<br />
Samuel (itulau 112–15). E ono vaega faaulutala o <strong>le</strong>nei vaega.<br />
<strong>Tusi</strong> vaega faaulutala na i luga o <strong>le</strong> laupapa ma faaaoga mea<br />
na e fai ma auivi e fesoasoani i la outou talanoaga o mea nei.
Ia fautua atu ia tusi e tamaiti o <strong>le</strong> vasega i luga o se pepa<br />
malo ia taiala mo <strong>le</strong> faamatalaina o faatusa faa<strong>le</strong>tusitusiga<br />
paia ma tuu <strong>le</strong> pepa malo i totonu o a latou tusitusiga paia e<br />
fai ma faatatau i ai ao suesueina <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>. Ta’u atu ia<br />
i latou o <strong>le</strong> a maua e i latou <strong>le</strong> avanoa e faaaogaina mea ua<br />
latou aoaoina ao latou suesueina <strong>le</strong> Paseka i <strong>le</strong> Esoto 12–13.<br />
Esoto 12. O <strong>le</strong> Paseka na fai ma faatusa<br />
o <strong>le</strong> taulaga ma <strong>le</strong> Togiola a Iesu Keriso.<br />
(35–45 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
A o aoao atu e uiga i <strong>le</strong> Paseka, atonu e te manao e laeiina laei<br />
o vaitaimi o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> pe aumaia se meaai o <strong>le</strong> Paseka,<br />
e pei o <strong>le</strong> falaoa e <strong>le</strong> faafefeteina, e fesoasoani e faapupulaina<br />
<strong>le</strong> <strong>le</strong>sona <strong>le</strong>nei. O <strong>le</strong> falaoa e <strong>le</strong> faafefeteina e mafai ona faia i <strong>le</strong><br />
palu faatasi o <strong>le</strong> 1 <strong>le</strong> ipu vai, 2 ipu falaoamata, ma <strong>le</strong> 1/3 o <strong>le</strong><br />
sipuniti masima. Faamafolafola <strong>le</strong> paluga pe tusa ma <strong>le</strong> 1/4<br />
inisi <strong>le</strong> mafiafia i luga o se apa tao kuki ua faaga’oina. Tao i <strong>le</strong><br />
350 tikeri Farenihaiti seia oo ina enaena vaivai.<br />
Faaaliga: E mafai ona e faaaogaina soo se ituaiga masi. E <strong>le</strong> o<br />
faafefeteina mea na ma e faig<strong>of</strong>ie foi ona maua.<br />
Aumai i <strong>le</strong> vasega pe tusi i luga o <strong>le</strong> laupapa se ata o se tamai<br />
mamoe ma ni mea po o ni ata se lua pe tolu o mea e mafai<br />
ona faaolaina ai se ola, e pei o se <strong>of</strong>u faaola, o <strong>le</strong> pusa o mea<br />
faitogafitiga faafomai, o se n<strong>of</strong>o pepe i <strong>le</strong> taava<strong>le</strong>, o se palasuti,<br />
o se talimata mo kasa, o se fusipau n<strong>of</strong>oa, po o se pulou<br />
talimata mo taaloga. Faaali atu mea ma fesili atu: O <strong>le</strong> fea o<br />
mea nei e mafai ona faasaoina ai lou ola? Ia talanoa puupuu<br />
pe faapefea ona faasaoina ia ola o mea taitasi, ona tuu <strong>le</strong>a i<br />
luga o <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong> tamai mamoe ma fesili atu:<br />
• Na faapefea ona faaolaina e <strong>le</strong> toto o <strong>le</strong> tamai mamoe ia<br />
ulumatua o <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu?<br />
• O ai o loo faatatau foi i ai o se “Tamai Mamoe” i totonu o<br />
tusitusiga paia?<br />
• Na faapefea ona faaolaina tagata e <strong>le</strong> Tamai Mamoe?<br />
Faitau <strong>le</strong> Esoto 12:1–13 faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega ma<br />
fesili atu:<br />
• O ai na faaolaina i <strong>le</strong> tamai mamoe? Na faapefea?<br />
• E tusa ai ma <strong>le</strong> fuaiupu 8, o a isi mea e tatau ona aai ai<br />
tagata Isaraelu faatasi ma <strong>le</strong> tamai mamoe?<br />
<strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> o se tamai mamoe, falaoa e <strong>le</strong> faafefeteina, ma laau oona i<br />
luga o <strong>le</strong> laupapa ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe aisea<br />
latou te manatu na talosaga ai e <strong>le</strong> Alii tagata Isaraelu e faia<br />
na mea e <strong>le</strong> masani ai. Faaaoga faamatalaga mo <strong>le</strong> Esoto<br />
12:8–10; 12:14; ma <strong>le</strong> 12:18–20 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2<br />
Samuel (itulau 118–19) e fesoasoani ia i latou ia malamalama<br />
pe na faamanatu atu faapefea e faatusa o <strong>le</strong> tausamiga o <strong>le</strong><br />
Paseka i <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu lo latou n<strong>of</strong>o pologa i Aikupito<br />
ma pe na faapefea ona laveaiina i latou e <strong>le</strong> Alii.<br />
Faaali atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> ata <strong>le</strong>nei ma fesili atu ia i<br />
latou po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faamoemoega o <strong>le</strong> tamai mamoe e faaopoopo<br />
atu i <strong>le</strong> faamanatuina i tagata Isaraelu o <strong>le</strong> laveaiina o i latou<br />
mai Aikupito.<br />
77<br />
Esoto 11–13<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esoto 12:3–28, 43–50. Lisi<br />
i luga o <strong>le</strong> laupapa ma talanoaina e<strong>le</strong>mene o <strong>le</strong> Paseka o loo<br />
aoaoina faafaatusa ai i tatou e uiga i <strong>le</strong> Togiola a Iesu Keriso. Ia<br />
uunaia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faaaoga <strong>le</strong> tomai na latou aoaoina<br />
ina ia malamalama ai i faatusa faa<strong>le</strong>tusitusiga paia.<br />
Faitau <strong>le</strong> Esoto 12:24 faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega ma fesili<br />
atu ia i latou pe tatau ona tatou tausia <strong>le</strong> Paseka i aso nei.<br />
Faitau <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Peresitene Boyd K. Packer,<br />
o <strong>le</strong> Sui Peresitene o <strong>le</strong> Korama a Aposetolo e Toasefululua:<br />
“O <strong>le</strong> tulafono o <strong>le</strong> osi taulaga na faataunuuina i <strong>le</strong><br />
Faasatauroga. Na faaaoao mai e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> faamanatuga<br />
e sui tulaga ai. O <strong>le</strong> sauniga <strong>le</strong>na e tatau ona tatou<br />
tausia e oo i <strong>le</strong> faavavau!” (i <strong>le</strong> Conference Report,<br />
Ape. 1996, 24; po o <strong>le</strong> Ensign, Me 1996, 19).<br />
Ia fetufaai atu lau molimau e pei lava ona sa faaolaina e <strong>le</strong><br />
toto o se tamai mamoe ia ulumatua o tagata Isaraelu o e na<br />
usiusitai, o <strong>le</strong> a faasaoina i tatou e <strong>le</strong> toto o <strong>le</strong> Tamai Mamoe<br />
a <strong>le</strong> Atua, o Iesu Keriso <strong>le</strong>a, pe afai tatou te faatuatua. Ia<br />
uunaia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau loloto i <strong>le</strong> Faaola ma<br />
lana Togiola i taimi uma latou te tag<strong>of</strong>ia ai <strong>le</strong> faamanatuga.<br />
Esoto 13:1–6. Ana <strong>le</strong> seanoa <strong>le</strong> Togiola a Iesu<br />
Keriso, o <strong>le</strong> a vavaeeseina i tatou mai <strong>le</strong> Atua ma<br />
o <strong>le</strong> a puapuagatia i tatou i <strong>le</strong> tiga e faavavau<br />
(tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 9:7–9). (30–35 minute)
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o <strong>le</strong> Esoto<br />
Ina ia fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama i <strong>le</strong><br />
Togiola, fai atu ia i latou e fai <strong>le</strong> gaoioiga A mo <strong>le</strong> Esoto 13<br />
o loo ia latou taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega .<br />
Folasaga<br />
Esoto 14–15<br />
O loo aoao mai <strong>le</strong> Esoto 14–15 e uiga i <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o vavega na<br />
faia e <strong>le</strong> Alii mo <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu, e a<strong>of</strong>ia ai <strong>le</strong> vaeluaina<br />
o <strong>le</strong> Sami Ulaula ma <strong>le</strong> suia o <strong>le</strong> vai i Mara mai <strong>le</strong> oona i <strong>le</strong><br />
suamalie. Ao e faitauina <strong>le</strong>nei poloka o mau ma <strong>le</strong> isi e sosoo<br />
ai (Esoto 16–17), ia maitauina <strong>le</strong> ala na suia vave ai tagata mai<br />
<strong>le</strong> olioli i <strong>le</strong> laveaiina faavavega o i latou mai Aikupito i <strong>le</strong><br />
muimui i faigata i <strong>le</strong> toafa, ma na oo lava ina moomoo i<br />
latou e toe fia foi atu i Aikupito. O <strong>le</strong> upumoni, na sili atu<br />
ona faig<strong>of</strong>ie <strong>le</strong> aveeseina o <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu nai Aikupito<br />
nai lo <strong>le</strong> aveeseeina o Aikupito mai <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• E i ai <strong>le</strong> mana i <strong>le</strong> Alii e laveai ai i tatou mai mea matautia<br />
ma fesoasoani e tuuina mai o tatou manaoga faa<strong>le</strong>tino ma<br />
faa<strong>le</strong>agaga (tagai i <strong>le</strong> Esoto 14:13–31; tagai foi i <strong>le</strong> Esoto<br />
16:2–30; 17:2–14).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Esoto 14:5–31. E i ai <strong>le</strong> mana i <strong>le</strong> Alii e laveai ai<br />
lona nuu (25–30 minute)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe na oo i latou i se tulaga<br />
faigata na foliga mai ua <strong>le</strong>ai se faamoemoega, e aunoa ma se<br />
tali e talafeagai ai. Afai e talafeagai <strong>le</strong> tulaga ma o se mea e<br />
mafai ona faalauaite<strong>le</strong>ina, atonu e te talosagaina se tagata e<br />
toatasi o <strong>le</strong> vasega pe toalua foi o e e mananao e fia fetufaai<br />
atu mea na oo i ai.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esoto 14:5–12 ma<br />
faailoa mai <strong>le</strong> tulaga matuia na oo i ai tagata Isaraelu ma<br />
mafuaaga na latou lagona ai ua <strong>le</strong>ai se faamoemoega. Fai atu<br />
i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau faa<strong>le</strong>ote<strong>le</strong> fuaiupu e lua pe tolu<br />
mai <strong>le</strong> Esoto 14:13–31 e iloa ai pe na faapefea ona laveaiina<br />
tagata Isaraelu mai <strong>le</strong>na tulaga. Ia fai ma ta<strong>of</strong>i <strong>le</strong> faitauina ma<br />
talanoaina upu ma fasifuaitau taua e mafai ona faaaogaina e<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega i o latou lava olaga i <strong>le</strong> foiaina o faafitauli<br />
faatasi ma <strong>le</strong> fesoasoani a <strong>le</strong> Alii. O mea e te faamamafaina<br />
atonu e a<strong>of</strong>ia ai mea nei:<br />
• Fuaiupu 13: “Aua tou te fefefe, a ia outou laulau tutu ma vaai<br />
atu i <strong>le</strong> olataga mai ia Ieova.” E i ai taimi e faanatinati ai lo<br />
78<br />
tatou tali atu i mea tatou te faia ona o lo tatou fefefe,<br />
ona faia ai <strong>le</strong>a o se faaiuga sese. O <strong>le</strong> fefe <strong>le</strong> tuufaafeagai<br />
o <strong>le</strong> faatuatua. Fesili atu: O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> “laulau tutu”<br />
Pe tatou te pisi ma galulue malolosi ea ua tatou <strong>le</strong><br />
faaavanoaina ai lava taimi e tapa atu i <strong>le</strong> Alii?<br />
• Fuaiupu 14: “O <strong>le</strong> a tau Ieova mo outou.” E ui lava ina sa<br />
muimui i latou ia te ia, ae na matua al<strong>of</strong>a mutimutiva<strong>le</strong><br />
<strong>le</strong> Alii i lona nuu o <strong>le</strong> feagaiga. E fesoasoani o ia ia i latou<br />
o e e salamo ma usiusitai i ana poloaiga.<br />
• Fuaiupu 15–18. O loo faapea mai <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma<br />
<strong>Feagaiga</strong> 8:2–3 ina ua poloaiina e <strong>le</strong> Alii Mose e faia <strong>le</strong>nei<br />
vavega, na oo mai <strong>le</strong> faaaliga i <strong>le</strong> ala lava e tasi <strong>le</strong>a e masani<br />
ona tatou mauaina ai faaaliga— i <strong>le</strong> mafaufau ma <strong>le</strong> loto e<br />
ala i <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> Agaga Paia. Sa <strong>le</strong>ai se <strong>le</strong>o <strong>of</strong>o<strong>of</strong>ogia mai <strong>le</strong><br />
lagi na vave vavaeina ai <strong>le</strong> sami.<br />
• Fuaiupu 15. Ia maitaulia o <strong>le</strong> mea muamua na poloaiina i<br />
<strong>le</strong> vavega, ao <strong>le</strong>’i amata ona vavaeina <strong>le</strong> sami, o <strong>le</strong> “o atu<br />
pea ia.” O <strong>le</strong>nei mea o loo faaalia ai e muamua <strong>le</strong> faatuatua<br />
i <strong>le</strong> vavega.<br />
• Fuaiupu 19–20. O <strong>le</strong> ao, na fai ma faatusa o <strong>le</strong> Agaga o <strong>le</strong><br />
Alii, na faapogisaina <strong>le</strong> vaai a fili o Isaraelu ae na tuuina<br />
atu <strong>le</strong> malamalama i tagata o Isaraelu.<br />
• I <strong>le</strong>nei vavega atoa, e taua <strong>le</strong> mana na tuuina atu i <strong>le</strong><br />
per<strong>of</strong>eta a <strong>le</strong> Alii. E mafai ona ia i tatou <strong>le</strong> faatuatua i <strong>le</strong><br />
mana o loo tuuina atu e <strong>le</strong> Alii i ana per<strong>of</strong>eta.<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama e i ai taimi<br />
e <strong>le</strong> aveeseina ai e <strong>le</strong> Alii faafitauli ae peitai, e faamalolosia i<br />
tatou ina ia mafai ona onosaia (tagai i <strong>le</strong> Mosaea 24:14–15). Ia<br />
fetufaai atu lau molimau pe afai tatou te faatuatua ia te ia ma<br />
pe afai o lona finagalo <strong>le</strong>a, e mafai e <strong>le</strong> Alii ona laveai i tatou<br />
mai i tulaga e foliga mai ua <strong>le</strong>ai se faamoemoe. Atonu e te<br />
manao e faaiu i <strong>le</strong> fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fai <strong>le</strong> gaoioiga<br />
A mo <strong>le</strong> Esoto 14 o loo i totonu o a latou taiala suesue a <strong>le</strong><br />
tagata o <strong>le</strong> vasega .<br />
Esoto 14:19–20. O Iesu Keriso o <strong>le</strong> Malamalama<br />
o <strong>le</strong> Lalolagi ma o <strong>le</strong> a ia taialaina i tatou pe afai<br />
tatou te mulimuli ia te ia. (15–20 minute)<br />
Faaali atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega se ata po o se ata tusi o se<br />
moli o <strong>le</strong> ava ma fesili atu po o <strong>le</strong> a lona faamoemoega. Fai<br />
atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esoto 13:20–22 ma sue po<br />
o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na tuuina atu e <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu e<br />
taialaina ai i latou i <strong>le</strong> saoga<strong>le</strong>mu. Fai atu ia i latou o <strong>le</strong>nei ao<br />
ma <strong>le</strong> afi faaniutu na faailogaina ai <strong>le</strong> faatasi atu o <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong><br />
taialaina o Isaraelu. Fesili atu: Na sili atu faapefea <strong>le</strong> faatasi<br />
atu o <strong>le</strong> Alii nai lo se moli o <strong>le</strong> ava? (E <strong>le</strong> gata ina sa tuuina<br />
atu <strong>le</strong> malamalama ae na muamua atu ia i latou e taitaiina i<br />
latou.) Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esoto 14:19–20<br />
ma fesili atu ia i latou po o <strong>le</strong> a se isi mea na faia i <strong>le</strong> faatasi<br />
atu a <strong>le</strong> Alii na sili atu i se moli o <strong>le</strong> ava. (Na puipuia ai e<br />
amiotonu mai e amio<strong>le</strong>aga.) Talanoaina pe ono avea faapefea<br />
<strong>le</strong>nei tulaga na oo i tagata Isaraelu ma faatusa o lo tatou i ai i<br />
<strong>le</strong> olaga faitino.
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e saili mau nei ona lisi <strong>le</strong>a ma<br />
talanoaina po o a mea ua tuuina mai e <strong>le</strong> Alii ia i tatou i aso<br />
nei e faapei o <strong>le</strong>nei afi faaniutu:<br />
• Salamo 119:103–5 (o tusitusiga paia)<br />
• Ioane14:26 (o <strong>le</strong> Agaga Paia)<br />
• 2 Korinito 6:17 (o poloaiga, <strong>le</strong>a e tuueseeseina ai i tatou<br />
mai e amio<strong>le</strong>aga)<br />
• 3 Nifae 15:12; 18:15–16 (o faataitaiga a Keriso ma Au Paia<br />
amiotonu; o tatalo)<br />
• Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 84:45–46 (o <strong>le</strong> Malamalama<br />
o Keriso, o lo tatou mafaufau tonu)<br />
Atonu e manatu nisi tagata talavou e faigata ona iloa <strong>le</strong><br />
malamalama ma <strong>le</strong> taiala o loo aumaia mai <strong>le</strong> Atua—e pei<br />
ona tuufaafeagai i fautuaga e aumaia mai <strong>le</strong> lalolagi po o<br />
Satani—ona e <strong>le</strong>ai so tatou afi faaniutu tatou te vaavaai i ai i<br />
aso nei. Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o ai na mulimuli i<br />
ai <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu a o <strong>le</strong>’i faaalia mai <strong>le</strong> ao. (O Mose.)<br />
Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 21:4–6 faatasi ma<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega. Fesili atu ia i latou po o ai e mulimuli i ai<br />
<strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta ae po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea ua folafolaina e <strong>le</strong> Alii ia i latou<br />
o e mulimuli i <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta soifua.<br />
E te<strong>le</strong> viiga o loo faaeaeaina <strong>le</strong> taiala o loo tatou mauaina mai<br />
<strong>le</strong> Alii. Mafaufau e faitau pe usuina faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega se tasi o viiga nei:<br />
• “Faaola o Isaraelu” (Viiga, nu. 6)<br />
• “Ieova e, ia Tautai Pea i Matou” (nu. 47)<br />
79<br />
• “Sulu e Al<strong>of</strong>a, Ta’i Mai” (nu. 56)<br />
• “Aoao Mai ia Ou Ui i <strong>le</strong> Malamalama” (nu. 187)<br />
Esoto 15. E tatau ona tatou faaalia <strong>le</strong> loto<br />
faafetai i <strong>le</strong> Alii mo o tatou faamanuiaga.<br />
(25–30 minute)<br />
Esoto 14–15<br />
Fai atu i se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai mai i <strong>le</strong> vasega po<br />
o a ni ona lagona ina ua maea ona ia ausiaina se sini taua pe<br />
ina ua faamanuiaina o ia i nisi taumafaiga. Fai atu i <strong>le</strong> tagata<br />
<strong>le</strong>na e faamatala auiliili mai <strong>le</strong> mea na oo i ai ma ta’u mai <strong>le</strong><br />
mea tonu lava na ia faia e faailogaina pe faamanatuina ai.<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega: O <strong>le</strong> a se tasi o mea pito sili<br />
ona taua e faailogaina pe faamanatuina ai mea <strong>le</strong><strong>le</strong>i o loo<br />
tutupu ia i tatou?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esoto 15:1–21 ma<br />
vaavaai pe na faapefea ona faailogaina pe faamanatuina e<br />
Mose <strong>le</strong> faamanuiaga o <strong>le</strong> sopoiaina o <strong>le</strong> Sami Ulaula. Ia<br />
talanoaina nisi o fesili nei:<br />
• Po o se uiga faaalia talafeagai <strong>le</strong> loto faafetai ia pesepesega?<br />
Aisea? (tagai i <strong>le</strong> MFF 25:12).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> vaega o <strong>le</strong> pese a Mose e te fiafia lava i ai?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> lagona e te manatu e oo i <strong>le</strong> Alii pe a tatou <strong>le</strong><br />
faaalia <strong>le</strong> loto faafetai mo ana faamanuiaga? (tagai i <strong>le</strong><br />
MFF 59:21).<br />
Faitau <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Peresitene Ezra Taft Benson, sa<br />
avea i <strong>le</strong> taimi <strong>le</strong>a ma Peresitene o <strong>le</strong> Korama a <strong>le</strong> Toasefululua:<br />
“O loo ta’ua na saunoa mai <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa i se tasi<br />
taimi o se tasi o agasala pito sili ona matuia o <strong>le</strong> a<br />
tausalaina ai <strong>le</strong> Au Paia o Aso e Gata Ai o <strong>le</strong> agasala o <strong>le</strong><br />
<strong>le</strong> loto faafetai. Ou te manatu o <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o i tatou e <strong>le</strong>’i<br />
mafaufau o <strong>le</strong>na mea o se agasala matuia. E te<strong>le</strong> ina tatou<br />
mafuli atu a tatou tatalo—i a tatou o<strong>le</strong>ga i <strong>le</strong> Alii—e o<strong>le</strong><br />
atu mo faamanuiaga e faaopoopoina mai. O nisi taimi<br />
ou te lagona e tatau ona mafuli teisi atu a tatou tatalo i<br />
<strong>le</strong> faaalia o <strong>le</strong> loto faafetai ma <strong>le</strong> viiga o <strong>le</strong> faafetai mo<br />
faamanuiaga ia ua tatou mauaina. E moni tatou te<br />
manaomia faamanuiaga a <strong>le</strong> Alii i aso taitasi. Ae peitai<br />
afai tatou te agasala ai i <strong>le</strong> mataupu o <strong>le</strong> tatalo, ou te<br />
manatu o <strong>le</strong> itiiti <strong>le</strong>a o lo tatou tuuina atu o <strong>le</strong> faafetai<br />
mo faamanuiaga o aso taitasi” (<strong>The</strong> Teachings <strong>of</strong> Ezra Taft<br />
Benson, 364; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 25:12; 59:21; 78:19).<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esoto 15:22–24 ma sue<br />
po o a mea na “muimui ai” Isarelu. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> umi talu ona vaeluaina <strong>le</strong> Sami Ulaula? (Pe tusa<br />
ma <strong>le</strong> 3 aso; tagai i <strong>le</strong> f. 22.)<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> lagona e te manatu na oo i <strong>le</strong> Alii e uiga i lo latou<br />
faatuatua ma <strong>le</strong> loto faafetai sa i ai mo sina taimi puupuu?
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o <strong>le</strong> Esoto<br />
Na saunoa mai Elder Neal A. Maxwell, o se tasi o <strong>le</strong> Korama<br />
a <strong>le</strong> Toasefululua:<br />
“O <strong>le</strong> muimui e foliga mai o se mea fua i se tagata o <strong>le</strong><br />
lalolagi. ...<br />
“. . . O tagata muimui e puupuu ona latou manatua ni<br />
mea. Sa taunuu Isaraelu i Sinai, ona malaga atu ai <strong>le</strong>a i<br />
<strong>le</strong> nuu paia, e ui lava sa i ai ni taimi na fia aai ai i latou<br />
ma fia feinu. Ae na laveaiina i latou e <strong>le</strong> Alii, e ala mai i<br />
manu<strong>le</strong><strong>le</strong> o salu po o ni vai foi na taina mai se papa (tagai<br />
i <strong>le</strong> Numera 11:31; Esoto 17:6). O se mea uiga ese, a ea uso<br />
e ma tuafafine, <strong>le</strong> umi naua o <strong>le</strong> lisi o mea e manaomia e i<br />
latou e puupuu ona latou manatua ni mea! E ui i <strong>le</strong>a, o <strong>le</strong><br />
<strong>le</strong> manatua o faamanuiaga ua mavae, e <strong>le</strong> maua ai se<br />
vaaiga mamao e uiga i upumoni o tutupu nei.<br />
“Ua faamanatu mai ia i tatou e <strong>le</strong>nei fuaiupu mamana<br />
o i <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>, <strong>le</strong> mea o loo tupu i <strong>le</strong> taimi nei:<br />
“`Ia e manatua <strong>le</strong> ala uma lava na taitaiina mai ai oe e<br />
Ieova lou Atua i ia tausaga e fagafulu i <strong>le</strong> vao, ina ia ona<br />
faatigaina oe, ma t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>o ai ia te oe, e iloa ai mea o i lou<br />
loto, pe e te tausisi i ana poloaiga pe <strong>le</strong>ai’ (Teuteronome<br />
8:2)“ (Liahona, Ianuari 1990, 84–85).<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai mai faataitaiga o <strong>le</strong><br />
faatuatua ma <strong>le</strong> loto faafetai ua latou maitauina i o latou olaga.<br />
Ia uunaia i latou e tuuina atu <strong>le</strong> taimi i a latou tatalo a <strong>le</strong> tagata<br />
lava ia e mafaufau loloto i faamanuiaga ua latou mauaina mai<br />
<strong>le</strong> Alii ma ia faaalia lo latou loto faafetai ia te ia. Ia valaaulia<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e filifili se viiga i ona po nei o loo faaalia ai<br />
<strong>le</strong> loto faafetai i <strong>le</strong> Alii, e pei o <strong>le</strong> “Faitau Ou Manuia”(Viiga, nu.<br />
151), ma usuina pe faitauina foi e <strong>le</strong> vasega.<br />
Folasaga<br />
Esoto 16–17<br />
Na o <strong>le</strong> tasi <strong>le</strong> masina talu ona tuua e <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu ia<br />
Aikupito (tagai i <strong>le</strong> Esoto 16:1). E ui lava i lo latou taumuimui<br />
pea, ae na faaauau pea e <strong>le</strong> Alii lana taitaiga ma <strong>le</strong> onosai i<br />
lana fanau na faatoa faasaolotoina, ma tuuina atu faavavega<br />
mea na latou manaomia ma faamalosia i latou i o latou fili.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• Pe a tatou muimui pe faitio e uiga i aoaoga faavae, o tulaga<br />
o mea, po o taitai o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia, o loo tatou muimui moni<br />
lava i <strong>le</strong> Alii (tagai i <strong>le</strong> Esoto 16:8).<br />
80<br />
• O <strong>le</strong> manai ma <strong>le</strong> vai na tuuina atu faavavega i <strong>le</strong> fanauga<br />
a Isaraelu e fai ma faatusa o Iesu Keriso ma lo tatou<br />
faalagolago ia te ia (tagai i <strong>le</strong> Esoto 16:2–30; 17:1–7; tagai<br />
foi i <strong>le</strong> Ioane 4:5–14; 6:31–58).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Esoto 16–17. O vavega o <strong>le</strong> vai, manai, ma<br />
manu<strong>le</strong><strong>le</strong> o <strong>le</strong> salu o loo aoaoina i tatou e uiga i<br />
<strong>le</strong> Alii ma <strong>le</strong> ala e feagai ai o ia ma lana fanau.<br />
O <strong>le</strong> faaaogaina o mataupu faavae o na tala e<br />
fesoasoani ia i tatou e faalatalata atu ia te ia.<br />
(10–15 minute)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe aisea e faitio ma muimui ai<br />
tagata i mea e finagalo <strong>le</strong> Alii ia i latou e faia. A maea ona<br />
talanoaina <strong>le</strong>nei fesili, pe fai foi o se vaega o <strong>le</strong> talanoaga, ona<br />
fesili atu <strong>le</strong>a ia i latou po o a mea e iloa e i latou e uiga i <strong>le</strong> Alii e<br />
avea ai <strong>le</strong> muimui ia te ia ma se mea e matua faava<strong>le</strong>va<strong>le</strong>a lava.<br />
Tau atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> a latou suesue i nisi o mea na<br />
oo i a Mose ma <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu o loo aoao ai i tatou e uiga<br />
i <strong>le</strong> Alii ma <strong>le</strong> ala e feagai ai o ia ma lana fanau ma mafai ona<br />
fesoasoani ia i tatou ia faatuatua atili.<br />
Vaevae tamaiti o <strong>le</strong> vasega i vaega e tolu ma tuu atu i vaega<br />
taitasi se tasi o poloka o mau nei:<br />
• Esoto 16:1–13<br />
• Esoto 16:14–31<br />
• Esoto 17:1–7.<br />
Fai atu i vaega taitasi e suesue a latou poloka o mau ma lipoti<br />
mai mea nei:<br />
• O mea na aoaoina e i latou e uiga i fetaiaiga a <strong>le</strong> Alii ma <strong>le</strong><br />
fanauga a Isaraelu.<br />
• E mafai faapefea ona tatou faaaogaina mea na aoaoina ina ia<br />
faatupulaia ai <strong>le</strong> faatuatua ma faamalosia lo tatou mananao<br />
e usiusitai i <strong>le</strong> Alii e aunoa ma <strong>le</strong> muimui.<br />
I <strong>le</strong>nei gaoioiga atonu e te manao e te alu atu i <strong>le</strong>a vaega ma<br />
<strong>le</strong>a vaega e te fesoasoani ia i latou. A maea ona tuuina mai<br />
lipoti a vaega, fetufaai atu ou lagona po o <strong>le</strong> molimau o mea<br />
na e aoaoina mai nei tala faa<strong>le</strong>tusitusiga paia.<br />
Esoto 16:1–17:7. Na aoao mai e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong>sona e<br />
te<strong>le</strong> i vavega o <strong>le</strong> vai, manai, ma manu<strong>le</strong><strong>le</strong> o <strong>le</strong><br />
salu. (20–30 minute)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau faapea na gafa i latou<br />
ma <strong>le</strong> fafagaina o se vaega te<strong>le</strong> o ni tagata o e o <strong>le</strong> a faimalaga i<br />
se toafa mo tausaga e te<strong>le</strong>. Fesili atu ia i latou po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o<br />
<strong>le</strong> a latou faia pe afai e <strong>le</strong> mafai ona latou aumaia meaai ma vai<br />
uma e manaomia e i latou ma e <strong>le</strong>ai foi se n<strong>of</strong>oaga e faatauina<br />
mai ai ni meaai i <strong>le</strong> auala. A maea se talanoaga puupuu o<br />
faafitauli e oo mai i <strong>le</strong>nei galuega, ia fesili atu: E faapefea ona<br />
pei <strong>le</strong>nei mea o <strong>le</strong> faafitauli na feagai ma Mose i <strong>le</strong> fafagaina o<br />
<strong>le</strong> fanauga a Isaraelu i <strong>le</strong> toafa?
<strong>Tusi</strong> poloka o mau nei i luga o <strong>le</strong> laupapa o <strong>le</strong> Esoto 16:1–13;<br />
Esoto 16:14–31; ma <strong>le</strong> Esoto17:1–7. Vaevae tamaiti o <strong>le</strong> vasega i<br />
vaega e tolu ma fai atu ia i latou e faitau se tasi o poloka o mau<br />
ma lipoti mai a latou tali i fesili nei:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> vavega?<br />
• O a <strong>le</strong>sona na aoaoina e <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu?<br />
• E faaaogaina faapefea nei <strong>le</strong>sona ia i tatou i aso nei?<br />
Fesili atu i <strong>le</strong> vasega pe avea faapefea na vavega ma faatusa o<br />
<strong>le</strong> Faaola. Fai atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> Ioane 6:48–51 ma faailoa<br />
mai po o ai <strong>le</strong> Areto o <strong>le</strong> Ola. Faitau <strong>le</strong> 3 Nifae 20:8–9 ma fesili<br />
atu ia i latou pe saunia faapefea e <strong>le</strong> Alii meaai faa<strong>le</strong>agaga i<br />
tagata o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia. Ia mautinoa ia malamalama tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e mafai e vavega ona faamalosia <strong>le</strong> molimau a i latou<br />
o e talitonu, ae <strong>le</strong> tuuina atu ai ni molimau i e <strong>le</strong> talitonu. Ia<br />
fetufaai atu lau molimau i <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a o <strong>le</strong> Alii mo i tatou ma afai<br />
tatou te faatuatua o <strong>le</strong> a saunia e ia mo o tatou manaoga<br />
faa<strong>le</strong>agaga ma faa<strong>le</strong>tino.<br />
Esoto17:8–13. E tatau ona tatou lagolagoina i<br />
latou o e e valaauina e <strong>le</strong> Alii e taitai <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia.<br />
(15–20 minute)<br />
Fai atu i se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e sau i luma o <strong>le</strong> vasega.<br />
Fesili atu pe manao o ia e “uu ma tuu i luga” <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia. Pe<br />
a tali mai o ia i <strong>le</strong> “ioe,” ia faaali atu lou agaga talisapaia ma<br />
o <strong>le</strong> a e tuuina atu se avanoa e faatinoina ai <strong>le</strong>na mea.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e t<strong>of</strong>u lima e lua ma <strong>Tusi</strong> Paia<br />
ma tuu i luga e faafeagai ma mata. Ta’u atu i <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong><br />
vasega pe afai e mafai ona ia uuina <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia i <strong>le</strong>na tulaga<br />
mo <strong>le</strong> sefululima minute o <strong>le</strong> a avea ma se faataitaiga sili mo<br />
<strong>le</strong> vasega atoa. Pe a amata ona pepe lima o <strong>le</strong>na tagata, fesili<br />
atu pe manao o ia i se fesoasoani i <strong>le</strong> uuina o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia i<br />
luga. Ia valaaulia nisi tagata se toalua o <strong>le</strong> vasega e o mai e<br />
sii i luga <strong>le</strong> ogalima o <strong>le</strong> tagata muamua. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> umi e mafai ai ona e uuina <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia i luga pe<br />
afai e i ai se isi tagata e faalagolago i ai ou ogalima?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> umi e mafai ai ona e uuina na o oe?<br />
A maea ona toe foi atu tamaiti o <strong>le</strong> vasega i o latou n<strong>of</strong>oa, fai<br />
atu i <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esoto 17:8–13. Fesili atu:<br />
• Aisea na manaomia ai e Mose <strong>le</strong> sii i luga o ona lima?<br />
• O <strong>le</strong> a sou lagona e uiga ia Arona ma Huro i <strong>le</strong> taimi <strong>le</strong>a,<br />
pe a e tuuina oe lava i <strong>le</strong> tulaga o Mose?<br />
• O ai e pei o Arona ma Huro i aso nei faatasi ma lo tatou<br />
per<strong>of</strong>eta i ona po nei? (O fesoasoani i <strong>le</strong> Au Peresitene Sili.)<br />
Ia fetufaai atu lau molimau i <strong>le</strong> mamafa o <strong>le</strong> tiutetauave o loo<br />
tauaveina e <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta. Fesili atu:<br />
• O ai isi, faatasi ai ma ona fesoasoani, o loo fesoasoani ia te<br />
ia i <strong>le</strong> tauaveina o <strong>le</strong> mamafa? (O Pu<strong>le</strong>ga Aoao, taitai o <strong>le</strong><br />
lotoifa<strong>le</strong>, ma tagata uma o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia.)<br />
• E faaalia faapefea lo tatou lagolagoina o <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta? (tagai<br />
i <strong>le</strong> MFF 43:12; 93:51; 107:22).<br />
81<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma<br />
<strong>Feagaiga</strong> 21:4–6 ma faailoa mai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e tupu ia i<br />
tatou i <strong>le</strong> avea ai ma se nuu pe a tatou lagolagoina i upu ma<br />
mea e faia o tatou per<strong>of</strong>eta soifua. Fesili atu:<br />
• E faapefea ona pei <strong>le</strong>na mea o <strong>le</strong> mea na tupu i tagata<br />
Isaraelu ina ua tuuina i luga e Arona ma Huro lima o Mose?<br />
• E <strong>le</strong> lagolagoina faapefea e tagata <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esoto 16:8 ma uai<br />
faa<strong>le</strong><strong>le</strong>i atu po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> muimui i <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta (tagai<br />
foi i <strong>le</strong> MFF 1:38). Ia uunaia i latou e lagolago <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta e ala<br />
i <strong>le</strong> tausia o poloaiga a <strong>le</strong> Alii ma ia faataunuuina o latou lava<br />
valaauga i <strong>le</strong> taimi nei ma o latou olaga atoa.<br />
Folasaga<br />
Esoto 18–24<br />
Ina ua mavae <strong>le</strong> tuua o Aikupito ma malaga atu i <strong>le</strong> toafa pe<br />
tusa ma <strong>le</strong> tolu masina, na taitaiina atu e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> fanauga a<br />
Isaraelu i <strong>le</strong> Mauga o Sinai. O loo aoao mai e <strong>le</strong> faaaliga i ona<br />
po nei na saili Mose ia faapaiaina lona nuu ma aumaia i latou<br />
i f<strong>of</strong>oga o <strong>le</strong> Atua. Ae peitai, sa <strong>le</strong>’i mananao <strong>le</strong> nuu e ola i <strong>le</strong><br />
tulafono maualuga. Na latou faamaaaina o latou loto ma na<br />
<strong>le</strong> mafai ona latou “ulu atu lava i lona malologa a o i <strong>le</strong> vao,<br />
o <strong>le</strong>a malologa o <strong>le</strong> atoatoaga <strong>le</strong>na o lona mamalu” (tagai i <strong>le</strong><br />
MFF 84:23–24; tagai foi i <strong>le</strong> FIS, Esoto 34:1–2; Teachings <strong>of</strong> the<br />
Prophet Joseph Smith, 159). Ma o <strong>le</strong>a, na tuuina atu ai e <strong>le</strong> Alii<br />
ia i latou <strong>le</strong> mea ua ta’ua o <strong>le</strong> tulafono a Mose.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
Esoto 18–24<br />
• E tu <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta i luma o tagata e fai ma sui o <strong>le</strong> Alii ma<br />
valaauina isi e fesoasoani i <strong>le</strong> galuega. E aoao mai e auauna<br />
a <strong>le</strong> Alii ia i tatou mataupu faavae faa<strong>le</strong>lagi e tatau ai mo <strong>le</strong><br />
pu<strong>le</strong>aina o i tatou lava (tagai i <strong>le</strong> Esoto 18:13–26; tagai foi i<br />
<strong>le</strong> Esoto 4:16; Mosaea 18:18).<br />
• E valaau atu <strong>le</strong> Alii i tagata uma e o mai ia te ia. O i latou o<br />
e taliaina lana valaau ma mulimuli i feagaiga ma poloaiga e<br />
tatau ai e mafai ona ulu atu i lona afioaga (tagai i <strong>le</strong> Esoto<br />
19:4–11, 14, 17–24; 24:1, 9–11; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 84:19–27).<br />
• E tuuina atu e <strong>le</strong> Atua i lana fanau poloaiga ina ia mafai<br />
ona maua e i latou <strong>le</strong> olioli sili i <strong>le</strong>nei olaga ma <strong>le</strong> ola e<br />
faavavau i <strong>le</strong> olaga a sau (tagai i <strong>le</strong> Esoto 20–23; tagai foi i<br />
<strong>le</strong> Ioane 15:10–11; A<strong>le</strong>ma 41:10).<br />
• O <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a i <strong>le</strong> Atua atoa ai ma <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a ma auauna atu i isi o<br />
savali autu ia o poloaiga (tagai i <strong>le</strong> Esoto 20–23; tagai foi i<br />
<strong>le</strong> Mataio 22:37–40).
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o <strong>le</strong> Esoto<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Esoto 18. Ua faatulagaina <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia ina ia<br />
fesoasoani i <strong>le</strong> fanau a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi e toe<br />
foi atu ia te ia. E valaauina e <strong>le</strong> Alii taitai o <strong>le</strong><br />
Eka<strong>le</strong>sia e aoao atu ma fesoasoani i tagata<br />
taitoatasi i lo latou tuputupu ae faa<strong>le</strong>agaga ma<br />
tuuina atu sauniga o <strong>le</strong> faaolataga. (15–20 minute)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e ta’u mai igoa o nisi o o latou<br />
taitai o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia o loo i ai se tiutetauave ina ia tausia lo<br />
latou tuputupu ae faa<strong>le</strong>agaga, e pei o epikopo, o taitai o<br />
Tamaitai Talavou, o faiaoga, ma Peresitene o korama. Fesili<br />
atu:<br />
• Aisea e matua toate<strong>le</strong> ai tagata e a<strong>of</strong>ia ai i lou tuputupu ae<br />
faa<strong>le</strong>agaga?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e tupu i se uarota po o <strong>le</strong> paranesi pe afai e<br />
faia mea uma e <strong>le</strong> epikopo po o <strong>le</strong> Peresitene o <strong>le</strong> paranesi?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fai <strong>le</strong> gaoioiga A mo <strong>le</strong> Esoto 18 o<br />
loo i totonu o a latou taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega, ona<br />
talanoaina <strong>le</strong>a o mea na latou mauaina. (Mo se faataitaiga i ona<br />
po nei o <strong>le</strong>nei mataupu faavae o <strong>le</strong> faatulagaina, tagai i <strong>le</strong> MFF<br />
136; mo ni faamatalaga po o ai Ietero, tagai i <strong>le</strong> faamatalaga mo<br />
<strong>le</strong> Esoto 18 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel, itulau 124.)<br />
Ia talanoaina faamanuiaga ua e mauaina e ala i <strong>le</strong> galue i t<strong>of</strong>iga<br />
o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tagatagai i <strong>le</strong> vaega<br />
o <strong>le</strong> “Suesueina o Mau” mo <strong>le</strong> Esoto 18 o loo i totonu o a latou<br />
taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega, faapea ma ata o <strong>le</strong> ala na<br />
faatulagaina ai taitai o Isaraelu a o <strong>le</strong>’i tuuina atu ma ina ua<br />
mavae <strong>le</strong> fautuaga a Ietero (o loo faaalia atu foi i lalo). Ia<br />
talanoaina <strong>le</strong> taua o tagata taitasi o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia i <strong>le</strong> faia o lana<br />
vaega ina ia <strong>le</strong><strong>le</strong>i ai <strong>le</strong> gasologa o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia atoa (tagai i <strong>le</strong> MFF<br />
84:109–10) ma pe faapefea ona avea <strong>le</strong> faalaute<strong>le</strong>ina o o tatou<br />
valaauga ma se tasi ala tatou te lagolago ai o tatou taitai.<br />
A o <strong>le</strong>’i fautuaina e Ietero ia Mose, atonu e foliga faapenei se<br />
siata o <strong>le</strong> faatulagaina o Isaraelu:<br />
Ina ua maea ona toe faatulagaina ma faasafua atu e Mose ona<br />
tiutetauave, o se siata faapenei e mafai ona faaopoopo atu i ai:<br />
Alii o<br />
taitoaselau<br />
100<br />
Alii o<br />
taitoalimagafulu<br />
10<br />
Alii o<br />
taitoaselau<br />
100<br />
Alii o<br />
taitoalimagafulu<br />
10<br />
O <strong>le</strong> Taitai<br />
Vaegaau Iosua<br />
Alii o taitoaafe<br />
1,000<br />
Alii o<br />
taitoaselau<br />
100<br />
Alii o<br />
taitoalimagafulu<br />
50<br />
Alii o<br />
taitoalimagafulu<br />
10<br />
Faamasino<br />
Mose<br />
<strong>Tusi</strong>tusiga paia<br />
Mose<br />
Taulaga<br />
Mose<br />
Alii o<br />
taitoaselau<br />
100<br />
Alii o<br />
taitoalimagafulu<br />
10<br />
Alii o taitoaafe<br />
1,000<br />
Alii o<br />
taitoaselau<br />
100<br />
Alii o<br />
taitoalimagafulu<br />
10<br />
O <strong>le</strong> Taitai<br />
Mose<br />
Taitai faa<strong>le</strong>lotu<br />
Mose<br />
Aoaoga<br />
Mose<br />
Faigamalaga<br />
Mose<br />
O <strong>le</strong> Taitai<br />
Mose<br />
Alii o<br />
taitoaselau<br />
100<br />
Alii o<br />
taitoalimagafulu<br />
10<br />
Soifua Manuia<br />
Mose<br />
Fuafuaga<br />
Mose<br />
Faaupufai<br />
Mose<br />
Alii o<br />
taitoaselau<br />
100<br />
Alii o<br />
taitoalimagafulu<br />
10<br />
Failauga<br />
Arona<br />
Alii o taitoaafe<br />
1,000<br />
Alii o<br />
taitoaselau<br />
100<br />
Alii o<br />
taitoalimagafulu<br />
50<br />
Alii o<br />
taitoalimagafulu<br />
10<br />
Alii o<br />
taitoaselau<br />
100<br />
Alii o<br />
taitoalimagafulu<br />
10<br />
Alii o<br />
taitoaselau<br />
100<br />
Alii o<br />
taitoalimagafulu<br />
10<br />
82<br />
Esoto 19:3–6. O <strong>le</strong> a fesoasoani <strong>le</strong> Alii ia i tatou e<br />
o mai ia te ia ma avea faapei o ia. (15–20 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> pe faaali atu se ata o se pusa oa ma fai atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e lisi ni ana meatotino e pito sili ona faape<strong>le</strong>pe<strong>le</strong> i ai<br />
ma aua nei faaalia <strong>le</strong> lisi i se tasi. Fai atu ia i latou e sue <strong>le</strong><br />
Esoto 19:3–6 ma saili po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo finagalo <strong>le</strong> Atua,<br />
i ana meatotino uma, e avea ma se “oloa taua.” Faamatala<br />
atu i o tatou aso o <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> upu na faatauina mai (peculiar)<br />
o se mea e ese lava ma e <strong>le</strong> masani ai. Ae peitai, na saunoa<br />
mai Elder Russell M. Nelson:<br />
“I <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>, o <strong>le</strong> upu Eperu na faaliliuina mai ai <strong>le</strong><br />
upu na faatauina mai (peculiar) o <strong>le</strong> segullah, o lona uiga ‘o<br />
se mea e te<strong>le</strong> sona tau,’ po o <strong>le</strong> ‘oloa.’ I <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> Fou, o<br />
<strong>le</strong> upu E<strong>le</strong>ni na faaliliuina mai ai <strong>le</strong> upu na faatauina mai<br />
(peculiar) o <strong>le</strong> peripoiesis, o lona uiga o ‘se mea ua maua,’<br />
po o <strong>le</strong> ‘mauaina.’<br />
“E faapea, tatou te vaai i <strong>le</strong> upu na faatauina mai<br />
(peculiar) ua tau mai ai o ni ‘oloa taua,’ ‘faia’ po o <strong>le</strong><br />
‘filifilia e <strong>le</strong> Atua.’ Mo i tatou ina ia iloag<strong>of</strong>ie . . . o<br />
tagata na faatauina mai a <strong>le</strong> [Alii] o se faaviiviiga sili<br />
<strong>le</strong>na” (Liahona, Iulai 1995, 39).<br />
Fesili atu: O a vavega na faamanuiaina ai e <strong>le</strong> Atua tagata<br />
Isaraelu ina ia fesoasoani e aumaia i latou ia te ia? (tagai i <strong>le</strong><br />
Esoto 19:4). Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e sue ma makaina<br />
upu afai ma <strong>le</strong> ona fai <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> fuaiupu e 5 ma ta’u mai po o <strong>le</strong><br />
a <strong>le</strong> mea e tatau ona faia e Isaraelu ina ia avea ai ma oloa<br />
faapitoa a <strong>le</strong> Alii. Ia talanoaina nisi o fesili nei:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo aoaoina mai e <strong>le</strong> Esoto19:3–6 ia i tatou e<br />
uiga i <strong>le</strong> mea e faatauaina e <strong>le</strong> Alii?<br />
• E faatusatusa faapefea <strong>le</strong>na mea i lau lisi o meatotino taua?<br />
(tagai foi i <strong>le</strong> Mose 1:39).<br />
• E fesoasoani faapefea <strong>le</strong> Esoto 19:3–6 ia te oe ia malamalama<br />
pe aisea na laveaiina ai e <strong>le</strong> Alii Isaraelu nai <strong>le</strong> n<strong>of</strong>o pologa i<br />
Aikupito?<br />
• O a ituaiga mea o loo n<strong>of</strong>o pologa i ai tagata i aso nei?<br />
• O a vavega ua tuuina mai e <strong>le</strong> Alii e laveaiina i tatou mai<br />
agasala ma faaosoosoga ia o loo saisaitia ai i tatou i <strong>le</strong> n<strong>of</strong>o<br />
pologa? (tagai i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 7:10–16).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e tatau ona tatou faia ina ia avea ma oloa<br />
faapitoa a <strong>le</strong> Alii? Aisea? (tagai i <strong>le</strong> Esoto 19:5–6; Mosaea<br />
18:8–10; Moronae 10:32–33).<br />
O loo ta’ua i <strong>le</strong> Esoto 20 e uiga i <strong>le</strong> tuuina atu e <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong><br />
fanauga a Isaraelu o Tuafono e Sefulu. Ao e suesueina na mea,<br />
valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau e uiga i <strong>le</strong> mea e faia<br />
e na poloaiga i <strong>le</strong> avea ai o i tatou ma “oloa taua” a <strong>le</strong> Atua.<br />
Esoto 19:3–25. O <strong>le</strong> ulu atu i <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Alii<br />
e manaomia ai lo tatou saunia ia agavaa ma<br />
tutumau ma <strong>le</strong> faamaoni (20–25 minute)<br />
Ina ia faailoaina atu <strong>le</strong> Esoto 19:3–25, fai atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e ta’u mai e uiga i nisi o n<strong>of</strong>oaga latou te fiafia lava e<br />
asiasi i ai. Fai atu ia i latou e faamatala mai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> tau e
o atu ai i na n<strong>of</strong>oaga, e pei o tupe faaalu i femalagaiga ma <strong>le</strong><br />
tau e totogiina mo <strong>le</strong> ulufa<strong>le</strong>.<br />
Faaali atu se ata o <strong>le</strong> Mauga o Sinai (tagai i <strong>le</strong> folasaga i <strong>le</strong><br />
Esoto 19 o loo i totonu o a latou taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong><br />
vasega ) ma ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega na manao Mose e<br />
aveina atu lona nuu iina ae sa <strong>le</strong>’i mananao i latou e totogiina<br />
<strong>le</strong> tau faa<strong>le</strong>agaga e o atu ai iina. Faamatala atu na “saili ma <strong>le</strong><br />
filiga [Mose] ia faapaiaina lona nuu ina ia latou vaai i f<strong>of</strong>oga<br />
o <strong>le</strong> Atua” (MFF 84:23), <strong>le</strong>a e avea pea ma se faamoemoega o<br />
per<strong>of</strong>eta a <strong>le</strong> Atua.<br />
Na aoao mai <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita:<br />
“O <strong>le</strong> mea <strong>le</strong>a na faamanuiaina ai e Atamu lana fanau [i<br />
<strong>le</strong> vanu o Atamu-onai-Amani (tagai i <strong>le</strong> MFF 107:53–54)];<br />
na manao o ia e aumaia i latou i <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Atua. Na<br />
vaavaai i latou mo se aai, ‘o lona mataisau ma <strong>le</strong> tufuga o<br />
<strong>le</strong> Atua.’ (Eperu 11:10.) Na sailia e Mose ina ia aumaia <strong>le</strong><br />
fanauga a Isaraelu i <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Atua, e ala i <strong>le</strong> mana o<br />
<strong>le</strong> perisitua, ae peitai sa <strong>le</strong>’i mafai e ia” (Teachings <strong>of</strong> the<br />
Prophet Joseph Smith, 159).<br />
Na saunoa mai Peresitene Ezra Taft Benson, i <strong>le</strong> avea ai ma<br />
Peresitene o <strong>le</strong> Korama a Aposetolo e Toasefululua:<br />
“Na faapefea ona aumaia e Atamu lana fanau i <strong>le</strong><br />
afioaga o <strong>le</strong> Alii?<br />
“O <strong>le</strong> tali: Na ulu atu Atamu ma lana fanau i <strong>le</strong><br />
faatulagaga o <strong>le</strong> perisitua a <strong>le</strong> Atua. Tatou te faapea mai i<br />
aso nei na o atu i latou i <strong>le</strong> Maota o <strong>le</strong> Alii ma mauaina o<br />
latou faamanuiaga” (“What I Hope You Will Teach Your<br />
Children about the Temp<strong>le</strong>,” Ensign, Aukuso 1985, 9).<br />
E foliga mai o <strong>le</strong> Mauga o Sinai ia Mose ma <strong>le</strong> fanauga a<br />
Isaraelu e pei o <strong>le</strong> malumalu ia i tatou. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e faitau <strong>le</strong> Esoto 19:5–13 ma sue po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na<br />
manaomia <strong>le</strong> nuu e faia ina ia ulu atu ai i <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Alii.<br />
Faaali atu se ata o se fagufagu (o se pu faaili e faia i <strong>le</strong> seu o<br />
<strong>le</strong> mamoe po’a, e pei ona faaali atu i lalo) ma fesili atu po o<br />
mea e tatau ona faia e <strong>le</strong> nuu pe a iliina <strong>le</strong> pu. Fai atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esoto 20:18–19 ma ta’u mai po o<br />
a mea na faia e <strong>le</strong> nuu.<br />
83<br />
Faitau <strong>le</strong> Esoto 19:16–19 ma <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong><br />
84:23–24 ma talanoaina pe mata aisea na fefefe ai <strong>le</strong> nuu e o<br />
atu e fetaiai ma <strong>le</strong> Alii ina ua valaauina i latou. Fesili atu:<br />
• Na <strong>le</strong> faaagavaaina e i latou i latou lava, ae peitai o ai na<br />
mananao tagata Isaraelu e fetaiai ma <strong>le</strong> Alii mo i latou?<br />
• Pe i ai ea ni tagata i <strong>le</strong> lalolagi i aso nei e <strong>le</strong> talitonu i<br />
per<strong>of</strong>eta po o loo manatu na o se per<strong>of</strong>eta e mafai ona<br />
fetautalatalaai ma <strong>le</strong> Atua?<br />
• O a faamanuiaga tatou te <strong>le</strong> mauaina pe afai tatou te<br />
mumusu e faalogo i <strong>le</strong> valaau e oo mai ia Keriso?<br />
Sauni se siata i luga o <strong>le</strong> laupapa e pei o <strong>le</strong> siata <strong>le</strong>nei, ae aua<br />
<strong>le</strong> tusia ai tali:<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mose 7:18–21 ma<br />
faatumuina tali mo Enoka ma lona nuu. Mai mea na latou<br />
aoaoina e uiga ia Mose ma tagata Isaraelu, fai atu ia i latou e<br />
faatumu <strong>le</strong> koluma <strong>le</strong>na. Ia talanoaina <strong>le</strong> eseesega i <strong>le</strong> va o<br />
Enoka ma lona nuu ma <strong>le</strong> nuu o Mose (tagai i <strong>le</strong> Esoto<br />
20:18–19; MFF 84:23–24).<br />
Ia talanoaina pe faapefea ona faaaogaina fesili na ia i tatou i <strong>le</strong><br />
faailoaina mai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na talosagaina patino i tatou e<br />
<strong>le</strong> Alii e faia. E mafai ona outou talanoaina i se tulaga laute<strong>le</strong><br />
ia tulaga autu e manaomia e maua ai se pepa faataga o <strong>le</strong><br />
malumalu, e fai ma faavae. Afai tatou te ulu atu ma <strong>le</strong> agavaa<br />
i <strong>le</strong> maota o <strong>le</strong> Alii, ua tatou ulu atu i lona afioaga (tagai i <strong>le</strong><br />
MFF 97:15–17). Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea<br />
o <strong>le</strong> a iloa ai lo latou saunia e ulu atu i <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Atua.<br />
Esoto 20:1–17 (Mau Tauloto, Esoto<br />
20:3–17). E aoao mai e Tulafono e<br />
Sefulu ia i tatou <strong>le</strong> ala e alol<strong>of</strong>a ai i <strong>le</strong> Atua ma<br />
o tatou tuaoi. O <strong>le</strong> tausiaina o na poloaiga e<br />
mafai ona agavaa ai i tatou e ulu atu i <strong>le</strong><br />
afioaga o <strong>le</strong> Alii. (75–90 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
Pe ua tatou saunia ea e fetaiai ma <strong>le</strong> Alii?<br />
Pe na faia e <strong>le</strong><br />
per<strong>of</strong>eta lona tiute?<br />
Pe na saunia ea<br />
tagata?<br />
O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> eseesega<br />
na faia?<br />
O Enoka<br />
ma lona<br />
nuu<br />
Ioe<br />
Ioe<br />
Na usiusitai ma<br />
faapaiaina i latou.<br />
O Mose ma<br />
<strong>le</strong> fanauga<br />
a Isaraelu<br />
O <strong>le</strong><br />
per<strong>of</strong>eta<br />
ma i tatou<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe iloa <strong>le</strong><strong>le</strong>i e i latou Tulafono e<br />
Sefulu. Fai atu ia i latou e faanumera tulafono mai <strong>le</strong> 1 e oo i<br />
<strong>le</strong> 10 i luga o se fasipepa ma taumafai e faatulagaina uma i <strong>le</strong><br />
faatulagaga sa’o. (Afai e te iloa se auala e fesoasoani ai ia i latou<br />
ia manatuaina Tulafono e Sefulu, e mafai ona e aoaoina atu.)<br />
Ioe<br />
Leai<br />
Sa <strong>le</strong>’i usiusitai ma<br />
<strong>le</strong>’i faapaiaina i latou.<br />
Ioe<br />
?<br />
?<br />
Esoto 18–24
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o <strong>le</strong> Esoto<br />
Na aote<strong>le</strong>ina e Iesu ia Tulafono uma e Sefulu i poloaiga e lua.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mataio 22:36–40 ma lisi<br />
i luga o <strong>le</strong> laupapa na poloaiga sili e lua. (Al<strong>of</strong>a i <strong>le</strong> Atua ma<br />
al<strong>of</strong>a i lou tuaoi.) Ao outou suesue i Tulafono e Sefulu, fai atu<br />
i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faavasega mea taitasi na i lalo o se tasi<br />
o na ulutala e lua. (O tulafono e 1–4 e fesootai ma <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a o <strong>le</strong><br />
Atua ma <strong>le</strong> 5–10 e fesootai ma <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a i o tatou tuaoi.)<br />
Iloilo mea na finagalo <strong>le</strong> Alii e faia mo <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu<br />
ma po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na manaomia mai ia i latou ina ia maua<br />
ai <strong>le</strong>na avanoa (tagai i <strong>le</strong> Esoto 19:5–11, MFF 84:19–23).<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia mauaina mea nei:<br />
• Na pulunaunau <strong>le</strong> nuu e faia soo se mea na poloaiina e <strong>le</strong><br />
Alii (tagai i <strong>le</strong> Esoto 19:8).<br />
• E <strong>le</strong>ai se isi na faatagaina i luga o <strong>le</strong> mauga sei vagana ua<br />
matua aoaoina i latou e <strong>le</strong> Alii (tagai i <strong>le</strong> Esoto 19:12, 21–25).<br />
• Ona tuuina atu <strong>le</strong>a e <strong>le</strong> Alii ia i latou o poloaiga (tagai i <strong>le</strong><br />
Esoto 20–23).<br />
• Na osia e <strong>le</strong> nuu se feagaiga e tausia poloaiga sa faatoa<br />
faamatalaina atu ia i latou (tagai i <strong>le</strong> Esoto 24:3).<br />
• Na mafai e toeaiina e fitugafulu ona vaai atu i <strong>le</strong> Alii e pei<br />
ona sa folafolaina (tagai i <strong>le</strong> Esoto 24:9–11).<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama o Tulafono e<br />
Sefulu o se faavae <strong>le</strong>a mo mea na manaomiaina mai i tagata<br />
Isaraelu ina ia mauaina faamanuiaga uma na finagalo <strong>le</strong> Alii<br />
e tuuina atu ia i latou.<br />
O poloaiga taitasi o Tulafono e Sefulu o loo ta’ua po o loo<br />
faaataata mai ai mea e faia po o amioga e finagalo i ai pe<br />
faasaina e <strong>le</strong> Atua. E i ai vaega <strong>le</strong><strong>le</strong>i o poloaiga taitasi e tatau<br />
ona tatou matua sailiili i ai (tagai i <strong>le</strong> MFF 58:26–28). I <strong>le</strong> avea<br />
ai ma se vasega, pe taitoatasi foi, fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
e faaaoga laasaga nei ao suesue i tulafono taitasi o Tulafono e<br />
Sefulu. Faatatau atu i <strong>le</strong> mataupu “<strong>The</strong> Ten Commandments”<br />
i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel (itulau 127–35) mo se<br />
fesoasoani pe a manaomia.<br />
1. Faitau <strong>le</strong> Esoto 20 ma faailoa mai se tasi o tulafono.<br />
2. Faamatala po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> tulafono ma <strong>le</strong> mea o loo<br />
faaataata mai ai.<br />
3. Lisi nisi o mea e faia e solia ai <strong>le</strong> tulafono.<br />
4. Lisi mea po o amioga <strong>le</strong><strong>le</strong>i tatou te faia ina ia faaaogaina ai<br />
<strong>le</strong> tulafono i o tatou olaga.<br />
Atonu e te manao e faia se pepa e galulue ai tagata taitasi o <strong>le</strong><br />
vasega e faatumuina ao talanoaina tulafono taitasi. Tagai i <strong>le</strong><br />
faataitaiga <strong>le</strong>nei:<br />
84<br />
O <strong>le</strong><br />
Tulafono<br />
5. “Ia e ava i lou<br />
tama ma lou<br />
tina.”<br />
6. “Aua e te fasioti<br />
tagata.”<br />
O <strong>le</strong> Uiga<br />
Al<strong>of</strong>a; faaaloalo;<br />
usiusitai i <strong>le</strong><br />
amiotonu.<br />
Aua nei faamaligi<br />
toto o e mama.<br />
O Ala e<br />
Soli ai e<br />
Tagata <strong>le</strong><br />
Tulafono<br />
Tetee i apoapoaiga;<br />
<strong>le</strong> faaaloalo;<br />
faalumaina <strong>le</strong> aiga.<br />
Faapa’u pepe;<br />
ituaiga uma o fasioti<br />
tagata; o <strong>le</strong> ita ma <strong>le</strong><br />
feitagai ma oo ai ina<br />
<strong>le</strong>aga faa<strong>le</strong>tino pe<br />
faatupuina taua.<br />
O <strong>le</strong><br />
Faaaogaina<br />
Le<strong>le</strong>i i Lo’u<br />
Olaga<br />
Filifili faatasi ma<br />
matua; mulimuli i<br />
a latou fautuaga<br />
Faaaloalo i mea<br />
uma e fai ola.<br />
Pe a maea ona suesueina uma Tulafono e Sefulu, faaali i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega se maua po o se ata o se maua ma tusi i luga o <strong>le</strong><br />
laupapa O tulafono e pei _______________. Fesili atu: O <strong>le</strong> a <strong>le</strong><br />
mea e ta<strong>of</strong>i<strong>of</strong>iina ai se maua i luga o <strong>le</strong> ea? (E te<strong>le</strong> tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega o <strong>le</strong> a faapea mai o <strong>le</strong> savili.) Fesili atu ia i latou po o <strong>le</strong><br />
a <strong>le</strong> aoga o <strong>le</strong> manoa ma o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o <strong>le</strong> a tupu pe a otiina <strong>le</strong><br />
manoa. Fesoasoani ia i latou ia iloa e ui lava o <strong>le</strong> manoa e mafai<br />
ona ta<strong>of</strong>ia <strong>le</strong> maua mai <strong>le</strong> fe<strong>le</strong><strong>le</strong>ai solo i <strong>le</strong> mea o loo agi i ai <strong>le</strong><br />
matagi, ae pe a aunoa ma <strong>le</strong> manoa o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mafai lava ona <strong>le</strong><strong>le</strong><br />
<strong>le</strong> maua. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faatusatusa <strong>le</strong> manoa o<br />
<strong>le</strong> maua i tulafono. Fesili atu: Pe ta<strong>of</strong>ia i tatou i lalo e tulafono<br />
po o fesoasoani ia i tatou ia faaeaina i luga? (tagai i <strong>le</strong> 1 Nifae<br />
13:37; Eteru 4:19). Fesoasoani ia i latou ia malamalama e ui<br />
lava e foliga mai e faasasaina i tatou e tulafono, ae peitai e<br />
fesoasoani ia i tatou e faasaolotoina i tatou mai agasala.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faauma <strong>le</strong> fuaiupu o loo i luga<br />
o <strong>le</strong> laupapa i nisi mea faitino e faatusa i ai tulafono, e pei o<br />
se maa o <strong>le</strong> faavae, o se faafanua o <strong>le</strong> auala, o ki, ma se ala<br />
faasitepu. Ia fetufaai atu lau molimau ua tuuina mai tulafono<br />
e fesoasoani ia i tatou ia fiafia i <strong>le</strong> taimi nei ma <strong>le</strong> faavavau.
Esoto 21–24. O <strong>le</strong> Esoto 21–24 o loo i ai faataitaiga<br />
o <strong>le</strong> faaaogaina o Tulafono e Sefulu i tulaga<br />
patino. O <strong>le</strong> toe faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia ma <strong>le</strong> ola amiotonu, ae<br />
<strong>le</strong> o <strong>le</strong> taui ma sui atu, o se savali taua <strong>le</strong>a o <strong>le</strong><br />
tulafono a Mose. (30–60 minute)<br />
Filifili ni mea mai <strong>le</strong> Esoto 21–23 e fetufaai atu i <strong>le</strong> vasega. A o<br />
e fetufaai atu tulaga taitasi, ia tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e<br />
fai ma faamasino ma faailoa mai pe latou te manatu o a mea<br />
o <strong>le</strong> a faamalieina ai <strong>le</strong> faamasinoga tonu i tulaga taitasi. Ona<br />
fai atu <strong>le</strong>a ia i latou e faatatau atu i fuaiupu o loo ta’ua ai <strong>le</strong><br />
mea na fetalai <strong>le</strong> Alii e tatau ona faia i tulaga taitasi. Mo se<br />
faataitaiga: Afai na e faanoiina mai se suo mai lou tuaoi ma<br />
gau a o e faaaogaina, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e tatau ona e faia? A maea<br />
ona talanoaina, fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esoto<br />
22:14–15 ma sue po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na poloaiina e <strong>le</strong> Alii.<br />
A maea <strong>le</strong> suesueina o faataitaiga, tusi upu toe faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia ma <strong>le</strong><br />
taui ma sui i luga o <strong>le</strong> laupapa ma fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e<br />
faamatala <strong>le</strong> eseesega o uiga o upu na e lua. Ina ia fesoasoani<br />
ia i latou, fai atu ia i latou e faatusatusa <strong>le</strong> Esoto 21:24–25 ma<br />
<strong>le</strong> Esoto 22:1.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e toate<strong>le</strong> tagata e manatu o <strong>le</strong><br />
Esoto 21:24 o loo faamatalaina ai <strong>le</strong> tulafono a Mose. Ua<br />
manatu i latou o <strong>le</strong> tulafono o <strong>le</strong> taui ma sui—o <strong>le</strong> faia atu<br />
i isi e pei ona latou faia mai ia te oe. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e iloilo faataitaiga na latou faatoa suesueina atu pe<br />
na faapefea ona faaaogaina <strong>le</strong> tulafono ma talanoaina pe na<br />
manaomiaina e <strong>le</strong> tulafono <strong>le</strong> taui ma sui po o <strong>le</strong> toe faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia<br />
(tagai i <strong>le</strong> faamatalaga mo <strong>le</strong> Esoto 22:1–17 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
Genesis–2 Samuel, itulau 139–40).<br />
Faitau faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> Esoto 23:1–9 ma<br />
fesili atu:<br />
• E taumafai faapefea ni vaega o uo i nisi taimi e faa-aafia<br />
i tatou e soli poloaiga?<br />
• O a fega<strong>le</strong>ga<strong>le</strong>aiga e mafai ona tatou faia e fesoasoani ia<br />
i tatou ina ia faatoilaloina na aafiaga?<br />
• O a faamanuiaga o <strong>le</strong> usiusitai i tulafono a <strong>le</strong> Atua?<br />
• O a aafiaga o <strong>le</strong> a i ai i o tatou alalafaga pe afai e ola tagata<br />
i nei tulafono?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esoto 23:20–33 ma lisi<br />
faamanuiaga na folafolaina e <strong>le</strong> Alii ia Isaraelu ma lapataiga<br />
na ia tuuina atu ia i latou (tagai i <strong>le</strong> faamatalaga mo <strong>le</strong> Esoto<br />
23:20–31 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel, itulau 141).<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama o <strong>le</strong> tulafono<br />
a Mose sa <strong>le</strong> o se tulafono faanuupo ma na moomia ai <strong>le</strong><br />
amio faa<strong>le</strong>atua ma <strong>le</strong> faamanoni i feagaiga. Fesili atu: O <strong>le</strong> a<br />
<strong>le</strong> taimi tatou te osi feagaiga ai e tausia poloaiga? (tagai i <strong>le</strong><br />
MFF 20:77, 79).<br />
Faitau faatasi <strong>le</strong> Esoto 24:1–11 ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega ma<br />
talanoaina <strong>le</strong> tulaga na oo i alii e toafitugafulu ma <strong>le</strong> Alii ona o<br />
lo latou faatuatua. Na saunoa mai Elder Bruce R. McConkie:<br />
85<br />
Ia fetufaai atu lau molimau e oo mai <strong>le</strong> fi<strong>le</strong>mu moni ma <strong>le</strong><br />
fiafia ma faamanuiaga e faavavau i <strong>le</strong> tausia o poloaiga.<br />
Folasaga<br />
Esoto 25–40<br />
Esoto 25–40<br />
“A aunoa ma <strong>le</strong> ‘mana o <strong>le</strong> amioatua,’ o lona uiga a<br />
aunoa ma <strong>le</strong> amiotonu, ‘e <strong>le</strong>ai se e mafai ona vaai i<br />
f<strong>of</strong>oga o <strong>le</strong> Atua, <strong>le</strong> Tama lava, ma ola pea.’ O <strong>le</strong> a<br />
faaumatia e amio<strong>le</strong>tonu i ona luma. ‘Na aoao manino<br />
atu lava e Mose <strong>le</strong>nei mataupu i <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu i<br />
<strong>le</strong> vaomatua, ma saili ma <strong>le</strong> filiga ia faapaiaina lona nuu<br />
ina ia latou vaai i f<strong>of</strong>oga o <strong>le</strong> Atua.’ O <strong>le</strong> faapaiaina o <strong>le</strong><br />
avea <strong>le</strong>a ia mama, atoatoa, o <strong>le</strong> <strong>le</strong> pona, ma saoloto mai i<br />
agasala. I aso sili nei mulimuli, o e faapaiaina o i latou ia<br />
o <strong>le</strong> malo se<strong>le</strong>sitila, o <strong>le</strong> malo <strong>le</strong>a e afifio ai <strong>le</strong> Atua ma<br />
Keriso. ‘Ae na latou [<strong>le</strong> fanauga a Isaraelu] faamaaaina<br />
o latou loto ma ua <strong>le</strong> mafai ona latou tumau i ona<br />
luma;’— ona o <strong>le</strong> <strong>le</strong> faamamaina o o latou loto—‘o <strong>le</strong>a,<br />
ona ua faatupuina <strong>le</strong> ita o <strong>le</strong> Alii ia te i latou, na ia tauto<br />
ai latou te <strong>le</strong> ulu atu lava i lona malologa a o i <strong>le</strong> vao, o<br />
<strong>le</strong>a malologa o <strong>le</strong> atoatoaga <strong>le</strong>na o lona mamalu.’ (MFF<br />
84:21–24.) Na semanu e vaai Isaraelu uma i <strong>le</strong> Alii pe<br />
ana latou mulimuli i <strong>le</strong> apoapoaiga a Mose, ae peitai sa<br />
na o nisi toaitiiti na vaai i ai. I se tasi tulaga, mo se<br />
faataitaiga, o Mose ma Arona, o Natapu ma Aviu o atalii<br />
ia o Arona, ma ‘toeaina o Isaraelu e toafitugafulu . . .<br />
ua latou vaai atu foi i <strong>le</strong> Atua o Isaraelu,’ a o <strong>le</strong> nuu na<br />
galue i ai Mose na tumau pea i lo latou tulaga pogisa<br />
ma <strong>le</strong> pouliuli (Esoto 24:9–10)” (A New Witness for the<br />
Artic<strong>le</strong>s <strong>of</strong> Faith, 494).<br />
I luga o <strong>le</strong> Mauga o Sinai, na faaali atu ai e <strong>le</strong> Alii i a Mose se<br />
fuafuaga faamamaluina e faaolaina ai <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu. O<br />
<strong>le</strong>nei fuafuaga na tuuina atu ai ia i latou <strong>le</strong> avanoa e mauaina<br />
<strong>le</strong> atoatoaga o lona mamalu (tagai i <strong>le</strong> Esoto 25:8; 40:34–38;<br />
MFF 84:19–24). I <strong>le</strong> avea ai ma vaega o <strong>le</strong>nei fuafuaga, na<br />
mauaina e Mose ia faatonuga mo <strong>le</strong> fausiaina o se fa<strong>le</strong> fetafai,<br />
o lona faamoemoega, mo i latou o e e galulue ai i totonu. I<br />
totonu o <strong>le</strong>na fa<strong>le</strong> fetafai e mafai ai e <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu ona<br />
maua sauniga perisitua ma feagaiga o <strong>le</strong> faaolataga, ma o <strong>le</strong><br />
te<strong>le</strong> o upumoni na faaalia mai i <strong>le</strong>na taimi o loo atagia mai foi i<br />
totonu o o tatou malumalu i aso nei. O <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o faamatalaga o<br />
loo faia faalua; o <strong>le</strong> Esoto 25–30 o loo i ai fuafuaga na maua e<br />
Mose mo <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> fetafai, a o mataupu 35–40 o loo faamatalaina<br />
ai <strong>le</strong> fausiaina.<br />
O <strong>le</strong> Esoto 32–34 o loo i ai <strong>le</strong> tala faanoanoa i <strong>le</strong> ala na <strong>le</strong><br />
mauaina ai e <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu <strong>le</strong> atoatoaga o faamanuiaga<br />
o <strong>le</strong> perisitua e ala i <strong>le</strong> <strong>le</strong> usiusitai ma, o <strong>le</strong> taunuuga, na
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o <strong>le</strong> Esoto<br />
mauaina se vaega itiiti. A o <strong>le</strong>’i alu atu i luga Mose e aumaia<br />
papatusi, na osi feagaiga <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu ia tausia<br />
poloaiga a <strong>le</strong> Alii (tagai i <strong>le</strong> Esoto 24:1–7). Ae peitai, a o alu<br />
ese atu Mose, na solia e tagata Isaraelu a latou feagaiga, ma<br />
oo ina faaitiitia ai o latou faamanuiaga ma avanoa.<br />
Mafaufau pe faapefea ona faaaogaina nei mataupu i lou lava<br />
olaga ao e taumafai e tausia feagaiga ua e osia ma <strong>le</strong> Alii. Ia<br />
maitauina <strong>le</strong> faataitaiga faaKeriso a Mose a o ia al<strong>of</strong>a, aioi atu,<br />
ma faaauau pea ona aoaoina ma taitaiina <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• E faatonuina e <strong>le</strong> Atua lana fanau e fausia malumalu. O<br />
malumalu o n<strong>of</strong>oaga ia e osia ai feagaiga ma mauaina ai<br />
sauniga o <strong>le</strong> faaolataga. E aoaoina ai mataupu faavae o<br />
loo faaalia ai se fua o <strong>le</strong> ala e toe foi atu ai i <strong>le</strong> afioaga o<br />
lo tatou Tama Faa<strong>le</strong>lagi (tagai i <strong>le</strong> Esoto 25–31; 35–40).<br />
• E tatau ona valaauina tagata e <strong>le</strong> Atua ma faauuina i <strong>le</strong><br />
perisitua e i latou o e o loo i ai <strong>le</strong> pu<strong>le</strong> (tagai i <strong>le</strong> Esoto 28:1;<br />
tagai foi i <strong>le</strong> Eperu 5:4; Mataupu Faavae o <strong>le</strong> Faatuatua, 1:5).<br />
• O <strong>le</strong> <strong>le</strong> usiusitai e ta<strong>of</strong>ia ai i tatou mai avanoa ma<br />
faamanuiaga e finagalo e Alii e tuuina mai ia i tatou<br />
(tagai i <strong>le</strong> Esoto 32:7–9, 15–16; tagai foi i <strong>le</strong> FIS, Esoto<br />
34:1–2; MFF 84:19–25).<br />
• E faaali <strong>le</strong> Alii i tagata amiotonu i <strong>le</strong> lalolagi e tusa ai ma<br />
lona finagalo (tagai i <strong>le</strong> Esoto 33:11; tagai foi i <strong>le</strong> Esoto<br />
24:9–10; FIS, Esoto 33:20, 23; MFF 88:67–68; 93:1).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Ata Vitio o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>, ata 14, “O <strong>le</strong> Fa<strong>le</strong> Fetafai,”<br />
o se faatinoga faa<strong>le</strong>talafaasolopito o loo aoaoina ai <strong>le</strong><br />
uiga faatusa o <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> fetafai (tagai i <strong>le</strong> Vitio Taiala o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong><br />
<strong>Tuai</strong> mo fautuaga e aoao atu ai).<br />
Esoto 25–40. O se n<strong>of</strong>oaga paia <strong>le</strong> fa<strong>le</strong><br />
fetafai i <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu, e pei o <strong>le</strong><br />
malumalu ia i tatou. O sauniga o <strong>le</strong> faaolataga<br />
e mauaina iina o loo aoaoina ai se fuafuaga mo<br />
<strong>le</strong> toe foi atu i <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi.<br />
(40–50 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
A o <strong>le</strong>’i taunuu mai tamaiti o <strong>le</strong> vasega, faaaoga <strong>le</strong> mea faapipii<br />
po o <strong>le</strong> manoa e maka ai <strong>le</strong> potuaoga ia foliga i <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> fetafai<br />
atoa ai ma lona lotoa i <strong>le</strong> pito i fafo (tagai i <strong>le</strong> ata o loo i <strong>le</strong> Old<br />
Testament: Genesis–2 Samuel, itulau 155). Teuteu <strong>le</strong> potuaoga i<br />
ata o malumalu o anamua ma ona po nei pe tusi se ata i luga o<br />
<strong>le</strong> laupapa ma faaulutalaina o <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> fetafai ma lona lotoa i <strong>le</strong><br />
pito i fafo.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faamatala <strong>le</strong> faamoemoega o<br />
malumalu. E lua ni faamoemoega laute<strong>le</strong> o malumalu o loo<br />
ta’ua i tusitusiga paia. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau<br />
mau nei ma ta’u mai po o a na faamoemoega:<br />
• Esoto 25:8; 29:42–45; MFF 97:15–16 (Ia avea ma se fa<strong>le</strong><br />
o <strong>le</strong> Alii)<br />
86<br />
• MFF 124:38–41 (Ia osia ai feagaiga ma mauaina sauniga paia)<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama o se<br />
faamoemoega taua o <strong>le</strong> malumalu o <strong>le</strong> aoaoina atili <strong>le</strong>a o i<br />
tatou e uiga i <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong> faaolataga ma <strong>le</strong> ala e mauaina ai<br />
faamanuiaga o <strong>le</strong>na fuafuaga—i <strong>le</strong> taimi nei ma <strong>le</strong> faavavau.<br />
Sa faapea foi <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> fetafai o Isaraelu, <strong>le</strong>a sa avea ma o latou<br />
malumalu.<br />
<strong>Tusi</strong> ma faaulutala i luga o <strong>le</strong> laupapa se ata o <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> fetafai<br />
ma lona lotoa pito i fafo, e pei ona faaalia i <strong>le</strong> ata o loo i <strong>le</strong><br />
Old Testament: Genesis–2 Samuel (itulau 155). Fai atu i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega e faailoa mai po o fea o totonu o <strong>le</strong> “fa<strong>le</strong> fetafai”<br />
na e makaina a o <strong>le</strong>’i amataina <strong>le</strong> vasega o loo i ai o latou<br />
n<strong>of</strong>oa. Faavasega tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tusa ai ma <strong>le</strong> mea o<br />
loo non<strong>of</strong>o ai i latou ma fai atu ia i latou e lipoti mai po o a<br />
mea na tutupu i <strong>le</strong>na vaega o <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> fetafai ae po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea<br />
o loo mafai ona aoaoina mai e <strong>le</strong>na mea ia i tatou e uiga i <strong>le</strong><br />
alualu i luma e agai atu i <strong>le</strong> ola e faavavau. O tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega o loo i <strong>le</strong> lotoa pito i fafo o <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> fetafai e tatau ona<br />
lipoti mai i <strong>le</strong> fata faitaulaga ma <strong>le</strong> tanoa o vai; o i latou o loo<br />
i <strong>le</strong> mea paia e lipoti mai i <strong>le</strong> laoai o areto, o <strong>le</strong> tuugalamepa<br />
auro, ma <strong>le</strong> fata e mu ai mea manogi; o i latou o loo i <strong>le</strong> Mea<br />
e Sili Ona Paia e lipoti mai i <strong>le</strong> atolaau o <strong>le</strong> feagaiga. Fai atu<br />
ia i latou e faaaoga <strong>le</strong> vaega mo <strong>le</strong> Esoto 25–27; 30 i totonu<br />
o a latou taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega e saili ai<br />
faamatalaga o loo i mau ma fesili o <strong>le</strong> a fesoasoani ia i latou<br />
e faamatala ai <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> taua faa<strong>le</strong>tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i o mea taitasi.<br />
A maea ona saunia a latou lipoti, fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e<br />
faia faatasi se maimoaga o <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> fetafai o <strong>le</strong> potuaoga, faatasi<br />
ai ma tagata o vaega taitasi e faamatala mai <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oaga na<br />
t<strong>of</strong>iaina ma <strong>le</strong> taua faa<strong>le</strong>tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i o e<strong>le</strong>mene taitasi. Faaopoopo<br />
atu faamatalaga o <strong>le</strong> taua faa<strong>le</strong>tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i o mea taitasi i <strong>le</strong> ata o<br />
loo i luga o <strong>le</strong> laupapa a o tuuina mai lipoti (tagai i <strong>le</strong> ata o loo<br />
i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel, itulau 156).<br />
(O isi mea e maua ai ata [o malumalu o ona po nei] e a<strong>of</strong>ia ai<br />
potutusi o fa<strong>le</strong>lotu, mekasini a <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia, ma <strong>le</strong> pusa ata o <strong>le</strong><br />
tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i.) Faaali atu po o loo faaalia faapefea i meaafa<strong>le</strong> ma<br />
potu o nei malumalu se fuafuaga faatatau mo <strong>le</strong> toe foi atu i<br />
<strong>le</strong> afioaga o lo tatou Tama Faa<strong>le</strong>lagi.<br />
Fai atu i tagata taitasi o <strong>le</strong> vasega e tusi i lalo ni mea se lua na<br />
latou aoaoina mai i <strong>le</strong>nei gaoioiga. A lava <strong>le</strong> taimi, valaaulia<br />
nisi o i latou e fetufaai mai mea na latou tusia.<br />
Esoto 28:1. E tatau ona valaauina tagata e <strong>le</strong> Atua<br />
ma faauuina i <strong>le</strong> perisitua e i latou o e o i ai <strong>le</strong><br />
pu<strong>le</strong> (15–20 minute)<br />
A o vaavaai atu <strong>le</strong> vasega, faanoi mai se meatotino e i ai sona<br />
taua te<strong>le</strong>, e pei o se uati po o se mama, mai se tasi o <strong>le</strong> vasega.<br />
Ona <strong>of</strong>o atu <strong>le</strong>a e faatau atu i se tau e fetuutuunai ai ma isi i<br />
<strong>le</strong> vasega. Afai e tetee <strong>le</strong> e ana <strong>le</strong> meatotino, fesili atu i <strong>le</strong><br />
vasega po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e sese ai lou taumafai e faatauina atu<br />
<strong>le</strong> meatotino a <strong>le</strong> isi tagata. (E <strong>le</strong>ai sau aia po o se pu<strong>le</strong> e faia<br />
ai.) Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faatusatusa <strong>le</strong> mea na e faia<br />
i se tasi e <strong>le</strong> o umiaina <strong>le</strong> perisitua o loo <strong>of</strong>o mai e papatisoina<br />
se uo e <strong>le</strong> auai i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia. Fesili atu: Pe aoga la <strong>le</strong>na<br />
papatisoga? Aisea e <strong>le</strong> aoga ai?
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esoto 28:1 ma sue po<br />
o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na valaauina ai e <strong>le</strong> Alii Arona ma ona atalii ia<br />
mauaina. Fai atu ia i latou e maka ma faatusatusa <strong>le</strong> Esoto<br />
28:1 ma <strong>le</strong> Eperu 5:1, 4 ma <strong>le</strong> Mataupu Faavae o <strong>le</strong> Faatuatua<br />
1:5. Fesili atu: E tusa ai ma nei fuaiupu, e faapefea ona<br />
valaauina se tagata i <strong>le</strong> perisitua?<br />
Na tusia e Peresitene Tavita O. Makei:<br />
“O <strong>le</strong>nei fesili o <strong>le</strong> pu<strong>le</strong> faa<strong>le</strong>lagi o se tasi o upumoni taua<br />
<strong>le</strong>a e iloa ai <strong>le</strong> eseesega o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia a Iesu Keriso mai<br />
talitonuga o <strong>le</strong> Porotesano o <strong>le</strong> faa-Kerisiano. I faaupuga<br />
manino ma <strong>le</strong> <strong>le</strong> tauseseina ua folafola mai e <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia<br />
‘e ao ina valaauina <strong>le</strong> tagata e <strong>le</strong> Atua, i <strong>le</strong> valoaga, ma <strong>le</strong><br />
faaee atu o lima, o e o i ai <strong>le</strong> pu<strong>le</strong>, e talai atu ai <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
ma faia sauniga o i ai’ (Mataupu Faavae o <strong>le</strong> Faatuatua 5.)<br />
I <strong>le</strong>a folafolaga na toe tuuina mai ai e <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia upu a <strong>le</strong><br />
na tauaveina <strong>le</strong> pu<strong>le</strong> a Keriso i <strong>le</strong> Vaeluaga o Aso, ma o <strong>le</strong>,<br />
na tusiaina e uiga i <strong>le</strong>nei lava fesili, na faapea mai, ‘E <strong>le</strong><br />
fai fua foi e se tasi <strong>le</strong>nei faiva mamalu, tau o <strong>le</strong> ua filifilia<br />
e <strong>le</strong> Atua, e faapei o Arona foi.’ (Eperu 5:4.)“ (Gospel Ideals<br />
[1953], 165).<br />
Na tusia e Elder Bruce R. McConkie:<br />
“O <strong>le</strong> perisitua o <strong>le</strong> mana ma <strong>le</strong> pu<strong>le</strong> a <strong>le</strong> Atua ua<br />
tuuina atu i tagata i <strong>le</strong> lalolagi e faia ai mea uma lava<br />
mo <strong>le</strong> faaolataga o tagata . ... Seiloga ua i ai moni lava<br />
i auauna a <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong>nei pu<strong>le</strong> mai <strong>le</strong> Alii e <strong>le</strong> mafai ona<br />
latou tuliina i fafo temoni, faamalolo i e mamai, faaee<br />
atu <strong>le</strong> Agaga Paia, faia se papatisoga o <strong>le</strong> a iloaina i <strong>le</strong><br />
lagi, po o <strong>le</strong> faia o soo se mea patino ua faapolopolo e<br />
faia e auauna faauuina i <strong>le</strong> malo o <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> lalolagi.<br />
Tagai i <strong>le</strong> Luka 9:1–6“ (Doctrinal New Testament<br />
Commentary, 1:748–9).<br />
I <strong>le</strong> Esoto 28:1 o loo ta’ua ai <strong>le</strong> valaauga o Arona ma ona atalii<br />
ina ia faasaina ma faauuina e auauna i <strong>le</strong> tulaga o <strong>le</strong> ositaulaga.<br />
Ia fetufaai atu lau molimau ua i ai i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia <strong>le</strong> pu<strong>le</strong> o <strong>le</strong><br />
perisitua moni a <strong>le</strong> Atua aua o i latou uma o e umiaina <strong>le</strong><br />
perisitua na valaauina e <strong>le</strong> Atua ma faauuina e pei ona sa i<br />
ai Arona ma ona atalii.<br />
Esoto 28. O laei o loo tatou o<strong>of</strong>u ai o loo tuuina<br />
atu ai savali. (15–25 minute)<br />
Faaali i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ata mai mekasini po o nusipepa o<br />
tagata o loo o<strong>of</strong>u i ituaiga sitaili eseese o laei. Fai atu ia i latou<br />
e vaavaai po o a ituaiga o laei o loo laeiina ma faamatala po o<br />
<strong>le</strong> a se mea o loo ta’u atu ai ia i latou <strong>le</strong> mea atonu o loo faia<br />
a <strong>le</strong> tagata, o fea <strong>le</strong> mea atonu e alu i ai, po o se isi savali e<br />
manatu i latou o loo tuuina mai i laei.<br />
Fai atu i se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e taalo i se taaloga e<br />
faamatala <strong>le</strong> ituaiga o laei pito i fafo e laeiina e ia, e a<strong>of</strong>ia<br />
ai ma <strong>le</strong> aoga o mea taitasi po o <strong>le</strong> savali o loo faamoemoe<br />
e tuuina atu. Fesili atu:<br />
87<br />
• Pe talafeagai <strong>le</strong> laeiina o ou <strong>of</strong>u taalo i se taumafataga<br />
aloaia i <strong>le</strong> afiafi po o se sauniga lotu o <strong>le</strong> faamanatuga?<br />
Aisea e <strong>le</strong> talafeagai ai?<br />
• E mafai faapefea i mea tatou te <strong>of</strong>uina ona aafia ai a tatou<br />
amioga ma o tatou lagona <strong>le</strong><strong>le</strong>i?<br />
Faitau <strong>le</strong> Esoto 28:2–4 ma faailoa mai <strong>le</strong> mea na faaalia mai<br />
e <strong>le</strong> Atua e tusa ai ma Arona ma ona atalii. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a se mea tatou te aoaoina i <strong>le</strong> faaalia mai e <strong>le</strong> Alii o mea<br />
e tatau ona laei ai se ositaulaga i totonu o <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> fetafai?<br />
• Pe ua talosaga mai <strong>le</strong> Alii i mea lava na e tasi i o tatou aso?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faailoa mai vaega e ono o laei<br />
o loo ta’ua i na fuaiupu ma lisi mea na i luga o <strong>le</strong> laupapa.<br />
Faaaoga <strong>le</strong> faamatalaga mo <strong>le</strong> Esoto 28; 39:1–43 i <strong>le</strong> Old<br />
Testament: Genesis–2 Samuel (itulau 151–53) e fesoasoani ia i<br />
latou ia malamalama i uiga ma faatusa o laei.<br />
Faitau <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Elder Jeffrey R. Holland, o se<br />
tasi o <strong>le</strong> Korama a Aposetolo e Toasefululua:<br />
“Ou te fia fautua atu, soo se mea lava e mafai ai, ia<br />
<strong>of</strong>uina se <strong>of</strong>utino pa’epa’e e tiakono, aoao, ma<br />
ositaulaga, o e e taulimaina <strong>le</strong> faamanatuga. Mo sauniga<br />
paia i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia, e masani ona tatou faaaogaina lavalava<br />
o sauniga, ma o se <strong>of</strong>utino pa’epa’e e mafai ona vaaia e<br />
pei o se faamanatu fi<strong>le</strong>mu o laei papae tou te faaaogaina<br />
i <strong>le</strong> vai papatisoga, ma se faanaunauga i <strong>le</strong> <strong>of</strong>utino<br />
paepae toeitiiti outou faaaogaina i <strong>le</strong> malumalu ma a<br />
outou misiona.<br />
“O <strong>le</strong>na fautuaga faatauvaa e <strong>le</strong> o fuafuaina ina ia mafuli<br />
ai i <strong>le</strong> vaaiga i fafo pe faapea o se tulafono a’ia’i. Matou<br />
te <strong>le</strong> mananao i tiakono po o ositaulaga i ni toniga pe<br />
mafaufau mamafa i nisi lava mea, ae o <strong>le</strong> mama atoatoa<br />
o o latou olaga. Peitai, o <strong>le</strong> faiga o lavalava o o tatou<br />
tupulaga talavou e mafai ona aoao atu ai se mataupu<br />
faavae paia ia te i tatou uma ma o <strong>le</strong> upumoni e mafai<br />
ona faamatala atu ai i isi <strong>le</strong> paia. E pei ona sa saunoa mai<br />
Peresitene Tavita O. Makei, ‘o se <strong>of</strong>utino paepae e fai<br />
lona sao i <strong>le</strong> mamalu o <strong>le</strong> faamanatuga paia’ (tagai i <strong>le</strong><br />
Conference Report, Oketopa 1956, 89)“ (Liahona, Ianuari<br />
1996, 80–81).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
Esoto 25–40<br />
• O <strong>le</strong> a se mea na e aoaoina mai <strong>le</strong> saunoaga a Elder Holland?<br />
• E faapefea ona tuuina atu <strong>le</strong> sao i <strong>le</strong> paia o <strong>le</strong> faamanatuga<br />
i <strong>le</strong> ala e laei ai e o loo umiaina <strong>le</strong> Perisitua Arona?<br />
• Aisea tatou te o<strong>of</strong>u ai i laei papae pe a papatisoina i tatou<br />
ma pe a i totonu o <strong>le</strong> malumalu?<br />
Iloilo taiala mo <strong>of</strong>u ma teuga o loo i totonu o <strong>le</strong> tamaitusi o <strong>le</strong><br />
Mo <strong>le</strong> Malosi o <strong>le</strong> Au Talavou (itulau 8). Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega ia malamalama e te<strong>le</strong> taimi e mafai ai ona fesoasoani <strong>le</strong><br />
ala latou te laei ai, e pei o ositaulaga o <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> fetafai, ia i latou<br />
i <strong>le</strong> tausiaina o a latou feagaiga o <strong>le</strong> papatisoga e tutu e fai ma<br />
molimau a <strong>le</strong> Atua (tagai i <strong>le</strong> Mosaea 18:10–12).
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o <strong>le</strong> Esoto<br />
Esoto 29. O <strong>le</strong> ala na faasaina, pe na faaeseina<br />
ai, tagata taitoatasi ina ia galulue i totonu o <strong>le</strong><br />
fa<strong>le</strong> fetafai i aso anamua e aoaoina ai i tatou i <strong>le</strong><br />
ala e saunia ai e ulu atu i <strong>le</strong> maota o <strong>le</strong> Alii.<br />
(30–40 minute)<br />
Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau fi<strong>le</strong>mu e uiga i <strong>le</strong><br />
alu atu i <strong>le</strong> malumalu pe mafaufau foi i se tulaga pito sili ona<br />
paia na oo ia i latou i totonu o se malumalu. Fesili atu ia i<br />
latou po o a mea e mafai ona latou faia e saunia ai e ulu atu i<br />
<strong>le</strong> malumalu ma faia o se mea e pito sili ona matag<strong>of</strong>ie. Fai<br />
atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong><br />
97:15–17 ma faailoa mai po o a mea na fetalai <strong>le</strong> Alii o <strong>le</strong> a<br />
avea ai lo tatou o atu i <strong>le</strong> malumalu ma mea e tauia ae o a foi<br />
mea o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> tauiaina ai. I se tulaga laute<strong>le</strong>, fetufaai atu<br />
ituaiga o fesili e tuuina atu i <strong>le</strong> faatalanoaga mo se pepa<br />
faataga o <strong>le</strong> malumalu. (E mafai ona e valaauliaina atu se<br />
taitai perisitua i <strong>le</strong> vasega e talanoaina fesili na.) Fesili atu: O<br />
a mea e mafai ona tatou faia pea ina ia fesoasoani ia i tatou e<br />
ulu atu ma <strong>le</strong> agavaa i <strong>le</strong> malumalu ma malamalama <strong>le</strong><strong>le</strong>i i<br />
ana faamanuiaga?<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> a latou suesueina pe na<br />
saunia faapefea ositaulaga e ulu atu i <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> fetafai i <strong>le</strong><br />
vaitaimi o Mose. Faamanatu ia i latou talu ai na <strong>le</strong>’i<br />
faaagavaaina e tagata Isaraelu i latou lava mo sauniga<br />
maualuluga, o <strong>le</strong>a sa na o ositaulaga ai e o atu i vaega paia o<br />
<strong>le</strong> fa<strong>le</strong> fetafai. O <strong>le</strong> faasaina ma <strong>le</strong> faauuina o ositaulaga o loo<br />
faatusa i mea e te<strong>le</strong> e tatau ona tatou faia e saunia ai mo<br />
galuega o <strong>le</strong> malumalu.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fai <strong>le</strong> gaoioiga E mo <strong>le</strong> Esoto<br />
28–29 i totonu o a latou taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega<br />
ma lipoti mai mea na aoaoina e i latou. Lisi vaega e ono na<br />
tutupu i luga o <strong>le</strong> laupapa a o faailoaina mai ma talanoaina<br />
po o a mea e mafai ona faatusa i ai. Faaaoga <strong>le</strong> mea <strong>le</strong>nei e fai<br />
ma taiala:<br />
• Vaega 1: Na mulumuluina Arona ma ona atalii i <strong>le</strong> vai, e<br />
fai ma faatusa o <strong>le</strong> faamamaina (tagai i <strong>le</strong> Mose 6:57).<br />
• Vaega 2: Na laeiina e Arona ma ona atalii laei paia, e fai<br />
ma faatusa o <strong>le</strong> “tagata fou” ma avea ma se tagata fou i <strong>le</strong><br />
Alii (tagai i <strong>le</strong> Kolose 3:10–14; tagai foi i <strong>le</strong> faamatalaga mo<br />
<strong>le</strong> Esoto 28; 39:1–43 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel,<br />
itulau 151–53).<br />
• Vaega 3: Na faauuina Arona ma ona atalii i <strong>le</strong> suauu. Na<br />
faaaogaina <strong>le</strong> suauu mo <strong>le</strong> malamalama, e fai ma faatusa o<br />
<strong>le</strong> Agaga Paia. O loo tuuina mai <strong>le</strong> Agaga e taialaina olaga<br />
(tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu 16:13; MFF 45:56–59).<br />
• Vaega 4 : Na osia e Arona ma ona atalii se taulaga mo<br />
agasala, e fai ma faatusa o <strong>le</strong> taulaga o <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>tonu uma<br />
(tagai i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 22:18). Na saunoa mai Elder Neal A.<br />
Maxwell, o se tasi o <strong>le</strong> Korama a Aposetolo e Toasefululua:<br />
“O lona uiga o <strong>le</strong> taulaga moni faa<strong>le</strong>tagata lava ia, e <strong>le</strong><br />
o <strong>le</strong> tuuina lava <strong>le</strong>a o se manu i <strong>le</strong> fata faitaulaga. Ae, o<br />
<strong>le</strong> lotomalie <strong>le</strong>a e tuuina atu uiga faa-manu uma ua ia i<br />
88<br />
tatou (tulou), i luga o <strong>le</strong> fata faitaulaga, ia faaumatiaina!<br />
O <strong>le</strong>na <strong>le</strong> ‘taulaga i <strong>le</strong> Alii . . . o <strong>le</strong> loto momomo ma<br />
<strong>le</strong> agaga maualalo lava <strong>le</strong>a,’ (MFF 59:8), o se laasaga<br />
muamua <strong>le</strong>a e tatau ai o <strong>le</strong> amo o <strong>le</strong> satauro, a o tatou<br />
‘lafoaiina [a tatou] agasala’ ina ia tatou iloa <strong>le</strong> Atua<br />
(A<strong>le</strong>ma 22:18); aua o <strong>le</strong> faafitia e <strong>le</strong> tagata o ia lava, e<br />
muamua atu <strong>le</strong>na i <strong>le</strong> taliaina atoatoa o Ia” (Liahona,<br />
Iulai 1995, 75).<br />
• Vaega 5: Na osia e Arona ma ona atalii se taulaga mu, e<br />
fai ma faatusa o <strong>le</strong> taulaga a Iesu Keriso (tagai i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma<br />
34:14–16).<br />
• Vaega 6: Na tuuina <strong>le</strong> toto i <strong>le</strong> taliga taumatau, lima matua<br />
taumatau, ma <strong>le</strong> vae matua taumatau o Arona ma ona atalii.<br />
O <strong>le</strong> taliga e fai ma faatusa o <strong>le</strong> faalogo, o <strong>le</strong> lima matua e fai<br />
ma faatusa o <strong>le</strong> faia, ma <strong>le</strong> vae matua e fai ma faatusa o <strong>le</strong><br />
savali. Sa faia <strong>le</strong>a mea e fai ma faailoga o lo latou faalogo i<br />
afioga a <strong>le</strong> Atua, o <strong>le</strong> faia o <strong>le</strong> mea e finagalo <strong>le</strong> Atua ia i latou<br />
ia faia, ma <strong>le</strong> savavali i <strong>le</strong> ala e finagalo <strong>le</strong> Atua ia i latou e<br />
savavali ai (tagai i <strong>le</strong> Teuteronome 10:12–13).<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mose 6:57–60 ma<br />
faatusatusa <strong>le</strong> mea na oo i a Atamu ma mea na tutupu ia<br />
Arona ma ona atalii. Na faamatalaina e <strong>le</strong> Alii ia Atamu e<br />
tatau ona tatou toe fananau i <strong>le</strong> vai, <strong>le</strong> Agaga, ma <strong>le</strong> toto<br />
(tagai i <strong>le</strong> f. 59) ma i <strong>le</strong>a tulaga, e mafai ona tatou “i ai. . .i<br />
Ona luma” (f. 57). Na ta’uina atu ia Atamu “o <strong>le</strong> vai tou te<br />
tausia ai <strong>le</strong> poloaiga; o <strong>le</strong> Agaga e faamaonia ai outou, a o<br />
<strong>le</strong> toto e faamamaina ai outou” (f. 60).<br />
O loo vaaia <strong>le</strong>nei fua faatulagaina i <strong>le</strong> faasaina o Arona ma<br />
ona atalii:<br />
• Na mulumuluina i latou, <strong>le</strong>a na mafai ai e i latou i <strong>le</strong> fai<br />
ma faatusa ona <strong>of</strong>uina <strong>of</strong>u fou, pe avea ma se tagata fou.<br />
• Na faauuina i latou i <strong>le</strong> suauu, e fai ma faatusa o <strong>le</strong> Agaga<br />
Paia. Ina ua mavae <strong>le</strong> mauaina o <strong>le</strong>nei faauuina e fai ma<br />
faatusa o <strong>le</strong> Agaga, na osia taulaga e faamaonia ai i latou<br />
i luma o <strong>le</strong> Atua.<br />
• Na faauuina i latou i <strong>le</strong> toto ina ia faapaiaina ai i latou, pe<br />
faia i latou ia paia e ala i <strong>le</strong> toto na faamaligiina mo i latou<br />
(o se manu i <strong>le</strong>a tulaga).<br />
Na aai Arona ma ona atalii i <strong>le</strong> taulaga i “mea ua fai a’i <strong>le</strong><br />
togiola, e t<strong>of</strong>ia ai ma faapaiaina ai i latou” (tagai i <strong>le</strong> Esoto<br />
29:31–34), ia ua avea ma mafuaaga ua tatou tag<strong>of</strong>iaina ai <strong>le</strong><br />
faamanatuga i aso nei. O <strong>le</strong> faamanatuga e fai ma faailoga o <strong>le</strong><br />
Togiola na faia mo i tatou, ma o <strong>le</strong> tag<strong>of</strong>iaina o <strong>le</strong>na mea e fai<br />
ma faatusa o <strong>le</strong> avea o <strong>le</strong> Togiola ma se vaega o o tatou olaga.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faamatala pe tutusa faapefea<br />
lo latou osia o feagaiga ma sauniga o <strong>le</strong> papatisoga i mea na<br />
faia i <strong>le</strong> faauuina o Arona ma ona atalii. Faamautinoa atu ia i<br />
latou o <strong>le</strong> usiusitai i mataupu faavae ma feagaiga o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
e mafai ai e i tatou ona maua sauniga ma feagaiga faaopoopo<br />
o <strong>le</strong> malumalu.
Esoto 32:1–8. E toate<strong>le</strong> tagata i aso nei o loo<br />
tapuai i atua sese e pei o <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu.<br />
(60–90 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> mea nei i luga o <strong>le</strong> laupapa: Paala; maa po o tupua laau;<br />
o mea e fai ma faailo o <strong>le</strong> oo mai o ni manuia; o <strong>le</strong> faitauina o <strong>le</strong><br />
lumanai po o fetu; o tupe; o taava<strong>le</strong>, o taaloga, te<strong>le</strong>vise, tifaga,<br />
ma tagata pese tautaua. Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fai ni<br />
a latou fesili se luasefulu, e mafai ona taliina i <strong>le</strong> ioe po o <strong>le</strong><br />
<strong>le</strong>ai, e faailoa ai po o a mea e tutusa ai mea na. (E i ai taimi,<br />
ua avea ai na mea uma ma mea ua matua tuu i ai lo tatou<br />
faatauaina i o tatou taimi, o tupe, ma mea tatou te fiafia i ai.<br />
E masani ona avea ma mea ua pupu i ai o tatou loto.)<br />
A maea ona mateina e tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> tali, fesili atu ia i<br />
latou pe aisea ua avea ai <strong>le</strong> ifo i tupua—o <strong>le</strong> sili atu o <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a<br />
i <strong>le</strong> foafoaga nai lo Le na Foafoa (tagai i <strong>le</strong> Roma 1:25)—ma se<br />
agasala matuia. (Mo nisi faamatalaga i <strong>le</strong> ifo i tupua tagai i <strong>le</strong><br />
vaega o <strong>le</strong> “Idolatry: Ancient and Modern” i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
Genesis–2 Samuel, itulau 245–48.) Ia fetufaai atu <strong>le</strong> saunoaga<br />
<strong>le</strong>nei mai <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita:<br />
“Sei o tatou maitauina iinei, e tolu mea e talafeagai ai<br />
ina ia faatinoina ai e soo se tagata e mafaufau tonu ma<br />
atamai ona faaaoga <strong>le</strong> faatuatua i <strong>le</strong> Atua i <strong>le</strong> ola ma <strong>le</strong><br />
faaolataga.<br />
“Muamua, o <strong>le</strong> manatu e moni lava o loo soifua o ia.<br />
“Lona lua, o se manatu sa’o i lona tagata, atoatoa,<br />
ma uiga.<br />
“Lona tolu, o loo ia sailia se malamalamaaga moni o<br />
<strong>le</strong> ala o <strong>le</strong> olaga e tusa <strong>le</strong>a ma lona finagalo. Ma pe a<br />
aunoa ma se malamalamaaga i nei upumoni taua e<br />
tolu, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> atoatoa ma <strong>le</strong> aoga <strong>le</strong> faatuatua o tagata<br />
uma o e o i ai <strong>le</strong> faautaga; ae peitai pe a i ai faatasi ma<br />
<strong>le</strong>nei malamalamaaga e mafai ona avea ma mea atoatoa<br />
ma aoga” (Lectures on Faith, 38).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• Aisea e taua ai i <strong>le</strong> faatuatua <strong>le</strong> i ai o se malamalamaaga<br />
sa’o i uiga o <strong>le</strong> Atua?<br />
• Faitau <strong>le</strong> Esoto 32:1–8. O a atua ese na tapuai i ai Isaraelu?<br />
• Faitau <strong>le</strong> Esoto 20:3–5. O a mea na fetalai atu ai <strong>le</strong> Alii i<br />
tagata Isaraelu e uiga i atua sese?<br />
• Faitau <strong>le</strong> Esoto 24:3. Aisea na matua matuia ai <strong>le</strong> agasala o<br />
<strong>le</strong> ifo i tupua i nei tagata?<br />
• Faitau <strong>le</strong> Esoto 32:1. Aisea na latou faia ai ma tapuai atu i <strong>le</strong><br />
tamai povi auro? (Sa <strong>le</strong>ai so latou faatuatuaga i <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta,<br />
<strong>le</strong>ai se onosai, ma faatauina se mea faa<strong>le</strong>agaga mo se mea<br />
faa<strong>le</strong>tino.)<br />
• O faapefea ona tauivi tagata i aso nei ma nei lava faafitauli<br />
e tasi?<br />
89<br />
Esoto 25–40<br />
Faitau <strong>le</strong> Esoto 32:9–35 e <strong>le</strong> vasega, ma fai atu i tagata eseese<br />
o <strong>le</strong> vasega e faitau se fuaiupu se tasi pe lua foi. Ao faitauina,<br />
ia tuuina atu nisi o fesili nei:<br />
• O a ni lagona o <strong>le</strong> Alii ina ua tapuai tagata Isaraelu i se<br />
atua sese? (tagai i f. 9–10).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na fai atu ai Mose i <strong>le</strong> Alii ina ia taumafai e<br />
faasaoina <strong>le</strong> nuu? (tagai i f. 11–14).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na fai atu ai Arona ina ia taumafai e fai ma<br />
al<strong>of</strong>aga i lana agasala? (tagai i f. 21–24).<br />
• E faapefea ona tatou faia ni al<strong>of</strong>aga mo a tatou agasala i<br />
aso nei?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na fesili atu ai Mose o loo i <strong>le</strong> fuaiupu 26 <strong>le</strong>a<br />
o loo tumau pea ona fesili ai lo tatou per<strong>of</strong>eta?<br />
• E faapefea ona tatou faaali atu i <strong>le</strong> Alii o loo tatou au ma ia?<br />
• O a upu ma fasifuaitau e faamanatu ai ia te oe <strong>le</strong> mea na<br />
faia e Keriso mo tagata agasala uma? (tagai i <strong>le</strong> f. 30).<br />
• E faapefea ona faaalia i fuaiupu 30–34 na al<strong>of</strong>a Mose i <strong>le</strong><br />
nuu e ui lava i lo latou amio<strong>le</strong>aga?<br />
Faamatala atu e i ai pea lava pea taunuuga mo mea tatou te faia<br />
ma e tuuina mai e <strong>le</strong> Atua tatou te tali atu mo mea tatou te faia.<br />
<strong>Tusi</strong> mau nei i luga o <strong>le</strong> laupapa ma fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
e sue taunuuga na oo i ai Isaraelu ona o <strong>le</strong> ifo i se tupua:<br />
• Esoto 32:25–29 (E tolu afe tagata na fasiotia.)<br />
• Esoto 33:1–6; Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 84:23–24<br />
(Na alu ese <strong>le</strong> Alii mai ia i latou.)<br />
• Esoto 33:7–8 (Na alu ese foi Mose mai ia i latou.)<br />
• Esoto 33:19–23 (Sa aveeseina mai ia i latou <strong>le</strong> avanoa e vaai<br />
ai i <strong>le</strong> Atua, <strong>le</strong>a na tuuina atu i <strong>le</strong> fanauga uma a Isaraelu.)<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega sa <strong>le</strong>’i malamalama atoatoa<br />
tagata Isaraelu i <strong>le</strong> aafiaga sili o <strong>le</strong> aveeseina o sauniga o <strong>le</strong><br />
perisitua maualuga. Ina ia faapupulaina atu <strong>le</strong>nei mea, tuu atu<br />
se lo<strong>le</strong> laitiiti ma manaia i se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega po o se isi<br />
mea e faatosina loto. Ta’u atu i <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e mafai<br />
ona ave ma ia <strong>le</strong> mea <strong>le</strong>na pe so o se mea o loo i lau taga (o se<br />
lo<strong>le</strong> e sili atu ona manaia po o se mea e sili atu lona taua nai lo<br />
<strong>le</strong> lo<strong>le</strong>, e pei o se pepa e te taumafa fua ai). Ina ia maua <strong>le</strong> mea<br />
o i lau taga, e tatau i <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega ona tuuese <strong>le</strong> mea<br />
muamua ma ia faia foi se mea faapitoa mo oe.
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o <strong>le</strong> Esoto<br />
Afai e filifili <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e tuu e ia <strong>le</strong> mea muamua,<br />
ia talanoaina <strong>le</strong> faigata o <strong>le</strong> faamatalaina atu o <strong>le</strong> matag<strong>of</strong>ie te<strong>le</strong><br />
o faamanuiaga o <strong>le</strong> malumalu i se tasi e <strong>le</strong>’i oo lava i ai. Afai<br />
e fia iloa e tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> mea o loo i lau taga, aua <strong>le</strong><br />
ta’uina atu ia i latou. Ia faamatala atu atili o <strong>le</strong> tasi o ta’usalaga<br />
pito sili ona <strong>le</strong>aga e mafai ona tatou oo i ai o <strong>le</strong> iloa mulimuli<br />
ane o mea semanu tatou te mauaina ae sa <strong>le</strong>’i mauaina ona o lo<br />
tatou <strong>le</strong> onosai, <strong>le</strong> usiusitai, ma <strong>le</strong>ai se manatu mamafa i ai, po<br />
o <strong>le</strong> <strong>le</strong> mananao e taulagaina. O <strong>le</strong> mea mulimuli, faaali atu ia<br />
i latou <strong>le</strong> mea na <strong>le</strong> mauaina ma faamatala atu e <strong>le</strong> mafai ona<br />
iloaina e se tasi <strong>le</strong> mea na <strong>le</strong> mauaina ma faamalieina i <strong>le</strong> mea<br />
ua ia mauaina—sei vagana ua iloa i se taimi mulimuli <strong>le</strong> mea<br />
ua ia <strong>le</strong> mauaina.<br />
Afai e filifili e <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> mea o loo i lau taga,<br />
faaali atu <strong>le</strong> mea na semanu e <strong>le</strong> mauaina pe ana fai e na te<br />
aveina <strong>le</strong> mea muamua.<br />
E <strong>le</strong> tapuai <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o tagata i aso nei i atua sese o maa po o <strong>le</strong><br />
e<strong>le</strong>. Ae peitai, e i ai isi mea e te<strong>le</strong> e mafai ona avea ma atua<br />
ese. Faitau <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Peresitene Spencer W.<br />
Kimball:<br />
“Soo se mea lava e faatuatua ma talitonu i ai se tagata<br />
ma faasilisili ia te ia, o lona atua <strong>le</strong>a, ma fai la o lona<br />
atua e <strong>le</strong> o <strong>le</strong> Atua <strong>le</strong>a o Isaraelu, ua galue lava <strong>le</strong>na<br />
tagata i <strong>le</strong> ifo i tupua” (Liahona, Aokuso 1977, 3).<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tuu mai ni faataitaiga o mea<br />
o loo pupu i ai o tatou loto. Lisi a latou faataitaiga i luga o<br />
<strong>le</strong> laupapa ma faaopoopo atu i ai nisi mea o loo ta’ua i <strong>le</strong><br />
saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Elder Spencer W. Kimball, a o avea i<br />
<strong>le</strong> taimi <strong>le</strong>na ma se tasi o <strong>le</strong> Korama a <strong>le</strong> Toasefululua:<br />
“O tupua faaonapo nei po o atua sese ua mafai ona foliga<br />
mai i lavalava, fa<strong>le</strong>, pisinisi, masini, taava<strong>le</strong>, vaa e tafafao<br />
ai, atoa ma isi lava mea e te<strong>le</strong> e mafai ona punitia ai <strong>le</strong> ala<br />
e tau atu i <strong>le</strong> tulaga faa<strong>le</strong>-Atua....<br />
“O mea e <strong>le</strong> faitino ua avea e fai ma atua. O tikeri o <strong>le</strong><br />
atamai, o tusi ma suafa matai taua e mafai foi ona avea<br />
ma tupua. Ua te<strong>le</strong> lava tagata talavou ua faia e i latou <strong>le</strong><br />
faaiuga ina ia auai i <strong>le</strong> kolisi, ae sa tatau ona faia muamua<br />
se misiona....<br />
“O <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o tagata ua faamuamua ona latou fausia fa<strong>le</strong><br />
ma faameaafa<strong>le</strong>ina ma faatau <strong>le</strong> taava<strong>le</strong> —ae mulimuli<br />
ane, ua <strong>le</strong> mafai e i latou ona totogi <strong>le</strong> sefuluai. O ai ea ua<br />
latou tapuai i ai? . . . O ulugalii talavou o e ua tolopoina<br />
<strong>le</strong> maua o a latou fanau, seia maua muamua o latou tikeri<br />
o <strong>le</strong> atamai atonu o <strong>le</strong> a faateia i latou i <strong>le</strong> iloa o <strong>le</strong> mea ua<br />
latou faia o <strong>le</strong> ifo i tupua....<br />
“E toate<strong>le</strong> tagata ua tapuai i latou i tuliga manu i <strong>le</strong> vao,<br />
faiga faiva, malologa, ma tafaoga i iuga o vaiaso. O isi<br />
foi ua avea ma o latou tupua o taaloga, pesipolo, lakapi,<br />
kirikiti, ma tagapolo. ...<br />
90<br />
“O loo i ai foi <strong>le</strong> tasi faatusa o loo auauna i ai tagata o <strong>le</strong><br />
pu<strong>le</strong> ma <strong>le</strong> mamalu. E te<strong>le</strong> lava tagata ua solipala i lalo i<br />
o latou vae <strong>le</strong> tulaga o mea taua faa<strong>le</strong>agaga, ona o a latou<br />
taumafaiga i <strong>le</strong> manumalo i <strong>le</strong> sailiga o <strong>le</strong> mamalu. O nei<br />
lava atua e pei o <strong>le</strong> pu<strong>le</strong> ma <strong>le</strong> oa o <strong>le</strong> lalolagi, e matua<br />
malosi lava ma ua matua tutusa <strong>le</strong><strong>le</strong>i lava ma <strong>le</strong> tamai<br />
povi auro <strong>le</strong>a sa faia e <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu i <strong>le</strong> vao”<br />
(O <strong>le</strong> Vavega o <strong>le</strong> Faamagalo Atu [1969], 41–42).<br />
Ia uunaia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tuu atu lo latou faatuatuaga i<br />
<strong>le</strong> Atua moni e toatasi o loo soifua.<br />
Esoto 33:9–20 (Mau Tauloto, Esoto 33:11).<br />
E mafai ma e faaali atu <strong>le</strong> Alii i tagata<br />
amiotonu i <strong>le</strong> lalolagi. (20–25 minute)<br />
Ia valaaulia ni tagata se toatolu o <strong>le</strong> vasega e o mai i luma<br />
o <strong>le</strong> vasega e faatino <strong>le</strong> avea ma faifeautalai e toalua ma se<br />
tagata sailiili. Fai atu i <strong>le</strong> tagata sailiili e faitau <strong>le</strong> Esoto 33:20<br />
ma <strong>le</strong> Ioane 1:18 ma fesili atu i faifeautalai: Afai e moni nei<br />
fuaiupu, pe na mafai faapefea ona faaali <strong>le</strong> Atua ia Iosefa<br />
Samita? Tuu atu i faifeautalai e taumafai e tali <strong>le</strong> fesili. Afai<br />
e talafeagai, valaaulia <strong>le</strong> vasega e fesoasoani ia i laua.<br />
Faitau <strong>le</strong> Esoto 33:11; Ioane 14:21, 23; Mataupu Faavae ma<br />
<strong>Feagaiga</strong> 67:10; 93:1 ma talanoaina mea o loo aoaoina mai e<br />
na fuaiupu e uiga i <strong>le</strong> vaai i <strong>le</strong> Atua. O faataitaiga nei o loo<br />
ta’ua ai <strong>le</strong> faaali atu o <strong>le</strong> Atua i tagata:<br />
• Atamu (tagata MFF 107:54)<br />
• Setu (tagai i <strong>le</strong> Mose 6:3)<br />
• Enoka (tagai i <strong>le</strong> Mose 7:3–4)<br />
• Aperaamo (tagai i <strong>le</strong> Aperaamo 3:11)<br />
• Isaako (tagai i <strong>le</strong> Esoto 6:3)<br />
• Iakopo (tagai i <strong>le</strong> Kenese 32:20)<br />
• Solomona (tagai i <strong>le</strong> 1 Tupu 9:1–2)<br />
• Esekielu (tagai i <strong>le</strong> Esekielu 1:26–28)<br />
• Amosa (tagai i <strong>le</strong> Amosa 9:1)<br />
• Setefano (tagai i <strong>le</strong> Galuega 7:55–59)<br />
• O <strong>le</strong> uso o Iareto (tagai i <strong>le</strong> Eteru 3:20)<br />
• Nifae, Iakopo, ma Isaia (tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 11:2–3)<br />
• Mamona (tagai i <strong>le</strong> Mamona 1:15)<br />
• Moronae (tagai i <strong>le</strong> Eteru 12:39)<br />
• Iosefa Samita (tagai i <strong>le</strong> Talafaasolopito Iosefa Samita<br />
2:16–17)<br />
• E te<strong>le</strong> nisi mea e <strong>le</strong> o tusiaina (tagai i <strong>le</strong> Eteru 12:19)<br />
Ina ia fesoasoani i <strong>le</strong>a tulaga o loo faaluafesasi mai, na aoao<br />
mai <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita:
“O <strong>le</strong> uluai mataupu faavae o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i o <strong>le</strong> iloa ma <strong>le</strong><br />
mautinoa o Uiga o <strong>le</strong> Atua, ma ia iloa e mafai ona tatou<br />
talanoa ma ia e pei ona talanoa o <strong>le</strong> tasi i se isi tagata”<br />
(Teachings <strong>of</strong> the Prophet Joseph Smith, 345).<br />
Ia fetufaai atu lau molimau na faaali <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o<br />
Iosefa Samita. Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai atu<br />
foi a latou molimau. Fesoasoani ia i latou ia malamalama e<br />
mafai ma e faaali <strong>le</strong> Alii i ana fanau amiotonu, ae peitai e<br />
tupu <strong>le</strong>na mea “i lona aso tatau, ma i lona lava ala, e tusa ma<br />
lona lava finagalo” (MFF 88:68). Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae<br />
ma <strong>Feagaiga</strong> 93:1 ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a<br />
<strong>le</strong> mea o <strong>le</strong> a tupu i <strong>le</strong> taimi mulimuli i tagata agavaa uma o<br />
<strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia.<br />
Esoto 34:1–4. Na saunia e <strong>le</strong> Alii se tulafono<br />
maualalo mo <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu. (5–10 minute)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe na faafia ona latou taumafai<br />
e tusi se tusi i se isi ma toe tiai ese a latou uluai taumafaiga<br />
ae toe taumafai foi. Faamatala atu na faia e <strong>le</strong> Alii se mea<br />
faapena o loo i <strong>le</strong> tusi o <strong>le</strong> Esoto.<br />
• Faitau <strong>le</strong> Esoto 32:19. O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na tupu i papatusi na<br />
faia e <strong>le</strong> Alii ma tuuina atu ia Mose?<br />
O LE TUSI O LEVITIKO<br />
Talu ai sa <strong>le</strong>’i saunia faa<strong>le</strong>agaga <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu mo <strong>le</strong><br />
Perisitua Mekisateko ma ona sauniga, na faatulagaina ai e <strong>le</strong><br />
Alii i latou i lalo o <strong>le</strong> perisitua Arona po o <strong>le</strong> faaLevitiko ma<br />
tuuina atu ia i latou <strong>le</strong> tulafono a Mose (tagai i <strong>le</strong> Esoto 32:19).<br />
O <strong>le</strong> tusi o Levitiko, o lona uiga “o <strong>le</strong> faia faatasi ma sa Levi,”<br />
sa faapei o se tusi <strong>le</strong>sona o <strong>le</strong> ala e galueaiina ai i <strong>le</strong> perisitua<br />
Levitiko ma tuuina atu sauniga o <strong>le</strong> taulaga o <strong>le</strong> tulafono a<br />
Mose. O loo a<strong>of</strong>ia ai ma auiliiliga o <strong>le</strong> ala e faia ai sauniga e<br />
tusa ai ma <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> fetafai, <strong>le</strong>a na faatuina ma faapaiaina a o<br />
feoai solo Isaraelu i <strong>le</strong> vao. O loo ta’ua foi i <strong>le</strong> Levitiko nisi<br />
o faatonuga faapitoa e mafai ona faaaogaina i tagata uma.<br />
O se savali taua i totonu o <strong>le</strong> tusi o Levitiko o <strong>le</strong> faagasologa o<br />
<strong>le</strong> avea ia paia. Ia maitaulia o <strong>le</strong> upu paia, po o <strong>le</strong> upu felatai e<br />
pei o <strong>le</strong> faapaia, o loo lisiina e sili atu ma <strong>le</strong> faaselaulimasefulu<br />
i totonu o <strong>le</strong> Levitiko. Ina ia avea ia paia, e tatau ona mama<br />
muamua i tatou—ia saoloto mai aafiaga o <strong>le</strong> agasala ma<br />
faamaoniaina i luma o <strong>le</strong> Atua. Ae peitai o <strong>le</strong> faapaiaina e<br />
sili atu nai lo <strong>le</strong> faamamaina. E a<strong>of</strong>ia ai <strong>le</strong> faagasologa o<br />
<strong>le</strong> faapaiaina, po o <strong>le</strong> atiaeina o se uiga faa<strong>le</strong>-atua. O <strong>le</strong><br />
faatulagaga laute<strong>le</strong> o <strong>le</strong> tusi o Levitiko o loo atagia ai se<br />
fua lava <strong>le</strong>a e tasi o <strong>le</strong> atinaega faa<strong>le</strong>agaga.<br />
• O loo faamatalaina i <strong>le</strong> Levitiko 1–16 e uiga i <strong>le</strong> faamamaina<br />
ma ia tonu i luma o <strong>le</strong> Atua e ala i <strong>le</strong> faia o taulaga e tatau<br />
ai ma <strong>le</strong> faaalia o <strong>le</strong> usiusitai i “sauniga o <strong>le</strong> tulafono latou<br />
te tausi tonu i ai i <strong>le</strong>a aso ma <strong>le</strong> aso” (tagai i <strong>le</strong> Mosaea<br />
13:29–30).<br />
91<br />
• Faitau <strong>le</strong> Esoto 34:1–4. Na faia faapefea <strong>le</strong> vaega lona lua<br />
o papatusi? O ai na faia? Na eseese faapefea na mea mai<br />
mea muamua?<br />
• Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 84:19–27. Aisea na<br />
tuuina atu ai se tulafono maualalo i tagata Isaraelu?<br />
• Faitau <strong>le</strong> Kalatia 3:24–25. O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faamoemoega o <strong>le</strong><br />
tulafono maualalo? O a tiutetauave ua ia i tatou talu ona<br />
tuuina mai ia i tatou <strong>le</strong> tulafono maualuga i aso nei?<br />
Esoto 35–40. O <strong>le</strong> fausiaina o <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> fetafai.<br />
(5–10 minute)<br />
Levitiko 1–16<br />
Faamatala atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tutusa <strong>le</strong><strong>le</strong>i lava <strong>le</strong><br />
Esoto 25–30 ma mataupu 35–40. O mataupu 25–30 o loo i ai <strong>le</strong><br />
faaaliga a Mose, o loo faaalia ai <strong>le</strong> foliga o <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> fetafai ma <strong>le</strong><br />
ala e fausiaina ai; o mataupu 35–40 o loo ta’ua ai <strong>le</strong> fausiaina<br />
o <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> fetafai.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fai <strong>le</strong> gaoioiga A mo <strong>le</strong> Esoto<br />
35–40 i totonu o a latou taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega<br />
ma iloilo mea na tutupu i <strong>le</strong> faapaiaga o <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> fetafai. Fesili<br />
atu ia i latou pe i ai nisi o i latou na auai atu i se faapaiaga o<br />
se malumalu. Afai e i ai, valaaulia i latou e fetufaai mai o latou<br />
lagona e uiga i <strong>le</strong> mea na tupu pe afai e mananao ai i latou.<br />
• O loo faamatalaina i <strong>le</strong> Levitiko 17–27 e uiga i tulaga o <strong>le</strong><br />
tulafono a Mose o <strong>le</strong> faapaiaina na tuuina ai <strong>le</strong> nuu o <strong>le</strong><br />
feagaiga o Isaraelu e faaese mai isi nuu uma (tagai i <strong>le</strong><br />
Esoto 19:5–6).<br />
Folasaga<br />
Levitiko 1–16<br />
O <strong>le</strong> tulafono a Mose sa fai ma “taitaitama . . . na te taitaiina<br />
[<strong>le</strong> fanauga a Isaraelu] ia Keriso” (Kalatia 3:24; tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae<br />
25:24). O loo ta’ua i <strong>le</strong> Levitiko 1–16 ia faatonuga e tusa ai ma<br />
<strong>le</strong> faatinoga ma sauniga o <strong>le</strong> tulafono na aoaoina ai mataupu<br />
faavae o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i.<br />
• O mataupu 1–7 o loo faamatalaina ai ituaiga eseese o<br />
taulaga na osia e <strong>le</strong> nuu. O nei taulaga na fai ma faatusa<br />
o <strong>le</strong> Faaola ma lana taulaga togiola.<br />
• O mataupu 8–10 o loo faamatalaina ai mea e manaomia<br />
mai ositaulaga ina ia agavaa ai i latou e osia taulaga.<br />
• O mataupu 11–15 o loo faamatalaina ai tulafono eseese e<br />
tusa ai ma <strong>le</strong> faamamaina faapea foi <strong>le</strong> <strong>le</strong> faamamaina,
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o Levitiko<br />
ma faamamafaina ai lona taua. Na faaalia i nei tulafono<br />
<strong>le</strong> tatau ona faamamaina patino <strong>le</strong> tagata lava ia (tagai i<br />
<strong>le</strong> mataupu e 11), o aiga (tagai i <strong>le</strong> mataupu e 12), ma <strong>le</strong><br />
avea ai ma se nuu (tagai i mataupu 13–15).<br />
• O <strong>le</strong> mataupu 16 o <strong>le</strong> faatumutumuga faa<strong>le</strong>agaga o<br />
tulafono uma o <strong>le</strong> faamamaina. O loo tuuina mai ai<br />
faatonuga e tusa ai ma <strong>le</strong> taulaga sili o <strong>le</strong> faamamaina<br />
na <strong>of</strong>oina i tausaga taitasi i aso nei o <strong>le</strong> Togiola.<br />
A o outou suesue i nei mataupu, vaavaai pe aisea ua ta’ua ai<br />
<strong>le</strong> tulafono a Mose o se tulafono malosi mo <strong>le</strong> faataunuuina<br />
ma sauniga (tagai i <strong>le</strong> Mosaea 13:29–30), o se tulafono o<br />
poloaiga faa<strong>le</strong>tino (tagai i <strong>le</strong> MFF 84:27; o <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>tino o lona<br />
uiga o <strong>le</strong> feagai ai ma tulaga i la <strong>le</strong> tino), ma o se taitaitama<br />
(tagai i <strong>le</strong> Kalatia 3:24). Aemaise ai lava ia maitau <strong>le</strong> uiga<br />
atoa o <strong>le</strong> tulafono a Mose o <strong>le</strong> faasino atu <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> taulaga sili<br />
mulimuli a <strong>le</strong> Alo o <strong>le</strong> Atua (tagai i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 34:13–14).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O taulaga ma foai na ta’ua i <strong>le</strong> tulafono a Mose e fai ma<br />
faatusa o <strong>le</strong> Togiola a Iesu Keriso (tagai i <strong>le</strong> Levitiko 1–7;<br />
tagai foi i <strong>le</strong> Mose 5:5–8).<br />
• Ina ia salamo atoatoa, e tatau ona matua salamo moni <strong>le</strong><br />
tagata, ta’uta’u atu ana agasala, ma toe faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia mea sese<br />
na faia (tagai i <strong>le</strong> Levitiko 1:1–4; 5:5; 6:4–7; tagai foi i <strong>le</strong><br />
Isaia 1:16–19).<br />
• E tatau ona faia sauniga o <strong>le</strong> perisitua i <strong>le</strong> ala tonu na<br />
tuuina mai e <strong>le</strong> Alii ma e faia e i latou o e agavaa ma<br />
faauuina e faia (tagai i <strong>le</strong> Levitiko 8:6–13; 10:1–11).<br />
• Ina ia o mai ia Iesu Keriso e tatau ona tatou tuueseseseina<br />
i tatou lava mai soo se mea ua folafola mai e <strong>le</strong> Alii e <strong>le</strong><br />
mama (tagai i <strong>le</strong> Levitiko 11:44–47; 12–15; tagai foi i <strong>le</strong><br />
Moronae 10:32).<br />
• O <strong>le</strong> faatuatua ia Iesu Keriso ma <strong>le</strong> mana o lana Togiola<br />
e fesoasoani ia i tatou ina ia mama mai <strong>le</strong> agasala ma<br />
faatoilaloina o tatou manaoga e faia <strong>le</strong> agasala (tagai i<br />
<strong>le</strong> Levitiko16).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Ata Vitio o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ata 15, “O <strong>le</strong> Tulafono a<br />
Mose,”o loo tuuina mai ai ni fautuaga i ala e aoao<br />
atu ai <strong>le</strong> tulafono a Mose. E <strong>le</strong> o faamoemoeina e faaali atu<br />
i tamaiti o <strong>le</strong> vasega (tagai i <strong>le</strong> Vitio Taiala o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong><br />
mo fautuaga e aoao atu ai).<br />
Levitiko 1–27. Na fesoasoani <strong>le</strong> tulafono<br />
a Mose e aoaoina mataupu faavae o <strong>le</strong><br />
tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i a Iesu Keriso. E faaautuina i mataupu<br />
faavae autu e fa: o <strong>le</strong> taulaga, o <strong>le</strong> faamamaina,<br />
o <strong>le</strong> vavaeeseina mai mea faa<strong>le</strong>lalolagi, ma <strong>le</strong><br />
manatua. (40–50 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
Aumai ni mea e manaomia o se fua o se meaai i <strong>le</strong> vasega. E<br />
aunoa ma <strong>le</strong> tuuina atu o <strong>le</strong> fua, valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e<br />
92<br />
tuu faatasi mea na ma faia ai se meaai <strong>le</strong><strong>le</strong>i mo <strong>le</strong> vasega. A<br />
maea ona tauivi tamaiti o <strong>le</strong> vasega ma <strong>le</strong>nei galuega mo ni<br />
nai minute, ia talanoaina <strong>le</strong> faigata po o <strong>le</strong> <strong>le</strong> mafai foi ona faia<br />
se galuega e aunoa ma se fua po o se tusi taiala o faatonuga.<br />
Fesili atu:<br />
• O a nisi o taunuuga o <strong>le</strong> <strong>le</strong> mulimuli i faatonuga?<br />
• O a nisi o faamanuiaga o <strong>le</strong> i ai o ni fua po o ni tusi taiala<br />
o faatonuga?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e lisi nisi o tusi taiala o faatonuga o<br />
loo faaaogaina i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia (e pei o <strong>le</strong> tusitaulima o <strong>le</strong> Perisitua<br />
Arona ma <strong>le</strong> tusi o <strong>le</strong> Alualu i Luma o Tamaitai Talavou).<br />
Faaali atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega se kopi o se tusitaulima a <strong>le</strong><br />
Eka<strong>le</strong>sia ma talanoaina po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> aoga o na mea o loo i ai.<br />
Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau ma talanoaina <strong>le</strong><br />
folasaga i <strong>le</strong> tusi o <strong>le</strong> Levitiko i totonu o a latou taiala suesue<br />
a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega . Fai atu ia i latou e vaavaai po o avea<br />
faapefea <strong>le</strong> tusi o Levitiko e pei o se tusi taiala o faatonuga.<br />
Faitau <strong>le</strong> Mosaea 13:29–30 ma fesili atu:<br />
• Aisea na manaomia ai e tagata i aso o Mose ia taiala patino<br />
e pei o <strong>le</strong> tulafono a Mose?<br />
• E mafai faapefea ona aoga la latou tusitaulima o faatonuga<br />
i lo tatou augatupulaga?<br />
Aoao atu tamaiti o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> tusi o Levitiko o loo i ai<br />
faatonuga e uiga i mataupu faavae autu e fa i <strong>le</strong> tulafono a<br />
Mose. <strong>Tusi</strong> poutu e fa i luga o <strong>le</strong> laupapa ma faaulutalaina o <strong>le</strong><br />
taulaga, faamamaina, vavaeeseina, ma <strong>le</strong> manatuaina. Faamatala<br />
nei mataupu faavae taitasi ma talanoaina pe aisea na taua ai<br />
na mea. Faaaoga faamatalaga nei o loo i lalo:<br />
1. Taulaga: Na osia taulaga i manu ina ia aoao ai tagata o se<br />
Faaola, o Iesu Keriso <strong>le</strong>a, o <strong>le</strong> a osia <strong>le</strong> taulaga i lona ola<br />
mo a latou agasala (tagai i <strong>le</strong> Mose 5:6–7). O <strong>le</strong> ala na osia<br />
ai taulaga taitasi na faamanatu ai i tagata <strong>le</strong> Togiola i <strong>le</strong><br />
lumanai a <strong>le</strong> Faaola. E na o manu e osi ai taulaga na mafai<br />
ona ausia tulaga manaomia na filifilia, ina ia fai ma faatusa<br />
o Iesu Keriso.<br />
2. Faamamaina: I lalo o <strong>le</strong> tulafono a Mose, na manaomia<br />
tagata ina ia faamamaina faa<strong>le</strong>tino. O <strong>le</strong>a mea na a<strong>of</strong>ia ai<br />
<strong>le</strong> taumamafa sa’o ma aloese mai i tagata ma manu sa <strong>le</strong><br />
mama pe mamai. O nei tulafono e faatinoina na fesoasoani<br />
foi e faamanatu ai i tagata ina ia mama mai i agasala e ala<br />
i <strong>le</strong> usiusitai ma <strong>le</strong> salamo.<br />
3. Vavaeeseina: Na poloaiina e <strong>le</strong> Alii tagata Isaraelu ina ia<br />
aua nei fefiloi faatasi ma tagata amio<strong>le</strong>aga o <strong>le</strong> lalolagi. O<br />
<strong>le</strong>nei mea na aoaoina tagata Isaraelu e vavaeseina i latou<br />
lava mai mea faa<strong>le</strong>lalolagi, po o <strong>le</strong> agasala. Talu ai ona o<br />
<strong>le</strong> a non<strong>of</strong>o i latou i <strong>le</strong> taimi mulimuli faatasi ma se nuu<br />
amio<strong>le</strong>aga (o sa Kanana), na tatau ai ona latou tumau i <strong>le</strong><br />
avea o i latou ma tagata ese i o latou lava olaga ma tulaga<br />
faatonuina o amioga. Sa faasaina i latou ona faaipoipo atu<br />
i tagata <strong>le</strong> talitonu.<br />
4. Manatuaina: Na fesoasoani <strong>le</strong> tulafono a Mose i tagata<br />
Isaraelu e manatuaina ai <strong>le</strong> faamanuiaina o i latou e <strong>le</strong><br />
Alii i <strong>le</strong> taimi ua tuanai, o lo latou tupuaga (o faataitaiga<br />
na faia e o latou tuaa), ma o i latou o <strong>le</strong> nuu filifilia o <strong>le</strong>
feagaiga a <strong>le</strong> Alii. O tausamaaga, o <strong>le</strong> faamanatuina, ma<br />
<strong>le</strong> tausia o <strong>le</strong> aso Sapati na fesoasoani i tagata Isaraelu<br />
ina ia manatua atili <strong>le</strong> Alii.<br />
<strong>Tusi</strong> nisi o mau nei i luga o <strong>le</strong> laupapa. Vaevae tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega i vaega ma fai atu ia i latou e faitau ma faailoa mai<br />
mataupu faavae fesoasoani e fa o <strong>le</strong> tulafono a Mose o loo<br />
faapupulaina mai e fuaiupu.<br />
• Esoto 12–13; 22:29; Levitiko 1–6; 16; 17:11; Teuteronome<br />
15:19–23 (Taulaga.)<br />
• Levitiko 8:6; 10:10; 11–15; 22:6 (Faamamaina.)<br />
• Levitiko 18:3–5; 19:19; 20:23–26; Teuteronome 22:9–11;<br />
26:18–19 (Vavaeeseina.)<br />
• Levitiko 23; Teuteronome 8:2; 16; 26 (Manatuaina.)<br />
A mae’a ona faafetaui e tamaiti o <strong>le</strong> vasega mau faatasi ma<br />
mataupu faavae o <strong>le</strong> tulafono a Mose, valaaulia i latou e<br />
fetufaai ni manatu taua na latou aoaoina mai <strong>le</strong> gaoioiga. Fai<br />
atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faailoa mai sauniga, poloaiga, po o<br />
faatonuga o loo tatou maua i aso nei e fesoasoani ia i tatou ia<br />
ola i mataupu faavae lava na e fa. (Mo se faataitaiga, e<br />
manaomia e t<strong>of</strong>iga o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia <strong>le</strong> taulaga, o feagaiga o <strong>le</strong><br />
papatisoga e faamanatu mai ai ia i tatou <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong><br />
faamamaina, o <strong>le</strong> Upu o <strong>le</strong> Poto e fesoasoani e vavaeeseina ai i<br />
tatou mai faiga amio<strong>le</strong>aga a alalafaga, ma <strong>le</strong> faamanatuga o <strong>le</strong><br />
manatuaina pea lava pea o Iesu Keriso.) Ia talanoaina fesili e<br />
pei o nei:<br />
• Aisea e taua ai lou osia o taulaga po o <strong>le</strong> tumau pea i <strong>le</strong><br />
mama?<br />
• E fesoasoani faapefea ia te oe <strong>le</strong> tumau pea ona vavaeeseina<br />
mai <strong>le</strong> lalolagi ina ia tumau ai pea i <strong>le</strong> paia?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo fesoasoani ia te oe e manatua ai <strong>le</strong> Alii?<br />
• E aoaoina faapefea i tatou e sauniga o <strong>le</strong> perisitua i mataupu<br />
faavae autu o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i a Iesu Keriso?<br />
Afai ua galulue tamaiti o <strong>le</strong> vasega i soo se gaoioiga o <strong>le</strong><br />
taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega mo <strong>le</strong> Levitiko, e mafai<br />
ona e valaauliaina i latou e fetufaai atu i <strong>le</strong> vasega nisi o mea<br />
na latou aoaoina.<br />
Levitiko 1–7. O taulaga na tuuina mai i <strong>le</strong><br />
tulafono a Mose na fesoasoani i tagata<br />
Isaraelu e salamo ma faaalia <strong>le</strong> loto faafetai<br />
ma <strong>le</strong> faamaoni i <strong>le</strong> Atua. E fesoasoani <strong>le</strong><br />
tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i ia i tatou e faia na lava mea i aso nei.<br />
O <strong>le</strong> suesueina o mea e manaomia i <strong>le</strong> tulafono<br />
a Mose e mafai ona fesoasoani ia i tatou e<br />
iloiloina mataupu faavae e fitoitonu i lo tatou<br />
sootaga ma <strong>le</strong> Atua. (35–45 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> fuaitau nei i luga o <strong>le</strong> laupapa:<br />
• O <strong>le</strong> faamagaloga mo o tatou vaivaiga faa<strong>le</strong>tagata ma<br />
mea sese<br />
• O <strong>le</strong> faamagaloga mo agasala patino<br />
• O <strong>le</strong> faamaoni i <strong>le</strong> Atua<br />
• O <strong>le</strong> taitaiga o lou olaga e taliaina e <strong>le</strong> Atua<br />
93<br />
• O mea uma o loo ia te oe e aumai mai <strong>le</strong> Atua<br />
Levitiko 1–16<br />
Mo fuaitau taitasi, fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tusi e uiga<br />
i se mea i <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i po o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia o loo fesoasoani ia i<br />
latou e lagonaina, mauaina, pe faatinoina ai <strong>le</strong> manatu o<br />
loo faaalia—e pei o <strong>le</strong> tatalo, o <strong>le</strong> ta’uta’u atu o agasala, o <strong>le</strong><br />
tag<strong>of</strong>ia o <strong>le</strong> faamanatuga, o <strong>le</strong> papatisoga, o <strong>le</strong> totogiina o <strong>le</strong><br />
sefuluai, ma <strong>le</strong> lagonaina o aafiaga mafanafana o <strong>le</strong> Agaga.<br />
Ia talanoaina mea e tusia e tamaiti o <strong>le</strong> vasega.<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega na saunia e <strong>le</strong> tulafono a Mose<br />
ala mo <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu e faatinoina ai manatu taitasi<br />
o loo tusiaina i luga o <strong>le</strong> laupapa. E ui ina e <strong>le</strong> o faaaogaina<br />
faiga patino o <strong>le</strong> tulafono a Mose i aso nei, ae o loo tumau<br />
pea ona faaaogaina mataupu faavae, ma o loo faaaogaina<br />
ai <strong>le</strong> tulafono o <strong>le</strong> taulaga i manatu taitasi.<br />
<strong>Tusi</strong> taulaga nei i tafatafa o manatu e talafeagai ai i luga o <strong>le</strong><br />
laupapa. Mo se faataitaiga:<br />
• O <strong>le</strong> faamagaloga mo o tatou vaivaiga faa<strong>le</strong>tagata ma mea<br />
sese: taulaga mo <strong>le</strong> agasala<br />
• O <strong>le</strong> faamagaloga mo agasala patino: taulaga mo <strong>le</strong> sese<br />
• O <strong>le</strong> faamaoni i <strong>le</strong> Atua: taulaga mu<br />
• O <strong>le</strong> taitaiga o lou olaga e taliaina e <strong>le</strong> Atua: taulaga faafetai<br />
• O mea uma o loo e maua e mai <strong>le</strong> Atua: taulaga i mea e ai<br />
• O <strong>le</strong> loto faafetai: taulaga i mea e ai<br />
Faaaoga <strong>le</strong> siata o <strong>le</strong> “Sacrifices and Offerings <strong>of</strong> the Mosaic<br />
Law” i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel (itulau 162–63) e<br />
fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia mauaina se malamalamaaga<br />
autu i taulaga taitasi uma na. Atonu e te manao e amata mai i<br />
<strong>le</strong> taulaga mu, ona o loo amataina i <strong>le</strong> Levitiko 1.<br />
E mafai ona e fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fai <strong>le</strong> gaoioiga A<br />
mo <strong>le</strong> Levitiko 1 i totonu o a latou taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o<br />
<strong>le</strong> vasega e fesoasoani ia i latou e mafaufau ma saili e uiga i<br />
mea taitasi e manaomia e <strong>le</strong> taulaga mu o loo aoao mai e uiga<br />
i <strong>le</strong> salamo ma <strong>le</strong> Togiola. Pe a maea ona talanoaina taulaga<br />
taitasi, fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe mafai faapefea e <strong>le</strong>na<br />
taulaga ona aoaoina i tatou e mauaina <strong>le</strong> manatu o loo tusia i<br />
ona tafatafa i luga o <strong>le</strong> laupapa.<br />
Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai atu soo se manatu<br />
fou na latou mauaina e uiga i <strong>le</strong> ala tatou te faatinoina ai<br />
mataupu faavae o loo a<strong>of</strong>ia ai i taulaga taitasi i aso nei. Ona<br />
tuuina atu <strong>le</strong>a o fesili nei:<br />
• E faapefea ona faatusatusa ia ositaulaga na taitaiina<br />
taulaga i <strong>le</strong> tulafono a Mose i o tatou tiakono, aoao, ma<br />
ositaulaga i aso nei?<br />
• O ai na fai ma sui o <strong>le</strong> ositaulaga i taimi o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>?<br />
• O ai o loo fai ma sui o e o loo umiaina <strong>le</strong> Perisitua Arona i<br />
aso nei?<br />
• E faataunuuina faapefea e <strong>le</strong> faamanatuga se faamoemoega i<br />
aso nei e tutusa <strong>le</strong><strong>le</strong>i ma taulaga i vaitaimi o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>?<br />
Toe faamamafa atu <strong>le</strong> mataupu faavae o <strong>le</strong> taulaga e matua<br />
taua lava i lo tatou tuputupu ae faa<strong>le</strong>agaga e ala i <strong>le</strong> fetufaai<br />
atu o manatu nei mai ia Elder M. Russell Ballard, o se tasi o<br />
<strong>le</strong> Korama a Aposetolo e Toasefululua:
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o Levitiko<br />
“O <strong>le</strong> tomanatu atu i <strong>le</strong> talafaasolopito o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia ua<br />
taulai atu ai lo’u mafaufau i <strong>le</strong> tulaga e faavavau o <strong>le</strong><br />
tulafono o <strong>le</strong> taulaga, o se vaega matua taua lava <strong>le</strong>a<br />
o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i a Iesu Keriso.<br />
“E lua faamoemoega autu e faavavau o <strong>le</strong> tulafono o <strong>le</strong><br />
taulaga e tatau ona tatou malamalama i ai. Na tuuina<br />
atu nei faamoemoega ia Atamu, Aperaamo, Mose ma<br />
Aposetolo o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> Fou, ma o loo tuuina mai ia<br />
i tatou i aso nei ao tatou talia ma ola i <strong>le</strong> tulafono o <strong>le</strong><br />
taulaga. O faamoemoega autu e lua ina ia t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oina<br />
ma suesueina ai i tatou ma ia fesoasoani ia i tatou e o<br />
mai ia Keriso. ...<br />
“A o faaauau pea ona avea <strong>le</strong> faamoemoega autu o <strong>le</strong><br />
tulafono o <strong>le</strong> taulaga ina ia t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oina ma fesoasoani ia<br />
i tatou e o mai ia Keriso, e lua suiga na faia ina ua<br />
mavae <strong>le</strong> taulaga silisili a Keriso. Muamua, o <strong>le</strong> sauniga<br />
o <strong>le</strong> faamanatuga na sui tulaga i <strong>le</strong> sauniga o <strong>le</strong> taulaga;<br />
ma <strong>le</strong> lona lua, o <strong>le</strong>nei mea na suia ai mai <strong>le</strong> taulai atu i<br />
<strong>le</strong> taulaga o <strong>le</strong> manu a se tagata i <strong>le</strong> taulaga o <strong>le</strong> tagata<br />
lava ia. I se isi tulaga, na suia mai <strong>le</strong> mea na faaaogaina<br />
e osia ai i <strong>le</strong> na osiaina <strong>le</strong> taulaga. ...<br />
“. . . Ina ua mavae lana misiona i <strong>le</strong> olaga faitino, na<br />
siitiaina e Keriso <strong>le</strong> tulafono o <strong>le</strong> taulaga i se tulaga fou.<br />
I <strong>le</strong> faamatalaina o <strong>le</strong> ala o <strong>le</strong> a faaauauina ai <strong>le</strong> tulafono<br />
o <strong>le</strong> taulaga, na fetalai Iesu i ana Aposetolo sa Nifae o<br />
<strong>le</strong> a <strong>le</strong> toe taliaina e ia taulaga mu, ae peitai e tatau i<br />
ona soo ona tuuina atu ‘<strong>le</strong> loto momomo ma <strong>le</strong> agaga<br />
salamo’ (3 Nifae 9:19–20; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 59:8, 12). Ua<br />
<strong>le</strong> finagalo mai <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> manu po o saito a se tagata,<br />
ae ua finagalo nei o ia ia i tatou e tuuina ese mea e<strong>le</strong>e<strong>le</strong>a<br />
uma. O <strong>le</strong> faatinoga maualuga <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> tulafono o <strong>le</strong><br />
taulaga; e o’oo’o i totonu o <strong>le</strong> agaga o se tagata. Na<br />
faamatalaina e Elder Neal A. Maxwell e faapea: ‘O <strong>le</strong><br />
taulaga moni faa<strong>le</strong>tagata lava ia, e <strong>le</strong> o <strong>le</strong> tuuina lava<br />
<strong>le</strong>a o se manu i <strong>le</strong> fata faitaulaga. Ae, o <strong>le</strong> lotomalie <strong>le</strong>a<br />
e tuuina atu uiga faa-manu uma ua ia i tatou (tulou), i<br />
luga o <strong>le</strong> fata faitaulaga, ia faaumatiaina!’(Liahona, Iulai<br />
1995, 75).<br />
“E faapefea ona tatou faaali atu i <strong>le</strong> Alii ua tatou tuuina<br />
faafaatusa i tatou lava i luga o <strong>le</strong> fata faitaulaga i aso<br />
nei? Tatou te faaali atu i <strong>le</strong> Alii ua tatou naunau e ola<br />
i <strong>le</strong> tulafono o <strong>le</strong> taulaga i aso nei e ala i <strong>le</strong> tausia o <strong>le</strong><br />
poloaiga muamua ma <strong>le</strong> sili. Na fetalai mai Iesu:<br />
“`E te al<strong>of</strong>a atu i <strong>le</strong> Alii Alii lou Atua ma lou loto atoa,<br />
ma lou agaga atoa, ma lou manatu atoa.<br />
“’O <strong>le</strong> poloaiga muamua <strong>le</strong>na ma <strong>le</strong> sili’ (Mataio<br />
22:37–38).<br />
“Pe a tatou faatoilaloina o tatou manaoga manatu<br />
faapito ma tuuina <strong>le</strong> Atua e faamuamua i o tatou olaga<br />
ma osi feagaiga e auauna atu ia te ia e tusa lava po o <strong>le</strong><br />
a <strong>le</strong> tau, ua tatou ola ai i <strong>le</strong> tulafono o <strong>le</strong> taulaga. O <strong>le</strong><br />
94<br />
tasi o ala pito sili ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i e tausia ai <strong>le</strong> poloaiga muamua<br />
ma <strong>le</strong> sili o <strong>le</strong> tausia <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> poloaiga lona lua ma <strong>le</strong> sili.<br />
Na aoao mai <strong>le</strong> Matai lava ia ‘aua na faia e outou i <strong>le</strong> tasi<br />
o e aupito itiiti o o’u uso nei, o a’u <strong>le</strong>a na outou faia i ai’<br />
(Mataio 25:40) ma ‘pe a i ai outou i <strong>le</strong> galuega a outou<br />
uso ua na ona i ai outou i <strong>le</strong> galuega a <strong>le</strong> Atua’ (Mosaea<br />
2:17). O <strong>le</strong> taulaga o se faatinoga <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a mama.<br />
O <strong>le</strong> tulaga e i ai lo tatou al<strong>of</strong>a mo <strong>le</strong> Alii ma o tatou uso<br />
a tagata e mafai ona fuaina i mea ua tatou naunau e<br />
taulaga mo i latou” (<strong>The</strong> Law <strong>of</strong> Sacrifice [lauga i faiaoga<br />
o mataupu faa<strong>le</strong>lotu, 13 Aokuso 1996], 1, 5–6).<br />
Levitiko 10. E tatau ona faia sauniga o <strong>le</strong> perisitua<br />
e pei ona tuuina mai e <strong>le</strong> Alii ma i latou o e mama<br />
ma agavaa. (20–25 minute)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tusi ni tali pupuu i fesili nei:<br />
• Aisea e te manatu ai e paia <strong>le</strong> perisitua?<br />
• E te manatu e paia faapefea sauniga o <strong>le</strong> perisitua—o <strong>le</strong><br />
papatisoga, faamanatuga, o sauniga perisitua, o sauniga<br />
o <strong>le</strong> malumalu, ma isi? Aisea?<br />
Ia valaaulia ni tagata se toate<strong>le</strong> o <strong>le</strong> vasega e fetufaai mai a<br />
latou tali. Fesili atu:<br />
• Aisea e taua ai na o i latou o e agavaa e faia sauniga o <strong>le</strong><br />
perisitua?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e faia pe afai e sese ona faia e se tasi o loo<br />
tuuina atu se sauniga o <strong>le</strong> perisitua? (Atonu ua maitauina e<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega se taitai pu<strong>le</strong> faamalumalu ua faasa’oina<br />
ma <strong>le</strong> aga<strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong> ala na faia ai se sauniga, e pei o <strong>le</strong> tatalo o<br />
<strong>le</strong> faamanatuga po o se papatisoga.)<br />
• E te manatu e taua faapefea <strong>le</strong> faia ia matua sa’o <strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong><br />
faiga o sauniga paia? Aisea?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Levitiko 10:1–2 ma<br />
vaai pe mafai ona latou faailoa mai <strong>le</strong> mea sese i <strong>le</strong> ala na<br />
faia ai e Natapu ma Aviu <strong>le</strong> taulaga (tagai i <strong>le</strong> faamatalaga<br />
mo <strong>le</strong> Levitiko 10:1–7 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel,<br />
itulau 169). Fesili atu: O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> taunuuga na oo i nei alii na<br />
umiaina <strong>le</strong> perisitua ona o <strong>le</strong> <strong>le</strong> usiusitai i faatonuga a <strong>le</strong> Alii?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Levitiko 10:3–7.<br />
Fesili atu:<br />
• Aisea e te manatu na faasaina ai Arona ma isi ona atalii<br />
e faaalia ni faailoga vaaia o <strong>le</strong> tagiaue ona o <strong>le</strong> feoti o<br />
Natapu ma Aviu?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e mafai ona tatou aoaoina mai e uiga i <strong>le</strong> paia<br />
o sauniga perisitua mai <strong>le</strong>nei mataupu?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e tupu i e e umia <strong>le</strong> perisitua o e e faaaogaina<br />
sese lo latou perisitua i aso nei?<br />
Ia fetufaai atu <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Elder Bruce R.<br />
McConkie, <strong>le</strong>a sa avea ma se tasi o <strong>le</strong> Korama a Aposetolo<br />
e Toasefululua:
“E faia e per<strong>of</strong>eta pepelo sauniga pepelo e <strong>le</strong>ai ni aafiaga,<br />
mana, po o <strong>le</strong> malosiaga i <strong>le</strong> taimi nei ma pe a mavae fo <strong>le</strong><br />
toetutu . ...<br />
“Mafaufau . . . ia Natapu ma Aviu, o e na avatu <strong>le</strong> ‘afi<br />
ese’—o sauniga i a latou lava ala—i luga o <strong>le</strong> fata<br />
faitaulaga a <strong>le</strong> Alii, ma tomanatu po o <strong>le</strong> afi mai <strong>le</strong> lagi<br />
na faaumatiaina ai i laua e <strong>le</strong> o se faatusa ma se ata ea<br />
<strong>le</strong>a o <strong>le</strong> faafanoga faa<strong>le</strong>agaga o loo faatalitali mai i e<br />
uma o e faapiopioina ala tonu o <strong>le</strong> Alii i a latou lava<br />
sauniga” (<strong>The</strong> Mil<strong>le</strong>nnial Messiah, 80).<br />
Levitiko 11. O tulafono i mea e ai o <strong>le</strong> tulafono a<br />
Mose na faamanatu ai ia Isaraelu ina ia tutumau<br />
i <strong>le</strong> paia, po o <strong>le</strong> mama, ma fesoasoani ia i latou<br />
e manatua a latou feagaiga. (35–40 minute)<br />
A o <strong>le</strong>’i amataina <strong>le</strong> vasega, tusi <strong>le</strong> siata <strong>le</strong>nei i luga o <strong>le</strong><br />
laupapa:<br />
kamela<br />
sol<strong>of</strong>anua<br />
povi<br />
puaa<br />
i’a<br />
aviivii<br />
sisi<br />
lapiti<br />
Mama po o <strong>le</strong> E<strong>le</strong>e<strong>le</strong>a<br />
tugane<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega na fetalai <strong>le</strong> Alii ia Mose o nisi<br />
manu e “e<strong>le</strong>e<strong>le</strong>a” (e faasaina mo <strong>le</strong> faaaogaina e aai ai) ma isi<br />
e “mama” (na faatagaina mo <strong>le</strong> faaaogaina e aai ai). Fesili atu<br />
ia i latou po o <strong>le</strong> fea o manu i pusa taitasi e mate mai e i latou<br />
e mama, ma tuu <strong>le</strong> faailoga faasa’o i tafatafa o igoa o manu<br />
na. Fai atu ia i latou e sue <strong>le</strong> Levitiko 11:1–31 e iloa ai pe na<br />
sao a latou mate. (O manu “mama” o povi, moa, i’a e i ai<br />
una, aviivii, ma se.)<br />
Atonu o <strong>le</strong> a maitauina e tamaiti o <strong>le</strong> vasega o nisi o manu<br />
na faasaina i tagata Isaraelu ua te<strong>le</strong> ina aina i aso nei. Ua faia<br />
<strong>le</strong>na mea ona o <strong>le</strong>na tulafono sa faataunuuina i <strong>le</strong> Togisala a<br />
Iesu Keriso ma ua <strong>le</strong> o toe manaomiaina. Fesili atu ia i latou<br />
pe aisea latou te manatu na tuuina atu ai na tulafono i meaai.<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama e ui ina sa i ai<br />
ni mafuaaga aoga mo <strong>le</strong> soifua maloloina na folafolaina mai ai<br />
<strong>le</strong> “mama” o nisi manu ma o <strong>le</strong>a na mafai ai ona aina ma isi e<br />
“e<strong>le</strong>e<strong>le</strong>a,” ae o <strong>le</strong>nei vaega o <strong>le</strong> tulafono a Mose sa tuuina atu<br />
o se faailoga vaaia faa<strong>le</strong>tino na faapupulaina mai ai upumoni<br />
faa<strong>le</strong>agaga. Na faaaogaina e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong>nei tulafono o meaai e<br />
moa<br />
laumei<br />
lulu<br />
pili<br />
se<br />
pa’a<br />
95<br />
Levitiko 1–16<br />
avea ma se auupega o <strong>le</strong> aoao atu. E mafai ona galo i tagata pe<br />
faatuatuanai foi ona tatalo, faamalosi tino, galulue, pe tapuai<br />
foi, ae e seasea lava ona galo ia i latou ona aai. E ala i <strong>le</strong> aloese<br />
ma <strong>le</strong> lot<strong>of</strong>uatia ifo mai nisi o meaai pe kukaina foi i se ala<br />
faapitoa, na faia e se tagata Isaraelu usiusitai se tautinoga i aso<br />
taitasi faa<strong>le</strong>tagata lava ia i lona faatuatuaga. O se filifiliga aloaia<br />
na faia, e faatupulaiaina ai <strong>le</strong> pu<strong>le</strong>a o <strong>le</strong> tagata lava ia. E oo mai<br />
<strong>le</strong> malosi mai <strong>le</strong> ola ai i <strong>le</strong>na tulafono, faapea foi <strong>le</strong> mauaina o <strong>le</strong><br />
t<strong>of</strong>a mamao mai <strong>le</strong> malamalama i ai. E faapea foi, o mea tatou<br />
te aai ai (opogiina) pe <strong>le</strong> aai ai foi (vavaeeseina mai ai i tatou<br />
lava) e mafai ona faamanatu faafaatusa mai ia i tatou ina ia<br />
tutumau i <strong>le</strong> mama ma tausia o tatou agaga, e pei o o tatou<br />
tino, ina ia saoloto mai mea e<strong>le</strong>e<strong>le</strong>a.<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> tulafono o <strong>le</strong> soifua<br />
maloloina ma meaai ua tuuina mai e <strong>le</strong> Alii. Faitau apoapoaiga<br />
a <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 89 ma lisi i luga o <strong>le</strong><br />
laupapa po o fea mea ua ta’ua e “mama” ma mea “e <strong>le</strong> mama”<br />
i aso nei. Ia talanoaina <strong>le</strong> ala o loo lapataiina ai e <strong>le</strong> Upu o <strong>le</strong><br />
Poto tulaga lamatia moni o <strong>le</strong> soifua maloloina ma tuuina mai<br />
apoapoaiga mo <strong>le</strong> soifua maloloina <strong>le</strong><strong>le</strong>i, e <strong>le</strong> pei o <strong>le</strong> tulafono o<br />
meaai na tuuina atu i tagata Isaraelu o anamua. Ae peitai, o loo<br />
fai foi ma se faamanatu faafaatusa i tulaga o a tatou feagaiga,<br />
vavaeeseina ai i tatou mai mea e te<strong>le</strong> o <strong>le</strong> lalolagi, ma o se<br />
suesueina o lo tatou usiusitai—tatou te usiusitai lava i nisi<br />
mataupu faavae ona ua poloaiina e <strong>le</strong> Alii. Ia fetufaai atu lau<br />
molimau i <strong>le</strong> mauaina pea lava pea e tagata o <strong>le</strong> feagaiga a <strong>le</strong><br />
Atua ia faatonuga faapitoa ina ia mama.<br />
Fai atu i <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Levitiko 11:43–44; 1 Korinito<br />
3:16–17; ma <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 89:18–21.<br />
Fesili atu:<br />
• O a faamanuiaga ua folafolaina mai e <strong>le</strong> Alii ia i latou o<br />
e tumau pea i <strong>le</strong> mama?<br />
• Aisea ua talafeagai ai na folafolaga ma <strong>le</strong> taulaga e<br />
manaomiaina?<br />
Ia uunaia tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia tumau pea i <strong>le</strong> mama e ala i <strong>le</strong><br />
aloese mai mea ua folafolaina mai e <strong>le</strong> Alii e <strong>le</strong> mama i o tatou<br />
aso. Ia fetufaai atu <strong>le</strong> folafolaga <strong>le</strong>nei mai ia Elder Joseph B.<br />
Wirthlin, o se tasi o <strong>le</strong> Korama a Aposetolo e Toasefululua:<br />
“O faamanuiaga faa<strong>le</strong>agaga o <strong>le</strong> ‘poto ma <strong>le</strong> oa sili o <strong>le</strong><br />
malamalama, e oo lava i oa natia’ [MFF 89:19], e oo mai<br />
ia i latou o e tausia o latou tino ia ia aunoa ma mea e<br />
faatupu ai <strong>le</strong> manao pea. Pe a tatou usiusitai i <strong>le</strong> Upu o<br />
<strong>le</strong> Poto, o <strong>le</strong> a tatala mai ia i tatou faamalama o faaaliga<br />
i <strong>le</strong> tagata lava ia ma faatumuina ai o tatou agaga i <strong>le</strong><br />
malamalama ma upumoni paia. Afai tatou te tausia o<br />
tatou tino ia <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>againa, o <strong>le</strong> Agaga Paia ‘e oo atu<br />
[ia i tatou] ma . . . tumau i [o tatou] loto’ [MFF 8:2] ma<br />
aoao mai ia i tatou ‘<strong>le</strong> manuia fi<strong>le</strong>mu o <strong>le</strong> mamalu o <strong>le</strong><br />
tino ola pea’ [Mose 6:61]” (Liahona, Ianuari 1996, 92).
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o Levitiko<br />
Levitiko 16. E mafai ona tatou mauaina <strong>le</strong><br />
faamagaloga o agasala ma toe foi atu i <strong>le</strong><br />
afioaga o <strong>le</strong> Atua e ala i <strong>le</strong> Togisala a Iesu<br />
Keriso. O <strong>le</strong> suesueina o <strong>le</strong> Aso o <strong>le</strong> Togiola<br />
e fesoasoani ia i tatou ia malamalama atili<br />
e uiga i <strong>le</strong>nei aoaoga faavae. (25–30 minute)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fesoasoani ia te oe e tusi se<br />
ata o <strong>le</strong> fuafuaga o <strong>le</strong> fola o <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> fetafai i luga o <strong>le</strong> laupapa.<br />
Fesoasoani ia i latou e faailoa mai <strong>le</strong> N<strong>of</strong>oaga Sili Ona Paia<br />
ma faamatala po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo faatusa i ai (tagai i<br />
faamatalaga ma ata o <strong>le</strong> “Points to Ponder” i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
Genesis–2 Samuel, itulau154–56). Ta’u atu ia i latou na<br />
faatagaina <strong>le</strong> ositaulaga sili e ulu atu i <strong>le</strong> N<strong>of</strong>oaga Sili Ona<br />
Paia e faatasi i <strong>le</strong> tausaga ma e tusa ai ma faatonuga malosi<br />
a <strong>le</strong> Alii. O <strong>le</strong> Levitiko 16 o loo faamatalaina ai mea e tatau<br />
ona ia faia i <strong>le</strong>na aso, <strong>le</strong>a ua ta’ua o <strong>le</strong> Aso o <strong>le</strong> Togiola.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fai <strong>le</strong> gaoioiga A mo <strong>le</strong> Levitiko<br />
15–16 i totonu o a latou taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega.<br />
A mae’a, ia talanoaina a latou tali i fesili taitasi. Fesili atu:<br />
• O ai na fai ma faatusa o <strong>le</strong> ositaulaga sili i aso nei o <strong>le</strong><br />
Togisala? (O Keriso.)<br />
• E te manatu na fai faapefea <strong>le</strong> ositaulaga ma sui o Keriso?<br />
(E fesoasoani <strong>le</strong>nei ituaiga fesili i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e<br />
mafaufau loloto ai e uiga i a latou tali ma iloilo mea na<br />
latou aoaoina.)<br />
Faitau <strong>le</strong> Mareko 15:37–38 ma fetufaai atu <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei<br />
mai ia Elder Bruce R. McConkie:<br />
“Na saeluaina e <strong>le</strong> Atua <strong>le</strong> ie puipui o <strong>le</strong> malumalu, ‘ua<br />
amata ifo i luga, ua oo i lalo.’ Ua tatalaina nei <strong>le</strong> N<strong>of</strong>oaga<br />
Sili Ona Paia i tagata uma lava, ma e ala atu i <strong>le</strong> toto o <strong>le</strong><br />
togiola a <strong>le</strong> Tamai Mamoe, ua mafai ai ona ulu atu i <strong>le</strong><br />
n<strong>of</strong>oaga e pito sili ona maualuga ma paia o n<strong>of</strong>oaga<br />
uma, o <strong>le</strong>na malo e maua ai <strong>le</strong> ola e faavavau. Na faaalia<br />
mai e Paulo, i se gagana faamatala (Eperu 9 ma <strong>le</strong> 10), <strong>le</strong><br />
sauniga na faia e ala i <strong>le</strong> veli o <strong>le</strong> malumalu o anamua na<br />
fai ma faatusa o <strong>le</strong> mea e faia e Keriso, <strong>le</strong>a ua mae’a nei<br />
ona ia faia, e mafai ai e tagata uma ona ui atu i <strong>le</strong> veli i <strong>le</strong><br />
afioaga o <strong>le</strong> Alii ina ia maua ai <strong>le</strong> atoatoaga o <strong>le</strong> faaeaina”<br />
(Doctrinal New Testament Commentary, 1:830).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mataupu faavae taua<br />
o loo aoaoina i <strong>le</strong> Mareko 15:38. (O <strong>le</strong> Togiola a Keriso na mafai<br />
ai e tagata ola uma ona toe foi atu i <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Atua.)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faauma <strong>le</strong> fasi fuaitau <strong>le</strong>nei i<br />
soo se upu po o fuaiupu latou te manatu e faapupulaina ai<br />
<strong>le</strong> manatu: “A aunoa ma <strong>le</strong> Togiola a Keriso . . .”<br />
A mavae ni nai minute, valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai<br />
mai mea na tusia e i latou ma lisi a latou tali i luga o <strong>le</strong> laupapa.<br />
Faitau <strong>le</strong> 2 Nifae 9:7–9 ma <strong>le</strong> Iakopo 7:12 ma faailoa mai ala na<br />
ono faaumaina ai e Iakopo i <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona <strong>le</strong>na fasi fuaitau.<br />
Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> fea o sauniga paia e fesoasoani ia i tatou e manatua ai<br />
<strong>le</strong> mauaina o <strong>le</strong> faamagaloga e ala i <strong>le</strong> Togiola?<br />
96<br />
• E mafai faapefea ona tatou faia nei sauniga ina ia i ai so<br />
latou uiga loloto ma manatua pea ina ia fesoasoani ia i<br />
tatou ia maua <strong>le</strong> faamagaloga a Keriso ma ulu atu e mau<br />
i <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Atua?<br />
Folasaga<br />
Levitiko 17–27<br />
O uluai mataupu e sefuluono o <strong>le</strong> Levitiko na mafuli atu i<br />
tulaga o <strong>le</strong> faamamaina. O mataupu mulimuli e taulai atu i <strong>le</strong><br />
ala e mafai ai e Isaraelu ona tumau pea i <strong>le</strong> mama i luma o <strong>le</strong><br />
Atua ma ia sili atu ona paia ma amioatua. O se otootoga <strong>le</strong>nei<br />
o ia mataupu:<br />
• Mataupu 17— O <strong>le</strong> paia faa<strong>le</strong>tagata lava ia<br />
• Mataupu 18—O <strong>le</strong> paia i sootaga faa<strong>le</strong>aiga ma feusuaiga<br />
• Mataupu 19–20—O <strong>le</strong> paia i sootaga faa<strong>le</strong>-va-fealoai, e pei<br />
o totonu o se faapotopotoga<br />
• Mataupu 21–22—O <strong>le</strong> paia o <strong>le</strong> perisitua<br />
• Mataupu 23–25—O faamanatuga ma mea paia na tutupu<br />
e uunaia ai <strong>le</strong> paia<br />
• Mataupu 26—O faamanuiaga e oo mai ia i latou o e tausia<br />
a latou feagaiga<br />
• Matauup 27—O faatonuga mo <strong>le</strong> faasaina po o <strong>le</strong> faapaiaina<br />
o meatotino a se tasi i <strong>le</strong> Alii<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• Ua poloaiina i tatou ia alol<strong>of</strong>a i o tatou tuaoi e pei o i tatou<br />
lava (tagai i <strong>le</strong> Levitiko 19:18; tagai foi i <strong>le</strong> Mataio 5:43–44).<br />
• E fesoasoani <strong>le</strong> Alii i lona nuu ina ia faapaiaina e ala i <strong>le</strong><br />
taitaiina o i latou e ola i se ala e vavaeeseina ai i latou mai<br />
faiga amio<strong>le</strong>aga a <strong>le</strong> lalolagi (tagai i <strong>le</strong> Levitiko 19–25;<br />
aemaise <strong>le</strong> 20:26).<br />
• O feagaiga ma poloaiga a <strong>le</strong> Atua ua tuuina faatasi mai ma<br />
faamanuiaga mo <strong>le</strong> usiusitai ma taunuuga po o faasalaga<br />
mo <strong>le</strong> <strong>le</strong> usiusitai (tagai i <strong>le</strong> Levitiko 26; Teuteronome 28;<br />
MFF 130:20–21).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Levitiko 18–20. E faamoemoe <strong>le</strong> Alii i lona nuu<br />
ina ia vavaeeseina i latou lava mai ala o <strong>le</strong><br />
lalolagi ma avea ma tagata e mama ma paia.<br />
(20–25 minute)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau faapea o loo asiasi<br />
atu i latou i se aoga e lima selau tamaiti aooga ma e na o <strong>le</strong><br />
tasi lava <strong>le</strong> tamaitiiti aoga e auai i <strong>le</strong> Au Paia o Aso e Gata Ai.<br />
Fesili atu:
• E te manatu e mafai ona e pikiina <strong>le</strong> tamaitiiti aoga e auai<br />
i <strong>le</strong> Au Paia o Aso e Gata Ai e ala i <strong>le</strong> maitauina o tamaiti<br />
aooga uma?<br />
• O a uiga ma amioga o <strong>le</strong> a e vaavaai i ai?<br />
• O a aoaoga o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong><strong>le</strong>i e mafai ona fesoasoani ia i tatou<br />
ina ia avea ma tagata e ese mai tagata o <strong>le</strong> lalolagi?<br />
Faitau faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> Levitiko 18:2–5, 27–30;<br />
19:1–2, 37; ma <strong>le</strong> 20:7–8, 22–26 ma fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faamoemoeina mai e <strong>le</strong> Alii ia Isaraelu?<br />
• O a faamanuiaga o <strong>le</strong> vavaeeseina o i latou mai olaga o<br />
tagata Aikupito ma sa Kanana?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega se tasi po o <strong>le</strong> sili atu foi o fuaiupu<br />
nei i <strong>le</strong> Levitiko: 19:3, 4, 9–10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19,<br />
23–25, 26, 27–28, 29, 30, 31–34, 35–36; 20:9, 10. Fai atu ia i latou<br />
e faamaea <strong>le</strong> galuega <strong>le</strong>nei ma fetufaai atu a latou tali i isi:<br />
1. Faailoa mai <strong>le</strong> poloaiga o loo tuuina mai i <strong>le</strong> fuaiupu.<br />
2. Lisi auala e mafai ai ona fesoasoani <strong>le</strong> ola i <strong>le</strong> poloaiga e<br />
faamanatu ai i tagata Isaraelu ina ia vavaeeseina i latou<br />
lava mai faiga amio<strong>le</strong>aga a <strong>le</strong> lalolagi.<br />
3. Mafaufau i <strong>le</strong> mea e mafai ona tatou faia e ola ai i <strong>le</strong><br />
poloaiga i aso nei.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau vave <strong>le</strong> Levitiko 18:19–26<br />
ma <strong>le</strong> 20:6, 9–10 ma faailoa mai agasala na poloaiina e <strong>le</strong> Alii<br />
ia Isaraelu ia aloese mai ai. Faamanatu atu ia i latou o na<br />
agasala sa taate<strong>le</strong> i na vaitaimi. Fesili atu:<br />
• Po o taate<strong>le</strong> ea na agasala i aso nei?<br />
• Aisea e te manatu e tatau ai ona aloese ia <strong>le</strong> Au Paia o Aso<br />
e Gata Ai mai na faiga?<br />
• O <strong>le</strong> a se isi mea ua talosagaina i tatou e <strong>le</strong> Alii e faia pe<br />
aloese mai ai e ese mai mea o loo faia e <strong>le</strong> lalolagi? (E<br />
mafai ona maua nisi faataitaiga <strong>le</strong><strong>le</strong>i i <strong>le</strong> tamaitusi o <strong>le</strong><br />
Mo <strong>le</strong> Malosi o <strong>le</strong> Autalavou.)<br />
• Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 53:2. O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea<br />
o loo poloaiina i tatou e <strong>le</strong> Alii e faia?<br />
• Pe faig<strong>of</strong>ie pe faigata <strong>le</strong>na mea mo oe? Aisea?<br />
• O a faamanuiaga e oo mai pe a tatou lafoai <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>lalolagi?<br />
Levitiko 19:18 (Mau Tauloto). E tatau ona<br />
tatou alol<strong>of</strong>a ma auauna atu i o tatou tuaoi.<br />
(10–15 minute)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe i ai so latou tuaoi e fiafia<br />
lava i ai ae pe aisea ua latou fiafia ai i <strong>le</strong>na tuaoi. Fai atu ia i<br />
latou e mafaufau i nisi o mea pito sili ona mananaia ua faia<br />
e se tuaoi mo i latou poo o latou aiga, ma valaaulia ni nai<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai mai i <strong>le</strong> vasega mea na oo ia i<br />
latou. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mataio 22:36–40<br />
ma faailoa mai poloaiga sili e lua. Lisi poloaiga i luga o <strong>le</strong><br />
laupapa ma fesili atu: Aisea e te manatu o tulafono uma o <strong>le</strong><br />
<strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ma aoaoga uma a per<strong>of</strong>eta e mafuli atu i nei<br />
poloaiga e lua?<br />
97<br />
Faitau <strong>le</strong> Levitiko 19:18 ma <strong>le</strong> Teuteronome 6:5. Fesili atu:<br />
• Po o se mea e faateia ai <strong>le</strong> iloaina <strong>le</strong>a na ta’ua muamua nei<br />
tulafono e lua i taimi o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>? Aisea e faateia ai<br />
pe aisea foi e <strong>le</strong> faateia ai?<br />
• Aisea e taua ai <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a atu i o tatou tuaoi?<br />
• Pe na o tagata ea o loo non<strong>of</strong>o latalata i lou fa<strong>le</strong> ua avea<br />
ma ou tuaoi?<br />
• O ai nisi e mafai ona avea ma ou tuaoi?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Luka 10:25–37 ma sue<br />
po o ai isi e mafai ona avea ma o tatou tuaoi. Fesili atu: O <strong>le</strong><br />
a se mea e mafai ona e faia e faaali atu ai e te al<strong>of</strong>a i isi e pei<br />
lava ona e al<strong>of</strong>a ia te oe lava?<br />
Ia uunaia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faia se galuega fesoasoani<br />
faig<strong>of</strong>ie pe tuuina atu se galuega aga<strong>le</strong><strong>le</strong>i i se tuaoi i nai aso<br />
o loo sosoo ai. Ia faaiuina i <strong>le</strong> usuina o <strong>le</strong> viiga “Ia Feal<strong>of</strong>ani”<br />
(Viiga, nu. 195).<br />
Levitiko 25. O <strong>le</strong> tausaga o <strong>le</strong> iupeli o se taimi<br />
<strong>le</strong>a na poloaiina ai Isaraelu e faamagalo atu i<br />
<strong>le</strong> sala a isi. O <strong>le</strong>nei mea na fai ma faatusa ia<br />
i latou o Keriso, <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> a i ai aso nei e na te<br />
<strong>of</strong>oina mai ai <strong>le</strong> faamagaloga i <strong>le</strong> tagata agasala<br />
e salamo. (10–15 minute)<br />
Tuu atu i tagata taitasi o <strong>le</strong> vasega se pepa o loo lisiina ai ni<br />
vaega se tolu: fa<strong>le</strong>, taava<strong>le</strong>, ma isi. Fai atu ia i latou e tusi i<br />
lalo <strong>le</strong> averesi o <strong>le</strong> tau o mea na ma faaopoopoina faatasi ina<br />
ia maua ai <strong>le</strong> a<strong>of</strong>ai. O la latou aitalafu <strong>le</strong>na. <strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> O <strong>le</strong> aso<br />
o <strong>le</strong> aso o <strong>le</strong> iupeli i luga o <strong>le</strong> laupapa ma fesili atu: Afai o <strong>le</strong><br />
a<strong>of</strong>ai atoa na faaopoopoina o loo i luga o lau pepa o lau lava<br />
aitalafu <strong>le</strong>na, po o <strong>le</strong> a e manao ea e faamanatu <strong>le</strong> iupeli e<br />
pei ona sa faamanatuina e Isaraelu o anamua? O <strong>le</strong> toate<strong>le</strong><br />
o tamaiti o <strong>le</strong> vasega e <strong>le</strong> iloa pe fesootai faapefea <strong>le</strong> aitalafu<br />
faa<strong>le</strong>tagata lava ia ma <strong>le</strong> iupeli o Isaraelu? Fai atu ia i latou<br />
e faitau <strong>le</strong> Levitiko 25:10–17, 25–27, 35–37 ma sue po o a <strong>le</strong>a<br />
mea o <strong>le</strong> faamanatuina o <strong>le</strong> iupeli.<br />
Faitau atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> faamatalaga mo <strong>le</strong> Levitiko<br />
25 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel (itulau 188–89) ma<br />
fesili atu:<br />
• Aisea o <strong>le</strong> a matag<strong>of</strong>ie ai <strong>le</strong> ola i <strong>le</strong> vaitaimi o se tausaga o<br />
<strong>le</strong> iupeli?<br />
• O <strong>le</strong> a eseese faapefea ou lagona i <strong>le</strong> vaitaimi o <strong>le</strong> iupeli pe<br />
afai o oe o se tagata e <strong>le</strong> o n<strong>of</strong>o aitalafu nai lo <strong>le</strong> avea ma se<br />
tagata o loo n<strong>of</strong>o aitalafu?<br />
• E faapefea ona <strong>of</strong>oina mai e <strong>le</strong> Togiola ia i tatou taui o <strong>le</strong><br />
“iupeli”?<br />
• O a ni ou lagona e uiga ia Iesu Keriso, i <strong>le</strong> iloaina na<br />
totogiina e ia <strong>le</strong> tau mo a tatou agasala?<br />
Levitiko 17–27<br />
Fai se lisi faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega o mea e mafai ona<br />
tatou faia ina ia ola ai i <strong>le</strong> agaga o <strong>le</strong> iupeli i aso uma. Fai atu<br />
ia i latou e faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 64:9–11 ma<br />
fesili atu ia i latou po o a mea o loo aoaoina e na fuaiupu e<br />
uiga i o tatou tiutetauave e faatatau i <strong>le</strong>nei “iupeli.”
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o Numera<br />
Na faapupulaina mai e Peresitene Howard W. Hunter <strong>le</strong><br />
agaga o <strong>le</strong> iupeli i se savali o <strong>le</strong> Kerisimasi i <strong>le</strong> 1994. Na<br />
saunoa mai o ia ona o lo tatou alol<strong>of</strong>a mo Keriso ma <strong>le</strong> loto<br />
faafetai mo <strong>le</strong> mea ua ia faia “e tatau ona tatou tuuina atu e<br />
pei ona sa tuuina mai e Ia.” Na faaauau ona ia saunoa mai i<br />
<strong>le</strong>nei apoapoaiga:<br />
“I <strong>le</strong>nei Kerisimasi, ia faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia se misa. Ia saili i se uo<br />
ua galo atu. Ia aveese <strong>le</strong> masalosalo ma suitulaga atu<br />
i ai <strong>le</strong> faatuatua. <strong>Tusi</strong> se tusi. Tuu atu se tali fi<strong>le</strong>mu. Ia<br />
faamalosiau i <strong>le</strong> autalavou. Ia faaali atu lou faamaoni<br />
a’ia’i i upu ma mea e faia. Ia tausisi i se folafolaga. Tuu<br />
ese se lagona ita. Faamagalo atu i se fili. Ia faatoese<br />
atu. Taumafai ia malamalama. Ia iloilo au faatonuga<br />
i isi. Mafaufau muamua i <strong>le</strong> isi tagata. Ia aga<strong>le</strong><strong>le</strong>i. Ia<br />
faatamalii. Ia ataata teisi. Ia faaalia lou loto faafetai. Ia<br />
faafeiloai atu i se tagata ese. Ia faafiafia i <strong>le</strong> loto o se<br />
tamaitiiti. Ia fiafia i <strong>le</strong> matag<strong>of</strong>ie ma <strong>le</strong> <strong>of</strong>o<strong>of</strong>ogia o <strong>le</strong><br />
lalolagi. Ia tautala ma saga tautala atu i <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a” (“’To<br />
Give <strong>of</strong> Oneself Is a Holy Gift,’ Prophet Tells Christmas<br />
Gathering,” <strong>Church</strong> News, 10 Tesema 1994, 4).<br />
Ia uunaia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mulimuli pea lava pea i <strong>le</strong><br />
apoapoaiga a Peresitene Hunter, ae <strong>le</strong> na o <strong>le</strong> vaitaimi o <strong>le</strong><br />
Kerisimasi.<br />
Levitiko 26. O i latou o e faamaoni i a latou<br />
feagaiga o <strong>le</strong> a mauiaina faamanuiaga sili, a o i<br />
latou o e e solia a latou feagaiga o <strong>le</strong> a faasalaina.<br />
(15–20 minute)<br />
Faaali atu se kopi i <strong>le</strong> vasega o se konekarate po o se<br />
maliliega. <strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> afai ma <strong>le</strong> ona i luga o <strong>le</strong> laupapa ma<br />
talanoaina fesili nei:<br />
O LE TUSI O NUMERA<br />
O <strong>le</strong> tusi o Numera o <strong>le</strong> talafaasolopito faa<strong>le</strong>tusitusiga paia o<br />
<strong>le</strong> nuu o Isaraelu a o faimalaga i latou i <strong>le</strong> toafa i <strong>le</strong> va o <strong>le</strong><br />
Mauga o Sinai ma <strong>le</strong> pito i sasae o lo latou nuu folafolaina. E<br />
a<strong>of</strong>ia ai tausaga e sili atu ma <strong>le</strong> tolusefuluvalu o o latou<br />
tausaga e fasefulu i <strong>le</strong> vao ma o loo faamatalaina ai <strong>le</strong><br />
mafuaaga na tuuina ai e <strong>le</strong> Alii i latou i <strong>le</strong> vao mo se taimi<br />
umi naua. O loo tatou aoao ai mai <strong>le</strong>na mea <strong>le</strong> ala o loo<br />
galulue ai <strong>le</strong> Atua ma lana fanau ma pe mafai faapefea ona<br />
tatou mauaina ana faamanuiaga ua folafolaina mai.<br />
Ua faaigoaina <strong>le</strong> tusi <strong>le</strong>nei o “Numera” aua o loo ta’ua ai mea<br />
e lua na faia ai <strong>le</strong> “faitau a<strong>of</strong>ai” pe na faitauina ai e Mose <strong>le</strong><br />
nuu o Isaraelu. O na lisi e lua o <strong>le</strong> faitau a<strong>of</strong>ai na faitauina ai<br />
alii tino malolosi mo <strong>le</strong> taua. E mauauina e Isaraelu lo latou<br />
nuu folafolaina, ae peitai e tatau ona mauaina e ala i <strong>le</strong> toto<br />
98<br />
• O a mea e faia e na upu e lua i se konekarate po o se<br />
maliliega?<br />
• Aisea e tatau ai ona i ai se “afai” e tuuina atu ai i se<br />
konakarate po o se maliliega?<br />
• E te lagona faapefea pe afai e te faataunuuina lau vaega o<br />
se maliliega ae <strong>le</strong>’i faataunuuina <strong>le</strong> “ona”—pe afai sa <strong>le</strong>’i<br />
tausiaina e se tasi folafolaga na ia faia i lalo o <strong>le</strong> konakarate<br />
po o <strong>le</strong> maliliega?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau i soo se konakarate,<br />
po o feagaiga, ua latou faia ma <strong>le</strong> Alii. Faitau <strong>le</strong> Mataupu<br />
Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 82:10 ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
pe latou te lagona faapefea e uiga i <strong>le</strong> mea na fetalai mai ai <strong>le</strong><br />
Alii. Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 130:20–21 ma<br />
fesili atu pe faaopoopo atu faapefea na fuaiupu i lo tatou<br />
malamalamaaga. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faailoga upu o<br />
<strong>le</strong> afai ma <strong>le</strong> ona i <strong>le</strong> Levitiko 26:3–4 ma <strong>le</strong> afai ma <strong>le</strong> ona ou faia<br />
<strong>le</strong>a i <strong>le</strong> Levitiko 26:14, 16. Ia talanoaina po o a mea e tutusa ai<br />
na upu faatasi ma <strong>le</strong> savali o loo i <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma<br />
<strong>Feagaiga</strong> 130:20–21.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Levitiko 26:3–12, 14–28<br />
ma vaavaai mo faamanuiaga po o faasalaga na faatalitali mai<br />
mo Isaraelu, e faalagolago i lo latou amiotonu. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> fea o na folafolaga e pito sili ona taua ia te oe? Aisea?<br />
• O <strong>le</strong> fea o na faasalaga e foliga mai e pito sili ona matuia?<br />
Aisea?<br />
Ia talanoaina folafolaga a <strong>le</strong> Alii ia i tatou (mo se faataitaiga,<br />
tagai i <strong>le</strong> Mosaea 18:8–10; MFF 20:77; 76:5–10). Ia fetufaai atu<br />
lau molimau o <strong>le</strong> a faataunuuina e <strong>le</strong> Atua ana folafolaga<br />
uma pe afai tatou te faamaoni ia te ia.<br />
masaa. O i latou na a<strong>of</strong>ia ai i <strong>le</strong> faitauga muamua (tagai i <strong>le</strong><br />
Numera 1–4) na faanoanoa ma <strong>le</strong> faamanuiaina i lo latou<br />
tiute e ala i <strong>le</strong> <strong>le</strong> usiusitai. Ma i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> faitauga lona lua<br />
(tagai i <strong>le</strong> Numera 26) na matua faamaoni ai Isaraelu ma na<br />
faamanuiaina ai.<br />
E mafai ona vaevaeina <strong>le</strong> tusi o Numera i vaega e tolu:<br />
1. O mataupu 1–10 o loo i ai faatonuga ma sauniuniga mo <strong>le</strong><br />
savaliga mai Sinai.<br />
2. O mataupu 11–21 o loo i ai <strong>le</strong> talafaasolopito o <strong>le</strong> aumau ai<br />
o Isaraelu mo se taimi <strong>le</strong> tumau i <strong>le</strong> vao.<br />
3. O mataupu 22–36 o loo i ai se faamatalaga o mea na<br />
tutupu i <strong>le</strong> pito i sasae o <strong>le</strong> Vaitafe o Ioritana.
Folasaga<br />
Numera 1–10<br />
E faaopoopo atu i <strong>le</strong> “faitau a<strong>of</strong>ai,” po o <strong>le</strong> faitauina o <strong>le</strong><br />
fanauga o Isaraelu, o <strong>le</strong> Numera 1–10 o loo i ai faatonuga<br />
faaopoopo na avea ma se vaega o <strong>le</strong> tulafono a Mose ma <strong>le</strong><br />
faatulagaga e tatau ona tolauapi ma savavali ai <strong>le</strong> nuu o<br />
Isaraelu. O loo faamatalaina foi i nei mataupu <strong>le</strong> filifilia o <strong>le</strong><br />
ituaiga o Levi e auauna i <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> fetafai po o <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> fetafai ma<br />
<strong>le</strong> amataina e au a Isaraelu o lana savaliga mai Sinai e agai<br />
atu i <strong>le</strong> nuu folafolaina.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
e Saili i ai<br />
• E tatau ona avea <strong>le</strong> Alii, lana galuega, ma lona malo ma<br />
totonuga<strong>le</strong>mu o o tatou olaga (tagai i <strong>le</strong> Numera 2).<br />
• Na o i latou e valaauina ma faauuina e <strong>le</strong> Atua e ala atu i e<br />
ua fai ma ona sui e mafai ona faia sauniga e taliaina (tagai<br />
i <strong>le</strong> Numera 3:5–13).<br />
• O <strong>le</strong> salamo moni e moomia ai <strong>le</strong> ta’uta’u atu, <strong>le</strong> toe<br />
faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia, ma <strong>le</strong> lafoaiina o <strong>le</strong> agasala (tagai i <strong>le</strong> Numera<br />
5:5–7; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 58:43).<br />
• Tatou te faapaiaina i tatou lava i <strong>le</strong> Alii e ala i feagaiga<br />
(tagai i <strong>le</strong> Numera 6).<br />
• E taialaina ma faamanuiaina e <strong>le</strong> Alii ana fanau usiusitai<br />
(tagai i <strong>le</strong> Numera 9:15–23).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Numera 1–4. O <strong>le</strong> faatulagaga o <strong>le</strong> au a Isaraelu<br />
na famanatu atu ai ia i latou e tatau ona avea <strong>le</strong><br />
Alii, lana galuega, ma lona malo, ma<br />
totonuga<strong>le</strong>mu o o latou olaga. (30–40 minute)<br />
Faatulaga <strong>le</strong> potuaoga e pei o <strong>le</strong> ata <strong>le</strong>nei o <strong>le</strong> “Faatulagaga o<br />
<strong>le</strong> Tolauapiga” a au a Isaraelu. Faataatia se palanikeke i <strong>le</strong><br />
ogatotonu o <strong>le</strong> potu e fai ma faatusa o <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> fetafai pe tusi <strong>le</strong><br />
ata i luga o <strong>le</strong> laupapa. Mo vasega e itiiti ifo ma <strong>le</strong> sefululua<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega, e mafai ona avea se tagata se toatasi o <strong>le</strong><br />
vasega ma faatusa o se ituaiga e sili atu ma <strong>le</strong> tasi. Faapipii<br />
faailoga i papuipui talafeagai e faailoa ai matu, saute, sasae,<br />
ma sisifo.<br />
99<br />
Sisifo<br />
O <strong>le</strong><br />
fanau a<br />
Efaraima:<br />
108,100<br />
Manase<br />
Efaraima<br />
Peniamina<br />
O <strong>le</strong> Faatulagaga o <strong>le</strong> Tolauapiga<br />
Nafatali<br />
Levi:<br />
O atalii o<br />
Keresoma<br />
Simeona<br />
Matu<br />
O <strong>le</strong> fanau a Tanu: 157,600<br />
Tanu<br />
Levi: O atalii<br />
o Merari<br />
O <strong>le</strong> malumalu mo<br />
<strong>le</strong> fa<strong>le</strong> fetafai o <strong>le</strong><br />
Faapotopotoga<br />
Levi: O atalii<br />
o Koato<br />
Reupena<br />
Asera<br />
Saute<br />
O <strong>le</strong> fanau a Reupena: 151,450<br />
Levi:<br />
Mose,<br />
Arona, ma<br />
ataliio Arona<br />
Sepulona<br />
A o ulufa<strong>le</strong> mai tamaiti o <strong>le</strong> vasega i <strong>le</strong> potu, faafeiloai mai i<br />
latou i <strong>le</strong> “au a Isaraelu” ma tuu atu ia t<strong>of</strong>u i latou taitasi ma<br />
se pepa o loo i ai <strong>le</strong> igoa o se ituaiga o Isaraelu. Faatonu i<br />
latou e potopoto faatasi ma isi tamaiti o <strong>le</strong> vasega o loo tuuina<br />
atu i ai <strong>le</strong> ituaiga lava <strong>le</strong>na e tasi ma faitau faatasi <strong>le</strong> Numera<br />
2. Fai atu ia i latou e sue po o fea o i ai <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oaga o lo latou<br />
ituaiga i totonu o <strong>le</strong> tolauapiga ma n<strong>of</strong>o ai i <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oaga <strong>le</strong>na i<br />
totonu o <strong>le</strong> potuaoga. Pe a non<strong>of</strong>o uma tamaiti o <strong>le</strong> vasega i<br />
n<strong>of</strong>oaga, faamatala atu na malaga <strong>le</strong> nuu o Isaraelu e ui atu i<br />
<strong>le</strong> toafa va<strong>le</strong>va<strong>le</strong>noa o Sinai. Fai atu ia i latou e sue <strong>le</strong> Numera<br />
1 e saili ai pe fia tagata o <strong>le</strong> ituaiga o loo fai ai latou ma sui ma<br />
fesili atu i ni tagata se toate<strong>le</strong> o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O a ni ou lagona pe afai ua ia te oe <strong>le</strong> tiutetauave e<br />
vaaia ai <strong>le</strong> soifua manuia o ni tagata se toate<strong>le</strong> naua i<br />
<strong>le</strong> totonuga<strong>le</strong>mu o se toafa?<br />
• E suia faapefea e se tiutetauave faapena <strong>le</strong> ala e te tatalo<br />
atu ai ma sailia <strong>le</strong> fesoasoani a <strong>le</strong> Alii?<br />
Ia tuuina atu fesili nei i <strong>le</strong> talanoaina o <strong>le</strong> faatulagaga o <strong>le</strong><br />
tolauapiga:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea sa i <strong>le</strong> totonuga<strong>le</strong>mu o <strong>le</strong> tolauapiga? (tagai<br />
i <strong>le</strong> Numera 2:2).<br />
• Aisea e te manatu na faatulagaina ai e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> fanauga a<br />
Isaraelu e sioina <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> fetafai i <strong>le</strong> faatulagaga <strong>le</strong>na? (tagai<br />
i <strong>le</strong> faamatalaga mo <strong>le</strong> Numera 2 ma <strong>le</strong> Numera 3 i <strong>le</strong> Old<br />
Testament: Genesis–2 Samuel, itulau 197–98).<br />
• E aafia faapefea i mea o loo tatou tuuina i <strong>le</strong> totonuga<strong>le</strong>mu o<br />
o tatou olaga lo tatou sootaga ma lo tatou Tama o i <strong>le</strong> Lagi?<br />
• E mafai faapefea ona tatou iloa po o <strong>le</strong> a moni <strong>le</strong> mea o loo<br />
i <strong>le</strong> totonuga<strong>le</strong>mu o o tatou olaga?<br />
Faaali atu <strong>le</strong> siata <strong>le</strong>nei o <strong>le</strong> faatulagaga o <strong>le</strong> savaliga i luga o<br />
se masini malamalama, o se pepa laute<strong>le</strong>, po o <strong>le</strong> laupapa foi.<br />
Kato<br />
Numera 1–10<br />
Iuta<br />
Isakhar<br />
Sasae<br />
O <strong>le</strong><br />
fanau<br />
a Iuta:<br />
166,400
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o Numera<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
O <strong>le</strong> Faatulagaga o <strong>le</strong> Savaliga<br />
Tanu Efaraima<br />
aReupena<br />
Asera<br />
Nafatali<br />
Manase<br />
O fanau<br />
a Koato, e<br />
tauaveina<br />
mea e fai a’i<br />
sauniga o <strong>le</strong><br />
fa<strong>le</strong> fetafai<br />
Simeona<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea taua na ono maua i <strong>le</strong> faatulagaga o <strong>le</strong> savaliga<br />
mo <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea taua e mafai ona maua mo i tatou?<br />
Ia uunaia tamaiti o <strong>le</strong> vasega ina ia faataga <strong>le</strong> Alii e avea ma<br />
vaega o o latou olaga i aso uma.<br />
Numera 1–4. Na o i latou e valaauina ma<br />
faauuina e <strong>le</strong> Atua e ala atu i e ua fai ma ona<br />
sui e mafai ona faia sauniga e taliaina (tagai<br />
i <strong>le</strong> Numera 3:5–13). (10–15 minute)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Numera 1:47–53 ma sue<br />
po o <strong>le</strong> fea o ituaiga sa <strong>le</strong>’i faitauina i <strong>le</strong> tusigaigoa ae pe aisea.<br />
Faitau <strong>le</strong> Numera 3:5–12, 25–26, 30–31, 36–38; 4:5–16 faatasi<br />
ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega ma talanoaina mea na poloaiina e <strong>le</strong><br />
Alii ositaulaga ma sa Levi ia faia. Faatusatusa o latou tiute ma<br />
tiute o tiakono, aoao, ma ositaulaga i aso nei (tagai i <strong>le</strong> MFF<br />
20:46–60; 107:8–20, 85–88). Fesili atu: E faapefea i <strong>le</strong> auauna<br />
atu i <strong>le</strong> Perisitua Arona i aso nei ona pei o <strong>le</strong> avanoa sili ma<br />
<strong>le</strong> taualoa i <strong>le</strong> avea ai ma se sa Levi o anamua? E mafai ona e<br />
valaauliaina se tasi o loo umiaina <strong>le</strong> Perisitua Arona e fetufaai<br />
atu pe lagona faapefea o ia e uiga i <strong>le</strong> galue ai i <strong>le</strong> perisitua.<br />
Faitau <strong>le</strong> Numera 3:38 ma fesili atu:<br />
O fanau<br />
a Keresoma<br />
ma Merari, e<br />
tauaveina <strong>le</strong><br />
fa<strong>le</strong> fetafai<br />
• O fea na faatonuina Mose ma Arona e faatu ai o latou fa<strong>le</strong><br />
ie? Aisea?<br />
• O ai o loo i ai <strong>le</strong> tiutetauave i aso nei, e pei ona sa i ai Mose<br />
anamua, mo <strong>le</strong> fausiaina o malumalu ma tuuina atu <strong>le</strong> pu<strong>le</strong><br />
i e e faia sauniga e galulue ai i totonu o na malumalu? (O <strong>le</strong><br />
per<strong>of</strong>eta.)<br />
• O ai o loo i ai <strong>le</strong> tiutetauave i aso nei, e pei ona sa i ai<br />
ositaulaga ma sa Levi anamua, e vaavaai ina ia <strong>le</strong>ai se<br />
“tagata ese” po o se tasi e <strong>le</strong>’i faatagaina, e alu atu i <strong>le</strong><br />
malumalu? (O epikopo, o peresitene o paranesi, peresitene<br />
o siteki, ma peresitene o misiona.)<br />
Mafaufau e valaaulia se taitai o <strong>le</strong> perisitua ina ia talanoaina<br />
faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> faamamaluina o <strong>le</strong><br />
Perisitua Arona e sauniuni ai mo <strong>le</strong> Perisitua Mekisateko ma<br />
<strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> perisitua i <strong>le</strong> sauniaina o tagata uma o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia<br />
ina ia agavaa e maua faamanuiaga o feagaiga o <strong>le</strong> malumalu.<br />
Iuta<br />
Isakara<br />
Peniamina Kato<br />
Sepulona<br />
O sa Koato,<br />
e taitaiina<br />
faatasi ma <strong>le</strong><br />
atolaau o <strong>le</strong><br />
feagaiga<br />
100<br />
Numera 6. E mafai ona faapaiaina i tatou lava i<br />
<strong>le</strong> Alii e ala i feagaiga. (10–15 minute)<br />
Fai atu i se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei<br />
mai ia Elder Dean L. Larson, sa avea i <strong>le</strong> taimi ua tuanai ma<br />
se tasi o <strong>le</strong> Au Peresitene o <strong>le</strong> Fitugafulu:<br />
“O loo tatou vaaia i aso nei <strong>le</strong> lolo atu o a tatou tupulaga<br />
talavou e mulimuli i tai fana’e o <strong>le</strong> lalolagi. Tatou te <strong>le</strong><br />
mulimuli pea lava pea ia i latou o e faamatuaia maia, ae<br />
peitai i nisi tulaga tatou te <strong>le</strong> soona maotua te<strong>le</strong> foi mai ia<br />
i latou” (i <strong>le</strong> Conference Report, Aperila 1983, 48; po o <strong>le</strong><br />
Ensign, Me 1983, 34).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o a ala o loo moni ai <strong>le</strong><br />
saunoaga a Elder Larson. Fai atu i se isi tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega<br />
e faitau <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Elder Spencer W. Kimball, a<br />
o avea i <strong>le</strong> taimi <strong>le</strong>a ma se tasi o <strong>le</strong> Korama a Aposetolo e<br />
Toasefululua:<br />
“E tulaga ese i tatou. O i tatou o ni tagata e tulaga ese<br />
lava. Matou te faamoemoe o <strong>le</strong> a tulaga ese ai pea lava<br />
i tatou”(In the World but Not <strong>of</strong> It, Brigham Young<br />
University Speeches <strong>of</strong> the Year [14 Me 1968], 10).<br />
Fesili atu ma talanoaina fesili nei:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong>na saunoaga ia te oe?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faigata i <strong>le</strong> avea ma se tasi e tulaga ese lava?<br />
• O a faamanuiaga e mafai ona oo mai ia i latou o e ua<br />
naunautai ina ia tulaga ese i <strong>le</strong> ala a <strong>le</strong> Alii?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Numera 6:2 ma<br />
vaavaai mo <strong>le</strong> igoa na tuuina atu ia i latou o e na faia se<br />
feagaiga faapitoa ma <strong>le</strong> Alii. Fesili atu: E tutusa faapefea<br />
<strong>le</strong> “vavaeeseina” ma <strong>le</strong> “tulaga ese lava”? Faamatala atu o<br />
se “tagata Nasareta”—o se tasi mai <strong>le</strong> aai o Nasareta—e <strong>le</strong><br />
tutusa ma se “Naseri” (tagai i <strong>le</strong> faamatalaga mo <strong>le</strong> Numera<br />
6:1–21 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel, itulau 199).<br />
Faitau mau nei faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega ma faailoa mai<br />
isi na avea ma Naseri:<br />
• Faamasino 13:5, 24<br />
• 1 Samuelu 1:11, 19–20, 28<br />
• Luka 1:13–15<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Numera 6:3–8 ma<br />
faailoa mai tautoga patino e tolu na faia e tagata na faa-<br />
Naseri. Fai atu ia i latou e faitau pe faafia ona faaogaina<br />
upu nei o <strong>le</strong> vavae, po o <strong>le</strong> naseri i <strong>le</strong> Numera 6. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga ia te oe o <strong>le</strong> avea ma se tasi e ese lava?<br />
• O a mea ua ioe tagata o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia e faia ina ia<br />
vavaeeseina ai pe tulaga ese ai i latou mai <strong>le</strong> lalolagi?<br />
Ia talanoaina ala e masani ona tulaga ese ai tagata o <strong>le</strong><br />
Eka<strong>le</strong>sia mai i isi. Faitau <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Peresitene<br />
Gordon B. Hinck<strong>le</strong>y:
“Afai o <strong>le</strong> a tatou pipii atu i o tatou tulaga taua, afai o<br />
<strong>le</strong> a tatou fausia i luga o lo tatou t<strong>of</strong>i, afai o <strong>le</strong> a tatou<br />
savavali i <strong>le</strong> usiusitai i luma o <strong>le</strong> Alii, afai o <strong>le</strong> a tauina<br />
ia tatou ola i <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i, o <strong>le</strong> a faamanuiaina i tatou i<br />
se auala sili ona matag<strong>of</strong>ie. O <strong>le</strong> a vaai mai tagata ia<br />
i tatou o ni tagata tulaga ese o e ua maua <strong>le</strong> ki o <strong>le</strong><br />
fiafiaga tulaga ese” (i <strong>le</strong> Conference Report, Oke. 1997,<br />
94; po o <strong>le</strong> Ensign, Nov. 1997, 69).<br />
Folasaga<br />
Numera 11–21<br />
O mataupu 11–21 o <strong>le</strong> Numera o loo i ai se tala e tolu ni<br />
vaega o <strong>le</strong> aumau ai o Isaraelu i <strong>le</strong> vao:<br />
1. Mai <strong>le</strong> Mauga o Sinai e oo atu i Parana, e lata i Katesa<br />
(tagai i <strong>le</strong> Numera 10:10–14:45)<br />
2. Mai <strong>le</strong> taimi na <strong>le</strong> faatagaina ai ona latou ulu atu i <strong>le</strong> nuu o<br />
<strong>le</strong> folafolaga seia oo i lo latou toe faapotopotoina i Katesa<br />
pe tusa o <strong>le</strong> tolusefulu valu tausaga mulimuli ane (tagai i<br />
mataupu 15–19)<br />
3. O <strong>le</strong> savaliga mai Katesa i <strong>le</strong> Mauga o Horo (tagai i<br />
mataupu 20–21)<br />
I nei mataupu mulimuli mai, na faate<strong>le</strong>ina <strong>le</strong> faatuatua o <strong>le</strong><br />
fanauga a Isaraelu ao latou agai atu i <strong>le</strong> nuu o <strong>le</strong> folafolaga.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• Talu ai ona e tuuina mai e <strong>le</strong> Alii faamanuiaga e tusa ai ma<br />
o tatou manaoga, e tatau ona tatou faaeteete ina ia tatalo<br />
atu mo <strong>le</strong> mea sao (tagai i <strong>le</strong> Numera 11:18–20, 31–35; tagai<br />
foi i <strong>le</strong> 1 Samuelu 8:5, 20–22; Iakopo 4:14; A<strong>le</strong>ma 29:4).<br />
• E mafai e tagata taitoatasi ona maua faaaliga mo <strong>le</strong> tagata<br />
lava ia, ae peitai, ua na o <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta na te maua faaaliga<br />
mo <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia aoao (tagai i <strong>le</strong> Numera 11:16–12:15).<br />
• Afai o <strong>le</strong> a tatou maua <strong>le</strong> faatuatua ma faamoemoe i <strong>le</strong> Alii,<br />
e mafai ona tatou ausia mea uma na te poloai mai ai (tagai<br />
i <strong>le</strong> Numera 13:1–14:12; tagai foi i <strong>le</strong> 1 Nifae 3:7).<br />
• E taua te<strong>le</strong> <strong>le</strong> faia o <strong>le</strong> mea ua poloai mai ai <strong>le</strong> Alii pe a ia<br />
poloai mai (tagai i <strong>le</strong> Numera 14:40–45).<br />
• O i latou o e tetee pe faitio i taitai o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia ua tetee<br />
foi i <strong>le</strong> Atua. Afai o <strong>le</strong> a latou <strong>le</strong> salamo, o <strong>le</strong> a fetuuina i<br />
latou (tagai Numera 16–17; 20:1–11, 13; 21:4–6; tagai foi i<br />
<strong>le</strong> 3 Nifae 28:34; MFF 121:16–22).<br />
• Na faamanuiaina e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu i se<br />
auala na valaauliaina ai i latou ina ia o mai ia te ia<br />
(tagai Numera 21:4–9).<br />
101<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Numera 11. O <strong>le</strong> filifilia o tuinanau o <strong>le</strong> tino nai<br />
lo mea a <strong>le</strong> Agaga e oo atu ai i <strong>le</strong> oti faa<strong>le</strong>agaga.<br />
(30–35 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> upu o <strong>le</strong> agaga ma <strong>le</strong> tino i luga o <strong>le</strong> laupapa. Fesili atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O a ni auala e oo atu ai ma’i i <strong>le</strong> tino?<br />
• O nisi o faamai e mafai ona oo atu ai i <strong>le</strong> oti?<br />
Ia faamalamalama atu, e faapei ona i ai mai faa<strong>le</strong>tino e mafua<br />
ai <strong>le</strong> oti faa<strong>le</strong>tino, e i ai foi mai faa<strong>le</strong>agaga e mafai ona taunuu<br />
atu ai i <strong>le</strong> oti faa<strong>le</strong>agaga. Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau<br />
<strong>le</strong> 2 Nifae 9:10–12 ma vaavaai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> aafia i <strong>le</strong> oti<br />
faa<strong>le</strong>agaga (tagai foi i <strong>le</strong> “O <strong>le</strong> Fuafuaga Sili o <strong>le</strong> Fiafia,” i. 13).<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fai ni lisi se lua faa<strong>le</strong>tagata lava<br />
ia: o <strong>le</strong> lisi muamua o mea na latou faia i <strong>le</strong> luasefulufa itula<br />
ua mavae e tausia ai o latou tino ia maloloina ma lona lua o<br />
mea na latou faia e tausia ai o latou agaga ia maloloina. Fai<br />
atu i ai e mafaufau po o <strong>le</strong> fea o loo i se tulaga sili ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i i<br />
<strong>le</strong> taimi nei—o o latou agaga po o latou tino.<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
Numera 11–21<br />
• O a ni mea e mafai ona tatou faia faa<strong>le</strong>vaiaso e “fafagaina”<br />
ai o tatou agaga?<br />
• E faapefea ona avea <strong>le</strong> faamanatuga ma faamanatu ia i<br />
tatou e manaomia ona fafagaina o tatou agaga?<br />
• O a mea ua fai ma sui o faatusa o <strong>le</strong> faamanatuga? (O <strong>le</strong><br />
tino ma <strong>le</strong> toto o Iesu Keriso.)<br />
Faitau <strong>le</strong> Esoto 16:14–15 ma faailoa mai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na<br />
tuuina atu e <strong>le</strong> Alii ia Isaraelu o se faamanatuga i aso taitasi o lo<br />
latou faalagolago ia te ia. Faitau <strong>le</strong> Ioane 6:49, 51 ma talanoaina<br />
pe faapefea ona avea <strong>le</strong> manai ma faailoga o Iesu Keriso.<br />
<strong>Tusi</strong> upu o <strong>le</strong> fiaaai ma <strong>le</strong> tuinanau i luga o <strong>le</strong> laupapa. Fesili<br />
atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e tutusa<br />
ai nei upu ma po o <strong>le</strong> a foi <strong>le</strong> mea e eseese ai. Tuu atu ia latou<br />
faitauina <strong>le</strong> 3 Nifae 12:6 ma faamatala pe faapefea ona faaaoga<br />
e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> upu fiaaai i <strong>le</strong>a fuaiupu ma o <strong>le</strong> a foi <strong>le</strong> mea na<br />
folafola atu ia i latou o e fiaaai. Tuu atu ia latou faitauina <strong>le</strong><br />
Numera 11:4–9 ma vaavaai mo <strong>le</strong> upu tuinanau. Fesili atu:<br />
• Aisea na taua ai e Mose ia tagata i <strong>le</strong> “tuinanau” i manu,<br />
nai lo <strong>le</strong> “fiaaai” i ai?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea ua faatusaina i ai <strong>le</strong> upu tuinanau? (Atonu<br />
e te manao e sue <strong>le</strong> uiga i <strong>le</strong> lomifefiloi.)<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea ua faatusaina i ai <strong>le</strong> upu aano? (E <strong>le</strong> gata i<br />
“manu,” ae faapea foi “i mea e fiafia i ai o tatou tino.”)<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Numera 11:10–15 ma<br />
faamatala pe na faapefea ona tali atu Mose i faitioga a tagata.<br />
Tuu atu ia latou faitauina <strong>le</strong> vaega o totoe o <strong>le</strong> mataupu ma<br />
taulai faapitoa atu i <strong>le</strong> ala na tali mai ai <strong>le</strong> Alii ia Mose ma<br />
tagata ma aoao mai ia i latou se <strong>le</strong>sona faa<strong>le</strong>agaga taua.<br />
Faitau ma faatusatusa <strong>le</strong> Numera 11:16–17, 24–29 ma <strong>le</strong><br />
Numera 11:18–20, 31–34. Fesili i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a<br />
so latou manatu i mea na aoaoina e uiga i mea a <strong>le</strong> Agaga ma<br />
mea a <strong>le</strong> “tino.” Faitau <strong>le</strong> Roma 8:5–14 ma faamalamalama pe
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o Numera<br />
mafai faapefea ona fai aoaoga a Paulo ma faamatalaga o <strong>le</strong><br />
tala i <strong>le</strong> Numera 11.<br />
I totonu o <strong>le</strong> Iunaite Setete, ua lolomiina ai e <strong>le</strong> malo se<br />
“alauni fautuaina faa<strong>le</strong>aso” mo mea e pei o meaai ma<br />
vaitamini e faatumauina ai <strong>le</strong> maloloina o <strong>le</strong> tino. Fai faatasi o<br />
se vasega se alauni fautuaina faa<strong>le</strong>aso (pe faa<strong>le</strong>vaiaso) o mea<br />
o <strong>le</strong> a faatumauina ai <strong>le</strong> maloloina o o tatou agaga. O mau pei<br />
ona taua e mafai ona fesoasoani ao e faia <strong>le</strong>nei gaoioiga:<br />
• Ioane 4:13–14, 31–34<br />
• Ioane 6:51–58<br />
• 2 Nifae 9:50–51<br />
• 2 Nifae 32:3<br />
• 3 Nifae 12:6<br />
Ua saunoa mai Elder L. Lionel Kendrick, o se tasi o <strong>le</strong> Au<br />
Fitugafulu, e faapea:<br />
“O tusitusiga paia o meaai faa<strong>le</strong>agaga mo o tatou agaga,<br />
ua faapea foi ona taua, e pei lava o meaai faa<strong>le</strong>tino mo o<br />
tatou tino” (i <strong>le</strong> Conference Report, Ape. 1993, 14; po o<br />
<strong>le</strong> Ensign, Me 1993, 14).<br />
Numera 11–12. E mafai e tagata taitoatasi ona<br />
maua faaaliga faa<strong>le</strong>tagata lava ia mai <strong>le</strong> Alii,<br />
peitai, ua na o <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta e maua faaaliga e<br />
taitaia ai <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia aoao. (30–40 minute)<br />
Tau atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faapea, o loo i ai ni alii se<br />
toasefululima ua taliaina o ni Per<strong>of</strong>eta, tagata vaai, ma tali<br />
faaaliga i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> konafesi aoao a <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia (mo se<br />
faataitaiga, tagai i <strong>le</strong> taliaina o <strong>le</strong> au <strong>of</strong>isa a <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia i <strong>le</strong><br />
Lipoti lata mai o <strong>le</strong> Konafesi o Aperila po o <strong>le</strong> Ensign o Me).<br />
Fesili atu i tagata e tauina mai suafa po o t<strong>of</strong>iga o ia alii.<br />
(O sui o <strong>le</strong> Au Peresitene Sili ma <strong>le</strong> Korama a Aposetolo<br />
e Toasefululua.)<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitauina <strong>le</strong> Numera 11:11–14<br />
ma tau mai po o a faafitauli e lua na aveina atu e Mose i <strong>le</strong><br />
Alii. (Na mananao tagata i manu e ai ma na manaomia e<br />
Mose se fesoasoani mo ana matafaioi.) Faitau <strong>le</strong> Numera<br />
11:16–17, 24–29 ma saili po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e <strong>le</strong> Alii e<br />
fesoasoani ai ia Mose. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> igoa na faaigoaina ai e Mose nei fesoasoani e toa<br />
fitusefulu? (o Per<strong>of</strong>eta; tagai f. 29.)<br />
• E toa fia Per<strong>of</strong>eta na fai mai Mose e tatau ona i ai?<br />
Ia fetufaai atu <strong>le</strong> faamatalaga mo <strong>le</strong> Numera 11:16–17,<br />
24–29 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel (p. 201). Tuu atu<br />
i se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega na te faitauina <strong>le</strong> faamatalaga <strong>le</strong>nei<br />
mai ia Elder Bruce R. McConkie:<br />
“O ai e mafai ona vavalo? O ai e mafai ona maua<br />
faaaliga? O ai e tuuina atu i ai faa<strong>le</strong>po ma faaaliga<br />
faa<strong>le</strong>lagi? E <strong>le</strong> na o sui o <strong>le</strong> Aufono o <strong>le</strong> Toasefululua,<br />
e <strong>le</strong> na o epikopo ma peresitene o siteki, e <strong>le</strong> na o taitai<br />
102<br />
o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia. Ae o <strong>le</strong>a Atua, o <strong>le</strong> e <strong>le</strong> faapito i se tagata<br />
ma o <strong>le</strong> e al<strong>of</strong>a i ana fanau uma, e talanoa mai i tagata<br />
uma o e o <strong>le</strong> a faalogo i lona siuf<strong>of</strong>oga. O valoaga e mo<br />
tagata uma: alii, tamaitai, ma tamaiti, soo se tagata o <strong>le</strong><br />
Eka<strong>le</strong>sia moni; ma i latou o e ua i ai <strong>le</strong> molimau ia Iesu<br />
ua i ai <strong>le</strong> agaga o valoaga, ‘aua o <strong>le</strong> agaga o valoaga o<br />
<strong>le</strong> mau <strong>le</strong>a ia Iesu.’ (Faaaliga 19:10)“ (Doctrinal New<br />
Testament Commentary, 2:387).<br />
Fesili i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> eseesega i <strong>le</strong> va o <strong>le</strong> agaga o valoaga o loo umia e<br />
<strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta ma <strong>le</strong> agaga o valoaga e mafai ona maua e isi<br />
tagata taitoatasi?<br />
• O a ni faafitauli e mafai ona tutupu mai pe afai e sili atu i <strong>le</strong><br />
toatasi se tagata na te mauaina faaaliga mo <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia aoao?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea e <strong>le</strong><strong>le</strong>i ai <strong>le</strong> iloa ua na o <strong>le</strong> toatasi lava <strong>le</strong><br />
Per<strong>of</strong>eta, tagata vaai, ma <strong>le</strong> tali faaaliga o <strong>le</strong> na te taitaia <strong>le</strong><br />
Eka<strong>le</strong>sia aoao?<br />
Faitau ma talanoaina <strong>le</strong> faamatalaga <strong>le</strong>nei mai ia Dallin H. Oaks:<br />
“Ua na o <strong>le</strong> peresitene o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia na te maua faaaliga<br />
e taitaiina ai <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia aoao. Ua na o <strong>le</strong> peresitene o <strong>le</strong><br />
siteki na te maua faaaliga mo se taitaiga faapitoa o <strong>le</strong><br />
siteki. O <strong>le</strong> tagata na te maua faaaliga mo <strong>le</strong> uarota o <strong>le</strong><br />
epikopo. Ma o <strong>le</strong> perisitua o <strong>le</strong> taitai o <strong>le</strong> aiga. E maua<br />
mai taitai faaaliga mo a latou lava taitaiga. O tagata<br />
taitoatasi e mafai ona maua faaaliga e taitaiina ai o latou<br />
lava olaga” (“Revelation,” in Brigham Young University<br />
1981–82 Fireside and Devotional Speeches [1982], 25).<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Numera 12:1–2 ma<br />
fesili atu:<br />
• O ai isi ia na mananao foi e fai ma per<strong>of</strong>eta?<br />
• O a mea na laua tautino mai?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> eseesega i amioga a Miriama ma Arona i <strong>le</strong><br />
mataupu 12 ma gaoioiga a toeaiina e toafitusefulu i <strong>le</strong><br />
mataupu e 11? (Na faaaoga e toeaiina e toafitusefulu ia<br />
meaal<strong>of</strong>a na tuuina atu ia i latou e <strong>le</strong> Alii i totonu lava o<br />
tuaoi o o latou valaauga, ao Miriama ma Arona na laua<br />
sailia mana i tua atu o o laua valaauga ma faitio i taitai<br />
filifilia o <strong>le</strong> Alii.)<br />
• Na faapefea ona tali atu <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> mea na faia e Miriama<br />
ma Arona? (tagai f. 4–10).<br />
• O <strong>le</strong> a se mea ua aoao mai e nei fuaiupu e uiga ia Mose ma<br />
lona tulaga o <strong>le</strong> f<strong>of</strong>oga taumomoli o <strong>le</strong> Alii?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea ua tatou aoaoina e uiga i <strong>le</strong> faitioina o taitai a<br />
<strong>le</strong> Alii? (tagai foi i <strong>le</strong> MFF 1:14).<br />
Ia fetufaai atu <strong>le</strong> faamatalaga <strong>le</strong>nei mai ia Elder Harold B.<br />
Lee, ao avea ma se tasi o <strong>le</strong> Korama a Aposetolo e<br />
Toasefululua:
“Ou te fia tuuina atu lau molimau i se aafiaga na ou<br />
maua, ua aoao mai ai ia te au, o i latou o e faitioina<br />
taitai o <strong>le</strong>nei Eka<strong>le</strong>sia ua faaalia ai faailoga o se mai<br />
faa<strong>le</strong>agaga, afai e <strong>le</strong> ta<strong>of</strong>ia, o <strong>le</strong> a aumaia ai lava <strong>le</strong> oti<br />
faa<strong>le</strong>agaga” (i <strong>le</strong> Conference Report, Oke. 1947, 67).<br />
Numera 13–14. Afai o <strong>le</strong> a tatou faatuatua ma<br />
faamoemoe i <strong>le</strong> Alii, o <strong>le</strong> a mafai ona tatou ausia<br />
mea uma e poloai mai ai <strong>le</strong> Atua. (40–50 minute)<br />
Faamatalaga: O <strong>le</strong> faamanuiaina o <strong>le</strong>nei aoaoga fautuaina e<br />
mafai ona faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia i <strong>le</strong> fesiligia o ni nai matua o tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega e tusia ni tusi i a latou fanau, e tuuina mai ai ni<br />
mafuaaga o <strong>le</strong> faatuatuaina o poloaiga a <strong>le</strong> Alii—e oo lava i<br />
poloaiga atonu latou te <strong>le</strong> malamalama i ai pe foliga mai foi<br />
e faigata. Faaaoga ia tusi e pei ona fautuaina mulimuli mai<br />
i <strong>le</strong>nei aoaoga fautuaina.<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia latou saunia e suesue <strong>le</strong><br />
Numera 13–14 e ala i <strong>le</strong> faaaogaina o fesili i <strong>le</strong> folasaga o nei<br />
mataupu i taiala suesue a <strong>le</strong> tagata lava ia. Fai faatasi se lisi<br />
ma i latou o mea na faia e <strong>le</strong> Alii mo <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu<br />
talu mai <strong>le</strong> amataga o <strong>le</strong> tusi a Esoto, <strong>le</strong>a e mafai ona faapea<br />
ane e faigata pe <strong>of</strong>o<strong>of</strong>ogia foi. Fesili atu ia i latou pe latou te<br />
manatu, aisea na faamanuia ai e <strong>le</strong> Alii ia Isaraelu i ia ala<br />
(mo se faataitaiga, tagai i <strong>le</strong> Esoto 6:6–8). O nei mataupu e<br />
fesoasoani tatou te malamalama ai i aafiaga na faia e ia<br />
vavega i <strong>le</strong> faatuatua o tagata seia oo i <strong>le</strong>na taimi.<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitauina <strong>le</strong> tala i aliitai i <strong>le</strong><br />
Numera 13:17–14:10. Pe a uma, fesili atu ia i latou e tusia<br />
se savali ia Isaraelu i na taimi, e tauanauina ai i latou ina ia<br />
latou o atu i lo latou nuu o <strong>le</strong> folafolaga. Ia valaaulia ni nai<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai mai mea na latou tusia.<br />
Afai e maua, ia faitau atu ni tusi se lua mai matua, e aunoa<br />
ma <strong>le</strong> faailoaina atu o suafa o matua po o tamaiti o <strong>le</strong> vasega.<br />
Ia faailoa atu, e ui lava ina faig<strong>of</strong>ie ona tatou iloaina <strong>le</strong> mea<br />
sa tatau ona faia e Isaraelu, ua i ai foi ia i tatou nei luitau<br />
talitutusa i aso nei, e faatatau i mea ua valaauina ai i tatou e<br />
<strong>le</strong> Alii e faia. Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Numera<br />
14:1–4 ma tusi se parakalafa e faamatalaina ai ni tulaga e<br />
mafai ona faia e tagata.<br />
Faitau faatasi e <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> Numera 14:21–39 ma faailoa mai<br />
faasalaga na oo mai i tagata ona o <strong>le</strong> <strong>le</strong>ai o ni o latou faatuatua.<br />
Fesili atu:<br />
• O faapefea ona faasalaina nisi i aso nei i <strong>le</strong> <strong>le</strong>ai o ni o latou<br />
faatuatua?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e mafai ona faauigaina i ai <strong>le</strong> nuu o <strong>le</strong><br />
folafolaga ia i tatou?<br />
Ia uunaia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faamoemoe i <strong>le</strong> Alii, ma ia<br />
avea atili ia pei o Iosua ma Ka<strong>le</strong>po i o latou uiga, i mea na te<br />
tuuina mai ia i tatou.<br />
103<br />
Numera 21:1–9. “A ua galue <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> Atua<br />
i mea faatauvaa. . . ma ua faaolaina ai<br />
agaga e toate<strong>le</strong>” (A<strong>le</strong>ma 37:7). (35–40 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
Numera 11–21<br />
Ia faavave ona aveeseina mai se gata meataalo mai se atigitaga.<br />
Afai e <strong>le</strong> maua se gata meataalo, faaali atu i tagata o lau vasega<br />
se ata o se gata. Ia fesili atu i e fefefe i gata, e faamatala mai pe<br />
aisea latou te fefefe ai. Fesili atu:<br />
• E mafai faapefea ona e iloa e oona <strong>le</strong> gata pe <strong>le</strong>ai foi? (Ituaiga<br />
o nifo, foliga o <strong>le</strong> ulu, lanu po o <strong>le</strong> mamanu o lona pau.)<br />
• O a ni f<strong>of</strong>o talafeagai mo utia e gata?<br />
Faaali atu se atigipusa ua faaigoaina “Pusa mo Utia e Gata”<br />
ua uma ona e tuuina i ai i totonu se ata o Iesu Keriso. Tau<br />
atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ua i totonu o <strong>le</strong> atigipusa se f<strong>of</strong>o<br />
mo utia e gata.<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Numera 21:4–9 ma tau<br />
mai <strong>le</strong> mea na tupu i <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu. Ia faamalamalama<br />
atu, e sili atu mea tatou te aoaoina mai e uiga i <strong>le</strong>nei mea na<br />
tupu mai Per<strong>of</strong>eta o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona. Faitau <strong>le</strong> 1 Nifae 17:41<br />
ma <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 33:18–22 ma lisi mea ua tatou iloaina e uiga i<br />
<strong>le</strong>nei mea na tupu e <strong>le</strong> o maua i faamaumauga o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia.<br />
Ia fesili atu:<br />
• Aisea na filifili ai nisi o tagata Isaraelu e oti nai lo <strong>le</strong> vaai<br />
atu i <strong>le</strong> gata apamemea? (tagai 1 Nifae 17:41; A<strong>le</strong>ma 33:20).<br />
• O ai <strong>le</strong> gata na i ai i <strong>le</strong> faatoaga o Etena?<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mate mai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea<br />
o loo i totonu o <strong>le</strong> pusa mo <strong>le</strong> utia e gata. Tatala <strong>le</strong> pusa ma<br />
faaali atu <strong>le</strong> ata o Iesu Keriso. Fesili atu: Na faapefea ona<br />
faaumatia e <strong>le</strong> Faaola <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> gata? (E ala i <strong>le</strong> Togiola.)
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o Numera<br />
Faitau <strong>le</strong> Ioane 3:14–15 ma <strong>le</strong> Helamana 8:13–15 ma fesili atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea ua faauigaina i ai <strong>le</strong> mea na tupu i <strong>le</strong> gata<br />
apamemea?<br />
• E mafai faapefea ona faamaloloina i tatou faa<strong>le</strong>agaga e ala<br />
i <strong>le</strong> vaai atu ia Keriso?<br />
• O a ituaiga tagata i aso nei ua faapei o tagata Isaraelu na<br />
feoti mai <strong>le</strong> utia e gata? (Faitau <strong>le</strong> faamatalaga mai ia Elder<br />
Boyd K. Packer i “Manatu e Mafaufau Loloto i Ai” vaega mo<br />
<strong>le</strong> Numera 13–36 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel, p. 212.)<br />
• Afai e taua <strong>le</strong> vaai atu i <strong>le</strong> gata apamemea ina ia laveaiina<br />
mai ai i <strong>le</strong> oti faa<strong>le</strong>tino, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> ola e faavavau ma<br />
<strong>le</strong> faaeaina?<br />
• O <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o mea tatou te faia i totonu o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia ua<br />
faapea e “faig<strong>of</strong>ie.” O a nisi o galuega faig<strong>of</strong>ie tatou te faia<br />
e mafai ona fesoasoani tatou te maua ai <strong>le</strong> ola e faavavau?<br />
(Mo se faataitaiga, o <strong>le</strong> faaaloalo ma <strong>le</strong> usiusitai i matua,<br />
lagolagoina o gaoioiga faa<strong>le</strong>aiga e pei o afiafi faa<strong>le</strong>aiga, ma<br />
<strong>le</strong> laeiina o lavalava talafeagai.)<br />
• E mafai faapefea e <strong>le</strong> tag<strong>of</strong>ia o <strong>le</strong> faamanatuga ona<br />
fesoasoani e faamaloloina ai i tatou faa<strong>le</strong>agaga, e pei o<br />
<strong>le</strong> vaai atu o <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu i <strong>le</strong> gata apamemea<br />
ma faamaloloina ai faa<strong>le</strong>tino?<br />
Folasaga<br />
Numera 22–36<br />
Na faatagaina e <strong>le</strong> Alii ia Isaraelu e faapotopoto atu i tolauapiga<br />
i <strong>le</strong> itu i sasae o <strong>le</strong> Vaitafe o Ioritana ina ua mavae la latou<br />
feoaiga i <strong>le</strong> vao mo <strong>le</strong> fasefulu tausaga. O iina na latou sauniuni<br />
ai e ulu atu i <strong>le</strong> nuu o <strong>le</strong> folafolaga. Na poloaiina muamua i<br />
latou e tau ma Sa Moapi ma Sa Mitiana (tagai Numera 22–25)<br />
ma o se faitauga faalua na faia e faitauina ai i latou o e o <strong>le</strong> a i ai<br />
i <strong>le</strong> autau a Isaraelu (tagai Numera 26).<br />
I <strong>le</strong> taimi lava na faatoilaloina ai Sa Mitiana ma Sa Moapi,<br />
na vaevaeina ai e Mose teritori ma tuuina atu t<strong>of</strong>i i ituaiga o<br />
Manase, Kato, ma Reupena (tagai Numera 31:1–32:15). Ma ua<br />
saunia nei <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu e sopoia <strong>le</strong> Vaitafe o Ioritana<br />
ma maua mai lo latou t<strong>of</strong>i mai <strong>le</strong> Alii. Ua faaiuina <strong>le</strong> tusi a<br />
Numera i <strong>le</strong> fautuaga a Mose ia Isaraelu e uiga i lo latou<br />
umiaina o <strong>le</strong> nuu o <strong>le</strong> folafolaga (tagai Numera 33:50–36:13).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• E tatau ona tatou lafoai manaoga faa<strong>le</strong>lalolagi, ina ia mafai<br />
ona tatou auauna atu i <strong>le</strong> Atua (tagai Numera 22–25; 31:8,<br />
16; tagai foi Mataio 6:24; 1 Timoteo 6:10).<br />
104<br />
• O <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> o loo i ai valoaga auiliili o <strong>le</strong> toe afio<br />
mai o Iesu Keriso (tagai Numera 24:14–19; tagai foi i <strong>le</strong><br />
Iakopo 7:11).<br />
• E mafai ona tatou maua se t<strong>of</strong>i i <strong>le</strong> nuu o <strong>le</strong> folafolaga e ala<br />
i <strong>le</strong> tumau ma <strong>le</strong> faatuatua seia oo i <strong>le</strong> iuga (tagai Numera<br />
26:63–65; tagai foi Numera 14:1–39; Eperu 11:8–10; A<strong>le</strong>ma<br />
37:38–45).<br />
• O taitai o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia e valaauina e <strong>le</strong> Atua, taliaina e tagata<br />
latou te auauna atu i ai, ma faamanuia i se t<strong>of</strong>iga e ala i <strong>le</strong><br />
faaee atu o lima o i latou o loo i ai <strong>le</strong> pu<strong>le</strong> tatau (tagai<br />
Numera 27:18–23; tagai foi i <strong>le</strong> Mataupu Faavae o <strong>le</strong><br />
Faatuatua 1:5).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Numer 22–25, 31. E tatau ona tatou lafoai<br />
manaoga faa<strong>le</strong>lalolagi ina ia mafai ona tatou<br />
auauna atu i <strong>le</strong> Atua. (50–60 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> i luga o <strong>le</strong> laupapa Pe o se agasala <strong>le</strong> avea ma se mauoa? Ia<br />
talanoaina tali a tamaiti o <strong>le</strong> vasega, ma fesili atu ia i latou pe<br />
aisea e ioe ai ma aisea foi e <strong>le</strong>ai ai. Tuu atu ia latou faitauina<br />
<strong>le</strong> 1 Timoteo 6:10 ma <strong>le</strong> Iakopo 2:18–19 ma talanoaina <strong>le</strong> mea<br />
na tau mai e <strong>le</strong> Alii e uiga i oa ma <strong>le</strong> amiotonu. Tau atu ia i<br />
latou, o <strong>le</strong> aso o <strong>le</strong> a latou suesueina ai <strong>le</strong> tala mataina e uiga<br />
i se alii o <strong>le</strong> na aveesea ana mea uma ona ua avea ana oa ma<br />
ona atua.<br />
Faamalamalama atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> Numera 21 o loo<br />
faamatalaina ai <strong>le</strong> faatoilaloina o Sekono, <strong>le</strong> tupu o Sa Amori,<br />
ma Oko, <strong>le</strong> tupu o Vasana. O <strong>le</strong> mea <strong>le</strong>a na fefefe ai Sa Mitiana<br />
ma Sa Moapi, o <strong>le</strong>a na la auau faatasi ai e faatoilalo ia Isaraelu.<br />
Afai e lava se taimi, atonu e te manao e faitau <strong>le</strong> tala ia Palaamo<br />
i <strong>le</strong> Numera 22–24. Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, taitoatasi pe fai<br />
vaega foi, e tali fesili nei, ona iloilo <strong>le</strong>a o a latou tali faatasi o se<br />
vasega ma talanoaina mataupu e pei ona manaomia. Fai ni<br />
kopi o faamatalaga mo <strong>le</strong> Numera 22–24 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
Genesis–2 Samuel (i. 209–10) e faaaoga e tamaiti o <strong>le</strong> vasega.<br />
• O ai Palaamo? Pe na avea moni ea o ia ma auauna a <strong>le</strong><br />
Atua? (tagai i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “Palaamo,” i. 618).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na manao Palako e fai e Palaamo? (tagai<br />
Numera 22:1–6).<br />
• Aisea na <strong>le</strong> fesili atu ai Palako i lona atua e fesoasoani ia<br />
te ia?<br />
• Aisea na manao ai Palaamo e alu atu pea ia Palako pe afai<br />
na tau atu e <strong>le</strong> Alii ia te ia e aua? (tagai Numera 22:7–21).<br />
• Aisea na toatamai ai <strong>le</strong> Alii ia Palaamo ona ua alu atu,<br />
pe afai na ia tau atu ia Palaamo e mafai ona alu? (tagai<br />
Numera 22:20–22). O <strong>le</strong> Faaliliuga a Iosefa Samita ua suia<br />
ai <strong>le</strong> Numera 22:20 mai <strong>le</strong> “ia tulai tou te o ma i latou” i <strong>le</strong><br />
“ia tulai, pe afai tou te o ma i latou” (faatusilima faaopoopo).<br />
O <strong>le</strong>nei mea na tuuina atu ai ia Palaamo <strong>le</strong> matafaioi mo <strong>le</strong><br />
faaiuga e alu.<br />
• Aisea na mafai ai ona iloa e <strong>le</strong> asini <strong>le</strong> agelu, ae <strong>le</strong>i mafai<br />
e Palaamo? E mafai faapefea ona tautala se asini? (tagai<br />
Numera 22:22–30).
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea sa sili atu ona faigata, o <strong>le</strong> tatalaina o <strong>le</strong> gutu<br />
o <strong>le</strong> asini po o mata o Palaamo? (tagai Numera 22:27–33).<br />
O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea ua aoao mai e <strong>le</strong>na mea ia i tatou?<br />
• Afai na auina atu Palaamo e faamanuia ia Isaraelu, ma<br />
aisea na ia tau atu ai ia Palako e faia taulaga faigata? (tagai<br />
Numera 23:1–24:13).<br />
• O ai na valoia e Palaamo i <strong>le</strong> Numera 24:14–19?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na taitaiina atu <strong>le</strong> aafia o Isaraelu i <strong>le</strong> ifo i tupua<br />
ma <strong>le</strong> faitaaga ma afafine o Moapi? (tagai Numera 25:1–5).<br />
• O ai Fineaso? O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea sa na faia na ia maua ai <strong>le</strong><br />
“feagaiga e manuia ai” o <strong>le</strong> Alii? (tagai Numera 25:6–13).<br />
• Aisea na sii taua atu ai Isaraelu ia Sa Mitiana ma Sa<br />
Moapi? (tagai Numera 25:16–18).<br />
• Aisea na fasiotia ai Palaamo? (tagai Numera 31:8, 16).<br />
Ia fetufaai atu <strong>le</strong> faamatalaga <strong>le</strong>nei mai ia Elder Bruce R.<br />
McConkie, ao avea ma Peresitene o <strong>le</strong> Au Fitugafulu:<br />
“Ou te manatunatu pe faafia ona maua e nisi o i tatou a<br />
tatou taitaiga mai <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia, ona pei <strong>le</strong>a o Palaamo, o<br />
<strong>le</strong> na augani atu mo ni taui faa<strong>le</strong>lalolagi ma mulimuli<br />
ane maua ai se tali na faapea mai, e faamamafaina, afai<br />
ua e naunau e avea ma milionea pe maua foi <strong>le</strong>nei po<br />
o <strong>le</strong>na mamalu faa<strong>le</strong>lalolagi, ia alu loa e fai, ma se<br />
malamalamaaga o <strong>le</strong> a e faaauau pea ona auauna atu i <strong>le</strong><br />
Alii. Ona tatou manatunatu <strong>le</strong>a pe aisea e <strong>le</strong> iu <strong>le</strong><strong>le</strong>i ai nei<br />
mea mo i tatou, e pei ona mafai ona faia pe ana tatou<br />
faamuamua i o tatou olaga mea o <strong>le</strong> malo o <strong>le</strong> Atua. ...<br />
“Ma pe ua tatou <strong>le</strong> iloa uma ea tagata o e, e ui na<br />
avea muamua ma ni tagata malolosi ma tutumau i<br />
<strong>le</strong> molimau, ua latou faatautee nei i fuafuaga ma <strong>le</strong><br />
finagalo o <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> lalolagi ona ua lavelave i tupe<br />
ma <strong>le</strong> pu<strong>le</strong> a o latou faamasinoga, o mea sa tatau ma<br />
mea e <strong>le</strong> tatau ona i ai?<br />
“O Palaamo, o <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta musuia ma <strong>le</strong> malosi sa i ai,<br />
na se ese lona agaga i <strong>le</strong> iuga aua na pupu lona loto i<br />
mea a <strong>le</strong> lalolagi nai lo oa o <strong>le</strong> faavavau” (“<strong>The</strong> Story<br />
<strong>of</strong> a Prophet’s Madness,” New Era, Ape. 1972, 7).<br />
105<br />
Ia otootoian <strong>le</strong> tala e ala i <strong>le</strong> toe tagai atu i fesili ua tusia i luga<br />
o <strong>le</strong> laupapa ma fesili atu:<br />
• O a mea sese na faia e Palaamo?<br />
• Pe na faafiafiaina ea o ia i mea a <strong>le</strong> lalolagi na ia maua?<br />
Faitau faatasi ma tagata o lau vasega <strong>le</strong> Mataio 6:19–24 ma<br />
talanoaina pe faapefea ona tatou faamuamua <strong>le</strong> Alii i o tatou<br />
olaga ma faaauau pea ona tatou galulue mo lo tatou ola<br />
manuia. Ia fetufaai atu lau molimau, o mea tatou te mananao<br />
i ai o <strong>le</strong> lalolagi e tatau peitai e <strong>le</strong> tatau ona faamuamua i mea<br />
o <strong>le</strong> faavavau.<br />
Numera 24:14–19. O <strong>le</strong> suafa “Iesu Keriso” e<br />
<strong>le</strong> maua i <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ae o loo i ai i na<br />
faamaumauga anamua <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o valoaga auiliili<br />
e uiga ia te ia. (10–15 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> i luga o <strong>le</strong> laupapa, O Per<strong>of</strong>eta uma a <strong>le</strong> Alii ua latou<br />
molimau ia ______. Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faatumu <strong>le</strong><br />
avanoa i <strong>le</strong> upu latou te manatu e sao, ona tuu atu <strong>le</strong>a latou te<br />
faitauina <strong>le</strong> Iakopo 7:11 ma saili <strong>le</strong> upu sao. Faaali atu se ata o<br />
<strong>le</strong> Faaola ma fesili atu: Aisea ua sili atu ai ona taua Iesu<br />
Keriso i tagata ola uma? Tuu atu ia sue i <strong>le</strong> Taiala o Autu ma<br />
tau mai autu ma suafa o “Iesu Keriso.”<br />
Ia faamalamalama atu, o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> e <strong>le</strong> o taua mai ai<br />
Iesu Keriso i <strong>le</strong> igoa, ae o loo i ai nisi o valoaga matag<strong>of</strong>ie e<br />
uiga ia te ia. Faitau <strong>le</strong> Numera 24:14–19 ma lisi i <strong>le</strong> laupapa ni<br />
faamatalaga e uiga ia Iesu Keriso i <strong>le</strong>nei valoaga. E mafai ona<br />
foliga mai faapenei <strong>le</strong> lisi:<br />
• O <strong>le</strong> a ia oo mai i se aso, i <strong>le</strong> mavae ai o aso e te<strong>le</strong> talu ona<br />
i ai Palaamo (tagai f. 17; tagai foi Mataio 2:1).<br />
• O <strong>le</strong> a avea o ia o se tupuga mai ia Iakopo (tagai f. 17, 19;<br />
tagai foi Luka 3:23–34).<br />
• O lona oo mai o <strong>le</strong> a faailogaina i se fetu (tagai f. 17; tagai<br />
foi Mataio 2:1–2).<br />
• O <strong>le</strong> a avea o ia o se tupu, o <strong>le</strong> na te umia <strong>le</strong> “tootoo” (tagai<br />
f. 17; tagai foi Isaia 9:6).<br />
• O <strong>le</strong> a ia te ia <strong>le</strong> mana sili i ona fili (tagai f. 17–19; tagai foi i<br />
<strong>le</strong> 2 Tesalonia 2:8).<br />
• O <strong>le</strong> a ia maua foi <strong>le</strong> pu<strong>le</strong> sili (tagai f. 19; tagai foi MFF 29:11).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> fea o vaega o <strong>le</strong> valoaga<br />
e <strong>le</strong>i faataunuuina.<br />
Numera 26–27. E mafai ona tatou maua se t<strong>of</strong>i<br />
i <strong>le</strong> nuu o <strong>le</strong> folafolaga e ala i <strong>le</strong> tausia ma <strong>le</strong><br />
faatuatua o poloaiga ma tumau seia oo i <strong>le</strong> iuga.<br />
(25–30 minute)<br />
Fesili i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
Numera 22–36<br />
• O <strong>le</strong> a se mea e te mafaufau i ai pe a e faalogo i <strong>le</strong> fuaitau<br />
“o <strong>le</strong> nuu o <strong>le</strong> folafolaga”?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> nuu o <strong>le</strong> folafolaga?<br />
• Aisea o <strong>le</strong> a fai ai ma nuu o <strong>le</strong> folafolaga ia te oe?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea o <strong>le</strong> a e naunau e faia ina ia e maua ai <strong>le</strong>a mea?
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o Numera<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau mau nei ma saili upu ma<br />
mataupu faavae e tutusa ai: Teuteronome 6:1–3; Eperu 11:8–10;<br />
1 Nifae 2:20; 17:13. Fesili atu:<br />
• O a ni mea ua tutusa ai na fuaiupu uma? (O se nuu o <strong>le</strong><br />
folafolaga.)<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea ua latou tau mai e tatau ona faia ina ia maua<br />
ai <strong>le</strong>a nuu o <strong>le</strong> folafolaga? (Tausia o poloaiga.)<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> nuu o <strong>le</strong> folafolaga ia Isaraelu anamua? (tagai i <strong>le</strong><br />
faafanua 1 o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia).<br />
Ia faamalamalama atu, na taitaia e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu<br />
mai <strong>le</strong> n<strong>of</strong>opologa ina ia mafai ona latou o atu i lo latou nuu o<br />
<strong>le</strong> folafolaga. Ia toe faamanatu puupuu <strong>le</strong> tala i aliitai o e na<br />
sailia <strong>le</strong> nuu o Kanana. Faitau <strong>le</strong> Numera 13:31–33 ma saili pe<br />
aisea na <strong>le</strong> mafai ai ona ulu atu Isaraelu i <strong>le</strong> nuu o <strong>le</strong> folafolaga<br />
i <strong>le</strong>na taimi. Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O <strong>le</strong> a se faamatalaga sili e faamatalaina ai <strong>le</strong> tali atu o<br />
Isaraelu i <strong>le</strong> lipoti na tuuina atu e aliitai? (Matatau.)<br />
• E faapefea ona avea <strong>le</strong> fefe ma aafiaga o a tatou<br />
taumafaiga e tausia ma <strong>le</strong> faatuatua ia poloaiga?<br />
Faitau <strong>le</strong> Numera 14:28–31 ma vaavaai mo faasalaga a <strong>le</strong> Alii<br />
i luga o na tagata Isaraelu.<br />
Ia faamalamalama atu, e oo mai i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> Numera 26 ua<br />
toeitiiti tea <strong>le</strong> fasefulu tausaga talu ona faasalaina e <strong>le</strong> Alii ia<br />
Isaraelu. Ua faapea foi ona toe faitauina e Mose <strong>le</strong> autau a<br />
Isaraelu ao latou sauniuni e ulu atu i <strong>le</strong> nuu o <strong>le</strong> folafolaga.<br />
Faitau <strong>le</strong> Numera 26:63–65 ma faailoa mai po o ai na totoe e<br />
ulu atu i <strong>le</strong> nuu o <strong>le</strong> folafolaga. Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• Aisea na faatagaina ai nei tagata e ola ma ulu atu i <strong>le</strong> nuu<br />
o <strong>le</strong> folafolaga ae <strong>le</strong>i mafai e isi?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea ua tatou aoaoina e uiga i folafolaga ma<br />
faasalaga a <strong>le</strong> Alii?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea ua tatou iloa e uiga ia Iosua ma Ka<strong>le</strong>po?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Numera 27:15–23.<br />
Fesili atu:<br />
106<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na fesili atu ai Mose i <strong>le</strong> Alii e faia, e faasaunia<br />
ai mo <strong>le</strong> aveina atu o <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu i <strong>le</strong> nuu o <strong>le</strong><br />
folafolaga?<br />
• O ai na te taitaiina atu Isaraelu e sopoia <strong>le</strong> Vaitafe o Ioritana?<br />
• Na faapefea ona tuuina atu ia Iosua <strong>le</strong> pu<strong>le</strong> e taitaiina ai<br />
Isaraelu?<br />
• E faapefea ona faatusaina <strong>le</strong> ala na tuuina atu ai ia Iosua<br />
<strong>le</strong> pu<strong>le</strong> ma <strong>le</strong> ala e tuuina mai ai i aso nei? (Faitau <strong>le</strong><br />
faamatalaga mo <strong>le</strong> Numera 27:18–23 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
Genesis–2 Samuel, p. 211.)<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Numera 27:12–14 ma<br />
saili pe aisea na <strong>le</strong> mafai ai e Mose ona taitaiina ona tagata e<br />
sopoia <strong>le</strong> Vaitafe o Ioritana. Ia toe talanoaina faapuupuu <strong>le</strong><br />
mea na tupu i vai o Meripa ma fetufaai atu faamatalaga e<br />
uiga i <strong>le</strong>nei mea na tupu mai <strong>le</strong> faamatalaga o <strong>le</strong> Numera<br />
20:2–13 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel (i. 208). Fesili atu<br />
i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a so latou manatu ai, o <strong>le</strong>na mea<br />
na tupu o <strong>le</strong> a ta<strong>of</strong>ia mai ai Mose mai <strong>le</strong> ulu atu i <strong>le</strong> nuu o <strong>le</strong><br />
folafolaga. Ia faamalamalama atu na faamaeaina e Mose lana<br />
misiona ona sosoo ai loa <strong>le</strong>a ma <strong>le</strong> misiona a Iosua e taitaiina<br />
atu Isaraelu i Kanana.<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na tupu ia<br />
Mose (tagai Mataio 17:1–3; A<strong>le</strong>ma 45:18–19; ma fetufaai atu<br />
faamatalaga e uiga i <strong>le</strong>nei mea mai <strong>le</strong> faamatalaga o <strong>le</strong><br />
Numera 20:2–13 ma <strong>le</strong> Teuteronome 34:5 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
Genesis–2 Samuel, i. 208–9, 232). Ia fetufaai atu lau molimau o<br />
Mose na liua ina ia mafai ona faataunuu se misiona sili ona<br />
taua i <strong>le</strong> lumanai i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> talaiga i la <strong>le</strong> tino a <strong>le</strong> Faaola. Ia<br />
faamalamalama atu, na ia tuuina mai ki o <strong>le</strong> faapotopotoina o<br />
Isaraelu i Aposetolo anamua ma mulimuli ane i <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o<br />
Iosefa Samita.<br />
Ia uunaia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mulimuli i faataitaiga a Mose,<br />
Iosua, ma Ka<strong>le</strong>po i a latou taumafaiga ina ia usiusitai ma<br />
faatuatua i <strong>le</strong> Alii. Ia fetufaai atu lau molimau, afai latou te<br />
faia foi ia mea o <strong>le</strong> a latou maua se t<strong>of</strong>i folafolaina i <strong>le</strong> malo<br />
se<strong>le</strong>sitila. E mafai ona e faaumaina i <strong>le</strong> usuina pe faitauina <strong>le</strong><br />
“Ou Te Alu i Mea e te T<strong>of</strong>ia” (Viiga, i. 169).
O LE TUSI A TEUTERONOME<br />
Folasaga<br />
Teuteronome 1–34<br />
O <strong>le</strong> Teuteronome o se upu e maua mai <strong>le</strong> upu E<strong>le</strong>ni o <strong>le</strong><br />
teutero, “lona lua,” ma <strong>le</strong> nome, “tulafono,” o <strong>le</strong> mea <strong>le</strong>a o lona<br />
uiga “o <strong>le</strong> tulafono lona lua” po o “<strong>le</strong> toe faia o <strong>le</strong> tulafono.”<br />
Na faaaogaina e <strong>le</strong> lalolagi Kerisiano <strong>le</strong>nei faauigaina mai <strong>le</strong><br />
Septuagint (o <strong>le</strong> uluai faaliliuga faaE<strong>le</strong>ni o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>)<br />
nai lo <strong>le</strong> igoa faaIutaia o <strong>le</strong> tusi o <strong>le</strong>, Ei<strong>le</strong>h Hadvareem, o upu<br />
muamua e lua o <strong>le</strong> tusi i <strong>le</strong> gagana Eperu, ua faaliliuina o <strong>le</strong><br />
“ia faia ma nei upu.”<br />
Ierusa<strong>le</strong>ma<br />
KANANA<br />
Sami Metitirane<br />
Ieriko<br />
MANASE<br />
O <strong>le</strong> tusi o Teuteronome ua taua o <strong>le</strong> tulafono lona lua aua sa<br />
i ai otootoga e Mose o <strong>le</strong> faailoga faaMose (tagai i <strong>le</strong> Taiala i<br />
<strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “Teuteronome,” i. 656).<br />
Ao e suesue i <strong>le</strong> Teuteronome, ia maitau faapitoa soo se mau<br />
faasino e faatatau i isi tusi a Mose na tusia muamua ai nei mea<br />
na tutupu. O <strong>le</strong> faatusatusaina o nei faamatalaga e masani ona<br />
maua ai faamatalaga ma vaaiga fou.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
KATO<br />
REUPENA<br />
MOAPI<br />
Mauga o Nepo<br />
• Tatou te manaomia ni faamanatu o feagaiga na tatou<br />
osia ma se uunaiga ina ia tausia nei feagaiga (tagai<br />
Teuteronome 1–33).<br />
Sami Oona<br />
(Sami Mate)<br />
• O <strong>le</strong> faaipoipo i totonu o <strong>le</strong> feagaiga e fesoasoani ia i tatou<br />
ma a tatou fanau e tumau ai i <strong>le</strong> faatuatua i mataupu faavae<br />
o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i (tagai Teuteronome 7:3–4).<br />
107<br />
• O faafitauli e mafai ona fesoasoani ia i tatou e tuputupu<br />
ae ai faa<strong>le</strong>agaga (tagai Teuteronome 8; 10:12–17).<br />
• Ua poloaiina i tatou e <strong>le</strong> Aliii ina ia totogi sefuluai ma<br />
taulaga (tagai Teuteronome 14:22–29; 15:7–11).<br />
• E tatau ona tatou saili ia upumoni mai <strong>le</strong> Atua ma ana<br />
Per<strong>of</strong>eta, ae <strong>le</strong> mai tagata vavalo po o isi gaoioiga faataulaitu<br />
(tagai Teuteronome 18:9–22; tagai foi MFF 1:37–38).<br />
• O <strong>le</strong> usiusitai i poloaiga a <strong>le</strong> Atua e aumaia ai faamanuiaga,<br />
o <strong>le</strong> <strong>le</strong> usiusitai e aumaia ai <strong>le</strong> faanoanoa (tagai Teuteronome<br />
28:1–45; 30:15–20).<br />
• Ua faamanuiaina e <strong>le</strong> Alii ana fanau e ala i feagaiga na ia faia<br />
ma i latou (tagai Teuteronome 29:1, 9–14, 21, 25; 31:16, 20).<br />
• Ua aoao mai i tatou e tusitusiga paia i <strong>le</strong> ala sao e tapuai ai<br />
i <strong>le</strong> Atua (Teuteronome 31:9–13; 33:9–10).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Ata Vitio o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ata 16, “O <strong>le</strong> Aiga o Isaraelu,”<br />
ua faaaogaina <strong>le</strong> talafaasolopito o laina o taimi e aumaia<br />
ai se vaaiga laute<strong>le</strong> o <strong>le</strong> aiga o Isaraelu (tagai Vitio Taiala o <strong>le</strong><br />
<strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> mo fautuaga e aoao atu ai).<br />
Teuteronome 1:1. E manaomia ona faamanatu<br />
mai pea a tatou feagaiga o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i.<br />
(5–10 minute)<br />
Ia faia se seti o faatonuga e faitauina atu i <strong>le</strong> vasega e<br />
manaomia ai lo latou tusiaina o se ata e fou ia i latou. E tatau<br />
ona lava ni faamatalaga o ni faatonuga, a faitauina faavave, o <strong>le</strong><br />
a faigata ona malamalama i ai. O <strong>le</strong> taunuuga, o <strong>le</strong> a manaomia<br />
ona toe fesili atu tamaiti o <strong>le</strong> vasega e toe fai mai faatonuga ina<br />
ia mafai ona malamalama atoatoa i <strong>le</strong> mea e ao ona faia. E <strong>le</strong><br />
manaomia ona faamaeaina <strong>le</strong> gaoioiga, ae tau lava ina ia latou<br />
maua se aafiaga i <strong>le</strong> manaomia ona toe tuuina mai o faatonuga.<br />
Ia faatapulaa <strong>le</strong> taimi mo <strong>le</strong>nei vaega o <strong>le</strong> gaoioiga i <strong>le</strong> lua po o<br />
<strong>le</strong> tolu minute.<br />
Pe a uma ona fesiligia e se vaega o tamaiti o <strong>le</strong> vasega mo se<br />
faamalamalamaga, ia talanoaina <strong>le</strong> faapogai latou te manaomia<br />
ai ona toe faalogo i faatonuga. Faitau faamatalaga o <strong>le</strong> folasaga<br />
o <strong>le</strong> tusi a Teuteronome i <strong>le</strong>nei tusi <strong>le</strong>sona ma <strong>le</strong> mea ua tusia i<br />
<strong>le</strong> Teuteromone i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia. Fesili atu:<br />
• E faapefea ona pei <strong>le</strong> Teuteronome o <strong>le</strong> gaoioiga <strong>le</strong>a faatoa<br />
tatou faamaeaina?<br />
• Aisea e te manatu ai na toe faamanatuina atu e Mose i<br />
ona tagata lo latou talafaasolopito, tulafono, ma feagaiga<br />
a <strong>le</strong> Alii?<br />
Ia talanoaina fesili e pei o nei:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o <strong>le</strong> taimi ua fautuaina ai i tatou ina ia tatou<br />
faamaoni, ina ia tatalo i aso uma, pe ia alol<strong>of</strong>a atu i o tatou<br />
tuaoi?
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Teuteronome<br />
• Aisea e te manatu ai ua faamanatu mai ai pea nei mea ia i<br />
tatou i <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o taimi?<br />
Ia uunaia tamaiti o <strong>le</strong> vasega ina ia maua mai mea e faamanatu<br />
ai ma <strong>le</strong> agaga faafetai nai lo <strong>le</strong> <strong>le</strong> fiafia ma <strong>le</strong> <strong>le</strong> fia faalogo i ai.<br />
Teuteronome 1–3. O <strong>le</strong> fetaiai ma <strong>le</strong> maliu e<br />
mafai ona fesoasoani ia i tatou e manatuaina<br />
ai <strong>le</strong> taua o a tatou feagaiga o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i.<br />
(15–20 minute)<br />
Ina ua ia faaaluina <strong>le</strong> fasefulu o tausaga i <strong>le</strong> taitaiina o i latou<br />
mai <strong>le</strong> vao, na iloa e Mose o <strong>le</strong> a latalata ona ia tuua <strong>le</strong> fanauga<br />
a Isaraelu. Atonu sa sili atu ona momomo ona lagona mo i<br />
latou. O <strong>le</strong> Teuteronome 1 ua amata ai <strong>le</strong> savali faaiu a Mose<br />
ia Isaraelu. Ina ia fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia latou<br />
malamalama i ni lagona na mafai ona oo ia Mose, fai atu<br />
latou te mafaufau i fesili nei:<br />
• Afai e te iloa e laitiiti se taimi o totoe e te ola ai, o <strong>le</strong> a se<br />
mea e te manao e tau atu i lou aiga?<br />
• O a ni aafiaga na e oo i ai na fesoasoani i <strong>le</strong> fausia o lau<br />
molimau o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i?<br />
• E faapefea ona e manao e manatuaina oe pe a e tuua<br />
<strong>le</strong>nei olaga?<br />
Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega ina ia fetufaai mai o latou<br />
manatu i <strong>le</strong> vasega.<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Kenese 17:7–8 ma<br />
lisi feagaiga na faia e <strong>le</strong> Atua ma Aperaamo. Vaevae <strong>le</strong><br />
Teuteronome 1–3 i ni vaega ma tuu atu i vaega o tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega, ia vaega taitasi e saili mai fuaiupu ua faaalia mai ai <strong>le</strong><br />
ala na tausia ai e <strong>le</strong> Atua ia feagaiga na faia ma Aperaamo.<br />
Faatusatusa feagaiga o loo taua mai i <strong>le</strong> Kenese 17:7–8 ma o<br />
latou faataunuuga e pei ona faamatalaina i <strong>le</strong> Teuteronome<br />
1–3. Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe aisea latou te manatu ai<br />
na faaa<strong>of</strong>ia ai e Mose <strong>le</strong>nei mea i lana savali faaiu ia Isaraelu.<br />
Faitau <strong>le</strong> Teuteronome 1:34–42 ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e faailoa mai vaega o tagata Isaraelu o e o <strong>le</strong> a mafai<br />
ma e o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mafai ona ulu atu i <strong>le</strong> nuu o <strong>le</strong> folafolaga. Ia<br />
talanoaina pe aisea na faatagaina ai pe na <strong>le</strong> faatagaina ai<br />
i latou e ulu atu. Fesili atu:<br />
• O a nisi o feagaiga po o poloaiga ua tauina mai tatou te<br />
tausia, tatou te agavaa ai e ulu atu i <strong>le</strong> malo se<strong>le</strong>sitila?<br />
• Aisea e te manatu ai ua saga faamanatu mai ai pea e<br />
auauna a <strong>le</strong> Alii nei feagaiga ma poloaiga ia i tatou?<br />
• Faatusatusa <strong>le</strong> lauga faamavae a Mose ma savali po o<br />
fautuaga faamavae a isi per<strong>of</strong>eta, e pei o Nifae (tagai<br />
2 Nifae 33), Iakopo (tagai Iakopo 7:27), Enosa (tagai<br />
Enosa 1:25–27), Tupu o Peniamina (tagai Mosaea 2–6),<br />
ma <strong>le</strong> Moronae (tagai Moronae 10).<br />
Teuteronome 1–34. O <strong>le</strong> manatuaina o <strong>le</strong><br />
Alii o se vaega taua o <strong>le</strong> tutumau seia oo<br />
i <strong>le</strong> iuga. (45–50 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
O <strong>le</strong> manatuaina o <strong>le</strong> Alii o se tasi o a tatou feagaiga o <strong>le</strong><br />
papatisoga, ma ua toe faia foi i <strong>le</strong> tatalo o <strong>le</strong> faamanatuga.<br />
108<br />
O <strong>le</strong> tasi o autu sili i <strong>le</strong> tusi o Teuteronome o <strong>le</strong> fautuaga na<br />
tuuina atu e Mose ia Isaraelu ina ia manatua, pe ia “aua nei<br />
galo,” <strong>le</strong> Alii ma ana tulafono ma poloaiga.<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> upu<br />
teuteronome. (Afai e <strong>le</strong>ai se tasi na te iloa, tuu atu latou te<br />
sueina i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “Teuteronome,” i. 656.)<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitauina <strong>le</strong> Numera 14:29–33<br />
ma vaavaai mo se mafuaaga se tasi na manaomia ai ona toe<br />
tauina atu e Mose <strong>le</strong> tulafono i ona tagata. (O <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o<br />
tagata na tautala i ai Mose sa <strong>le</strong>’i fananau mai i <strong>le</strong> taimi<br />
muamua na tuuina mai ai tulafono i Sinai.) Ia valaaulia<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau i mea ua latou aoaoina e ugia<br />
i tagata Isaraelu i <strong>le</strong> Esoto, Levitiko, ma <strong>le</strong> Numera ma fesili<br />
atu: O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e te manatu na manao Mose e faamamafa<br />
atu i <strong>le</strong> augatupulaga o Isaraelu o e na ola ae i <strong>le</strong> vao?<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> faamatalaga a Elder<br />
Spencer W. Kimball i <strong>le</strong> folasaga o <strong>le</strong> Teuteronome 8 i <strong>le</strong> taiala<br />
suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega. Fesili atu pe aisea ua ia fai mai<br />
ai o <strong>le</strong> manatua e mafai ona avea ma upu sili ona taua i totonu<br />
o <strong>le</strong> lomifefiloi. Ia a<strong>of</strong>ia ai nisi o manatu nei i lau talanoaga:<br />
• O <strong>le</strong> upu manatua e taua i tatalo uma e lua o <strong>le</strong> faamanatuga<br />
(tagai Elder Jeffery R. Holland’s lauga i <strong>le</strong> Conference<br />
Report, Oke. 1995, 89; po o <strong>le</strong> Ensign, Nov. 1995, i. 68).<br />
• Na fetalai mai <strong>le</strong> Faaola e uiga i <strong>le</strong> manatuaina i <strong>le</strong> Luka<br />
22:19 ma <strong>le</strong> 3 Nifae 18:7, 11.<br />
• O <strong>le</strong> muimui ma <strong>le</strong> galo e foliga mai e o faatasi. Mo se<br />
faataitaiga, na vaeluaina e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> Sami Ulaula mo<br />
Isaraelu ae fasiotia o latou fili—ma o se taimi puupuu, na<br />
mulimuli ane ona latou faitioina <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> <strong>le</strong> lava o a latou<br />
meaai. Na tuuina atu foi e <strong>le</strong> Alii faavavega ia i latou <strong>le</strong><br />
manai ma manu <strong>le</strong><strong>le</strong> o salu —ona latou faitio <strong>le</strong>a ona o <strong>le</strong><br />
<strong>le</strong> lava o <strong>le</strong> vai. E foliga mai e vave ona latou faagaloina<br />
mea na faia faavavega e <strong>le</strong> Alii mo i latou.<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> parakalafa lona lua<br />
o <strong>le</strong> itulau ulutala o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona ma saili mo <strong>le</strong> uluai<br />
faamatalaga o <strong>le</strong> faamoemoega o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona. (“E<br />
faailoa atu ai i e o totoe o <strong>le</strong> aiga o Isaraelu [e faamanatu ia<br />
i latou] o mea tete<strong>le</strong> na faia e <strong>le</strong> Atua mo o latou tama.”)<br />
Fesili atu ia i latou po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faia o <strong>le</strong>nei faamoemoega<br />
ma <strong>le</strong> faamoemoega o <strong>le</strong> Teuteronome.<br />
Faitau <strong>le</strong> Teuteronome 8 ma lisi faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
mea na tau atu e Mose i tagata ina ia “manatua” pe “aua nei<br />
galo.” Tuu atu ia latou tauina mai po o a ni mea e tatau ona i<br />
ai i se lisi e “manatua” pe afai na fetalai tuusao mai <strong>le</strong> Atua ia<br />
i latou. Fesili atu:<br />
• E mafai faapefea e <strong>le</strong> manatuaina o mea taua faa<strong>le</strong>agaga na<br />
tutupu i o tatou olaga ona fesoasoani ia i tatou pe a tatou<br />
lagonaina ua <strong>le</strong>ai ni o tatou lagona faa<strong>le</strong>agaga?<br />
• E faapefea ona fesoasoani <strong>le</strong> tausia o se tusi o talafaamaumau<br />
ia i tatou e manatua ai ala na faamanuiaina ai i tatou i aso<br />
uma e <strong>le</strong> Alii?<br />
Faaali atu se pine a Tamaitai Talavou Laiti po o se mama FMT,<br />
ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faamoemoega o<br />
nei asoa ma mama. (E fesoasoani tatou te manatua ai ia<br />
faatuatua i upumoni o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i.) Faaali atu <strong>le</strong> ata o se alii
talavou o loo asoaina se filiteri i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2<br />
Samuel (i. 218) ma talanoaina pe faapefea ona fesoasoani <strong>le</strong><br />
tuuina o <strong>le</strong> tulafono i <strong>le</strong> “va i mata” e manatuaina ai. Ia<br />
fetufaai atu ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega, pe valaaulia i latou e<br />
fetufaai mai ni auala tatou te mafai ai ona manatuaina pea<br />
<strong>le</strong> Alii i o tatou mafaufauga ma amioga.<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega: Mai mea uma e tatau ona<br />
manatuaina e uiga i <strong>le</strong> tulafono a Mose (e silia ma <strong>le</strong> ono selau<br />
tulaga faapitoa o <strong>le</strong> tulafono), o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na finagalo <strong>le</strong> Alii ia<br />
sili atu ona manatuaina e Isaraelu? (tagai Teuteronome 6:4–5).<br />
Faasino <strong>le</strong> mau o <strong>le</strong> Teuteronome 6:4–5 i <strong>le</strong> Mataio 22:34–38, i <strong>le</strong><br />
faaigoaina e Iesu <strong>le</strong>nei poloaiga o <strong>le</strong> “poloaiga muamua ma <strong>le</strong><br />
sili.” Faitau <strong>le</strong> faamatalaga <strong>le</strong>nei a Peresitene Ezra Taft Benson<br />
e uiga i <strong>le</strong>nei poloaiga i <strong>le</strong> vaega o <strong>le</strong> “Malamalama i Mau”<br />
mo <strong>le</strong> Teuteronome 6 i <strong>le</strong> taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega.<br />
Atonu e te manao e tusia <strong>le</strong> faamatalaga i kata ina ia mafai e<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega ona teuina pe tuu foi i se mea e iloa atu ai<br />
i <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o taimi. Atonu foi e mafai ona e fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e fetufaai mai mea ua latou filifilia e fai mo <strong>le</strong> gaoioiga<br />
E o <strong>le</strong> Teuteronome 6 i totonu o a latou taiala suesue a <strong>le</strong> tagata<br />
o <strong>le</strong> vasega.<br />
Ia uunaia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e manatua <strong>le</strong> Alii i taimi uma i<br />
o latou olaga i aso taitasi. Tuu atu ia latou faitauina <strong>le</strong> 3 Nifae<br />
18:7, 11 ma <strong>le</strong> MFF 20:77, 79 ma vaavaai mo faamanuiaga ua<br />
folafolaina ia i latou o e manatuaina <strong>le</strong> Alii i o latou olaga.<br />
Teuteronome 1–11. Na faia e <strong>le</strong> Alii ina ia feoai i<br />
<strong>le</strong> vao mo <strong>le</strong> fasefulu tausaga ina ia faamamaina<br />
ai i latou. (20–25 minute)<br />
Filifili se aai po o se mataaga pe tusa o <strong>le</strong> 250 maila (400<br />
kilomita) mai <strong>le</strong> mea e non<strong>of</strong>o ai tagata o lau vasega. (O <strong>le</strong><br />
mamao tonu foi <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> va o Sairo ma Ierusa<strong>le</strong>ma.) Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> umi e te manatu e te savalia ai <strong>le</strong>a mamao?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> umi na fetalai mai <strong>le</strong> Alii, faatoa mafai ona oo atu<br />
<strong>le</strong> fanauga a Isaraelu i <strong>le</strong> nuu o <strong>le</strong> folafolaga?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitauina <strong>le</strong> Teuteronome 1:1–8<br />
ma tau atu po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o <strong>le</strong>na piriota e fasefulu tausaga<br />
ua maea ona faaaluina i <strong>le</strong> vao, ma <strong>le</strong> mea na finagalo <strong>le</strong> Alii<br />
latou te faia i <strong>le</strong>na taimi.<br />
O <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o <strong>le</strong> Teuteronome 1–4 o se toe faamanatu o mafuaaga<br />
na feoai ai Isaraelu mo <strong>le</strong> fasefulu tausaga. Toe faamanatu<br />
vaega ua filifilia o nei mataupu o loo taulai atu i <strong>le</strong> mafuaaga<br />
na feoai ai Isaraelu i <strong>le</strong> vao.<br />
Vaevae lau vasega i ni vaega se fa ma tuu atu i vaega taitasi<br />
se mataupu se tasi mai <strong>le</strong> Teuteronome 7; 8; 10; ma <strong>le</strong> 11. Tuu<br />
atu i vaega e saili a latou mataupu mo mea na tau atu e Mose<br />
i <strong>le</strong> augatupulaga fou o Isaraelu e tatau ona latou faia ina ia<br />
faamanuiaina ai. Tuu atu i vaega taitasi e lipoti mai a latou<br />
sailiiliga i <strong>le</strong> vasega. Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• E mafai faapefea ona aoga ia i tatou <strong>le</strong> fautuaga na tuuina<br />
atu e Mose i <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu?<br />
• O a mea e tatau ona tatou faia e maua ai <strong>le</strong> fesoasoaniga a<br />
<strong>le</strong> Alii i luitau tatou te fetaiai? (tagai MFF 82:10).<br />
109<br />
Teuteronome 1–34<br />
Teuteronome 7:3–4 (Mau Tauloto). O <strong>le</strong><br />
faaipoipo atu i se tagata agavaa o <strong>le</strong> Au<br />
Paia o Aso e Gata Ai, o se tasi e tutusa o tatou<br />
talitonuga, o <strong>le</strong> a mafai ona fesoasoani ia i tatou<br />
e ta<strong>of</strong>ia <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o <strong>le</strong> femisaai i totonu o o tatou<br />
aiga. (15–25 minute)<br />
Tuu atu i ni tagata se toalua o <strong>le</strong> vasega e faatinoina se tasi<br />
tulaga se tasi pe lua e aoao mai ai:<br />
• O <strong>le</strong> tasi tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega o se tasi o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia, ao <strong>le</strong> isi<br />
o lona toalua, e <strong>le</strong> auai i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia ma e <strong>le</strong> popo<strong>le</strong> te<strong>le</strong> foi o<br />
ia i mea tau tapuaiga. Ua oo nei i <strong>le</strong> Aso Sa ma ua manao <strong>le</strong><br />
tagata o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia e auai atu i <strong>le</strong> lotu faatasi ma <strong>le</strong> fanau,<br />
ae manao foi lona toalua e faatasia i latou i se gaoioiga<br />
faafiafia o se aiga. Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e taumafai<br />
<strong>le</strong> isi e tauanau <strong>le</strong> isi, o <strong>le</strong> mea o loo manao i ai <strong>le</strong> isi, e tatau<br />
ona faia e <strong>le</strong> isi.<br />
• O <strong>le</strong> tasi tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega o se tasi o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia, ae o <strong>le</strong><br />
isi, o lona toalua, e auai i se isi eka<strong>le</strong>sia. E i ai sa la pepe fou,<br />
ma e tatau ona filifili pe tatau ona faamanuiaina <strong>le</strong> pepe i <strong>le</strong><br />
Eka<strong>le</strong>sia o <strong>le</strong> Au Paia o Aso e Gata Ai, pe “papatisoina” i <strong>le</strong><br />
isi eka<strong>le</strong>sia. Tuu atu ina ia laua taumafai e tauanau <strong>le</strong> isi o<br />
lana ala e sili atu ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i mo <strong>le</strong> tamaitiiti.<br />
Pe afai ua faia se faaiuga i <strong>le</strong> faatinoga, pe foliga mai foi ua<br />
<strong>le</strong>ai se f<strong>of</strong>o, ta<strong>of</strong>i <strong>le</strong> faatinoga ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e mafaufau i mea nei:<br />
• O a ni taunuuga e ono tulai mai i filifiliga ua faia?<br />
• Pe i ai ea se auala e faamalieina ai <strong>le</strong> manao o nei itu e lua?<br />
E faapefea?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea e mafai ona faia e <strong>le</strong> toalua <strong>le</strong>a e auai i <strong>le</strong><br />
Eka<strong>le</strong>sia e aumaia ai <strong>le</strong> toafi<strong>le</strong>mu i tulaga faapenei? (Mo<br />
se faataitaiga, al<strong>of</strong>a ma lagolago <strong>le</strong> toalua e <strong>le</strong> lotu, faaalia<br />
<strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i e maua mai <strong>le</strong> avea na se tasi o <strong>le</strong> eka<strong>le</strong>sia, fai ma<br />
faataitaiga.)<br />
Faitau faatasi ma tamaiti o lau vasega <strong>le</strong> Teuteronome 7:1–6<br />
ma tau atu e faailoga fuaiupu 3–4. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> fetalaiga a <strong>le</strong> Alii o <strong>le</strong> taunuuga o <strong>le</strong> faaipoipo i<br />
fafo atu o <strong>le</strong> feagaiga?<br />
• E faapefea ona fesootai atu nei fuaiupu i <strong>le</strong> faatinoga <strong>le</strong>a<br />
faatoa uma atu ona tatou faia?<br />
• O a nisi taunuuga tatou te ono oo i ai pe afai tatou te<br />
faaipoipo i fafo atu o <strong>le</strong> feagaiga? (tagai MFF 131:1–4;<br />
132:7, 15–18).<br />
• O a ni faaiuga o loo e faia i <strong>le</strong> taimi nei o <strong>le</strong> a iloa ai pe ete<br />
faaipoipo i <strong>le</strong> malumalu i se taimi mulimuli mai?<br />
Teuteronome 13:1–10; 18:15–22. E tatau ona<br />
tatou sailia upumoni mai <strong>le</strong> Atua e ala i ona<br />
sui faamaonia, ae <strong>le</strong> o isi faamatalaga o <strong>le</strong> a<br />
faaseseina i tatou. (15–20 minute)<br />
O loo i ai <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o <strong>le</strong>o i <strong>le</strong> lalolagi o loo taumafai e tau mai<br />
mea e ao ona tatou mafaufau i ai, talitonu i ai, ma faia (tagai<br />
MFF 46:7; 50:1–3). O <strong>le</strong> tasi o luitau sili o <strong>le</strong> olaga faa<strong>le</strong>tino<br />
o <strong>le</strong> aoao <strong>le</strong>a ia iloa i latou o e saunoa mai mo <strong>le</strong> Atua ma i<br />
latou e <strong>le</strong>ai.
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Teuteronome<br />
Afai e mafai, tata se lipine o nisi o tagata e mafai ona<br />
maitauina e tamaiti o <strong>le</strong> vasega . O se tasi o i latou o <strong>le</strong><br />
Per<strong>of</strong>eta, o isi e mafai ona a<strong>of</strong>ia ai matua, taitai o <strong>le</strong> eka<strong>le</strong>sia,<br />
epikopo, faifeautalai, ma faapena ai lava. Afai e <strong>le</strong> maua nei<br />
lipine, faitau atu ni faamatalaga e faig<strong>of</strong>ie ona iloa o ni tagata<br />
tautaua ma faailoa mai i latou. <strong>Tusi</strong> i <strong>le</strong> itu taumatau o <strong>le</strong><br />
laupapa, O i latou o e aoao atu <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i a Iesu Keriso ma fesili<br />
atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e lisi mai i latou o e faia <strong>le</strong>a mea. I<br />
<strong>le</strong> itu agava<strong>le</strong> o <strong>le</strong> laupapa, tusi ai O i latou o e aoao mataupu<br />
a tagata po o <strong>le</strong> tiapolo. Faitau <strong>le</strong> Teuteronome 13:6–10 ma <strong>le</strong><br />
18:10–12 ma lisi mai i latou o e o nisi taimi ua aoao mai o<br />
latou lava manatu ae <strong>le</strong> o <strong>le</strong> finagalo o <strong>le</strong> Alii, po o i latou o<br />
e taumafai e taitai seseina i tatou.<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tau mai nisi o aoaoga po<br />
o gaoioiga ua aoaoina i <strong>le</strong> lalolagi i aso nei ua feteenai ma<br />
aoaoga faavae o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i. Tuu atu ia latou faitauina <strong>le</strong><br />
Teuteronome 13:1–5 ma <strong>le</strong> 18:18–22 ma vaavaai pe faapefea<br />
ona tatou iloa o <strong>le</strong> fea aoaoga faavae ua sao ao fea e <strong>le</strong> sao.<br />
Faitau <strong>le</strong> Moronae 7:16–17 ma <strong>le</strong> 10:5–7 ma talanoaina isi<br />
auala e iloa ai <strong>le</strong> moni ma <strong>le</strong> sese.<br />
Talu ai ona tatou te <strong>le</strong> faasalaina tagata taufaasese ma faiaoga<br />
sese i aso nei, ia talanoaina faatasi ma tagata o lau vasega<br />
auala e mafai ona latou faia e puipuia mai ai i latou mai<br />
nei aoaoga sese (tagai MFF 21:4–6; 45:56–57; 46:7–9; Iosefa<br />
Samita—Mataio 1:37). Ia fetufaai atu lau molimau tatou te<br />
maua <strong>le</strong> taitaiga mai <strong>le</strong> Alii e ala i Per<strong>of</strong>eta, tusitusiga paia,<br />
faamanuiaga faapeteriaka, ma <strong>le</strong> Agaga Paia. Fesili atu: E<br />
mafai faapefea ona fesoasoani <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta e puipuia i tatou<br />
mai <strong>le</strong> faaseseina?<br />
Mafaufau e faaiuina <strong>le</strong> vasega i <strong>le</strong> usuina o <strong>le</strong> “Ia Viia Oe<br />
Le Atua” (Viiga, i. 10) ma valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega o e<br />
mananao e fetufaai mai a latou molimau i <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta soifua.<br />
Teuteronome 14:22–29; 15:7–11; 26:12–15. Ua<br />
finagalo <strong>le</strong> Alii ina ia tatou fetufaai atu a tatou<br />
faamanuiga mo e matitiva e ala i <strong>le</strong> tuuina atu<br />
o sefuluai ma taulaga. (15–20 minute)<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> suega puupuu <strong>le</strong>nei o <strong>le</strong><br />
“Sao/Sese”:<br />
1. O <strong>le</strong> tulafono o <strong>le</strong> sefuluai na amatalia e <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o<br />
Iosefa Samita. (Sese; tagai Teuteronome 14:22.)<br />
2. O taimi uma lava e totogi ai e tagata sefuluai i tupe.<br />
(Sese; tagai Teuteronome 14:22–25.)<br />
3. E mafai ona faaaoga sefuluai e fesoasoani ai i o tatou<br />
tagata matitiva. (Sao; tagai Teuteronome 14:29; 26:12–13.)<br />
4. E <strong>le</strong>i tauina mai e <strong>le</strong> Alii se faamanuiaga e oo mai i <strong>le</strong><br />
totogiina o <strong>le</strong> sefuluai. (Sese; tagai Teuteronome 14:29;<br />
26:15; tagai foi i <strong>le</strong> Malaki 3:8–10.)<br />
5. O lo tatou matafaioi o <strong>le</strong> tuuina atu o <strong>le</strong> fesoasoaniga i<br />
o tatou tagata matitiva. (Sao; tagai Teuteronome 15:7.)<br />
6. E faagata mai lo tatou matafaioi mo tagata matitiva pe a<br />
tatou tuuina atu mea o loo latou manaomia. (Sese; tagai<br />
Teuteronome 15:8.)<br />
110<br />
7. E faamanuiaina i tatou e <strong>le</strong> Alii ona o lo tatou foai atu i e<br />
matitiva. (Sao; tagai Teuteronome 15:10.)<br />
Fesoasoani e togiina tali a tamaiti o <strong>le</strong> vasega e ala i <strong>le</strong><br />
faitauina faatasi ma <strong>le</strong> vasega fuaiupu ua tusia faatasi atu<br />
i faamatalaga taitasi. Fesili atu:<br />
• Aisea e te manatu ai e manaomia e <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi lo<br />
tatou tausia o e matitiva? (tagai Mataio 25:31–40; Mosaea<br />
4:16–23).<br />
• O a ni uiga faaKeriso e mafai ona tatou atinaeina ao tatou<br />
aoao e fetufaai atu o tatou faamanuiaga i isi?<br />
Teuteronome 28–30. E masani ona faaaogaina e<br />
tusitusiga paia <strong>le</strong> “afai” ma <strong>le</strong> “ona” e fesoasoani<br />
ai ia tatou malamalama i taunuuga o a tatou<br />
filifiliga. (15–25 minute)<br />
Aumai i <strong>le</strong> vasega ni fasi laau se lua, pe a ma <strong>le</strong> tai mita <strong>le</strong><br />
uumi. <strong>Tusi</strong> i se fasi pepa <strong>le</strong> upu Agasala ma lisi ai i lalo nisi<br />
o faaosoosoga e fetaiai ma tagata talavou, e pei o fualaau<br />
faasaina, ava malosi, ulaula, ola <strong>le</strong> mama, <strong>le</strong> faamaoni, <strong>le</strong><br />
faia <strong>le</strong><strong>le</strong>i o lavalava, ma <strong>le</strong> fetauai. Faapipii <strong>le</strong> fasi pepa i <strong>le</strong><br />
tulimanu o <strong>le</strong> tasi o fasi laau. I <strong>le</strong> isi tulimanu o <strong>le</strong> fasi laau<br />
lava <strong>le</strong>a e tasi, faapipii ai se fasi pepa ua tusia ai <strong>le</strong> upu<br />
Taunuuga ma se lisi o nisi o faafitauli e maua mai <strong>le</strong> solia o ia<br />
agasala, e pei o <strong>le</strong> faamasinoga <strong>le</strong> tonu, faafitauli tau <strong>le</strong> soifua<br />
maloloina, faalavelave, fa<strong>le</strong>puipui, faapea foi ma <strong>le</strong> oti. O <strong>le</strong><br />
taunuuga tumau mo nei filifiliga uma o <strong>le</strong> faanoanoa, <strong>le</strong>ai se<br />
Agaga, ma, afai e <strong>le</strong> salamoina, e <strong>le</strong>ai se ola e faavavau.<br />
Faapipii i <strong>le</strong> tulimanu o <strong>le</strong> isi fasi laau se fasi pepa ua tusia<br />
ai <strong>le</strong> Amiotonu ma lisi ai ni mataupu faavae o <strong>le</strong> amiotonu<br />
ma ni amioga, e pei o <strong>le</strong> totogiina o sefuluai, faitauina o<br />
tusitusiga paia, tausia o <strong>le</strong> aso Sapati ia paia, ma <strong>le</strong> mama. I<br />
<strong>le</strong> isi tulimanu o <strong>le</strong> fasi laau lava <strong>le</strong>a, faapipii ai se fasi pepa<br />
ua tusia ai Taunuuga ma se lisi o nisi o faamanuiaga e oo mai<br />
i <strong>le</strong> tausia o poloaiga ua tusia ai, e pei o <strong>le</strong> fiafia, toafi<strong>le</strong>mu o<br />
<strong>le</strong> mafaufau ma <strong>le</strong> loto, puipuiga, o se olaga faamanuiaina,<br />
ma <strong>le</strong> ola e faavavau.<br />
Ia valaaulia se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e sau i luma ma faitau atu<br />
na o tulimanu ua tusia ai “Agasala” ma <strong>le</strong> “Amiotonu” o fasi<br />
laau e lua. Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faafoliga o ia e <strong>le</strong><br />
auai i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia ma e <strong>le</strong> te<strong>le</strong> se mea na te iloa e uiga i <strong>le</strong> Atua,<br />
ma fesili atu: O <strong>le</strong> fea o fasi laau e te ono filifilia? Ona tuu atu<br />
<strong>le</strong>a i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau tulimanu o fasi laau ua tusia<br />
ai “Taunuuga” ma fesili atu: Faamata e faig<strong>of</strong>ie atu lou faia o<br />
se filifiliga <strong>le</strong><strong>le</strong>i pe ana fai e te iloa muamua ia taunuuga?<br />
Ia faamalamalama atu, e masani lava ona vaaia e tagata na<br />
o filifiliga ae <strong>le</strong> o taunuuga o a latou filifiliga. O nisi ua latou<br />
mafaufau e mafai ona latou suia ia taunuuga mulimuli ane,<br />
pe latou te <strong>le</strong> talitonuina foi i latou, e tauina atu nei taunuuga<br />
ia i latou. Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama pe<br />
afai tatou te filifilia se tulimanu se tasi o <strong>le</strong> fasi laau—agasala<br />
po o <strong>le</strong> amiotonu—ua faapena foi ona otomeki ona tatou<br />
filifilia <strong>le</strong> isi tulimanu, o taunuuga.<br />
Ia faamalamalama atu, o <strong>le</strong> Teuteronome 28 o loo i ai se<br />
faataitaiga matag<strong>of</strong>ie o filifiliga ma taunuuga na faataatitia atu<br />
i luma o Isaraelu i <strong>le</strong> tulaga o <strong>le</strong> “afai” ma <strong>le</strong> “ona.” Fesili atu i
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e saili <strong>le</strong> “afai” i <strong>le</strong> fuaiupu 1 ma lisi mea<br />
na manaomia ona faia e Isaraelu ina ia maua ai faamanuiaga<br />
o loo maua i <strong>le</strong> fuaiupu 2–14.<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e sue <strong>le</strong> “afai” i <strong>le</strong> fuaiupu e 15.<br />
Fesili atu: O a ni taunuuga pe afai na toilalo Isaraelu i <strong>le</strong> <strong>le</strong><br />
“faalogo i <strong>le</strong> siuf<strong>of</strong>oga o <strong>le</strong> Alii”? Tuu atu ia saili i fuaiupu e<br />
16–47 ma faailoga fetuu na maua mai <strong>le</strong> <strong>le</strong> usiusitai. Tau atu<br />
ia i latou, o <strong>le</strong> mea e faanoanoa ai, na filifili lava Isaraelu e <strong>le</strong><br />
usitai i <strong>le</strong> Atua nai lo <strong>le</strong> usitaia o ia.<br />
Faitau faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> Teuteronome 29:1–13<br />
ma fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na manao Mose e faia e ona tagata, e ui lava<br />
sa ia iloa o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> tumau i latou i <strong>le</strong> faatuatua? (Ulu atu i se<br />
feagaiga ma <strong>le</strong> Atua.)<br />
• Aisea na ia manao ai ia latou faia <strong>le</strong>a mea? (Ina ia mafai<br />
ona latou manuia i mea uma latou te faia.)<br />
• O <strong>le</strong> a se feagaiga aloaia ua e faia faatasi ma <strong>le</strong> Alii? (O <strong>le</strong><br />
feagaiga o <strong>le</strong> papatisoga.)<br />
• E aoga foi <strong>le</strong> folafolaga o loo i <strong>le</strong> Teuteronome 29:9 i feagaiga<br />
tatou te osia ma <strong>le</strong> Atua i o tatou aso nei? (tagai i <strong>le</strong> Mosaea<br />
5:7–10; 18:8–10; MFF 97:8–9).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tusi i lalo po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> taua o<br />
a latou feagaiga ia i latou ma lisi se auala se tasi o <strong>le</strong> a latou<br />
taumafai malosi ai e tausia a latou feagaiga i aluga o <strong>le</strong>a vaiaso.<br />
Teuteronome 32. O <strong>le</strong> pese a <strong>le</strong> amiotonu o <strong>le</strong><br />
tatalo <strong>le</strong>a i lo tatou Tama Faa<strong>le</strong>lagi. (10–15 minute)<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fai gaoioiga A ma <strong>le</strong> E mo<br />
<strong>le</strong> Teuteronome 31–32 i a latou taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o<br />
<strong>le</strong> vasega.<br />
Teuteronome 34:10. E te<strong>le</strong> mea e talitutusa ai<br />
mea na tutupu i <strong>le</strong> soifuaga o <strong>le</strong> Faaola ma<br />
Mose. (15–20 minute)<br />
O <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o mea na tutupu i <strong>le</strong> olaga o Mose ua aumaia ai ia<br />
i tatou se muai vaaiga o <strong>le</strong> soifuaga o <strong>le</strong> Faaola. Tuu atu i<br />
tagata taitoatasi o <strong>le</strong> vasega se kopi o <strong>le</strong> siata <strong>le</strong>nei, ae tau<br />
O LE TUSI A IOSUA<br />
Folasaga<br />
Iosua 1–24<br />
O <strong>le</strong> tusi a Iosua ua faaigoaina i <strong>le</strong> igoa o <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta ma <strong>le</strong><br />
tagata autu o <strong>le</strong> tusi. E masalo na tusia pe na faatonutonuina<br />
111<br />
lava o mau faasino e tusia ai. Tuu atu latou te faitauina mau<br />
ma faatumu mea e talitutusa ai.<br />
Mose<br />
Esoto 1:16–2:10<br />
Esoto 18:13; Galuega 7:35<br />
Esoto 34:28<br />
Mose 1:12<br />
Esoto 16:4–15<br />
Esoto 17:6<br />
Esoto 7:20<br />
Esoto 14:21–22<br />
MFF 138:4<br />
Esoto 2:11–14;<br />
Galuega 7:22–37<br />
Esoto 32:30–32<br />
Teuteronome 18:15–18<br />
Mea e<br />
Talitutusa Ai<br />
Na laveaiina uma mai i laua<br />
mai <strong>le</strong> fasiotia o tamaiti laiti<br />
ina ua taumafai ia tupu e<br />
fasiotia i laua.<br />
Na taua uma i laua o ni taitai,<br />
o ni laveai, ma o ni faamasino.<br />
Na anapopogi uma i laua mo<br />
aso e fasefulu.<br />
Na faaosoosoina foi i laua<br />
faa<strong>le</strong>tagata e Satani lava ia.<br />
Na laua auina mai foi faavavega<br />
ia <strong>le</strong> areto ma aano o manu.<br />
Na laua tuuina mai <strong>le</strong> vai.<br />
Sa la suia foi <strong>le</strong> natura o <strong>le</strong> vai.<br />
Na faatautaia e o la mana <strong>le</strong><br />
matagi ma vai.<br />
O i laua o ni faitulafono maoae.<br />
Na <strong>le</strong> taliaina uma i laua i taimi<br />
muamua na la taumafai ai e<br />
taitaia <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu.<br />
Na laua augani foi ma faatoga<br />
mo o laua tagata.<br />
Na taua Keriso o se per<strong>of</strong>eta<br />
“ua faapei o” Mose.<br />
Iesu Keriso<br />
Mataio 2:13–16<br />
Isaia 9:6; Ioane 5:22;<br />
MFF 138:23<br />
Mataio 4:2<br />
Mataio 4:1–11<br />
Ioane 6:9–13<br />
Ioane 4:10–14<br />
Ioane 2:1–11<br />
Mataio 8:27<br />
Isaia 33:22<br />
Ioane 19:13–15;<br />
Galuega 3:13–15<br />
MFF 45:3–5<br />
Iosua 1–24<br />
Galuega 3:22–26; 3<br />
Nifae 20:23–26<br />
Ia fetufaai atu lau molimau, pe afai tatou te mulimuli i Per<strong>of</strong>eta<br />
moni a <strong>le</strong> Alii ua faapea foi ona tatou mulimuli atu i <strong>le</strong> Alii o<br />
Iesu Keriso.<br />
foi e Iosua <strong>le</strong> tusiaina o <strong>le</strong>nei tusi, ae peitai, e <strong>le</strong> mafai ona ia<br />
tusia uma <strong>le</strong>nei tusi ona o loo faamatalaina ai foi lona maliu<br />
ma lona tanuga. I <strong>le</strong> faaEperu, o <strong>le</strong> upu Iosua o lona uiga “e<br />
laveaiina e <strong>le</strong> Alii” po o <strong>le</strong> “e aumaia e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> manumalo.”<br />
O <strong>le</strong> faaE<strong>le</strong>ni o <strong>le</strong>nei igoa Iesu.<br />
O loo taua i <strong>le</strong> tusi a Iosua <strong>le</strong> ala na fesoasoani atu ai <strong>le</strong> Alii ia<br />
Isaraelu i <strong>le</strong> mauaina mai o <strong>le</strong> nuu o <strong>le</strong> folafolaga. O tala i lo<br />
latou faatoilaloina o <strong>le</strong> nuu o Kanana, na iloa g<strong>of</strong>ie ai, o lo<br />
latou manumalo na mafaia ona o <strong>le</strong> Alii. E te<strong>le</strong> auala e foliga<br />
ai <strong>le</strong> tala ia Iosua o se ituaiga o Iosua i <strong>le</strong> lumanai, o Iesu<br />
Keriso, o <strong>le</strong> na manumalo i o tatou fili —e a<strong>of</strong>ia ai <strong>le</strong> tiapolo,
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Iosua<br />
“o <strong>le</strong> ita i <strong>le</strong> amiotonu uma lava” (Moronae 9:6)—ma taitaiina<br />
atu ai i tatou i <strong>le</strong> nuu o <strong>le</strong> folafolaga o <strong>le</strong> malo se<strong>le</strong>sitila pe a<br />
uma ona tatou feoai i <strong>le</strong> vaomatua o <strong>le</strong> olaga.<br />
O loo molimau mai <strong>le</strong> tusi e faataunuuina e <strong>le</strong> Alii ana<br />
folafolaga. Na folafola mai e <strong>le</strong> Alii o <strong>le</strong> a maua e <strong>le</strong> fanau a<br />
Aperaamo <strong>le</strong> nuu o Kanana. E ui lava e <strong>le</strong>i mafai ona umia<br />
uma e Isaraelu <strong>le</strong> nuu atoa na folafolaina atu ia Aperaamo,<br />
ona o lo latou <strong>le</strong> usiusitai, o <strong>le</strong> taimi o Iosua, o <strong>le</strong> uluai taimi<br />
<strong>le</strong>a na taitaia ai e <strong>le</strong> fanau a Aperaamo ia <strong>le</strong> nuu o Kanana.<br />
E mafai ona faatulagaina <strong>le</strong> tusi a Iosua i ni vaega faapitoa<br />
se tolu:<br />
1. O <strong>le</strong> faatoilaloina o Kanana (mataupu 1–12)<br />
2. O <strong>le</strong> vaevaeina o <strong>le</strong> nuu i ituaiga o Isaraelu (mataupu 13–22)<br />
3. O faatonuga faaiu ma <strong>le</strong> molimau a Iosua ao <strong>le</strong>i maliu<br />
(mataupu 23–24)<br />
Mo nisi faamatalaga, tagai i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “Iosua,<br />
tusi a” (i. 718).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• Afai tatou te faatuatua, o <strong>le</strong> a fesoasoani mai <strong>le</strong> Alii e<br />
foia o tatou luitau, o nisi taimi i auala faavavega, ma<br />
faamanuiaina i tatou ina ia tatou faia mea uma e fetalai<br />
mai ai (tagai Iosua 1:1–9; 3–4; 6:1–20; 8:1–22; 10:5–21,<br />
40–42; 11:1–10, 15–16; 21:43–45; 23:1–11; 24:1–24).<br />
• O <strong>le</strong> suesue i aso taitasi i tusitusiga paia, o <strong>le</strong> a fesoasoani<br />
tatou te malamalama ai i <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i ma ola ai, ina ia mafai<br />
ona tatou maua faamanuiaga a <strong>le</strong> Alii (tagai Iosua 1:7–8;<br />
8:32–35; tagai foi MFF 33:16–17).<br />
• E faamamalu e <strong>le</strong> Alii ona taitai i luma o tagata (tagai i <strong>le</strong><br />
Iosua 1:16–18; 4:14).<br />
• O <strong>le</strong> usiusitai ma <strong>le</strong> mama o <strong>le</strong> tagata lava ia e faate<strong>le</strong>ina ai<br />
lo tatou faatuatua, ma fesoasoani tatou te latalata atu ai i<br />
mana o <strong>le</strong> lagi e fesoasoani ia i tatou i <strong>le</strong> foiaina o luitau<br />
tatou te fetaiai (tagai Iosua 6:1–20; 7:1–26; 10:8–16; 11–12).<br />
• O a tatou amioga e aafia ai olaga o i latou o siomia i tatou<br />
mo <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i po o <strong>le</strong> <strong>le</strong>aga foi (tagai Iosua 7:1–5, 10–21).<br />
• O nisi taimi e ta<strong>of</strong>ia ai e <strong>le</strong> Alii tagata i lo latou amio<strong>le</strong>aga, i <strong>le</strong><br />
faaumatiaina o i latou ina ua “matua i latou i <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>tonu”<br />
(tagai Iosua 8:1–29; 10–11; tagai foi i <strong>le</strong> Teuteronome 20:16–18;<br />
1 Nifae 17:32–35; Mose 8:20–22, 28–30).<br />
• E faataunuuina lava e <strong>le</strong> Alii ana folafolaga i taimi uma<br />
(tagai Iosua 21:45; 22:1–4; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 1:37–38; 82:10).<br />
• Ua tuuina mai e <strong>le</strong> Atua i ana fanau <strong>le</strong> filifiliga saoloto, ma<br />
ua latou saoloto e filifili e alol<strong>of</strong>a ma auauna i <strong>le</strong> Alii po o<br />
atua pepelo o <strong>le</strong> lalolagi (tagai i <strong>le</strong> Iosua 22:5; 23:11–16;<br />
24:14–25; tagai foi i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 5:38–42; MFF 1:16).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Ata Vitio o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ata 16, “Aua Ne’i Fai mo Oe<br />
ni Atua Ese i O’u Luma,” ua aoaoina ai <strong>le</strong><br />
112<br />
faatusatusaga o <strong>le</strong> kasa o <strong>le</strong> carbon monoxide e faaalia ai<br />
aafiaga o <strong>le</strong> ifo i tupua (tagai i Vitio Taiala o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong><br />
mo fautuaga e aoao atu ai).<br />
Iosua 1. O <strong>le</strong> suesueina o tusitusiga paia i aso<br />
taitasi e fesoasoani tatou te malamalama ai i <strong>le</strong><br />
tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i ma ola ai, ina ia mafai ona tatou maua<br />
faamanuiaga a <strong>le</strong> Alii. (30–40 minute)<br />
Ina ia faasaunia tamaiti o <strong>le</strong> vasega mo <strong>le</strong> Iosua 1, faitau atu<br />
<strong>le</strong> tusi <strong>le</strong>nei e pei o se tusi moni mai ia Iosua o loo ia sailia ai<br />
ni fautuaga:<br />
Mo <strong>le</strong> ua tatau i ai:<br />
O lo’u igoa o Iosua. Ua t<strong>of</strong>ia au e fai ma taitai fou o <strong>le</strong> fanauga a<br />
Isaraelu e suitulaga i lo tatou taitai maoae o Mose, o <strong>le</strong> na taitaia mai<br />
i tatou mai Aikupito ma ua ia tuua i tatou. Ua faalotomaualaloina<br />
lava au i <strong>le</strong>nei valaauga ma ou lagona lo’u <strong>le</strong> atoatoa i <strong>le</strong> taumafai ai e<br />
suitulaga i se per<strong>of</strong>eta maoae faapei o ia. O a ni fautuaga e mafai ona e<br />
tuuina mai, i ni auala e mafai ona faamanuiaina ai <strong>le</strong>nei matafaioi fou<br />
ua valaauina i ai au? Ua folafola mai e tagata o <strong>le</strong> a latou mulimuli ia<br />
te au i <strong>le</strong> ala lava <strong>le</strong>a e tasi na latou mulimuli ai ia Mose.<br />
Ma <strong>le</strong> faamaoni lava, o Iosua<br />
Faitau faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> Iosua 1, ma saili<br />
fautuaga na tuuina atu e <strong>le</strong> Alii ia Iosua. Ia lisi faatasi ma <strong>le</strong><br />
vasega mea na tau atu e <strong>le</strong> Alii o <strong>le</strong> a ia fesoasoani ai ia Iosua,<br />
ina ia avea ma se taitai faamanuiaina o Isaraelu. Ia taulai<br />
faapitoa atu i faatonuga ina ia faamalosi ma lotote<strong>le</strong> (tagai<br />
f. 6–7, 18). Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga<br />
o <strong>le</strong>na mea. Fetufaai atu <strong>le</strong> faamatalaga <strong>le</strong>nei mai ia Peresitene<br />
Gordon B. Hinck<strong>le</strong>y:<br />
“O Lana galuega <strong>le</strong>nei. Aua lava nei galo. Ia opo mai<br />
ma <strong>le</strong> naunautai ma <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a.<br />
“Ia aua nei o tatou matatau. O Iesu o lo tatou taitai,<br />
o lo tatou malosi, ma lo tatou tupu.<br />
“O <strong>le</strong> taimi <strong>le</strong>nei o <strong>le</strong> <strong>le</strong> mautonu. O la tatou misiona o <strong>le</strong><br />
faatuatua. I o’u uso ma tuafafine i soo se mea lava, ou te<br />
valaau atu ia te outou ia toe faamautu lou faatuatua, e<br />
tu<strong>le</strong>i ai i luma <strong>le</strong>nei galuega. E mafai ona e faamalosia e<br />
ala i <strong>le</strong> tulaga o loo e ola ai. . . .<br />
“Ua maeu <strong>le</strong> mamalu lava o <strong>le</strong> talaaga o <strong>le</strong>nei savali<br />
maoae. Ua tumu i tala o <strong>le</strong> lototoa, lotote<strong>le</strong>, <strong>le</strong> fefe, ma<br />
<strong>le</strong> faatuatua. Ua <strong>of</strong>o<strong>of</strong>ogia lava <strong>le</strong> taimi nei pe a tatou<br />
o atu i luma e faamanuia olaga o tagata i soo se mea<br />
latou te fia faalogo ai i <strong>le</strong> savali a auauna a <strong>le</strong> Alii. O <strong>le</strong><br />
a maeu lava <strong>le</strong> matag<strong>of</strong>ie o <strong>le</strong> lumanai ao f<strong>of</strong>ola atu e<br />
<strong>le</strong> Silisiliese Lana galuega mamalu ma aafia ai mo <strong>le</strong><br />
<strong>le</strong><strong>le</strong>i i latou uma o e talia ma ola i Lana tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i, ma<br />
oo atu lava i <strong>le</strong> faamanuiaina e faavavau o Ona atalii<br />
ma afafine o tupulaga uma e ala i galuega <strong>le</strong> manatu<br />
faapito a e ua tutumu o latou loto i <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a mo <strong>le</strong><br />
Togiola o <strong>le</strong> lalolagi. ...
“Ou te valaau atu ia te outou uma taitoatasi, i soo se mea<br />
o outou i ai o ni tagata o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia <strong>le</strong>nei, ia outou tutu i<br />
luga i o outou vae ma <strong>le</strong> pese malosi i o outou loto ma<br />
savavali i luma, ma <strong>le</strong> ola i <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i, ma alol<strong>of</strong>a i <strong>le</strong> Alii,<br />
ma atinae <strong>le</strong> malo. O <strong>le</strong> a tatou tumau faatasi i <strong>le</strong> ala, ma<br />
tausia <strong>le</strong> faatuatuaga, ao <strong>le</strong> Silisiliese o lo tatou malosiaga<br />
<strong>le</strong>a” (i <strong>le</strong> Conference Report, Set.–Oke. 1995, 95–96; po o<br />
<strong>le</strong> Liahona, Ian. 1996, 85).<br />
Iosua 1:8 (Mau Tauloto). O <strong>le</strong> suesue i<br />
tusitusiga paia e fesoasoani ia i tatou<br />
ina ia tatou malamalama ma ola ai i <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i.<br />
(10–15 minute)<br />
Faitau <strong>le</strong> Iosua 1:8 ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> fautuaga a <strong>le</strong> Alii ia Iosua i <strong>le</strong> mea e ao ona fai?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea tatou te faia i aso nei e pei o <strong>le</strong> mafaufau i <strong>le</strong><br />
tulafono? (Suesue i tusitusiga paia.)<br />
Atonu e te filifili ina ia faia e tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> gaoioiga<br />
E o <strong>le</strong> Iosua 1 ia latou taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega.<br />
Ina ia fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama i <strong>le</strong> taua<br />
o <strong>le</strong> suesueina o tusitusiga paia, ia fetufaai atu <strong>le</strong> faamatalaga<br />
<strong>le</strong>nei mai ia Peresitene Esera Taft Benson:<br />
“E <strong>le</strong> o se avega mamafa ua tuu atu i o latou luga [Au<br />
Paia] e <strong>le</strong> Alii, <strong>le</strong> aoao ma suesue i tusitusiga paia, a o<br />
se faamanuiaga matag<strong>of</strong>ie ma se avanoa. ...<br />
“Sa <strong>le</strong>i folafolaina atu e <strong>le</strong> Alii ia Iosua ni oa faa<strong>le</strong>tino<br />
ma <strong>le</strong> tautaua, ae peitai, o <strong>le</strong> a tupu olaola lona olaga<br />
i <strong>le</strong> amiotonu ma o <strong>le</strong> a manuia o ia i mea e pito i sili<br />
ona taua o <strong>le</strong> olaga, o <strong>le</strong> maua <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> olioli moni.<br />
(Tagai 2 Nifae 2:25)” (“O <strong>le</strong> Mana o <strong>le</strong> Afioga,”<br />
Liahona, Iulai 1986, 71).<br />
<strong>Tusi</strong> mau nei i luga o <strong>le</strong> laupapa, vaevae mau i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega, ma fai atu ina ia faitauina ma tau mai mea e <strong>le</strong><strong>le</strong>i ai<br />
<strong>le</strong> suesue i tusitusiga paia:<br />
• 1 Nifae 15:24 (mana e manumalo ai mai <strong>le</strong> tiapolo)<br />
• A<strong>le</strong>ma 4:19 (mana e ola amiotonu ai)<br />
• A<strong>le</strong>ma 17:2–3 (mana e aoao atu ai ma <strong>le</strong> filifiliga)<br />
• Iakopo 4:6 (mana e valaauina ai mana o <strong>le</strong> lagi)<br />
• Helamana 15:7 (mana e suia ai <strong>le</strong> loto ma <strong>le</strong> amio)<br />
• Roma 15:4 (faatupulaia ai <strong>le</strong> faamoemoe ma <strong>le</strong> olioli)<br />
• A<strong>le</strong>ma 31:5 (faatupulaia ai <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>agaga)<br />
• 2 Nifae 32:3 (faatupulaia ai <strong>le</strong> poto ma <strong>le</strong> malamalama)<br />
• Helamana 3:29 (faatupulaia ai <strong>le</strong> mana e iloa ai <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
mai <strong>le</strong> <strong>le</strong>aga)<br />
• Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 18:36 (faatupulaia ai <strong>le</strong><br />
molimau) (Tagai Jay E. Jensen, i <strong>le</strong> Conference Report,<br />
Oke. 1992, 113–14 po o <strong>le</strong> Ensign, Nov. 1992, 81.)<br />
113<br />
Iosua 3–6. Pe a faaaogaina lo tatou<br />
faatuatua ma tausia poloaiga a <strong>le</strong> Alii,<br />
o <strong>le</strong> a faatupulaia lo latou faatuatua ma lo<br />
tatou lototete<strong>le</strong>, ma o <strong>le</strong> a faia e <strong>le</strong> Alii ina<br />
ia talafeagai luitau ma i tatou. (20–25 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
Faaaliga: O loo i ai se isi fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu mo <strong>le</strong> aoaoga<br />
faa<strong>le</strong>vaiaso i <strong>le</strong>nei poloka. E mafai ona aoaoina atu nei fautuaga<br />
e lua i se vasega faa<strong>le</strong>vaiaso.<br />
Ia i ai i luga o se laulau i luma o <strong>le</strong> potuaoga se faaputuga o ni<br />
tusi se ono pe fitu, ma se pakete ua faatumu i ni vai, ma se pine<br />
faamau pepa (clip), o se faamau, po o se isi mea laitiiti i totonu<br />
o <strong>le</strong> pakete vai. Ia t<strong>of</strong>ia ni tagata se toalua o <strong>le</strong> vasega e o mai i<br />
luma o <strong>le</strong> vasega. Fai atu i <strong>le</strong> isi tagata e taumafai e faapau i lalo<br />
<strong>le</strong> faaputuga tusi e ala i <strong>le</strong> ee i ai, ae fai atu i <strong>le</strong> isi, e taumafai e<br />
aveese mai mea o loo i totonu o <strong>le</strong> pakete vai e aunoa ma <strong>le</strong><br />
faaminoiina o <strong>le</strong> pakete po o <strong>le</strong> <strong>le</strong> susu foi ona lima. Afai la te<br />
fai mai e <strong>le</strong> mafai ona faia, ia tuu atu i <strong>le</strong> vasega e sue i <strong>le</strong> Iosua<br />
e 3 ma <strong>le</strong> 6 ma saili gaoioiga e lua na foliga mai faigata te<strong>le</strong>, ma<br />
na fesoasoani ai <strong>le</strong> Alii ia Isaraelu ina ia faataunuuina. Ia fesili<br />
atu pe na faapefea ona faataunuuina nei vavega. Afai latou te<br />
<strong>le</strong> mautinoa, ia faitau faatasi <strong>le</strong> Iosua 3:7–13 ma <strong>le</strong> 6:2–5, 10. Ia<br />
fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• E malamalama <strong>le</strong><strong>le</strong>i faatonuga ina ia faataunuuina ai nei<br />
gaoioiga?<br />
• O <strong>le</strong> a moni lava <strong>le</strong> mea na mafai ona “tu ai <strong>le</strong> vai e pei o<br />
se mea maupuepue” ma soloia ai i lalo <strong>le</strong> pa o Ieriko?<br />
• E mafai faapefea ona aafia lou faatuatua i na aafiaga?<br />
(E mafai ona fesoasoani te<strong>le</strong> <strong>le</strong> gaoioiga E o <strong>le</strong> Iosua e 6<br />
i <strong>le</strong> taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega i <strong>le</strong> talanoaina o<br />
<strong>le</strong>nei fesili.)<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fai se lisi o vaivaiga, amioga, po<br />
o uiga ua manatu nisi tagata e faigata ona suia, e pei o mea e<br />
fiafia i ai, ita, uiga tetee po o <strong>le</strong> faamisa, po o se vaivaiga i <strong>le</strong><br />
teteeina o nisi o faaosoosoga. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> fea o na mea o loo i ai i <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> mana e suia ai?<br />
• E ui lava ina i ai i <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> mana e suia ai i tatou, o a tiute<br />
e tatau ona tatou faia e suia ai o tatou olaga?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea ua talosagaina mai e <strong>le</strong> Alii tatou te faia, ina<br />
ia mafai ona tatou maua lana fesoasoaniga faavavega i o<br />
tatou olaga?<br />
Faitau nisi o mau o loo i lalo ma faatatau i nisi o vaega ua<br />
tusia e tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• Mosaea 23:21–22<br />
• A<strong>le</strong>ma 36:3<br />
• Eteru 12:27<br />
• Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 90:24.<br />
Iosua 1–24<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, pe aisea e foliga mai ai e <strong>le</strong> o<br />
malamalama nei faatonuga. Ia faamalamalama atu, o vavega<br />
i <strong>le</strong> Iosua e 3 ma <strong>le</strong> 6 na faatoa mafai ona tutupu ina ua<br />
mulimuli ma <strong>le</strong> faamaoni tagata i faatonuga na tuuina atu e<br />
<strong>le</strong> Alii ia i latou e ala mai i ana per<strong>of</strong>eta. Faitau <strong>le</strong> Eteru 12:6<br />
ma tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tau mai pe faapefea ona<br />
faatatau <strong>le</strong>a mea i vavega e lua i <strong>le</strong> Iosua. Ia fesili atu pe
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Iosua<br />
faapefea ona aoga <strong>le</strong>a aoaoga faavae i faamanuiaga ua tatou<br />
mananao i ai i aso nei.<br />
Fesoasoani ia malamalama tamaiti o <strong>le</strong> vasega, e ui lava ina<br />
foliga e faigata, pe faa<strong>le</strong>malamalama <strong>le</strong><strong>le</strong>i foi faatonuga i<br />
manatu o tagata, peitai e <strong>le</strong>ai lava se mea e faigata i <strong>le</strong> Alii.<br />
Mafaufau e fetufaai atu se aafiaga mai lou olaga i se taimi na<br />
e maua ai <strong>le</strong> faatuatua, usiusitai, maua ai faamanuiaga e te <strong>le</strong>i<br />
mafaufauina e mafai ona e maua, pe valaaulia foi se tasi o <strong>le</strong><br />
vasega e fetufaai mai sona aafiaga.<br />
Iosua 3:13–17. E tatau ona tatou naunau e galulue<br />
i <strong>le</strong> faatuatua ia Iesu Keriso. (10–15 minute)<br />
Aumai se mea itiiti i <strong>le</strong> vasega, e pei o se ki, ma tuu i se taga.<br />
Aua <strong>le</strong> faaaliina atu <strong>le</strong> mea o loo i totonu o <strong>le</strong> taga. E aunoa<br />
ma <strong>le</strong> faaalia atu o <strong>le</strong>a mea i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, tau atu ia i<br />
latou <strong>le</strong> mea ua i totonu o <strong>le</strong> taga, ma fesili atu pe toafia i<br />
latou e talitonu i lau faamatalaga. Fai atu ia latou faitauina<br />
<strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 32:21 ma <strong>le</strong> Eperu 11:1 e iloa ai o <strong>le</strong> faatuatua o <strong>le</strong><br />
talitonu <strong>le</strong>a i se mea e <strong>le</strong> o vaaia a ua moni ia—e talitutusa<br />
ma lo latou talitonu i <strong>le</strong> mea o loo i totonu o <strong>le</strong> taga. Lulu <strong>le</strong><br />
taga ina ia mafai ona latou lagonina mai o loo i ai se mea i<br />
totonu, ma fesili atu po o <strong>le</strong> a se aafiaga o <strong>le</strong>a mea i o latou<br />
faatuatua i <strong>le</strong> mea na e tauina atu ia i latou. Ia faaali atu <strong>le</strong><br />
mea sa i totonu o <strong>le</strong> taga ia i latou, ma fesili atu po o <strong>le</strong> a se<br />
aafiaga o lo latou faatuatua, ina ua vaai i ai. Fesoasoani ina ia<br />
latou malamalama, o lo latou faatuatua ua suia i <strong>le</strong> iloa (tagai<br />
i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 32:34).<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Iosua 3:13–17 ma<br />
fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> tulaga na i ai <strong>le</strong> Vaitafe o Ioritana?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> taimi na ta<strong>of</strong>ia ai <strong>le</strong> tafe o <strong>le</strong> vai.<br />
Faitau faatasi <strong>le</strong> Eteru 12:6 ma talanoaina pe aisea na manaomia<br />
ai ona susu vae o faitaulaga faatoa mafai <strong>le</strong>a ona ta<strong>of</strong>ia <strong>le</strong> tafe<br />
o <strong>le</strong> vai. Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, po o a ni galuega na<br />
talosagaina i latou e fai, ua faapei o <strong>le</strong> faasusuina o vae faatoa<br />
uma ai <strong>le</strong> tafe o <strong>le</strong> vai. O nisi faataitaiga e pei o <strong>le</strong> totogiina o<br />
sefuluai ma taulaga, auauna atu i se misiona, o <strong>le</strong> faatali seia<br />
sefuluono tausaga faatoa eva faamasani <strong>le</strong>a, ma <strong>le</strong> taliaina o<br />
t<strong>of</strong>iga o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia. Faitau <strong>le</strong> Iosua 4:23–24 ma fesili atu pe<br />
aisea ua finagalo ai <strong>le</strong> Alii ina ia tatou galulue i <strong>le</strong> faatuatua.<br />
Iosua 5:13–15. E mafai ona tatou iloa po o ai <strong>le</strong><br />
“Ave au a Ieova” e ala i <strong>le</strong> faatusaina o aafiaga<br />
talitutusa a Iosua ma Mose. (15–30 minute)<br />
Fai <strong>le</strong> gaoioiga E o <strong>le</strong> Iosua e 5 i <strong>le</strong> taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o<br />
<strong>le</strong> vasega ma ia talanoaina faatasi o se vasega. Fetufaai atu<br />
faamatalaga mai <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Iosua 5:13–14 i <strong>le</strong> Old<br />
Testament: Genesis–2 Samuel (i. 238). Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega se taimi e fai ai <strong>le</strong> gaoioiga E, ona talanoaina <strong>le</strong>a o<br />
mea ua latou tusia.<br />
114<br />
Iosua 7. E <strong>le</strong> mafai ona tatou nanaina a tatou<br />
agasala, aua ua silafia uma e <strong>le</strong> Atua. O a tatou<br />
amioga e i ai se aafiaga i olaga o isi. (25–30 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> fuaiupu nei i luga o <strong>le</strong> laupapa:<br />
O lou lava olaga. E mafai ona ou faia soo se mea ou te manao i ai.<br />
Ou te <strong>le</strong> o faatiga i se isi lava tagata.<br />
E <strong>le</strong>ai se aia a se isi lava tagata i mea ou te faia. E <strong>le</strong>ai se tasi e<br />
tatau ona iloaina.<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe aisea e <strong>le</strong> sao ai ia<br />
faamatalaga.<br />
O <strong>le</strong> tasi o mafuaaga, ona e masani ona tatou <strong>le</strong> mafaufauina<br />
e aafia ai isi ia tatou amioga. Ina ia faapupulaina atili <strong>le</strong>nei<br />
mea, aumai se apa vai ma faapau i ai i totonu se tamai maa.<br />
Ia tau atu, e ui lava o <strong>le</strong> tamai maa na faapau i <strong>le</strong> ogatotonu,<br />
na aafia ai foi vai o loo i autafa o <strong>le</strong> apa. Ia fesili atu i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega, pe faapefea ona pei <strong>le</strong> tamai maa o aafiaga o a<br />
tatou amioga—ae maise lava o a tatou agasala—ma e faapea<br />
foi i aafiaga o agasala a <strong>le</strong> tagata lava ia ona aafia ai isi. Ia<br />
valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tuuina mai ni faataitaiga, ia<br />
mautinoa e aloese mai <strong>le</strong> talanoaina o agasala a <strong>le</strong> tagata<br />
lava ia, po o agasala patino a se tasi.<br />
O <strong>le</strong> tasi mafuaaga e <strong>le</strong> sao ai <strong>le</strong>a faamatalaga, ona e silafia<br />
e <strong>le</strong> Atua a tatou agasala uma. E <strong>le</strong> mafai ona tatou nanaina<br />
ni agasala mai ia te ia. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau<br />
<strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 121:37–38 ma vaavaai mo<br />
<strong>le</strong> mea e tupu pe a tatou taumafai e nana a tatou agasala.<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Iosua 6:17–19 ma tau<br />
mai <strong>le</strong> poloaiga na tuuina atu muamua e <strong>le</strong> Alii ia Isaraelu ae<br />
latou te <strong>le</strong>i os<strong>of</strong>aia Ieriko. Faitau <strong>le</strong> Iosua 7:1, 20–21 ma sue po<br />
o <strong>le</strong> a se <strong>le</strong><strong>le</strong>i na latou usitaia ai <strong>le</strong>a poloaiga. Fai atu i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Iosua 7:2–13 ma saili po o a aafiaga o<br />
amioga a Akana na oo i <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o tagata. Fai atu e faitau<br />
fuaiupu 14–19 e iloa ai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i na nanaina ai e Akana<br />
ana agasala mai <strong>le</strong> Atua. Ia fesili atu: E tusa ai ma <strong>le</strong> fuaiupu<br />
e 5, e toafia alii na maliliu ona o agasala a Akana? Ia faitau <strong>le</strong><br />
Mataio 16:25; Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 42:46; 98:13–14<br />
ma saili i folafolaga a <strong>le</strong> Atua ia i latou o e tuuina atu o latou<br />
ola mo lana galuega. Ia fesili atu:<br />
• Pe mafai ona faatatau soo se folafolaga o na fuaiupu ia i<br />
latou o e <strong>le</strong> oti? E mafai faapefea?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea na aoao atu e <strong>le</strong> Alii ia Isaraelu e ala i <strong>le</strong><br />
aveesea mai o lana fesoasoaniga mai ia i latou i Ai?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esoto 19:5–6 ma saili<br />
po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo manaomia mai e <strong>le</strong> Alii mai <strong>le</strong> fanauga<br />
a Isaraelu. Fai atu ia latou faitauina <strong>le</strong> Roma 14:7 ma fesili<br />
atu pe faapefea ona faaaoga i <strong>le</strong>nei aoaoga faavae. Faitau <strong>le</strong><br />
Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 110:7–8 ma <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 39:11 ma<br />
talanoaina isi auala e mafai ai e amioga a se tasi tagata ona<br />
aafia ai olaga o isi i aso nei, mo se faataitaiga, o <strong>le</strong> kopi e ta<strong>of</strong>ia<br />
ai <strong>le</strong> aoaoina, o <strong>le</strong> avetaava<strong>le</strong> ona, e mafai ona fasiotia ai se<br />
tagata <strong>le</strong> sala, ma o <strong>le</strong> ola <strong>le</strong> mama e oo atu ai i <strong>le</strong> maitaga ma
faamai. Fai atu i <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 7:13 ma <strong>le</strong><br />
Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 19:15–19 ma faailoa mai pe<br />
faapefea ona aafia i tatou i <strong>le</strong> Togiola a Keriso.<br />
Atonu o tau manatunatu nisi o <strong>le</strong> vasega pe aisea na fasiotia ai<br />
Akana. Tuu atu ia latou faitauina <strong>le</strong> Iosua 1:16–18 ma saili po<br />
o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na malilie i ai Isaraelu o <strong>le</strong> a avea ma faasalaga<br />
mo <strong>le</strong> <strong>le</strong> usitusitai. Fai atu ia latou faitauina <strong>le</strong> Iosua 7:20–21<br />
ma tali fesili nei:<br />
• Pe na iloa ea e Akana feagaiga ma poloaiga e faatatau i<br />
vete a Ieriko?<br />
• E tusa ai ma <strong>le</strong> Iousa 7:5, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na tupu mai ona o<br />
<strong>le</strong> amioga a Akana?<br />
• Aisea ua pei ai <strong>le</strong> agasala o <strong>le</strong> kanesa?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> aoga o <strong>le</strong> a i ai, pe a aveesea mai <strong>le</strong> kanesa?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea e mafai ona ia faia i lou tino pe a <strong>le</strong> togafitia?<br />
• Aisea e matautia ai <strong>le</strong> faatuai ona salamo?<br />
E tatau foi ona talanoaina iuga mautinoa o a tatou amioga, e<br />
aafia ai olaga o isi. Ia fesili atu, po o a ni amioga <strong>le</strong><strong>le</strong>i e mafai<br />
ona tatou faia e fesoasoani ai i isi, e fai ai ma faataitaiga mo i<br />
latou. Ia faamanatu atu, o a tatou amioga <strong>le</strong><strong>le</strong>i, faapea ma a<br />
tatou agasala, e mafai ona aafia ai isi.<br />
Iosua 8–12. Na faaumatia tagata o Kanana ona<br />
o lo latou amio<strong>le</strong>aga. (15–20 minute)<br />
Amata <strong>le</strong> vasega i <strong>le</strong> usuina o <strong>le</strong> “Savali i Luma, <strong>le</strong> Autau<br />
Kerisiano” (Viiga, i. 153) po o <strong>le</strong> “Faauta! Le Autau Tupu”<br />
(Viiga, i. 158) ma fai atu fesili nei i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• Aisea ua faapea ai <strong>le</strong>a manatu o Kerisiano o se autau?<br />
• O <strong>le</strong> a se savali ua e lagonaina mai <strong>le</strong>na viiga?<br />
• O ai <strong>le</strong>a e tatau ona tatou faasagatau atu i ai?<br />
Ia faamatala atu, o <strong>le</strong> Iosua e 8–12 o loo poloaiina ai Isaraelu<br />
e faaumatia tagata na non<strong>of</strong>o i Kanana. Faitau <strong>le</strong> 1 Nifae<br />
17:32–35 ma vaavaai mo <strong>le</strong> tulaga <strong>le</strong><strong>le</strong>i o Sa Kanana. Fesili<br />
atu: O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na tau mai e Nifae na tupu i tagata na<br />
n<strong>of</strong>oia Kanana? Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Eteru<br />
2:9–12 ma maitau <strong>le</strong> talitutusa o <strong>le</strong> gagana na faaaogaina i<br />
tagata na non<strong>of</strong>o i Kanana ma i tatou i aso nei.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Helamana 6:37 ma<br />
vaavaai i <strong>le</strong> ala na fasiotia ai e tagata amiotonu o Sa Lamana<br />
ia <strong>le</strong> au faomea a Katianetona. Fesili atu:<br />
• E faapefea ona pei <strong>le</strong>na mea o <strong>le</strong> ala o loo tatou faasagatau<br />
atu ai i <strong>le</strong> tiapolo i aso nei?<br />
• O a ni aupega o loo tatou faaaogaina e faasagatau atu ai i<br />
<strong>le</strong> tiapolo i aso nei?<br />
Ia faamanatu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, o <strong>le</strong> taua e <strong>le</strong> o <strong>le</strong> savali<br />
a Keriso. Fesoasoani ia latou malamalama tatou te faasagatau<br />
atu i <strong>le</strong> agasala, ae <strong>le</strong> o tagata.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae<br />
ma <strong>Feagaiga</strong> 4:2–7 ma faailoa mai uiga o se faifeautalai<br />
faamanuiaina. Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong><br />
27:15–18 ma faailoa mai <strong>le</strong> <strong>of</strong>utau ua foaiina mai e <strong>le</strong> Alii<br />
115<br />
i fitafita faifeautalai i aso nei. Afai e maua, ia faaali atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> lipoti faafuainumera a <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia mai<br />
<strong>le</strong> konafesi aoao talu ai nei o Aperila (i <strong>le</strong> Conference Report<br />
po o <strong>le</strong> Liahona) ma tau atu <strong>le</strong> a<strong>of</strong>aiga o faifeautalai o e o loo<br />
tauina <strong>le</strong>nei taua ma <strong>le</strong> a<strong>of</strong>aiga o tagata liliu mai ua maua mai<br />
i <strong>le</strong>nei taua. Tuu atu ia latou faitauina <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma<br />
<strong>Feagaiga</strong> 63:37 ma faailoa mai po o ai i latou ua valaauina e<br />
<strong>le</strong> Alii e faia ni misiona. Ia faaiuina <strong>le</strong> vasega i <strong>le</strong> usuina o <strong>le</strong><br />
pese “T<strong>of</strong>ia e Auauna i <strong>le</strong> Atua”(Viiga, i. 156).<br />
Iosua 13–21. Na faataunuuina e <strong>le</strong> Alii lana<br />
folafolaga ia Isaraelu o <strong>le</strong> a latou maua <strong>le</strong> nuu<br />
o <strong>le</strong> folafolaga. (25–30 minute)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau i se folafolaga na<br />
latou faia mulimuli nei lava i se tasi, ona tuuina atu <strong>le</strong>a o<br />
fesili nei:<br />
• Aisea na e faia ai <strong>le</strong>a folafolaga?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faigata o lou tausia o <strong>le</strong>a folafolaga?<br />
• O a ni ou lagona pe a <strong>le</strong> tausia e nisi folafolaga na fai atu<br />
ia te oe?<br />
• O a ni ou lagona pe a latou tausia ia folafolaga?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esoto 23:27–30 ma saili<br />
mea na folafola faapitoa atu e <strong>le</strong> Atua ia Isaraelu. Faitau <strong>le</strong><br />
Iosua 21:43–45 ma fesili atu pe na faataunuuina e <strong>le</strong> Alii ana<br />
folafolaga. Fai atu latou te faitauina <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma<br />
<strong>Feagaiga</strong> 1:38 ma <strong>le</strong> 82:10 ma fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faatuatuaina o folafolga a <strong>le</strong> Alii i aso nei?<br />
• I <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 82:10, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e<br />
ta<strong>of</strong>ia ai <strong>le</strong> Alii mai <strong>le</strong> tausia o ana folafolaga?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e sue i faafanua i totonu o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong><br />
Paia ma sailiili i t<strong>of</strong>i o laue<strong>le</strong>e<strong>le</strong> o mo ituaiga taitasi. Tuu atu<br />
latou te sailia po o fea <strong>le</strong> ituaiga na latou maua <strong>le</strong> t<strong>of</strong>i sili ona<br />
te<strong>le</strong> a o ai na maua <strong>le</strong> vaega itiiti. Ia faitau foi <strong>le</strong> Numera<br />
26:52–56 ma saili pe aisea ua faapea ai.<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> fea o ituaiga e <strong>le</strong> o<br />
faaalia i luga o <strong>le</strong> faafanua (tagai i <strong>le</strong> Iosua 13:33). Faitau <strong>le</strong><br />
Numera 1:47–53 ma talanoaina matafaioi na i ai i <strong>le</strong>a ituaiga<br />
na ese ai i latou mai isi ituaiga. Tuu atu ia faitauina e tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> Numera 35:1–8 ma vaavaai i <strong>le</strong> mea na faaali atu e<br />
<strong>le</strong> Alii ia Mose e uiga i <strong>le</strong> t<strong>of</strong>i o Sa Levi. Faitau <strong>le</strong> Iosua 21:3 ma<br />
saili pe na maua e Sa Levi mea na folafolaina mo i latou.<br />
Vaevae mau o loo i lalo i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ma tuu atu latou<br />
te saili mai folafolaga na faia e <strong>le</strong> Alii ia i tatou:<br />
• Moronae 10:4–5<br />
• Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 58:42<br />
• Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 59:23<br />
• Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 76:50–70<br />
Iosua 1–24<br />
Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 88:16–20 ma saili po o<br />
a nuu o <strong>le</strong> t<strong>of</strong>i ua folafola mai e <strong>le</strong> Alii mo i tatou. Ia valaaulia<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai mai mea ua latou maua, i a<br />
latou suesuega o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ma o latou lava olaga, ua<br />
faaalia ai e mafai ma e faataunuuina e <strong>le</strong> Alii ana folafolaga.
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Faamasino<br />
Iosua 23–24 (Mau Tauloto, Iosua<br />
24:15). Ua t<strong>of</strong>u i tatou ma <strong>le</strong> saolotoga<br />
e filifili ai, peitai, o filifiliga taitasi, ua i ai ma se<br />
matafaioi o <strong>le</strong> taliaina o taunuuga. (35–40 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
Tuu ni aitema se tolu e eseese o latou taua i totonu o ni taga<br />
pepa se tolu (mo se faataitaiga, o se vaega itiiti o se sukalati, o<br />
<strong>le</strong> afa o <strong>le</strong> sukalati, ma se sukalati atoa). Ia valaaulia se tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega e filifili se taga pepa. Faaali atu i <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> mea<br />
sa filifilia. Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama o<br />
flifiliga eseese e aumaia ai taunuuga eseese. Ia talanoaina <strong>le</strong><br />
ala e <strong>le</strong><strong>le</strong>i ai taunuuga o nisi filifiliga nai lo isi.<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong>ote<strong>le</strong> <strong>le</strong> Iosua 24:15<br />
ma tau mai filifiliga na fautuaina atu e Iosua i ona tagata ia<br />
latou faia. Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> fea auala<br />
na filifilia e Iosua mo ia ma lona aiga. Faitau <strong>le</strong> Iosua<br />
23:14–16 ma <strong>le</strong> 24:1–15 ma talanoaina mafuaaga na filifili ai<br />
Iosua e mulimuli i <strong>le</strong> Alii. Faitau <strong>le</strong> faamatalaga <strong>le</strong>nei mai ia<br />
Elder Howard W. Hunter, ao avea ma se tasi o <strong>le</strong> Korama a<br />
Aposetolo Toasefululua, e uiga i <strong>le</strong> Iosua 24:15:<br />
“O se faamatalaga pito sili <strong>le</strong>nei o se tautinoga atoatoa<br />
a se tagata i <strong>le</strong> Atua. ... Na ia tau atu i <strong>le</strong> fanauga a<br />
Isaraelu, e tusa lava po o a o latou filifiliga, ae o <strong>le</strong> a ia<br />
faia lava <strong>le</strong> mea na te iloa e sao. Na ia faapea atu o lana<br />
filifiliga e auauna atu i <strong>le</strong> Alii, ua ese mai <strong>le</strong> mea ua<br />
latou filifilia; ma o a latou amioga o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> afaina ai lana<br />
filifiliga; ma o lana tautinoga e faia <strong>le</strong> finagalo o <strong>le</strong> Alii,<br />
o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> suia ona se mea o <strong>le</strong> a latou faia po o se isi lava.<br />
O LE TUSI A FAAMASINO<br />
Folasaga<br />
Faamasino 1–21<br />
O <strong>le</strong> tusi a Faamasino o loo i ai tala o <strong>le</strong> talafaasolopito o<br />
Isaraelu mai <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> maliu o Iosua e oo i <strong>le</strong> tulai mai o<br />
<strong>le</strong> malo i lalo o <strong>le</strong> taitaiga a <strong>le</strong> Tupu o Saulo (tagai 1 Samuelu<br />
8:1–9). E ui lava ina faigata ona iloa tonu <strong>le</strong>a taimi o<br />
faamasino, ae ua fuafuaina e pei lava na amata mai i <strong>le</strong> va o<br />
<strong>le</strong> 1250 ma <strong>le</strong> 1000 T.L.M. O <strong>le</strong> tasi mafuaaga ua faigata ai ona<br />
faia se faasologa i aso o mea na tutupu o <strong>le</strong> tusi a Faamasino<br />
ona, o <strong>le</strong> taimi <strong>le</strong>a ua taapeape ai ituaiga i o latou laue<strong>le</strong>e<strong>le</strong> o<br />
t<strong>of</strong>i (tagai Iosua 13–17), na sui tulaga <strong>le</strong> faamaoni o <strong>le</strong> tagata<br />
lava ia i lona ituaiga, i <strong>le</strong> auaufaatasi o tagata laute<strong>le</strong> sa i ai.<br />
O faamasino taitasi na tusi faatatau i ai, o ni sui o se ituaiga se<br />
toatasi, po o se vasega o <strong>le</strong> nuu o <strong>le</strong> folafolaga. Atonu na mafai<br />
lava ona avea se toatasi ma taitai o i latou uma i <strong>le</strong>a taim. O<br />
116<br />
Na tausisi lava Iosua i <strong>le</strong> pu<strong>le</strong>a o ana mea e fai, ma sa<br />
tepataulai atu o ia i poloaiga a <strong>le</strong> Alii.” (i <strong>le</strong> Conference<br />
Report, Oke. 1982; 83; po o <strong>le</strong> Liahona, Ianuari 1983, 114).<br />
Ia valaaulia se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai mai nisi o<br />
mafuaaga ua latou filifili ai e mulimuli i <strong>le</strong> Alii nai lo ala a <strong>le</strong><br />
lalolagi. Lisi ni mafuaaga se tolu i luga o <strong>le</strong> laupapa. Ia fesili<br />
atu pe aisea e filifili ai isi tagata e mulimuli i ala a <strong>le</strong> lalolagi,<br />
ma lisi ia mafuaaga i luga o <strong>le</strong> laupapa. Fai atu e faatusatusa<br />
ia lisi e lua ma talanoaina pe aisea ua pei ai mafuaaga o <strong>le</strong><br />
mulimuli i <strong>le</strong> lalolagi o <strong>le</strong> tapuai i atua pepelo. Ia faitau <strong>le</strong><br />
Mosaea 2:38–41; 3 Nifae 27:10–11; ma <strong>le</strong> Mataupu Faavae<br />
ma <strong>Feagaiga</strong> 19:16–19 ma tau mai po o a ni taunuuga o <strong>le</strong><br />
a oo ia i latou, o e ua <strong>le</strong> filifili e mulimuli i <strong>le</strong> Alii.<br />
O nisi o faatosinaga malolosi i filifiliga tatou te faia o i latou ia<br />
o loo tatou faifaimea faatasi. Ia faitau e tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong><br />
Iosua 23:13 ma talanoaina mea na faaigoaina ai e Iosua i latou<br />
o e e faatosinaina Isaraelu e fai filifiliga <strong>le</strong>aga. Faitau fuaiupu<br />
e 6–11 ma iloa ai mea na tau atu e Iosua e tatau ona faia e<br />
Isaraelu i faatosinaga ua siomia ai i latou. Fai atu i tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Teuteronome 7:1–5 ma vaavaai pe mafai<br />
faapefea ona aoga na fuaiupu ia i tatou i aso nei. Fai atu i se<br />
tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> vaega o faauoga i <strong>le</strong> Mo <strong>le</strong><br />
Malosi o <strong>le</strong> Autalavou (i. 9) mo manatu faaopoopo. Faitau mau<br />
faasino nei faatasi ma lau vasega, ma talanoaina mea ua<br />
poloaiina ai i tatou e <strong>le</strong> Alii i aso nei, e ao ona faia i faatosinaga<br />
a <strong>le</strong> lalolagi ua siomia ai i tatou: Mataio 5:15–16; A<strong>le</strong>ma<br />
5:56–58; Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 101:22; 88:81–86.<br />
nei faamasino sa filifiliaina a <strong>le</strong> o o latou atua po o tagata o <strong>le</strong><br />
a fai i latou ma o latou taitai. Sa pei i latou o ni taitai o fitafita<br />
nai lo ni tagata atamamai faapitoa i <strong>le</strong> tulafono, ona o o latou<br />
matafaioi o <strong>le</strong> laveaiina o o latou tagata mai <strong>le</strong> fili. O <strong>le</strong> siata<br />
ua taua i lalo, o loo i ai se vaaiga laute<strong>le</strong> o faamasino o<br />
Isaraelu i <strong>le</strong>a vaitaimi.<br />
Faamasino ma Ituaiga O Tagata na<br />
Faatiga ia Isaraelu<br />
Otinielu o Iuta (tagai i <strong>le</strong> Faamasino 3:9)<br />
Euta o Peniamina (tagai 3:15)<br />
Samekara (tagai 3:31; e <strong>le</strong> mailoa <strong>le</strong> ituaiga)<br />
Tepora o Efaraima, ua na o <strong>le</strong> pau <strong>le</strong>a o <strong>le</strong><br />
faamasino tamaitai na iloa, ma Parako o<br />
Nafatali (tagai 4:4-6)<br />
Kitiona o Manase (tagai 6:11)<br />
Kusa-risatima, <strong>le</strong> tupu o Mesopotamia<br />
Ekelona, <strong>le</strong> tupu o Moapi<br />
Filisitia<br />
Iapino, <strong>le</strong> tupu o Kanana, na Sesera, <strong>le</strong><br />
pu<strong>le</strong> i <strong>le</strong> itu taua a Iapino<br />
Mitiana ma Ama<strong>le</strong>ka<br />
Apime<strong>le</strong>ko, <strong>le</strong> atalii o Kitiona, na taua ia lava o <strong>le</strong> tupu ma <strong>le</strong> taitai i se taimi puupuu<br />
i Sekema (tagai mataupu e 9).
Toto o Isakara (tagai 10:1)<br />
Iairo o Manase (tagai 10:3)<br />
Iefata o Manase (tagai 11:11)<br />
Ivisona o Iuta (tagai 12:8)<br />
Aluna o Sepulona (tagai 12:11)<br />
Apetonu o Efaraima (tagai 12:13)<br />
Samasoni o Tanu (tagai 15:20)<br />
Le mailoa<br />
Le mailoa<br />
Amoni<br />
Le mailoa<br />
Le mailoa<br />
Le mailoa<br />
Filisitia<br />
O Eli ma Samuelu isi faamasino e toalua, o loo faailoaina mai i <strong>le</strong> 1 Samuelu. O Samuelu <strong>le</strong><br />
faamasino mulimuli na i ai ao <strong>le</strong>i n<strong>of</strong>otupu <strong>le</strong> Tupu o Saulo.<br />
O <strong>le</strong> <strong>le</strong> lotogatasi o Isaraelu na matuai faatigaina ai tagata e<br />
o latou fili. Peitai, na sili atu <strong>le</strong> <strong>le</strong>aga nai lo <strong>le</strong> lotogatasi, o lo<br />
latou <strong>le</strong> mafai ona faaauau pea ona tausia a latou feagaiga<br />
ma <strong>le</strong> Alii, ma taitaiina atu ai i <strong>le</strong> taamilosaga faifaipea o <strong>le</strong><br />
liliuese ma <strong>le</strong> salamo (tagai i fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu o <strong>le</strong><br />
Faamasino 1–3, i. 113). O <strong>le</strong> Faamasino 1–16 o loo taua ai <strong>le</strong><br />
tala i <strong>le</strong>na taamiloasaga i olaga o faamasino eseese o e na<br />
faaolaina Isaraelu. O mataupu 17–21 o loo i ai nisi o tala ua<br />
faamatalaina ai <strong>le</strong> <strong>le</strong> amiotonu o <strong>le</strong> liliuese o Isaraelu “ina ua<br />
<strong>le</strong>ai se tupu ia Isaraelu: ua taitasi ma fai <strong>le</strong> mea e tusa i lona<br />
lava manatu” (Faamasino 21:25).<br />
O <strong>le</strong> tusi a Faamasino, e pei o <strong>le</strong> tusi a Iosua, o loo faaalia ai<br />
foi o loo i ai i <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> mana e laveaiina ai ona tagata. Ua sili<br />
ona faamaonia <strong>le</strong>nei mea i tala a faamasino eseese.<br />
• O Euta e mai ia Peniamina, o <strong>le</strong> ituaiga pito i laitiiti o<br />
Isaraelu.<br />
• O Tepora o <strong>le</strong> uluai tamaitai na taitaia Isaraelu i <strong>le</strong> taua,<br />
ma e masalo e tautaua faatasi i laua ma Iaeli i <strong>le</strong>a tala, o<br />
se tamaitai na ia fasiotia <strong>le</strong> taitai o <strong>le</strong> fili o Isaraelu.<br />
• O <strong>le</strong> autau a Kitiona na faaitiitia i <strong>le</strong> tolu selau alii, ao<br />
lumanai <strong>le</strong> faatoilaloina o <strong>le</strong> autau e toafia afe a Mitiana.<br />
• O Iefata o <strong>le</strong> tama a se fafine talitane.<br />
• O Samasoni na fanau mai o ia faavavega i se fafine sa <strong>le</strong><br />
mafai ona fanau muamua.<br />
I nei tulaga taitasi, na mautinoa ai sa i ai <strong>le</strong> aao o <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong><br />
laveaiina mai o ona tagata e ala mai i nei taitai. O <strong>le</strong>a ua tatou<br />
iloa ai, e oo foi i taimi faanoanoa o <strong>le</strong> talafaasolopito o<br />
Isaraelu, sa i ai foi ni alii ma ni tamaitai maoae. E mafai ona<br />
tatou aoaoina mai ni <strong>le</strong>sona taua ia i latou o e na faaaogaina o<br />
latou faatuatua ma <strong>le</strong> lototete<strong>le</strong>. E mafai foi ona tatou aoao e<br />
ala i <strong>le</strong> iloiloina o faataitaiga <strong>le</strong>aga a i latou o e na lafoai <strong>le</strong> Alii<br />
ma taunuu atu ai i ni taunuuga pagatia.<br />
Mo nisi faamatalaga e uiga i <strong>le</strong> tusi a Faamasino, tagai i <strong>le</strong><br />
Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “Faamasino, tusi a” (i. 719), ma <strong>le</strong><br />
folasaga i <strong>le</strong> Faamasino 1–12 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–<br />
2 Samuel (i. 251).<br />
117<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O <strong>le</strong> <strong>le</strong> tausia o folafolaga ua tatou osia ma <strong>le</strong> Alii e oo atu<br />
ai i <strong>le</strong> pagatia, faanoanoa, ma <strong>le</strong> aveesea o faamanuiaga<br />
folafolaina (tagai i <strong>le</strong> Faamasino 1:18–3:7; 8:32–35; 10:6–9).<br />
• Afai e salamo <strong>le</strong> tagata ma valaau atu i <strong>le</strong> Atua, o <strong>le</strong> a ia<br />
laveaiina i latou mai o latou faafitauli, i <strong>le</strong> taimi e tatau ai<br />
(Faamasino 3:9, 15; 10:10–16; 11:32–33).<br />
• E mafai ona faia e <strong>le</strong> tagata mea sili ona matag<strong>of</strong>ie pe afai<br />
latou te naunau e mulimuli i <strong>le</strong> faasinomaga a <strong>le</strong> Alii ma<br />
maua lona malosi (tagai i <strong>le</strong> Faamasino 4:1–16; 6:11–16;<br />
7:1–22).<br />
• O <strong>le</strong> fanau mai i totonu o se aiga amiotonu po o <strong>le</strong> muai<br />
faauuina foi i se misiona maoae, e <strong>le</strong> faamaonia ai <strong>le</strong><br />
amiotonu o <strong>le</strong> tagata lava ia. O <strong>le</strong> usiusitai i <strong>le</strong> Alii e sili<br />
atu ona taua nai lo ta<strong>le</strong>ni po o isi mea e ono mafai ona<br />
tatou maua (tagai i <strong>le</strong> Faamasino 13–16; tagai foi i <strong>le</strong><br />
A<strong>le</strong>ma 2:26–31; Mamona 5:16–18).<br />
• O <strong>le</strong> faamaualuga ma <strong>le</strong> manatu faapito, e mafai ona oo<br />
atu ai i faigata faa<strong>le</strong>tagata lava ia ma ta<strong>of</strong>ia mai ai i tatou,<br />
mai <strong>le</strong> faataunuuina o valaauga tatou te maua mai <strong>le</strong> Alii<br />
(tagai i <strong>le</strong> Faamasino 16).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Faamasino 1–3. O <strong>le</strong> <strong>le</strong> usitaia atoatoa o <strong>le</strong> Alii,<br />
o <strong>le</strong> a oo atu ai i <strong>le</strong> faanoanoa i <strong>le</strong> lumanai.<br />
(25–30 minute)<br />
Ia tuuina atu fesili nei i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
Faamasino 1–21<br />
• Afai e te vaaia se tamaitiiti laitiiti o taalo i <strong>le</strong> ogatotonu<br />
o se auala pisi, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea sao e tatau ona e faia?<br />
• Aisea e te manatu ai, e faia ai e tamaiti mea matautia<br />
faapena, e ui lava ina uma ona lapataia i latou e o latou<br />
matua ia aua nei faia <strong>le</strong>a mea?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea e ono tupu mai pe afai e faaauau pea ona<br />
latou <strong>le</strong> amanaiaina fautuaga a matua, ma isi ua sili atu<br />
lo latou iloa o mea e sili mo i latou?<br />
Tau atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, o <strong>le</strong> <strong>le</strong>sona <strong>le</strong>a sa sili ona faigata<br />
ona aoaoina e <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitauina <strong>le</strong> Faamasino 2:1–3<br />
ma talanoaina <strong>le</strong> mea na tau atu e <strong>le</strong> agelu sa tatau ona faia<br />
e Isaraelu ae peitai, latou te <strong>le</strong>i faia. Ia latou faitauina foi<br />
<strong>le</strong> Faamasino 1:18–19 sa sue mai ai se mafuaaga se tasi ua<br />
tuuina mai, na <strong>le</strong> mafai ai ona mauaina uma e Iuta a latou<br />
teritori na vaevae atu i ai. Fesili atu: O a nisi mafuaaga na <strong>le</strong><br />
mafai ai ona mauaina uma o latou teritori? (O <strong>le</strong> <strong>le</strong> usiusitai<br />
ma <strong>le</strong> <strong>le</strong> lava o <strong>le</strong> faatuatua.)<br />
Atonu e te manao foi e sue e tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia <strong>le</strong> Faamasino<br />
1:27–33 ma maitau ai sa <strong>le</strong> sili atu foi se taumafaiga a isi ituaiga.<br />
<strong>Tusi</strong> pe faaali atu se kariota e pei o <strong>le</strong> ata o loo i lalo, ma fesili<br />
atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, pe aisea e <strong>le</strong> fai ai soo se ituaiga o
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Faamasino<br />
kariota ma se faafitauli (tagai i <strong>le</strong> Esoto 14:23–31). Ia fai atu ia i<br />
latou e lisi mai nisi o faafituli ua fetaiai ma tagata talavou i aso<br />
nei ua pei o “ni kariota uamea.” Ia faitauina <strong>le</strong> Eteru 12:27 ma<br />
vaavaai po o a ni faamaoniga ua tatou maua, o loo i ai i <strong>le</strong> Tama<br />
Faa<strong>le</strong>lagi <strong>le</strong> mana e fesoasoani ai i a i tatou, e manumalo ai i<br />
mea e sili ona tatou matatau i ai pe sili foi ona faigata.<br />
<strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> siata <strong>le</strong>nei i luga o <strong>le</strong> laupapa, ae faaavanoa atigipusa<br />
e faatumu e tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
O <strong>le</strong> Le Usiusitai e Taitaiina atu ai i <strong>le</strong><br />
aveesea o Faamanuiaga o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong><br />
O Isaraelu Anamua Isaraelu i Aso Nei<br />
Na faatagaina<br />
Sa Kanana e non<strong>of</strong>o<br />
pea i <strong>le</strong> nuu<br />
Na aoina al<strong>of</strong>a, faia<br />
maliliega, ma faatagaina<br />
<strong>le</strong> ifo i tupua<br />
Faaipoipo i fafo atu<br />
o ituaiga o Isaraelu<br />
Ifo i tupua<br />
O <strong>le</strong> faatagaina o nisi<br />
o agasala e tumau pea<br />
i o tatou olaga<br />
Faia o agasala ma gaoioiga<br />
<strong>le</strong> talafeagai<br />
O <strong>le</strong> faaipoipo i fafo atu<br />
o <strong>le</strong> feagaiga, ma oo ai<br />
i <strong>le</strong> aveesea o faamanuiaga<br />
o <strong>le</strong> malumalu<br />
Le toaga po o <strong>le</strong> liliuese<br />
faa<strong>le</strong>tagata lava ia<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Faamasino 1:27, 29–33<br />
ma faatumu <strong>le</strong> pusa muamua, “Isaraelu Anamua” i auala na <strong>le</strong><br />
118<br />
usiusitai ai ituaiga ma mea na latou faatagaina. Ia latou<br />
faitauina foi <strong>le</strong> Faamasino 1:28 ma <strong>le</strong> 2:1–2 ma faatumu <strong>le</strong> pusa<br />
lona lua, i mea ua tau mai e na fuaiupu na faia e Isaraelu. Ia<br />
fesili atu po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> upu al<strong>of</strong>a ma pe aisea na sili atu ai<br />
ona mananao ia Isaraelu e aoina mai na tupe nai lo <strong>le</strong> mananao<br />
e tausia a latou feagaiga ina ia faaumatia Sa Kanana. Fai atu e<br />
faitau <strong>le</strong> Faamasino 3:5–7 ma faatumu isi pusa e lua i mea na<br />
faia e Isaraelu.<br />
Ia toe tagai i <strong>le</strong> Faamasino 2:3 ma fesili atu po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> fetalaiga<br />
a <strong>le</strong> Alii o taunuuga o <strong>le</strong> <strong>le</strong> usiusitai o Isaraelu. Ia latou faitauina<br />
fuaiupu 18–19, ua toeitiiti lava avea o se aote<strong>le</strong>ga o <strong>le</strong> tusi a<br />
Faamasino, ma tau mai <strong>le</strong> mea na tupu i augatupulaga na<br />
mulimuli mai.<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, po o a ni mea e faia po o<br />
mea e <strong>le</strong> faia e tagata, ua talitutusa ma mea na faia e Isaraelu<br />
anamua. Ia latou faia ni faatusatusaga ma faatumu pusa<br />
talafeagai i <strong>le</strong> vaega o “Isaraelu i Aso Nei” i <strong>le</strong> siata. Faitau <strong>le</strong><br />
faamatalaga ua taua i lalo, e faatatau i filifiliga mai ia Elder<br />
Neal A. Maxwell:<br />
“O tagata uma ua i ai <strong>le</strong> saolotoga e filifili ai, ma e <strong>le</strong>ai<br />
lava se isi tulaga e i ai. Peitai, afai e filifilia e nisi <strong>le</strong><br />
faapaie, e <strong>le</strong> gata ina o loo latou filifili mo i latou lava,<br />
ae mo <strong>le</strong> isi augatupulaga o i luma atu ma <strong>le</strong> isi foi. O<br />
nai mea taufaasese laiti a matua, e mafai ona i ai se<br />
aafiaga te<strong>le</strong> i a latou fanau. O ni augatupulaga na<br />
muamua atu i se aiga, atonu na atagia ai <strong>le</strong> faamaoni, ae<br />
o nisi i <strong>le</strong>nei augatupulaga ua faaalia ai <strong>le</strong> taufaasese. O<br />
<strong>le</strong> mea e faanoanoa ai, o <strong>le</strong> isi augatupulaga, atonu o <strong>le</strong> a<br />
filifili ai e nisi <strong>le</strong> tetee ma agai atu ai lava ina faatamaia”<br />
(i <strong>le</strong> Conference Report, Oke. 1992, 89; po o <strong>le</strong> Ensign,<br />
Nov. 1992, 65–66).<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, po o a mea ua <strong>of</strong>oina mai<br />
e <strong>le</strong> lalolagi e mafai ona avea ma mai<strong>le</strong>i ia i latou o e <strong>le</strong> tausia<br />
a latou feagaiga. Faitau faatasi ma i latou <strong>le</strong> 1 Nifae 17:45;<br />
3 Nifae 6:17; 4 Nifae 1:38; ma <strong>le</strong> Mamona 2:13–15. Tuu atu<br />
ia latou tuuina mai ni tali i fesili ua taua i lalo:<br />
• O a mea e tatau ona tatou faia, tatou te aloese mai ai <strong>le</strong><br />
pauu atu i ia lava mai<strong>le</strong>i e pei o Isaraelu?<br />
• E mafai faapefea ona tatou non<strong>of</strong>o i se lalolagi amio<strong>le</strong>aga,<br />
ma ola amiotonu pea ma tausia a tatou feagaiga?<br />
Faamasino 1–21. Talu ai ona sa <strong>le</strong> tumau Isaraelu<br />
i <strong>le</strong> tausiaina o a latou feagaiga ma <strong>le</strong> Atua, sa<br />
faapea ai ona latou i ai pea i se taamilosaga o <strong>le</strong><br />
faapologaina ma <strong>le</strong> laveaiina. (20–30 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> siata o loo i lalo i luga o <strong>le</strong> laupapa po o se pepa e tufa<br />
atu. Ia manatua e faaavanoa pusa e faatumu ao suesueina <strong>le</strong><br />
Faamasino 2–4.
Ia fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Faamasino 2:11–19<br />
ma <strong>le</strong> 3:5—11, ma talanoaina <strong>le</strong> ala ua avea ai <strong>le</strong> <strong>le</strong> tausia o<br />
feagaiga, ma mea e saga taitaiina atu ai i <strong>le</strong> taamilosaga o<br />
puapuaga. Fesoasoani ia i latou i <strong>le</strong> sailia o fuaiupu mai <strong>le</strong><br />
Faamasino 3:5–11 e fetaui i pusa o loo i <strong>le</strong> siata, ma faatumu<br />
pusa pe a taua ia fuaiupu.<br />
Faitau <strong>le</strong> Faamasino 3:12–15; 4:1–6; ma <strong>le</strong> 6:1, 11 faatasi ma<br />
tagata o lau vasega ma fesili atu, pe aisea latou te manatu ai<br />
o soo se augatupulaga fou lava e tatau ona puapuagatia ma<br />
sauaina ona faatoa liliu atu ai <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> Alii mo se fesoasoani. Tau<br />
atu ia i latou, o <strong>le</strong>nei taamilosaga o <strong>le</strong> mamanu <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o <strong>le</strong><br />
tusi a Faamasino. Ia latou faitauina <strong>le</strong> Faamasino 2:11; 3:7, 12;<br />
4:1; 6:1; 10:6; ma <strong>le</strong> 13:1 ma faailoga <strong>le</strong> fasi fuaitau “ona<br />
amio<strong>le</strong>aga <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu i luma o Ieova.”<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> 1 Nifae 2:16–17; 15:21–25;<br />
Helamana 3:27–30, 35; 5:12 ma vaavaai i ni auala e mafai ai ona<br />
tatou aloese mai <strong>le</strong> faia o agasala e talitutusa ma agasala na faia<br />
e Isaraelu.<br />
Faamasino 3–16. E mafai e <strong>le</strong> Alii ona<br />
faia “mea vaivai o <strong>le</strong> lalolagi” ina ia<br />
faataunuuina ai ana galuega maoae ma <strong>le</strong><br />
mamana i ona tagata. (35–50 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
O <strong>le</strong> Taamilosaga o <strong>le</strong><br />
Liliuese i totonu o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Faamasino<br />
Na salamo tagata<br />
ma tagi atu i <strong>le</strong> Alii.<br />
Na faatuina e <strong>le</strong> Alii<br />
se faamasino o <strong>le</strong> sa<br />
laveaiina i latou.<br />
Na aveina atu i latou i<br />
lima o o latou fili.<br />
Na faia e tagata <strong>le</strong><br />
amio<strong>le</strong>aga i luma o <strong>le</strong><br />
silafaga a <strong>le</strong> Alii.<br />
Ia faaali atu se ata o nisi o faifeautalai talavou o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia. Ia<br />
fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, po o <strong>le</strong> a se manatu o <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o<br />
tagata o <strong>le</strong> lalolagi e uiga i nei tagata talavou. Ua saunoa mai<br />
Peresitene Gordon B. Hinck<strong>le</strong>y i <strong>le</strong> ala e masani ona maitauina<br />
ai a tatou faifeautalai e <strong>le</strong> lalolagi:<br />
“Sa faatalanoaina au e se sui o <strong>le</strong> BBC o Faasalalauga i<br />
Leitio i <strong>le</strong> Lalolagi Atoa. Sa tagai o ia i faifeautalai, ma sa<br />
ia silafia foi o latou foliga talavou. Sa ia fesili mai ia te au,<br />
“Pe faapefea ona e faamoemoeina tagata e faalogo atu i<br />
nei talavou mosimosi?”<br />
“Ina nei i ai nisi o outou e <strong>le</strong> malamalama i <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong><br />
upu mosimosi, o lona uiga e <strong>le</strong> lava <strong>le</strong> matua, e <strong>le</strong> lava <strong>le</strong><br />
atamai, e <strong>le</strong> lava <strong>le</strong> faatuatua” (i <strong>le</strong> Conference Report,<br />
Set.–Oke. 1995, 69; po o <strong>le</strong> Liahona, Ianuari 1996, 62).<br />
119<br />
Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 1:17–20 ma <strong>le</strong> 35:13–15<br />
faatasi ma <strong>le</strong> vasega. Ia fai atu e faailoa mai upu ma fuaiupu o<br />
loo faamatalaina ai po o ai i latou na fetalai mai <strong>le</strong> Alii o <strong>le</strong> a ia<br />
valaauina e faia lana galuega. Fesili atu:<br />
• Aisea e te manatu ai na te filifilia nei mea “vaivai”?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea na te aoao mai e uiga i <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> Alii?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea e ono faaosoosoina ai tagata latou te faia, pe<br />
afai e filifilia e <strong>le</strong> Alii i latou o e sili ona malolosi, sili ona<br />
atamamai, pe sili ona mauoa?<br />
• E mafai e i latou o e sili ona malolosi, sili ona atamamai,<br />
pe sili ona mauoa ona avea ma e sili ona amiotonu?<br />
• O a ni faafitauli e mafai ona tatou oo i ai, pe afai tatou te<br />
mulimuli atu i se tasi ona o se mafuaaga sese?<br />
Faitau <strong>le</strong> tali atu a Peresitene Hinck<strong>le</strong>y i <strong>le</strong> tusitala:<br />
“Sa ou tali atu i <strong>le</strong> alii tusitala ma <strong>le</strong> mata fiafia, `Talavou<br />
mosimosi? O <strong>le</strong> tulaga o loo i ai nei faifeautalai i ona po<br />
nei e pei lava o <strong>le</strong> tulaga sa i ai Timoteo i ona po o Paulo<br />
[tagai 1 Timoteo 4:12]. ...<br />
“`O <strong>le</strong> mea uiga ese, o <strong>le</strong> taliaina o i latou e tagata ma<br />
faalogo ia te i latou. E malolosi atoatoa. E atamamai, e<br />
mataalia, e faamaoni. E tumama, latou te faatosinaina<br />
atu tagata, ma e vave ona talitonuina i latou e tagata.’ . . .<br />
“`Talavou mosimosi?’ Ioe, e mativa i <strong>le</strong> poto faa<strong>le</strong>lalolagi.<br />
O se matua faamanuiaga te<strong>le</strong> <strong>le</strong>a. Latou te <strong>le</strong> o tauaveina<br />
ni e<strong>le</strong>mene o <strong>le</strong> taufaa’o<strong>le</strong>’o<strong>le</strong>. Latou te <strong>le</strong> faaaogaina ni<br />
finauga taufaasese. Latou te tautala mai o latou loto, ma<br />
talitonuga maumaututu faa<strong>le</strong>tagata. O i latou taitoatasi<br />
o se auauna a <strong>le</strong> Atua soifua, ma o se amepasa a <strong>le</strong> Alii<br />
o Iesu Keriso. O lo latou mana, <strong>le</strong> lmai ia latou aoaoga i<br />
mea o <strong>le</strong> lalolagi. O lo latou mana e mai i <strong>le</strong> faatuatua,<br />
ma <strong>le</strong> tatalo, ma <strong>le</strong> lotomaualalo.” (i <strong>le</strong> Conference Report,<br />
Set.–Oke. 1995, 69; po o <strong>le</strong> Liahona, Ianuari 1996, 62).<br />
Ia t<strong>of</strong>i ni tamaiti o <strong>le</strong> vasega e lipoti mai e uiga i taitai ua taua i<br />
lalo, ma faamatala mai pe aisea na <strong>le</strong> foliga ai i latou o ni toa:<br />
• Euta (tagai i <strong>le</strong> Faamasino 3:15)<br />
• Tepora (tagai i <strong>le</strong> Faamasino 4:4; 5:7)<br />
• Iaeli (tagai i <strong>le</strong> Faamasino 4:17–22)<br />
• Kitiona (tagai i <strong>le</strong> Faamasino 6:14–15; 7:1–6)<br />
• Iefata (tagai i <strong>le</strong> Faamasino 11:1–2)<br />
Faamasino 1–21<br />
Faitau faatasi <strong>le</strong> Faamasino 4:23 ma <strong>le</strong> 7:7, ma ia maitau mea na<br />
tutupu ao mulimuli tagata i nei taitai. Sa <strong>le</strong> malamalama pea<br />
tagata, po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea sa taumafai <strong>le</strong> Alii e aoao atu ia i latou i<br />
aso o Kitiona. Sa latou mananao e fai Kitiona ma o latou tupu.<br />
Faitau <strong>le</strong> tali atu a Kitiona o loo i <strong>le</strong> Faamasino 8:23.<br />
Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai mai ni auala, e mafai<br />
ona avea ai i latou ma mea faigaluega sili atu ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i i aao o<br />
<strong>le</strong> Alii, i <strong>le</strong> faia o lana galuega ma avea ma molimau ola o lona<br />
mana. Atonu e te manao e talanoaina faataitaiga mai tusitusiga<br />
paia, e pei o Mose, Enoka, ma <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita, ma
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Faamasino<br />
tau atu mea na latou faia, ina ia mafai ona faaaogaina i latou e<br />
<strong>le</strong> Alii (tagai i <strong>le</strong> Mose 1:3–8; 6:31–37; Talafaasolopito o Iosefa<br />
Samita 2:14–20).<br />
Faamasino 7–8. E tatau ona tatou faatuatua<br />
ma faalagolago i <strong>le</strong> Alii, ae <strong>le</strong> o i tatou lava.<br />
(15–20 minute)<br />
Ia tuu ni meaai se lua i luga o se laulau, pe a ma <strong>le</strong> sefulu futu<br />
mai <strong>le</strong> puipui i totonu o <strong>le</strong> potu. Tau atu i se tamaitiiti o <strong>le</strong><br />
vasega o <strong>le</strong> o loo manao i se tasi o nei meaai, e mafai ona ave<br />
ma ia <strong>le</strong> meaai, ae tatau ona pipii <strong>le</strong> isi ona lima i <strong>le</strong> puipui. Afai<br />
ua malamalama e <strong>le</strong> mafai ona pai atu i <strong>le</strong> meaai, tau atu i <strong>le</strong><br />
tagata <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> vasega, e mafai ona valaaulia se uo e ta<strong>of</strong>ia lona<br />
lima ma faasolosolo mai ai i <strong>le</strong> puipui seia oo atu i <strong>le</strong> meaai.<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, pe i ai ni taimi i <strong>le</strong>nei olaga<br />
faa<strong>le</strong>tino, tatou te <strong>le</strong> mafaia ai ona faia nisi o mea pe afai ua<br />
na o i tatou. Faitau <strong>le</strong> Mataio 5:48 ma vaavaai mo <strong>le</strong> poloaiga<br />
ua tuuina mai, e <strong>le</strong> mafai ona tatou pai atu i ai, pe afai ua na<br />
o i tatou. Faitau <strong>le</strong> Moronae 10:32–33 ma tuu atu latou te<br />
sailia mai pe mafai faapefea ona tatou maua <strong>le</strong>na atoatoaga.<br />
Fai se kopi o <strong>le</strong> siata o loo i lalo i luga o <strong>le</strong> laupapa, ae<br />
faaavanoa pea <strong>le</strong> koluma lona lua. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e faitau fuaiupu ua tusia i <strong>le</strong> koluma muamua, ma<br />
lisi <strong>le</strong> a<strong>of</strong>aiga o fitafita o loo tauina mai i fuaiupu taitasi, i<br />
<strong>le</strong> koluma lona lua. Ia fesili atu po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faaali atu<br />
e <strong>le</strong> Alii ia Isaraelu ae pe aisea.<br />
Faamasino 7<br />
f. 2<br />
f. 3<br />
f. 7<br />
f. 12<br />
f. 16<br />
A<strong>of</strong>aiga o Fitafita ua tauina mai<br />
Ua toate<strong>le</strong> te<strong>le</strong> (32,000)<br />
22,000 na toe foi; 10,000 na non<strong>of</strong>o pea<br />
300<br />
Motu<br />
3 vaega o tai 100<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Faamasino 7:17–23 ma<br />
lisi ia vaaiga ma <strong>le</strong>o na faateia ma feala ai fili o Isaraelu. Fesili<br />
atu, po o <strong>le</strong> a se <strong>le</strong>sona latou te manatu na taumafai <strong>le</strong> Alii e<br />
aoao atu ia Isaraelu i <strong>le</strong>nei mea (tagai i <strong>le</strong> Faamasino 7:2). Ia<br />
latou faitauina foi <strong>le</strong> Faamasino 8:22–23 ma fesili atu:<br />
• Pe na aoaoina ea e Isaraelu <strong>le</strong>na <strong>le</strong>sona?<br />
• Na aoaoina ea e Kitiona <strong>le</strong>a <strong>le</strong>sona?<br />
• E mafai faapefea ona fesoasoani <strong>le</strong>nei tala ia tatou<br />
taumafaiga e fausiaina <strong>le</strong> malo o <strong>le</strong> Atua i aso nei.<br />
Ia fetufaai atu <strong>le</strong> faamatalaga <strong>le</strong>nei mai ai Peresitene James E.<br />
Faust, o <strong>le</strong> Fesoasoani Lua i <strong>le</strong> Au Peresitene Sili:<br />
“O loo i ai se galuega te<strong>le</strong> a <strong>le</strong> Alii mo i tatou e faia.<br />
Atonu e te taumanatunatu pe mafai faapefea. Atonu e te<br />
lagona e <strong>le</strong>ai se mea faapitoa pe maoae o ia te oe po o se<br />
tomai. Atonu e te lagona, pe ua tauina atu foi e se isi, o<br />
oe e te va<strong>le</strong>a. E toate<strong>le</strong> i tatou e lagona faapena ma ua tau<br />
120<br />
mai foi i ai <strong>le</strong>na mea. Sa lagona e Kitiona <strong>le</strong>nei mea ina<br />
ua fetalai atu <strong>le</strong> Alii e laveai Isaraelu mai lima o Mitiana.<br />
Sa fai atu Kitiona, `Ua tupito ona faatauvaa i Manase,<br />
ma o au foi <strong>le</strong> aupito itiiti i <strong>le</strong> aiga o lou tama.” E na o <strong>le</strong><br />
toluselau ana tagata, ae faatasi ai ma <strong>le</strong> fesoasoani a <strong>le</strong><br />
Alii, na faatoilaloina e Kitiona autau a Mitiana.<br />
“E mafai e <strong>le</strong> Alii ona faia vavega matag<strong>of</strong>ie i se tagata<br />
e faatauvaa se tomai ae lotomaualalo, faatuatua, ma<br />
punouai i <strong>le</strong> auauna atu i <strong>le</strong> Alii ma se e saili e faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia<br />
ia lava. E mafai aua o <strong>le</strong> Atua o <strong>le</strong> puna atoatoa o <strong>le</strong><br />
mana.” (i <strong>le</strong> Conference Report, Set.–Oke. 1995; po o<br />
<strong>le</strong> Liahona, Ianuari 1996, 57).<br />
Faamasino 13:1–8. O <strong>le</strong> aumaia o fanau i totonu o<br />
se aiga amiotonu, o se vaega taua o <strong>le</strong> fuafuaga o<br />
<strong>le</strong> fiafia. (15–20 minute)<br />
Ia faaali atu i <strong>le</strong> vasega ni ata o ni pepe. Ia tau atu o i latou o<br />
ni agaga matag<strong>of</strong>ie ma <strong>le</strong> mama, ma latou te aumaia <strong>le</strong> fiafia<br />
te<strong>le</strong> i o latou matua. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, e tau mai<br />
<strong>le</strong> poloaiga na muamua lava tuuina mai i <strong>le</strong> tagata (tagai i<br />
<strong>le</strong> Kenese 1:28). Ia faamatala atu o loo faaaogaina lava pea<br />
<strong>le</strong>nei poloaiga.<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, pe faapefea ona aafia <strong>le</strong><br />
fuafuaga o <strong>le</strong> fiafia, pe afai e mafai e Satani ona faatosinaina<br />
tagata ina ia ta<strong>of</strong>ia <strong>le</strong> mauaina o fanau. Fai atu pe valaaulia se<br />
tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega, e faamatala mai, po o a ni lagona e i ai i<br />
se tasi o loo naunau lava e fia maua se fanau, peitai e <strong>le</strong> mafai.<br />
Faitau <strong>le</strong> Faamasino 13:1–8 ma tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e<br />
faailoa mai po o ai sa <strong>le</strong> mafai ona maua se fanau. Ia fesili atu ia<br />
i latou, po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na talosagaina e matua o Samasoni i <strong>le</strong><br />
fuaiupu e 8 ma o <strong>le</strong> a foi se mea ua aoaoina mai e uiga ia i laua.<br />
Ia tuuina atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia fesili ua taua i lalo:<br />
• Aisea e manaomia ai e matua <strong>le</strong> fesoasoaniga faa<strong>le</strong>lagi i <strong>le</strong><br />
tausiaina o a latou fanau?<br />
• O a taimi e mafai ai e matua ona tatalo atu mo ni taitaiga<br />
faa<strong>le</strong>lagi i <strong>le</strong> tausiaina o a latou fanau?<br />
• O a ni faamoemoega o loo i ai i matua mo a latou fanau?<br />
• O a ni mea o finagalo i ai o tatou matua faa<strong>le</strong>lagi mo i tatou?<br />
Faamasino 13–16. O <strong>le</strong> faamaualuga ma<br />
<strong>le</strong> manatu faapito e mafai ona oo atu ai i<br />
puapuaga faa<strong>le</strong>tagata, ma ta<strong>of</strong>ia mai ai i<br />
tatou mai <strong>le</strong> faataunuuina o o tatou valaauga.<br />
(35–40 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> fesili nei i luga o <strong>le</strong> laupapa ae <strong>le</strong>i amataina <strong>le</strong> vasega:<br />
• Na faapefea ona faaaogaina e Samasoni lona tomai na<br />
tuuina mai e <strong>le</strong> Atua?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> eseesega i faamoemoega o Samasoni i <strong>le</strong> faasagatau<br />
atu i fili o Isaraelu ma faamoemoega o Kitiona? (Atonu e te<br />
manao e fai se kopi o <strong>le</strong> siata i <strong>le</strong> gaoioiga A o <strong>le</strong> Faamasino<br />
14–15 i <strong>le</strong> taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega, e fesoasoani<br />
ai i <strong>le</strong>nei fesili.)
• O <strong>le</strong> a se faatusatusaga o <strong>le</strong> manuia o Samasoni i <strong>le</strong><br />
laveaiina o Isaraelu ia Kitiona?<br />
• Aisea na gauai atu ai Samasoni i <strong>le</strong> togafiti a Talila?<br />
• Aisea na toe tuuina atu ai e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> malosi ia Samasoni?<br />
Pe a uma ona faitauina e tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia fesili, ona<br />
faitau faatasi <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> Faamasino 13–16. Fai atu ia i latou, e<br />
vaavaai mo tali i fesili o loo i luga o <strong>le</strong> laupapa ao faitau. Afai<br />
O LE TUSI A RUTA<br />
Folasaga<br />
Ruta 1–4<br />
O <strong>le</strong> tala ia Ruta na tupu i <strong>le</strong> taimi o faamasino i Isaraelu, i se<br />
taimi na i ai <strong>le</strong> fi<strong>le</strong>mu i <strong>le</strong> va o Isaraelu ma Sa Moapi (tagai i <strong>le</strong><br />
Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “Moapi,” i. 733). Na tutupu nei tulaga<br />
i Moapi, ma <strong>le</strong> itu o Isaraelu na n<strong>of</strong>oia e <strong>le</strong> ituaiga o Iuta.<br />
Mauga o<br />
Karamelu<br />
Mauga o Tapora<br />
Mauga o Ki<strong>le</strong>poa<br />
Pete<strong>le</strong>ema<br />
MOAPI<br />
Mauga<br />
o Nepo<br />
E ese mai i <strong>le</strong> tusi a faamasino, o loo i ai <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o tala<br />
faanoanoa o <strong>le</strong> liliuese o Isaraelu, o <strong>le</strong> tala a Ruta, o se tala<br />
fiafia o <strong>le</strong> faatuatua, faamaoni, ma <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a mama o Keriso.<br />
O loo faamanatu mai ai ia i tatou, e mafai lava ona i ai <strong>le</strong><br />
<strong>le</strong><strong>le</strong>i o <strong>le</strong> tagata lava ia, i totonu o se lalolagi amio<strong>le</strong>aga.<br />
O <strong>le</strong> tala ia Ruta, ua uunaia ai i tatou ina ia faia filifiliga <strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
ma ia faafetaiaia luitau ma <strong>le</strong> lototete<strong>le</strong>. Afai tatou te faia ia<br />
mea, o <strong>le</strong> a sologa <strong>le</strong><strong>le</strong>i mea uma. O loo i ai foi <strong>le</strong> autu o <strong>le</strong><br />
Faaolataga o loo taoto mai ai i lana tala. O Ruta o se tagata ese.<br />
121<br />
ua latou manatu ua latou maua <strong>le</strong> tali i se tasi o fesili, ia ta<strong>of</strong>i<br />
<strong>le</strong> faitauga pe sii i luga <strong>le</strong> lima, ma ia faailoa atu i <strong>le</strong> vasega<br />
atoa. Afai e <strong>le</strong> uma ona taliina fesili i <strong>le</strong> faaiuga o <strong>le</strong> faitauga,<br />
ia talanoaina faatasi fesili o totoe.<br />
Faaaoga <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Faamasino 13–16 i <strong>le</strong> Old<br />
Testament: Genesis–2 Samuel (i. 259–61) mo se fesoasoani<br />
pe a manaomia. Ia mafaufau foi e faaaoga gaoioiga mo <strong>le</strong><br />
Faamasino 16 i <strong>le</strong> taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega.<br />
Ruta 1–4<br />
O ia o se fafine mativa, ua oti lana tane, ma sa <strong>le</strong>ai sana fanau.<br />
Ma na ala mai ia Poasa, o <strong>le</strong> sa “faaolaina” o ia (tagai i <strong>le</strong> Ruta<br />
4:4–10), na taliaina ai ma <strong>le</strong> atoatoa ia Ruta o se tagata Isaraelu,<br />
ma avea ma se tamaitai sa na maua ni oa, ma toe ulu atu i <strong>le</strong><br />
feagaiga o <strong>le</strong> faaipoipoga, ma maua se fanau. I <strong>le</strong> aumaia ai la<br />
o <strong>le</strong>nei autu o <strong>le</strong> Faaolataga, e ma<strong>of</strong>a ai i <strong>le</strong> iloa, o Iesu Keriso o<br />
se tasi e tupuga mai ia te ia (tagai i <strong>le</strong> Mataio 1:5–16).<br />
O Sister Ai<strong>le</strong>en H. Clyde, na avea muamua ma fesoasoani<br />
i <strong>le</strong> Au Peresitene Aoao o <strong>le</strong> Aual<strong>of</strong>a, sa na maitauina se<br />
taumafaiga taua e mafai ona tatou faia mai <strong>le</strong> tala ia Ruta: “Sa<br />
feagai Ruta ma <strong>le</strong> mautinoa o mea faigata, e <strong>le</strong> o se mea e ese<br />
mai o tatou vaitaimi—o <strong>le</strong> oti o se ua pe<strong>le</strong>, o <strong>le</strong> maua o se<br />
lagona faaesea i se n<strong>of</strong>oaga fou, ma <strong>le</strong> tatau ona galue malosi<br />
mo ana mea e ai. O ana taumafaiga faatauvaa, ia sa sosoo ai<br />
ma se mea maoae na tupu mulimuli mai, ua tau mai ai ia te<br />
au, e mafai e i tatou taitoatasi ona mafaufau loloto i <strong>le</strong> taua o o<br />
tatou olaga i aso taitasi, pe a tatou filifili e mulimuli i <strong>le</strong> Atua”<br />
(“Confidence through Conversion,” Liahona, Ianuari 1993, 113).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O <strong>le</strong> a taliaina e <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi i latou mai malo uma,<br />
o e o mai ia te ia ma tausia ana poloaiga (tagai i <strong>le</strong> Ruta<br />
1:16–17; 2:11–12; 3:13–17; tagai foi i <strong>le</strong> Galuega 10:34–35).<br />
• E faamanuiaina e <strong>le</strong> Alii i latou uma o e tausia ma <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a<br />
o latou matua ua loa o latou soifua ma auaiga (tagai i <strong>le</strong><br />
Ruta 1:16–19; 4:1–8).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Ruta 1–2. O i latou o e ua talitonu i <strong>le</strong> Alii, e<br />
faaalia o latou talitonuga e ala i <strong>le</strong> faaali atu<br />
o <strong>le</strong> lotomaualalo, lotote<strong>le</strong>, ma <strong>le</strong> aga<strong>le</strong><strong>le</strong>i i isi.<br />
(15–25 minute)<br />
Ina ia fesoasoani ia faamasani tamaiti o <strong>le</strong> vasega i <strong>le</strong> tala o loo<br />
i <strong>le</strong> Ruta 1–2, tusi igoa nei i luga o <strong>le</strong> laupapa: Ruta, Elime<strong>le</strong>ka,<br />
Maalona, Kiliona, Naomi, Orepa, ma Poasa. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e faitau faavave <strong>le</strong> Ruta 1–2 ma tau mai po o ai ia tagata.<br />
Ia tusia se faamalamalamaga puupuu i talaane o igoa taitasi ua<br />
i luga o <strong>le</strong> laupapa. Ia faaaoga <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Ruta 1–4 i <strong>le</strong><br />
Old Testament: Genesis–2 Samuel (i. 261–65) mo se fesoasoani pe<br />
a manaomia.
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Ruta<br />
Ia valaaulia ni tamaiti se toalua o <strong>le</strong> vasega e faatinoina vaega<br />
o <strong>le</strong> tala ia Ruta ma Orepa i luma o <strong>le</strong> vasega. Fai atu ia la<br />
faatinoina e pei lava o laua moni o nei tagata, ma ia faia sa<br />
laua talanoaga, ao la vaai faa<strong>le</strong>mafaufau i nei tamaitai e uso o<br />
la taitoalua, o taumafai e filifili pe o atu faatasi ma <strong>le</strong> tina o a<br />
la tane i se nuu ese. Ia fai atu i <strong>le</strong> vasega atoa, e mafaufau po<br />
o <strong>le</strong> a sa latou tala mai pe ana fai o i latou o Ruta po o Orepa.<br />
Ia fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faamalosia ai Ruta e o atu ma Naomi?<br />
• O <strong>le</strong> a moni lava <strong>le</strong> faapogai o <strong>le</strong> tautinoga a Ruta?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faaali mai mau faasino e maua<br />
ai faamaoniga o a latou tali.<br />
Ia tuuina atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• Aisea, atonu na faigata ai ia Ruta <strong>le</strong> faia o <strong>le</strong> mea sa na faia?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> tulaga sa i ai lona olaga i Isaraelu? (O ia o se<br />
tamaitai mativa ma o ana meaai sa maua mai i <strong>le</strong> aoina<br />
o toega o se<strong>le</strong>se<strong>le</strong>ga saito.)<br />
• I <strong>le</strong> Ruta 2, o <strong>le</strong> a se mea ua tatou aoao mai e uiga ia<br />
Ruta mai <strong>le</strong> mea sa na faia e tausiaina ai ia lava ma <strong>le</strong><br />
tina o lana tane?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea ua tatou aoao mai e uiga i <strong>le</strong> ituaiga tagata<br />
sa i ai Poasa?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faatusatusa ia Ruta i tagata fou<br />
faatoa liliu mai i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia i aso nei. Fai atu fesili nei ia i latou:<br />
• O a nisi o luitau e oo atu i tagata fou liliu mai i aso nei, ao<br />
latou taliaina <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i?<br />
• E mafai faapefea ona latou faaaogaina faataitaiga a Ruta,<br />
ao latou faia nei suiga i o latou olaga?<br />
• E faapefea ona avea Poasa ma faataitaiga o se tagata ua<br />
uma ona liliu mai i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia, i <strong>le</strong> ala na ia tausiaina ai<br />
<strong>le</strong>nei “tagata ese” i <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i?<br />
• E mafai faapefea ona tatou faaaogaina <strong>le</strong>nei faataitaiga i<br />
tagata sailiili ma tagata fou liliu mai i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia?<br />
Ia faitau faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega upu a Paulo i <strong>le</strong> Efeso<br />
2:19, ia faamamafaina <strong>le</strong> fuaitau “<strong>le</strong> toe tagata ese po o e ua<br />
aumau.”<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O <strong>le</strong> a sou manatu aisea na faasaoina ai mo i tatou <strong>le</strong> tala<br />
ia Ruta i <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia?<br />
• O a ni uiga sa ia Ruta, Naomi, ma Poasa, o <strong>le</strong> a outou<br />
mananao e fai ma vaega o o outou olaga?<br />
Ruta 1–4. A tatou faamuamua <strong>le</strong> Atua i o tatou<br />
olaga, ma mafaufau muamua i isi nai lo tatou<br />
lava, o <strong>le</strong> a tatou maua faamanuiaga ma <strong>le</strong> fiafia<br />
sili atu. (25–30 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> ni ata o ni laau se lua i luga o <strong>le</strong> laupapa. Faaigoa <strong>le</strong><br />
ogalaau o <strong>le</strong> tasi laau Al<strong>of</strong>a Faapito ae o <strong>le</strong> isi ogalaau o <strong>le</strong> Le<br />
122<br />
Al<strong>of</strong>a Faapito. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, po o a uiga o ia<br />
upu ma ia talanoaina tali i fesili ua taua i lalo:<br />
• O a upu e mafai ona e faaaogaina e faamatala ai fua o<br />
nei laau?<br />
• O <strong>le</strong> fea o laau ua faatatau i ai <strong>le</strong> olaga o Samasoni?<br />
• O a ni fua o lona al<strong>of</strong>a faapito?<br />
• O <strong>le</strong> fea o laau ua faatatau i ai <strong>le</strong> olaga o Ruta?<br />
• O a ni fua o lona <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a faapito?<br />
Ia faamalamalama atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, e ese mai i <strong>le</strong> te<strong>le</strong><br />
o tala o loo i <strong>le</strong> tusi a Faamasino, o <strong>le</strong> tusi a Ruta o loo i ai tala<br />
i tagata o e sa <strong>le</strong>i i ai <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a faapito—sa latou mafaufau<br />
muamua i manaoga o isi nai lo i latou lava.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mataio 22:37–39 ma tau<br />
mai pe faapefea ona tatou alol<strong>of</strong>a atu i <strong>le</strong> Atua ma isi. Ia fesili<br />
atu: Afai tatou te mananao moni lava ia aua nei o tatou alol<strong>of</strong>a<br />
faapito, o manaoga o ai e tatau ona tatou mafaufau muamua i<br />
ai, nai loo i tatou lava? Fai atu e faitau <strong>le</strong> Ruta 1:8–19 ma saili<br />
ia fuaitau ma fuaiupu o loo faaalia ai <strong>le</strong> ala na faaaogaina ai e<br />
Ruta <strong>le</strong>nei mataupu faavae o <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a i lona olaga.<br />
<strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> ata o loo i lalo i luga o <strong>le</strong> laupapa, pe fai foi ni kopi e<br />
tufa atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, ae aua <strong>le</strong> tusiaina ai tali. Fai atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau fuaiupu, ma tusi i lalo igoa taitasi,<br />
ma po o ai sa popo<strong>le</strong> i ai <strong>le</strong>a tagata.<br />
Ruta 1:11–13<br />
Ruta 1:14–18<br />
Ruta 2:1–10<br />
Ruta 2:11–12<br />
Ruta 2:13–17<br />
Ruta 2:18<br />
Ruta 3:1<br />
Ruta 3:2–11<br />
Ruta 3:12–18<br />
Ruta 4:6<br />
Ruta 4:9–10<br />
Ruta 4:13–17<br />
O Ai Na Latou Popo<strong>le</strong> i Ai?<br />
Ruta<br />
Naomi<br />
Naomi<br />
Naomi<br />
Naomi ma<br />
Elime<strong>le</strong>ka<br />
Naomi<br />
Naomi<br />
Orepa ma Ruta<br />
Ruta<br />
0<br />
Poasa<br />
Ruta<br />
Ruta<br />
Ruta ma Naomi<br />
Elime<strong>le</strong>ka<br />
0<br />
Tagata<br />
olo<br />
latou<br />
aiga<br />
O ia lava<br />
0
Ia tuuina atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, po o a “faamanuiaga” na<br />
oo atu i olaga o Ruta ma isi tagata ona sa latou ola i ni olaga <strong>le</strong><br />
al<strong>of</strong>a faapito. (Mo se faataitaiga, al<strong>of</strong>a, faauoga, faaipoipoga,<br />
fanau, ma maua mea e manaomia i <strong>le</strong> tausiga o <strong>le</strong> olaga.)<br />
Faitau <strong>le</strong> Ruta 4:18–21 ma ia maitau o <strong>le</strong> Tupu o Tavita sa<br />
tupuga mai ia Ruta ma Poasa. Ia faitau <strong>le</strong> Luka 3:23–32 ma<br />
ia maitau, o Iesu Keriso na soifua mai foi i <strong>le</strong>nei tupuaga.<br />
Ia tuuina atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega: O a ni mea na tutupu i<br />
<strong>le</strong> soifuaga o Iesu, ua faailoaina mai ai lona <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a faapito?<br />
Aisea ua talafeagai ai lona tupuga mai i <strong>le</strong>nei ulugalii <strong>le</strong><br />
alol<strong>of</strong>a faapito!<br />
O LE TUSI MUAMUA A SAMUELU<br />
Ua maua mai igoa o <strong>le</strong> Samuelu 1 ma <strong>le</strong> 2 mai <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta<br />
o Samuelu, o <strong>le</strong> tagata sa sili ona tautaua i <strong>le</strong> 1 Samuelu.<br />
Atonu sa ia tusia se faamatalaga <strong>le</strong>a na maua mai ai <strong>le</strong><br />
vaega muamua o <strong>le</strong> 1 Samuelu, peitai e <strong>le</strong> mafai ona ia<br />
tausiaina uma, ona o se faamatalaga e uiga i lona maliu o<br />
loo maua i <strong>le</strong> mataupu e 25. I <strong>le</strong> faaopoopo atu i tusitusiga<br />
a Samuelu, e foliga mai sa faaaogaina e <strong>le</strong> tusitala e <strong>le</strong> o<br />
mailoa, mea mai i Per<strong>of</strong>eta o Natano ma Kato (tagai i <strong>le</strong><br />
Samuelu 10:25; 1 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 29:29).<br />
I <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia faaEperu, o <strong>le</strong> 1 ma <strong>le</strong> 2 Samuelu o loo tuufaatasia<br />
i se tusi se tasi ua taua o <strong>le</strong> “Samuelu.” O <strong>le</strong> lomiga faaE<strong>le</strong>ni o <strong>le</strong><br />
<strong>Tusi</strong> Paia ua tuu eseeseina ai i ni tusi se lua, ma na faaauauina<br />
mai ai lava <strong>le</strong>a o <strong>le</strong>na aga seia oo mai i <strong>le</strong> aso. O <strong>le</strong> ulutala<br />
lagolago i <strong>le</strong> lomiga a King James ua taua ai <strong>le</strong> 1 Samuelu “O <strong>le</strong><br />
<strong>Tusi</strong> Muamua a Tupu.” O se ulutala talafeagai <strong>le</strong>a, talu ai ona o<br />
loo faamatalaina ai <strong>le</strong> tala e uiga i <strong>le</strong> faauuina o <strong>le</strong> uluai tupu o<br />
Isaraelu—o Saulo.<br />
O <strong>le</strong> tusi a 1 Samuelu o loo a<strong>of</strong>ia ai se taimi mai <strong>le</strong> fanau mai<br />
o Samuelu seia oo i <strong>le</strong> maliu o Saulo, <strong>le</strong>a na tupu i <strong>le</strong> pe tusa<br />
o <strong>le</strong> 1010 TLM. O <strong>le</strong> taimi <strong>le</strong>a, ua amata ona tuufaatasia ai<br />
ituaiga o Isaraelu mo se uluai taimi, talu mai aso o Mose ma<br />
Iosua. Na oo mai <strong>le</strong>nei tuufaatasiga i lalo o taitaiga a uluai<br />
tupu o Isaraelu, o i latou o e na faauuina e Samuelu.<br />
Mo se suesuega auiliili o <strong>le</strong> 1 Samuelu, tagai i <strong>le</strong> Taiala i<br />
<strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “Samuelu, tusi a ” (i. 769).<br />
Folasaga<br />
1 Samuelu 1–11<br />
O loo i <strong>le</strong> 1 Samuelu 1–11 se tala i <strong>le</strong> maliu o Eli ma <strong>le</strong> tuuina<br />
atu o <strong>le</strong> t<strong>of</strong>i faamasino mai ia Eli, o <strong>le</strong> uluai faamasino o<br />
Isaraelu o <strong>le</strong> na avea foi ma faitaulaga, ia Samuelu, <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta<br />
tamaitiiti o <strong>le</strong> o <strong>le</strong> a fai ma faamasino mulimuli o Isaraelu. Na<br />
pei foi Samuelu o Samasoni <strong>le</strong>a na muamua atu ia te ia, o ia o<br />
123<br />
1 Samuelu 1–11<br />
Ruta 1–4. E mafai ona vaai atu i <strong>le</strong> tala ia Ruta<br />
ma Poasa o se ituaiga o lo tatou mauaina o <strong>le</strong><br />
faaolataga mai <strong>le</strong> Faaola. (10–15 minute)<br />
Pe a uma ona suesueina <strong>le</strong> tala ia Ruta, ia tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega, ina ia mafaufau, pe mafai faapefea ona avea Ruta ma<br />
faatatau o i tatou uma, ae o Poasa e mafai ona avea ma se<br />
ituaiga o Iesu Keriso. Fai atu, ia latou toe faamanatuina <strong>le</strong> Ruta<br />
1–4 ma saili ma tusia faamaoniga o <strong>le</strong>nei mea, mai mea na tau<br />
mai ma faia e Ruta ma Poasa. Ia valaaulia ni nai tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e fetufaai mai mea na latou tusia.<br />
se tamaitiiti o <strong>le</strong> folafolaga, na fanauina e ala mai i se mana<br />
faa<strong>le</strong>lagi, i se tina sa <strong>le</strong> mafai i <strong>le</strong> taimi muamua ona maua se<br />
fanau. O Samuelu ma Samasoni o i laua uma o ni Naseri. Peitai,<br />
o Samuelu na mafai ona ia faatoilaloina Filisitia, e ala mai i <strong>le</strong><br />
faatuatua, o se mea sa <strong>le</strong>i mafai ona faia e Samasoni, o <strong>le</strong> sa i ai<br />
<strong>le</strong> malosi faa<strong>le</strong>tino ae sa <strong>le</strong> i ai se faatuatua faa<strong>le</strong>agaga. O loo<br />
taua mai foi i nei mataupu e uiga i <strong>le</strong> mananao o Isaraelu ina ia<br />
faagata <strong>le</strong> faia o faamasino ae ia faia so latou tupu faa<strong>le</strong>lalolagi,<br />
ma o <strong>le</strong> taunuuga, o <strong>le</strong> teenaina o lo latou tupu moni, <strong>le</strong> Atua o<br />
<strong>le</strong> lagi, o Iesu Keriso.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• E mafai ona oo mai vavega ia i latou o e o<strong>le</strong> atu i <strong>le</strong> faatuatua<br />
(tagai 1 Samuelu 1:1–17; tagai foi i <strong>le</strong> Mamona 9:15–20).<br />
• Ua i matua <strong>le</strong> matafaioi o <strong>le</strong> aoaoina o a latou fanau ina ia<br />
alol<strong>of</strong>a i <strong>le</strong> Alii ma aloese mai <strong>le</strong> faia o mea <strong>le</strong>aga (tagai i <strong>le</strong><br />
1 Samuelu 2:27–34; 3:13; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 68:25–32).<br />
• E te<strong>le</strong> auala e valaau mai ai <strong>le</strong> Alii ia i tatou, ma o <strong>le</strong> aoao<br />
ina ia iloa lona siuf<strong>of</strong>oga e taua te<strong>le</strong> i lo tatou tuputupu ae<br />
faa<strong>le</strong>agaga i <strong>le</strong>nei olaga (tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu 3:1–10).<br />
• Na o <strong>le</strong> pau lava <strong>le</strong> ala e mafai ona tatou maua uma ai<br />
mana o <strong>le</strong> lagi mo i tatou lava, o lo tatou ola amiotonu <strong>le</strong>a<br />
(tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu 4–7; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 121:34–44).<br />
• Afai o <strong>le</strong> a tatou teenaina fautuaga musuia mai <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta<br />
po o isi taitai o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia, ua tatou matuai teenaina lava<br />
<strong>le</strong> Atua (tagai i <strong>le</strong> Samuelu 8:7; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 1:37–38).<br />
• O valaauga mai <strong>le</strong> Alii, e faaalia mai ia i latou o e ua i ai<br />
<strong>le</strong> pu<strong>le</strong>. Ona valaauina <strong>le</strong>a e i latou o e ua i ai <strong>le</strong> pu<strong>le</strong>, ma<br />
tuuina atu i se palota e lagolagoina ai, faamanuia mo <strong>le</strong><br />
t<strong>of</strong>iga, ma aoao atu ia i latou ua filifilia e <strong>le</strong> Alii (tagai i <strong>le</strong><br />
Samuelu 9–10).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Ata Vitio o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ata 18, “`Ua Ou O<strong>le</strong> Atu mo<br />
Lenei Tamaitiiti,’” o loo faaaogaina ai se tala faaonapo
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Muamua a Samuelu<br />
nei e faailoa ai valaauga faa<strong>le</strong>lagi o matua (tagai i <strong>le</strong> Vitio<br />
Taiala o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> mo fautuaga e aoao atu ai).<br />
1 Samuelu 1–3. Ua i ai i matua <strong>le</strong> matafaioi o <strong>le</strong><br />
aoaoaina o a latou fanau ia alol<strong>of</strong>a i <strong>le</strong> Alii ma<br />
ia aloese mai <strong>le</strong> faia o mea <strong>le</strong>aga. (35–45 minute)<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, po o <strong>le</strong> a se mea latou<br />
talitonu ua sili ona manaomia i <strong>le</strong> lalolagi. Ia tuu atu se<br />
minute pe lua foi e talatalanoa ai o latou manatu, ona faitau<br />
<strong>le</strong>a o <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Peresitene David O. McKay:<br />
“Pe afai e fesiligia au e tau atu <strong>le</strong> mea ua sili ona<br />
manaomia i <strong>le</strong> lalolagi, o <strong>le</strong> a ou vave ona ou faapea atu;<br />
o ni tina atamamai ma . . . ni tama sili ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i”(quoted<br />
in Richard L. Evans’ Quote Book [1971], 20).<br />
Ia tuuina atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, pe aisea latou te manatu ai<br />
o <strong>le</strong> a sao ai <strong>le</strong>a manatu.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e suesue i <strong>le</strong> 1 Samuelu 1–2 ma<br />
tusi ni faamatalaga i uiga ma amioga na faaalia ai na avea<br />
Hana ma se tina atamai ma sili ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i (tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu<br />
1:10–11, 15–18, 20, 24–28; 2:1–10). Fai atu e fetufaai mai mea<br />
na latou tusia. Atonu e te manao foi e faaaoga faamatalaga<br />
mo <strong>le</strong> 1 Samuelu 1–2 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel (i.<br />
267–69). Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea sa sili ona manao i ai Hana, nai lo se isi<br />
lava mea?<br />
• Aisea e te manatu ai sa matuai manao ai lava o ia i<br />
se fanau?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> mauaina o ni fanau i <strong>le</strong> fuafuaga o <strong>le</strong><br />
fiafia a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi?<br />
• Afai ua faamanuiaina i tatou i ni fanau, o <strong>le</strong> a la tatou<br />
matafaioi i <strong>le</strong> avea ai ma matua? (tagai i <strong>le</strong> MFF 68:25–31).<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> 1 Samuelu 2:12–17, 22<br />
ma fesili atu:<br />
• O a agasala na solia e atalii o Eli, i <strong>le</strong> avea ai ma ni faitaulaga<br />
i totonu o <strong>le</strong> fa<strong>le</strong>fetafai?<br />
• Faitau <strong>le</strong> 1 Samuelu 2:22–25 ma <strong>le</strong> 3:12–13. O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na<br />
faia e Eli e uiga i amioga a ona atalii?<br />
• Faitau <strong>le</strong> mea na fetalai mai ai <strong>le</strong> Alii ia Eli i <strong>le</strong> 1 Samuelu<br />
2:27–36 ma <strong>le</strong> 3:12–14. O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea sese na faia e Eli?<br />
• Na faapefea ona “faamamaluina e Eli ona atalii e sili atu<br />
nai lo <strong>le</strong> Alii”?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea ua tatou aoaoina mai i <strong>le</strong> matuia o <strong>le</strong> faasalaga<br />
a <strong>le</strong> Alii na tuuina atu ia Eli? (tagai i <strong>le</strong> Samuelu 4:10–18).<br />
• E faapefea ona avea <strong>le</strong> faasalaga o Eli ma se faailoga o <strong>le</strong><br />
mea e ono tupu i <strong>le</strong> faavavau pe afai tatou te <strong>le</strong> mae<strong>le</strong>ga i<br />
o tatou tiute faa<strong>le</strong>aiga?<br />
Fesoasoani ina ia malamalama tamaiti o <strong>le</strong> vasega, o loo i ai<br />
foi <strong>le</strong> filifiliga saoloto o <strong>le</strong> fanau, ma o nisi taimi e se ese mai<br />
124<br />
ai, e ui lava ina sa faia e matua mea <strong>le</strong><strong>le</strong>i sa sili ona latou<br />
mafaia. E faapena foi <strong>le</strong> tulaga ia Samuelu, o <strong>le</strong> sa i ai foi ona<br />
atalii <strong>le</strong> usiusitai, peitai e <strong>le</strong>i aoaiina ai o ia e <strong>le</strong> Alii ona o <strong>le</strong>a<br />
mea (tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu 8:1–3).<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, po o a ni mea ua latou<br />
manatu ua fai ma luitau sili ua fetaiai ma tagata talavou o<br />
aso nei, o e o loo mananao e “fai ma ni tina atamamai ma<br />
ni tama sili ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i.” Ia fesili atu: Pe o lagolagoina ea e<br />
<strong>le</strong> lalolagi nei talitonuga e tasi e uiga i tama ma tamaitai,<br />
ma aiga e pei ona faia e <strong>le</strong> Alii? Afai e maua, ia tuuina atu<br />
i tagata uma o <strong>le</strong> vasega se kopi o <strong>le</strong> “O <strong>le</strong> Aiga: O se<br />
Folafolaga i <strong>le</strong> Lalolagi” o loo i <strong>le</strong> itulau e 199).<br />
Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega, e saili fuaiupu ma parakalafa<br />
o loo faamatalaina ai mea e tatau ona faia e “tina atamamai<br />
ma tama sili ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i.” Ia talanoaina mea e mafai ona faia i <strong>le</strong><br />
taimi nei e tamaiti o <strong>le</strong> vasega e sauniuni ai e avea ma ituaiga<br />
matua o loo faamatalaina i <strong>le</strong> folafolaga.<br />
1 Samuelu 3:1–10. O <strong>le</strong> aoao ina ia iloa <strong>le</strong><br />
siuf<strong>of</strong>oga o <strong>le</strong> Alii, e taua te<strong>le</strong> mo lo tatou olaga<br />
faa<strong>le</strong>agaga i <strong>le</strong>nei olaga. (20–25 minute)<br />
Pu’e se lipine o ni <strong>le</strong>o eseese se ono pe valu foi, o nisi e iloa<br />
g<strong>of</strong>ie e tamaiti o <strong>le</strong> vasega, ma nisi e faigata ona iloa, pe fai<br />
foi se sauniuniga e tuuina atu ai nei <strong>le</strong>o i <strong>le</strong> vasega ae fai i ai<br />
e moeiini o latou mata. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mate<br />
mai ia <strong>le</strong>o pea uma ona taina taitasi atu. A maea, ona Ia<br />
tuuina atu <strong>le</strong>a i ai pe aisea na mafai ai ona latou iloaina nisi<br />
o <strong>le</strong>o ae <strong>le</strong> iloa isi. Fai atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> 1 Samuelu<br />
3:1–10 ma fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> <strong>le</strong>o na faalogoina e Samuelu, sa <strong>le</strong> mafai ona ia<br />
iloaina i <strong>le</strong> taimi muamua?<br />
• E te manatu o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> “ua valavala foi <strong>le</strong> afioga<br />
a Ieova i ia ona aso”? (f. 1; tagai foi i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong><br />
1 Samuelu 3:1 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel, i. 269).<br />
Na ala mai i <strong>le</strong> siuf<strong>of</strong>oga o <strong>le</strong> Alii lava ia, na valaauina ai<br />
Samuelu e avea ma per<strong>of</strong>eta. E fesootai mai <strong>le</strong> Atua i ona<br />
tagata e ala mai i ana Per<strong>of</strong>eta, peitai e mafai foi ona ia<br />
fesootai mai i <strong>le</strong> tagata lava ia ma ana fanau taitasi. Ia tuuina<br />
atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e lisi nisi o auala e fesootai mai ai <strong>le</strong><br />
Alii ia i tatou, e pei o <strong>le</strong> Agaga Paia, tusitusiga paia, matua,<br />
ma taitai o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia i <strong>le</strong> lotoifa<strong>le</strong>. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e suesue i mau nei faatasi o se vasega pe fai vaega<br />
foi, ma lisi mea e mafai ona tatou faia ina ia atili faig<strong>of</strong>ie ai<br />
ona tatou iloaina <strong>le</strong> siuf<strong>of</strong>oga o <strong>le</strong> Alii:<br />
• 1 Nifae 17:45<br />
• A<strong>le</strong>ma 5:57<br />
• Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 1:14, 38<br />
• Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 18:34–36<br />
Ia mafaufau e fetufaai atu se aafiaga faa<strong>le</strong>tagata lava ia, na<br />
fesoasoani ai ia te oe, na e iloa ai <strong>le</strong> siuf<strong>of</strong>oga o <strong>le</strong> Alii.
1 Samuelu 4–7. E tatau ona i ai <strong>le</strong> faatuatua ma<br />
<strong>le</strong> amiotonu, ona faatoa mafai <strong>le</strong>a ona tatou faia<br />
ni vavega. (25–30 minute)<br />
Ia faaali atu ni aitema o ni faailoga o se laki manuia po o se<br />
laki <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i i lau vasega, e pei o <strong>le</strong> vae o se lapiti, o se lau laau<br />
magafa, po o se seevae sol<strong>of</strong>anua, ma fesili atu po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong><br />
te<strong>le</strong> o se malosi o i nei aitema e mafai ona faia ai ni vavega.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e toe faamanatu <strong>le</strong> Iosua 3:9–17<br />
ma tau mai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea sa i ai ia Isaraelu na galulue<br />
faatasi ma vavega.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> 1 Samuelu 4:1–11<br />
ma faamatala mai pe aisea na <strong>le</strong> mafai ai e <strong>le</strong> atolaau o <strong>le</strong><br />
feagaiga ona laveaiina Isaraelu mai ia Filisitia. Fesili atu i<br />
ai, po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> eseesega o <strong>le</strong> atolaau ma se faailoga o se laki<br />
manuia. (Tagai foi i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> 1 Samuelu 4–7 i <strong>le</strong><br />
Old Testament: Genesis–2 Samuel, i. 269–70). Fai atu ia latou<br />
faitauina <strong>le</strong> Mamona 9:15–21 ma tau mai po o ai <strong>le</strong> faapogai<br />
moni o vavega, ma mea e ao ona tatou faia ina ia maua ai ni<br />
vavega i o tatou olaga.<br />
Ia faaali atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> ata o Takono <strong>le</strong> atua o<br />
Filisitia mai <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel (i. 270). Tau atu<br />
e faitau <strong>le</strong> 1 Samuelu 5:1–4 ma tau mai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> vavega na<br />
tupu i totonu o <strong>le</strong> malumalu o Takono. Faitau <strong>le</strong> 1 Samuelu<br />
5:6–12 faatasi ma i latou ma talanoaina <strong>le</strong> faatafunaga na oo<br />
atu i luga o Filisitia ona o lo latou aveina o <strong>le</strong> atolaau o <strong>le</strong><br />
feagaiga. Faitau <strong>le</strong> 1 Samuelu 6:1–12 ma vaavaai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong><br />
mea na faia e Filisitia i <strong>le</strong> atolaau (tagai foi i <strong>le</strong> faamatalaga<br />
mo <strong>le</strong> 1 Samuelu 5:2–3 ma <strong>le</strong> 5:6–12; 6:1–9 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
Genesis–2 Samuel, i. 270).<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> 1 Samuelu 7:3–13 ma<br />
vaavaai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na tau atu e Samuelu ia Isaraelu e ao<br />
ona faia, ina ia mafai ona latou maua <strong>le</strong> malosi e manumalo ai<br />
i o latou fili (tagai foi i <strong>le</strong> faamatalaga mo <strong>le</strong> 1 Samuelu 7:13 i<br />
<strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel, i. 270). Fesili atu po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong><br />
faatusatusaga o ia auala, ma <strong>le</strong> mea na taumafai Isaraelu e faia<br />
ina ia faatoilaloina ai Filisitia i <strong>le</strong> 1 Samuelu 4–6. Ia valaaulia<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fautuaina mai nisi o auala e mafai ona<br />
latou faaaogaina ai fautuaga a Samuelu i o latou lava tauiviga.<br />
1 Samuelu 8:1–5. E tatau ona tatou ola i<br />
auala na poloai mai ai <strong>le</strong> Alii, ae <strong>le</strong> o auala<br />
a <strong>le</strong> lalolagi. (45–50 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
Ia lisi i luga o <strong>le</strong> laupapa pe faaali atu foi ni ata o nisi o teuga sa<br />
sili ona fiafia i ai i aso ao e laitiiti, e pei o teuga i lavalava, teuga<br />
o lauulu, o gagana, po o <strong>le</strong> faiga o siva. Pe a uma ona vaavaai i<br />
ai tamaiti o <strong>le</strong> vasega, ma e masalo o <strong>le</strong> a talie foi i ia teuga ua<br />
<strong>le</strong>va, ona fai atu <strong>le</strong>a latou te tauina mai nisi o teuga ua sili ona<br />
fiafia i ai tagata talavou i aso nei. Ia fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a se vaaiga atonu o <strong>le</strong> a matamata i ai lau fanau i nei<br />
teuga i <strong>le</strong> isi luasefulu tausaga?<br />
• Afai e <strong>le</strong> tumau ia teuga, aisea lava la e taumafai malosi ai<br />
nisi o tagata e mulimuli i ai?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> 1 Samuelu 8:1–5 ma<br />
faailoa mai <strong>le</strong> mamanu na mananao Isaraelu anamua e<br />
mulimuli i ai ae pe aisea. Fai atu, ia latou faitauina fuaiupu e<br />
125<br />
1 Samuelu 1–11<br />
6–8, ma tau mai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> fetalaiga a <strong>le</strong> Alii, i <strong>le</strong> mea moni na<br />
fai e Isaraelu ina ua latou mananao i se tupu, ina ia mafai ona<br />
avea i latou ia faapei o isi malo uma (tagai foi i <strong>le</strong> komeniteri o<br />
<strong>le</strong> 1 Samuelu 8:3–7 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel, i. 271).<br />
Fai atu ia faamaeaina <strong>le</strong> gaoioiga A mo <strong>le</strong> 1 Samuelu 8 i a latou<br />
taiala suesue a <strong>le</strong> tagata lava ia, ona talanoaina <strong>le</strong>a o mea na<br />
latou tusia. Ia fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea ua aoao mai e <strong>le</strong> valoaga a Samuelu e uiga i<br />
<strong>le</strong> matautia o <strong>le</strong> t<strong>of</strong>ia o se tupu <strong>le</strong> amiotonu?<br />
• Aisea e te manatu ai, na <strong>le</strong> faalogo ai Isaraelu i <strong>le</strong> lapataiga<br />
a Samuelu?<br />
• Aisea e filifili ai nisi o tagata i aso nei e mulimuli atu i ala a<br />
<strong>le</strong> lalolagi, nai lo ala a <strong>le</strong> Alii? (tagai i <strong>le</strong> Helamana 12:4–6;<br />
MFF 10:20–22; 123:12).<br />
• Aisea e faatagaina ai e <strong>le</strong> Alii ia tagata e filifilia mea ua ia<br />
silafia e aumaia ai <strong>le</strong> faanoanoa? (tagai “Filifiliga saoloto,”<br />
i. 14).<br />
Fesoasoani atu ia malamalama tamaiti o <strong>le</strong> vasega, e <strong>le</strong> faapea<br />
o mea uma e fiafia i ai <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o tagata e <strong>le</strong>aga pe faatiapolo,<br />
peitai o nisi mea e <strong>le</strong>aga. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e lisi i<br />
luga o <strong>le</strong> laupapa nisi o teuga i lavalava ma amioga ua taliaina<br />
ma uunaiaina e <strong>le</strong> lalolagi, peitai ua tatou iloa ua <strong>le</strong> tusa ai ma<br />
poloaiga a <strong>le</strong> Alii. Fesili atu po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o <strong>le</strong> a faapei ai i<br />
tatou o Isaraelu anamua, pe afai o <strong>le</strong> a tatou mulimuli atu i<br />
tulaga a <strong>le</strong> lalolagi tatou te iloa e sese.<br />
Ia fetufaai atu <strong>le</strong> faamatalaga <strong>le</strong>nei, o <strong>le</strong> faatusatusaina o tagata<br />
i o tatou nei vaitaimi ma i latou i Isaraelu anamua. Mai ia<br />
Elder Spencer W. Kimball, ao avea ma se tasi o <strong>le</strong> Korama a<br />
Aposetolo Toasefululua:<br />
“Na faapotopotoina faatasi e Samuelu tagata, ma<br />
faamalamalama atu ia i latou, e tatau i tagata o <strong>le</strong> Alii<br />
ona ese mai, ma ni tulaga maualuluga atu. Sa latou<br />
faapea mai, `Matou te mananao ia faapei o isi tagata.<br />
`Matou te mananao ia ese mai’ . . .<br />
“O <strong>le</strong> taimi nei, ua <strong>le</strong>ai so tatou eseesega te<strong>le</strong>! Ua tatou<br />
mananao foi i <strong>le</strong> matag<strong>of</strong>ie ma <strong>le</strong> mamasagia o <strong>le</strong> lalolagi,<br />
ua <strong>le</strong> manatuaina ai faasalaga o lo tatou faava<strong>le</strong>va<strong>le</strong>a. . . .<br />
O nisi . . . ua latou faatasi atu i inuga ava faite<strong>le</strong>—‘e tatau<br />
foi ona faia so tatou tupu e pei o isi malo!’<br />
“O teuga na faia e tagata <strong>le</strong>aga ma ua na o tupe o loo<br />
mananao i ai, ma taufetuli solo mai <strong>le</strong> isi tulaga i <strong>le</strong> isi ina<br />
ia faa<strong>le</strong>aogaina lavalava ua i ai nei, ma faia ai pisinisi mo<br />
<strong>le</strong> au faipisinisi. E <strong>le</strong> mafai ona tatou ese mai ai. E sili atu<br />
lo tatou oti nai lo <strong>le</strong> `<strong>le</strong> o faatasi ma suiga.’ Afai o <strong>le</strong> <strong>of</strong>u e<br />
gata i tulivae, e tatau lava ona tatou faapuupuu [teisi] atu<br />
i luga o tulivae. Afai o <strong>of</strong>uvae pupuu e pupuu, e tatau<br />
lava ona i ai ni <strong>of</strong>uvae pupuu te<strong>le</strong> atu.... [Afai] o <strong>of</strong>u<br />
tae<strong>le</strong> e aliali ai se vaega te<strong>le</strong> o <strong>le</strong> tino, e tatau foi ona sili<br />
atu ona te<strong>le</strong> vaega o o tatou tino e faaaliali e o tatou <strong>of</strong>u<br />
tae<strong>le</strong>. `E tatau ona i ai so tatou tupu e faapei o isi malo!’<br />
“Ua fetalai mai <strong>le</strong> Alii, o ona tagata o ni tagata tulaga<br />
ese, peitai tatou te <strong>le</strong> mananao e fai ma ni tagata tulaga
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Muamua a Samuelu<br />
ese.... Afai o <strong>le</strong> suamili <strong>le</strong> mamanu o loo faia e <strong>le</strong><br />
faapotopotoga, o <strong>le</strong> a tatou suamili foi. `E tatau lava<br />
ona i ai so tatou tupu e faapei foi o isi malo!’ . . .<br />
“O nisi ua faia ni faaipoipoga faapei o tagata i ata tifaga,<br />
o <strong>of</strong>u taugata, ma <strong>le</strong> feilafi ma <strong>le</strong> manatu faamaualuga i<br />
<strong>le</strong> vaaiga a tagata. E tatau foi ona i ai ni a tatou moligao,<br />
<strong>of</strong>u faaipoipo, uo sili ma ni aumeamamae, e masani ona<br />
faia lavalava <strong>le</strong> talafeagai. `E tatau ona faia so tatou tupu<br />
e faapei o isi malo!’<br />
“E tatau lava ona i ai se tausala a <strong>le</strong> lalolagi i soo se<br />
fa<strong>le</strong>gaosimea, pisinisi, fa<strong>le</strong>faigaluega, aoga, ma<br />
faapotopotoga laute<strong>le</strong>. E tatau ona ia faia ni lavalava <strong>le</strong><br />
talafeagai, e faalia ai lona fika ma ia i ai i n<strong>of</strong>oaga faite<strong>le</strong>,<br />
e faalauiloa atu ai <strong>le</strong> tulaga tautupe a se pisinisi, faafiafia<br />
ma faapotopotoga laute<strong>le</strong>. . . . O i tatou foi, e tatau ona i<br />
ai ni foliga la<strong>le</strong><strong>le</strong>i, sina ta<strong>le</strong>ni itiiti, ma se tino momosi mo<br />
<strong>le</strong> faaaliga i <strong>le</strong> laute<strong>le</strong>. E laitiiti lava se mea e mafai ona<br />
tatou faia, aua `e tatau ona i ai foi so tatou tausala e<br />
faapei o isi malo!’. . .<br />
“O afea, o afea ea, o <strong>le</strong> a mafai ai e <strong>le</strong> Au Paia o Aso e<br />
Gata Ai ona tutu ma <strong>le</strong> <strong>le</strong> mafaagaeetia i o latou lava vae,<br />
ma faatuina o latou lava tulaga, mulimuli i mamanu<br />
talafeagai ma ola i o latou lava olaga mamalu e tusa ai<br />
ma mamanu musuia o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i. . . . O <strong>le</strong> mea mautinoa<br />
o ni taimi fiafia ma ni olaga fiafia ma ni fiafiaga mama<br />
e <strong>le</strong> tau faamoemoe i ni mea faatosina mananaia, i <strong>le</strong><br />
fiailoa, ma ni mea maualuluga” (“Like All the Nations,”<br />
<strong>Church</strong> News, 15 Oct 1960, 14).<br />
Fesoasoani atu ina ia faaaoga e tagata o lau vasega mea ua<br />
latou aoaoina i <strong>le</strong> fai atu ia i latou e vaai faa<strong>le</strong>mafaufau i sana<br />
uo <strong>le</strong><strong>le</strong>i lava, po o se tagata o lona aiga o loo tauivi ma <strong>le</strong><br />
manatu e mulimuli atu i faatosinaga a <strong>le</strong> lalolagi. Fai atu e<br />
sue i <strong>le</strong> Taiala o Autu mo mau po o tala o <strong>le</strong> tusi paia, e mafai<br />
ona latou faaaogaina e fesoasoani ai e aoao atu i <strong>le</strong>na tagata,<br />
ina ia mafai ona sili atu lona fiafia e mulimuli atu i <strong>le</strong> Alii, ae<br />
<strong>le</strong> o <strong>le</strong> lalolagi (mo se faataitaiga, A<strong>le</strong>ma 40:11–14; 41).<br />
1 Samuelu 9–10. E valaauina e <strong>le</strong> Alii ia tagata<br />
taitoatasi e auauna atu i t<strong>of</strong>iga, e ala mai i<br />
musumusuga ia i latou o loo i ai <strong>le</strong> pu<strong>le</strong>.<br />
(25–30 minute)<br />
Na saunoa mai Peresitene Thomas S. Monson, ao avea ma<br />
Fesoasoani Lua i <strong>le</strong> Au Peresitene Sili, e faapea:<br />
“O <strong>le</strong> e valaaulia e <strong>le</strong> Alii, e faaagavaaina e <strong>le</strong> Alii” (i <strong>le</strong><br />
Conference Report, Ape. 1988, 52: po o <strong>le</strong> Liahona, Iulai<br />
1988, 45).<br />
Ia valaaulia se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e tauloto mai <strong>le</strong> Mataupu<br />
Faavae o <strong>le</strong> Faatuatua e lima, ma fai atu i <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong><br />
vasega e faamatala mai lona uiga. Fetufaai atu se aafiaga na e<br />
maua ina ua valaauina oe e auauna i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia. Ia faamatala<br />
atu ou lagona e uiga i <strong>le</strong> valaauga ma <strong>le</strong> ala na fesoasoani atu<br />
126<br />
ai <strong>le</strong> Alii ia te oe. Ia faamatala atu <strong>le</strong> auala na e iloa ai o <strong>le</strong><br />
valaauga na aumai mai <strong>le</strong> Alii.<br />
Ia tau atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, o <strong>le</strong> valaauina o Saulo e fai<br />
ma uluai tupu faa<strong>le</strong>lalolagi o Isaraelu, ua aoaoina mai ai nisi<br />
o mataupu faavae taua, e uiga i <strong>le</strong> ala e t<strong>of</strong>iaina ai tagata e<br />
auauna atu i <strong>le</strong> malo o <strong>le</strong> Atua. Faitau faatasi ma lau vasega<br />
<strong>le</strong> 1 Samuelu 10:1, 6–12, 17–27 ina ia maua ai tali i fesili ua<br />
taua i lalo:<br />
• E ui lava o Samuelu na faataunuuina <strong>le</strong> valaauina ma <strong>le</strong><br />
faauuina o Saulo, o ai <strong>le</strong>a na fai mai Samuelu, na gafa ma<br />
<strong>le</strong> valaauina ma <strong>le</strong> faauuina o Saulo? (tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu<br />
10:1; tagai foi i <strong>le</strong> 1 Samuelu 9:15–17; Mataupu Faavae o <strong>le</strong><br />
Faatuatua 1:5).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e <strong>le</strong> Alii ia Saulo, e fesoasoani ai ina<br />
ia tutusa ai o ia ma lona valaauga o <strong>le</strong> avea ma tupu?<br />
(tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu 10:6–7, 9). O <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o taitai o <strong>le</strong><br />
Eka<strong>le</strong>sia latou te molimau mai, ina ua lagolagoina ma<br />
faamanuiaina i latou mo se t<strong>of</strong>iga, na latou maua ni lagona<br />
musuia ma <strong>le</strong> faaaloalo e uiga i <strong>le</strong> galuega a <strong>le</strong> Alii, faatasi<br />
ai ma <strong>le</strong> loloto o <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a i tagata ua t<strong>of</strong>ia i latou e auauna<br />
atu i ai. Ua faapea foi ona latou iloa ai, e musuia i latou e<br />
<strong>le</strong> Alii e faia filifiliga tonu.<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na folafola atu e Samuelu na te faia e<br />
fesoasoani atu ai? (tagai f. 8). O i latou o e pu<strong>le</strong>faamalumalu,<br />
ua i ai se matafaioi o <strong>le</strong> aoaoina o i latou o loo auauna atu i<br />
la latou taitaiga.<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e Saulo ina ua taliaina o ia e nisi, ae<br />
<strong>le</strong>i taliaina e isi? (tagai f. 9–11, 26–27).<br />
• Aisea na faapotopotoina faatasi ai e Samuelu tagata ina ua<br />
tuuina atu Saulo e fai ma tupu? (tagai f. 17–24). Ua taua<br />
<strong>le</strong>nei mea o <strong>le</strong> tulafono o <strong>le</strong> finagalo au faatasi. (tagai MFF<br />
26:1–2). O se avanoa paia <strong>le</strong> faailoaina atu i luma o <strong>le</strong> Atua,<br />
ua valaauina <strong>le</strong> tagata i <strong>le</strong> galuega, ma ua osi feagaiga foi<br />
<strong>le</strong> faapotopotoga e lagolagoina ma mulimui i <strong>le</strong>nei tagata<br />
i <strong>le</strong> amiotonu.<br />
Mo mataupu faavae taitasi o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i ua talanoaina, ia<br />
fetufaai atu ia ni vaaiga faaopoopo po o ni aafiaga faa<strong>le</strong>tagata<br />
lava ia, o <strong>le</strong> a mafai ona fesoasoani atu ai ina ia latou iloa <strong>le</strong><br />
aao o <strong>le</strong> Alii, i <strong>le</strong> ala o loo taitaiina ai <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia. Mafaufau i<br />
<strong>le</strong> valaauliaina o se taitai perisitua, e pei o <strong>le</strong> epikopo, po o <strong>le</strong><br />
peresitene o <strong>le</strong> paranesi, e talanoa atu i <strong>le</strong> vasega e uiga i<br />
valaauga.<br />
Folasaga<br />
1 Samuelu 12–15<br />
Ina ua amata <strong>le</strong> taitaiga a Saulo i Isaraelu, na avea o ia o se<br />
tagata lotomaualalo ma <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>agaga. O na uiga na tuuina<br />
atu ai ia te ia <strong>le</strong> faamoemoega e faia <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i mo<br />
Isaraelu, i <strong>le</strong> avea ai ma o latou tupu, ma ia avea ma se
meafaigaluega i aao o <strong>le</strong> Alii. Peitai, i <strong>le</strong> mavae ai o se<br />
amataga sili ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i, na oo ina avea o ia ma se faataitaiga<br />
faanoanoa i <strong>le</strong> mea e tupu pe a faaosoosoina se tagata e <strong>le</strong><br />
pu<strong>le</strong> ma <strong>le</strong> malosi, e suia ai <strong>le</strong> lotomaualalo i <strong>le</strong> faamaualuga.<br />
O Nisi o Aoaoga Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O <strong>le</strong> <strong>le</strong> usiusitai o <strong>le</strong> taunuuga masani <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> faamaualuga,<br />
<strong>le</strong>a e sili ai lo tatou faatuatuaina o a tatou lava faamasinoga<br />
nai lo faamasinoga a <strong>le</strong> Atua (tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu 13:5–13;<br />
14:24–32, 38–46; 15:1–24; tagai foi i <strong>le</strong> 2 Nifae 9:28).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
1 Samuelu 12–15. O <strong>le</strong> faamaualuga e masani<br />
ona taunuu atu i <strong>le</strong> <strong>le</strong> usiusitai. O <strong>le</strong> a sili atu ona<br />
tatou faatuatuaina a tatou lava faamasinoga nai<br />
lo faamasinoga a <strong>le</strong> Atua. (25–35 minute)<br />
Ina ia faailoa atu <strong>le</strong> 1 Samuelu 12–15, faitau <strong>le</strong> folasaga o <strong>le</strong><br />
1 Samuelu 13 i <strong>le</strong> taiala suesue a <strong>le</strong> tamaiti o <strong>le</strong> vasega ma<br />
talanoaina fesili o loo i ai. Tau atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, o na<br />
fesili o <strong>le</strong> a fai ma faamoemoega autu o <strong>le</strong> <strong>le</strong>sona i <strong>le</strong> Tupu o<br />
Saulo i <strong>le</strong> aso.<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, po o a ni lagona na oo i <strong>le</strong><br />
Alii ma Samuelu, ina ua mananao Isaraelu e fai so latou<br />
tupu faa<strong>le</strong>lalolagi (tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu 8:6–7). Fai atu e faitau<br />
<strong>le</strong> 1 Samuelu 12:1–13 ma vaavaai pe aisea na faanoanoa ai<br />
Samuelu i ona tagata ona o lo latou mananao i se tupu. Fesili<br />
atu po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> vavega na talosagaina e Samuelu mai <strong>le</strong> Alii<br />
ina ia faaali atu i tagata ae pe aisea (tagai f. 16–18).<br />
Ia faamatala atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, e ui lava ina sa <strong>le</strong> ioeina<br />
e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> manao o Isaraelu mo so latou tupu, sa ia faia ni<br />
folafolaga ma i latou ma lo latou tupu pe afai o <strong>le</strong> a faaauau<br />
pea ona latou auauna atu ia te ia. Ia fesili atu:<br />
• O a ia folafolaga? (tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu 12:20–24).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> folafolaga pe afai o <strong>le</strong> a latou “fai amio<strong>le</strong>aga”<br />
(tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu 12:25).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo taua i <strong>le</strong> 1 Samuelu 12:20—25, e ono<br />
mafai foi ona faamatalaina ai <strong>le</strong> sootaga i <strong>le</strong> va o <strong>le</strong> Alii,<br />
ana Per<strong>of</strong>eta, ma tagata o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia i aso nei.<br />
Faitau faatasi o se vasega <strong>le</strong> 1 Samuelu 13:1–14 i vaega pei<br />
ona taua i lalo. Pe a uma ona faitauina vaega taitasi, fai atu<br />
ma talanoaina fesili ua fautuaina.<br />
• 1 Samuelu 13:1–4. E te manatu o a ni lagona na oo i tagata<br />
e uiga ia Saulo i <strong>le</strong> taimi <strong>le</strong>a? O a ni lagona na oo ia Saulo e<br />
uiga ia te ia ma lona mafai ona taitaiina Isaraelu i <strong>le</strong> taua?<br />
• 1 Samuelu 13:5–7. O <strong>le</strong> a se tali atu a Filisitia i lo latou toilalo<br />
muamua? Ia faatusatusa <strong>le</strong> a<strong>of</strong>aiga o a latou fitafita i <strong>le</strong><br />
a<strong>of</strong>aiga o <strong>le</strong> autau a Saulo ma Ionatana (tagai i <strong>le</strong> komeniteri<br />
o <strong>le</strong> 1 Samuelu 13:5 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel, i.<br />
273). O <strong>le</strong> a se mea na faia e Isaraelu ina ua latou vaaia <strong>le</strong><br />
autau a Filisitia?<br />
• 1 Samuelu 13:8–10. O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> umi na tuai atu ai Samuelu i<br />
Kilikala? (tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu 10:8). O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e<br />
127<br />
1 Samuelu 12–15<br />
Saulo ina ua tuai atu Samuelu? Aisea? O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na sese<br />
i <strong>le</strong> osiaina e Saulo o <strong>le</strong> taulaga? (tagai i <strong>le</strong> faamatalaga mo<br />
<strong>le</strong> 1 Samuelu 13:5–14 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel,<br />
i. 273–74).<br />
• 1 Samuelu 13:11–14. Na faapefea ona taumafai ia Saulo e<br />
faamalamalama atu lona <strong>le</strong> usiusitai? O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo<br />
taua mai e nei fuaiupu ua faaalia ai sa sili ona faatuatuaina<br />
e Saulo <strong>le</strong> autau nai lo <strong>le</strong> Alii? O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> taunuuga o <strong>le</strong> <strong>le</strong><br />
usiusitai o Saulo e tusa ai ma <strong>le</strong> faamatalaga a Samuelu?<br />
E mafua mai i <strong>le</strong> tala <strong>le</strong>nei, o <strong>le</strong> a se ituaiga o tagata e i ai<br />
se “tagata ua sailia [e Ieova] e fai mona e tatau mo lona<br />
finagalo”?<br />
Ia talanoaina auala e mafai ona tatou faaaogaina ai <strong>le</strong>nei tala<br />
ia Saulo, i <strong>le</strong> tuuina atu o fesili nei:<br />
• O a nisi o poloaiga ua tuuina mai ia i tatou e ono<br />
manaomia ai lo tatou onosai?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo tatou tauina atu i <strong>le</strong> Alii, pe afai tatou<br />
te <strong>le</strong> “faatalitali ia Ieova,” ae ua tatou faalagolago i o tatou<br />
lava faamasinoga ma <strong>le</strong> usitaia ai ana poloaiga?<br />
• E faapefea ona taumafai tagata e tau faamalamalama a<br />
latou amioga, pe afai latou e <strong>le</strong> faatalitali, e pei ona sa faia<br />
e Saulo?<br />
O loo tusia i <strong>le</strong> Salamo 37:34–40 nisi o manatu <strong>le</strong><strong>le</strong>i e uiga i <strong>le</strong><br />
mataupu faavae o <strong>le</strong> faatalitali ia Ieova. Atonu o <strong>le</strong> a e manao<br />
e faitauina ma talanoaina ma lau vasega.<br />
Fesoasoani ia malamalama tamaiti o <strong>le</strong> vasega, o <strong>le</strong> tasi o<br />
vaega o lo tatou faatuatua i <strong>le</strong> Atua e a<strong>of</strong>ia ai <strong>le</strong> faatuatuaina<br />
o <strong>le</strong> taimi na te faia ai se mea. O <strong>le</strong> a ia tuuina mai se<br />
malamalamaaga i ana poloaiga ma faamauiaga o lo tatou<br />
usiusitai, aua na te silafia <strong>le</strong> mea e sili ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i mo i tatou.<br />
Ma <strong>le</strong> isi, e pau <strong>le</strong> ala tatou te maua moni ai se molimau i<br />
nisi o poloaiga, o <strong>le</strong> pe a uma ai ona tatou ola i na poloaiga<br />
(tagai i <strong>le</strong> Ioane 7:17; Eteru 12:6).<br />
Atonu o <strong>le</strong> a e manao e faamatala faapuupuu atu <strong>le</strong> tala o loo<br />
i <strong>le</strong> 1 Samuelu 14 i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, o se isi faataitaiga o <strong>le</strong><br />
aafiaga o faamasinoga a Saulo ona o lona faamaualuga.<br />
1 Samuelu 15. O <strong>le</strong> <strong>le</strong> usiusitai, o <strong>le</strong> musu e<br />
tautau atu a tatou agasala, ma <strong>le</strong> <strong>le</strong> fia salamo,<br />
o ni taunuuga masani o <strong>le</strong> faamaualuga.<br />
(10–15 minute)<br />
O loo i <strong>le</strong> 1 Samuelu 15 se isi faataitaiga o <strong>le</strong> <strong>le</strong> usiusitai o<br />
Saulo. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> fuaiupu 1–3,<br />
ma tau mai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na poloaiina Saulo e fai. Ia latou<br />
faitauina foi <strong>le</strong> fuaiupu e 6–9 ma faamatala <strong>le</strong> mea na faia e<br />
Saulo. Faitau faatasi fuaiupu 10–23 ma talanoaina fesili ua<br />
taua i lalo:<br />
• O a ni mafuaaga na tuuina mai e Saulo, o lona <strong>le</strong> usitaia o<br />
<strong>le</strong> poloaiga na tuuina atu e <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta a <strong>le</strong> Alii?<br />
• O <strong>le</strong> a lona mafuaaga moni? (tagai f. 24).<br />
• Aisea e te manatu ai na sisio ai Saulo, ae <strong>le</strong> tautau atu lana<br />
agasala?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea ua tau mai e <strong>le</strong>na tulaga e uiga i <strong>le</strong> ituaiga<br />
tagata na i ai Saulo? (tagai i <strong>le</strong> MFF 58:43).
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Muamua a Samuelu<br />
• O <strong>le</strong> a se lagona na oo ia Samuelu i lona faasaoina o Saulo?<br />
(tagai f. 11).<br />
• O a taunuuga na oo ia Saulo ona o <strong>le</strong> faifaipea o lona <strong>le</strong><br />
usiusitai? (tagai f. 26–28).<br />
• E tusa ai ma <strong>le</strong> faamatalaga a Samuelu, o a ni uiga sa <strong>le</strong>i i ai<br />
ia Saulo, na taitaiina atu ai i lona <strong>le</strong> usiusitai? (tagai f. 17).<br />
Ia manatu e fetufaai atu <strong>le</strong> faamatalaga <strong>le</strong>nei mai ia Peresitene<br />
Ezra Taft Benson:<br />
“E mafai ona tatou filifili e lotomaualalo i lo tatou<br />
faatoilalo <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> fai fili i o tatou uso ma tuafafine, ma<br />
manatu taua ia i latou e pei o i tatou lava, ma sii ae i<br />
latou maualuga pe maualuga sili atu nai lo i tatou lava<br />
(tagai i <strong>le</strong> MFF 38:24; 81:5; 84:106).<br />
“E mafai ona tatou filifili e lotomaualalo i lo tatou<br />
talia <strong>le</strong>a o fautuaga ma aoaiga (tagai i <strong>le</strong> Iakopo 4:10;<br />
Helamana 15:3; MFF 63:55; 101:4–5; 108:1; 124:61, 84;<br />
136:31; Faataoto 9:8).<br />
“E mafai ona tatou filifili e lotomaualalo i lo tatou<br />
faamagalo atu ia i latou o e ua faatausuai mai ia i<br />
tatou (tagai i <strong>le</strong> 3 Nifae 13:11, 14; MFF 64:10).<br />
“E mafai ona tatou filifili e lotomaualalo i lo tatou faia<br />
<strong>le</strong>a o galuega auauna <strong>le</strong> manatu faapito (tagai i <strong>le</strong><br />
Mosaea 2:16–17).<br />
“E mafai ona tatou filifili e lotomaualalo i lo tatou o<br />
<strong>le</strong>a e fai misiona ma talai atu <strong>le</strong> afioga e mafai ona<br />
faalotomaualalo ai isi (tagai i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 4:19; 31:5; 48:20).<br />
“E mafai ona tatou filifili e lotomaualalo i <strong>le</strong> tatou ulu<br />
soo atu i <strong>le</strong> malumalu.<br />
“E mafai ona tatou filifili e lotomaualalo i lo tatou<br />
tautau atu <strong>le</strong>a ma lafoaiina a tatou agasala ma toe<br />
fanaufouina i la <strong>le</strong> Atua (tagai i <strong>le</strong> MFF 58:43; Mosaea<br />
27:25–26; A<strong>le</strong>ma 5:7–14, 49).<br />
“E mafai ona tatou filifili e lotomaualalo i lo tatou<br />
alol<strong>of</strong>a atu <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> Atua, ma malolo atu o tatou loto<br />
i Lona finagalo, ma faamuamua o Ia i o tatou olaga<br />
(tagai i <strong>le</strong> 3 Nifae 11:11; 13:33; Moronae 10:32).<br />
“E mafai ona tatou filifili e lotomaualalo. E mafai ona<br />
tatou faia. Ua ou mautinoa e mafai ona tatou faia” (i <strong>le</strong><br />
Conference Report, Ape. 1989, 6; po o <strong>le</strong> Liahona, Iulai<br />
1989, 9).<br />
Ia talanoaina pe mafai faapefea ona tatou atiinaeina <strong>le</strong> agaga<br />
o <strong>le</strong> lotomaualalo i o tatou olaga (tagai foi i <strong>le</strong> Mosaea 3:19;<br />
Eteru 12:27; MFF 3:4–8).<br />
1 Samuelu 16–17<br />
128<br />
Folasaga<br />
O <strong>le</strong> talutalufou o <strong>le</strong> olaga o Tavita, <strong>le</strong> tama <strong>le</strong>o<strong>le</strong>o mamoe, o <strong>le</strong><br />
na avea na tupu sa sili ona tautaua o Isaraelu, o se faataitaiga<br />
<strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> faataoto “Ua maea <strong>le</strong> taimi o ana sauniuniga, ae<br />
ua oo i <strong>le</strong> taimi o galuega.” Ao e suesue i <strong>le</strong> 1 Samuelu 16–17,<br />
vaavaai pe na faapefea ona faasaunia Tavita, ma <strong>le</strong> eseesega na<br />
faia e ia sauniuniga i lona mafai i <strong>le</strong> faataunuuina o ana galuega<br />
ina ua oo i <strong>le</strong> taimi (tagai foi i <strong>le</strong> FIS, 1 Samuelu 16–17; ma <strong>le</strong><br />
folasaga o <strong>le</strong> 1 Samuelu 16–31 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–<br />
2 Samuel (i. 277).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• E faamasinoina i tatou e <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> ituaiga tagata tatou<br />
te i ai, ae <strong>le</strong> o ituaiga foliga tatou te foliga ai (tagai i <strong>le</strong><br />
1 Samuelu 16:7).<br />
• E mafai ona tatou manumalo mai soo se luitau o <strong>le</strong> olaga e<br />
ala i <strong>le</strong> faatuatua i <strong>le</strong> Alii ma sauniuniga a <strong>le</strong> tagata lava ia<br />
(tagai i <strong>le</strong> Samuelu 17:20–51; tagai foi i <strong>le</strong> Mataio 19:26).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
1 Samuelu 16–17 (Mau Tauloto, 1 Samuelu<br />
16:7). E <strong>le</strong> faamasinoina i tatou e <strong>le</strong> Alii i o<br />
tatou foliga, ae o <strong>le</strong> ituaiga tagata tatou te i ai.<br />
(25–30 minute)<br />
Ia saunia ni ato se lua, ia tuu i totonu o <strong>le</strong> isi ato se mea e te<strong>le</strong><br />
sona taua, ae tuu i <strong>le</strong> isi ato se mea e itiiti sona taua (e pei o<br />
se meaai e fiafia i ai tamaiti o <strong>le</strong> vasega i <strong>le</strong> isi, ae o se pepa<br />
afifi meaai i <strong>le</strong> isi). Ia faaali atu i <strong>le</strong> vasega ia ato e lua, ma<br />
fesili atu: O <strong>le</strong> fea o ato o <strong>le</strong> a outou filifilia, e aunoa ma <strong>le</strong><br />
vaai i mea o loo i totonu? Pe a uma sina talanoaga, fesili atu,<br />
e i ai se fesoasoaniga pe a outou filifilia se tagata se toatasi o<br />
<strong>le</strong> vasega e autilo i totonu o ato, ma tuuina atu se fautuaga<br />
mo se filifiliga.<br />
Tau atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega o loo i ai se tala i totonu o <strong>le</strong><br />
1 Samuelu, o loo tau mai ai o loo i ai se tasi o loo i ai ni<br />
“faamatalaga faaopoopo”e mafai ona fesoasoani ai ia i tatou, i<br />
filifiliga ma faaiuga tatou te faia. Faitau faatasi ma lau vasega<br />
<strong>le</strong> 1 Samuelu 16:1–13 ma talanoaina nisi o fesili ua taua i lalo:<br />
• Aisea na auina atu ai Samuelu i <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> o Iese i Pete<strong>le</strong>ema?<br />
(tagai f. 1).<br />
• O ai na manatu Samuelu o <strong>le</strong> a filifilia e <strong>le</strong> Alii e fai ma<br />
tupu e sosoo ai? (tagai f. 6).<br />
• Pe na lagolagoina e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> manatu o Samuelu? Aisea?<br />
(tagai f. 7).<br />
• O a ni uiga sa ia Tavita na maitauina e Samuelu? (tagai f. 12).<br />
• E tusa ai ma <strong>le</strong> fetalaiga a <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> fuaiupu e 7, o a ni<br />
uiga sa ia Tavita e te manatu na silasila mai i ai <strong>le</strong> Alii?<br />
• E faapefea ona faapei <strong>le</strong> tala o tulaga o ato e lua?
<strong>Tusi</strong> uiga nei i luga o <strong>le</strong> laupapa: fiafia, lauiloa, loto ma <strong>le</strong><br />
mafaufau naunautai, fiafia i taaloga, aoaoina, mama, lotomaualalo,<br />
lotote<strong>le</strong>, aga<strong>le</strong><strong>le</strong>i, usiusitai, faamaoni, au<strong>le</strong><strong>le</strong>i, ta<strong>le</strong>nia, faa<strong>le</strong>agaga,<br />
ma faaaloalogia. Ia fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a faapefea ona filifilia e <strong>le</strong> lalolagi se taitai mai nei<br />
uiga, amata mai i <strong>le</strong> uiga e sili ona taua e oo i <strong>le</strong> uiga e<br />
faa<strong>le</strong> taua?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> eseesega o <strong>le</strong> faamasinoga a <strong>le</strong> Alii ma <strong>le</strong> lalolagi?<br />
Na saunoa mai Elder Marvin J. Ashton, o se tasi o <strong>le</strong> Korama<br />
a Aposetolo Toasefululua, e uiga i nei faamasinoga e faapea:<br />
“Tatou te . . . fuaina isi i o latou foliga faa<strong>le</strong>tino: lo latou<br />
`au<strong>le</strong><strong>le</strong>i,’ ma o latou tulaga faa<strong>le</strong>vafealoai, aiga e tupuga<br />
mai ai, o latou tikeri, po o latou tulaga i mea tau tupe.<br />
“Peitai, e ese lava <strong>le</strong> fua a <strong>le</strong> Alii e fua ai <strong>le</strong> tagata. . .<br />
(1 Samuelu 16:7).<br />
“A fua e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> tagata . . . Na te fuaina lona loto e iloa<br />
ai lona malosi, ma lona agavaa e faamanuia atu i isi.<br />
“Aisea na te fuaina ai <strong>le</strong> loto? Aua o <strong>le</strong> loto o se tasi<br />
upu <strong>le</strong>a ua tutusa ma <strong>le</strong> uiga atoa o <strong>le</strong> tagata. ...<br />
“O <strong>le</strong> fua o o tatou loto, o <strong>le</strong> fua <strong>le</strong>a o mea uma tatou te<br />
faia. E pei ona faaaogaina e <strong>le</strong> Alii, o <strong>le</strong> `loto’ o <strong>le</strong> tagata<br />
e iloa ai ana taumafaiga e faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia atili o ia, ma isi, ma<br />
tulaga e feagai ma ia” (i <strong>le</strong> Conference Report, Oke. 1988,<br />
17; po o <strong>le</strong> Liahona, Ianuari 1989, 16).<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faailoga pe taulotoina foi <strong>le</strong><br />
1 Samuelu 16:7. Ia maitau, o <strong>le</strong> loto o <strong>le</strong> faailoga o <strong>le</strong> uiga atoa<br />
o se tagata. Fesili atu, pe aisea ua sili atu ai ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong> Alii, i<br />
<strong>le</strong> filifiliaina o taitai nai lo tatou. Ia tuuina atu se lui i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega ina ia faalagolago i <strong>le</strong> Alii ma ia usitai i fautuaga<br />
a taitai ua ia filifilia (tagai i <strong>le</strong> Faataoto 3:5–7).<br />
1 Samuelu 16:14–23. E i ai i musika <strong>le</strong> mana e<br />
faaos<strong>of</strong>ia ai o tatou agaga (10–15 minute)<br />
Fai <strong>le</strong> gaoioiga E mo <strong>le</strong> 1 Samuelu 16 o loo i <strong>le</strong> taiala suesue a<br />
<strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega.<br />
1 Samuelu 17. E mafai ona tatou manumalo<br />
mai soo se luitau o <strong>le</strong> olaga, e ala mai i <strong>le</strong><br />
faatuatua i <strong>le</strong> Alii ma sauniuniga a <strong>le</strong> tagata lava<br />
ia. (45–60 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
Ina ia fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia latou iloa <strong>le</strong> maualuga<br />
moni o Koliata, ia tusia se ata o Koliata i totonu o <strong>le</strong> potu aoga<br />
pe tuu foi se faailoga i <strong>le</strong> puipui o lona maualuga sao (tagai i<br />
<strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> 1 Samuelu 17:4–11 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
Genesis–2 Samuel, i. 278). Afai e te manao i ai, e mafai ona e<br />
aoaoina atu <strong>le</strong> vaega <strong>le</strong>nei o <strong>le</strong> <strong>le</strong>sona e ala i lou tu <strong>le</strong>a i luga o<br />
se n<strong>of</strong>oa po o se laulau, ina ia talitutusa lou maualuga ma <strong>le</strong><br />
maualuga o Koliata.<br />
129<br />
1 Samuelu 16–17<br />
Ina ia fesoasoani atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama i <strong>le</strong><br />
lava saunia o Tavita i <strong>le</strong> taimi o lona talavou, ia mafaufau e<br />
faia se maata e pei o <strong>le</strong>a o loo faaalia atu. Faaaoga soo se fasi<br />
ieie malo po o se pau manifinifi e fai ma tuumaa (pe tusa o <strong>le</strong><br />
8x13 senetimita, po o <strong>le</strong> 3x5 inisi) ma se mea e pei o nonoa o<br />
seevae mo manoa (soo se umi mai <strong>le</strong> 46–60 senetimita, po o<br />
<strong>le</strong> 18–24 inisi). Nonoa se faapona i <strong>le</strong> faatausiusiuga o <strong>le</strong> isi<br />
manoa ae faamatase<strong>le</strong> <strong>le</strong> isi. E faaoso atu <strong>le</strong> matase<strong>le</strong> i luga o<br />
<strong>le</strong> tamailima ogatotonu, po o <strong>le</strong> tamailima lona tolu, ae uu <strong>le</strong><br />
faapona e <strong>le</strong> lima matua ma <strong>le</strong> tamailima ogatotonu. E togi<br />
<strong>le</strong> maa i <strong>le</strong> faataamiloina o <strong>le</strong> maata i luga ae o <strong>le</strong> ulu ma<br />
faamamulu atu <strong>le</strong> maata pe a amata ona faasaga tonu atu<br />
<strong>le</strong> tuumaa i <strong>le</strong> sini. E taua ma e faigata te<strong>le</strong> ona iloa tonu <strong>le</strong><br />
taimi e faamamulu ai <strong>le</strong> manaoa.<br />
Faitau faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> 1 Samuelu 17 ma<br />
fesoasoani ia latou vaai faa<strong>le</strong>mafaufau i <strong>le</strong> tulaga na fetaiai<br />
ma <strong>le</strong> autau a Isaraelu i <strong>le</strong> vanu o <strong>le</strong> Tapeneto. Mafaufau e<br />
talanoaina fesili ua taua i lalo ao outou faitauina ia mataupu.<br />
Tagai i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong>nei mataupu i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
Genesis–2 Samuel (i. 277–279) mo se fesoasoani pe a manaomia.<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> umi o Koliata? (tagai f. 4–10).<br />
• Aisea e te manatu ai na ia manao ai i se tagata se toatasi la<br />
te tau? (tagai f. 8–10).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> tali a Tavita ina ua ia faalogo atu i <strong>le</strong> lui a Koliata?<br />
(tagai f. 26–32).<br />
• Aisea na talitonu ai Tavita e mafai ona ia tau ma<br />
manumalo ia Koliata? (tagai f. 32–37).<br />
• Aisea na <strong>le</strong> taliaina ai e Tavita <strong>le</strong> <strong>of</strong>utau ma <strong>le</strong> pelu na<br />
<strong>of</strong>oina atu e <strong>le</strong> Tupu o Saulo? (tagai f. 38–39).<br />
• O a auupega na filifilia e Tavita, ae o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> <strong>of</strong>utau na ia<br />
faalagolago i ai? (tagai f. 40–47).<br />
• O anafea na amata maua ai e Tavita <strong>le</strong> tomai i <strong>le</strong><br />
faaaogaina o <strong>le</strong> maata? (tagai f. 34–37).<br />
• Aisea na filifili ai Tavita e tau ma Koliata ae <strong>le</strong> o Saulo, o <strong>le</strong><br />
sa “sili ona maualuga i <strong>le</strong> nuu uma” (1 Samuelu 9:2)?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faaaoga <strong>le</strong> maata ma taumafai ia<br />
lavea <strong>le</strong> ata o Koliata, ma ia saili po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o <strong>le</strong> taimi na<br />
faia ai faataitaiga a Tavita. Aua nei faaaogaina maa. Ia manatua<br />
<strong>le</strong> saoga<strong>le</strong>mu o tamaiti o <strong>le</strong> vasega ma faaaoga se mea o <strong>le</strong> a <strong>le</strong><br />
lavea ai se tagata po o lou fa<strong>le</strong>—e <strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong> faaaoga o ni mea<br />
vaivai pei o ni pepa ua numinumi.
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Muamua a Samuelu<br />
Ia talanoaina <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> vave ona aoao ia faatuatua i <strong>le</strong> Alii.<br />
Ia fesili atu:<br />
• O i ai ea ni “Koliata” o tatou fetaiai i aso nei, e matautia<br />
pei o <strong>le</strong>a na fetaiai ma Tavita?<br />
• O a ni mafuaaga ua i ai i aso nei e alagatatau ai ona faia se<br />
taua? (tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu 17:29). Lisi tali a tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega i luga o <strong>le</strong> laupapa.<br />
Ia fetufaai atu <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Peresitene Gordon B.<br />
Hinck<strong>le</strong>y, ao avea ma Fesoasoani Lua i <strong>le</strong> Au Peresitene Sili,<br />
e uiga i luitau o loo tatou fetaiai i aso nei:<br />
“E toate<strong>le</strong> Koliata ua siomia ai outou, ni sauai ua<br />
faamoemoe e faaumatia outou. E <strong>le</strong> o ni tagata e iva<br />
futu <strong>le</strong> maualuluga. O mea ia e foliga mai e <strong>le</strong><strong>le</strong>i ae<br />
ua <strong>le</strong>aga, ua auina mai e <strong>le</strong> fili e lui ma faavaivai ma<br />
faaumatia ai outou. O ia mea e a<strong>of</strong>ia ai pia ma ava<br />
malolosi ma tapaa. Ua faia ia mea e tagata ma<br />
faapotopotoga faitogafiti ua mananao e faapologa<br />
outou i <strong>le</strong> faaaogaina o ia mea ua latou faia. E <strong>le</strong> masino<br />
<strong>le</strong> te<strong>le</strong> o fualaau oona. ... O iai foi tusi ma ata mataga.<br />
Ua avea foi ma se pisinisi te<strong>le</strong> <strong>le</strong>aga <strong>le</strong> faia o tusi ma ata<br />
mataga ua fuafua e aveeseina ai a outou tupe, ma taitai<br />
atu ai outou i tulaga e faaumatia ai outou.<br />
“O sauai ua faaosoina ia mea, o ni tagata malolosi ma<br />
atamamai foi. Ua latou maua foi <strong>le</strong> poto masani te<strong>le</strong> i ia<br />
mea, i galuega <strong>le</strong>aga te<strong>le</strong> ua latou faia. Ua latou mananao<br />
e faapologa outou.<br />
“Ua toeitiiti lava <strong>le</strong> mafai ona tatou aloese mai ai. Ua<br />
outou vaai i ia mea i soo se mea. Ae <strong>le</strong> tatau ona outou<br />
matatau, pe a tatou umia <strong>le</strong> maata o <strong>le</strong> upumoni. Ua<br />
uma ona lapataia, ma aoaoina, ma fautuaina outou.<br />
Ua ia te outou maa o <strong>le</strong> mama, ma <strong>le</strong> mamalu, ma <strong>le</strong><br />
faamaoni e tetee atu ai i fili ua mananao e pu<strong>le</strong> ia te<br />
outou. ... E mafai ona outou manumalo ia i latou i lo<br />
outou aloese mai ai. ...<br />
“E a outou <strong>le</strong> manumalo. E <strong>le</strong>ai se [tagata] o lagona mai<br />
lo’u <strong>le</strong>o e tatau ona vaivai i ia uunaiga <strong>le</strong>aga. . . . Ua ia te<br />
outou Lona mana e puipuia ai outou” (i <strong>le</strong> Conference<br />
Report, Ape. 1983, 66; po o <strong>le</strong> Liahona, Iulai 1983, 80, 81).<br />
Ia lisi i luga o <strong>le</strong> laupapa ia Koliata o aso nei na taua mai e<br />
Peresitene Hinck<strong>le</strong>y e <strong>le</strong>i tauina mai e tamaiti o <strong>le</strong> vasega. Ia<br />
fetufaai atu lau molimau i <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> aoao ina ia iloa lapataiga<br />
e aumaia e <strong>le</strong> Alii ma ia faatuatua i lona mana e faamalolosia i<br />
tatou ma laveaiina i tatou mai <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> tiapolo.<br />
Ia mafaufau e faaiuina <strong>le</strong> vasega i se pese e pei o <strong>le</strong> “O <strong>le</strong> a Ou<br />
Lototoa” (<strong>Tusi</strong>pese a Tamaiti, 85), “O se Tama Talavou ua Saunia”<br />
(<strong>Tusi</strong>pese a Tamaiti, 88), “Faamalosi ia i <strong>le</strong> Galuega Nei” (Viiga, i.<br />
152), po o <strong>le</strong> “Faauta! <strong>le</strong> Autau Tupu” (Viiga, no. 251).<br />
130<br />
Folasaga<br />
1 Samuelu 18–31<br />
Sa ia Saulo <strong>le</strong> faamoemoe o <strong>le</strong> a fai ma tupu maoae ia<br />
Isaraelu. Peitai, e <strong>le</strong>i ola Saulo i <strong>le</strong> tulaga sa manaomia mo<br />
<strong>le</strong>na faamoemoe. Sa amata mai o ia i se alii talavou <strong>le</strong><strong>le</strong>i, na<br />
toe fanaufouina faa<strong>le</strong>agaga (tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu 9:2; 10:9).<br />
Peitai, ona o <strong>le</strong> faamaualuga, loto<strong>le</strong>aga, ma isi lava agasala,<br />
na aveesea mai ai ia te ia <strong>le</strong> Agaga, ma na avea lona loto ma<br />
loto o se tagata fasioti tagata o <strong>le</strong> na saili e fasiotia Tavita. Ao<br />
e suesue i <strong>le</strong> 1 Samuelu 18–31, ia faatusatusa faamoemoega o<br />
Saulo ma amioga a Tavita.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O se uo moni na te sailia lo tatou <strong>le</strong><strong>le</strong>i e faavavau ma<br />
uunaia i tatou i <strong>le</strong> amiotonu (tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu 18:1–5;<br />
19:1–11; 20:1–9).<br />
• O <strong>le</strong> loto<strong>le</strong>aga ma <strong>le</strong> faamaualuga e mafai ona oo atu ai i<br />
isi agasala (tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu 18:5–15).<br />
• E tatau ona tatou sailia <strong>le</strong> poto i ala ua faamaonia mai e<br />
<strong>le</strong> Alii. E <strong>le</strong> mafai ona faamanuiaina i tatou i faaaliga e<br />
maua mai i se isi lava auala. (tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu 23:1–12;<br />
28:3–14).<br />
• E tatau ona tatou faaaloalo ia i latou ua valaauina e <strong>le</strong><br />
Alii e taitaiina i tatou, e tusa lava po o a o latou vaivaiga<br />
faa<strong>le</strong>tagata (tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu 24:9–12; 26:9).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
1 Samuelu 18–20, 23, 25. O uo moni e alol<strong>of</strong>a,<br />
puipuia, vaavaaia, ma fesoasoani ina ia tatou<br />
faia mea sao. (20–40 minute)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tusi se faaiuga i <strong>le</strong> fuaiupu<br />
<strong>le</strong>nei: O se uo moni o se tasi na te . . .<br />
Fai atu e fetufaai mai mea na latou tusia ma faamatala pe<br />
aisea ua latou manatu ai ua taua te<strong>le</strong> <strong>le</strong>a mea. Na tauina mai<br />
e Elder Marvin J. Ashton <strong>le</strong> uiga o se uo faapenei:<br />
“O se uo o se tagata o <strong>le</strong> a na fautua mai ma faia se mea<br />
e sili mo i tatou, e tusa lava po o a ni taunuuga vave. . . .<br />
“. . . O se uo o se tagata ua naunau e taliaina au i <strong>le</strong><br />
tulaga ua ou i ai, ae o se tasi foi e naunau ma e mafai<br />
ona tuua au, ae ua sili atu lou <strong>le</strong><strong>le</strong>i nai lo <strong>le</strong> tulaga sa ou<br />
i ai” (i <strong>le</strong> Conference Report, Oke. 1972, 33, 35; po o <strong>le</strong><br />
Liahona, Ian. 1973, 41, 43).
Tau atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, o <strong>le</strong> a latou aoaoina i <strong>le</strong> aso e<br />
uiga i ni alii talavou se toalua, o la laua faiga uo, ua talafeagai<br />
tonu ma <strong>le</strong> faamatalaga a Elder Ashton. Lisi mau faasino nei i<br />
luga o <strong>le</strong> laupapa ma fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e saili mo ni<br />
auala ma ni mafuaaga na avea ai Ionatana ma Tavita o se uo:<br />
• 1 Samuelu 18:1–5, 14–16<br />
• 1 Samuelu 19:1–7<br />
• 1 Samuelu 20<br />
• 1 Samuelu 23:16–18<br />
Ia talanoaina mea na maua e tamaiti o <strong>le</strong> vasega. Valaaulia i<br />
latou e tau mai pe aisea na faia ai e Ionatana <strong>le</strong> mea sa ia faia.<br />
Tau atu ia i latou, o Ionatana, <strong>le</strong> atalii o Saulo, o se tasi o uo<br />
sa sili ona amiotonu i Isaraelu anamua. Sa tatau ona faig<strong>of</strong>ie<br />
ona ia iloa o Tavita o <strong>le</strong> a fai ma taufaamatau i lona tulaga o<br />
<strong>le</strong> avea ma tupu e sosoo ai, e pei ona faia e Saulo. Peitai, nai<br />
lo <strong>le</strong> faaali atu o se loto<strong>le</strong>aga, sa al<strong>of</strong>a Ionatana ia Tavita o se<br />
uo sili ona mamae, o ona faanaunauga faamaoni ma lona<br />
amio<strong>le</strong><strong>le</strong>i, na faapei lava foi o ia.<br />
Ina ua aveina atu e Ionatana lona <strong>of</strong>u talaloa, lavalava, pelu,<br />
ma <strong>le</strong> u ia Tavita (tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu 18:4), sa ia faailoa atu <strong>le</strong><br />
mea moni, o <strong>le</strong> a avea Tavita ma <strong>le</strong> tupu o <strong>le</strong> a sosoo ai (tagai i<br />
<strong>le</strong> 1 Samuelu 23:17). Sa ia lagolagoina Tavita i <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o taimi ina<br />
ia sola ese mai ia Saulo—na oo lava i <strong>le</strong> tuuina o lona lava ola i<br />
tulaga matautia ina ia puipuia ai Tavita (tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu<br />
19:1–11; 20). Na faaali atu e Tavita i se taimi mulimuli ane lona<br />
agaga faauo e ala i <strong>le</strong> osia o se feagaiga e tausia ma <strong>le</strong> aga<strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
<strong>le</strong> aiga o Ionatana. Na faamamaluina e Tavita <strong>le</strong>nei feagaiga e<br />
ala i <strong>le</strong> tausiaina o <strong>le</strong> atalii o Ionatana, o Mefiposeta, ina ua<br />
maliu Ionatana (tagai i <strong>le</strong> 2 Samuelu 9:3, 7; 21:7).<br />
Atonu e te manao foi ia faitauina e tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> tala o<br />
loo maua i <strong>le</strong> 1 Samuelu 25 i <strong>le</strong> mea na fesoasoani ai Apikaila ia<br />
Tavita ma na iu ina avea ai o ia ma ana ava. Ao latou faitauina<br />
<strong>le</strong> mataupu, ia talosaga atu ia i latou ina ia faailoa mai auala na<br />
avea ai <strong>le</strong>nei fafine ma uo a Tavita.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau i a latou uo. Ia fesili atu:<br />
• Pe o i latou ea o ni ituaiga uo e faatosinaina oe e te<br />
faalatalata atu i <strong>le</strong> Atua pe liliuese mai ia te ia?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> ituaiga uo e te manatu e i ai oe?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e lisi ia tagata o e e mafai ona<br />
latou faapea ane o ni a latou uo sili ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i, e tusa ai ma <strong>le</strong><br />
faamalamalamaga o <strong>le</strong> faauoga na talanoaina i <strong>le</strong> vasega.<br />
(Atonu o <strong>le</strong> a a<strong>of</strong>ia i a latou lisi ia matua, taitai o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia,<br />
uso ma tuafafine, matua o matua, ma faiaoga.) Faitau <strong>le</strong><br />
faauigaina e <strong>le</strong> Faaola o <strong>le</strong> faauoga i <strong>le</strong> Ioane 15:13 ma fesili<br />
atu: E tusa ai ma <strong>le</strong>a faauigaina, o ai la tatou uo sili? Faitau <strong>le</strong><br />
Ioane 14:15 ma maitau <strong>le</strong> mea e ao ona tatou faia ina ia avea<br />
ai i tatou o ni uo a <strong>le</strong> Faaola. Fesili atu ia i latou, po o a ni<br />
mea e mafai ona tatou faia e auauna atu ai ia Iesu Keriso ma<br />
faaalia ai lo tatou agaga faafetai mo lana galuega maoae o <strong>le</strong><br />
avea ma uo.<br />
131<br />
1 Samuelu 18–31<br />
1 Samuelu 18–26. E tatau ona tatou faaaloalo ia i<br />
latou ua valaauina e taitaiina i tatou, e tusa lava<br />
po o a o latou vaivaiga faa<strong>le</strong>tagata. (20–25 minute)<br />
Ia sii lou lima taumatau i <strong>le</strong> sikuea, ma fesili atu i tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong>a mea pe a tatou faia i sauniga<br />
lotu. (O lona uiga, ua tatou malilie e lagolagoina tagata i o<br />
latou valaauga i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia e ala i <strong>le</strong> lagolagoina, fesoasoani,<br />
tatalo mo i latou, ma mulimuli ia i latou.) Ia talanoaina fesili<br />
ua taua i lalo:<br />
• E toafia outou na i ai ni valaauga po o ni t<strong>of</strong>iga i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia?<br />
• Pe na e faataunuuina uma ea ma <strong>le</strong> atoatoa ou tiute i <strong>le</strong>na<br />
valaauga po o <strong>le</strong> t<strong>of</strong>iga?<br />
• Pe e te mafaufauina ea, e tatau foi ona atoatoa ona<br />
faataunuuina valaauga o taitai o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e te manao e faia e isi tagata o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia ia<br />
te oe pe a e faia se mea sese?<br />
• O a ni mea e mafai ona tatou faia e lagolagoina ai o tatou<br />
taitai?<br />
Fai faatasi o se vasega <strong>le</strong> gaoioiga A mo <strong>le</strong> 1 Samuelu 25–26<br />
o loo i <strong>le</strong> taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega. Fesoasoani ia<br />
malamalama tamaiti o <strong>le</strong> vasega, na faaaloalo Tavita i <strong>le</strong><br />
valaauga o Saulo o se tupu o Isaraelu (tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu<br />
26:23). O <strong>le</strong> eseesega i <strong>le</strong> va o <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga o Saulo ma <strong>le</strong><br />
faatuatua o Tavita, na atili fai ma faanoanoaga ina ua tatou<br />
iloa na tuuina atu e Saulo, ina ia fasiotia uma se faapotopotoga<br />
atoa o faitaulaga ona o lo latou fesoasoani faamaoni ia Tavita<br />
(tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu 22:6–23).<br />
Faitau <strong>le</strong> faamatalaga <strong>le</strong>nei mai ia Peresitene Marion G.<br />
Romney, o <strong>le</strong> sa avea ma Fesoasoani Muamua i <strong>le</strong> Au Peresitene<br />
Sili. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faalogologo <strong>le</strong><strong>le</strong>i i <strong>le</strong> mea na<br />
tau mai e Peresitene Romney e sese ai <strong>le</strong> faitioina o i latou ua<br />
t<strong>of</strong>ia e <strong>le</strong> Alii e taitaiina i tatou.<br />
“Ua manatu nisi tagata o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia e mafai lava ona<br />
avea ma tagata faamaoni o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i ma tulaga <strong>le</strong><strong>le</strong>i i <strong>le</strong><br />
Eka<strong>le</strong>sia, e aunoa ma <strong>le</strong> usiusitai i faatonuga ma fautuaga<br />
a taitai o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia. O se ituaiga tulaga <strong>le</strong>na e matua <strong>le</strong><br />
talafeagai lava, aua o <strong>le</strong> taitaiga o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia ua <strong>le</strong> na o<br />
mea ua tusia, ae peitai e ala mai i faaaliga <strong>le</strong> motusia, ma<br />
e tuuina mai e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong>a faaaliga i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia e ala mai<br />
i lana Per<strong>of</strong>eta t<strong>of</strong>ia. O <strong>le</strong> mea <strong>le</strong>a, o i latou o e talia <strong>le</strong><br />
tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i, ae faitio ma musu e mulimuli i fautuaga a <strong>le</strong><br />
Per<strong>of</strong>eta, ua i ai i latou na i se tulaga tetee. O <strong>le</strong>a ituaiga<br />
agaga e taitaiina ai i <strong>le</strong> liliuese” (i <strong>le</strong> Conference Report,<br />
Ape. 1983, 21; po o <strong>le</strong> Liahona, Iulai 1983, 29).
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Lona Lua a Samuelu<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, pe latou te manatu ua fai<br />
mai Peresitene Romney e tatau ona tatou mulimuli atu i o<br />
tatou taitai, ae aua <strong>le</strong> manatu i mea ua ia tauina mai tatou<br />
te faia. Faitau <strong>le</strong> faamatalaga mai ia Elder Harold B. Lee, ao<br />
avea ma se tasi o <strong>le</strong> Korama a Aposetolo Toasefululua:<br />
“O i tatou o <strong>le</strong> Au Paia o Aso e Gata Ai, ua <strong>le</strong> lava <strong>le</strong> na<br />
ona tatou mulimuli ma taliaina lapataiga a o tatou taitai,<br />
peitai ua i ai ia i tatou se matafaioi sili atu, o <strong>le</strong> mauaina<br />
O LE TUSI LONA LUA A SAMUELU<br />
O <strong>le</strong> tusi lona lua a Samuelu ua faaigoaina i <strong>le</strong> igoa o <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta<br />
o Samuelu, e ui lava ina e <strong>le</strong>o o tauina mai i <strong>le</strong> tusi. E tatau ona<br />
manatua, o <strong>le</strong> taimi muamua o <strong>le</strong> Samuelu 1 ma <strong>le</strong> 2 sa na o<br />
<strong>le</strong> tasi lava <strong>le</strong> tusi (tagai i <strong>le</strong> folasaga o <strong>le</strong> 1 Samuelu, i. 119). O<br />
loo faamatalaina ai <strong>le</strong> taumafaiga a <strong>le</strong> Tupu o Tavita ina ia<br />
tuufaatasia <strong>le</strong> malo ma aumaia Isaraelu i <strong>le</strong> tumutumu o lona<br />
malosi. O loo faamamafaina mai ai foi ia uiga na mafai ai ona<br />
faamanuiaina ia Tavita.<br />
I <strong>le</strong> amataga o lona olaga, na avea ai Tavita ma se tagata<br />
mama ma <strong>le</strong> lotomaualalo. O se tulaga e faanoanoa ai, o loo<br />
tusia i <strong>le</strong> 2 Samuelu se suiga matautia i lona olaga. Aisea na<br />
avea ai Tavita, o se talavou, na <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>againa, ma se tasi e pei<br />
ona maitauina e Elder Neal A. Maxwell, “sa na faia mea, na o<br />
se tupu e mafai ona ia faia”(We Will Prove <strong>The</strong>m Herewith, 71)?<br />
Vaavaai mo filifiliga na ia faia na suia ai <strong>le</strong> ala o lona olaga.<br />
(Mo se faaopoopoga atili, tagai i <strong>le</strong> folasaga o <strong>le</strong> 2 Samuelu<br />
1–12 ma <strong>le</strong> 13–24 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel, i. 287,<br />
295; tagai foi i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “Tavita,”i. 653–54)<br />
Folasaga<br />
2 Samuelu 1–10<br />
O mataupu e sefulu muamua o <strong>le</strong> 2 Samuelu o loo tusia ai <strong>le</strong><br />
siitia o Tavita i <strong>le</strong> tulaga sili ona maualuga o lona malosi ma <strong>le</strong><br />
lauiloa. Ao e suesue i nei mataupu, vaavaai mo fega<strong>le</strong>ga<strong>le</strong>aiga<br />
na i ai a Tavita ma <strong>le</strong> Alii ma <strong>le</strong> ala na ia valaauina ai mana o<br />
<strong>le</strong> lagi e fesoasoani ina ia faamanuiaina ai o ia.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• Ua folafola mai e <strong>le</strong> Alii, o <strong>le</strong> a tauia uma tagata amiotonu<br />
ma tagata amio<strong>le</strong>aga, e tusa ai ma a latou galuega (tagai i<br />
132<br />
mo i tatou lava se molimau maumaututu o <strong>le</strong> filifilia<br />
faa<strong>le</strong>lagi o nei alii ma se molimau o mea ua latou tauina<br />
mai ia i tatou o <strong>le</strong> finagalo <strong>le</strong>a o lo tatou Tama Faa<strong>le</strong>lagi”<br />
(i <strong>le</strong> Conference Report, Oke. 1950, 130).<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, pe faapefea ona tatou maua<br />
ni molimau i fautuaga a o tatou taitai o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia. Fai atu<br />
latou te faitau i <strong>le</strong> Moronae 10:4–5 ma fesili atu pe faapefea<br />
ona faaaoga <strong>le</strong>na folafolaga i lo tatou lagolagoina o o tatou<br />
taitai o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia.<br />
<strong>le</strong> 2 Samuelu 3:1, 27–39; 4:1–5:3, 19–25; tagai foi i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma<br />
41:3–15).<br />
• Afai o <strong>le</strong> a tatou faalagolago i <strong>le</strong> Alii, o <strong>le</strong> a mafai ona tatou<br />
ausia mea e sili atu ona te<strong>le</strong>, nai lo mea e ono mafai ona<br />
faia e i tatou lava (tagai i <strong>le</strong> 2 Samuelu 5:17–25; 8).<br />
• O <strong>le</strong> a faanoanoa <strong>le</strong> Alii pe afai o <strong>le</strong> a tatou manatu mama<br />
i mea paia—i uiga po o galuega (tagai i <strong>le</strong> 2 Samuelu 6;<br />
tagai foi MFF 63:64; 84:24–25, 54–58).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
2 Samuelu 1–4. O <strong>le</strong> poto ma <strong>le</strong> faamaoni o Tavita,<br />
na fesoasoani ai ia te ia i <strong>le</strong> tuufaatasia o Isaraelu<br />
ma Iuta. (20–25 minute)<br />
Ina ia fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e iloiloina <strong>le</strong> 2 Samuelu<br />
1–4, vaevae i latou i ni vaega pe taitoalua i <strong>le</strong> toafa tagata. Fai<br />
atu i vaega taitasi e vaavaai i ia mataupu ma fai mai ai se suega<br />
puupuu, e faafetaui ai tagata ma se mea na latou faia: Lisi i <strong>le</strong><br />
koluma muamua tagata latou te maua mai ia mataupu, ma <strong>le</strong><br />
koluma lona lua e tusia ai se faamatalaga i ni mea na latou faia.<br />
Tufa atu se kopi o <strong>le</strong> faataitaiga o loo i lalo:<br />
Tavita<br />
Apisai<br />
Rakapa<br />
Apineru<br />
Ioapo<br />
O <strong>le</strong> Sa Ama<strong>le</strong>kia<br />
Asaelu<br />
Paana<br />
Isoposeta<br />
O Ai Na Faia Le A?<br />
A. (O se mea e uiga ia Asaelu)<br />
E. (O se mea e uiga ia Isoposeta)<br />
I. (O se mea e uiga Apineru)<br />
O. (O se mea e uiga ia Rakapa)<br />
U. (O se mea e uiga ia Paana)<br />
F. (O se mea e uiga ia Tavita)<br />
G. (O se mea e uiga ia Ioapo)<br />
L. (O se mea e uiga i <strong>le</strong> Sa Ama<strong>le</strong>kia)<br />
M. (O se mea e uiga ia Apisai)
Fai atu i vaega e fesuiai suega pupuu ona fai <strong>le</strong>a o suega<br />
pupuu i a latou vaega. A maea ona faia suega pupuu a vaega<br />
taitasi, fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faatusatusa <strong>le</strong> poto ma <strong>le</strong><br />
faamaoni o Tavita, i isi tagata o ia mataupu. Ia fesili atu po o<br />
<strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e Tavita i ia mataupu, sa sili ona mataina<br />
ma faamatala mai pe aisea ua latou manatu ai faapea.<br />
2 Samuelu 5; 8. Pe a tatou faalagolago i <strong>le</strong> Alii,<br />
o <strong>le</strong> a mafai ona tatou ausia <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o mea e sili<br />
atu, nai lo mea e ono mafai ona tatou faia e i<br />
tatou lava. (10–15 minute)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e vaai faa<strong>le</strong>mafaufau o loo latou i ai<br />
i se taua, ma o loo savavali atu <strong>le</strong> fili agai atu ia i latou. Ia faaali<br />
atu se ata o mea e pei o se satelite matavao, vaa<strong>le</strong><strong>le</strong> suesue, po o<br />
se paluni <strong>le</strong><strong>le</strong> ma fesili atu pe faapefea ona fesoasoani nei mea<br />
ia i latou i <strong>le</strong> taua ua sauni atu i ai. Fai atu e faitau <strong>le</strong> 2 Samuelu<br />
5:17–25 ma saili po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e Tavita na pei ai o loo<br />
ia maua se vaaiga mai <strong>le</strong> ea i <strong>le</strong> mea o i ai <strong>le</strong> fili.<br />
Fesoasoani ia malamalama tamaiti o <strong>le</strong> vasega, na ala ona<br />
mafai ona faamanuiaina Tavita i ana taua ma fili o Isaraelu,<br />
ona o lona faalagolago pea i taimi uma i <strong>le</strong> Alii. Na manumalo<br />
Isaraelu i taua e lua ma Filisitia ona, ao <strong>le</strong>i faia ia taua, na<br />
muamua lava fesili atu Tavita i <strong>le</strong> Alii mo ni faatonuga (tagai<br />
i <strong>le</strong> 2 Samuelu 5:19, 23).<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau faavave <strong>le</strong> 2 Samuelu 8<br />
ma lisi nisi o malo sa faatoilaloina e Tavita. (Filisitia, Sa Moapi,<br />
Suria po o Sa Arama, Sa Amoni, Sa Ama<strong>le</strong>kia, ma Sa Etoma.)<br />
Fai atu e faitau fuaiupu e 6 ma <strong>le</strong> 14 ma faailoga <strong>le</strong> fuaitau o<br />
loo faamalamalamaina mai ai <strong>le</strong> pogai sa faamanuiaina te<strong>le</strong><br />
ai Tavita. Ia talanoaina mea e mafai ona tatou aoaoina mai i<br />
faataitaiga a Tavita, ma faamamafa atu <strong>le</strong> ala e mafai ona<br />
faamanuiaina te<strong>le</strong> ai i tatou pe afai o <strong>le</strong> a tatou fesili atu i <strong>le</strong><br />
Alii i luitau uma tatou te fetaiai.<br />
Ia fetufaai atu <strong>le</strong>nei upumoni mai ia Peresitene Ezra Taft<br />
Benson:<br />
“O alii ma tamaitai e liliu atu o latou olaga i <strong>le</strong> Atua o<br />
<strong>le</strong> a latou iloa e mafai e Ia ona faia mea e te<strong>le</strong> mo o<br />
latou olaga nai lo latou. O <strong>le</strong> a ia faalolotoina lo latou<br />
olioli, faalaute<strong>le</strong>ina a latou vaaiga, faamalamalamaina o<br />
latou mafaufau, faamalosia o latou muse<strong>le</strong>, siitia o latou<br />
agaga, faate<strong>le</strong>ina o latou avanoa, faamafanafanaina o<br />
latou agaga, faia ni uo, ma liligi atu <strong>le</strong> fi<strong>le</strong>mu. O <strong>le</strong> e<br />
faamaumau i lona ola ona o au, e maua e ia [tagai i <strong>le</strong><br />
Mataio 10:39]” (<strong>Jesus</strong> Christ—Gifts and Expectations<br />
[lauga i se sauniga o <strong>le</strong> Kerisimasi, 7 Tes. 1986], 3).<br />
Atonu e te manao e faaopoopo atu lau lava molimau i <strong>le</strong> taua<br />
o <strong>le</strong> liliu atu i <strong>le</strong> Alii mo se fesoasoani.<br />
2 Samuelu 6:1–11. E <strong>le</strong> talafeagai lou taumafai e<br />
faasaoina mea sese a isi tagata e aunoa ma <strong>le</strong><br />
pu<strong>le</strong> tatau. (10–15 minute)<br />
Fai ni kopi o paso nei e lua pe fai ni paso eseese se lua.<br />
133<br />
2 Samuelu 1–10<br />
Fai atu i ni tamaiti o <strong>le</strong> vasega se toalua ina ia non<strong>of</strong>o faafeuai<br />
papatua, ma aua nei tilotilo <strong>le</strong> isi i <strong>le</strong> mea o loo faia e <strong>le</strong> isi.<br />
Tuu atu se kopi o <strong>le</strong> paso i <strong>le</strong> tamaitiiti muamua ma fai i ai e<br />
faatumu loa. Ona tuu atu <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> tamaitiiti lona lua <strong>le</strong> isi paso<br />
e ese mai i <strong>le</strong> paso muamua, ma tau atu ia te ia, e mulimuli ma<br />
<strong>le</strong> faaeteete i faatonuga e tuuina atu e <strong>le</strong> tamaitiiti muamua i <strong>le</strong><br />
auala e faatumu ai <strong>le</strong> paso. Fai atu i <strong>le</strong> tamaitiiti muamua e tau<br />
atu laasaga faatulagaina <strong>le</strong><strong>le</strong>i ina ia mafai ona faatumu ai <strong>le</strong><br />
paso o loo i <strong>le</strong> tamaitiiti lona lua. O <strong>le</strong> a vave ona laua iloa, e<br />
eseese paso o loo laua umia, ma e <strong>le</strong> mafai ona tau atu e <strong>le</strong><br />
tamaitiiti muamua <strong>le</strong> ala tonu e faatumuina ai <strong>le</strong> paso e <strong>le</strong> o i<br />
ai i <strong>le</strong> tamaitiiti lona lua.<br />
Tau atu i tamaiti o lau vasega, o <strong>le</strong> a latou faitauina se tala mai<br />
tusitusiga paia o loo aoaoina ai se mataupu faavae e faatatau i<br />
<strong>le</strong>na faatinoga. Faitau faatasi ma i latou <strong>le</strong> 2 Samuelu 6:1–7 ma<br />
fesili atu i ai pe aisea na fasiotia ai Usa (tagai i <strong>le</strong> komeniteri o<br />
<strong>le</strong> 2 Samuelu 6:1–11 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel, i. 289).<br />
Faitau <strong>le</strong> Numera 4:15 ma talanoaina mea na poloaiina Isaraelu<br />
e aua nei o latou faia. Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia latou<br />
malamalama i <strong>le</strong> paia o <strong>le</strong> atolaau o <strong>le</strong> feagaiga ma puipuiga e<br />
uiga i lona tausiaina.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> 2 Samuelu 6:8–10 ma<br />
fesili atu:<br />
• O a ni lagona o Tavita e uiga i <strong>le</strong> mea na tupu ia Usa?<br />
• Aisea e te manatu ai na tiga ma fefe ai o ia?<br />
Faitau <strong>le</strong> 1 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 15:2, 11–15 ma saili mai po o a<br />
suiga na faia e Tavita i <strong>le</strong> ala na feaveaiina ai <strong>le</strong> atolaau. Ia<br />
fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, po o <strong>le</strong> a lo latou manatu, o <strong>le</strong><br />
a se mea na taumafai <strong>le</strong> Alii e aoao mai ia Isaraelu e ala mai<br />
i <strong>le</strong> maliu o Usa.
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Lona Lua a Samuelu<br />
Ia fetufaai atu <strong>le</strong> lapataiga a Elder David O. McKay e faatatau<br />
ia Usa mai <strong>le</strong> 2 Samuelu 1–12 “Manatu e Mafaufau Loloto i Ai”<br />
i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel (i. 292). Ona fesili atu <strong>le</strong>a i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega, po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> fesootaiga o <strong>le</strong> paso, saunoaga<br />
a Elder McKay, ma <strong>le</strong> taumafaiga a Usa e ta<strong>of</strong>ia <strong>le</strong> atolaau.<br />
Fesoasoani ia latou malamalama, e pei lava ona <strong>le</strong> i ai se<br />
malamalamaaga manino o <strong>le</strong> isi tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega i <strong>le</strong> paso<br />
a <strong>le</strong> isi, ua <strong>le</strong> i ai foi se pu<strong>le</strong> po o se musumusuga e taitai ai, pe<br />
“ta<strong>of</strong>ia <strong>le</strong> atoalaau,” a i latou e <strong>le</strong>i t<strong>of</strong>iaina i tatou e taitaia.<br />
2 Samuelu 6:12–23. O lo tatou ava ma migao i <strong>le</strong><br />
Alii, e tatau ona aafia ai foi o tatou uiga faaalia i<br />
tulaga paia. (10–15 minute)<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, pe mafai faapefea ona latou<br />
iloaina <strong>le</strong> tagata e al<strong>of</strong>a moni ma ava ma migao i lona Tama<br />
Faa<strong>le</strong>lagi. Atonu o <strong>le</strong> a fesoasoani fesili nei:<br />
• E faapefea a latou amioga, gagana, po o laei?<br />
• O a o latou amioga i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> faamanatuga po o isi foi<br />
fonotaga faa<strong>le</strong>lotu?<br />
• O a o latou uiga faaalia pe a latou talanoa e uiga i <strong>le</strong><br />
Eka<strong>le</strong>sia, ona taitai, tusitusiga paia, po o <strong>le</strong> malumalu?<br />
Faitau faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> 2 Samuelu 6:16–18,<br />
20–22. Ia fesili atu i ai pe aisea latou te manatu ai, na inoino ai<br />
Mekala i gaoioiga a Tavita. Fesoasoani ia latou malamalama,<br />
na taufaifai Mekala ia Tavita ona o lona tuueseina o ona laei<br />
tautupu ae osooso ma sivasiva ma <strong>le</strong> fiafia i luma o <strong>le</strong> Alii. O<br />
<strong>le</strong> mea moni sa faapea <strong>le</strong>nei tamaitai o <strong>le</strong>a uiga faaalia sa <strong>le</strong><br />
talafeagai ma lona tulaga o <strong>le</strong> avea ma se tupu. O <strong>le</strong> tali a<br />
Tavita na faaalia ai ona lagona e ui lava ina inoino Mekala i<br />
ana gaoioiga, o <strong>le</strong> a faaauau pea ona faaalia lona faaaloalo i <strong>le</strong><br />
Alii ma <strong>le</strong> atolaau paia (tagai i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> 2 Samuelu<br />
6:12–23 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel, i. 289). Sa manao o<br />
ia e faaali atu, sa tutusa o ia ma ona tagata, ae <strong>le</strong> maualuga atu<br />
o ia ia i latou.<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> tali a Tavita i <strong>le</strong><br />
faitioga a Mekala, ua aoao mai ai e uiga i lona faaaloalo mo<br />
<strong>le</strong> atolaau o <strong>le</strong> feagaiga. Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e<br />
faaaoga ni nai minute e tau mai ai ni auala e mafai ona latou<br />
faaalia ai <strong>le</strong> faaaloalo sili atu i <strong>le</strong> Alii, ona maota, ma ana<br />
sauniga.<br />
2 Samuelu 9. O <strong>le</strong> ala tatou te mafaufau ai i isi—<br />
e a<strong>of</strong>ia ai i latou ua tatou taua o o tatou fili—o<br />
se faailoga o a tatou tautinoga i feagaiga sa<br />
tatou faia ma <strong>le</strong> Alii, o <strong>le</strong> sa togiolaina i tatou.<br />
(10–15 minute)<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau i se mea sili ona<br />
<strong>le</strong>aga sa faia e se tasi ia i latou, ma ni o latou lagona i <strong>le</strong>na<br />
tagata faapea ma lona aiga. Fai atu i ai po o <strong>le</strong> a so latou<br />
lagona pe a valaauliaina i latou e fai aiga i afiafi i o latou aiga.<br />
Ia faamanatu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> mea sa taumafai<br />
Saulo e fai ia Tavita. I <strong>le</strong> 2 Samuelu 9, ua tatou iloa ai o se tasi<br />
o fanau o fanau a Saulo, <strong>le</strong> atalii o Ionatana, sa pipili. Faitau<br />
faatasi <strong>le</strong> mataupu ma vaavaai mo mea na faia e Tavita mo<br />
Mefiposeta. Ia talanoaina <strong>le</strong> aga<strong>le</strong><strong>le</strong>i o Tavita ao mafaufau e<br />
134<br />
uiga i <strong>le</strong> lapataiga a <strong>le</strong> Faaola o loo i <strong>le</strong> Mataio 5:38–47 ma <strong>le</strong><br />
apoapoaiga a A<strong>le</strong>ma i <strong>le</strong> Mosaea 18:8–9.<br />
Faitau <strong>le</strong> 2 Samuelu 9:7 e iloa ai <strong>le</strong> mafuaaga na faaali atu ai e<br />
Tavita lona aga<strong>le</strong><strong>le</strong>i ia Mefiposeta. Ia fesili atu: O <strong>le</strong> a se mea<br />
ua aoao mai e <strong>le</strong>na mea e uiga i <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a o Tavita ia Ionatana?<br />
Folasaga<br />
I <strong>le</strong> 2 Samuelu 1–10 tatou te faitau ai i tausaga sili ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i a<br />
<strong>le</strong> Tupu o Tavita. Peitai, o mataupu 11–24, ua tusia ai se tala<br />
i ona lava puapuaga ma <strong>le</strong> ala na aafia ai <strong>le</strong> tuufaatasia o<br />
Isaraelu. E <strong>le</strong> mafai ona aloese mai i aafiaga o agasala e <strong>le</strong>i<br />
salamoina—e oo lava i tupu tautaua. Ina ua taumafai Tavita<br />
e nanaina lona mulilulua nai lo <strong>le</strong> faaalia o <strong>le</strong> salamo, o <strong>le</strong>a<br />
na suia ai <strong>le</strong> ala o lona olaga mo <strong>le</strong> faavavau. Ao e suesue i<br />
nei mataupu, vaavaai mo aafiaga na oo i <strong>le</strong> aiga o Tavita ma<br />
<strong>le</strong> malo atoa o Isaraelu, ona o ana agasala.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O <strong>le</strong> faatagaina o manaoga <strong>le</strong> mama e taitaia a tatou faaiuga,<br />
e aveesea mai ai aafiaga a <strong>le</strong> Agaga mai ia i tatou, ma e<br />
mafai ona taitaiina atu ai i tatou i <strong>le</strong> loloto o <strong>le</strong> agasala ma<br />
faanoanoaga (tagai i <strong>le</strong> 2 Samuelu 11:2–17; 12:7–14; 13:1–19;<br />
tagai foi i <strong>le</strong> MFF 42:22–26; 63:16–18).<br />
• O <strong>le</strong> <strong>le</strong> salamo i agasala e aumaia ai <strong>le</strong> faanoanoa, ma<br />
e <strong>le</strong> mafai lava ona tatou nanaina mai <strong>le</strong> Atua (tagai i <strong>le</strong><br />
2 Samuelu 11:1–23; 13:1–29).<br />
• O <strong>le</strong> togiola a Iesu Keriso, e <strong>le</strong> mafai ona totogiina atoa ai <strong>le</strong><br />
agasala a se fasioti tagata—o <strong>le</strong> fasioti tagata faamoemoeina<br />
ma <strong>le</strong> paiva<strong>le</strong>a (tagai i <strong>le</strong> FIS, 2 Samuelu 12:13; tagai foi i <strong>le</strong><br />
1 Ioane 3:15; MFF 42:18, 79).<br />
• O <strong>le</strong> amiotonu o ni taitai, e aafia ai <strong>le</strong> tulaga <strong>le</strong><strong>le</strong>i o se atunuu<br />
(tagai i <strong>le</strong> 2 Samuelu 15:1–6; 19:9–10; 20:1–3; 23:1–5).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
2 Samuelu 11. O <strong>le</strong> faatagaina o manaoga<br />
<strong>le</strong> mama e taitaiina a tatou faaiuga, e<br />
aveesea mai ai aafiaga a <strong>le</strong> Agaga mai ia i<br />
tatou, ma e oo atu ai i <strong>le</strong> loloto o <strong>le</strong> agasala<br />
ma faanoanoaga. (35–45 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
2 Samuelu 11–24<br />
Ia faitau atu <strong>le</strong> tala i tulaga o fesuiaiga na faamatalaina e<br />
Elder Gordon B. Hinck<strong>le</strong>y, ao avea ma se tasi o <strong>le</strong> Korama<br />
a Aposetolo Toasefululua, o loo i <strong>le</strong> folasaga o <strong>le</strong> 2 Samuelu<br />
11–12 i <strong>le</strong> taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega. Fai atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e manatua <strong>le</strong> tala i tulaga o fesuiaiga ao<br />
latou suesue i <strong>le</strong> 2 Samuelu 11.
Fai <strong>le</strong> gaoioiga A mo <strong>le</strong> 2 Samuelu 11–12 i <strong>le</strong> taiala suesue a<br />
<strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega, e ala i <strong>le</strong> tusiaina o <strong>le</strong> siata i luga o <strong>le</strong><br />
laupapa, faaaoga mau faasino o loo i <strong>le</strong> koluma muamua o <strong>le</strong><br />
siata, ma talanoaina mea e mafai ona tusia i isi koluma e lua.<br />
Afai ua uma ona faia e tamaiti o lau vasega <strong>le</strong> gaoioiga, ia<br />
valaaulia i latou e fetufaai mai mea ua latou tusia. Tagai i<br />
<strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> 2 Samuelu 11:2 ma <strong>le</strong> 11:3–27 i <strong>le</strong> Old<br />
Testament: Genesis–2 Samuel (i. 290) mo se fesoasoani i <strong>le</strong> taliina<br />
o ni fesili a tamaiti o <strong>le</strong> vasega, ao e suesueina <strong>le</strong>nei mataupu.<br />
Pe a uma ona faia <strong>le</strong>a gaoioiga, fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
po o a tulaga o fesuiaiga sa i ai i <strong>le</strong> olaga o Tavita—o ni nai<br />
faaiuga laiti na auina atu ai o ia i se itu mamao ese lava. Ia<br />
tau atu <strong>le</strong> a<strong>of</strong>aiga o taimi ma auala sa tatau ona mafai ona<br />
toe foi mai ai Tavita i <strong>le</strong> auala sao, ma <strong>le</strong> avanoa sa tatau ona<br />
salamo atoatoa ai mai ana agasala taitasi, ae <strong>le</strong>i tuuina atu<br />
Uria e fasiotia (tagai i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> 2 Samuelu 12:13<br />
ma <strong>le</strong> vaega muamua o “Manatu e Mafaufau Loloto i Ai” i<br />
<strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel, i. 291–92).<br />
O <strong>le</strong> gaoioiga ua taua i lalo e fesoasoani e faamalamalamaina ai<br />
<strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> faia o filifiliga poto e faavae i tulaga o <strong>le</strong> faavavau:<br />
Ia tusi i luga o <strong>le</strong> laupapa, se faafanua e faaalia ai <strong>le</strong> auala i se<br />
malumalu, po o se malae vaa<strong>le</strong><strong>le</strong>, po o se n<strong>of</strong>oaga faatali<br />
n<strong>of</strong>oafi, e mafai ona aveina atu se tagata i se malumalu. Fai atu<br />
i se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e tusi <strong>le</strong> auala i luga o <strong>le</strong> laupapa, ma<br />
a oo atu i fetaulaiga ala uma e manaomia ona liliu, e tatau ona<br />
latou togiina ai se sene. Afai e sau o <strong>le</strong> “ulu,” e tatau ona liliu i<br />
<strong>le</strong> taumatau; afai e sau o <strong>le</strong> “siusiu,” e tatau ona liliu i <strong>le</strong><br />
agava<strong>le</strong>. Ia fesili atu:<br />
• E mafai ona taunuu atu se tagata i <strong>le</strong> malumalu i <strong>le</strong><br />
faaaogaina o <strong>le</strong> auala <strong>le</strong>nei?<br />
• E faapefea ona faatusatusa <strong>le</strong>nei mea i <strong>le</strong> ala o loo ola ai<br />
olaga o nisi tagata?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e tatau ona faavae ai a tatou faaiuga, pe afai<br />
o <strong>le</strong> a tatou taunuu atu i tulaga o fesuiaiga o <strong>le</strong> olaga?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea na i ai sona aafiaga i faaiuga a Tavita?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fai se faatusatusaga o Tavita<br />
ma Iosefa (tagai i <strong>le</strong> Kenese 39:7–12). Ia fesili atu po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong><br />
eseesega o faaiuga a Iosefa mai ia Tavita, ae pe aisea na mafai<br />
ai ona teteeina atu e Iosefa ia faaosoosoga ae na <strong>le</strong>’i mafaia<br />
e Tavita.<br />
Ia mafaufau e vaevae <strong>le</strong> vasega i ni vaega toalaiti ma tuu atu<br />
i vaega taitasi se kopi o <strong>le</strong> tusi Mo <strong>le</strong> Malosi o <strong>le</strong> Autalavou. Ia<br />
filifilia itulau e te manatu e sili atu ona manaomia <strong>le</strong> faitauina<br />
e tamaiti o <strong>le</strong> vasega. Vaevae tutusa itulau, ina ia mafai ona<br />
suesue e vaega taitasi ni itulau eseese. Tuu atu ina ia latou<br />
sailia tulaga, pe afai e tausia ma ola ai, o <strong>le</strong> a puipuia mai ai<br />
i latou mai agasala na solia e Tavita. Tuu atu i vaega ina ia<br />
fetufaai mai mea na latou mauaina.<br />
Ia faatusatusa <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 42:22–26 po o<br />
<strong>le</strong> 63:16–18 ma <strong>le</strong> Helamana 3:29–30 e faatatau i taunuuga o<br />
mea tatou te faatuatua i ai, e mafai ona fesoasoani ia tatou<br />
toe foi atu ai i lo Tatou Tama Faa<strong>le</strong>lagi. Ia uunaia tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega ina ia mataala i tulaga o fesuiaiga latou te fetaiai i aso<br />
taitasi i <strong>le</strong> faiga o filifiliga o <strong>le</strong> a fesoasoani ia i latou e tumau<br />
ai i <strong>le</strong> ala sao e tau atu i <strong>le</strong> ola e faavavau.<br />
135<br />
2 Samuelu 12:1–23; 13:1–29. O agasala e <strong>le</strong>i<br />
salamoina, e <strong>le</strong> mafai ona tatou nanaina mai<br />
<strong>le</strong> Atua, ma o taimi uma na te aumaia ai<br />
faanoanoaga. (25–35 minute)<br />
Fai atu i ni tamaiti se toalua o <strong>le</strong> vasega la te faitauina mai <strong>le</strong><br />
talanoaga i <strong>le</strong> va o <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Natano ma <strong>le</strong> Tupu o Tavita<br />
i <strong>le</strong> 2 Samuelu 12:1–14. A maea la laua aoaoga, ia tusi mea nei<br />
i luga o <strong>le</strong> laupapa: tagata mauoa, tagata mativa, mamoe ma povi<br />
e te<strong>le</strong> lava, ma <strong>le</strong> tamai mamoe fafine itiiti. Ia talanoaina soo se<br />
fesili o nei fesili e te manatu o <strong>le</strong> a fai ma fesoasoani:<br />
• O a mea na faatusa i ai nei faailoga i <strong>le</strong> faataoto a Natano?<br />
• Na faapefea ona avea Tavita faapei o <strong>le</strong> tagata mauoa e te<strong>le</strong><br />
ana povi ma manu?<br />
• O <strong>le</strong> a sou manatu aisea na faaaoga ai e Natano <strong>le</strong> faataoto<br />
e faailoa atu ai agasala a Tavita?<br />
• O <strong>le</strong> fea o agasala a Tavita sa sili ona matuia—o <strong>le</strong> mulilua<br />
po o <strong>le</strong> fasioti tagata? (tagai i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 39:5; tagai foi i <strong>le</strong> FIS,<br />
2 Samuelu 12:13; ma <strong>le</strong> komeniteri o <strong>le</strong> 2 Samuelu 12:13 ma<br />
<strong>le</strong> vasega muamua o <strong>le</strong> “Manatu e Mafaufau Loloto i Ai” i<br />
<strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel, i. 291–92).<br />
Ia tau atu, pe tusa ma <strong>le</strong> iva masina talu ona solia e Tavita<br />
<strong>le</strong> agasala, ae faatoa oo atu i ai Natano ia te ia (tagai i <strong>le</strong><br />
2 Samuelu 11:26–27). E <strong>le</strong>ai se faamaumauga na tusia faapea<br />
na i ai se taumafaiga a Tavita e salamo mai ana agasala, ao<br />
<strong>le</strong>i oo i <strong>le</strong>na taimi.<br />
<strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> siata <strong>le</strong>nei i luga o <strong>le</strong> laupapa, ae tusi na o mau faasino<br />
i koluma i lalo o ulutala:<br />
Taunuuga<br />
na Valoia<br />
2 Samuelu 12:10 (O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mavae <strong>le</strong><br />
pelu mai <strong>le</strong> aiga o Tavita.)<br />
2 Samuelu 12:11 (O <strong>le</strong> a tutupu ae <strong>le</strong><br />
<strong>le</strong>aga mo Tavita mai totonu lava o lona aiga.)<br />
2 Samuelu 12:11–12 (O <strong>le</strong> a<br />
faa<strong>le</strong>againa ava a Tavita i luma o tagata. O<br />
<strong>le</strong> tu masani, o se tagata na te aveina <strong>le</strong> ava<br />
a se tasi na fai muamua ma tupu e tatau ona<br />
avea ma tupu.)<br />
2 Samuelu 12:12 (E ui lava sa faia<br />
faaliolio e Tavita ana agasala, ae o <strong>le</strong> a<br />
faaalia lava lona faasalaga e <strong>le</strong> Alii ia<br />
Isaraelu uma.)<br />
2 Samuelu 12:14 (O <strong>le</strong> a oti <strong>le</strong><br />
tamaitiiti na fanauina i <strong>le</strong> la faiga<br />
faamulilua ma Patisepa.)<br />
O <strong>le</strong> Faataunuuga<br />
o Valoaga<br />
2 Samuelu 11–24<br />
Na Faataunuuina Valoaga a <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Natano<br />
2 Samuelu 13:26–29; 18:14–15;<br />
1 Tupu 2:25 (O atalii o Tavita o Amanono,<br />
Apisaloma, ma Atonia, na tigaina i <strong>le</strong> oti<br />
sili ona <strong>le</strong>aga.)<br />
2 Samuelu 15:6–14; 16:11<br />
(O Apisaloma <strong>le</strong> atalii o Tavita na saili e<br />
faatoilaloina lona lava tama. Na faapea<br />
foi ona ia sailia <strong>le</strong> ola o Tavita.)<br />
2 Samuelu 16:21–22 (Na faaaliali<br />
lava <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>againa e Apisaloma o ava e<br />
toasefulu a lona tama.)<br />
2 Samuelu 16:21–22 (Na aveina foi<br />
e Apisaloma palake a Tavita mai ia te ia.)<br />
2 Samuelu 12:15–18 (E ui lava sa<br />
anapogi ma tatalo Tavita mo aso e fitu, ae<br />
na oti lava <strong>le</strong> tamaitiiti.)
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Lona Lua a Samuelu<br />
Ia vaevae <strong>le</strong> vasega i ni vaega se lua ma tuu atu i <strong>le</strong> isi vaega<br />
e faitauina mau faasino o loo i <strong>le</strong> koluma o “Taunuuga na<br />
Valoia” ma saili ma lisi i luga o <strong>le</strong> laupapa mea na valoia e<br />
Natano o <strong>le</strong> a fai ma taunuuga o agasala a Tavita. Tuu atu i <strong>le</strong><br />
isi vaega e sue mau faasino i <strong>le</strong> koluma o <strong>le</strong> “Faataunuuga o<br />
Valoaga” ma lisi auala na faataunuuina ai valoaga a Natano.<br />
Ia talanoaina <strong>le</strong> matautia o ia taunuuga, ma <strong>le</strong> ala na semanu<br />
e mafai ona ta<strong>of</strong>ia ai.<br />
Ao talanoaina taunuuga o agasala a Tavita, atonu e te manao<br />
e faitauina <strong>le</strong> tala ia Amanono ma Tamara o loo maua i <strong>le</strong><br />
2 Samuelu 13:1–29. E taua ona iloa, <strong>le</strong> mea na fafau e Amanono<br />
ma se tasi o ana uo ina ia faamalieina lona manao ae mulimuli<br />
ane ua ita i lona tuafafine ma tulia ai o ia i fafo. Fai atu i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> 2 Samuelu 13:15–20, 23–29 ma fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e Tamara ina ua uma ona faa<strong>le</strong>againa<br />
o ia?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na tupu ia Amanono?<br />
• E mafai faapefea ona avea nei mea ma taunuuga o agasala<br />
a Tavita? (tagai i <strong>le</strong> komeniteri o <strong>le</strong> 2 Samuelu 13:1–14 ma<br />
<strong>le</strong> 13:15–22 i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel, i. 295).<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma<br />
<strong>Feagaiga</strong> 132:39 e iloa ai taunuuga e faavavau o agasala a<br />
Tavita. Tau atu ia i latou, o <strong>le</strong> Salamo 51 na tusia ina ua uma <strong>le</strong><br />
feiloaiga a Tavita ma Natano. Faitau faatasi <strong>le</strong> salamo <strong>le</strong>na ma<br />
tagata o lau vasega ma talanoaina ia lagona na oo ia Tavita ina<br />
ua uma <strong>le</strong>a feiloaiga. Ia talanoaina pe aisea e faatalitali ai nisi<br />
o tagata seiloga e iloa a latou agasala ona faatoa salamo <strong>le</strong>a.<br />
Faitau <strong>le</strong> faamatalaga mai ia Peresitene Ezra Taft Benson i <strong>le</strong><br />
vaega o <strong>le</strong> “Malamalama i Mau” mo <strong>le</strong> 2 Samuelu 13–14 i <strong>le</strong><br />
taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega. Atonu o se taimi <strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
<strong>le</strong>nei e fetufaai atu ai lau molimau i <strong>le</strong> oo mai o ni lagona o<br />
<strong>le</strong> toafi<strong>le</strong>mu ma <strong>le</strong> aveesea o ni avega mamafa, pe a salamo.<br />
1 Samuelu 16–2 Samuelu 24. O a nisi o a tatou<br />
faaiuga e aafia ai o tatou lumanai. (25–30 minute)<br />
Na maua e Tavita <strong>le</strong> malosi mai <strong>le</strong> Atua, <strong>le</strong>a na fesoasoani ia te<br />
ia i <strong>le</strong> faatoilaloina o <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o faafitauli i lona olaga. Peitai, “o<br />
lana agasala ma Patisepa na oo mai ai <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o ona puapuaga,<br />
<strong>le</strong>a na faa<strong>le</strong>againa ai tausaga faaiu e 20 o lona olaga” (Taiala i<br />
<strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “Tavita,” 654).<br />
Ia tusia autu nei ma ona mau faasino i luga o <strong>le</strong> laupapa, ae<br />
aua <strong>le</strong> tusia ia otootoga o loo i totonu o puipui. Tuu atu i <strong>le</strong> afa<br />
o <strong>le</strong> vasega e faitauina mau mai <strong>le</strong> vaega muamua, ma saili<br />
mai faamaoniga o <strong>le</strong> usiusitai ma <strong>le</strong> faalagolago o Tavita i <strong>le</strong><br />
Atua. Fai atu i isi tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau mau mai <strong>le</strong> vaega<br />
lona lua, ma saili puapuaga na mulimuli mai ona o mea <strong>le</strong>aga<br />
na faia e Tavita. Ia alu atu se tamaitiiti se toatasi mai ia vaega e<br />
lua e tusi se otootoga puupuu o mea ua latou mauaina.<br />
1. O <strong>le</strong> olaga muamua o Tavita<br />
• 1 Samuelu 17:45–49 (Faatasi ai ma <strong>le</strong> fesoasoaniga mai<br />
<strong>le</strong> Atua, na ia fasiotia ai Koliata.)<br />
136<br />
• 1 Samuelu 24:3–7 (Na musu e faia se mea <strong>le</strong>aga ia Saulo,<br />
e ui lava sa taumafai Saulo e fasiotia o ia.)<br />
• 2 Samuelu 5:19, 25 (Sa ia saili atu i <strong>le</strong> Alii ma usiusitai<br />
ia te ia.)<br />
• 2 Samuelu 8:6, 15 (Na puipuia o ia e <strong>le</strong> Alii, sa ia<br />
faamasino atu ma <strong>le</strong> poto.)<br />
• 2 Samuelu 9:1–3, 7, 13 (Sa ia tausia ia Mefiposeta <strong>le</strong> pipili.)<br />
2. O <strong>le</strong> Olaga mulimuli ane o Tavita<br />
• 2 Samuelu 13:1–2, 10–14, 27–29 (Na faamalosi e Amanono<br />
lona tuafafine o Tamara.)<br />
• 2 Samuelu 15:1–6, 12 (Na faaosoina e Apisaloma tagata<br />
ina ia tetee atu ia Tavita.)<br />
• 2 Samuelu 16:11 (Na saili Apisaloma e aveesea <strong>le</strong> ola<br />
o Tavita.)<br />
• 2 Samuelu 18:9–10, 14, 33 (Ua fasiotia ia Apisaloma.)<br />
• 2 Samuelu 20:1–2 (Na inoino ituaiga o Isaraelu ia Tavita.)<br />
Afai tou te <strong>le</strong>i suesueina nei mataupu ma lau vasega, o <strong>le</strong> a<br />
manaomia e tagata o lau vasega se fesoasoani faaopoopo ina<br />
ia malamalama i nei tala pupuu, e uiga ia Tavita, ae maise<br />
lava i mea na tutupu mulimuli ane i <strong>le</strong> olaga o Tavita. Tuuina<br />
atu faamatalaga nei e fesoasoani ai i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O Mefiposeta o <strong>le</strong> atalii o Ionatana, <strong>le</strong>a na folafola atu e<br />
Tavita o <strong>le</strong> a na tausi i ai (tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu 20:14–16).<br />
• O Tamara ma Apisaloma o <strong>le</strong> fanau a Tavita ia Maaka<br />
(tagai i <strong>le</strong> 2 Samuelu 3:3; 13:1).<br />
• O Amanono o <strong>le</strong> atalii ulumatua o Tavita, na fanaua ia<br />
Ainoama (tagai i <strong>le</strong> 2 Samuelu 3:2).<br />
Atonu e te manao e fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, e vaavaai i<br />
ulutala o mataupu i a latou <strong>Tusi</strong> Paia pe tuuina atu foi ni i <strong>le</strong><br />
komeniteri mai <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel e faatatau i<br />
mau faasino. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faatusatusa <strong>le</strong> olaga<br />
na i ai muamua o Tavita ma lona olaga ina ua uma ona solia <strong>le</strong><br />
agasala ma Patisepa, e ala i <strong>le</strong> faitauina o <strong>le</strong> 1 Nifae 8:24–28 ma<br />
talanoaina <strong>le</strong> mea na tupu ai i <strong>le</strong> olaga o Tavita.<br />
Ia fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, e lisi mai nisi o mafuaaga e<br />
mafua ai ona toe pau ese mai se tagata na foliga mai sa i ai se<br />
molimaui malosi, mai ala o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i. (Aua nei talanoaina ni<br />
igoa o ni tagata ma mea patino na faia.) Ia fesili atu pe faapefea<br />
ona vavaeeseina mai <strong>le</strong> Alii se tagata sa te<strong>le</strong> ni faamanuiaga sa<br />
na maua.<br />
Ia talanoaina <strong>le</strong> fiafia e oo mai i <strong>le</strong> tumau pea i <strong>le</strong> atoatoa ma<br />
<strong>le</strong> mama. Ia fetufaai atu lau molimau, e mafai e i latou o e ua<br />
o ese mai <strong>le</strong> ala a <strong>le</strong> Alii ona salamo ma maua <strong>le</strong> oliloli o <strong>le</strong><br />
faamagaloina. Ia fetufaai atu <strong>le</strong> folafolaga <strong>le</strong>nei ma faatonuga<br />
e faatatau i <strong>le</strong> salamo mai ia Elder Richard G. Scott, o se tasi o<br />
<strong>le</strong> Korama a Aposetolo Toasefululua:
“O <strong>le</strong> a faia e Lusifelo mea uma i lona malosi e avea ai oe<br />
ma pologa. Ua e masani ma lana ala. Na te musumusu<br />
mai: `E <strong>le</strong>ai se tasi na te iloa.’ `Toe fai tasi.’ `E <strong>le</strong> mafai<br />
ona suia oe; na e taumafai muamua ae <strong>le</strong> mafai.’ `Ua fai<br />
si tuai; ua te<strong>le</strong> au agasala.’ Aua e te faatagaina o ia e<br />
faavaivai ia te oe.<br />
“Pe a e uia <strong>le</strong> ala e agai i luga, <strong>le</strong> ala fita o <strong>le</strong> Faaola, o loo<br />
i ai taui i luga o <strong>le</strong> ala. Pe a e faia se mea <strong>le</strong><strong>le</strong>i, pe a e tetee<br />
atu i <strong>le</strong> faaosoosoga, pe a e ausia se sini, e te maua se<br />
lagona <strong>le</strong><strong>le</strong>i i lou loto. E matua ese lava <strong>le</strong>na lagona mai<br />
<strong>le</strong> lagona e te maua pe a e solia poloaiga, o se lagona<br />
uiga ese lava. O <strong>le</strong>na lagona e aumaia ai <strong>le</strong> fi<strong>le</strong>mu ma <strong>le</strong><br />
mafanafana ma maua ai <strong>le</strong> malosi e agai pea i luma.<br />
O LE TUSI MUAMUA A TUPU<br />
I <strong>le</strong> tusi faaEperu, o <strong>le</strong> Tupu 1 ma <strong>le</strong> 2 Tupu e tasi lava <strong>le</strong> tusi<br />
na taua o <strong>le</strong> Tupu. O <strong>le</strong> vaevaeina o <strong>le</strong>nei tusi i tusi e lua na faia<br />
muamua i <strong>le</strong> Septuagint (o <strong>le</strong> faaliliuga faaE<strong>le</strong>ni o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong><br />
<strong>Tuai</strong>) ona aumai ai lava <strong>le</strong>a i lomiga mulimuli mai o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong><br />
Paia. O nei tusi e lua o <strong>le</strong> faaauauina o <strong>le</strong> Samuelu 1 ma <strong>le</strong> 2<br />
(o autu lagolago ua faaalia ai na “masani ona taua” o <strong>le</strong> tusi e<br />
tolu ma <strong>le</strong> fa a Tupu) ma o loo i ai <strong>le</strong> talafaasolopito o tupu o<br />
Isaraelu mai <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> talaiga a Samuelu (pe tusa o <strong>le</strong> 1095<br />
TLM) i <strong>le</strong> tafeaga i Papelonia (pe tusa o <strong>le</strong> 587 TLM). Po o ai<br />
lava na tusia <strong>le</strong> Tupu, o ia <strong>le</strong>a na tuufaatasia se talafaasolopito<br />
mai faamaumauga ua <strong>le</strong> mafai ona toe maua, e pei o <strong>le</strong> “tusi o<br />
galuega a Solomona” (1 Tupu 11:41) ma <strong>le</strong> tusi o <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oaiga a<br />
tupu o Isaraelu ma Iuta (tagai i <strong>le</strong> 1 Tupu 14:19, 29; tagai foi i <strong>le</strong><br />
Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “Tupu, tusi a,” i. 721).<br />
O <strong>le</strong> afa muamua o <strong>le</strong> 1 Tupu, o loo faamatalaina ai <strong>le</strong> tala ia<br />
Solomona—muamua ao avea ma se taitai o Isaraelu i se taimi<br />
sa sili ona faamanuiaina, ma mulimuli ane o se taitai na toilalo<br />
faa<strong>le</strong>agaga, o <strong>le</strong>a na taitaiina ona tagata i <strong>le</strong>a lava ala e tasi. E oo<br />
atu i <strong>le</strong> faaiuga o <strong>le</strong> taitaiga a Solomona, ua aafia ia Isaraelu i <strong>le</strong><br />
teenaina faa<strong>le</strong>tagata ma <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>agaga, <strong>le</strong>a na oo ai i <strong>le</strong> vaeluaina<br />
o lona malo, i totonu o <strong>le</strong> tausaga e tasi talu ona maliu o ia. Ao<br />
e faitau, ia faailoa mai ma mafaufau i mafuaaga o <strong>le</strong> matuai<br />
faatoilaloina o Solomona ma Isaraelu.<br />
O <strong>le</strong> afa lona lua o <strong>le</strong> 1 Tupu o loo faamatalaina ai <strong>le</strong> malo<br />
ua vaeluaina o Isaraelu. O loo taua ai nisi o talafaasolopito<br />
faa<strong>le</strong>malo, ae peitai, e te<strong>le</strong> atu ona faamaumauina ai talaaga<br />
i <strong>le</strong> tausiaina e taitai faa<strong>le</strong>malo o feagaiga na faia e <strong>le</strong> Atua<br />
ma Isaraelu. O <strong>le</strong> vaaiga sili o loo taulai atu i tupu o e na<br />
sili ona maitauina i <strong>le</strong> tausiaina po o <strong>le</strong> <strong>le</strong> tausiaina foi o<br />
feagaiga, ma Per<strong>of</strong>eta o e na talai atu ia i latou. E mafai ona<br />
tatou aoaoina ni <strong>le</strong>sona mai faataitaiga <strong>le</strong><strong>le</strong>i ma faataitaiga<br />
<strong>le</strong>aga o loo i <strong>le</strong> 1 Tupu.<br />
137<br />
1 Tupu 1–10<br />
“Pe a e tatalo mo <strong>le</strong> fesoasoani, o <strong>le</strong> a tuuina atu e <strong>le</strong><br />
Alii i lou ala ia taitai perisitua o e o <strong>le</strong> a fautua atu ma<br />
uo e lagolagoina oe pe afai e te tuuina atu ia te i latou<br />
<strong>le</strong> avanoa. Ae ia manatua, e pau lava <strong>le</strong> ala e mafai ai<br />
ona latou fesoasoani atu, o lou mulimuli <strong>le</strong>a i tulafono<br />
na tuuina mai e Keriso mo <strong>le</strong> malaga. Soo se tulaga solo<br />
i luma lava tumau o lou olaga, e ao <strong>le</strong>a ona sau mai lou<br />
naunau e te sui (tagai i <strong>le</strong> Mosaea 3:17–20)” (i <strong>le</strong><br />
Conference Report, Ape. 1990, 95–96; po o <strong>le</strong> Liahona,<br />
Iulai 1990, 91).<br />
Folasaga<br />
1 Tupu 1–10<br />
O uluai mataupu e sefulu o <strong>le</strong> 1 Tupu o loo faamatalaina ai<br />
<strong>le</strong> ala na se<strong>le</strong>se<strong>le</strong> ai e Solomona, <strong>le</strong> atalii o Tavita, ia taui o<br />
faamanuiaga tau <strong>le</strong> vaegaau o lona tama. Na ia mauaina <strong>le</strong><br />
fi<strong>le</strong>mu, manuia, ma <strong>le</strong> puipuiga ma na ia faaauauina <strong>le</strong> mea<br />
e mafai ona taua o “Tausaga Faaauro” o Isaraelu. I <strong>le</strong> avea ai<br />
ma se tagata, na folafola atu ma maua e Solomona <strong>le</strong> poto, oa,<br />
mamalu, ma <strong>le</strong> ola faaumiumi. O alii ma tamaitai mai vaega<br />
eseese faapea <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o malo, na saili atu i <strong>le</strong> poto mai ia te ia.<br />
Atonu e mafai ona faapea, o <strong>le</strong> vaega na sili ona ausia e<br />
Solomona, o <strong>le</strong> toe fausiaina <strong>le</strong>a ma <strong>le</strong> faapaiaga o <strong>le</strong> malumalu<br />
o <strong>le</strong> Atua. Pe tusa e 200,000 tagata na galulue mo <strong>le</strong> fitu tausaga<br />
i <strong>le</strong> faamaeaina o <strong>le</strong> malumalu. Na i ai faatasi ma ni faaaliga<br />
<strong>of</strong>o<strong>of</strong>ogia i lona faapaiaga.<br />
Mulimuli ane, na liliuese mai Solomona mai <strong>le</strong> Alii. Ao e<br />
faitau i nei mataupu, ia maitauina pe aisea na faamanuiaina<br />
ai o ia i tausaga na muamua—i <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>agaga ma <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>tino.<br />
Ia faatusatusa i ona tausaga mulimuli ane, ma ana amioga<br />
na taitaiina atu ai i lona faatoilaloina ma <strong>le</strong> faatoilaloina o<br />
ona tagata.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O valaauga e auauna atu i <strong>le</strong> malo o <strong>le</strong> Atua, e oo mai i<br />
musumusuga e ala mai i e ua i ai <strong>le</strong> pu<strong>le</strong> tatau (tagai i <strong>le</strong><br />
1 Tupu 1:5–10, 28–31).
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Muamua a Tupu<br />
• E fiafia <strong>le</strong> Alii pe afai tatou te saili atu ma <strong>le</strong> naunautai i <strong>le</strong><br />
amiotonu ma o <strong>le</strong> a faapea ona ia faamanuiaina ai i tatou<br />
(tagai i <strong>le</strong> 1 Tupu 2:1–4; 3:5–15; 4:29–30; 10:14–23; tagai foi<br />
i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 29:4).<br />
• Ua poloaiina e <strong>le</strong> Alii ona tagata ina ia fausiaina malumalu,<br />
aua e taua te<strong>le</strong> i <strong>le</strong> fuafuaga sili o <strong>le</strong> fiafia ma o n<strong>of</strong>oaga foi ia<br />
e sasaa mai ai e <strong>le</strong> Atua ana faamanuiaga i ona tagata (tagai i<br />
<strong>le</strong> 1 Tupu 5; 6:14–38; 7:13–51; MFF 132:19–20).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
1 Tupu 3. Tatou te maua mea e tusa ai ma o tatou<br />
manaoga, pe <strong>le</strong><strong>le</strong>i pe <strong>le</strong>aga. E tatau ona faia o<br />
tatou manaoga ia ogatasi ma <strong>le</strong> finagalo o <strong>le</strong> Alii.<br />
(25–35 minute)<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O <strong>le</strong> a se mea e te talosagaina pe afai ua oo mai <strong>le</strong> Alii po<br />
o se tasi o ana avefeau ia te oe, ma tau atu e mafai ona e<br />
mauaina soo se mea lava e te manao i ai? Aisea?<br />
• Faitau <strong>le</strong> 1 Tupu 3:3–5. O ai sa na maua se <strong>of</strong>o faapena?<br />
• O ai na faia <strong>le</strong>na folafolaga ia Solomona?<br />
• Faitau <strong>le</strong> 1 Tupu 3:6–9. O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na manao i ai Solomona<br />
mai <strong>le</strong> Alii?<br />
<strong>Tusi</strong> i luga o <strong>le</strong> laupapa se loto matala po o <strong>le</strong> poto ma talanoaina<br />
pe aisea na manao atu ai Solomona i <strong>le</strong>na mea. Fai atu i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega e saili upu ma fasi fuaiupu o loo faamatalaina ai<br />
uiga o Solomona i <strong>le</strong> taimi <strong>le</strong>a. Ia faatusatusa lona lagona o <strong>le</strong><br />
avea ma “tamaitiiti” i <strong>le</strong> Mataio 18:1–5; Mosaea 3:19; po o <strong>le</strong><br />
3 Nifae 11:37–38. Fai atu e faitau <strong>le</strong> 1 Tupu 3:10–14 ma fesili<br />
atu pe aisea na fiafia ai <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> manao o Solomona.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong><br />
faatusatusaga o <strong>le</strong> mea na manao i ai Solomona ma ni<br />
mea latou te ono talosagaina. Ia fesili atu:<br />
• E te manatu o <strong>le</strong> a se lagona o <strong>le</strong> Alii i se mea ua e manao<br />
atu i ai?<br />
• E ese mai <strong>le</strong> poto, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> isi mea na tuuina mai e <strong>le</strong> Alii ia<br />
Solomona?<br />
Ia tusi i luga o <strong>le</strong> laupapa ia oa, mamalu, ma <strong>le</strong> ola faaumiumi,<br />
pe afai e usiusitai. Afai e lava se taimi, ia faitau ma talanoaina<br />
ia <strong>le</strong> faataitaiga lauiloa o <strong>le</strong> poto o Solomona <strong>le</strong>a na tuuina atu<br />
i ai e <strong>le</strong> Atua i <strong>le</strong> 1 Tupu 3:16–28.<br />
Ia fetufaai atu <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Elder Neal A. Maxwell:<br />
“O <strong>le</strong>a, o <strong>le</strong> mea tatou te mananao pea lava i ai, o <strong>le</strong> mea<br />
<strong>le</strong>na o <strong>le</strong> a aveai ai i tatou, ma tatou maua i <strong>le</strong> faavavau.<br />
`Aua [ua fetalai mai <strong>le</strong> Alii] o <strong>le</strong> a ou faamasino tagata<br />
uma e tusa ma a latou galuega, e tusa ma manaoga o o<br />
latou loto” (MFF 137:9; tagai foi i <strong>le</strong> Ieremia 17:10) (i <strong>le</strong><br />
Conference Report, Oke. 1996, 26; po o <strong>le</strong> Liahona, Ian.<br />
1997, 23).<br />
138<br />
Faitau faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 29:4–5 ma<br />
fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea ua folafola mai e <strong>le</strong> Alii i tagata uma o loo i<br />
ai manaoga amiotonu?<br />
• O a ana folafolaga pe afai e <strong>le</strong> amiotonu o tatou manaoga?<br />
• O lona uiga ea, o a tatou tauiviga ma nisi o manaoga <strong>le</strong><br />
amiotonu, ua <strong>le</strong>ai ai so tatou faamoemoega ma ua <strong>le</strong><br />
mafai ai ona avea i tatou ma ni tagata amiotonu? (tagai<br />
i <strong>le</strong> Eteru 12:27).<br />
• Aisea ua tatou <strong>le</strong> mauaina uma ai mea ua tatou mananao atu<br />
ai, e ui lava ua faapea mai <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o taimi i tusitusiga<br />
paia “ia outou o<strong>le</strong> atu ona outou maua ai <strong>le</strong>a”? (tagai i <strong>le</strong><br />
Helamana 10:4–5; 3 Nifae 18:20; Mamona 9:27–28; MFF 8:10;<br />
50:29; 88:64–65; tagai foi i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “tatalo,”<br />
parakalafa faaiu e tolu, i. 752–53).<br />
1 Tupu 6–9. O <strong>le</strong> malumalu o <strong>le</strong> maota o <strong>le</strong><br />
Atua ma e taua te<strong>le</strong> i <strong>le</strong> fuafuaga o <strong>le</strong> fiafia.<br />
(20–30 minute)<br />
Ia faaali atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega se ata o se malumalu ma<br />
fesili atu pe aisea ua taua te<strong>le</strong> ai malumalu i <strong>le</strong> fuafuaga o <strong>le</strong><br />
fiafia. Ia fetufaai atu <strong>le</strong> faamatalaga <strong>le</strong>nei mai ia Peresitene<br />
Howard W. Hunter:<br />
“O a tatou taumafaiga uma i <strong>le</strong> folafolaina atu o <strong>le</strong><br />
tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i, faaatoatoaina o <strong>le</strong> Au Paia, ma <strong>le</strong> togiolaina o e<br />
ua oti, e tau uma lava i <strong>le</strong> malumalu paia. E faapena aua<br />
o sauniga o <strong>le</strong> malumalu e matua taua naua, e <strong>le</strong> mafai<br />
ona tatou toe foi atu i <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Atua e aunoa ma ia<br />
sauniga. Ou te uunaia tagata uma ia auai ma <strong>le</strong> agavaa i<br />
<strong>le</strong> malumalu pe galulue foi mo <strong>le</strong> aso e mafai ai ona e<br />
ulufa<strong>le</strong> atu i <strong>le</strong>na maota paia, ma maua ona sauniga ma<br />
feagaiga” (i <strong>le</strong> Conference Report, Oke. 1994, 118; po o <strong>le</strong><br />
Liahona, Ian. 1995, 104).<br />
Ia toe iloiloina <strong>le</strong> 1 Tupu 6 ma <strong>le</strong> 2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 2–4 faatasi<br />
ma tamaiti o lau vasega, ma talanoaina <strong>le</strong> tau ma taumafaiga na<br />
faaaluina i <strong>le</strong> fausiaina o <strong>le</strong> Malumalu o Solomona. Ia fesili atu:<br />
Aisea na faia ai e Tavita ma Solomona—ma <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia i aso<br />
nei—ia taumafaiga ma tupe tete<strong>le</strong> i <strong>le</strong> fausiaina o nei maota<br />
matag<strong>of</strong>ie e avea ma maota o <strong>le</strong> Alii?<br />
Ia tusia <strong>le</strong> Maota o <strong>le</strong> Alii i luga o <strong>le</strong> laupapa. Ia fai atu i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega e mafaufau i fesili nei ona tuuina mai <strong>le</strong>a o ni tali<br />
na mafaufauina <strong>le</strong><strong>le</strong>i: O <strong>le</strong> a se mea o loo tauina mai e <strong>le</strong><br />
faaupuga “maota o <strong>le</strong> Alii”? Fai atu ia latou faitauina <strong>le</strong> Esoto<br />
25:8; 1 Tupu 6:11–13; Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 124:25–27.<br />
Ia fesili atu: I <strong>le</strong> iloa ai o malumalu o maota o <strong>le</strong> Alii, o a ni o<br />
tatou uiga e tatau ona faaalia i nei maota?<br />
Ia fetufaai atu manatu nei e lua ao talanoaina ia malumalu o<br />
ni maota o <strong>le</strong> Alii:
1. E faapaiaina malumalu i <strong>le</strong> Alii. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e faitau <strong>le</strong> 1 Tupu 8:1, 10–14 ma lipoti mai <strong>le</strong> mea<br />
na tupu i <strong>le</strong> aso na faapaiaina ai <strong>le</strong> malumalu, ua faaalia<br />
ai o <strong>le</strong> maota moni lava <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> Alii. Ia fesili atu: O <strong>le</strong> a <strong>le</strong><br />
mea na tupu i <strong>le</strong> 1 Tupu 9:1–3 na faaalia ai na faapea foi<br />
ona taliaina e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> malumalu? Atonu o <strong>le</strong> a e manao<br />
e faatusatusa <strong>le</strong> faapaiaga o <strong>le</strong> Malumalu o Solomona i<br />
<strong>le</strong> faapaiaga o <strong>le</strong> Malumalu i Katelani (tagai i <strong>le</strong> MFF<br />
110). Afai o i ai se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega sa auai atu i se<br />
faapaiaga o se malumalu, ia valaaulia e fetufaai atu ona<br />
aafiaga i <strong>le</strong> vasega.<br />
2. E <strong>le</strong>ai se mea e<strong>le</strong>e<strong>le</strong>a e mafai ona ulu atu i <strong>le</strong> malumalu<br />
pe a uma ona faapaiaina. Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
Faatasi ai ma nei aafiaga faa<strong>le</strong>agaga maoae na tutupu i <strong>le</strong><br />
malumalu, aisea e <strong>le</strong> mafai ai e tagata uma ona o atu i<br />
totonu o <strong>le</strong> malumalu ina ia maua ai <strong>le</strong> Agaga? Aisea e<br />
manaomia ai se pepa faataga o <strong>le</strong> malumalu? (tagai i <strong>le</strong><br />
1 Nifae 15:34; MFF 97:15–17). O <strong>le</strong>nei mea e faatatau i <strong>le</strong><br />
pogai tatou te faapaiaina ai malumalu. Ia faamalamalama<br />
atu, ina ua uma ona faapaiaina <strong>le</strong> malumalu, na tuuina atu<br />
e Solomona ma <strong>le</strong> Alii ni lapataiga faapitoa, ina ia mafai<br />
ona latou iloa, e <strong>le</strong> avea <strong>le</strong> malumalu ma mea faafuasei<br />
latou te mauaina uma ai faamanuiaga. Fai atu i tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> 1 Tupu 8:55—61 ma <strong>le</strong> 9:3–9 ma lisi ia<br />
fautuaga na tuuina atu i tagata e uiga i lo latou malumalu.<br />
Ia fesili atu: E faapefea ona aoga <strong>le</strong>nei mea i <strong>le</strong> mauaina<br />
o faamanuiaga o <strong>le</strong> malumalu i aso nei? Mo se faataitaiga,<br />
o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> taimi e oo mai ai ia i tatou ia faamanuiaga o<br />
faamauga? Po o faamanuiaga o <strong>le</strong> faaipoipoina i totonu o<br />
<strong>le</strong> malumalu? (E <strong>le</strong> gata i <strong>le</strong> taimi tatou te mauaina ai, ae<br />
faapea foi pe afai o <strong>le</strong> a tatou ola ai e tusa ma feagaiga ua<br />
tatou osia i <strong>le</strong>na taimi.)<br />
Ia faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 97:12–16 ma fetufaai<br />
atu lau molimau e uiga i malumalu o ni maota o <strong>le</strong> Alii.<br />
Folasaga<br />
1 Tupu 11–16<br />
O <strong>le</strong> Tupu o Solomona, na faapei foi o Saulo ma Tavita na<br />
muamua atu ia te ia, na amataina lana n<strong>of</strong>oaiga faatasi ma ni<br />
folafolaga maoae (tagai i <strong>le</strong> Folasaga i <strong>le</strong> 1 Tupu 1–11 i <strong>le</strong> Old<br />
Testament: 1 Kings–Malachi, i. 1). Peitai, e pei foi o Saulo ma<br />
Tavita, na liliuese mai foi Solomona mai <strong>le</strong> Alii i tausaga<br />
mulimuli ane. O <strong>le</strong> liliuese o Solomona na taitaiina atu ai <strong>le</strong><br />
fanauga a Isaraelu i <strong>le</strong> agasala ma aveesea mai ai <strong>le</strong> puipuiga<br />
a <strong>le</strong> Alii.<br />
Ina ua mavae <strong>le</strong> maliu o Solomona, na vaeluaina <strong>le</strong> malo<br />
aufaatasi o Isaraelu ma sa <strong>le</strong>’i toe mafai ai lava ona oo atu i <strong>le</strong><br />
tulaga taua ma <strong>le</strong> malosi na latou aeae ai i lalo o <strong>le</strong> taitaiga a<br />
Tavita ma Solomona. Ao e suesueina mataupu 11–16 ia vaavaai<br />
139<br />
mo filifiliga sese na faia e Solomona, na taitaiina atu ai o ia e<br />
aluese mai <strong>le</strong> Alii. Ia maitau foi <strong>le</strong> ala na aafia ai tagata ma <strong>le</strong><br />
malo ona o agasala a <strong>le</strong> tupu.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• E tusa lava po o a o tatou valaauga, ta<strong>le</strong>ni ma faamanUiaga,<br />
ae afai o <strong>le</strong> a tatou <strong>le</strong> faalagolago i <strong>le</strong> Alii, o <strong>le</strong> a faapea ona<br />
tatou toilalo (tagai i <strong>le</strong> 1 Tupu 11:6–26; tagai foi i <strong>le</strong> 2 Nifae<br />
32:9; MFF 3:4).<br />
• E tatau ona tatou filifilia tagata amiotonu e avea ma o<br />
tatou taitai, aua o taitai amio<strong>le</strong>tonu e mafai ona latou<br />
taitaiina atu o latou tagata i <strong>le</strong> agasala (tagai i <strong>le</strong> 1 Tupu<br />
12:6–14, 25–33; 18:1–18; 22:1–29; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 98:9–10).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
1 Tupu 11. Na amataina e Saulo, Tavita, ma<br />
Solomona a latou n<strong>of</strong>oaiga i <strong>le</strong> lotomaualalo,<br />
ma ni ta<strong>le</strong>ni maoae, ma se faamoemoega, peitai,<br />
o i latou taitoatasi na liliuese mai <strong>le</strong> Alii, ma na<br />
<strong>le</strong> mafai ona ausia ai o latou faamoemoega.<br />
(25–35 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
1 Tupu 11–16<br />
Faamatalaga: O loo i ai ni fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu i vaiaso<br />
lona lua, mo <strong>le</strong> 1 Tupu 17–19. E mafai ona faaaogaina faatasi<br />
pe faaeseese foi.<br />
Ia talanoaina se mea na tupu ua iloa e tagata o lau vasega, i<br />
se mea na foliga mai sa <strong>le</strong><strong>le</strong>i lona aluga i <strong>le</strong> amataga, peitai na<br />
sese atoa i <strong>le</strong> faaiuga, e pei o se tagata taalo, na muamua ae<br />
tei ua toe faiaina. Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O a ni ou lagona i <strong>le</strong>na mea na tupu?<br />
• Pe <strong>le</strong> manuia ea mea uma e tutupu i o tatou olaga?<br />
• Ia faitau <strong>le</strong> 2 Nifae 2:27. O <strong>le</strong> a se mea o loo aoao mai ai<br />
e uiga i lo tatou taulimaina o iuga o mea e tutupu i o<br />
tatou olaga?<br />
Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega ina ia mafaufau i suiga na<br />
tutupu i olaga o Saulo ma Tavita. Ia fesili atu:<br />
• O a ni uiga na i ai i nei alii i <strong>le</strong> taimi na valaauina ai i laua<br />
e fai ma tupu? (tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu 9:2; 1 Samuelu 16:7,<br />
12–13; 1 Tupu 3:3–10).<br />
• O a ni suiga na laua oo i ai i <strong>le</strong> iuga o a la n<strong>of</strong>oaiga? (tagai<br />
i <strong>le</strong> 1 Samuelu 15:22–26; 2 Samuelu 12:7–12).<br />
Tau atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, o Solomona <strong>le</strong> atalii o Tavita, na<br />
i ai foi se tala talitutusa faapena. Ia faitau faatasi ma i latou<br />
<strong>le</strong> Teuteronome 17:14–20 ma fai atu ina ia latou lisiina mai ni<br />
lapataiga na tuuina atu e Mose i <strong>le</strong> tupu o Isaraelu i <strong>le</strong> lumanai.<br />
Fai atu e faitau <strong>le</strong> 1 Tupu 10:14, 26–27; 11:3, ma vaavaai i <strong>le</strong> <strong>le</strong><br />
amanaiaina e Solomona o lapataiga a Mose. Ia talanoaina <strong>le</strong> ala<br />
sa ono mafai e Solomona ona aloese ai mai ana agasala.<br />
Ia faitau faatasi ma tamaiti o lau vasega <strong>le</strong> 1 Tupu 11:1–10 ma<br />
talanoaina <strong>le</strong> mafuaaga na faaipoipo atu ai Solomona i fafine
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Muamua a Tupu<br />
ese, i fafo atu o <strong>le</strong> feagaiga, ma o a foi agasala matuia na tutupu<br />
mai ona o nei faaipoipoga. Ia fesili atu: O a taunuuga faigata o<br />
<strong>le</strong> liliuese o Solomona? (tagai i <strong>le</strong> 1 Tupu 11:14–43).<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e toe mafaufau i <strong>le</strong> mea na tau<br />
atu e <strong>le</strong> Alii ia Isaraelu i <strong>le</strong> taimi muamua na latou mananao<br />
ai i se tupu (tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu 8). I <strong>le</strong> iloa ai la o nei tupu<br />
amio<strong>le</strong>tonu e toatolu, ia valaauina tamaiti o <strong>le</strong> vasega e vaai<br />
faa<strong>le</strong>mafaufau o i latou o ni tusitala o <strong>le</strong> 1 Tupu ma ia tusia se<br />
faamatalaga “ua tatou vaai la i ai” e otooto ai mea ua aoaoina<br />
mai i aafiaga na oo i tupu o Isaraelu. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e fetufaai mai mea na latou tusia, ma talanoaina mea<br />
na latou aoaoina mai i mea sese a Saulo, Tavita, ma Solomona.<br />
1 Tupu 12. O faaiuga faig<strong>of</strong>ie e mafai ona i ai ni<br />
taunuuga loloto, e aafia ai tupulaga i <strong>le</strong> lumanai.<br />
(20–30 minute)<br />
Ia tusi <strong>le</strong> faamatalaga <strong>le</strong>nei i luga o <strong>le</strong> laupapa: O o tatou olaga e<br />
masani lava ona feliuai solo e ta<strong>of</strong>i laiti, e pei lava foi o talafaasolopito<br />
o malo. Afai e mafai, ia faaali atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega se ta<strong>of</strong>i<br />
ma faamalamalama <strong>le</strong> ala pe a minoi, na te tatalaina faavate<strong>le</strong><br />
ai se faitotoa. Fai atu latou te faamatalaina mai <strong>le</strong> ala e sao ai <strong>le</strong><br />
faamatalaga o loo i luga o <strong>le</strong> laupapa ma t<strong>of</strong>i i latou e tuuina<br />
mai ni faataitaiga o <strong>le</strong> ala e mafai ai e se faaiuga laitiiti ona<br />
aafia te<strong>le</strong> ai <strong>le</strong> lumanai. Ia fesili atu:<br />
• O a faaiuga ua suia ai lou olaga po o olaga o isi?<br />
• O a ni aafiaga ua oo i isi ona o na faaiuga?<br />
Ia t<strong>of</strong>ia se tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faailoa mai nisi o “ta<strong>of</strong>i” na<br />
suia ai ala o <strong>le</strong> talafaasolopito o Isaraelu e ala i <strong>le</strong> suesueina o<br />
faaiuga na faia e Reopoamo ma Ierepoamo ma ia talanoaina<br />
po o a ni filifiliga sa tatau ona laua faia.<br />
• Reopoamo: Faitau <strong>le</strong> 1 Tupu 12:1–24 ma <strong>le</strong> 14:21–31 ma<br />
faailoa mai <strong>le</strong> faaiuga na faia e Reopoamo. Fai atu i tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega e faatusatusa lana faaiuga ma <strong>le</strong> ala na faatonuina<br />
e <strong>le</strong> Alii e amio ai taitai i <strong>le</strong> 1 Tupu 12:7; Mataio 20:25–27;<br />
Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 50:26; 121:39. Ia fesili atu: O<br />
a taunuuga o faaiuga a Reopoamo?<br />
• Ierepoamo: Faitau <strong>le</strong> 1 Tupu 11:26–40 ma <strong>le</strong> 12:25–33;<br />
14:1–20 ma faailoa mai <strong>le</strong> faaiuga na faia e Ierepoamo.<br />
Ia fesili atu: O a ni mafuaaga na tuuina mai e Ierepoamo<br />
o <strong>le</strong> liliu atu o Isaraelu i <strong>le</strong> ifo i tupua? (tagai i <strong>le</strong> 1 Tupu<br />
12:28). Ia faatusatusa <strong>le</strong>nei mafuaaga ma lo tatou manao<br />
e faatuatuanai poloaiga e foliga mai e faigata. Ia fesili<br />
atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> matautia o ia ituaiga<br />
o al<strong>of</strong>aga. Ia toe iloilo <strong>le</strong> 1 Tupu 13; 2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu<br />
11:13–17; ma <strong>le</strong> 1 Tupu 19:10 ma fesili atu po o a taunuuga<br />
o faaiuga na faia e Ierepoamo.<br />
Ia fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama i <strong>le</strong> aafiaga<br />
umi o faaiuga a Reopoamo ma Ierepoamo e ala i <strong>le</strong> faia o <strong>le</strong><br />
mea ua taua i lalo:<br />
• Ia tagai i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia Faafanua 3, “O <strong>le</strong><br />
Vaevaeina o Kanana i Ituaiga e Sefululua o Isaraelu,”<br />
ma faailoa mai tuaoi na vaevaeina i ai Iuta ma Isaraelu.<br />
• Faitau <strong>le</strong> 1 Tupu 15:25–26; 16:2, 25–26, 30–31; 22:51–52; 2<br />
Tupu 3:1–3; 10:29–31; 13:6, 11; 14:24; 15:9, 18, 24, 28 ma<br />
140<br />
vaavaai mo se manatu masani. Ia fesili atu: O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea<br />
o loo aoaoaina mai e <strong>le</strong> manatu o <strong>le</strong> “savali i <strong>le</strong> ala o<br />
Ierepoamo” e uiga i aafiaga umi o faaiuga a se tagata?<br />
• Ia faamalamalama atu pe aisea na avea ai <strong>le</strong> aveina<br />
faatagataotaua e Papelonia ma Asuria o Isaraelu ma<br />
Iuta o se taunuuga o lo latou amio<strong>le</strong>aga (tagai i <strong>le</strong><br />
vaega faatamaoaigaina D ma <strong>le</strong> G i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi, i. 113–16, 231–33).<br />
Ia uunaia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau i taunuuga o<br />
faaiuga na faia e Reopoamo ma Ierepoamo, ma mafaufau<br />
loloto i taunuuga o a latou lava filifiliga e foliga mai e laiti.<br />
Folasaga<br />
O <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Elia o loo faalauiloaina mai i <strong>le</strong> 1 Tupu 17–22.<br />
Sa ia toe faatuina mai se tagata mai <strong>le</strong> oti, na ia aumaia <strong>le</strong> afi<br />
mai <strong>le</strong> lagi, na ia ta<strong>of</strong>ia foi <strong>le</strong> timu, ma na ia saga faatumuina<br />
pea se paelo falaoamata, ma na aveina ae o ia mai <strong>le</strong> lalolagi i<br />
se kariota afi. O ana galuega i <strong>le</strong> tino na avea ai o ia o se tasi o<br />
toa silisili i <strong>le</strong> talafaasolopito o Isaraelu, ma <strong>le</strong> ala na aveeseina<br />
ai o ia mai <strong>le</strong> lalolagi, faatasi ai ma <strong>le</strong> valoaga o loo i <strong>le</strong> Malaki<br />
4:5–6, o <strong>le</strong>a na taitaiina atu ai sa Iuta o e na vaavaai atu i ai, e<br />
faatulagaina se n<strong>of</strong>oaga mo ia i soo se tausamiga lava o <strong>le</strong><br />
Paseka, e faatalitalia ai lona toe foi mai. O <strong>le</strong> mea e <strong>le</strong> o silafia<br />
e <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o <strong>le</strong> lalolagi, o Elia na toe foi mai i <strong>le</strong> 1836, i <strong>le</strong> aso<br />
o <strong>le</strong> Paseka, o <strong>le</strong> faataunuuga o <strong>le</strong> valoaga a Malaki (tagai i <strong>le</strong><br />
MFF 110:13–16).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O vavega tete<strong>le</strong> e mafai ona faia e ala i <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> faatuatua<br />
ia Iesu Keriso (tagai i <strong>le</strong> 1 Tupu 17:1–22; 18:31–39).<br />
• E sili atu <strong>le</strong> mamana o <strong>le</strong> Atua nai lo Satani ma e o mulimuli<br />
ia te ia (tagai i <strong>le</strong> 1 Tupu 18:19–39; tagai foi i <strong>le</strong> Ioane 17:3).<br />
• O <strong>le</strong> tasi auala e talanoa mai ai <strong>le</strong> Atua ia i tatou, e ala mai<br />
i <strong>le</strong> “<strong>le</strong>o malu ma <strong>le</strong> itiiti” (tagai i <strong>le</strong> 1 Tupu 19:11–12; tagai<br />
foi i <strong>le</strong> 1 Nifae 17:45).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
1 Tupu 17–19. O vavega tete<strong>le</strong> e mafai ona<br />
faia e ala i <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> faatuatua ia Iesu<br />
Keriso. (40–50 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
1 Tupu 17–22<br />
Ia usu faatasi <strong>le</strong> pese “Lotote<strong>le</strong> o Nifae” (<strong>Tusi</strong>pese a Tamaiti, i. 64)<br />
po o se viiga talafeagai o loo aoao mai i <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> usiusitai<br />
ma <strong>le</strong> faatuatua. Faitau <strong>le</strong> 1 Nifae 3:7 ma talanoaina <strong>le</strong> ala ua <strong>le</strong><br />
avea ai <strong>le</strong>a mea o se tulaga maoae o <strong>le</strong> faaalia o <strong>le</strong> faatuatua.
Tau atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, o loo i <strong>le</strong> 1 Tupu 17 se tala i ni<br />
tagata se toalua o e na naunautai e “o atu ma faia” mea na<br />
poloaiina ai i laua e <strong>le</strong> Alii, faapea foi ma faamanuiaga na<br />
oo atu ia te i laua ona o laua faatuatua. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e saili i <strong>le</strong> 1 Tupu 17 mo fasi fuaiupu “alu ma faia”<br />
(f. 5, 15), “tulai ma alu” (f. 10), ma <strong>le</strong> “alu ma fai” (f. 13).<br />
Ia fautua atu ina ia latou faailogaina nei fasi fuaiupu ma ia<br />
tusia <strong>le</strong> mau faasino o <strong>le</strong> 1 Nifae 3:7 i tafatafa o fasi fuaiupu<br />
taitasi o a latou tusitusiga paia.<br />
Ia faitau ma talanoaina ia tala pupuu e tolu o loo i <strong>le</strong> 1 Tupu 17<br />
mai fuaiupu 1–7, 8–16, ma <strong>le</strong> 17–24. Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega po o ai na faaalia <strong>le</strong> faatuatua i tala taitasi, ma mea latou<br />
te <strong>le</strong>i iloa ina ua latou o ma usiusitai i poloaiga a <strong>le</strong> Alii. Ia<br />
manatunatu i <strong>le</strong> mea na tupu i <strong>le</strong> tala lona tolu, na faalagolago i<br />
<strong>le</strong> faatuatua na faaalia i <strong>le</strong> tala lona lua. Ia faamalamalama atu,<br />
atonu tatou te <strong>le</strong> iloa po o a faamanuiaga maoae tatou te misia<br />
pe afai o <strong>le</strong> a tatou <strong>le</strong> naunau e galulue i <strong>le</strong> faatuatua.<br />
O <strong>le</strong> malosi ma <strong>le</strong> mana e oo mai i <strong>le</strong> faatuatua o loo faaalia i <strong>le</strong><br />
1 Tupu 18. Ia mafaufau e faia se fuafuaga ia t<strong>of</strong>u <strong>le</strong> tamaitiiti o<br />
<strong>le</strong> vasega ma se vaega e faitauina, ia t<strong>of</strong>ia ni tamaitiiti o <strong>le</strong><br />
vasega e faitau vaega faamatala o Aapo, Opetaia, Elia, ma<br />
faitaulaga a Paala, o tagata, ma <strong>le</strong> auauna a Elia.<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O a ni mea e mafai ona tatou aoaoina mai e uiga i <strong>le</strong><br />
faatuatua, mai tagata eseese ma faataitaiga o loo i <strong>le</strong>nei<br />
mataupu?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea ua faailoaina mai e uiga i <strong>le</strong> faatuatua o Aapo<br />
i lana fesili o loo i <strong>le</strong> fuaiupu e 17?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea e te fiafia ai e uiga i <strong>le</strong> faatuatua na faaalia e<br />
Elia i luga o <strong>le</strong> Mauga o Karamelu?<br />
• O <strong>le</strong> a se tali atu a tagata e uiga i <strong>le</strong>a mea <strong>of</strong>o<strong>of</strong>ogia na tupu?<br />
• Faitau <strong>le</strong> 1 Tupu 19:1–3. O <strong>le</strong> a se tali atu a Iesepela?<br />
Fesoasoani atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ina ia malamalama, o <strong>le</strong><br />
<strong>le</strong>o fi<strong>le</strong>mu, ma <strong>le</strong> malu o <strong>le</strong> Agaga e aumaia ma faamalosia ai<br />
molimau, ma na o i latou lava o e lotomaualalalo ma usiusitai<br />
e oo mai i ai.<br />
1 Tupu 18. E sili atu <strong>le</strong> mamana o <strong>le</strong> Atua nai lo<br />
Satani ma e o mulimuli ia te ia. (20–30 minute)<br />
Ia faaali atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega se pakete vai, o se fasi laau,<br />
ma se maa lapoa. Ia fesili atu ia i latou, po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> tala o loo<br />
i totonu o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> e aafia ai ia aitema e tolu. Mo se<br />
fesoasoaniga, ia tau atu ia i latou o nei mea uma e mafai ona<br />
“faaumatia.”<br />
Ia faitau faatasi o se vasega <strong>le</strong> tala ia Elia ma Per<strong>of</strong>eta a Paala<br />
o loo i <strong>le</strong> 1 Tupu 18:17–40. Ia fesili atu:<br />
• Aisea na fai mai ai Aapo i <strong>le</strong> fuaiupu e 17, o Elia o loo<br />
faatigaina Isaraelu i <strong>le</strong> lamala? (tagai i <strong>le</strong> 1 Tupu 17:1).<br />
• O ai na fai mai Elia sa gafa ma <strong>le</strong> lamala? Aisea? (tagai i <strong>le</strong><br />
1 Tupu 18:18).<br />
Ia talanoaina <strong>le</strong> mana te<strong>le</strong> na tuuina mai e <strong>le</strong> Alii ia Elia na<br />
te tapunia ai <strong>le</strong> lagi mai timuga. Na maua mai e Elia lona<br />
141<br />
mana mai <strong>le</strong> Atua ona o lona faatuatua ia Iesu Keriso ma<br />
lona amiotonu. O <strong>le</strong> Helamana 10–11 o loo taua ai <strong>le</strong> ala na<br />
maua ai e Nifae <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> faamauafaailogaina ma <strong>le</strong> uiga<br />
o <strong>le</strong>na mana. Ia faatusatusa uiga o Nifae na viia e <strong>le</strong> Alii i<br />
uiga o Elia. Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama<br />
o lo tatou Per<strong>of</strong>eta i aso nei o loo umiaina foi <strong>le</strong>nei mana o<br />
<strong>le</strong> faamaufaailogaina e pei lava o Elia (tagai i <strong>le</strong> MFF<br />
110:13–16; 132:7).<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• I <strong>le</strong> 1 Tupu 18:21, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> faamatalaga a Elia ina<br />
ua ia faapea mai sa faafaigata ona faia filifiliga a Isaraelu i<br />
ni manatu se lua?<br />
• O a ia manatu e lua?<br />
• O a manatu e lua e tatau ona tatou filifili i ai i aso nei?<br />
• E faapefea ona faatusaina nei mea ia Elia ma Per<strong>of</strong>eta a<br />
Paala: O fea <strong>le</strong> itu sa sili ona toate<strong>le</strong>? O <strong>le</strong> fea itu na i ai <strong>le</strong><br />
mana e laveai ai? O fea <strong>le</strong> itu na mimita, ae <strong>le</strong> i i ai se<br />
mana laveai?<br />
• Aisea e te manatu ai na manao ai Elia ia auai <strong>le</strong> faitaulaga<br />
ifo i tupua i <strong>le</strong> lui na ia faia (tagai i <strong>le</strong> f. 19, 22)?<br />
• Aisea na fautuaina ai e Elia <strong>le</strong> valaauina o se afi mai <strong>le</strong><br />
lagi, o se suega o <strong>le</strong> Atua moni (tagai i <strong>le</strong> f. 23–24)? (tagai<br />
i <strong>le</strong> komeniteri o <strong>le</strong> 1 Tupu 18:22–24 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi, i. 60).<br />
• Aisea e te manatu ai na tuuina atu ai e Elia <strong>le</strong> faamuamua<br />
i Per<strong>of</strong>eta a Paala?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> umi na taumafai ai Per<strong>of</strong>eta a Paala ina ia tali mai<br />
lo latou atua? (tagai i <strong>le</strong> f. 26–29).<br />
• Aisea e te manatu ai na tuu ai e Elia ia vai i lana fata<br />
faitaulaga (tagai i <strong>le</strong> f. 33–35)?<br />
1 Tupu 17–22<br />
• Aisea e te manatu ai na tali mai ai <strong>le</strong> Alii ia Elia i se faaaliga<br />
maoae o lona mana (tagai i <strong>le</strong> f. 36–39)?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea e mafai ona tatou aoaoina mai i <strong>le</strong>nei mea e<br />
uiga i <strong>le</strong> mulimuli atu i Per<strong>of</strong>eta i aso nei?<br />
• E faapefea ona tutusa lo tatou Per<strong>of</strong>eta i aso nei ma Elia?<br />
(Na te umiaina foi <strong>le</strong>a lava mana o <strong>le</strong> faamaufaailogaina<br />
ma o <strong>le</strong> a lagolagoina e <strong>le</strong> Alii mea na te saunoa ai—e tusa<br />
lava pe foliga mai o <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o <strong>le</strong> lalolagi e tetee ia te ia.)<br />
Atonu e te manao e faaopoopo atu se molimau lona lua o<br />
<strong>le</strong> mulimulitaia o Per<strong>of</strong>eta moni e ala i <strong>le</strong> faitauina ma <strong>le</strong><br />
talanoaina o <strong>le</strong> tala ia Iosefatu, Aapo, ma <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Mekaio<br />
i <strong>le</strong> 1 Tupu 22 (tagai i <strong>le</strong> komeniteri o <strong>le</strong> 1 Tupu 22 i <strong>le</strong> Old<br />
Testament: 1 Kings–Malachi, i. 63).<br />
1 Tupu 19. E tatau ona tatou faalogologo ma<br />
usitaia musumusuga a <strong>le</strong> Agaga. (20–25 minute)<br />
Ia fai atu i se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e fai mai se otootoga o <strong>le</strong><br />
mea na tupu i <strong>le</strong> 1 Tupu 18. Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O <strong>le</strong> a se mea e te faia pe afai e faia e lo tatou Per<strong>of</strong>eta se<br />
mea talitutusa faapea?<br />
• E te manatu o se mea faigaluega faafaifeautalai <strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong>a mea?
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> e Lua a Tupu<br />
• Ia faitau <strong>le</strong> 1 Tupu 19:1–10. E tusa ai ma mea na tau atu e<br />
Elia i <strong>le</strong> Alii, e toate<strong>le</strong> nisi na liliu mai i <strong>le</strong> mea na tupu i<br />
luga o <strong>le</strong> Mauga o Karamelu?<br />
• Aisea e te manatu ai, na <strong>le</strong> moni ai <strong>le</strong> liliu mai o tagata?<br />
• E faapefea ona tupu mai se liliuga moni?<br />
Ia talanoaina pe faapefea ona avea <strong>le</strong> Agaga ma se e<strong>le</strong>mene<br />
sili ona taua i <strong>le</strong> mauaina ma <strong>le</strong> faamalosia o se molimau. Tuu<br />
atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> 1 Tupu 19:11–13 ma tau<br />
atu ia i latou o <strong>le</strong> “<strong>le</strong>o malu ma <strong>le</strong> itiiti” o se faailoga o <strong>le</strong><br />
Agaga Paia. E pei ona faamalamalamaina mai e Peresitene<br />
Boyd K. Packer e faapea:<br />
“O <strong>le</strong> Agaga Paia e saunoa mai i se <strong>le</strong>o e te lagonaina<br />
ae e te <strong>le</strong> faalogo ai. Ua faamatalaina o se `<strong>le</strong>o itiiti ma<br />
<strong>le</strong> fi<strong>le</strong>mu.” Ao tatou talanoaina <strong>le</strong> `faalogo” atu i <strong>le</strong><br />
musumusu mai o <strong>le</strong> Agaga, o <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o taimi e faamatala<br />
mai e nisi uunaiga faa<strong>le</strong>agaga i <strong>le</strong> faapea mai, `Sa ou<br />
maua se lagona. ..” ...<br />
“E oo mai faaaliga e pei o ni upu tatou te lagona nai lo <strong>le</strong><br />
faalogoina. Sa tau atu e Nifae i ona uso faalogogatata, o e<br />
sa asiasi i ai se agelu, `a ua <strong>le</strong> toe lagona, e outou, ua <strong>le</strong><br />
mafafai ona outou lagona ana fetalaiga” (i <strong>le</strong> Conference<br />
Report, Oke. 1994, 77; po o <strong>le</strong> Liahona, Ian. 1995, 72).<br />
Na saunoa mai Epikopo Henry B. Eyring, ao avea ma<br />
Fesoasoani Muamua o <strong>le</strong> Au Epikopo Pu<strong>le</strong> Faamalumalu,<br />
e faapea:<br />
O LE TUSI E LUA A TUPU<br />
E pei ona taua i <strong>le</strong> folasaga i <strong>le</strong> 1 Tupu, i <strong>le</strong> lomiga faaEperu,<br />
o tusi a Tupu 1 ma <strong>le</strong> 2 o se tusi e tasi. O <strong>le</strong> 2 Tupu o se<br />
faamaumauga o mea na tutupu i malo vaevaeina o Isaraelu<br />
ma Iuta mai <strong>le</strong> pe tusa o <strong>le</strong> 850 TLM i <strong>le</strong> 560 TLM. O loo taua<br />
mai ai Per<strong>of</strong>eta o Elia, Elisaia, ma Isaia ma faaiuina ai i se<br />
faamaumauga matautia i <strong>le</strong> faatafunaga o <strong>le</strong> malo i matu o<br />
Isaraelu e Asuria ae o <strong>le</strong> malo i sauté o Iuta e Papelonia. O<br />
nei tala i <strong>le</strong> faatafunaga ma <strong>le</strong> aveina faatagataotaua ua<br />
faataunuuina ai lapataiga faaper<strong>of</strong>eta a Mose (tagai i <strong>le</strong><br />
Teuteronome 8:10–20) ma <strong>le</strong> Samuelu (tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu<br />
12:14–15, 24–25).<br />
Ao e suesueina <strong>le</strong> 2 Tupu, vaavaai mo <strong>le</strong> mafuaaga o <strong>le</strong> toilalo<br />
o <strong>le</strong> malo o Isaraelu ia Asuria. Ia mafaufau foi i <strong>le</strong> mafuaaga<br />
pe aisea na umi ai laveaiina i ai <strong>le</strong> malo o Iuta i <strong>le</strong> silia ma <strong>le</strong><br />
selau tausaga nai lo <strong>le</strong> malo o Isaraelu, e ui lava ina sa tutusa<br />
fili sa laua fetaiai. Ia suesue pe aisea na pau mulimuli ai Iuta<br />
ia Papelonia, ma o <strong>le</strong> a foi se mea sa ono mafai ona ta<strong>of</strong>ia mai<br />
ai lo latou faatafunaga.<br />
O se lisi atoa o tupu o Isaraelu ma Iuta e mafai ona fai ma<br />
fesoasoani te<strong>le</strong> ao suesueina <strong>le</strong> 2 Tupu (tagai i <strong>le</strong> Taiala i<br />
<strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “faasologa o taimi,” i. 637–39; tagai foi i <strong>le</strong> “O<br />
Tupu ma Per<strong>of</strong>eta o Isaraelu ma Iuta, i. 219–22; o siata i <strong>le</strong> Old<br />
Testament: 1 Kings–Malachi, i. 35, 39, 43).<br />
142<br />
“Ou te molimau atu [o <strong>le</strong> Agaga] o <strong>le</strong> <strong>le</strong>o itiiti lava. Na<br />
te musumusu mai, e <strong>le</strong> alaga mai. O <strong>le</strong>a e tatau ai ona<br />
maua <strong>le</strong> fi<strong>le</strong>mu i lou loto. O <strong>le</strong>a e tatau ai ona e anapogi<br />
pe a e fia faalogo i <strong>le</strong>na <strong>le</strong>o itiiti. O <strong>le</strong> ala <strong>le</strong>na e mafai ai<br />
ona e faalogo <strong>le</strong><strong>le</strong>i pe a oo ia te oe <strong>le</strong> lagona, , `Le Tama,<br />
ia faia lou finagalo, ae <strong>le</strong> o lou loto.” E tatau ona oo ia<br />
te oe <strong>le</strong> lagona `Ou te fia faia <strong>le</strong> mea e te finagalo ai.”<br />
Ona e lagona ai <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> <strong>le</strong>o itiiti e foliga mai ua ati i<br />
totonu ia te oe. E faagateteina ai ivi o lou tino. O <strong>le</strong> te<strong>le</strong><br />
o taimi e faamuina ai lou loto i totonu ia te oe, e malu,<br />
ae lagona <strong>le</strong> mu o <strong>le</strong> loto ua faagaeetia ma faamaonia<br />
ai” (i <strong>le</strong> Conference Report, Ape. 1991, 87–88; po o <strong>le</strong><br />
Liahona, Iulai 1991, 73).<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O a nisi o mea o fai ma faalavelave e mafai ona ta<strong>of</strong>ia mai<br />
ai i tatou mai lo tatou faalogoina po o lo tatou taulai atu i<br />
<strong>le</strong> <strong>le</strong>o o <strong>le</strong> Agaga?<br />
• O a ni mea e mafai ona tatou faia ina ia mafai ona sili atu<br />
ona tatou mataalia i <strong>le</strong>nei <strong>le</strong>o itiiti ma <strong>le</strong> fi<strong>le</strong>mu i o tatou<br />
olaga?<br />
Fesoasoani ia malamalama tamaiti o <strong>le</strong> vasega i <strong>le</strong> taua e <strong>le</strong><br />
gata i <strong>le</strong> faalogo ma <strong>le</strong> lagonaina o <strong>le</strong> Agaga, ae faapea foi i<br />
<strong>le</strong> mulimuli i <strong>le</strong> mea o loo tau mai e <strong>le</strong> Agaga e tatau ona<br />
tatou faia.<br />
Folasaga<br />
2 Tupu 1–13<br />
O Elia ma Elisaia o ni Per<strong>of</strong>eta maoae o e na galulue i <strong>le</strong> taimi<br />
na lil<strong>of</strong>ia ai malo o Isaraelu ma Iuta i <strong>le</strong> ifo i tupua. Na laua<br />
faataunuuina ni vavega maoae, ae peitai e toaitiiti ni tagata<br />
Isaraelu na liliu mai i <strong>le</strong> Atua soifua i <strong>le</strong> taimi o la laua talaiga.<br />
E <strong>le</strong> mafai ona liliu mai ni tagata e <strong>le</strong>ai ni faatuatua i vavega;<br />
ae faamalolosia atili ai i latou o e ua i ai <strong>le</strong> faatuatua (tagai i <strong>le</strong><br />
MFF 35:8–11; 63:7–12).<br />
Ao e suesue i <strong>le</strong> 2 Tupu 1–13, saili po o a ni lagona na i ai i<br />
tagata Isaraelu anamua e uiga i <strong>le</strong> talaiga a Elia ma Elisaia. Ia<br />
mafaufau pe aisea e masani ai ona teenaina ia Per<strong>of</strong>eta i o<br />
latou lava aso ma taimi, ma o <strong>le</strong> a foi se mea e mafai ona tatou<br />
aoaoina mai e uiga i <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> faalogo i Per<strong>of</strong>eta soifua.
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O valoaga uma mai <strong>le</strong> Alii e faataunuuina uma lava (tagai<br />
i <strong>le</strong> 2 Tupu 1:9–17; 4:14–17; 5:1–14; 7:1–2, 12–17; 8:1–15; 9;<br />
tagai foi MFF 1:37–38).<br />
• O i latou o e mulimuli i fautuaga musuia e faamanuiaina—<br />
o nisi taimi o vavega (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 2:1–15; 4; 5:1–14;<br />
6:1–7; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 21:1–9).<br />
• E “faa<strong>of</strong>uina” e <strong>le</strong> Alii ana auauna filifilia i <strong>le</strong> pu<strong>le</strong> ma <strong>le</strong><br />
mana (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 2:7–15).<br />
• O tagata liua o i latou ia ua suia i <strong>le</strong> olaga nei ina ia <strong>le</strong><br />
mafai ona oo atu i ai <strong>le</strong> tiga ma <strong>le</strong> oti i <strong>le</strong> taimi nei. O lo<br />
latou oti ma <strong>le</strong> toetutu o <strong>le</strong> a pei o <strong>le</strong> emo o <strong>le</strong> mata (tagai<br />
i <strong>le</strong> 2 Tupu 2:11; tagai foi i <strong>le</strong> 3 Nifae 28:4–9, 36–40).<br />
• O taitai amio<strong>le</strong>tonu e masani ona latou taitaiina atu o latou<br />
tagata i <strong>le</strong> agasala (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 3:1–3; 10–13).<br />
• O <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> Perisitua e <strong>le</strong> tatau ona faaaogaina e sailia<br />
ai ni mea a se tagata lava ia (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 5:20–27; tagai<br />
foi i <strong>le</strong> 1 Samuelu 8:1–5).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
2 Tupu 1–4. E “faa<strong>of</strong>uina” e <strong>le</strong> Alii ana auauna<br />
filifilia i <strong>le</strong> pu<strong>le</strong> ma <strong>le</strong> mana. Faatasi ai ma <strong>le</strong>na<br />
pu<strong>le</strong> ma <strong>le</strong> mana, ua latou mafai ai ona faia<br />
galuega silisili ma aoao mai i tatou i mea e<br />
finagalo ai <strong>le</strong> Alii. (50–55 minute)<br />
Ia faaali atu se ata o <strong>le</strong> Peresitene o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia, ma fesili atu<br />
i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, pe latou te popo<strong>le</strong> i <strong>le</strong> lumanai o <strong>le</strong><br />
Eka<strong>le</strong>sia pe a maliu <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta. Ia faitau atu <strong>le</strong> molimau <strong>le</strong>nei<br />
mai ia Peresitene Gordon B. Hinck<strong>le</strong>y, ao avea ma Fesoasoani<br />
Muamua i <strong>le</strong> Au Peresitene Sili:<br />
“O <strong>le</strong> galuega <strong>le</strong>nei a <strong>le</strong> Atua, lo tatou Tama e Faavavau<br />
o loo soifua ma pu<strong>le</strong> i <strong>le</strong> atulaulau. O <strong>le</strong> galuega <strong>le</strong>a a <strong>le</strong><br />
Alii o Iesu Keriso, lo tatou Faaola ma <strong>le</strong> Togiola, <strong>le</strong> Alo<br />
Soifua o <strong>le</strong> Atua Soifua. Ua faatuina i <strong>le</strong> lalolagi faatasi<br />
ma <strong>le</strong> pu<strong>le</strong> paia, ma se Per<strong>of</strong>eta, faapea ma isi taitai ua<br />
valaaulia e ala i <strong>le</strong> <strong>le</strong>o o faaaliga ma aoaoina i tausaga e<br />
te<strong>le</strong> o <strong>le</strong> auauna atu. E <strong>le</strong> mafai lava ona toilalo. O <strong>le</strong> a<br />
manumalo pea” (i <strong>le</strong> Conference Report, Oke. 1992, 80;<br />
po o <strong>le</strong> Liahona, Ian. 1993, 75).<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, pe faapefea ona tatou iloa po o<br />
ai <strong>le</strong> isi Peresitene o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia o <strong>le</strong> a soo ai. Ia faamalamalama<br />
atu, ina ua mavae <strong>le</strong> maliu o <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita, na<br />
saunia e <strong>le</strong> Alii se molimau faapitoa mo <strong>le</strong> o <strong>le</strong> a sosoo ai ma<br />
Iosefa i <strong>le</strong> avea ma se Peresitene o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia (tagai i <strong>le</strong> <strong>Church</strong><br />
History in the Fulness <strong>of</strong> Times, 2nd ed. [Religion 341–43 tusi<br />
<strong>le</strong>sona a <strong>le</strong> tamaitiiti aoga], i. 291–93). O aso nei, afai e maliu <strong>le</strong><br />
Peresitene o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia, o <strong>le</strong> sui sinia o <strong>le</strong> Korama a Aposetolo<br />
e Toasefululua o <strong>le</strong> a avea ma Per<strong>of</strong>eta fou.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> 2 Tupu 2:1–15 ma tau<br />
mai <strong>le</strong> mea na faia e <strong>le</strong> Alii ina ia mafai ona iloa ai e Elisaia<br />
143<br />
ma atalii o per<strong>of</strong>eta, o Elisaia o <strong>le</strong> a suitulaga ia Elia. Afai e<br />
manaomia, ia tuuina atu fesili o loo taua i lalo:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> faamatalaga a Elisaia ina ua ia talosaga<br />
atu mo <strong>le</strong> “faaluaina mai o <strong>le</strong> agaga [o Elia]”? (tagai i <strong>le</strong><br />
Teuteronome 21:17).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea ua faatusaina i ai <strong>le</strong> <strong>of</strong>u te<strong>le</strong> o Elia? (tagai<br />
i <strong>le</strong> komeniteri o <strong>le</strong> 2 Tupu 2:14 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi, i. 64.)<br />
• Aisea na taua ai <strong>le</strong> faailoaina atu i atalii o Per<strong>of</strong>eta o <strong>le</strong><br />
“agaga o Elia ua i a Elisaia” (2 Tupu 2:15)?<br />
O soifuaga o Per<strong>of</strong>eta anamua e atagia mai ai i nisi taimi <strong>le</strong><br />
soifuaga ma <strong>le</strong> misiona a <strong>le</strong> Faaola. Ia toe iloilo vavega o loo<br />
taua i lalo a Elia ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ina ia saili<br />
po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea ua talitutusa ai ma vavega na faataunuuina:<br />
• 2 Tupu 4:1–7 (faate<strong>le</strong>ina <strong>le</strong> suauu; tagai i <strong>le</strong> Ioane 2:1–11)<br />
• 2 Tupu 4:18–37 (o <strong>le</strong> faatuina mai o <strong>le</strong> tama a <strong>le</strong> fafine<br />
Sunema mai <strong>le</strong> oti; tagai i <strong>le</strong> Luka 7:11–15; 8:41–42, 49–56;<br />
Ioane 11:1–44)<br />
• 2 Tupu 4:42–44 (o <strong>le</strong> faate<strong>le</strong>ina o areto karite; tagai i <strong>le</strong><br />
Mareko 6:33–44; 8:1–9)<br />
• 2 Tupu 5:1–14 (faamaloloina o Naamanu mai <strong>le</strong> mai <strong>le</strong>pela;<br />
tagai i <strong>le</strong> Mareko 1:40–45; Luka 17:11–19)<br />
• 2 Tupu 6:1–7 (o <strong>le</strong> uamea na opeopea; tagai i <strong>le</strong> Mataio<br />
14:22–33)<br />
Ia tau atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, e <strong>le</strong> gata i <strong>le</strong> avea ma ni ituaiga<br />
o <strong>le</strong> talaiga a <strong>le</strong> Faaola i <strong>le</strong> tino, o soifuaga o Elia ma Elisaia na<br />
atagia mai ai nisi o galuega a <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia a <strong>le</strong> Faaola i aso e gata<br />
ai. Fai se kopi o <strong>le</strong> siata o loo taua i lalo ina ia faaali atu, pe tufa<br />
atu foi (siitia mai se vaega mai <strong>le</strong> Lenet Had<strong>le</strong>y Read, “Elijah<br />
and Elisha,” Liahona, Mat. 1988, 24–28). Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega ina ia auauai i <strong>le</strong> faitauina o aitema taitasi ma fautuaina<br />
i latou ina ia faailogaina ia mau faasino i a latou tusitusiga paia.<br />
Elia ma Elisaia<br />
Na i ai ia Elia <strong>le</strong> mana e tapunia ma<br />
tatalaina ai <strong>le</strong> lagi (tagai i <strong>le</strong> 1 Tupu 17:1).<br />
Na auina mai e <strong>le</strong> Alii ia oreva e fafagaina<br />
ai Elia i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> oge (tagai i <strong>le</strong> 1 Tupu<br />
17:4).<br />
Na faate<strong>le</strong>ina e Elia ia suauu ma falaoa ina<br />
ia laveaiina ai tina ua oti a latou tane ma<br />
ua <strong>le</strong>ai ni tama (tagai i <strong>le</strong> 1 Tupu 17:9–16).<br />
O <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia i<br />
Aso e Gata Ai<br />
2 Tupu 1–13<br />
I <strong>le</strong> tausaga 1836, na auina mai ai e <strong>le</strong><br />
Faaola ia Elia e toefuatai mai ki o <strong>le</strong> mana<br />
e faamaufaailogaina ai i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia (tagai<br />
i <strong>le</strong> MFF 110:13–16).<br />
E tausia e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia i faaaliga,<br />
mana, ma faamanuiaga i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> oge<br />
te<strong>le</strong> faa<strong>le</strong>agaga i <strong>le</strong> lalolagi atoa (mo se<br />
faataitaiga, tagai i <strong>le</strong> MFF 110).<br />
O i latou o e na <strong>le</strong>’i o mai i <strong>le</strong> Faaola na<br />
avea ma fafine ua oti a latou tane ma <strong>le</strong>ai<br />
ni tama i <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>agaga—ua vavaeeseina<br />
mai i latou mai ia Iesu Keriso, o <strong>le</strong><br />
Faatoafaiava, ma mai luma o <strong>le</strong> Tama<br />
Faa<strong>le</strong>lagi. O i latou o e ua i ai Iesu Keriso<br />
ma lana tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i ua tuuina atu i ai <strong>le</strong> mana<br />
e avea ai ma atalii ma afafine o <strong>le</strong> Atua ma<br />
avea ma suli faatasi ma Iesu Keriso (tagai i<br />
<strong>le</strong> Ioane 1:12; Roma 8:16–17; MFF 39:4).
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> e Lua a Tupu<br />
Na laua [Elia ma Elisaia] faatuina mai<br />
e na oti (tagai i <strong>le</strong> 1 Tupu 17:17–23;<br />
2 Tupu 4:14–37; 13:20–21).<br />
I luga o <strong>le</strong> fata faitaulaga i luga o <strong>le</strong> Mauga<br />
o Karamelu, na toe faamanatuina atu ai e<br />
Elia ia Isaraelu anamua ia feagaiga na latou<br />
osia ma <strong>le</strong> Atua moni e toatasi (tagai i <strong>le</strong><br />
1 Tupu 18:19–39).<br />
Na valaauina e Elia se afi mai <strong>le</strong> lagi ina ia<br />
faaumatia ai tagata amio<strong>le</strong>aga ae faasaoina<br />
ai e na lotomaualalalo ma usiusitai (tagai i<br />
<strong>le</strong> 2 Tupu 1:9–15).<br />
Na faamanuiaina e Elisaia ia vai o Ieriko<br />
ina ia <strong>le</strong> toe mafua ai se oti, ma ia fua ai<br />
<strong>le</strong> e<strong>le</strong>e<strong>le</strong> (2 Tupu 2:19–22).<br />
Na faate<strong>le</strong>ina e Elisaia <strong>le</strong> suauu ina ia<br />
laveaiina mai ai <strong>le</strong> fafine faatuatua ua oti<br />
lana tane ma ona atalii, na faapologaina i<br />
<strong>le</strong> n<strong>of</strong>o aitalafu (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 4:1–7).<br />
Na faamanuiaina e Elisaia ia pani oona, ma<br />
faate<strong>le</strong>ina <strong>le</strong> falaoa mo tagata faatuatua e<br />
toaselau (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 4:38–44).<br />
O Naamanu, <strong>le</strong> Suria, na alu atu ia Elisaia,<br />
<strong>le</strong> auauna a <strong>le</strong> Atua o Isaraelu, ma na<br />
faamaloloina ai mai lona ma’i <strong>le</strong>pela e<br />
ala i <strong>le</strong> tae<strong>le</strong> i <strong>le</strong> Vaitafe o Ioritana<br />
(2 Tupu 5:1–14).<br />
Na faatauasoina e Elisaia mata o e<br />
amio<strong>le</strong>aga, ae tatalaina mata o i latou o<br />
e faatuatua (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 6:15–18).<br />
Talu ai ona o lana Togiola ma lona Toetu<br />
mai, o <strong>le</strong> a toefaatuina mai ai e Iesu Keriso<br />
tagata uma mai <strong>le</strong> oti faa<strong>le</strong>tino ma <strong>le</strong> oti<br />
faa<strong>le</strong>agaga (tagai i <strong>le</strong> 1 Korinito15:21–22;<br />
Mosaea 16:7–8). Na ia t<strong>of</strong>ia foi Per<strong>of</strong>eta<br />
ma toefuatai mai lana Eka<strong>le</strong>sia ina ia<br />
valaauliaina ai tagata uma ina ia o mai<br />
ia te ia ma ia toe faatuina mai <strong>le</strong> oti<br />
faa<strong>le</strong>agaga (tagai i <strong>le</strong> MFF 1).<br />
O aso e gata ai, na toefuatai mai ai e Elia<br />
ia ki ua mafai ai e Isaraelu i aso nei ona<br />
osia feagaiga e faavavau ma <strong>le</strong> Alii i fata<br />
faitaulaga i totonu o malumalu (tagai i <strong>le</strong><br />
MFF 110:13–16).<br />
O <strong>le</strong> aso o <strong>le</strong> Afio Faalua Mai, o <strong>le</strong> a<br />
faaumatia e <strong>le</strong> afi i latou o e amio<strong>le</strong>aga,<br />
ae faasaoina i latou o e amiotonu (tagai<br />
i <strong>le</strong> 1 Nifae 22:17; Talafaasolopito Iosefa<br />
Samita 2:37).<br />
I <strong>le</strong> Afio Faalua Mai o <strong>le</strong> Faaola, o <strong>le</strong> a<br />
toe foi ai <strong>le</strong>nei lalolagi i lona mamalu<br />
faaparataiso, ma faagataina ai lona<br />
mamalu faate<strong>le</strong>sitila (tagai i <strong>le</strong> Isaia<br />
11:6–9; Mataupu Faavae o <strong>le</strong><br />
Faatuatua 1:10).<br />
I Ketesemane, o lona uiga “oil press,” ma<br />
luga o <strong>le</strong> satauro, na totogi ai e Iesu Keriso<br />
agasala a tagata uma, ina ia laveaiina mai<br />
ai tagata faatuatua, aua o i tatou uma o loo<br />
tatou non<strong>of</strong>o aitalafu i <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>agaga (tagai i<br />
<strong>le</strong> Mataio 20:28; Mosaea 16:4–5).<br />
Ua toefuatai mai e Iesu Keriso lana Eka<strong>le</strong>sia<br />
i luga o <strong>le</strong> fogae<strong>le</strong>e<strong>le</strong>. O se vaega o <strong>le</strong><br />
misiona a <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia toefuataiiga, o <strong>le</strong><br />
aveina atu <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i a Iesu Keriso,<br />
<strong>le</strong> Areto o <strong>le</strong> Ola, i tagata uma o <strong>le</strong> lalolagi<br />
atoa (tagai i <strong>le</strong> Ioane 6:33–35; MFF<br />
84:62).<br />
O tagata uma, latou te mauaina sauniga<br />
laveai o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e ala mai i auauna a <strong>le</strong><br />
Atua i Isaraelu i aso nei (tagai i <strong>le</strong> MFF 22;<br />
Mataupu Faavae o <strong>le</strong> Faatuatua 1:5).<br />
O tagata amio<strong>le</strong>aga ua tauaso faa<strong>le</strong>agaga,<br />
ae o tagata amiotonu e mafai ona vaai ma<br />
malamalama ma ua laveaiina (tagai i <strong>le</strong><br />
Mataio 13:10–17).<br />
Ao mauaina e tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia faailoga i soifuaga o Elia<br />
ma Elisaia, fesili atu pe faapefea ona molimau ia mea i <strong>le</strong> “<strong>of</strong>u<br />
te<strong>le</strong>” o <strong>le</strong> pu<strong>le</strong> <strong>le</strong>a na tuufaasolo mai, ma tuuina atu i luga o<br />
auauna filifilia a <strong>le</strong> Alii i aso nei e gata ai.<br />
144<br />
2 Tupu 2:11. Na liua Elia ma aveina atu i <strong>le</strong><br />
lagi, ina ia mafai ona ia toe oo mai i se taimi<br />
mulimuli ane ma toefuatai mai ki o <strong>le</strong> mana<br />
e faamaufaailogaina ai o <strong>le</strong> perisitua sa ia<br />
umia. O tagata liua e suia i <strong>le</strong> olaga nei, ina<br />
ia <strong>le</strong> mafai ona latou oo i <strong>le</strong> tiga ma <strong>le</strong> oti,<br />
peitai o <strong>le</strong>na suiga e <strong>le</strong> tutusa ma <strong>le</strong> suia i <strong>le</strong><br />
tino ola pea <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> a tupu mai i <strong>le</strong> toetutu.<br />
(15–20 minute)<br />
Faitau <strong>le</strong> 3 Nifae 28:7–9, 36–40 ma fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
e faailoa mai nisi o uiga o tagata ua liua. Ia lisiina i luga o <strong>le</strong><br />
laupapa. Faitau <strong>le</strong> 2 Tupu 2:11 ma vaavaai po o ai o loo fai<br />
mai ia fuaiupu na liua. Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, pe<br />
aisea latou te manatu ai na liua ai Elia (tagai i <strong>le</strong> komeniteri<br />
o <strong>le</strong> 2 Tupu 2:11 i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi, i. 64).<br />
Faitau <strong>le</strong> Malaki 4:5–6; Mataio 17:3; ma <strong>le</strong> Mataupu Faavae<br />
ma <strong>Feagaiga</strong> 110:11–16 ma fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tusi<br />
o ni mau faasino i <strong>le</strong> 2 Tupu 2:11. Ia talanoaina <strong>le</strong> ala na<br />
faataunuuina ai e Elia <strong>le</strong> valoaga o loo i <strong>le</strong> Malaki 4:5–6.<br />
S M T W TH F S<br />
2 Tupu 5. O <strong>le</strong> a oo mai faamanuiaga e te<strong>le</strong><br />
i ai latou o e mulimuli i fautuaga musuia.<br />
(35–45 minute)<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O fea tonu <strong>le</strong> taimi e tatau ai ona mulimuli atu ma <strong>le</strong><br />
faaeteete i faatonuga? (Mo se faataitaiga, o <strong>le</strong> lipeaina o<br />
se afi, mulimuli i se faafanua, po o <strong>le</strong> taina o se musika<br />
faigata.)<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e masani ona tupu pe a tatou <strong>le</strong> mulimuli i<br />
faatonuga?<br />
• Afai ua e maua i se mai tigaina toetoe a e oti, ma ua tuuina<br />
atu e se per<strong>of</strong>eta ia te oe faatonuga i <strong>le</strong> ala e faamaloloina<br />
ai oe, faamata e te mulimuli atu i ana faatonuga?<br />
• Ae faapefea pe afai e te manatu ua ese lava ia faatonuga?<br />
Ia faamalamalama atu, o se tasi i totonu o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> Taui na<br />
oo i ai se aafiaga faapena, i faatonuga a se per<strong>of</strong>eta. Faitau <strong>le</strong><br />
2 Tupu 5:1–14 faatasi ma tagata o lau vasega ma talanoaina ia<br />
fesili ua taua i lalo:<br />
• O <strong>le</strong> a se vaega na faia e <strong>le</strong> faamaualuga o Naamanu ina ua<br />
musu o ia i <strong>le</strong> taimi muamua e tae<strong>le</strong> i <strong>le</strong> Vaitafe o Ioritana?<br />
(tagai i <strong>le</strong> f. 11–12).<br />
• Na faapefea ona tauanauina ia Naamanu e lana auauna<br />
ina ia mulimuli atu i faatonuga a Elisaia?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na tupu ina ua ia faia <strong>le</strong> mea na tau atu e <strong>le</strong><br />
per<strong>of</strong>eta?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mosaea 3:19 ma<br />
talanoaina po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> aoga ia Naamanu. Ia fetufaai atu <strong>le</strong><br />
faamatalaga <strong>le</strong>nei mai ia Elder Victor L. Brown, ao avea ma<br />
se tasi o <strong>le</strong> Au Fitugafulu:
“A o Naamanu i <strong>le</strong> avea o ia ma tagata tulaga maualuga,<br />
na ponatia o ia i <strong>le</strong> auina atu e Elisaia o se avefeau, ae <strong>le</strong><br />
faailoa atu <strong>le</strong> faaaloalo ia te ia i lona alu atu. E <strong>le</strong> gata i<br />
<strong>le</strong>na, na <strong>le</strong> malie o ia i <strong>le</strong> faatauvaa o <strong>le</strong> savali. . . .<br />
“Na manaomia ona maua e Naamanu <strong>le</strong> faatuatua o se<br />
tamaitiiti ma usiusitai e pei o se tamaitiiti ao <strong>le</strong>i mafai<br />
ona toe faamamaina lona tino e pei o se tamaitiiti” (i <strong>le</strong><br />
Conference Report, Ape. 1985, 19; po o <strong>le</strong> Liahona, Iulai<br />
1985, 15–16).<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O faapefea ona faaalia e tagata i aso nei <strong>le</strong> <strong>le</strong> manatu<br />
mamafa i fautuaga?<br />
• E faapefea ona faapei <strong>le</strong>na mea o Naamanu?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea ua aoao mai ia i tatou i <strong>le</strong> tala ia Naamanu<br />
ma lana auauana e uiga i fautuaga a per<strong>of</strong>eta?<br />
Tufa atu i tagata uma o <strong>le</strong> vasega se kopi o <strong>le</strong> faamatalaga<br />
<strong>le</strong>nei mai ia Elder Gordon B. Hinck<strong>le</strong>y, ao avea ma se tasi o<br />
<strong>le</strong> Korama a Aposetolo Toasefululua:<br />
“Ia aua nei faatagaina <strong>le</strong> faamaualuga e punitia lou ala.<br />
O <strong>le</strong> ala o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i o se auala faig<strong>of</strong>ie. O nisi o mea e<br />
manaomia e foliga mai ia te oe e faig<strong>of</strong>ie ma faa<strong>le</strong>taua.<br />
Aua nei teenaina ia mea. Ia faamaualalo outou lava ma<br />
savavali i <strong>le</strong> usiusitai. Ou te folafola atu o ona taunuuga<br />
o <strong>le</strong> a mulimuli mai o <strong>le</strong> a <strong>of</strong>o<strong>of</strong>ogia i <strong>le</strong> vaai ma o <strong>le</strong> a i<br />
ai ni aafiaga faamalieina” (i <strong>le</strong> Conference Report, Oke.<br />
1976, 143; po o <strong>le</strong> Liahona, Nov. 1976, 96)<br />
Ia tusi i luga o <strong>le</strong> laupapa <strong>le</strong>, O <strong>le</strong> usiusitai o <strong>le</strong> uluai poloaiga <strong>le</strong>a i<br />
<strong>le</strong> lagi ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> faamatalaga<br />
<strong>le</strong>nei mai ia Elder Bruce R. McConkie:<br />
“O <strong>le</strong> usiusitai o <strong>le</strong> tulafono muamua <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> lagi. O<br />
taumafaiga uma, o <strong>le</strong> atoatoa uma, o <strong>le</strong> faaolataga uma,<br />
o faa<strong>le</strong>atua uma, o na mea uma e tonu ma amiotonu ma<br />
sao, o mea <strong>le</strong><strong>le</strong>i uma e oo mai ia i latou o e ola i tulafono<br />
a Ia o <strong>le</strong> e Faavavau. E <strong>le</strong>ai se mea i <strong>le</strong> faavavau atoa e<br />
sili atu lona taua nai lo <strong>le</strong> tausia o poloaiga a <strong>le</strong> Atua”<br />
(<strong>The</strong> Promised Messiah, 126).<br />
Ia talanoaina <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> usiusitai, e tusa lava pe tatou te <strong>le</strong><br />
malamalama i mafuaaga uma ua finagalo ai <strong>le</strong> Atua tatou te<br />
usiusitai. Ia faamanatu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> faatonuina<br />
o Aperaamo ina ia osia <strong>le</strong> taulaga i lona atalii o Isaako, ma <strong>le</strong><br />
faatonuina o Isaraelu ina ia tuu <strong>le</strong> toto o se tamai mamoe i o<br />
latou faitotoa i Aikupito. Ia fesili atu:<br />
• O a faamanuiaga na oo atu i ia tagata ona o lo latou<br />
usiusitai?<br />
145<br />
2 Tupu 1–13<br />
• O a ni mea ua tau mai e <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta tatou te faia i o tatou<br />
aso nei, ua manatu ai nisi ua faa<strong>le</strong>taua pe <strong>le</strong> aoga?<br />
• O a faamanuiaga e maua e i latou o e tausia ia poloaiga?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> 2 Tupu 5:15–27 ma<br />
vaavaai mo <strong>le</strong> mea na faia e <strong>le</strong> auauna a Elisaia o Kiasi (tagai<br />
i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> 2 Tupu 5:15–16, 20–26 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi, i. 75–76). Ia fesili atu:<br />
• Aisea na faasalaina ai Kiasi ona o <strong>le</strong> mea na ia faia?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea ua tau mai e <strong>le</strong>nei tala ia i tatou e uiga i <strong>le</strong><br />
mafuaaga e faia ai e auauna moni a <strong>le</strong> Alii lana galuega?<br />
(tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 26:29–31).<br />
2 Tupu 6:1–23. E popo<strong>le</strong> te<strong>le</strong> <strong>le</strong> Alii i faamoemoega<br />
ma atugaluga a lana fanau uma, ma o <strong>le</strong> a ia<br />
auina mai <strong>le</strong> fesoasoani tatau e faataunuu ai lona<br />
finagalo. (15–30 minute)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fai <strong>le</strong> gaoioiga A mo <strong>le</strong> 2 Tupu<br />
6–7 ia latou taiala suesue a <strong>le</strong> tamaiti o <strong>le</strong> vasega ma talanoaina<br />
a latou tali. Ao talanoaina <strong>le</strong> 2 Tupu 6:1–7, ia manatunatu i<br />
fesili nei:<br />
• Aisea na taua ai <strong>le</strong> matau (fatu toi) i <strong>le</strong> tagata na <strong>le</strong>iloa ai?<br />
• Aisea e te manatu ai na faaaogaina ai e Elisaia <strong>le</strong> mana<br />
o <strong>le</strong> Atua e fesoasoani i <strong>le</strong> toe aumaia o <strong>le</strong> matau? (tagai<br />
i <strong>le</strong> komeniteri o <strong>le</strong> 2 Tupu 6:1–7 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi, i. 76).<br />
Ia manatunatu e fetufaai atu ni aafiaga na fesoasoani atu ai <strong>le</strong><br />
Alii ia te oe i ni faafitauli sa <strong>le</strong> taua te<strong>le</strong> i nisi tagata, ae sa sili<br />
ona taua ia te oe. (Ia manatua o aafiaga paia e tatau ona<br />
fetufaai atu pe afai ua saunia <strong>le</strong><strong>le</strong>i lau vasega i <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>agaga.)<br />
Ia valaaulia ni tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai mai ni aafiaga<br />
talitutusa na oo ia i latou. Faitau <strong>le</strong> faamatalaga <strong>le</strong>nei mai ia<br />
Peresitene George Q. Cannon, o se tasi na avea ma Fesoasoani<br />
Muamua i <strong>le</strong> Au Peresitene Sili:<br />
“O i tatou o tagata lotomaualalalo, o nisi taimi ua tatou<br />
manatu ai o i tatou o ni tagata <strong>le</strong> aoga, ua <strong>le</strong>ai so tatou<br />
<strong>le</strong><strong>le</strong>i. E <strong>le</strong>ai lava se tasi ua na o <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a lava o <strong>le</strong> Atua<br />
tatou te faalagolago i ai. E <strong>le</strong>ai se tasi o i tatou na te <strong>le</strong>i<br />
tausiaina. E <strong>le</strong>ai foi se tasi o i tatou na te <strong>le</strong>i faamoemoe<br />
e laveaiina, ma ua i ai foi <strong>le</strong> ala na te laveaiina ai. Ua<br />
<strong>le</strong>ai se tasi e <strong>le</strong>i auina mai i ai ana agelu e vaavaaia.<br />
Atonu ua tatou <strong>le</strong> taua ma maasiasi i la tatou lava vaai,<br />
ma <strong>le</strong> vaaiga a isi, ae o <strong>le</strong> upumoni e tumau pea, o i<br />
tatou uma o fanau a <strong>le</strong> Atua, ma ua ia tuuina atu i ana<br />
agelu —o ni tagata tatou te <strong>le</strong> mafai ona vaai i ai <strong>le</strong><br />
mana ma <strong>le</strong> malosi—e vaavaaia ai i tatou, ma latou te<br />
puipuia ma tausia i tatou” (Gospel Truth: Discourses and<br />
Writings <strong>of</strong> President George Q. Cannon, sel. Jerreld L.<br />
Newquist, 2 vols. [1974], 1:2).
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> e Lua a Tupu<br />
Ao talanoaina <strong>le</strong> 2 Tupu 6–23, ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
pe mafai faapefea ona tatou faaaogaina <strong>le</strong> fasifuaitau “e toate<strong>le</strong><br />
ua ia te i tatou i e ua ia te i latou” (f. 16) i o tatou nei aso. Faitau<br />
<strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 38:7 ma <strong>le</strong> 84:88 ma fetufaai<br />
atu <strong>le</strong> molimau <strong>le</strong>nei mai ia Elder Neal A. Maxwell:<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> saunoaga a<br />
Elder Maxwell ina ua ia saunoa e uiga i <strong>le</strong> “mautu faa<strong>le</strong>agaga,”<br />
ma e mafai faapefea ona tatou ausia <strong>le</strong>a tulaga.<br />
2 Tupu 6–13. O taitai amio<strong>le</strong>tonu e masani ona<br />
latou taitaiina atu o latou tagata i <strong>le</strong> agasala.<br />
Na tigaina Isaraelu ma Iuta ona o o laua tupu<br />
amio<strong>le</strong>aga. (15–20 minute)<br />
Toe tusi <strong>le</strong> siata o loo i lalo i luga o <strong>le</strong> laupapa, po o se pepa<br />
laute<strong>le</strong> o se savali, po o se masini ata malamalama. Ia<br />
faaavanoa ni laina i <strong>le</strong> siata ina ia mafai ona faaopoopo i ai<br />
faamatalaga ao e suesueina <strong>le</strong> 2 Tupu. E faig<strong>of</strong>ie ona toe<br />
faafouina <strong>le</strong>nei siata ao faaauau pea ona e suesue i <strong>le</strong> 2 Tupu<br />
(tagai i <strong>le</strong> fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu o <strong>le</strong> 2 Tupu 14–19 ma <strong>le</strong><br />
2 Tupu 20–25).<br />
Tupu o<br />
Isaraelu<br />
X<br />
“I nei taimi i <strong>le</strong> vavao o <strong>le</strong> lalolagi, o <strong>le</strong> <strong>le</strong> mautonu, o <strong>le</strong><br />
matatau, o <strong>le</strong> a meia loto o <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o tagata. (MFF 45:26;<br />
88:91.) O nisi o <strong>le</strong> a taumafai lava i mea e sili latou te<br />
mafaia ma <strong>le</strong> tiga, peitai, o <strong>le</strong> a latou saili atu mo se<br />
fesoasoani mai i tagata vaai e pei ona faia e <strong>le</strong> alii talavou<br />
naunautai, o <strong>le</strong> na alu atu i <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o Elia ao siomia<br />
Isaraelu anamua: `Aue, <strong>le</strong> alii e, pe faapefea se mea tatou<br />
te fai ai?’ O <strong>le</strong> tali atu a per<strong>of</strong>eta i aso nei o <strong>le</strong> a tutusa<br />
lava foi: `Aua e te fefe, aua e toate<strong>le</strong> ua ia te i tatou i e ua<br />
ia te i latou.’ Seiloga lava ua tatou mautu i <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>agaga,<br />
ona faatoa mafai <strong>le</strong>a ona tatou malamalama i <strong>le</strong>na ituaiga<br />
o tali. Ona faatoa mafai foi <strong>le</strong>a ona pupula o tatou mata, e<br />
pei ona faapupulaina ai mata o <strong>le</strong> alii talavou” (We Will<br />
Prove <strong>The</strong>m Herewith, 19).<br />
Amio<strong>le</strong>aga<br />
pe<br />
faatuatua?<br />
Mau<br />
faasino<br />
X<br />
Tupu o Iuta<br />
Vaevae <strong>le</strong> vasega i ni vaega se fitu ma t<strong>of</strong>i atu i vaega taitasi<br />
se tasi o tupu o loo taua i lalo. Tuu atu i ai <strong>le</strong> sefulu minute<br />
latou te suesue ai i mau e faasino i tupu, tuu atu ina ia latou<br />
saunia ma tuuina mai se vaaiga aote<strong>le</strong> e taitasi minute i olaga<br />
o tupu, ma ia latou tusia se faamatalaga e uiga ia i latou i<br />
luga o <strong>le</strong> siata. (O se lisi atoa o tupu o Isaraelu ma Iuta e<br />
mafai ona maua i <strong>le</strong> “O Tupu ma Per<strong>of</strong>eta o Isaraelu ma<br />
Iuta,” i. 219–22, ma <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi, i. 43.)<br />
X<br />
Amio<strong>le</strong>aga<br />
pe<br />
faatuatua?<br />
X<br />
Mau<br />
faasino<br />
X<br />
146<br />
• Ioramo (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 8:16–24)<br />
• Aasaia (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 8:25–29; 9:27–29)<br />
• Ieu (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 9:1–10:36)<br />
• Atalia (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 11)<br />
• Ioasa (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 12)<br />
• Ioasasa (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 13:1–9)<br />
• Ioasa (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 13:10–25)<br />
Faitau <strong>le</strong> Mosaea 29:16–18 ma ia talanoaina aafiaga o <strong>le</strong> i ai o<br />
se tupu amio<strong>le</strong>aga e tuu faafeagai ma se tupu amiotonu. Ia<br />
fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O ai <strong>le</strong> tupu ma lana taitaiga e te manao e te ola ai i Isaraelu?<br />
i Iuta? Aisea?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo aoao mai e <strong>le</strong> 2 Tupu 6–13 ua taua pe<br />
aoga foi i o tatou aso nei?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea e mafai ona tatou faia e lagolagoina ai o<br />
tatou taitai o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia? (tagai i <strong>le</strong> MFF 107:22).<br />
Folasaga<br />
2 Tupu 14–25<br />
Na auiliili mai e Mose ia faamanuiaga po o faamalaiaga o <strong>le</strong> a<br />
oo mai i luga o Isaraelu, e faalagolago i lo latou tausiaina o a<br />
latou feagaiga (tagai i <strong>le</strong> Teuteronome 28) ma na lapataia foi e<br />
Samuelu <strong>le</strong> faafanoga o <strong>le</strong> a oo mai o se taunuuga o o latou<br />
tupu amio<strong>le</strong>tonu (tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu 8). I <strong>le</strong> 1 Tupu ma<br />
mataupu amata o <strong>le</strong> 2 Tupu tatou te aoao ai i <strong>le</strong> faaalia pea o <strong>le</strong><br />
faapa<strong>le</strong>pa<strong>le</strong> o <strong>le</strong> Atua i ana faamasinoga ma na tuuina mai ma<br />
saga tuuina mai ai pea <strong>le</strong> avanoa i o latou tupu e salamo ai. I<br />
mataupu faaiu o <strong>le</strong> 2 Tupu ua tusia ai taunuuga matautia na<br />
puapuagatia ai <strong>le</strong> malo o Isaraelu ai lima o Asuria ma <strong>le</strong> malo<br />
o Iuta i lima o Papelonia aua ua <strong>le</strong> faalogo o latou tagata ma<br />
tupu i lapataiga a per<strong>of</strong>eta.<br />
E ui lava ina sa sasaa mai e <strong>le</strong> Atua lana faamasinoga i luga<br />
o ia malo uma, na ia tuuina mai pea <strong>le</strong> avanoa e salamo ai<br />
(tagai i <strong>le</strong> Esekielu 18:30–32). O nisi na latou taliaina <strong>le</strong><br />
valaau (tagai i <strong>le</strong> 1 Nifae 1:20–2:3), peitai o <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> na<br />
latou teenaina <strong>le</strong> Alii ma ana faamanuiaga.<br />
O <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o per<strong>of</strong>eta o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> na soifua i <strong>le</strong> taimi<br />
o loo taua i <strong>le</strong> 2 Tupu 14–25, e a<strong>of</strong>ia ai Iona, Amosa, Hosea,<br />
Isaia, Mika, Sefanaia, Nauma, Sapakuka, ma Ieremia.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• E tali atu lava <strong>le</strong> tagata ia i ana lava agasala, peitai o nisi<br />
taimi e mafatia ai ona o agasala a isi (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 14:6;<br />
24:2–4; tagai foi i <strong>le</strong> Mataupu Faavae o <strong>le</strong> Faatuatua 1:2).
• O malo na liliuese na latou <strong>le</strong> maua <strong>le</strong> fesoasoani a <strong>le</strong> Atua<br />
i <strong>le</strong> puipuiga (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 15:19–31; 17:3–23; 24:1–4;<br />
25:4–7; tagai foi i <strong>le</strong> Eteru 2:8).<br />
• O <strong>le</strong> ifo i tupua o se agasala matuia lava (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu<br />
17:7–12; 21; tagai foi i <strong>le</strong> Esoto 20:1–6).<br />
• O <strong>le</strong> teenaina o lapataiga a <strong>le</strong> Alii ma ana per<strong>of</strong>eta e<br />
taitaiina atu i ai i tatou i <strong>le</strong> faatagataotauaina ma <strong>le</strong><br />
vavaeeseina mai <strong>le</strong> Alii (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 17:6–8; 24:20;<br />
tagai foi i <strong>le</strong> Mose 4:3–4).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Ata Vitio o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ata 19, “Talafou na Vaaitino i<br />
<strong>le</strong> Ono (Selau TLM),” e mafai ona faaaoga i <strong>le</strong> aoaoina o<br />
<strong>le</strong> tulaga i <strong>le</strong> talafaasolopito o <strong>le</strong> 600 TLM—2 Tupu 24–25 (tagai<br />
i <strong>le</strong> Vitio Taiala o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> mo fautuaga e aoao atu ai).<br />
2 Tupu 14–19. Na <strong>le</strong> toe maua e <strong>le</strong> malo o<br />
Isaraelu se puipuiga mai <strong>le</strong> Alii ona o lo latou<br />
amio<strong>le</strong>aga ma <strong>le</strong> liliuese. Na laveaiina <strong>le</strong> malo<br />
o Iuta faavavega ma toe maua ai lo latou malo.<br />
(45–60 minute)<br />
Faamatalaga: O <strong>le</strong>nei fautuaga e mafai ona faaaogaina i <strong>le</strong><br />
fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu o <strong>le</strong> 2 Tupu 6–13.<br />
Tagai i faatonuga mo <strong>le</strong> gaoioiga i <strong>le</strong> siata o loo i <strong>le</strong> fautuaga<br />
mo <strong>le</strong> aoao atu o <strong>le</strong> 2 Tupu 6–13 (i. 140) ma ia t<strong>of</strong>ia nisi o <strong>le</strong><br />
vasega i tupu ua taua i lalo:<br />
• Amasia (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 14:1–22)<br />
• Ierepoamo II (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 14:23–29)<br />
• Asaraia, po o Usia (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 15:1–7)<br />
• Sakaria (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 15:8–12)<br />
• Saluma (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 15:13–15)<br />
• Manaema (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 15:16–22)<br />
• Pekasia (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 15:23–26)<br />
• Peka (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 15:27–31)<br />
• Iotama (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 15:32–38)<br />
• Aasa (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 16)<br />
• Hosea (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 17:1–6)<br />
• Esekia (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 18:1–7)<br />
A uma ona latou sailia a latou fuaiupu, fai atu i vaega taitasi<br />
e tusi se faamatalaga mo a latou tupu i luga o <strong>le</strong> siata.<br />
Ia toe iloilo <strong>le</strong> valoaga a Mose e uiga i <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu<br />
i <strong>le</strong> Teuteronome 28:1–26, e faapitoa i fuaiupu 1 ma <strong>le</strong> 15. Ia<br />
fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a se mea e tatau ona faia<br />
e <strong>le</strong> fanauga a Isaraelu ina ia latou maua ai faamanuiaga ma<br />
<strong>le</strong> puipuiga mai <strong>le</strong> Alii.<br />
Ia tagai i <strong>le</strong> siata o tupu o Isaraelu ma Iuta, ma tuu atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> a<strong>of</strong>aiga o tupu amiotonu na i ai i<br />
malo taitasi. Faitau faatasi ma i latou <strong>le</strong> 2 Tupu 17:1–23 ma ia<br />
talanoaina mea ua aoaoina mai e ia fuaiupu e uiga i mafuaaga<br />
147<br />
na toilalo ai <strong>le</strong> malo o Isaraelu ia Asuria (tagai i <strong>le</strong> vaega D o<br />
<strong>le</strong> faatamaoaigaina ma <strong>le</strong> komeniteri o <strong>le</strong> 2 Tupu 17 i <strong>le</strong> Old<br />
Testament: 1 Kings–Malachi, i. 113–16, 126–27).<br />
Ia faatusatusa tupu amio<strong>le</strong>aga o Isaraelu ma tupu sa i ai sina<br />
amiotonu a Iuta. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> 2 Tupu<br />
18:1–7 ma tau mai <strong>le</strong> mea sa faia e Esekia <strong>le</strong> tupu o Iuta pe tusa<br />
o <strong>le</strong> taimi foi <strong>le</strong>a na faatamaia ai e Asuria ia Isaraelu.<br />
Faaaoga komeniteri o <strong>le</strong> 2 Tupu 18–19 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi, (i. 127–28) e fesoasoani ia te oe e filifili ai<br />
vaega o nei mataupu e faitauina e tamaiti o <strong>le</strong> vasega. Atonu<br />
e te manao e otooto <strong>le</strong> 2 Tupu 18, ae atonu e <strong>le</strong><strong>le</strong>i pe a faitau<br />
faatasi <strong>le</strong> 2 Tupu 19:1–7, 32–37 ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega ma<br />
talanoaina <strong>le</strong> mea na faia e <strong>le</strong> Alii e laveaiina ai Iuta mai ia<br />
Asuria ma pe aisea foi.<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
2 Tupu 14–25<br />
• O <strong>le</strong> a se mea e mafai ona tatou aoaoina mai i <strong>le</strong> faaumatiaga<br />
o <strong>le</strong> malo i matu o Isaraelu, ma <strong>le</strong> <strong>le</strong>iloloa o ituaiga e sefulu?<br />
• E faapefea ona pei amioga ma faamoemoega a Satani ia i<br />
tatou, e pei o Asuria ia Isaraelu?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> 2 Nifae 1:13–16; 2:27;<br />
Helamana 3:27–30; 5:12 ma tau mai <strong>le</strong> lapataiga a <strong>le</strong> Alii ia i<br />
tatou i <strong>le</strong> mea e tatau ona tatou faia e aloese mai ai i <strong>le</strong> aveina<br />
faatagataotaua e Satani. Ia talanoaina <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> “tago i <strong>le</strong><br />
afioga a <strong>le</strong> Atua” (Helamana 3:29). Ia mafaufau e fetufaai atu<br />
aafiaga na tutupu i lou olaga e molimauina ai <strong>le</strong> olioli ma <strong>le</strong><br />
toafi<strong>le</strong>mu <strong>le</strong>a e oo mai i <strong>le</strong> fausiaina o lou olaga i <strong>le</strong> faavae o<br />
Iesu Keriso, o Ieova, o <strong>le</strong> Atua o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>.<br />
2 Tupu 20–25. O <strong>le</strong> amiotonu e <strong>le</strong> o se taunuuga<br />
o se amioga se tasi. Ae o se vaega o <strong>le</strong> amioga<br />
faifaipea o <strong>le</strong> olaga o <strong>le</strong> filifiliaina o <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i.<br />
(45–60 minute)<br />
Ia tusi i luga o <strong>le</strong> laupapa se igoa o se tagata mai tusitusiga<br />
paia o se ua iloa i <strong>le</strong> faia o filifiliga <strong>le</strong>aga. Ia fesili atu i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega:<br />
• E te manatu na faia e <strong>le</strong>na tagata se galuega al<strong>of</strong>a po o se<br />
mea <strong>le</strong><strong>le</strong>i? (Masalo lava sa na faia.)<br />
• Ae aisea la, ua iloa ai i latou o ni tagata <strong>le</strong>aga nai lo ni<br />
tagata <strong>le</strong><strong>le</strong>i?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o mea o loo faamoemoe mai e <strong>le</strong> Alii mai ia i<br />
tatou, nai lo na o se galuega <strong>le</strong><strong>le</strong>i e seasea faia? (tagai i <strong>le</strong><br />
MFF 14:7).<br />
Ia toe iloiloina faatasi ma <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> ala na laveaiina mai ai<br />
<strong>le</strong> malo o Iuta mai ia Asuria (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 19:32–37) ma ia<br />
fesili atu:<br />
• Aisea na faasaoina ai Iuta ina ua aveina faatagataotaua ia<br />
Isaraelu (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 19:32–37)?<br />
• Pe na mautinoa na faavavau se puipuiga sa tuuina atu mo<br />
Iuta? Aisea pe aisea na <strong>le</strong>ai ai?<br />
• Aisea na taua ai i tagata o Iuta ona faaauau pea ona<br />
puipuia i latou lava mai <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>tonu?
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> e Lua a Tupu<br />
Tagai i <strong>le</strong> siata o <strong>le</strong> gaoioiga i <strong>le</strong> fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu o <strong>le</strong><br />
2 Tupu 6–13 (i. 140) ma <strong>le</strong> 2 Tupu 14–19 ma ia tuuina atu i<br />
vaega ia tupu ua taua i lalo:<br />
• Manase (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 21:1–18)<br />
• Amone (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 21:19–26)<br />
• Iosia (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 22:1–23:30)<br />
• Ioasasa (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 23:31–33)<br />
• Ioakima, po o Eliakimo (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 23:34–24:7)<br />
• Ioakina (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 24:8–17)<br />
• Setekaia, po o Matania (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 24:17–25:21)<br />
A uma ona latou suesueina a latou fuaiupu, fai atu i vaega<br />
taitasi e tusi se faamatalaga e uiga ia latou tupu, i luga o <strong>le</strong><br />
siata. Ia fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a se mea ua e maitauina ua talitutusa ai <strong>le</strong> tupu o Iuta<br />
ina ua mavae ia Iosia, ma se vaega o tupu mulimuli o<br />
Isaraelu?<br />
• E te manatu o <strong>le</strong> a se taunuuga o Iuta ona ua latou faia <strong>le</strong><br />
amio<strong>le</strong>aga pei lava o Isaraelu?<br />
Faitau <strong>le</strong> 2 Tupu 25:1–21 ma talanoaina <strong>le</strong> mea na iu ina tupu<br />
i <strong>le</strong> malo o Iuta (tagai i <strong>le</strong> komeniteri o <strong>le</strong> 2 Tupu 24–25 i <strong>le</strong><br />
Old Testament: 1 Kings–Malachi, i. 215–17). Faitau <strong>le</strong> 1 Nifae 1:4<br />
ma fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e <strong>le</strong> Alii na taumafai ai ina ia<br />
laveaiina Iuta?<br />
• O ai nisi o Per<strong>of</strong>eta na talai atu i Ierusa<strong>le</strong>ma i <strong>le</strong>a taimi?<br />
(Ieremia, Sefanaia, Opetaia, Nauma, Sapakuka, Esekielu,<br />
ma Liae; tagai i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “faasologa o<br />
taimi,” i. 637–39.)<br />
• O <strong>le</strong> a se tali atu a <strong>le</strong> tupu ma tagata o Iuta i per<strong>of</strong>eta?<br />
(tagai i <strong>le</strong> Ieremia 20:1–2; 1 Nifae 1:19–20).<br />
• O <strong>le</strong> a se mea o lapatai mai ai per<strong>of</strong>eta ia i tatou i aso nei?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faatusatusaga o <strong>le</strong> <strong>le</strong> amanaiaina e tagata o aoaoga<br />
a per<strong>of</strong>eta i aso nei, i ala na tali atu ai Iuta i o latou per<strong>of</strong>eta?<br />
• E faapefea ona tatou tali atu i savali a per<strong>of</strong>eta i ona po nei?<br />
• O a ni taunuuga o <strong>le</strong> a i ai, pe afai o <strong>le</strong> a tatou <strong>le</strong> amanaiaina<br />
ia per<strong>of</strong>eta? (tagai i <strong>le</strong> Eteru 2:10–11; MFF 1:1–17).<br />
Galulue i fesili ma mau ua taua i lalo ma faatusatusa o tatou<br />
taimi ma i latou o <strong>le</strong> malo o Iuta.<br />
• O a ni popo<strong>le</strong>ga o loo fetaiai ma la tatou augatupulaga i<br />
aso nei? (tagai i <strong>le</strong> MFF 1:35).<br />
• Aisea o <strong>le</strong> a faatupuina ai <strong>le</strong> toasa o <strong>le</strong> Alii i aso amuli?<br />
(tagai i <strong>le</strong> 1 Nifae 22:16; MFF 133:48–51).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faamoemoega e tasi o loo i ai mo <strong>le</strong> lalolagi e<br />
faasaoina mai ai? (tagai i <strong>le</strong> 1 Nifae 22:17–19, 22; MFF 1:36;<br />
133:52; Mose 7:61–62).<br />
• E faapefea ona iloa o <strong>le</strong> a mafai ona tatou sao atu ma <strong>le</strong><br />
saoga<strong>le</strong>mu i ia taimi? (tagai i <strong>le</strong> MFF 1:14, 38; 56:14; 84:36;<br />
90:5; 108:1; 121:16–21).<br />
148<br />
2 Tupu 22:3–23:3. O loo i ai i tusitusiga paia <strong>le</strong><br />
mana e suia ai o tatou olaga, pe afai tatou te<br />
faatagaina i latou e suia i tatou. (15–25 minute)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tusi tali mo fesili o loo i lalo.<br />
Tau atu ia i latou o a latou tali e mo i latou lava ae o <strong>le</strong> a <strong>le</strong><br />
faaalia i isi.<br />
1. O gafea o <strong>le</strong> tou fa<strong>le</strong> o loo e teuina ai au lava tusitusiga paia?<br />
2. E faafia ona e faitauina au tusitusiga paia?<br />
3. I se fua mai <strong>le</strong> 1 (maualalo) e oo i <strong>le</strong> 10 (maualuga):<br />
a. O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i o loo e tausiaina ai au tusitusiga paia—<br />
e pei o <strong>le</strong> makaina ma <strong>le</strong> faaeteete, teuina faa<strong>le</strong><strong>le</strong>i, ma<br />
<strong>le</strong> sueina ma <strong>le</strong> faaeteete o itulau?<br />
e. Afai o <strong>le</strong> a <strong>le</strong>iloloa, gaoia, pe faa<strong>le</strong>againa au tusitusiga<br />
paia, o <strong>le</strong> a se aafiaga te<strong>le</strong> o <strong>le</strong> a i ai i lou olaga?<br />
4. Tau mai se tagata se toatasi e te iloaina e sili ona ia<br />
faatauaina ana tusitusiga paia.<br />
5. O a ni ou lagona pe a e vaai o faia ma <strong>le</strong> <strong>le</strong> faaaloalo ia<br />
tusitusiga paia?<br />
Faitau <strong>le</strong> 2 Tupu 22:3–7 ma sue po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> galuega na tau atu<br />
e <strong>le</strong> Tupu o Iosia ina ia faia. Faitau fuaiupu e 8–10 ma vaavaai<br />
mo mea na iloa e faitaulaga sili ao latou galulue. Ia fesili atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O <strong>le</strong> a se mea ua faailoa mai e nei fuaiupu e uiga i <strong>le</strong> taua<br />
na i ai tusitusiga paia i tagata?<br />
• E te manatu e faafia ni taimi sa latou faitauina ai tusitusiga<br />
paia?<br />
• O a ni uiga na faaalia e Iosia ina ua ia faitauina tusitusiga<br />
paia? (tagai i <strong>le</strong> fuaiupu 11–13).<br />
• O <strong>le</strong> a sou manatu aisea na ia faia ai ia uiga?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> 2 Tupu 23:1–25 ma<br />
talanoaina <strong>le</strong> aafiaga o tusitusiga paia i <strong>le</strong> olaga o Iosia.<br />
Fesoasoani ina ia latou malamalama i aafiaga e mafai ona faia<br />
e tusitusiga paia i lo tatou aso e ala i <strong>le</strong> faitauina o faamatalaga<br />
e lua o loo taua i lalo.<br />
Ua saunoa mai Peresitene Esera Taft Benson:<br />
“Ua masani ona tatou faaalu <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o <strong>le</strong> malosi e<br />
taumafai ia faate<strong>le</strong>ina <strong>le</strong> faia o gaoioiga ia tatou siteki.<br />
Ua tatou galulue mae<strong>le</strong>ga ia alu i luga <strong>le</strong> pasene o i<br />
latou e auai i sauniga faamanatuga. Ua tatou galulue ia<br />
maua se pasene maualuga o o tatou alii talavou e o i ni<br />
misiona. Ua tatou taumafai ia toate<strong>le</strong> <strong>le</strong> numera o i latou<br />
e faaipoipo i <strong>le</strong> malumalu. O ni taumafaiga <strong>le</strong><strong>le</strong>i uma<br />
lava ia taumafaiga ma taua i <strong>le</strong> tuputupu ae o <strong>le</strong> malo<br />
o <strong>le</strong> Atua. Peitai, afai e faat<strong>of</strong>uina e <strong>le</strong> aunoa e tagata<br />
taitoatasi i latou ma o latou lava aiga i tusitusiga paia,<br />
ma faia soo, o <strong>le</strong> a tupu fua lava ona oo mai isi mea. O<br />
<strong>le</strong> a faate<strong>le</strong>ina molimau. O <strong>le</strong> a faamalosia tautinoga. O<br />
<strong>le</strong> a faamalosiauina aiga. O <strong>le</strong> a maua faaaliga patino”<br />
(“O <strong>le</strong> Mana o <strong>le</strong> Afioga” Liahona, Iulai 1986, 71).
Ua saunoa mai ia Elder L. Lionel Kendrick, o se tasi o <strong>le</strong> Au<br />
Fitugafulu, e faapea:<br />
“E tatau ona avea tusitusiga paia ma mea e sili ona taua<br />
i o tatou olaga. O lo tatou saoga<strong>le</strong>mu i taimi o popo<strong>le</strong>ga<br />
i lo tatou siosiomaga ma faaosoosoga i o tatou taimi, e<br />
faalagolago te<strong>le</strong> i <strong>le</strong> malosi o <strong>le</strong> a tatou mauaina mai i <strong>le</strong><br />
suesueina o tusitusiga paia ma faalogo i afioga a<br />
per<strong>of</strong>eta, tagata vaai, ma tali faaaliga.<br />
“O tagata e pei foi o malo, e fano pe a <strong>le</strong>ai ni tusitusiga<br />
paia. O tusitusiga paia o taumafa faa<strong>le</strong>agaga mo o tatou<br />
149<br />
1 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 1–29<br />
agaga, ua faapea foi ona taua pei lava o meaai faa<strong>le</strong>tino<br />
mo o tatou tino” (i <strong>le</strong> Conference Report, Ape. 1993, 14;<br />
po o <strong>le</strong> Ensign, Me 1993, 14).<br />
Ia Ia fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai mai ni mea e sili<br />
ona latou fiafia i ai e uiga ia Iosia. Ia toe talanoaina tali i fesili<br />
na fesiligia i <strong>le</strong> amataga o <strong>le</strong>nei fautuaga mo aoaoga e te<br />
manatu e tatau ona fetufaai atu. Ia fesili atu: O a ni aafiaga o<br />
tusitusiga paia i lou olaga? Ia faitau <strong>le</strong> 2 Timoteo 3:15–17; 1<br />
Nifae 15:23–24; 2 Nifae 32:3; A<strong>le</strong>ma 31:5; 37:38, 43–45; ma <strong>le</strong><br />
Helamana 3:29–30 e aoao atu ai e uiga i <strong>le</strong> mana e mafai ona<br />
faia e tusitusiga paia i o tatou olaga.<br />
O LE TUSI MUAMUA A NOFOAIGA A TUPU<br />
Folasaga<br />
1 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 1–29<br />
O tusi 1 ma <strong>le</strong> 2 o N<strong>of</strong>oaiga Tupu sa avea muamua ma se tusi<br />
e tasi, peitai, na toeitiiti lava foliga mai i ni tusi se lua i lona<br />
faaliliuga i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> gagana E<strong>le</strong>ni o <strong>le</strong> Septuagint. Na<br />
faamaeaina ia tusi i se taimi mulimuli ane ina ua tuuina mai<br />
e Kuresa se iuga, e faatagaina ai sa Iuta ona toe foi atu mai <strong>le</strong><br />
aveina faatagataotaua i Papelonia (pe tusa o <strong>le</strong> 538 TLM) o se<br />
vaega ua fai ma faamaumauga faaopoopo o <strong>le</strong> toe foi atu o <strong>le</strong><br />
iutaiga o Iuta mai <strong>le</strong> aveina faatagataotaua i Papelonia, i <strong>le</strong><br />
talafaasolopito o loo i tusi a Samuelu ma Tupu. E <strong>le</strong> o<br />
mautinoa po o ai na tusiaina <strong>le</strong> tusi o N<strong>of</strong>oaiga Tupu. O <strong>le</strong><br />
tusi a Esera ma Neemia o <strong>le</strong> faaauauina <strong>le</strong>a o talafaasolopito<br />
o <strong>le</strong> tusi a N<strong>of</strong>oaiga Tupu.<br />
O <strong>le</strong> faamoemoega o <strong>le</strong> N<strong>of</strong>oaiga Tupu, ina ia fesoasoani i e<br />
na ave faamalosia ua toe foi mai, ina ia latou manatuaina ai<br />
lo latou sootaga ma <strong>le</strong> Alii, faapea foi ma <strong>le</strong> malo na<br />
tuufaatasia muamua o Isaraelu. O faamaumauga o gafa i <strong>le</strong><br />
1 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 1–9 ma <strong>le</strong> tala i <strong>le</strong> faamanuiaina o <strong>le</strong> malo o<br />
Tavita i <strong>le</strong> 1 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 10–29 ma faamanatua atu ai ia<br />
Isaraelu <strong>le</strong> aao o <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> filifiliaina ma <strong>le</strong> taitaiina o ona<br />
tagata.<br />
Toeitiiti lava o <strong>le</strong> afa o mea o loo i <strong>le</strong> N<strong>of</strong>oaiga Tupu na<br />
aumaia mai <strong>le</strong> tusi a Samuelu ma Tupu, peitai ua tusia e <strong>le</strong><br />
tusitala na o mea sa ia lagona e fai ma fesoasoaniga i tagata e<br />
iloa ai, o i latou lava o fanau filifilia a <strong>le</strong> Atua. Toeitiiti o mea<br />
uma e fai ma faalavelave i <strong>le</strong>na faatusa, na <strong>le</strong> tusiaina ai, e pei<br />
o <strong>le</strong> agasala a Tavita ia Uria, ma <strong>le</strong> tetee o Apisaloma. I <strong>le</strong><br />
2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 1–9 o loo faamamafaina mai ai e <strong>le</strong> tusitala<br />
<strong>le</strong> mamalu o <strong>le</strong> malumalu na fausia e Solomona ma <strong>le</strong> taua o<br />
tapuaiga i <strong>le</strong> malumalu. E <strong>le</strong>ai se mea na tusia e uiga i ava<br />
mai nuuese a Solomona ma lona ifo i tupua.<br />
O <strong>le</strong> talafaasolopito o tupu o Iuta, ae maise lava i <strong>le</strong><br />
2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 10–32, o loo faamalamalamaina mai ai o <strong>le</strong> i<br />
ai o se tupu po o se malumalu foi, e <strong>le</strong> o se faamautinoaga o<br />
<strong>le</strong> mauaina <strong>le</strong>a o se puipuiga faa<strong>le</strong>lagi ma ni faamanuiaga.<br />
Seiloga lava ua usiusitai <strong>le</strong> tupu ma ona tagata i tulafono a <strong>le</strong><br />
Atua, ona faatoa aoga <strong>le</strong>a o feagaiga a Aperaamo.<br />
Sa <strong>le</strong> maua e tagata na toe foi mai, mai <strong>le</strong> tafeaga se tulaga o se<br />
malo tutoatasi, ma so latou lava foi tupu. Sa pu<strong>le</strong>a pea i latou<br />
e Peresia. Mo sa Iuta o e na toe foi mai <strong>le</strong> tafeaga, o <strong>le</strong> auauna<br />
atu i <strong>le</strong> malumalu ma <strong>le</strong> usiusitai i tulafono, na faamamafaina<br />
o <strong>le</strong> ala <strong>le</strong>a o faamanuiaga faa<strong>le</strong>lagi. O <strong>le</strong>nei faamamafaga o<br />
se faamanuiaga na f<strong>of</strong>oina ai se tasi o agasala a Isaraelu na<br />
faamalaiaina ai i latou mai lava i <strong>le</strong> taimi o lo latou laveaiina mai<br />
Aikupito. Mai lava i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> tafeaga, sa <strong>le</strong>i toe faia lava e<br />
Isaraelu <strong>le</strong> ifo i tupua. Peitai, e <strong>le</strong>i umi, ae suitulaga se isi ituaiga<br />
o ifo i tupua e ese mai i <strong>le</strong> ifo i tupua sa i ai. O <strong>le</strong> “tulafono” lava<br />
ia, sa sili ona taua i nisi o sa Iuta, ma e oo atu i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong><br />
talaiga i <strong>le</strong> olaga nei a <strong>le</strong> Faaola, ua latou tapuai i <strong>le</strong> “tulafono”<br />
ae teenaina <strong>le</strong> na tuuina mai <strong>le</strong> tulafono, o Iesu Keriso.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
e Saili i ai<br />
• O loo faamanatu mai pea ma lapataia i tatou e per<strong>of</strong>eta a<br />
<strong>le</strong> Alii ina ia tatou ola i <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i (tagai i <strong>le</strong> 1 N<strong>of</strong>oaiga<br />
Tupu 1–29).<br />
• Ua tatou i ai i <strong>le</strong>nei lalolagi ina ia tatou aoao ia alol<strong>of</strong>a,<br />
usiusitai, ma auauna atu i <strong>le</strong> Alii. Ina ia faia nei mea, e<br />
tatau ona tatou:<br />
a. Salamo, ia lototete<strong>le</strong> e faia <strong>le</strong> amiotonu, ma ia tuu atu lo<br />
tatou faatuatuaga i <strong>le</strong> Alii (tagai i <strong>le</strong> 1 N<strong>of</strong>oaiga Tupu<br />
5:18–26; 10:13–14; 28:20; tagai foi i <strong>le</strong> 2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu<br />
20:14–17; A<strong>le</strong>ma 53:20–21).<br />
e. Ia faaauau pea ona tuuina atu <strong>le</strong> faafetai ma <strong>le</strong> faamanu<br />
i <strong>le</strong> Atua, mo mea uma ua ia tuuina mai ma faia mo i<br />
tatou (tagai i <strong>le</strong> 1 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 16:7–19, 23–36; tagai<br />
foi i <strong>le</strong> Esera 3:10–11; MFF 59:7).
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Muamua a N<strong>of</strong>oaiga a Tupu<br />
i. Ia tatou saili <strong>le</strong> Alii ma o tatou loto atoa ma mafaufau<br />
atoa (tagai i <strong>le</strong> 1 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 28:9; tagai foi i <strong>le</strong><br />
2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 7:14; 15:12–15).<br />
• E <strong>le</strong> o i ai uma i <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia mea ua faaalia mai e <strong>le</strong> Atua i<br />
ana per<strong>of</strong>eta (tagai i <strong>le</strong> 1 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 29:29; tagai foi i <strong>le</strong><br />
2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 9:29; 12:15).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
1 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 1–29. O loo faamanatu mai pea<br />
ma lapataia i tatou i taimi uma e <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta a <strong>le</strong><br />
Alii ina ia tatou ola i <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i. (15–20 minute)<br />
Ia tusi i luga o <strong>le</strong> laupapa <strong>le</strong> faamatalaga <strong>le</strong>nei o <strong>le</strong> aoao pea<br />
lava pea, e iu lava ina atoatoa ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
pe latou te ioeina <strong>le</strong>a manatu. I lalo ifo, ia tusi ai <strong>le</strong> o <strong>le</strong> aoaoina<br />
pea lava pea o mataupu faavae moni, e iu lava ina atoatoa, ma<br />
fesili atu po o <strong>le</strong> fea o faamatalaga ua sili ona sao ma pe aisea.<br />
(E <strong>le</strong> mafai ona tatou atoatoa pe a tatou aoaoina mataupu<br />
faavae sese.) Ia faamalamalama atu, o <strong>le</strong> faamatalaga lona<br />
lua, e fesoasoani tatou te iloa ai <strong>le</strong> mafuaaga o loo fautuaina<br />
ai pea lava pea i tatou e taitai o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia i nei lava mataupu<br />
e tasi. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e lisi nisi o mataupu o <strong>le</strong><br />
Eka<strong>le</strong>sia e masani lava ona saunoa mai ai taitai o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia.<br />
Ia fesili atu pe aisea ua latou manatu ai, ua saga aoaoina mai<br />
ai pea nei mataupu faavae.<br />
Tau atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, ua mafaufau nisi tagata pe aisea<br />
ua toe tusia ai e <strong>le</strong> tusitala o <strong>le</strong> 1 ma <strong>le</strong> 2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu <strong>le</strong><br />
te<strong>le</strong> o mea na aoaoina muamua i <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>. Ia<br />
faamalamalama atu, na maua mai e <strong>le</strong> tusitala <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o ana<br />
tusitusiga mai isi tusi, ae maise lava i tusi a Samuelu ma<br />
Tupu. O loo ua tusia i lalo se lisi e maua ai isi faamatalaga<br />
tutusa ma ia faatusatusaina.<br />
1 N<strong>of</strong>oaiga<br />
Tupu<br />
1:1–4<br />
1:5–28<br />
1:29–31<br />
1:32–33<br />
1:34–54<br />
2:1–2<br />
2:3–17<br />
3:1–9<br />
4:24–33<br />
Mea na tutupu<br />
O <strong>le</strong> augatupulaga mai ia Atamu<br />
e oo ia Iafeta<br />
O <strong>le</strong> augatupulaga mai ia Iafeta<br />
e oo ia Aperaamo<br />
Fanau a Isamaeli<br />
Atalii o Kitura<br />
Fanau a Esau<br />
Atalii o Isaraelu (Iakopo)<br />
Fanau a Iuta<br />
Atalii o Tavita<br />
Fanau a Simeona<br />
Talitutusa<br />
Kenese 5:1–32<br />
Kenese 10:2–31;<br />
11:10–26<br />
Kenese 25:12–16<br />
Kenese 25:1–4<br />
Kenese 36:10–43<br />
Kenese 35:22–26<br />
Kenese 38:2–7,<br />
29–30; Ruta 4:18–22;<br />
Mataio 1:3–6<br />
2 Samuelu 3:2–5;<br />
5:14–16<br />
Iosua 19:1–9<br />
150<br />
1 N<strong>of</strong>oaiga<br />
Tupu<br />
5:3<br />
5:23–26<br />
6:54–81<br />
9:1–18<br />
10:1–12<br />
11:1–9<br />
11:10–41<br />
13<br />
14<br />
15:25–16:3<br />
16:8–22<br />
16:23–33<br />
17<br />
18<br />
19<br />
20<br />
21<br />
29:26–30<br />
Mea na tutupu<br />
Atalii o Reupena<br />
Na lafoai e tagata o Isaraelu <strong>le</strong> Alii,<br />
ma ua aveina i latou faatagataotaua<br />
Aai o Levi<br />
O e na non<strong>of</strong>o i Ierusa<strong>le</strong>ma<br />
Na faatoilaloina e Filisitia ia Isaraelu;<br />
ua maliu Saulo<br />
Ua faauuina Tavita e fai ma tupu<br />
O fitafita a Tavita<br />
Ua aveesea mai e Tavita <strong>le</strong> atolaau<br />
mai ia Kiriataiarima<br />
Ua faatoilaloina e Tavita ia Filisitia<br />
Ua aveina atu <strong>le</strong> atolaau i Ierusa<strong>le</strong>ma<br />
O <strong>le</strong> Salamo o <strong>le</strong> Faafetai a Tavita<br />
Ua vivii atu Tavita i <strong>le</strong> Alii<br />
Ua <strong>of</strong>o atu Tavita e fausia se maota<br />
o <strong>le</strong> Alii<br />
Ua faiaina fili o Isaraelu<br />
Ua sauaina e Sa Amoni ia avefeau<br />
a Tavita<br />
Ua faatoilaloina e Isaraelu ia Sa<br />
Amoni ma Filisitia<br />
Ua faitauina e Tavita ia Isaraelu<br />
O <strong>le</strong> maliu o Tavita<br />
Talitutusa<br />
Kenese 46:9<br />
2 Tupu 15:19–31;<br />
17:6–18<br />
Iosua 21:3–39<br />
Neemia 11:3–19<br />
1 Samuelu 31;<br />
2 Samuelu 1:4–12<br />
2 Samuelu 5:1–10<br />
2 Samuelu 23:8–39<br />
2 Samuelu 6:1–11<br />
2 Samuelu 5:11–25<br />
2 Samuelu 6:12–19<br />
Salamo 105:1–15<br />
Salamo 96<br />
2 Samuelu 7<br />
2 Samuelu 8<br />
2 Samuelu 10<br />
2 Samuelu 11:1;<br />
12:29–31; 21:15–22<br />
2 Samuelu 24<br />
1 Tupu 2:10–12<br />
Ia filifili soo se mea na tupu o loo lisiina i <strong>le</strong> siata, ma fai atu<br />
i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faatusatusa faamatalaga talitutusa ma<br />
saili mea e tutusa ai faapea ma eseesega. E mafai ona faia ni<br />
kopi o <strong>le</strong> siata mo tagata taitasi o <strong>le</strong> vasega pe fai foi i se pepa<br />
laute<strong>le</strong> o se savali ma faaali atu.<br />
Ina ia faamatala atili atu <strong>le</strong> toe aumaia o aoaoga o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i,<br />
fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega i <strong>le</strong> faatusatusaina o <strong>le</strong> Mataio<br />
5:3–12 i <strong>le</strong> 3 Nifae 12:3–12, ma fesili atu pe aisea latou te manatu<br />
ai na toe aumaia ai e <strong>le</strong> Alii lana lauga faaamuia i <strong>le</strong> 3 Nifae.<br />
Faitau <strong>le</strong> Talafaasolopito Iosefa Samita 2:45–49 ma talanoaina <strong>le</strong><br />
ala na aumaia faafa ai e Moronae lana savali ia Iosefa Samita i<br />
se taimi puupuu. Fesoasoani ina ia latou malamalama, o <strong>le</strong> toe<br />
aoaoina o aoaoga sao, e <strong>le</strong> gata ina toe faamanatu mai ai <strong>le</strong> ala<br />
e tatau ona tatou ola ai, ae faamautinoa ai foi ua aoaoina atu ia<br />
mataupu faavae taua i tagata e fou mai i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia ma tagata<br />
o se tupulaga fou o <strong>le</strong> eka<strong>le</strong>sia.
1 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 5:18–26. E tatau ona tatou<br />
salamo, ma ia lototete<strong>le</strong> i <strong>le</strong> faia o <strong>le</strong> amiotonu,<br />
ma tuu atu lo tatou faatuatuaga i <strong>le</strong> Alii.<br />
(20–25 minute)<br />
Ia talanoaina ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega mea e tatau ona faia ina ia<br />
tatou maua ai <strong>le</strong> atoatoaga o faamanuiaga o <strong>le</strong> Togiola a Iesu<br />
Keriso. Fai atu latou te saili i <strong>le</strong> 1 Samuelu 8:1–20 ma <strong>le</strong> 12:14–25<br />
ma vaavaai i ai pe aisea na mananao ai Isaraelu i so latou tupu,<br />
ae po o <strong>le</strong> a foi <strong>le</strong> mea na valoia e Samuelu e uiga i <strong>le</strong> taitaiina<br />
e se tupu. Ia talanoaina faataitaiga mai olaga o Saulo, Tavita,<br />
ma Solomona ua faaalia ai <strong>le</strong> moni o <strong>le</strong> valoaga a Samuelu. Ia<br />
fetufaai atu nisi o faamatalaga mai <strong>le</strong> folasaga o <strong>le</strong> 1 N<strong>of</strong>oaiga<br />
Tupu 1–29 ina ia mafai ona latou malamalama o sa Iuta na toe<br />
foi mai, sa <strong>le</strong> i toe i ai se tupu e faalagolago i ai.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e suesue <strong>le</strong> 1 N<strong>of</strong>oaiga Tupu<br />
5:18–26 ma ia talanoaina po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea sa fesoasoani e iloa<br />
ai <strong>le</strong> manuia ma <strong>le</strong> toilalo o Isaraelu i o latou fili. Fai atu latou<br />
te tauina mai nisi o mau ua aoao mai, ina ia tatou usiusitai<br />
ma faatuatua i <strong>le</strong> Alii (mo se faataitaiga, tagai i <strong>le</strong> Taiala o<br />
Autu, “faatuatua i <strong>le</strong> Atua,” i. 539–40). Ia faaaoga faamatalaga<br />
mai <strong>le</strong> folasaga e faamatalaina ai <strong>le</strong> mea na tupu i tapuaiga a<br />
Iutaia ina ua latou foi mai <strong>le</strong> faatagataotauaina i Papelonia.<br />
Ia fesili atu po o a nisi o mea ua faaaogaina e nisi tagata i aso<br />
nei e faalagolago i ai nai lo <strong>le</strong> faalagolago atu i <strong>le</strong> Alii. Faitau<br />
<strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 36:3 ma fesili atu pe faapefea ona faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia atili o<br />
tatou olaga pe a tatou faatuatua ma usiusitai i <strong>le</strong> Alii.<br />
1 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 29:29. E <strong>le</strong> o iai uma i <strong>le</strong><br />
<strong>Tusi</strong> Paia mea na faaalia mai e <strong>le</strong> Atua i<br />
ana Per<strong>of</strong>eta. Na ia faaalia mai lona finagalo i<br />
ana fanau i taimi uma, e ala mai i ana Per<strong>of</strong>eta<br />
filifilia. (20–25 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
O LE TUSI E LUA A NOFOAIGA A TUPU<br />
Folasaga<br />
2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 1–36<br />
Tagai i <strong>le</strong> folasaga o <strong>le</strong> 1 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 1–29.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O malumalu o maota paia ia a <strong>le</strong> Alii (tagai i <strong>le</strong> 2 N<strong>of</strong>oaiga<br />
Tupu 3:1; 7:1–3; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 109:1–5; 110:1–10).<br />
• Ua tatou i ai i <strong>le</strong>nei lalolagi ina ia tatou aoao ia alol<strong>of</strong>a,<br />
usiusitai, ma auauna atu i <strong>le</strong> Alii. O <strong>le</strong> faia o <strong>le</strong>a mea e<br />
tatau ona tatou:<br />
151<br />
2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 1–36<br />
Faaaliga: O se aoaoga lona lua faa<strong>le</strong>vaiaso mo <strong>le</strong> fautuaga mo<br />
<strong>le</strong> aoao atu o loo maua i <strong>le</strong> vaega o <strong>le</strong> fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu<br />
o <strong>le</strong> tusi a Esera.<br />
Ia tusi i luga o <strong>le</strong> laupapa, Natano 2:7–8 ma Kato 7:16. Fai atu<br />
i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e saili mo na mau ma sue po o <strong>le</strong> a sa la<br />
faamatalaga e uiga i <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia. Afai ua iloa e tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e <strong>le</strong> maua ia tusi i <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia, fai atu ina ia latou<br />
faitauina <strong>le</strong> 1 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 29:29 ina ia latou iloa ai sa i ai<br />
muamua ia tusi.<br />
Fesoasoani ia malamalama tamaiti o <strong>le</strong> vasega, o <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o<br />
tagata ua latou manatu ua i ai i <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia afioga uma a <strong>le</strong><br />
Atua, ma ua tatou <strong>le</strong> toe manaomia se isi tusitusiga paia i<br />
aso nei. Ia fesili atu po o <strong>le</strong> a se mea ua latou aoaoina mai i la<br />
latou suesueina o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>, i <strong>le</strong> pe faapefea, ma <strong>le</strong> aisea<br />
e fesootai mai ai <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi i ana Per<strong>of</strong>eta. Fai atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e vaai faa<strong>le</strong>mafaufau, po o <strong>le</strong> a se mea<br />
e ono tupu mai pe ana fai, na o <strong>le</strong> pau lava <strong>le</strong> faaaliga na<br />
maua e Noa, o <strong>le</strong> tala tusitusia <strong>le</strong>a i fega<strong>le</strong>ga<strong>le</strong>aiga a <strong>le</strong> Alii<br />
ma Atamu, pe na o <strong>le</strong> pau lava <strong>le</strong> fautuaga na maua mai e<br />
Mose mai <strong>le</strong> Alii na o mea na faaalia ia Noa. Ia fesili atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a se mea ua uiga ese ai o tatou<br />
aso, ua mafai ai ona oo mai faaaliga (tagai i <strong>le</strong> Amosa 3:7;<br />
Efeso 4:11–14; MFF 1:11–17).<br />
Ia talanoaina <strong>le</strong> mea ua aoaoina mai e <strong>le</strong> 2 Nifae 29 e uiga i <strong>le</strong><br />
faamoemoega o isi tusitusiga paia, ma <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a o <strong>le</strong> Atua i ana<br />
fanau uma lava, ma e faaauau pea ona ia faaalia mai lona<br />
finagalo mo i latou e ala mai i ana per<strong>of</strong>eta filifilia.<br />
a. Talia aoaiga mai taitai a <strong>le</strong> Alii (tagai i <strong>le</strong> 2 N<strong>of</strong>oaiga<br />
Tupu 15:1–15; 19:1–11; 30; 36:11–20).<br />
e. Ia faamaualaloina i tatou lava i luma o <strong>le</strong> Alii (tagai i<br />
<strong>le</strong> 2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 32:26; 33:12–13).<br />
i. Aoao, usitaia, ma aoao atu <strong>le</strong> afioga a <strong>le</strong> Atua (tagai i<br />
<strong>le</strong> 2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 34:14–21, 29–33; tagai foi i <strong>le</strong> Esera<br />
7:10; A<strong>le</strong>ma 17:2–3).<br />
o. Osia ma tausia feagaiga ma <strong>le</strong> Alii (tagai i <strong>le</strong> 2 N<strong>of</strong>oaiga<br />
Tupu 34:31; tagai foi i <strong>le</strong> Neemia 10:29; MFF 136:4).<br />
• E ui lava ina sa agasala ma faasalaina tagata o Iuta mo <strong>le</strong><br />
fitusefulu tausaga o <strong>le</strong> aveina faatagataotaua i Papelonia,<br />
ae sa <strong>le</strong>i tuulafoaiina i latou e <strong>le</strong> Atua. Ina ua maea ona<br />
aoaiina i latou, na ia toe faatuina i latou i lo latou nuu o<br />
<strong>le</strong> t<strong>of</strong>i (tagai i <strong>le</strong> 2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 36:14–23).
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Esera<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 3:1. O <strong>le</strong> Mauga o Moria, o se<br />
n<strong>of</strong>oaga na faapaiaina e <strong>le</strong> Alii. (10–15 minute)<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O a nisi o n<strong>of</strong>oaga tou te manatu ua paia?<br />
• E faapefea ona paia se n<strong>of</strong>oaga?<br />
Afai e maua, ia faaali atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega se ata o <strong>le</strong><br />
mauga o <strong>le</strong> malumalu i Ierusa<strong>le</strong>ma, ma ia latou vaavaai i <strong>le</strong><br />
faafanua 17 o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia, o loo faaalia ai <strong>le</strong> aai o Ierusa<strong>le</strong>ma<br />
i <strong>le</strong> taimi o Iesu. Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitauina <strong>le</strong><br />
Kenese 22:1–2; 2 Samuelu 5:6–7; ma <strong>le</strong> 2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 3:1<br />
ma ia talanoaina <strong>le</strong> mea o loo aoaoina mai e uiga i <strong>le</strong>na<br />
mauga taua.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esekielu 37:21–28<br />
ma vaavaai i <strong>le</strong> mea o loo taua mai e uiga i se malumalu i <strong>le</strong><br />
lumanai i <strong>le</strong>a mea (tagai i <strong>le</strong> komeniteri o <strong>le</strong> Esekielu 37:26–28 i<br />
<strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi, i. 284). Ia fesili atu pe aisea ua<br />
avea ai <strong>le</strong>a n<strong>of</strong>oaga e pei o Moria, o <strong>le</strong> mauga o <strong>le</strong> malumalu,<br />
ma vaega taua i <strong>le</strong> talafaasolopito o Isaraelu ma valoaga. Faitau<br />
atu <strong>le</strong> faamatalaga <strong>le</strong>nei mai <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita:<br />
“E tatau lava ona toe foi mai Iuta, e tatau foi ona toe<br />
fausia Ierusa<strong>le</strong>ma, ma <strong>le</strong> malumalu, ma <strong>le</strong> vai e sau mai<br />
lalo o <strong>le</strong> malumalu, ma faamaloloina suasami o <strong>le</strong> Sami<br />
Mate. O <strong>le</strong> a te<strong>le</strong> se taimi e toe fausiaina ai <strong>le</strong> pa o <strong>le</strong> aai<br />
ma <strong>le</strong> malumalu ma isi; ma o nei mea uma e tatau ona<br />
faia ao <strong>le</strong>i oo i <strong>le</strong> aso e faaali mai ai <strong>le</strong> Atalii o <strong>le</strong> Tagata”<br />
(Teachings <strong>of</strong> the Prophet Joseph Smith, 286).<br />
2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 5; 7:1–3. O malumalu o maota<br />
paia o <strong>le</strong> Alii. (20–25 minute)<br />
Afai e maua, ia faaali atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega se ata faataatia<br />
o se fuafuaga o se maota. Ia fesili atu:<br />
O LE TUSI A ESERA<br />
Folasaga<br />
Esera 1–10<br />
I tusitusiga muamua faaEperu, o tusi a Esera ma Neemia na<br />
avea o se tusi e tasi ma o se sosooga o <strong>le</strong> N<strong>of</strong>oaiga Tupu 1 ma<br />
<strong>le</strong> 2 (ia faatusatusa <strong>le</strong> 2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 36:22–23 ma <strong>le</strong> Esera<br />
152<br />
• Aisea e faaaoga ai ae pe faapefea foi ona faaaogaina ia <strong>le</strong><br />
ata o <strong>le</strong> fuafuaina o se maota?<br />
• Afai e mafai ona e tusiaina se ata o sou lava fa<strong>le</strong> e te<br />
moomoo lava i ai, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> potu e sili ona te<strong>le</strong> o <strong>le</strong> a i ai?<br />
Aisea?<br />
• O <strong>le</strong> a se eseesega o <strong>le</strong> fuafuaina o se maota mo <strong>le</strong> Alii mai<br />
sou lava fa<strong>le</strong>?<br />
Ia vave ona otootoina faatasi ma lau vasega <strong>le</strong> 1 Tupu 6<br />
ma <strong>le</strong> 2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 2–4, ma ia talanoaina se tau ma se<br />
taumafaiga na alu i <strong>le</strong> fausiaina o <strong>le</strong> malumalu o Solomona.<br />
Ia fesili atu pe aisea na faaaluina ai e Tavita ma Solomona<br />
se taumafaiga te<strong>le</strong> i <strong>le</strong> fausiaina o se maota matag<strong>of</strong>ie mo <strong>le</strong><br />
Alii. Ia faaali atu ni ata o nisi o malumalu o aso nei ma ia<br />
talanoaina <strong>le</strong> mafuaaga tatou te mananao ai e tuuina atu<br />
mea e sili mo <strong>le</strong> Alii. Ia faitau atu <strong>le</strong> faamatalaga <strong>le</strong>nei mai<br />
ia Elder James E. Talmage, o se tasi na avea ma se sui o <strong>le</strong><br />
Korama a Aposetolo Toasefululua:<br />
“O <strong>le</strong> mea moni, e ao ona tatou manatua, afai o se<br />
meaal<strong>of</strong>a a se tagata po o se malo, ae afai e <strong>of</strong>oina atu <strong>le</strong><br />
mea sili ma <strong>le</strong> loto fuatiaifo, ma se faamoemoega mama,<br />
o se vaaiga sili ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> silafaga a <strong>le</strong> Atua, e tusa<br />
lava po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> maualalo e faatusatusa i ai <strong>le</strong> mea sili ona<br />
<strong>le</strong><strong>le</strong>i” (<strong>The</strong> House <strong>of</strong> the Lord, rev. ed. [1976], 3).<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> 2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu<br />
5:11–14 ma <strong>le</strong> 7:1–3 ma fesili atu pe na faapefea ona faaalia e<br />
<strong>le</strong> Alii lona taliaina o <strong>le</strong> malumalu. Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae<br />
ma <strong>Feagaiga</strong> 109:1–5, 12–13, 37 ma ia talanoaina po o <strong>le</strong> a<br />
<strong>le</strong> mea e tutusa ai <strong>le</strong> faaaliga faa<strong>le</strong>agaga na talosagaina i <strong>le</strong><br />
faapaiaga o <strong>le</strong> malumalu i Katelani, ma <strong>le</strong> faapaiaga o <strong>le</strong><br />
malumalu o Solomona. Atonu e te mafaufau e filifili mai ni<br />
fuaiupu o <strong>le</strong> tatalo o <strong>le</strong> faapaiaga o <strong>le</strong> malumalu i Katelani,<br />
o loo faamatalaina ai faamanuiaga e maua mai i <strong>le</strong> i ai o<br />
se malumalu (tagai i <strong>le</strong> MFF 109:12–59; tagai foi i <strong>le</strong> MFF<br />
110:1–10). Ia fetufaai atu lau molimau i <strong>le</strong> taua o malumalu<br />
i o tatou nei aso.<br />
1:1–3). O tusi a Esera ma Neemia, o tusi mulimuli ia o <strong>le</strong><br />
talafaasolopito i <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>, ma ua a<strong>of</strong>ia ai <strong>le</strong> piriota<br />
mai <strong>le</strong> pe tusa o <strong>le</strong> 540 TLM i <strong>le</strong> 430 TLM O <strong>le</strong> tusi a Esera ua<br />
faaigoaina i lona tagata autu, o <strong>le</strong> faitaulaga ma <strong>le</strong> tusiupu o<br />
Esera, ae <strong>le</strong> o tauina mai ai se tagata na tusia.<br />
Na faatoilaloina e Asuria <strong>le</strong> malo i matu o Isaraelu, ma aveina<br />
atu ai ona tagata faatagataotaua e tusa o <strong>le</strong> 721 TLM Ma na<br />
mulimuli ane ua faasalalauina i latou ma na taua ai o <strong>le</strong><br />
“ituaiga e sefulu ua <strong>le</strong>iloloa” ona ua <strong>le</strong>iloa po o fea o latou<br />
aumau ai. Na faatoilaloina e Papelonia ia <strong>le</strong> malo i sauté o<br />
Iuta ma aveina atu ai ona tagata faatagataotaua pe tusa o <strong>le</strong>
587 TLM. Na aveina faatagataotau i latou mai <strong>le</strong>a taimi seia<br />
oo ina faatoilaloina e Metai ma Peresia ia Papelonia, pe tusa o<br />
<strong>le</strong> 537 TLM, ma na faatagaina ai loa e Kuresa ia sa Iuta e toe<br />
foi atu i Ierusa<strong>le</strong>ma (tagai foi i <strong>le</strong> Tanielu 5).<br />
O <strong>le</strong> tusi a Esera o loo i ai ni vaega eseese se lua: O mataupu<br />
1–6 o loo tusia ai <strong>le</strong> toe taliu mai Papelonia o <strong>le</strong> vaega muamua<br />
o sa Iuta, <strong>le</strong>a na taitaia e Serupapelu, ma a latou taumafaiga e<br />
toe fausia <strong>le</strong> malumalu. O mataupu 7–10 o loo tusia ai <strong>le</strong> toe<br />
foi atu o <strong>le</strong> vaega lona lua, na taitaia e Esera, i <strong>le</strong> silia ma <strong>le</strong><br />
onosefulu tausaga mulimuli ane.<br />
Ua faamanatu mai e <strong>le</strong>nei tusi ia i tatou <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> Atua e<br />
laveaiina ai ona tagata ma faataunuuina ai ana faamoemoega,<br />
e oo lava i tulaga o <strong>le</strong> musuia o tagata <strong>le</strong> talitonu e fesoasoani<br />
ia te ia ma ana faamoemoega. E fesoasoani foi <strong>le</strong>nei tusi ina ia<br />
tatou malamalama ai i <strong>le</strong> taua o malumalu ma tapuaiga i <strong>le</strong><br />
malumalu (mo nisi faamatalaga, tagai i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga<br />
Paia, “Esera,” i. 669).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• E mafai e <strong>le</strong> Atua ona musuia tagata <strong>le</strong><strong>le</strong>i o tapuaiga uma<br />
(tagai i <strong>le</strong> Esera 1:1–4, 7–11; 5:6–6:12; 7:1–6, 11–28).<br />
• Soo se taimi lava e faapotopotoina ai e <strong>le</strong> Alii ona tagata,<br />
na te poloaiina i latou ina ia fausia ni malumalu (tagai i <strong>le</strong><br />
Esera 1:5–6; 3:10–13; 6:16–22).<br />
• Ua tatou i ai i <strong>le</strong>nei lalolagi ina ia tatou aoao ia alol<strong>of</strong>a,<br />
usiusitai, ma auauna atu i <strong>le</strong> Alii. Ina ia mafai ona<br />
faamanuiaina i tatou, e tatau ona tatou:<br />
a. Anapogi ma tatalo ina ia maua ai <strong>le</strong> fesoasoaniga a <strong>le</strong><br />
Alii (tagai i <strong>le</strong> Esera 8:21–23; 10:6; tagai foi i <strong>le</strong> Neemia 1;<br />
Eseta 4:1–3, 16; Isaia 58:6–11).<br />
e. Saili ina ia faaipoipoina i totonu o <strong>le</strong> feagaiga (tagai i<br />
<strong>le</strong> Esera 9:1–10:14; tagai foi i <strong>le</strong> Neemia 13:23–27; MFF<br />
132:15–17).<br />
i. Ia tautau atu ma ia salamo mai a tatou agasala (tagai i <strong>le</strong><br />
Esera 10:1, 11; tagai foi i <strong>le</strong> Neemia 9:2–3; MFF 58:43).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Esera 1:1–6. E mafai e <strong>le</strong> Atua ona musuia<br />
tagata <strong>le</strong><strong>le</strong>i o tapuaiga uma, ina ia<br />
faataunuuina ana valoaga. (20–30 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e vaai faa<strong>le</strong>mafaufau o loo latou i ai<br />
i se faapotopotoga faa<strong>le</strong>aiga. Ua aveatu e se tasi ia i latou se tusi<br />
ma tau atu ia i latou, o <strong>le</strong> tusi ua silia i <strong>le</strong> lua selau ona tausaga,<br />
ma o loo i ai o latou igoa i totonu, ma o loo faapea mai o <strong>le</strong> a<br />
latou faia se mea mataina lava. Ia fesili atu po o a ni o latou<br />
uiga o <strong>le</strong> a faaalia. Ia faamalamalama atu, o se mea talitutusa<br />
ma <strong>le</strong>na faataitaiga na oo i <strong>le</strong> tupu o Peresia anamua.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Isaia 44:28–45:4 ma<br />
faailoa mai po o ai <strong>le</strong>a na fai mai <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Isaia o <strong>le</strong> a<br />
153<br />
avea ma tupu, ma <strong>le</strong> mea o <strong>le</strong> a na ia faia. Ia faaali atu ia i<br />
latou <strong>le</strong> siata o loo i lalo:<br />
TAUSAGA<br />
740 TLM<br />
539<br />
538–537<br />
pe tusa<br />
o <strong>le</strong> 537<br />
536<br />
536–530<br />
530–520<br />
520<br />
516<br />
458<br />
458<br />
MEA NA TUPU<br />
Ua amata ona vavalo Isaia<br />
Ua faatoilaloina e Peresia ia Papelonia (tagai i <strong>le</strong> Tanielu 5:30–31)<br />
Tausaga muamua o <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oaiga a Kuresa (tagai i <strong>le</strong> Esera 1:1–4)<br />
Toe fausia <strong>le</strong> fata faitaulaga o <strong>le</strong> malumalu (tagai i <strong>le</strong> Esera 3:1–3)<br />
Amata galuega o <strong>le</strong> malumalu (tagai i <strong>le</strong> Esera 3:8)<br />
O <strong>le</strong> tetee o Samaria i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oaiga a Kuresa<br />
(tagai i <strong>le</strong> Esera 4:1–5)<br />
Ta<strong>of</strong>ia galuega o <strong>le</strong> malumalu (tagai i <strong>le</strong> Esera 4:24)<br />
Ua toe amataina galuega o <strong>le</strong> malumalu (tagai i <strong>le</strong> Esera 5:2; Hakai 1:14)<br />
Ua faamaeaina <strong>le</strong> malumalu (tagai i <strong>le</strong> Esera 6:14–15)<br />
Na tuua e Esera ia Papelonia ma taunuu atu i Ierusa<strong>le</strong>ma<br />
(tagai i <strong>le</strong> Esera 7:6–9)<br />
Ua valaau atu Esera i sa Iuta ina ia salamo (tagai i <strong>le</strong> Esera 10:9–17)<br />
Esera 1–10<br />
Ia tau atu <strong>le</strong> a<strong>of</strong>aiga o tausaga e vavamamao ai Kuresa ma<br />
Isaia. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esera 1:1–4 ma<br />
sue pe na talitonu ia Kuresa i <strong>le</strong> valoaga. Faitau <strong>le</strong> mataupu<br />
atoa ma fesili atu ina ia faailoa mai <strong>le</strong> ituaiga tagata na i ai<br />
Kuresa. Fai atu ina ia latou faitau i <strong>le</strong> Esera 2:1, 64–70 ma saili<br />
ai pe toafia sa Iuta na toe foi i lo latou nuu.<br />
Faitau mau ua taua i lalo ma ia faailoa mai e tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
po o ai <strong>le</strong> tagata po o tagata o loo faatatau i ai <strong>le</strong> valoaga:<br />
• 2 Nifae 3:6–15 (o <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita)<br />
• 2 Nifae 27:12 (o molimau e toatolu o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona)<br />
• Isaia 29:11 (Matini Harisi ma Sa<strong>le</strong> Anetoni)<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, pe faapefea ona avea <strong>le</strong><br />
faitauina o ia valoaga, ma mea e mafai ona fesoasoani ai i ia<br />
tagata ina ia faate<strong>le</strong>ina o latou faatuatua. Fai atu e faitau <strong>le</strong><br />
Ioelu 2:28; Mamona 8:34–41; Moronae 10:24–27; ma <strong>le</strong> Mose<br />
1:7–8 ma faailoa mai mea na vaaia e ia per<strong>of</strong>eta anamua.<br />
Faitau <strong>le</strong> Efeso 1:4–5 ma ia talanoaina <strong>le</strong> muai faauuina o i tatou<br />
taitoatasi e mauaina <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i ma molimau a Per<strong>of</strong>eta, e uiga i<br />
<strong>le</strong> galuega i aso e gata ai o <strong>le</strong> a faaauau pea ona taava<strong>le</strong>va<strong>le</strong><br />
atu i luma e ala atu ia i tatou (tagai i <strong>le</strong> MFF 121:25–29). Ia fesili<br />
atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, pe mafai faapefea ona tatou maua <strong>le</strong><br />
lotote<strong>le</strong> e faia ai filifiliga sao, i <strong>le</strong> iloa na muai vaaia e per<strong>of</strong>eta<br />
anamua o tatou nei aso.<br />
Ia faaiuina <strong>le</strong> vasega i <strong>le</strong> usuina pe faitauina foi upu o se viiga<br />
o loo aoao mai o tagata talavou e faatuatuaina ma o loo i ai se<br />
malosi e manumalo ai, e pei o <strong>le</strong> “Vaivai Ea Fanau a Siona”<br />
(Viiga, nu. 159), “Tumau, Tumau, Pei o Mauga” (Viiga, nu. 160).
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Esera<br />
Esera 3:3–13; 6:16–22. Soo se taimi lava<br />
e faapotopotoina ai e <strong>le</strong> Alii ona tagata,<br />
na te poloaiina i latou e fausia malumalu.<br />
(20–30 minute)<br />
Ia faaali atu se faafanua o <strong>le</strong> lalolagi ma ia faailoa faatasi mai<br />
o se vasega ia n<strong>of</strong>oaga o malumalu e mafai ona maua. Ia<br />
talanoaina po o a ni lagona e maua e tagata o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia pe afai<br />
e latalata atu se malumalu ia i latou. Ia talanoaina ni aafiaga o<br />
<strong>le</strong> a i ai i olaga o tagata o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia i <strong>le</strong> lalolagi atoa, ina ua<br />
faasilasila faalauiloa mai e Peresitene Gordon B. Hinck<strong>le</strong>y <strong>le</strong><br />
fausiaina o ni malumalu laiti (tagai i <strong>le</strong> Conference Report, Oke.<br />
1997, i. 68–69; po o <strong>le</strong> Liahona, Ianuari 1998, i. 49–50; tagai foi i <strong>le</strong><br />
Liahona, Iulai 1998, 87–88).<br />
Faitau <strong>le</strong> Esera 1:1–3 ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, po o a<br />
ni lagona na oo i sa Iuta, ina ua faatagaina i latou e toe foi atu<br />
i Ierusa<strong>le</strong>ma ma toe fausia lo latou malumalu, ina ua tuanai <strong>le</strong><br />
pe tusa ma <strong>le</strong> fitusefulu tausaga na <strong>le</strong>ai ai se malumalu. Fai<br />
atu e faitau <strong>le</strong> Esera 1:4–11 ma <strong>le</strong> 2:64–3:7 ma vaavaai mo<br />
ni faamaoniga, o <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o tagata na naunau e fesoasoani<br />
i <strong>le</strong> fausiaina o <strong>le</strong> malumalu. Faitau <strong>le</strong> Esera 3:11–13 ma ia<br />
talanoaina lagona ma oo i tagata ina ua maea ona faataatia <strong>le</strong><br />
faavae o <strong>le</strong> malumalu. Faitau <strong>le</strong> Esera 6:16–22 ma ia talanoaina<br />
lagona na latou lagonaina ina ua faapaiaina <strong>le</strong> malumalu.<br />
E fausiaina malumalu i <strong>le</strong> taimi ua fuafuaina e <strong>le</strong> Alii. Ia toe<br />
iloilo faatasi ma <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> Esera 1:1–2; 4:23–24; ma <strong>le</strong> 6:1–15<br />
ma ia maitau aafiaga na i ai i taitai faa<strong>le</strong>malo i <strong>le</strong> toe fausiaina<br />
pe <strong>le</strong>ai foi o <strong>le</strong> malumalu. Ia fesili atu: Pe afai ua saunia <strong>le</strong> Alii,<br />
faamata e mafai ona ia uunaia taitai faa<strong>le</strong>malo e fesoasoani i <strong>le</strong><br />
faataunuuina o ana faamoemoega?<br />
Ia aoao atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, o <strong>le</strong> ola amiotonu o tagata o<br />
<strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia, e mafai ai foi ona uunaia <strong>le</strong> fausiaina o malumalu.<br />
Ina ia faamalamalamaina <strong>le</strong>nei mea, ia faatusatusa <strong>le</strong> Mataupu<br />
Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 57:3; 58:57; 88:119; ma <strong>le</strong> 95:1–14. Ia maitau<br />
aso na tuuina mai ai nei poloaiga ma ia faatusatusa i <strong>le</strong> aso na<br />
faapaiaina ai <strong>le</strong> Malumalu i Katelani (tagai i <strong>le</strong> MFF 109). Fesili<br />
atu: O <strong>le</strong> a se aafiaga o a tatou tapenapenaga faa<strong>le</strong>agaga i aso<br />
nei, i <strong>le</strong> fausiaina o ni malumalu i <strong>le</strong> lumanai?<br />
Faitau <strong>le</strong> Esera 5:1–2 ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, po<br />
o ai sa faia se aafiaga te<strong>le</strong> i <strong>le</strong> amataina o <strong>le</strong> fausiaina o <strong>le</strong><br />
malumalu, ma o <strong>le</strong> a foi se mea ua aoao mai e ia fuaiupu e<br />
uiga i <strong>le</strong> usiusitai i per<strong>of</strong>eta (tagai foi i <strong>le</strong> Hakai 1:1–8; 2:12–18;<br />
Sakaria 1:12–17). Faitau <strong>le</strong> faamatalaga <strong>le</strong>nei mai ia Peresitene<br />
Gordon B. Hinck<strong>le</strong>y:<br />
“Ua ia te au se faanaunauga musaesae ia tu se malumalu<br />
i mea e faig<strong>of</strong>ie mo <strong>le</strong> Au Paia i <strong>le</strong> lalolagi atoa” (i <strong>le</strong><br />
Conference Report, Set.–Oke. 1995, 77; po o <strong>le</strong> Liahona,<br />
Ian. 1996, 66).<br />
154<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, po o <strong>le</strong> a se mea e mafai<br />
ona tatou faia e fesoasoani ai e faataunuu <strong>le</strong> faanaunauga o<br />
Peresitene Hinck<strong>le</strong>y.<br />
Esera 7. E galue <strong>le</strong> Alii e ala mai ia i latou<br />
ua saunia o latou loto e talia ana fautuaga.<br />
(10 minute)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fai <strong>le</strong> gaoioiga A mo <strong>le</strong> Esera 7<br />
i a latou taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega.<br />
Esera 9–10. O <strong>le</strong> aoao mai i aafiaga o isi, e mafai<br />
ona fesoasoani ia i tatou e mulimuli ai i <strong>le</strong> Alii.<br />
(15–20 minute)<br />
Ia aumai se nusipepa lata mai nei i <strong>le</strong> vasega, ma ia matamata<br />
faatasi i ai ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega. Ao faia <strong>le</strong>a mea, ia talanoaina<br />
pe aisea e faia ai e tagata ia agasala, ae ua faaalia mai i mea na<br />
tutupu i isi, o taunuuga o agasala e masani ona matautia.<br />
Ia toe iloiloina faavavevave <strong>le</strong> talafaasolopito o <strong>le</strong> aveina<br />
faatagatotaua o Iuta i Papelonia (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 24–25).<br />
Faitau <strong>le</strong> 2 Tupu 21:13–16 ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
pe aisea latou te manatu ai na faatagaina ai e <strong>le</strong> Alii ina ia<br />
faatoilaloina i latou. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong><br />
Esera 9:1–2 ma faailoa mai agasala na faia e tagata na toe foi<br />
atu. Ia fesili atu: O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea ua talitutusa ai ia agasala ma<br />
agasala a o latou tama? Faitau <strong>le</strong> Esera 9:3–15 ma talanoaina<br />
po o a ni lagona ma oo ia Esera ona o ona tagata.<br />
Ia fesoasoani ia malamalama tamaiti o <strong>le</strong> vasega, e <strong>le</strong> lava <strong>le</strong><br />
na o <strong>le</strong> iloa o <strong>le</strong> sao mai <strong>le</strong> sese, ae e tatau lava ona tatou faia<br />
<strong>le</strong> mea sao. Faitau <strong>le</strong> Esera 10:1–2 ma fesili atu pe na iloa e<br />
tagata <strong>le</strong> mea sao. Fai atu e tau mai fasi fuaitau mai fuaiupu<br />
3–5 o loo faalia ai na fuafua tagata e faia <strong>le</strong> mea sao. Fai atu e<br />
sue i fuaiupu 6–17 mo se faamaoniga o <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a o Esera i ona<br />
tagata. Ia fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e Esera e faaalia ai lona al<strong>of</strong>a?<br />
• E mafai faapefea ona tatou mulimuli i faataitaiga a Esera i<br />
aso nei?
O LE TUSI A NEEMIA<br />
Folasaga<br />
I tusitusiga muamua faaEperu, o <strong>le</strong> tusi a Neemia o <strong>le</strong><br />
faaauauina o <strong>le</strong> tusi a Esera. O lona tusiga faatalaaga o <strong>le</strong><br />
tagata lava ia, ua faaalia ai atonu o Neemia o <strong>le</strong> tusitala. O<br />
loo a<strong>of</strong>ia ai <strong>le</strong> talafaasolopito o sa Iuta mai <strong>le</strong> pe tusa o <strong>le</strong><br />
446 i <strong>le</strong> 405 TLM—o <strong>le</strong> piriota pito i lata mai o soo se tusi<br />
o talafaasolopito i totonu o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>.<br />
O Neemia o se sa Iuta sa umia <strong>le</strong> tulaga faatuatuaina o <strong>le</strong><br />
“tautu uaina” a Aretaseta, <strong>le</strong> tupu o Peresia, o lona uiga sa ia<br />
puipuia mea taumafa ma vaiinu a <strong>le</strong> tupu mai <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>againa<br />
(tagai i <strong>le</strong> Neemia 1). Na faatagaina o ia e Aretaseta ina ia alu<br />
atu i Ierusa<strong>le</strong>ma ma fesoasoani i <strong>le</strong> toe fausiaina o pa o <strong>le</strong> aai<br />
(tagai i <strong>le</strong> Neemia 2:1–6:15). Sa fai o ia ma kovana i Ierusa<strong>le</strong>ma<br />
mo <strong>le</strong> luasefulu tausaga, ona toe foi ai <strong>le</strong>a i Papelonia, ma n<strong>of</strong>o<br />
ai mo sina taimi ao <strong>le</strong>i toe foi atu i Ierusa<strong>le</strong>ma mo <strong>le</strong> taimi lona<br />
lua (tagai i <strong>le</strong> Neemia 5:14–15; 13:6; 13:7–31).<br />
Na faaalia e Neemia <strong>le</strong> tulaga maualuga o <strong>le</strong> faatuatuaina ma<br />
<strong>le</strong> lotote<strong>le</strong> i tulaga i galuega faatino o <strong>le</strong> toe fausiaina o <strong>le</strong> pa o<br />
Ierusa<strong>le</strong>ma, faapea ma <strong>le</strong> tulaga faa<strong>le</strong>agaga o <strong>le</strong> toe fausiaina<br />
o olaga faa<strong>le</strong>agaga o tagata (tagai i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia,<br />
“Neemia,” i. 738).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• E faamanuiaina e <strong>le</strong> Alii i latou uma o e salamo, ma o atu<br />
ia te ia ma <strong>le</strong> faatuatua (tagai i <strong>le</strong> Neemia 1:5–11; 4; 8–9).<br />
• E tatau ona tatou galulue ma <strong>le</strong> naunautai i mea <strong>le</strong><strong>le</strong>i ma<br />
ia tatou tetee atu ma <strong>le</strong> malosi i <strong>le</strong> <strong>le</strong>aga (tagai i <strong>le</strong> Neemia<br />
2:12–20; 4; 13:4–30; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 58:26–28).<br />
• O <strong>le</strong> suesueina o tusitusiga paia e fesoasoani ia i tatou e<br />
atinae ai <strong>le</strong> faatuatua, lotote<strong>le</strong>, ma <strong>le</strong> fi<strong>le</strong>mu i totonu (tagai<br />
i <strong>le</strong> Neemia 8–10).<br />
• Tatou te solia <strong>le</strong> Sapati pe a tatou faatau mai ma faatau atu<br />
i <strong>le</strong>a aso paia (tagai i <strong>le</strong> Neemia 13:15–18).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 36; Esera 1–10; Neemia<br />
1–13. E faamanuiaina e <strong>le</strong> Alii i latou uma<br />
o e salamo, ma o atu ia te ia ma <strong>le</strong> faatuatua.<br />
(30–40 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
Neemia 1–13<br />
Ia aumai i <strong>le</strong> vasega se mea ua ta’e, ma fesili atu i tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega pe faapefea ona latou faia se faaiuga, po o <strong>le</strong> fea o<br />
155<br />
aitema ua ta’e e tatau ona toe fai ia <strong>le</strong><strong>le</strong>i, ao o fea <strong>le</strong> aitema e<br />
lafoai. Fai atu e faitau <strong>le</strong> Neemia 1:1–3 ma vaavaai po o <strong>le</strong> a<br />
<strong>le</strong> mea na iloa e Neemia ua ta’e. Ia fesili atu:<br />
• Aisea na tatau ai ona toe fausia <strong>le</strong> pa o Ierusa<strong>le</strong>ma?<br />
• Na faapefea ona avea <strong>le</strong> pa ma faailoga o <strong>le</strong> malo o Iuta i<br />
<strong>le</strong>na taimi?<br />
• E faapefea ona fai <strong>le</strong> pa ma faailoga o <strong>le</strong> tulaga i <strong>le</strong> taimi<br />
nei o se tagata na te <strong>le</strong>i maua aoaoga a Iesu Keriso?<br />
Ia toe iloilo faatasi ma tamaiti o lau vasega mafuaaga o <strong>le</strong><br />
aveina faatagataotaua e Papelonia o Iuta (tagai i <strong>le</strong> 2 N<strong>of</strong>oaiga<br />
Tupu 36:14–21). O tagata i aso nei e masani ona oo o latou<br />
olaga faa<strong>le</strong>agaga i se tulaga talitutusa <strong>le</strong>a na tupu i sa Iuta —<br />
sa lamatia i <strong>le</strong> aveina faatagataotaua ona o lo latou amio<strong>le</strong>tonu.<br />
Talu ai ona e al<strong>of</strong>a te<strong>le</strong> <strong>le</strong> Alii, na te tuuina mai ai i ana fanau<br />
avanoa e toe foi atu ai ia te ia. Ia fesili atu pe na faapefea ona<br />
tuuina atu i sa Iuta anamua, ia avanoa faa<strong>le</strong>tino ma <strong>le</strong><br />
faa<strong>le</strong>agaga e toe foi atu ai i <strong>le</strong> Alii (tagai i <strong>le</strong> Esera 1).<br />
O Esera ma Neemia na taitaia ni vaega o sa Iuta e toe foi atu<br />
i Ierusa<strong>le</strong>ma, ina ua faia e <strong>le</strong> Alii, ina ia mafai ona latou toe<br />
foi atu. O o latou aafiaga na aumaia ai se mamanu mo tagata<br />
uma o e o loo saili, ina ia toe foi mai i <strong>le</strong> Alii.<br />
O vaega o loo taua i lalo o tusi a Esera ma Neemia e mafai ona<br />
faitauina ma talanoaina e faailoa ai mea na faia e sa Iuta, e <strong>le</strong><br />
gata i <strong>le</strong> toe fausiaina o <strong>le</strong> malumalu ma <strong>le</strong> pa o Ierusa<strong>le</strong>ma, ae<br />
o <strong>le</strong> toe fausiaina foi o o latou olaga faa<strong>le</strong>agaga:<br />
• Esera 3:1–7. Ae latou te <strong>le</strong>i faamaeaina <strong>le</strong> malumalu, na toe<br />
fausia e tagata <strong>le</strong> fata faitaulaga ma amata ona osi ai taulaga<br />
i manu. Ia fesili atu: O <strong>le</strong> a se vaega na faia e ia ituaiga o<br />
taulaga e faatatau ia Keriso? O a taulaga na manaomia ina<br />
ua mavae <strong>le</strong> Togiola? (tagai i <strong>le</strong> 3 Nifae 9:19–20).<br />
• Esera 4; Neemia 2:19; 4; 6. Ia maitau auala eseese na<br />
taumafai ai <strong>le</strong> fili e ta<strong>of</strong>ia <strong>le</strong> galuega (tagai faapitoa atu i <strong>le</strong><br />
Esera 4:4–6; Neemia 2:19; 4:1–3, 7–12; 6:1–13). Ia fesili atu:<br />
E faapefea ona fai nei faataitaiga o <strong>le</strong> tetee i aso anamua,<br />
ma auala o loo taumafai ai tagata e faalotovaivaia i latou<br />
o e o loo o mai ia Keriso i aso nei?<br />
• Esera 5:1–2; Neemia 1; 2:17–20; 4; 6; 8–10. Faitau fuaiupu<br />
ua taua i lalo, ma vaavaai po o a mea na fesoasoani i sa<br />
Iuta e manumalo ai: Esera 5:1–2; Neemia 1:4–11; 2:18;<br />
4:4–5, 9, 14, 19–23; 6:3, 9, 12. Ia manatua, ina ua uma<br />
ona toe faatuina <strong>le</strong> malumalu ma <strong>le</strong> pa, na latou maua <strong>le</strong><br />
faate<strong>le</strong>ina o <strong>le</strong> tuputupu ae faa<strong>le</strong>agaga e ala i <strong>le</strong> faalogologo<br />
ma <strong>le</strong> lotomaualalo ia Esera ao ia aoao atu ia i latou mai<br />
tusitusiga paia (tagai i <strong>le</strong> Esera 8) ma suia ai loa o latou<br />
olaga (tagai i <strong>le</strong> Esera 9–10).<br />
Ia fesoasoani ia malamalama tamaiti o <strong>le</strong> vasega, e ui lava<br />
atonu e faigata, ae mafai lava ona toe foi atu i <strong>le</strong> Alii ma toe<br />
faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia <strong>le</strong> sootaga na motusia ma ia. Ia fetufaai atu <strong>le</strong> tala ua<br />
taua i lalo mai ia Peresitene Boyd K. Packer:
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Eseta<br />
“Mo ni nai tausaga, na ou maua ai se mausa ou te<br />
malolo i ai o <strong>le</strong> vaneina ma <strong>le</strong> valiina o manutagi, o nisi<br />
taimi e faaaluina ai se tausaga atoa i <strong>le</strong> vaneina o se ata<br />
se tasi. ... i se tasi aso, sa i ai sau ata vane fou faatoa<br />
uma lava i <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oa pito i tua o <strong>le</strong> taava<strong>le</strong> na aveina e<br />
Elder A. <strong>The</strong>odore Tutt<strong>le</strong>. Na faafuasei ona tu o ia i<br />
ta<strong>of</strong>i o <strong>le</strong> taava<strong>le</strong> ma palasi ai <strong>le</strong> ata vane i <strong>le</strong> fola ma<br />
faa<strong>le</strong>againa ai.<br />
“O se lagona <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i na oo ia Elder Tutt<strong>le</strong>, na ia manatu<br />
ua ia faa<strong>le</strong>againa se galuega na alu <strong>le</strong> tausaga atoa o fai.<br />
Ina ua ou fai atu e <strong>le</strong> tatau ona ia faamalie mai, sa ia<br />
faapea mai, `E te <strong>le</strong> o foliga <strong>le</strong> fiafia i <strong>le</strong> mea na tupu.’<br />
“Ina ia faatoa fi<strong>le</strong>muina o ia, sa ou faapea atu, `Aua e te<br />
popo<strong>le</strong>. O au na faia; ma e mafai ona ou toe faia foi.’ O <strong>le</strong><br />
mea moni, ua faate<strong>le</strong> ona <strong>le</strong>aga ma toe faia ao ou galue i<br />
lona faiga.<br />
“Mulimuli ane, na faatusaina ai e <strong>le</strong> Uso o Tutt<strong>le</strong> <strong>le</strong>na<br />
aafiaga i tagata ua faa<strong>le</strong>againa pe ua matuai faa<strong>le</strong>againa o<br />
latou olaga —ma ua faapea ona faa<strong>le</strong>againa ma ua <strong>le</strong>ai se<br />
faamoemoe e toe faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia—o e ua latou <strong>le</strong> iloa o loo i ai<br />
se Gaosi Mea, se Foafoa, o Le na te mafai ona toe faia soo<br />
sana foafoaga e tusa lava po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> matuai faa<strong>le</strong>againa<br />
lava, e foliga mai ua i ai” (<strong>The</strong> Play and the Plan, 6–7).<br />
Neemia 8–13. O <strong>le</strong> suesueina o tusitusiga paia, e<br />
fesoasoani ia i tatou e atinae ai <strong>le</strong> faatuatua,<br />
lotote<strong>le</strong>, ma <strong>le</strong> fi<strong>le</strong>mu i totonu. (25–35 minute)<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o a ni taunuuga <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i e<br />
mafai ona tutupu mai, pe afai latou te <strong>le</strong>’i faitauina tusitusiga<br />
O LE TUSI A ESETA<br />
Folasaga<br />
Eseta 1–10<br />
Na amata ona taitaia e Papelonia ia Iuta, pe tusa o <strong>le</strong> 587<br />
TLM Pe o se vaitaimi o <strong>le</strong> 538 TLM na faatoilaloina ai e<br />
Peresia ia Papelonia. Na vaavaaia e Peresia ia Iuta faapea<br />
156<br />
paia mo se masina, tolu masina, po o <strong>le</strong> sefulu tausaga. Fai atu<br />
latou te vaai faa<strong>le</strong>mafaufau latou te <strong>le</strong>i vaai lava i ni tusitusiga<br />
paia, ona faitau atu <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> Neemia 8:1–2 ia i latou. Ia fesili<br />
atu: O <strong>le</strong> a se te<strong>le</strong> o lou fiafia ina ua e faalogo i tusitusiga paia<br />
mo se taimi muamua lava? Fai atu latou te faitauina fuaiupu e<br />
3–8 ma vaavaai pe na faapefea ona tali atu tagata i tusitusiga<br />
paia. Faitau fuaiupu e 9 ma fesili atu pe aisea na fetagisi ai<br />
tagata. Ia fetufaai atu lau molimau i <strong>le</strong> taua o tusitusiga paia.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faauma fuaiupu o loo taua i<br />
lalo: E aumaia e tusitusiga paia ia te au <strong>le</strong> malosi aua. . .<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau faavavevave <strong>le</strong> Neemia 9<br />
ma vaavaai po o <strong>le</strong> a se faaumaga e faauma ai e sa Iuta <strong>le</strong>a<br />
fuaiupu i <strong>le</strong> maea ai ona faitauina atu e Neemia ia tusitusiga<br />
paia ia i latou.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Moronae 10:3 ma<br />
faailoa mai <strong>le</strong> mea na manao Moronae tatou te manatuaina e<br />
uiga i tusitusiga paia (tagai foi i <strong>le</strong> 1 Nifae 1:20). Fesili atu:<br />
• Na mafai faapefea ona avea <strong>le</strong> malamalama i <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a tunoa<br />
o <strong>le</strong> Atua ma faamanuiaga i sa Iuta i na aso?<br />
• E mafai faapefea ona avea ma faamanuiaga ia i tatou?<br />
Faitau <strong>le</strong> Neemia 9:1–3, 36–38 ma ia talanoaina pe na faapefea<br />
ona fesoasoani savali a tusitusiga paia i sa Iuta e osi feagaiga<br />
ai e mulimuli atu i <strong>le</strong> Atua. Ia faamalamalama atu, na vave<br />
lava foi ona toe solia e <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o tagata ia poloaiga (tagai i <strong>le</strong><br />
Neemia 13:15–22). Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, pe aisea na<br />
toe amata ai ona pauu ese tagata. Ia faitau <strong>le</strong> 1 Nifae 8:30 ma<br />
fetufaai atu lau molimau i <strong>le</strong> tatau ona fai ma mamanu <strong>le</strong><br />
suesueina tusitusiga paia i <strong>le</strong> olaga atoa, ae <strong>le</strong> na o se mea e<br />
faia i se aso se tasi pe faatasi foi i <strong>le</strong> vaiaso.<br />
foi ia sa Iuta na aveina faatagataotaua o e na non<strong>of</strong>o ai<br />
pea i Papelonia. O se taimi i <strong>le</strong> va o <strong>le</strong> 464 ma <strong>le</strong> 425 TLM<br />
na filifilia ai e <strong>le</strong> taitai o Peresia o Asueru se tamaitai talavou<br />
Iutaia e igoa ia Eseta e fai ma masi<strong>of</strong>o o Peresia. O <strong>le</strong> tusi<br />
a Eseta o se tala e uiga i <strong>le</strong>a mea.<br />
Na soifua Eseta i <strong>le</strong> taimi o Esera ma Neemia. O ia o<br />
se tamaitai amiotonu ma e maoae lona lotote<strong>le</strong> ma <strong>le</strong><br />
faamaoni. O lona tulaga i <strong>le</strong> malo Peresia na mafai ai ona<br />
ia fesoasoani atu i ona tagata. O lana tala ua mafai ai ona<br />
tatou malamalama i <strong>le</strong> ala e mafai ai ona i ai se aafiaga a<br />
se tagata amiotonu se toatasi i se malo.
Aral Sea<br />
Thrace<br />
Maketonia<br />
Sami Uliuli<br />
Chorasmia<br />
E<strong>le</strong>ni<br />
Byzantium<br />
Moschi (Mesako)<br />
Litia Kapakotia<br />
Ferukia<br />
Efeso<br />
Amenia<br />
Tasesa<br />
Caspian Sea<br />
Sogdiana<br />
Kuperu<br />
Assur Metai<br />
Parthia Aria<br />
Bactria<br />
Sami Metitirane<br />
Turo<br />
Ierusa<strong>le</strong>ma<br />
Tamaseko<br />
Papelonia<br />
Papelonia<br />
Susa (Shushan)<br />
Drangiana<br />
Arachosia<br />
Memphis<br />
Aikupito<br />
Persepolis<br />
Persis Carmania<br />
Gedrosia<br />
Vaitafe o <strong>le</strong> Naila<br />
O <strong>le</strong> Autau a Peresia 500 TLM<br />
Cilicia<br />
SamiŁ<br />
Ulaula<br />
Vaitafe o Eufirate<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
Tigris River<br />
Arapi<br />
• E mafai e <strong>le</strong> Alii ona faalavelave i mataupu faaupufai mo<br />
<strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i o ona tagata (tagai i <strong>le</strong> Eseta 1–10).<br />
• O taumafaiga ma <strong>le</strong> lototoa o se tagata amiotonu se toatasi,<br />
e mafai ona i ai se aafiaga te<strong>le</strong> i olaga o <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o isi<br />
tagata (tagai i <strong>le</strong> Eseta 1–10).<br />
• Na muai faauuina e <strong>le</strong> Atua <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o lana fanau i <strong>le</strong><br />
muai olaga i ni valaauga faapitoa i <strong>le</strong> olaga faa<strong>le</strong>tino<br />
(tagai i <strong>le</strong> Eseta 4:14; tagai foi i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 13:3–9).<br />
• O <strong>le</strong> anapogi e fesoasoani ia i tatou e atinaeina ai<br />
malosiaga faa<strong>le</strong>agaga (tagai i <strong>le</strong> Eseta 4:16; tagai foi i<br />
<strong>le</strong> Mataio 17:14–21).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Fagaloa o Peresia<br />
Eseta 1–10. O se vaaiga laute<strong>le</strong> i <strong>le</strong> tusi a Eseta.<br />
(30–35 minute)<br />
Ia vaevae <strong>le</strong> vasega i ni vaega se fa, ma ia t<strong>of</strong>i atu i vaega<br />
taitasi ia mataupu nei: Eseta 1–2; 3–4; 5–7; 8–10. Tau atu ina ia<br />
latou suesue i nei mataupu ma tuuina mai faamatalaga i se<br />
faasalalauga o tala fou mo <strong>le</strong> tolu minute. Mo se faataitaiga, e<br />
mafai ona latou tuufaatasia se lipoti masani o <strong>le</strong> talafaasolopito<br />
ma se faatalatalanoaga ma se tagata autu—e pei o <strong>le</strong> i ai o se<br />
tasi mai tala fou i fafo o <strong>le</strong> maota o <strong>le</strong> tupu e faatalatalanoa ai<br />
ia <strong>le</strong> Masi<strong>of</strong>o o Vasati, pe aisea na aveesea ai o ia mai <strong>le</strong> avea<br />
ma masi<strong>of</strong>o.<br />
Pe a uma ona tuuina mai e vaega a latou faasalalauga, ia<br />
talanoaina nisi o mataupu faavae na aoaoina i <strong>le</strong> tala ia Eseta<br />
(tagai i <strong>le</strong> “O Nisi Mataupu Faavae Taua o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili<br />
Iai” ma isi fautuaga e aoao atu ai).<br />
Eseta 1–4. O taumafaiga lototoa a se tagata<br />
amiotonu e toatasi, e mafai ona i ai sona aafiaga<br />
Hyrcania<br />
Sami o Arapi<br />
157<br />
te<strong>le</strong> i olaga o <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o isi tagata. O <strong>le</strong> anapogi<br />
e mafai ona fesoasoani ia i tatou e atinae ai <strong>le</strong>a<br />
malosiaga faa<strong>le</strong>agaga. (25–30 minute)<br />
Faitau atu <strong>le</strong> tulaga <strong>le</strong>nei i tamaiti o <strong>le</strong> vasega: O Randy o se<br />
tasi o tamaitiiti poto i lana vasega o <strong>le</strong> matematika, ma o <strong>le</strong><br />
aso e fai ai <strong>le</strong> suega faaiu. O ana nei i <strong>le</strong> taeao, ao sau o ia i <strong>le</strong><br />
pasi i <strong>le</strong> aoga, na faapea atu ai uo <strong>le</strong><strong>le</strong>i lava e toalua a Randy,<br />
o Siaosi ma Toma, e <strong>le</strong>i faia ni a laua suesuega mo <strong>le</strong> suega.<br />
Sa la fai atu ia Randy, ina ia tusitusi faamatamata tete<strong>le</strong> lana<br />
suega, ina ia mafai ona faig<strong>of</strong>ie ona la vaai atu i lana pepa ma<br />
kopi i ana tali.<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• E te manatu o <strong>le</strong> a se tali e tatau ona tali atu ai Randy i <strong>le</strong><br />
manaoga a ana uo?<br />
• O a ni taunuuga atonu o <strong>le</strong> a tutupu mai, pe a faatagaina e<br />
Randy ana uo e iloa mai ana tali?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea atonu o <strong>le</strong> a tupu, pe afai o <strong>le</strong> a filifili o ia e<br />
<strong>le</strong> faatagaina ana uo e vaai mai i ana tali?<br />
Ia talanoaina <strong>le</strong> mea e masani ona faigata ai ona faia <strong>le</strong> mea<br />
sao, ma ona taunuuga. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong><br />
Eseta 1:5–11 ma fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> umi na fai ai <strong>le</strong> inuga a nei alii? (tagai i <strong>le</strong> f. 10).<br />
• O <strong>le</strong> a se aafiaga o <strong>le</strong> inuga i <strong>le</strong> mea na latou faia?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na manao <strong>le</strong> tupu i <strong>le</strong> masi<strong>of</strong>o na te faia?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Eseta 1:12 ma tau mai<br />
pe aisea latou te manatu ai na musu ai <strong>le</strong> masi<strong>of</strong>o e usitai i <strong>le</strong><br />
tupu. Fai atu e faitau <strong>le</strong> Eseta 2:1–4, 8–9, 15–20. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e <strong>le</strong> tupu ina ua uma ona ia faateaina<br />
Vasati?<br />
• O ai na ia filifilia e fai ma ana masi<strong>of</strong>o fou?<br />
• Aisea e te manatu ai na <strong>le</strong> tauina ai e Eseta, o ia o se sa<br />
Iuta i <strong>le</strong> tupu?<br />
Ia fai se otootoga mo tagata o lau vasega o <strong>le</strong> tala ia<br />
Moroketai, ma Hamanu, o loo maua i <strong>le</strong> Eseta 2:21–4:9.<br />
Faitau <strong>le</strong> Eseta 4:10–11 ma fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e<br />
faamatala mai <strong>le</strong> faafitauli a Eseta. Ia fesili atu: O <strong>le</strong> a se<br />
mea se manu e tupu pe ana fai e alu atu o ia i luma o <strong>le</strong><br />
tupu e aunoa ma <strong>le</strong> valaauina mai?<br />
Ia fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Eseta 4:12–17. Ia<br />
fesili atu:<br />
Eseta 1–10<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na filifili Eseta e fai, e tusa lava po o a<br />
taunuuga e oo i ai?<br />
• Aisea e te manatu ai sa ia faia ai <strong>le</strong>a faaiuga?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea ua tatou aoao mai e uiga ia te ia ma lona<br />
faatuatua i <strong>le</strong> Atua?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea sa ia faia e faate<strong>le</strong>ina ai lona faamoemoe mo<br />
<strong>le</strong> faamanuiaina? (Sa ia anapogi; tagai i <strong>le</strong> Eseta 4:16.)
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Iopu<br />
Faitau <strong>le</strong> Eseta 6:1–3 ma fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e <strong>le</strong> tupu atonu na mafua mai ona o <strong>le</strong><br />
anapogi a Eseta ma ona tagata?<br />
• O a ituaiga filifiliga o loo fetaiai ma tagata talavou i aso nei,<br />
e manaomia ai se ituaiga o lotote<strong>le</strong> pei ona sa i ai ia Vasati<br />
ma Eseta? Mo se faataitaiga: Sa e auai atu pe na valaauliaina<br />
oe e te auai atu i se mea <strong>le</strong> talafeagai na tupu? Na e maua<br />
ea <strong>le</strong> lotote<strong>le</strong> e te <strong>le</strong> alu ai, pe tuua ai <strong>le</strong>a n<strong>of</strong>oaga ina ua e<br />
iloaina e <strong>le</strong> o se mea <strong>le</strong><strong>le</strong>i? Afai na e tuua <strong>le</strong>a mea, o a ni ou<br />
lagona sa i ai ina ua e aluese mai? O a ni aafiaga na i ai ia i<br />
latou o e na iloa atu lou aluese mai?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Faataoto 3:5–6 ma saili<br />
po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na te tuuina atu i <strong>le</strong> tagata <strong>le</strong> malosi e faia ai<br />
filifiliga faigata. Fai atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> Mataio 17:14–21<br />
ma tau mai mea e mafai ona tatou faia e faate<strong>le</strong>ina ai lo tatou<br />
faatuatua i <strong>le</strong> Alii ma lo tatou mafai e faia ai filifiliga sao.<br />
Eseta 4:13–14. Na muai faauuina e <strong>le</strong> Atua <strong>le</strong><br />
toate<strong>le</strong> o lana fanau i <strong>le</strong> muai olaga i ni<br />
valaauga faapitoa i <strong>le</strong> olaga nei. (5–10 minute)<br />
Ia fetufaai atu <strong>le</strong> faamatalaga <strong>le</strong>nei mai ia Peresitene<br />
Harold B. Lee:<br />
“E toate<strong>le</strong> i latou ua filifilia, e pei o Aperaamo, ao <strong>le</strong>i<br />
fananau mai i latou, e pei lava ona sa faailoa atu<br />
muamua e <strong>le</strong> Alii ia Mose ma Ieremia foi. Sa toe<br />
faamalamalamaina atili mai <strong>le</strong>nei mea e <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o<br />
Aso e Gata Ai, o Iosefa Samita, o <strong>le</strong> sa saunoa mai,<br />
`Ou te talitonu o tagata uma lava sa valaaulia e faia se<br />
galuega taua i totonu o <strong>le</strong> malo o <strong>le</strong> Atua, sa valaauina<br />
lava i <strong>le</strong>na galuega ma sa muai faauuina i <strong>le</strong>na galuega<br />
ao <strong>le</strong>i faia <strong>le</strong> lalolagi” (i <strong>le</strong> Conference Report, Oke.<br />
1973, 6; po o <strong>le</strong> Liahona, Iun. 1974, 26).<br />
O LE TUSI A IOPU<br />
Folasaga<br />
Iopu 1–42<br />
O Iopu o <strong>le</strong> uluai tusi <strong>le</strong>a o tusi o loo i <strong>le</strong> vaega o solo po<br />
o tusitusiga o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> (tagai i <strong>le</strong> “E Faapefea Ona<br />
Faatulagaina <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>?” i <strong>le</strong> i. 8). O <strong>le</strong> te<strong>le</strong> lava o<br />
<strong>le</strong> tusi (Iopu 3–42:6) o loo tusia e faaaoga ai <strong>le</strong> gagana<br />
158<br />
Ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O ai nisi o tagata e te manatu na muai faauuina mo se<br />
galuega taua? (mo se faataitaiga, tagai i <strong>le</strong> Ieremia 1:5).<br />
• E te manatu ua na o per<strong>of</strong>eta lava na muai faauuina?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Eseta 4:13–14 ma<br />
faailoa mai po o ai na tauina mai e Moroketai na muai<br />
faauuina mo se faamoemoega taua. Ia fetufaai atu <strong>le</strong><br />
faamatalaga <strong>le</strong>nei mai ia Elder Bruce R. McConkie:<br />
“Ua tatou iloa <strong>le</strong><strong>le</strong>i lava o Iosefa Samita ma Ieremia ma<br />
aposetolo ma per<strong>of</strong>eta, o e atamamai, ma e maoae, ma e<br />
<strong>le</strong><strong>le</strong>i na muai faauuina i ni galuega patino. Peitai, na o se<br />
vaega <strong>le</strong>na o <strong>le</strong> mataupu faavae o <strong>le</strong> muai faauuina. O <strong>le</strong><br />
mea maoae ma <strong>le</strong> mamalu e uiga i <strong>le</strong> muai faauuina, o <strong>le</strong><br />
Aiga atoa lava o Isaraelu na muai faauuina, o miliona ma<br />
miliona—pe a faatusatusa e toaitiiti i agaga uma lava o<br />
loo i <strong>le</strong> muai olaga—peitai e miliona tagata o e na muai<br />
faauuina ina ia maua faamanuiaga patino o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i”<br />
(Making Our Calling and E<strong>le</strong>ction Sure, Brigham Young<br />
University Speeches <strong>of</strong> the Year [25 Mar. 1969], 6).<br />
O i latou o e e <strong>le</strong> o <strong>le</strong> “aiga uma o Isaraelu” ua vaetamaina<br />
mai i totonu pe a latou papatiso (tagai i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga<br />
Paia, “vaetamaina,” i. 604).<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama, o i latou o <strong>le</strong><br />
aiga o Isaraelu, e pei ona saunoa mai ia Elder McConkie, na<br />
muai faauuina i latou e maua faamanuiaga o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
toefuataiiga. Ia fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> galuega taua <strong>le</strong>a na muai faauuina i ai i latou o <strong>le</strong><br />
aiga o Isaraelu i <strong>le</strong> aso, latou te faia?<br />
• E mafai faapefea ona tatou mautinoa ua tatou faatuatua i<br />
a tatou galuega na muai faauuina i ai tatou?<br />
Ia toe iloilo <strong>le</strong> avea o filifiliga amiotonu a Eseta ma Moroketai<br />
na faasaunia ai i laua mo a la misiona taua. Ia talanoaina <strong>le</strong><br />
aafiaga o filifiliga tatou te faia i aso taitasi e <strong>le</strong> gata i o tatou<br />
lava lumanai, ae o lumanai foi o isi.<br />
faafatusolo, ma o <strong>le</strong> aano o <strong>le</strong> tusi a Iopu ua manatu nisi e<br />
atamai te<strong>le</strong>. O <strong>le</strong> tusi a Iopu o loo faamaumauina ai ia fesili,<br />
masalosaloga, ma popo<strong>le</strong>ga o se tagata mafatia. E mafai ona<br />
fesoasoani e faamalosia ai i tatou i taimi o faigata ma tiga e<br />
ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> faamanatuina mai ia i tatou <strong>le</strong> faamoemoega o <strong>le</strong><br />
Atua mo o tatou puapuaga.<br />
O <strong>le</strong> tusi a Iopu o loo tuuina mai ai ni fesili taua se lua o <strong>le</strong><br />
olaga:<br />
• Aisea e puapuagatia ai tagata amiotonu?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e uunaia ai tagata amiotonu e filifili <strong>le</strong><br />
amiotonu?
O <strong>le</strong> tusi a Iopu e mafai ona vaevaeina i ni vaega se tolu:<br />
• O <strong>le</strong> folasaga (mataupu 1–2) e faatulagaina ai <strong>le</strong> ata atoa<br />
ma faailoa mai ai <strong>le</strong> faamoemoega.<br />
• O loo faamatalaina mai e <strong>le</strong> solo (mataupu 3:1–42:6) ia<br />
talanoaga a Iopu ma ana uo i <strong>le</strong> mataupu na mafua ai<br />
ona oo ia Iopu i puapuaga e te<strong>le</strong>.<br />
• O <strong>le</strong> faaiuga (42:7–17) o loo faamaumauina ai ia <strong>le</strong><br />
faamanuiaga faaiu ma <strong>le</strong> faamaoniga a <strong>le</strong> Alii.<br />
Mo nisi faamatalaga, tagai i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “Iopu,<br />
tusi a” (i. 713–14).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O Satani e moni. O lo o i ai o ia iinei i <strong>le</strong> lalolagi ma ua<br />
faatagaina o ia e faaosooso i tatou, ae afai tatou te teena<br />
ana faatosinaga ma mulimuli i <strong>le</strong> Faaola, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mafai<br />
ona i ai sona mana ia i tatou (tagai i <strong>le</strong> Iopu 1:7, 12–22; 2:2,<br />
6–10; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 10:22–27, 43).<br />
• O se malamalamaaga i <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong> faaolataga ma <strong>le</strong> taulaga<br />
togiola a Iesu Keriso e mafai ona fesoasoani ia i tatou ia<br />
malamalama ma onosaia <strong>le</strong><strong>le</strong>i ia faigata ma tiga o <strong>le</strong> olaga<br />
faa<strong>le</strong>tino (tagai i <strong>le</strong> Iopu 1:21–22; 2:10; 5:6–11; 7:1–5;<br />
19:25–26; 38:4–7; 42:1–6).<br />
• E tatau ona tatou maua <strong>le</strong> faamaoni i mea uma, o lona uiga<br />
o <strong>le</strong> ola <strong>le</strong>a e tusa ai ma o tatou faatulagaga ma tumau pea<br />
lo tatou faatuatua i <strong>le</strong> Alii, e tusa lava po o a mea e tutupu<br />
(tagai i <strong>le</strong> Iopu 2:7–10; 13:15; 19:25–26; 27:1–6; tagai foi i <strong>le</strong><br />
Mosaea 23:21–22; MFF 124:15, 20).<br />
• E tatau ona tatou fesoasoani e siitia i luga, faamafanafana,<br />
ma faamalosi ia i latou o e ua puapuagatia (tagai i <strong>le</strong> Iopu<br />
2:11–13; 6:14; 30:25; tagai foi i <strong>le</strong> Mosaea 18:8–9).<br />
• O <strong>le</strong> taliaina o <strong>le</strong> faasa’oga mai <strong>le</strong> Alii, e mafai ai ona faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia<br />
ai i tatou ma maua ai <strong>le</strong> fiafiaga sili (tagai i <strong>le</strong> Iopu 5:17–18;<br />
34:31; tagai foi i <strong>le</strong> Salamo 94:12; Eperu 12:6; MFF 136:31).<br />
• I <strong>le</strong> olaga faa<strong>le</strong>tino, o nisi taimi e foliga mai ai e sili atu<br />
faigata e oo i tagata amiotonu ae foliga mai e olaola <strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
pea tagata amio<strong>le</strong>aga. E oo mai faamanuiaga silisili ia i<br />
latou o e tutumau ma <strong>le</strong> faamanuiaina i o latou faigata ae<br />
o e amio<strong>le</strong>aga o <strong>le</strong> a latou mauaina lo latou taui ua fetaui<br />
tonu i ai (tagai i <strong>le</strong> Iopu 6:24; 10:15; 12:6; 20:4–5; 21:7–14;<br />
24:13–24; 27:8–23; 28:12–13; 42:5–17; tagai foi i <strong>le</strong> Salamo<br />
7:7–20; Malaki 3:14–18; MFF 101:4–5; 122:5–7).<br />
• Talu ai ona o <strong>le</strong> Toetu o Iesu Keriso, o <strong>le</strong> a tatou toetutu uma<br />
ai tagata pe a uma ona tatou oti (tagai i <strong>le</strong> Iopu 19:25–27;<br />
tagai foi i <strong>le</strong> 1 Korinito 15:21–22; A<strong>le</strong>ma 11:42–44).<br />
• Afai tatou te faia <strong>le</strong> mea tonu, o <strong>le</strong> a liua o tatou faigata<br />
e avea ma faamanuiaga silisili (tagai i <strong>le</strong> Iopu 19:26–27;<br />
23:10–12; 42:9–17; tagai foi MFF 98:1–3).<br />
• O <strong>le</strong> malamalama ma <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> Atua e faavavau. O <strong>le</strong><br />
mafaufau o <strong>le</strong> tagata e <strong>le</strong> mafai ona manatua <strong>le</strong> mafaufau<br />
e <strong>le</strong> mavae o <strong>le</strong> Atua (tagai i <strong>le</strong> Iopu 38:1–42:3).<br />
159<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Iopu 1–42. I <strong>le</strong> olaga faa<strong>le</strong>tino, o nisi taimi<br />
e foliga mai ai e sili atu faigata e oo i<br />
tagata amiotonu ae foliga mai e olaola <strong>le</strong><strong>le</strong>i pea<br />
tagata amio<strong>le</strong>aga. E oo mai faamanuiaga silisili<br />
ia i latou o e tutumau ma <strong>le</strong> faamanuiaina i o<br />
latou faigata. (75–90 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
Aumai se fasi koa<strong>le</strong> i <strong>le</strong> vasega pe toe gaosia foi ia ata o lo o i<br />
<strong>le</strong> faataitaiga <strong>le</strong>nei i luga o <strong>le</strong> laupapa po o luga o se masini<br />
malamalama. <strong>Tusi</strong> ia igoa i <strong>le</strong> gasologa o <strong>le</strong> tou talanoaga.<br />
Koa<strong>le</strong> Vevela, taimi,<br />
ma <strong>le</strong> malosiaga<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o a mea e manaomia ina ia<br />
gaosia ai se taimane mai <strong>le</strong> koa<strong>le</strong>. Faatumu <strong>le</strong> vaega ogatotonu<br />
o <strong>le</strong> ata a o latou tali mai. Fesili atu:<br />
• Pe avea uma ea ia koa<strong>le</strong> ma ni taimane?<br />
• Aisea e <strong>le</strong> mafai ai? (O nisi o koa<strong>le</strong> e <strong>le</strong> gafatiaina pe <strong>le</strong> tatalia<br />
foi <strong>le</strong> vevela, malosiaga, faapea ma <strong>le</strong> taimi e moomia ina ia<br />
avea ai ma se taimane.)<br />
<strong>Tusi</strong> upu o <strong>le</strong> Tagata ma <strong>le</strong> Uiga Faa<strong>le</strong>Atua i lalo o upu koa<strong>le</strong> ma<br />
<strong>le</strong> taimane i luga o <strong>le</strong> ata. Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• Afai e moomia <strong>le</strong> vevela, malosiaga, ma <strong>le</strong> taimi ina ia<br />
gaosia ai ni taimane mai koa<strong>le</strong>, o <strong>le</strong> a se mea e faia e se<br />
tagata e <strong>le</strong> atoatoa ina ia avea ai faapei o <strong>le</strong> Atua?<br />
• Pe o <strong>le</strong> a avea uma ea tagata e faapei o <strong>le</strong> Atua?<br />
• Aisea e <strong>le</strong> mafai ai?<br />
Fai atu i se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei<br />
mai ia Peresitene Polika Iaga:<br />
“Semanu e <strong>le</strong> atoatoa lava ia Iosefa [Samita] pe ana<br />
faapea e afe ni tausaga e ola ai o ia, e tusa lava foi pe<br />
ana <strong>le</strong> oo ia te ia ni sauaga. Ana fai e ola o ia mo se afe<br />
tausaga, ma taitaia nei tagata, ma talai atu <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e<br />
aunoa ma ni sauaga, semanu e <strong>le</strong> faaatoatoaina o ia ae<br />
<strong>le</strong> gata foi i <strong>le</strong>a sa na o <strong>le</strong> tolusefuluiva ona tausaga”<br />
(Discourses <strong>of</strong> Brigham Young, sel. John A. Widtsoe<br />
[1954], 351).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
Taimane<br />
(Tagata) (T<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oga ma faigata) (Uiga faa<strong>le</strong>Atua)<br />
Iopu 1–42<br />
• Aisea e faaopoopo ai e tagata siisii uamea mamafa ia nisi<br />
mea mamafa i luga o uamea a o latou agaigai i luma?<br />
• Pe avea ea <strong>le</strong> mamafa ua faaopoopoina ma faafaigata ia i<br />
latou ona sii <strong>le</strong> uamea?
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Iopu<br />
• Pe o se mea <strong>le</strong>aga ea mo i latou <strong>le</strong> faaopoopoina o <strong>le</strong><br />
mamafa?<br />
• Pe o <strong>le</strong> a faasolo ea ina latou malolosi pe vaivai pe a latou<br />
faaopoopoina pea ia <strong>le</strong> mamafa?<br />
• O a nisi o mamafa faaopoopo, po o tiga ma faigata, <strong>le</strong>a e<br />
valaauina i tatou i nisi o taimi e tauaveina i <strong>le</strong>nei olaga <strong>le</strong>a<br />
e talafeagai mo lo tatou tuputupua’e faa<strong>le</strong>agaga? (Mo se<br />
faataitaiga, o ma’i, faanoanoaga, n<strong>of</strong>o i se aiga e na o <strong>le</strong><br />
toatasi se matua o i ai, ma <strong>le</strong> <strong>le</strong>ai o ni atamai po o ni ta<strong>le</strong>ni.)<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega o Iopu o se tagata sa tauaveina<br />
ni mamafa faaopoopo se te<strong>le</strong>. Fai atu ia i latou e maitau pe na<br />
faapefea ona faamanuiaina ia Iopu i <strong>le</strong> onosaia o ona faigata.<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Iopu 1:1–19 ma <strong>le</strong><br />
2:7–10. Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o a faamanuiaga na<br />
olioli ai mulimuli ia Iopu ina ua uma ona faigata ma lisi na<br />
faamanuiaga i luga o <strong>le</strong> laupapa. Ona fesili atu <strong>le</strong>a:<br />
• E fia ni faamanuiaga o na faamanuiaga na te <strong>le</strong> i mauaina?<br />
• O <strong>le</strong> fea mafatiaga o Iopu e te manatu sa sili atu ona<br />
faigata ona onosaia?<br />
• O <strong>le</strong> a sou manatu aisea e avea ai ia faigata ma mafatiaga<br />
ma se vaega o <strong>le</strong> fuafuaga o <strong>le</strong> fiafia a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi?<br />
Faitau <strong>le</strong> Iopu 10:15–16 ma <strong>le</strong> 28:12–13 ma ta’u atu i tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega e faapea na manatunatu ia Iopu pe aisea na oo atu ai<br />
nei faigata ia te ia. Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau i se<br />
tagata amiotonu latou te iloa na matuai mafatia i lona olaga.<br />
Fesili atu: Pe ua e manatunatu ea pe aisea e <strong>le</strong> faaaogaina ai e<br />
<strong>le</strong> Atua lona mana e ta<strong>of</strong>i ai puapuaga uma? <strong>Tusi</strong> fesili nei i<br />
luga o <strong>le</strong> laupapa:<br />
• Aisea e tutupu ai mea <strong>le</strong>aga i tagata <strong>le</strong><strong>le</strong>i?<br />
• O a ni faamanuiaga o <strong>le</strong> onosaia ma <strong>le</strong> amiotonu o faigata?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e saili ia mau nei ma talanoaina<br />
ia mafuaaga e oo mai ai ia mafatiaga i tagata amiotonu i nisi<br />
o taimi:<br />
• Kenese 22:1–2; Aperaamo 3:24–25 (ia t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oina <strong>le</strong> usiusitai)<br />
• Iopu 1:14–15, 17; A<strong>le</strong>ma 14:8–11; 60:12–13 (ia faasaoina<br />
<strong>le</strong> saolotoga o e amio<strong>le</strong>aga ina ia tonu ma sa’o lo latou<br />
faamalaiaina)<br />
• Eperu 5:8; Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 122:7; 136:31<br />
(mo <strong>le</strong> tuputupua’e ma <strong>le</strong> atinaeina o <strong>le</strong> tagata lava ia)<br />
• Iopu 1:18–19; Ioane 9:2–3; 2 Nifae 2:11 (o mafatiaga o se<br />
taunuuga masani <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> olaga faa<strong>le</strong>tino)<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 62:41 ma faailoa<br />
mai auala e lua e tali atu ai tagata i mafatiaga. Tuu atu i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega e faitau ia mau faamaonia nei ma talanoaina ia<br />
faamanuiaga ia e oo mai ia i latou o e onosaia ma <strong>le</strong><br />
faamanuiaina o latou faigata:<br />
• Iopu 42:5; Filipi 3:8–10 (maua ai <strong>le</strong> malamalama sili i <strong>le</strong><br />
Faaola)<br />
• 2 Nifae 2:11 (ia malamalama ai i <strong>le</strong> olioli ma <strong>le</strong> fiafia moni)<br />
• Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 58:2–4 (maua ai <strong>le</strong> ola<br />
faavavau)<br />
160<br />
Faitau <strong>le</strong> Iopu 42:10–17 ma faatusatusa faamanuiaga faaiu o<br />
Iopu i faamanuiaga na ia amata mai ai. Ia lisi faamanuiaga<br />
mulimuli i luga o <strong>le</strong> laupapa e sosoo atu i <strong>le</strong> lisi o faamanuiaga<br />
na mauaina muamua e Iopu. Ia faaeteete ia aua nei tuuitiitia <strong>le</strong><br />
faanoanoa ma <strong>le</strong> tiga o <strong>le</strong> toilalo muamua o Iopu. O ona<br />
faamanuiaga mulimuli e silisiliese, ae sa mafatia lava Iopu.<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama, e ui lava o <strong>le</strong><br />
iloaina o na mafuaaga ma faamanuiaga e mafai ona fesoasoani<br />
ia i tatou ina ia sili atu ona onosaia nisi o mafatiaga, ae e i ai<br />
nisi o taimi e puapuagatia ai i latou e <strong>le</strong>ai se sala ae foliga mai<br />
e <strong>le</strong>ai se faamalamalamaga e faamalieina ai. Ae o <strong>le</strong> <strong>le</strong> iloaina<br />
o <strong>le</strong> mafuaaga tatou te puapuagatia ai e mafai ona avea ma se<br />
vaega o <strong>le</strong> t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oga. Ia fetufaai atu <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia<br />
Elder Harold B. Lee, a o avea ma se tasi o <strong>le</strong> Korama a<br />
Aposetolo e Toasefululua:<br />
“O <strong>le</strong> faate<strong>le</strong>ina ona faigata o o tatou olaga ma tulaga o<br />
<strong>le</strong> lalolagi, o <strong>le</strong> faate<strong>le</strong>ina foi <strong>le</strong>na ona taua ia i tatou ona<br />
tatou malamalama i faamoemoega ma mataupu faavae<br />
o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i a Iesu Keriso. E <strong>le</strong> o <strong>le</strong> aoga o <strong>le</strong> talitonuga<br />
faa<strong>le</strong>lotu e taliina ai fesili uma e uiga i <strong>le</strong> pu<strong>le</strong>aina e <strong>le</strong><br />
Atua o <strong>le</strong> vanimonimo, ae ia tuuina atu ai i se tasi <strong>le</strong><br />
lotote<strong>le</strong>, e ala i <strong>le</strong> faatuatua, ina ia faaauau ai pea e ui lava<br />
i ni fesili na te <strong>le</strong> i taliina muamua e oo mai i lona tulaga<br />
o loo i ai nei” (i <strong>le</strong> Conference Report, Oke. 1963, 108).<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma<br />
<strong>Feagaiga</strong> 76:5–7. Fesili atu:<br />
• E mafai faapefea e na fuaiupu ona faamautinoa atu ia i latou<br />
o e latou te <strong>le</strong>iloa <strong>le</strong> mafuaaga latou te puapuagatia ai?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea o loo latou fautuaina mai tatou te moomia<br />
ina ia maua ai <strong>le</strong>na malamalamaaga mai <strong>le</strong> Atua?<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau i <strong>le</strong> taimi mulimuli na<br />
tupu ai se mea e <strong>le</strong> talafeagai ia i latou ma <strong>le</strong> auala na latou tali<br />
atu i ai. Ia saili pe na faapefea ona tali atu ia Iopu i ona faigata e<br />
ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> faitauina o mau nei: Iopu 1:21; 2:10; 13:15; 19:25–26;<br />
23:10; 27:4. Ia talanoaina faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a<br />
so latou manatu aisea na mafai ai e Iopu ona tali atu faa<strong>le</strong><strong>le</strong>i i ia<br />
mafatiaga. Ia fetufaai atu <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Elder Neal A.<br />
Maxwell:<br />
“O <strong>le</strong> tutumau faa<strong>le</strong>agaga e moomia ai <strong>le</strong> malosi —o <strong>le</strong><br />
malosi <strong>le</strong>a e maua mai <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> suesue soo ma <strong>le</strong> loloto, ma<br />
<strong>le</strong> manatunatu i ai i <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i a Iesu Keriso. Afai tatou te<br />
agai i luma e aunoa ma <strong>le</strong> fafagaina i <strong>le</strong> taumafataga o <strong>le</strong><br />
tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong>a ua faasafuaina mai e <strong>le</strong> Atua i o tatou luma, o<br />
<strong>le</strong> a tatou vaivaig<strong>of</strong>ie nai lo lo tatou malolosi” (“If Thou<br />
Endure Well” [lauga i <strong>le</strong> faeasaite a <strong>le</strong> Iunivesite a Polika<br />
Iaga, 2 Tes. 1984], 5).<br />
Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 121:7–8 ma fesili atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na folafola atu e <strong>le</strong> Alii ia<br />
i latou o e tutumau faa<strong>le</strong><strong>le</strong>i e ui i faigata ma mafatiaga.
Iopu 2:11–13. E tatau ona tatou fesoasoani e<br />
siitia i luga, faamafanafana, ma faamalosi ia<br />
i latou o e ua puapuagatia. (15–20 minute)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe latou te iloa se tasi na mafatia<br />
i se faalavelave na oo i ai ma <strong>le</strong> mea na latou faia pe na faia foi<br />
e se isi tagata ina ia taumafai ai e fesoasoani i <strong>le</strong>na tagata. Toe<br />
iloilo <strong>le</strong> mea na tupu ia Iopu o loo i totonu o <strong>le</strong> Iopu 1–2. Faitau<br />
<strong>le</strong> Iopu 2:11–13 ma saili ai <strong>le</strong> mea na mananao ia uo a Iopu e<br />
faia mo ia. Faitau <strong>le</strong> Mosaea 18:8–9 ma talanoaina pe mafai<br />
faapefea ona faatatau i <strong>le</strong>na tulaga.<br />
Tuu atu i tamaiti eseese o <strong>le</strong> vasega e faitauina ia fuaiupu nei<br />
ma saili ai po o a mea na fai atu ai ia uo a Iopu ina ia taumafai<br />
ai e fesoasoani ia te ia: Iopu 4:7–8; 8:6, 20; 11:3–6; 15:20; 18:5–6;<br />
20:5, 29; 22:5, 23; 34:35–37. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> tala a uo a Iopu i <strong>le</strong> mafuaaga o ona mafatiaga?<br />
• Pe faamafanafanaina oe i ni faamatalaga faapena mai au uo?<br />
• Faitau <strong>le</strong> Iopu 16:1–2. O <strong>le</strong> a se lagona na oo ia Iopu i<br />
faamatalaga a ana uo?<br />
Faitau <strong>le</strong> Iopu 9:13, 17, 22; 12:6; and 21:7–13 ina ia saili ai <strong>le</strong><br />
tali atu a Iopu i ana uo <strong>le</strong>a e fesoasoani ai ia i tatou ina ia<br />
tatou iloa <strong>le</strong> mafuaaga e <strong>le</strong> mafai ai ona tatou faapea ane<br />
o mafatiaga o ni taunuuga o agasala. Faitau <strong>le</strong> Iopu 1:1 ma<br />
faamanatu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> ituaiga tagata sa i ai<br />
ia Iopu. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a se mea e mafai ona tatou aoaoina mai mea sese a<br />
uo a Iopu?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea e sili atu ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i semanu e tatau ona faia<br />
ma talanoa atu ai ia uo a Iopu?<br />
Ia uunai tamaiti o <strong>le</strong> vasega e saili i latou o loo moomia <strong>le</strong><br />
fesoasoani ma fesoasoani e faamafanafana ma faamalosiau<br />
ia i latou i o latou faigata.<br />
Iopu 19:25–26. O se malamalamaaga i <strong>le</strong> ata o<br />
<strong>le</strong> faaolataga ma <strong>le</strong> taulaga togiola a Iesu Keriso<br />
e mafai ona fesoasoani ia i tatou ia malamalama<br />
ma onosaia faa<strong>le</strong><strong>le</strong>i ia faigata ma tiga o <strong>le</strong> olaga<br />
faa<strong>le</strong>tino. (10–15 minute)<br />
Usu <strong>le</strong> viiga “Ua Ou Iloa Lo’u Faaola” (Viiga, nu. 136). Toe<br />
faitau <strong>le</strong> fuaitau “E maeu <strong>le</strong> mafanafana o <strong>le</strong>a fuaiupu!” Ia<br />
O LE TUSI O SALAMO<br />
Salamo 1–150<br />
161<br />
Salamo 1–150<br />
talanoaina pe aisea e maua mai ai <strong>le</strong> faamafanafanaga i <strong>le</strong><br />
iloaina <strong>le</strong>a o loo soifua <strong>le</strong> Togiola.<br />
Faamanatu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia mafatiaga o Iopu ma<br />
<strong>le</strong> mafuaaga na ia moomia ai <strong>le</strong> faamafanafanaga. Ia lisi mau<br />
nei i luga o <strong>le</strong> laupapa. Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau<br />
ma faailoa mai <strong>le</strong> mafuaaga na tuuina mai e Iopu na mafai ai<br />
ona ia onosaia ma <strong>le</strong> faamanuiaina ona faigata.<br />
• Iopu 1:20–21 (o mea uma ua ia i tatou e mai <strong>le</strong> Atua, e <strong>le</strong><br />
faamaonia lo tatou liliuese mai <strong>le</strong> Atua ona o faigata)<br />
• Iopu 2:10 (o faigata o se vaega ia o <strong>le</strong> olaga faa<strong>le</strong>tino)<br />
• Iopu 13:15 (e tatau ona tatou faatuatua i <strong>le</strong> Atua, aemaise<br />
lava pe a foliga mai e <strong>le</strong>ai se mafuaaga o lo tatou<br />
puapuagatia)<br />
• Iopu 19:25 (e tatau ona tatou vaavaai atu i o tatou faigata<br />
mai se vaaiga laute<strong>le</strong> o <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong> faaolataga)<br />
• Iopu 23:10 (o faigata e mo lo tatou faamanuiaina)<br />
• Iopu 27:4–6 (o la tatou tautinoga i <strong>le</strong> Atua e <strong>le</strong> tatau ona<br />
faalagolago i o tatou tulaga)<br />
• Iopu 42:7–12 (o <strong>le</strong> Alii e tonu lava ia ma o <strong>le</strong> a faamanuiaina<br />
e amiotonu)<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mataio 11:28–30<br />
ma talanoaina auala eseese e mafai ona oo mai ai ia avega<br />
i tagata. Faitau <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 7:11–13 ma fai atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e tusi po o a ni o latou lagona i <strong>le</strong> iloaina <strong>le</strong>a e tusa<br />
lava po o a ituaiga puapuaga latou te oo i ai, ae ua silafia<br />
uma e Iesu o latou puapuaga.<br />
Iopu 19:25–26 (Mau Tauloto). Talu ai ona o<br />
<strong>le</strong> Toetu o Iesu Keriso, o <strong>le</strong> a toetutu uma ai<br />
tagata. (5–10 minute)<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tauloto <strong>le</strong> Iopu 19:25–26.<br />
Vaevae tamaiti o <strong>le</strong> vasega i ni vaega ma tuu atu ia i latou se<br />
lima minute e saili ai ni mau se te<strong>le</strong> latou te mafaia ona sailia<br />
e uiga i <strong>le</strong> toetu. Tuu atu i vaega e faatusatusa ia mau na latou<br />
mauaina ma fetufaai mea na latou aoaoina. Ia uunaiina tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega e tusi i totonu o a latou <strong>Tusi</strong> Paia, e sosoo atu i <strong>le</strong><br />
Iopu 19:25–26, nisi o mau faamaonia taua na latou mauaina.<br />
Folasaga<br />
A o <strong>le</strong> i suesueina <strong>le</strong> tusi o Salamo, faitau <strong>le</strong> vaega e G e<br />
faamauoa mai ai, “Ituaiga <strong>Tusi</strong>tusiga Faa-Eperu,” i <strong>le</strong> Old<br />
Testament: Genesis–2 Samuel (i. 303–6). O se malamalamaaga<br />
i <strong>le</strong> natura o solo faaEperu o <strong>le</strong> a matuai faalaute<strong>le</strong>ina ai lou<br />
talisapaiaina o <strong>le</strong> Salamo. O <strong>le</strong> Salamo o se tuua<strong>of</strong>aiga o solo<br />
po o pese faaEperu, o nisi sa faaaogaina i sauniga taualoa ma
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o Salamo<br />
<strong>le</strong> paia i <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> fetafai ma <strong>le</strong> malumalu. O nisi na tusia e<br />
viia ai <strong>le</strong> Atua; o isi o ni tatalo. O isi na matuai iloga lava <strong>le</strong><br />
usuina faatasi ma ni mea fai faaili, ae o isi o ni fatuga mo<br />
sauniga e <strong>le</strong>ai ni mea fai faaili e faaaogaina (tagai i <strong>le</strong> Taiala<br />
i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “Salamo,” ; tagai foi i <strong>le</strong> “O Ai na <strong>Tusi</strong>a <strong>le</strong><br />
Salamo?” i <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel, i. 310).<br />
O <strong>le</strong> igoa Salamo e sau mai <strong>le</strong> gagana Septuagint (<strong>le</strong> faaliliuga<br />
faaE<strong>le</strong>ni o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia) ma o lona uiga o “pese.” O <strong>le</strong> igoa<br />
faaEperu mo Salamo o <strong>le</strong> Tehillim, o lona uiga o “viiga” po o<br />
“pese mo viiga.” O Salamo o viiga ia o <strong>le</strong> eka<strong>le</strong>sia i Eperu.<br />
Atonu e mafai ona faamatalaina ai e <strong>le</strong> vaega <strong>le</strong>nei <strong>le</strong> mafuaaga<br />
o loo ta’ua soo ai <strong>le</strong>nei tusi i totonu o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> Fou nai lo se<br />
isi lava tusi o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> (tagai i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia,<br />
“Upusii,”).<br />
O <strong>le</strong> mea sa masani ai, sa vaevaeina e Eperu ia Salamo e<br />
150 i ni tusi eseese se lima. I <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia i aso nei ua latou<br />
vaevaeina ai faapenei:<br />
1. Salamo 1–41<br />
2. Salamo 42–72<br />
3. Salamo 73–89<br />
4. Salamo 90–106<br />
5. Salamo 107–50<br />
I <strong>le</strong> faaiuga o vaega taitasi, e faailoga <strong>le</strong> vavaeina i se viiga, po o<br />
se faailoaina aloaia o <strong>le</strong> mana ma <strong>le</strong> mamalu o <strong>le</strong> Atua (tagai i <strong>le</strong><br />
Salamo 41:13; 72:19; 89:52; 106:48). O <strong>le</strong> Salamo e 150 lava ia o<br />
se viiga, o loo faaaogaina ai <strong>le</strong> upu Eperu o <strong>le</strong> A<strong>le</strong>luia, “Ia outou<br />
vivii atu i <strong>le</strong> Alii,” i lona amataga ma <strong>le</strong> faaiuga, e faapena foi i<br />
<strong>le</strong> upu vivii e faasefulutasi ona ta’u. O se faaiuga ua talafeagai<br />
<strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> Tehillim, po o pese o viiga.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• E masani ona tuuina atu e <strong>le</strong> Alii faamanuiaga nei ia i<br />
latou o e faatuatua ma faalagolago ia te ia:<br />
a. O <strong>le</strong> a Ia puipuia, <strong>le</strong>o<strong>le</strong>o, ma aveeseina i latou (tagai i <strong>le</strong><br />
Salamo 4:1, 3, 5–6; 5:1–3, 11–12; 7:1–2, 10; 18:1–6, 30–32;<br />
20:6–9; 23:4–5; 37:39–40; 56; 71:1–5; 143:9–12; 145:18–20;<br />
tagai foi i <strong>le</strong> Mosaea 7:33).<br />
e. O <strong>le</strong> a Ia taitaiina i latou i lona malamalama (tagai i <strong>le</strong><br />
Salamo 4:5–6; 18:28; 27:1; 37:3–6; 143:6–10; tagai foi i <strong>le</strong><br />
Ioane 8:12).<br />
i. O <strong>le</strong> a Ia tuuina atu ia i latou <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a tunoa ma <strong>le</strong><br />
faamagaloga (tagai i <strong>le</strong> Salamo 6:1–9; 13:5; 23:3, 6;<br />
25:1–13; 51; 103:17–18; tagai foi i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 12:33–34;<br />
34:15–18).<br />
o. O <strong>le</strong> a Ia malamalama ma faamalosia i latou pe a latou<br />
puapuagatia (tagai i <strong>le</strong> Salamo 6:2–10; 22:1–5; 23;<br />
25:15–22; 28:6–9; 38:8–15; 40:1–4, 11–13, 16; 57:1–3; 61;<br />
63:1–8; 69:1–20, 29–36; 86; 130; 142; 146:5–9).<br />
u. O <strong>le</strong> a Ia faapa<strong>le</strong>ina i latou i <strong>le</strong> mamalu ma <strong>le</strong> viiga<br />
(tagai i <strong>le</strong> Salamo 8; 24:3–6; 73:24; 82:6; 84:11–12; 106:1–5;<br />
tagai foi i <strong>le</strong> 1 Peteru 5:1–4; MFF 76:92–95; 109:76).<br />
162<br />
• O <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o Salamo o loo a<strong>of</strong>ia ai valoaga faamesia po o<br />
faamatalaga i <strong>le</strong> soifuaga ma <strong>le</strong> galuega a Iesu Keriso<br />
(tagai i <strong>le</strong> Salamo 22; 110; 118).<br />
• O <strong>le</strong> agasala e aumaia ai <strong>le</strong> faanoanoa ma <strong>le</strong> lotovaivai, ae<br />
o <strong>le</strong> usiusitai ma <strong>le</strong> tausia o feagaiga e aumaia ai <strong>le</strong> fi<strong>le</strong>mu<br />
o <strong>le</strong> mafaufau ma <strong>le</strong> loto (tagai i <strong>le</strong> Salamo 23–25; 34; 51).<br />
• E mafai ona tatou tapuai i <strong>le</strong> Atua e ala i musika paia, <strong>le</strong>a e<br />
mafai ona faamalamalamaina ai i tatou ma fesoasoani ai ia<br />
i tatou ina ia lagona <strong>le</strong> Agaga.<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Salamo 23; 42; 51; 73; 137; 145. O <strong>le</strong> Salamo e<br />
faamatalaina ai <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o lagona faa<strong>le</strong>tagata.<br />
(15–20 minute)<br />
Fuafua e taina ni ituaiga musika eseese na pu’eina mo au<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega (e pei o se pese faanoanoa, o se pese fiafia,<br />
o se pese savali a <strong>le</strong> vaegaau, ma se viiga paia). A o taina ia<br />
pese taitasi, ia fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O a ni lagona e te manatu o loo taumafai <strong>le</strong> pese e<br />
faamatala mai?<br />
• O <strong>le</strong> a se lagona e oo ia te oe ina ua e faalogo i ai?<br />
Ia faamatala atu faapea e mafai e <strong>le</strong> musika ona musuia ia<br />
lagona eseese i totonu ia i tatou. Fesili atu:<br />
• E faapefea ona taua <strong>le</strong>nei mana o <strong>le</strong> musika?<br />
• Pe i ai ea ni tulaga matautia e o faatasi ma <strong>le</strong>nei mana e<br />
l<strong>of</strong>ituina ai lagona?<br />
Ia faamalamalama atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega faapea o <strong>le</strong> Salamo<br />
na uluai faatulagaina lava i musika. E <strong>le</strong> o i ai ni a tatou musika<br />
mo <strong>le</strong> Salamo, ae mafai ona tatou malamalama i lagona o <strong>le</strong> au<br />
tusitala e ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> faitauina o upu. Ia faitau faatasi o se vasega
po o ni vaega ia <strong>le</strong> Salamo 23; 42; 51; 73; 137; ma <strong>le</strong> 145, ma<br />
talanoaina po o a lagona latou te manatu o loo faamatalaina<br />
mai i upu o loo i nei Salamo. Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
e mafaufau i taimi na latou lagonaina ai <strong>le</strong> faamoemoe,<br />
faanoanoa, lotovaivai, masalosalo, ita, po o <strong>le</strong> olioli ma <strong>le</strong><br />
loto faafetai. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na tupu i lou olaga ina ua e faalogoina <strong>le</strong>na<br />
lagona?<br />
• E mafai faapefea e savali o nei Salamo ona fesoasoani ia<br />
te oe?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai mai o latou lagona<br />
e uiga i se Salamo <strong>le</strong>na e sili ona faagaeetia ai i latou pe na<br />
avea foi ma se faamanuia sili i o latou olaga.<br />
Salamo 24:3–4 (Mau Tauloto). Ua<br />
faatulagaina e <strong>le</strong> Alii ia ni faatulagaga o<br />
<strong>le</strong> agavaa mo i tatou e mulimuli ai. E sili atu<br />
ona maualuluga nai lo faatulagaga a <strong>le</strong> lalolagi<br />
ma e aumaia ai faamanuiaga silisili. O nei<br />
faatulagaga e <strong>le</strong> tuuina i <strong>le</strong> faitalia e <strong>le</strong> masuia<br />
foi. (15–20 minute)<br />
Faitau atu i tamaiti o lau vasega <strong>le</strong> miti <strong>le</strong>nei na fetufaai mai e<br />
Peresitene Iosefa F. Samita:<br />
“Sa ou miti sa ou alu i se faigamalaga, ma sa uunaiina au<br />
e tatau ona ou faanatinati—faanatinati i lo’u malosi uma,<br />
i lo’u fefe i tei ua ou tuai te<strong>le</strong>. Sa ou alu atu faatatope i <strong>le</strong><br />
saoasaoa sa mafai ona ou alu ai, ma sa ou malamalama<br />
sa na o sina ta’ui laitiiti sa ia te au, o se solosolo sa i ai i<br />
totonu se ta’ui laitiiti. Sa ou <strong>le</strong> iloa po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong>na mea, a<br />
o o‘u alu atu faanatinati i <strong>le</strong> vave sa ou mafaia; na tei<br />
lava ua ou tau atu i se maota matag<strong>of</strong>ie. Na foliga mai e<br />
matuai te<strong>le</strong> lava, ailoga na fauina i ni lima o tagata, ae sa<br />
ou manatu ua ou iloa o lo’u taunuuga <strong>le</strong>a. A o o’u agai<br />
atu i ai, i <strong>le</strong> saoasaoa sa ou mafaia, sa ou vaai i se faaaliga<br />
tusitusia, ‘Tae<strong>le</strong>.’ Sa ou faliu vave atu ma ou alu i totonu i<br />
<strong>le</strong> fa<strong>le</strong>tae<strong>le</strong> ma ou tae<strong>le</strong> mama ai. Sa ou tatalaina <strong>le</strong> tamai<br />
ta’ui sa ia te au, ma sa i ai iina se pea papae mama o<br />
<strong>of</strong>usa, o se mea <strong>le</strong>a ou te <strong>le</strong>i vaai lava i ai i se taimi umi,<br />
aua o tagata sa matou faatasi sa <strong>le</strong> manatu te<strong>le</strong> i <strong>le</strong> matua<br />
faamamaina na’ua o ni mea. Ae sa mama o’u <strong>of</strong>usa, ma<br />
sa ou faamauluina loa. Ona ou faanatinati atu <strong>le</strong>a i se<br />
mea na foliga mai o se avanoa laute<strong>le</strong>, po o se faitotoa.<br />
Sa ou tuitui atu ma na tatalaina mai <strong>le</strong> faitotoa, ma o <strong>le</strong><br />
tagata sa tu mai ai iina, o <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita. Sa<br />
ia tilotilo mai ia te au i ni foliga e faatonu mai, ma o upu<br />
muamua lava sa ia fai mai ai: ‘Iosefa, ua e tuai.’ Peitai sa<br />
ou fai atu ma <strong>le</strong> mautinoa:<br />
“’Ioe, ae o <strong>le</strong>a ou te mama —o <strong>le</strong>a ou te mama!’<br />
“Sa ia uuina lo’u lima ma avatu au i totonu, ona tapuni<br />
<strong>le</strong>a o <strong>le</strong> faitotoa te<strong>le</strong>. Sa ou lagonaina lona lima e pei<br />
lava ona ou faalogoina <strong>le</strong> pa’i mai o <strong>le</strong> lima o se tagata.<br />
Sa ou iloa o ia, ma ina ua ou ulufa<strong>le</strong> atu, sa ou vaai i<br />
lo’u tama, faapea ia Brigham ma Heber, ma Willard,<br />
163<br />
Ia talanoaina faatasi ma tamaiti o lau vasega ia fesili nei:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> ituaiga “mama” e te manatu sa talanoa i ai ia<br />
Peresitene Samita?<br />
• Aisea e taua ai <strong>le</strong> mama?<br />
Faitau faatasi ma tamaiti o lau vasega <strong>le</strong> Salamo 24:1–5 ma<br />
fesili atu ia i latou po o <strong>le</strong> a so latou manatu i <strong>le</strong> uiga o fuaitau<br />
o <strong>le</strong> “mauga o Ieova,” “lima mama,” ma <strong>le</strong> “loto mama.” Ia<br />
fetufaai atu <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Elder Dallin H. Oaks:<br />
“Afai tatou te faia galuega amiotonu ma aloese mai<br />
galuega <strong>le</strong>aga, ua mama o tatou lima.<br />
Salamo 1–150<br />
ma isi tagata <strong>le</strong><strong>le</strong>i sa ou iloa, o tutu mai i se laina. Sa ou<br />
tilotilo atu e pei o <strong>le</strong> vaai atu i <strong>le</strong>nei vanu, ma na foliga<br />
mai na faatumulia i <strong>le</strong> motu te<strong>le</strong> o tagata, a o luga o <strong>le</strong><br />
tulaga sa i ai tagata uma sa ou iloa. Sa i ai iina lo’u tina,<br />
ma sa n<strong>of</strong>on<strong>of</strong>o o ia ma se tamaitiiti sa sii i ona vae; ma<br />
sa mafai ona ou iloa ia igoa o <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o i latou, o e sa<br />
non<strong>of</strong>o mai iina, o e na foliga mai sa i ai i e na filifilia,<br />
sa faatasi ma e na faaeaina” (Gospel Doctrine, 5th ed.<br />
[1939], 542).<br />
“Afai tatou te galulue mo faamoemoega <strong>le</strong><strong>le</strong>i ma tatou<br />
aloese mai tuinanau ma uiga <strong>le</strong>aga, ua mama o tatou<br />
loto” (Pure in Heart [1988], 1).<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e saili ni mau o loo faamatalaina<br />
ai <strong>le</strong> auala e mafai ai ona faamamaina se tagata, pe lisi foi ia<br />
mau faamaonia nei i luga o <strong>le</strong> laupapa ma fai atu i tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega e saili ia fautuaga a <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> auala e mafai ai ona<br />
tatou mama: Salamo 1; Isaia 1:18; Ioane 15:1–4; Mosaea 4:2;<br />
Helamana 3:35; Moronae 7:48; 10:32–33; MFF 88:74, 85–86.<br />
Salamo 1–150. O se a<strong>of</strong>aiga o Salamo o loo a<strong>of</strong>ia<br />
ai ia valoaga e uiga i <strong>le</strong> soifuaga ma <strong>le</strong> misiona<br />
a <strong>le</strong> Faaola. O <strong>le</strong> faataunuuina o nei valoaga i<br />
<strong>le</strong> misiona a <strong>le</strong> Faaola na faatulagaina o <strong>le</strong><br />
faamaoniga <strong>le</strong>a o ia moni lava o <strong>le</strong> Alo o <strong>le</strong> Atua.<br />
(20–25 minute)<br />
Ta’u atu i <strong>le</strong> vasega ua e filifilia se tamaitiiti se toatasi ma e<br />
te manao i <strong>le</strong> vasega e taumafai e mate po o ai o ia mai nisi o<br />
faamatalaga tau faaataata e te tuuina atu. Ia faamalamalama<br />
atu faapea o <strong>le</strong> faamoemoega o <strong>le</strong>nei gaoioiga o <strong>le</strong> sailia <strong>le</strong>a<br />
po o ai <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega na filifilia i <strong>le</strong> faaaogaina <strong>le</strong>a<br />
na o ni nai faamatalaga tau faaataata ma ia t<strong>of</strong>u mate uma<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega. Ia uunaiina ia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e aua<br />
ne’i faaaogaina a latou mate seiloga e matuai mautinoa<br />
lava po o ai <strong>le</strong> tamaitiiti. Aua ne’i faailoaina atu po o ai <strong>le</strong><br />
tamaitiiti seiloga e uma <strong>le</strong><strong>le</strong>i ona tuuina atu ia faamatalaga<br />
tau faaataata.<br />
Ia amata i <strong>le</strong> tuuina atu o faamatalaga tau faaataata <strong>le</strong>a e mafai<br />
ona fetaui i <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o tamaiti o <strong>le</strong> vasega (e pei “o <strong>le</strong> tamaitiiti<br />
aoga o se tama,” “e sili ma <strong>le</strong> lima futu lona umi,” po o <strong>le</strong> “e <strong>le</strong><br />
uliuli te<strong>le</strong> lona lauulu”). Ona tuuina atu <strong>le</strong>a o ni faamatalaga<br />
tau faaataata e matuai maoti ae <strong>le</strong> iloga te<strong>le</strong> mai foliga vaaia o
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> o Salamo<br />
<strong>le</strong> tamaitiiti na filifilia. (Atonu e mafai ona fesoasoani <strong>le</strong><br />
faafesootai o matua o <strong>le</strong> tamaitiiti ina ia sailia ai nisi o<br />
faamatalaga tau faaataata <strong>le</strong>a e tau <strong>le</strong> iloa, mo se faataitaiga,<br />
o mea e fiafia i ai, o mea na faataunuuina, po o malosiaga<br />
faa<strong>le</strong>agaga). A maea <strong>le</strong> gaoioiga, fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O anafea na e talitonu ai ua e iloa <strong>le</strong> tagata tonu <strong>le</strong>a?<br />
• O <strong>le</strong> fea faamatalaga tau faaataata sa sili ona fesoasoani<br />
te<strong>le</strong>? Aisea?<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega faapea o <strong>le</strong> Salamo o loo a<strong>of</strong>ia ai<br />
<strong>le</strong> te<strong>le</strong> o valoaga, po o faamatalaga tau faaataata, e uiga i <strong>le</strong><br />
Faaola. Na faamoemoeina ina ia mafai e tagata ona iloa po o ai<br />
o ia ma <strong>le</strong> mea o <strong>le</strong> a ia soifua mai ai. Ia lisi i luga o <strong>le</strong> laupapa<br />
ia mau mai <strong>le</strong> koluma muamua o <strong>le</strong> siata <strong>le</strong>nei. Faitau nisi o<br />
mau ma fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faailoa faamatalaga<br />
tau faaataata o loo tuuina mai e uiga i <strong>le</strong> Faaola. A o outou<br />
faitauina ia valoaga taitasi, ia talanoaina pe faapefea ona<br />
matuai manino <strong>le</strong>na faamatalaga tau faaataata i tagata o <strong>le</strong><br />
taimi o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> Fou i <strong>le</strong> fesili atu <strong>le</strong>a:<br />
• Ana fai sa e ola i taimi o <strong>le</strong> Faaola, e te manatu e mafai ona<br />
e iloaina o ia mai faamatalaga tau faaataata o loo i <strong>le</strong>nei lisi?<br />
• O <strong>le</strong> a sou manatu aisea na toate<strong>le</strong> ai tagata latou te <strong>le</strong>’i<br />
iloaina <strong>le</strong> auala na faataunuuina ai e <strong>le</strong> Faaola nei valoaga?<br />
Salamo<br />
Salamo 16:9–10<br />
Salamo 22:1<br />
Salamo 22:7–8<br />
Salamo 22:16<br />
Salamo 22:18<br />
Salamo 31:5<br />
Salamo 34:20<br />
Salamo 41:9<br />
Salamo 65:7<br />
Salamo 68:18<br />
Salamo 69:21<br />
Salamo 91:11–12<br />
Salamo 110:1, 4<br />
Salamo 118:21–22<br />
Valoaga Faamesia<br />
O <strong>le</strong> a toetu Keriso<br />
O <strong>le</strong> a Ia lagonaina <strong>le</strong><br />
tuulafoaiina o ia<br />
O <strong>le</strong> a ulagia o Ia<br />
O <strong>le</strong> a tutuiina Ona lima ma ona vae<br />
O <strong>le</strong> a tufatufa ona <strong>of</strong>u e i latou na<br />
fasiotia o ia<br />
O <strong>le</strong> a Ia tuuina atu lona agaga i<br />
aao o <strong>le</strong> Atua<br />
E <strong>le</strong>ai ma sona ivi e gauia<br />
O <strong>le</strong> a faalataina o Ia<br />
O <strong>le</strong> a Ia faafi<strong>le</strong>muina <strong>le</strong> sami<br />
O <strong>le</strong> a Ia afio a’e i luga<br />
O <strong>le</strong> a tuuina atu ia te Ia <strong>le</strong> laau<br />
oona ma <strong>le</strong> vineta<br />
O <strong>le</strong> a puipuia o Ia e agelu<br />
O <strong>le</strong> a afio o Ia i <strong>le</strong> itu taumatau<br />
o <strong>le</strong> Atua —o se faitaulaga e<br />
faavavau<br />
O <strong>le</strong> a lafoaiina o Ia ae o <strong>le</strong> a<br />
avea ma maatulimanu<br />
Faataunuuga<br />
Galuega 13:34–37<br />
Mataio 27:46<br />
Mataio 27:43<br />
Ioane 20:24–27<br />
Mataio 27:35<br />
Luka 23:46<br />
Ioane 19:31–33, 36<br />
Ioane 13:21–27<br />
Mataio 8:26; Luka 8:24<br />
Efeso 4:7–10<br />
Mataio 27:34; Ioane<br />
19:28–30<br />
Mataio 4:5–6; Luka<br />
4:10–11<br />
Mataio 22:41–46;<br />
Eperu 5:1–6<br />
Luka 20:9–19<br />
164<br />
Faitau faatasi ma au tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia mau faasino o loo i <strong>le</strong><br />
siata <strong>le</strong>a o loo faaalia ai <strong>le</strong> faataunuuina o valoaga. Ia valaaulia<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tusi ni mau faasino i autafa o a latou<br />
tusitusiga paia e sosoo atu i <strong>le</strong> mau o loo i <strong>le</strong> Salamo. Fesili atu:<br />
• Na faapefea ona faataunuuina <strong>le</strong><strong>le</strong>i nei valoaga?<br />
• Aisea na taua ai <strong>le</strong> tonu ona faataunuuina?<br />
Ia fetufaai atu lau molimau i <strong>le</strong> misiona a Iesu Keriso ma <strong>le</strong><br />
muai silafia o per<strong>of</strong>eta i lona soifuaga. Fesili atu i tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega: O <strong>le</strong> a se mea atonu e aoaoina ai i tatou e lo tatou<br />
per<strong>of</strong>eta o loo i ai nei e mafai ona fesoasoani ai ia i tatou ina<br />
ia saunia mo <strong>le</strong> Afio Faalua Mai o <strong>le</strong> Faaola?<br />
S M T W TH F S<br />
Salamo 1–150. O a tatou viiga o aso nei e<br />
pei o Salamo anamua. (35–55 minute)<br />
O se tasi auala e mafai ona tatou tapuai atu ai i <strong>le</strong> Alii e ala atu<br />
<strong>le</strong>a i musika talafeagai, <strong>le</strong>a e mafai ona fesoasoani ai ia i tatou<br />
ia lagonaina <strong>le</strong> Agaga. Ia valaaulia ni nai tamaiti o <strong>le</strong> vasega e<br />
fetufaai mai ni a latou viiga o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia e fiafia lava i ai ma<br />
faamatala atu pe aisea latou te fiafia i ai. Usu pe faitau nisi o<br />
na viiga faatasi ma tamaiti o lau vasega ma talanoaina po o a<br />
ni o latou lagona ina ua uma ona usuina ia viiga. Faitau <strong>le</strong><br />
Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 25:12 ma fesili atu pe aisea e<br />
avea ai <strong>le</strong> usuina o viiga o se auala e tapuai atu ai i <strong>le</strong> Alii. Ta’u<br />
atu i tamaiti o lau vasega o <strong>le</strong> Salamo e pei lava o ni viiga mo<br />
<strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia anamua.<br />
Faatusatusa ia molimau i <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi ma Iesu Keriso o<br />
loo faailoa mai i a tatou viiga i aso nei i molimau o loo i ai i nisi<br />
o Salamo. Mo se faataitaiga, e mafai ona outou faatusatusaina<br />
<strong>le</strong> Salamo e 23 i <strong>le</strong> “O <strong>le</strong> Alii o Lo’u Leo<strong>le</strong>o Mamoe” (Viiga, nu.<br />
60), <strong>le</strong>a o loo faavaeina mai <strong>le</strong>na Salamo. Po o <strong>le</strong> faatusatusa o<br />
se Salamo ma se viiga e tutusa ia faamoemoega ae <strong>le</strong> o upu, e<br />
pei o <strong>le</strong> Salamo e 138 ma <strong>le</strong> “Ou te Talitonu ia Iesu” (Viiga, nu.<br />
71). Tagai i <strong>le</strong> lisi o mau i totonu o Viiga, i lalo o <strong>le</strong> ulutala<br />
“Salamo” (i. 282), mo se lisi o viiga e tutusa o latou autu i ni<br />
Salamo patino. Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a se mea<br />
e mafai ona latou ta’uina mai e uiga i lagona o <strong>le</strong> au tusitala<br />
na i ai mo <strong>le</strong> Faaola mai upu sa latou tusia.<br />
E mafai e viiga ona fesoasoani ina ia liliu atu o tatou loto ma<br />
mafaufau i <strong>le</strong> Faaola, ae o nisi o musika faa<strong>le</strong>saumausau e<br />
mafai ona taitaieseina ai i tatou mai ia te ia. Faitau <strong>le</strong> 1 Samuelu<br />
16:23 ma fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a se aafiaga o musika <strong>le</strong><strong>le</strong>i ia Saulo?<br />
• O faapefea ona faaalia e a tatou pesega i <strong>le</strong> vasega i <strong>le</strong>nei<br />
aso ona faaalia ai <strong>le</strong> mana o loo i ai i musika e musuia ma<br />
siitiaina ai i tatou?<br />
• Afai e mafai e musika talafeagai ona fesoasoani e faaliliu<br />
atu o tatou loto i <strong>le</strong> Faaola, pe talafeagai ea la ona mafai<br />
e musika <strong>le</strong> talafeagai ona valaauliaina ia <strong>le</strong> tiapolo i o<br />
tatou olaga?<br />
• E mafai faapefea ona tatou faamasinoina po o a musika e<br />
talafeagai? (tagai i <strong>le</strong> Moronae 7:15–19; MFF 50:23; Mataupu<br />
Faavae o <strong>le</strong> Faatuatua 1:13).
Ia talanoaina pe mafai faapefea e mataupu faavae nei e fa<br />
ona fesoasoani ia i tatou ina ia filifilia musika ia e fesoasoani<br />
e faatupulaia ai lo tatou faa<strong>le</strong>agaga ma aumaia ai i tatou ia<br />
Keriso:<br />
• O upu e tatau ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i ma atoatoa.<br />
• O <strong>le</strong> saoasaoa ma <strong>le</strong> fati, ma <strong>le</strong> <strong>le</strong>ote<strong>le</strong> ma <strong>le</strong> malosi e tatau<br />
ona valaaulia ai <strong>le</strong> Agaga ma fesoasoani e faamamaina ai<br />
o tatou manatu.<br />
• O <strong>le</strong> igoa o <strong>le</strong> faaili po o <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> faaili ma musika o<br />
loo faatauina e <strong>le</strong> tatau ona i ai ni ata ma ni faamatalaga<br />
mataga pe atagia mai ai foi <strong>le</strong> faatiapolo.<br />
• Soo se mea e faaaoga e faalauiloaina (e pei o ata vitio) ina<br />
ia lagolagoina ai <strong>le</strong> musika e tatau ona talafeagai.<br />
Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau pe o fesoasoani ia<br />
musika ua latou umiaina ma faalogologo i ai ina ia aumaia ai i<br />
latou ia Keriso. Ia luitauina tamaiti o <strong>le</strong> vasega ina ia faalogo i<br />
musika e mafai ona faamanuiaina ai o latou olaga ae ia aloese<br />
mai soo se musika e faatiga ai i <strong>le</strong> Agaga. Ia fetufaai atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai <strong>le</strong> Au Peresitene Sili:<br />
“O viiga musuia o se vaega taua o a tatou sauniga lotu.<br />
E aumaia e viiga <strong>le</strong> Agaga o <strong>le</strong> Alii, faatupuina <strong>le</strong> lagona<br />
o <strong>le</strong> migao, faalotogatasi i tatou o tagata o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia, ma<br />
tuuina mai ai ia i tatou se ala tatou te vivii atu ai i <strong>le</strong> Alii.<br />
O LE FAATAOTO<br />
Folasaga<br />
Faataoto 1–31<br />
O <strong>le</strong> tusi o Faataoto o se tuua<strong>of</strong>aiga o ni faamatalaga pupuu,<br />
<strong>le</strong>a e faamatalaina ai ni upumoni e uiga i amioga faa<strong>le</strong>tagata.<br />
O <strong>le</strong> lona tolu ai <strong>le</strong>a o tusitusiga faasolo i totonu o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong><br />
<strong>Tuai</strong>. O tusi a Iopu, Salamo, Faataoto, ma <strong>le</strong> Failauga e taua<br />
i nisi taimi o ni tusitusiga atamamai. E <strong>le</strong> te<strong>le</strong> ni mea e<br />
faatatau i faaaliga paia ae te<strong>le</strong> atu mea o loo faailoa ai <strong>le</strong><br />
atamai faa<strong>le</strong>tagata nai lo <strong>le</strong> Tulafono, o <strong>le</strong> Talafaasolopito,<br />
po o Per<strong>of</strong>eta (tagai i <strong>le</strong> “O <strong>le</strong> Auala o Loo Faatulaga ai <strong>le</strong><br />
<strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>?” i. 8; Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “Faataoto, tusi<br />
o,” i. 754; folasaga i <strong>le</strong> Faataoto i totonu o <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi, i. 13).<br />
O <strong>le</strong> Faataoto e masani lava ona faig<strong>of</strong>ie ma tuusao. O ni<br />
faataitaiga o faataoto i aso nei e i ai <strong>le</strong> “O se sene e faasaoina<br />
o se sene na mauaina,” “Aua <strong>le</strong> faitauina tamai moa a o <strong>le</strong>’i<br />
165<br />
“O nisi o timaiga musuia te<strong>le</strong> lava e tuuina atu <strong>le</strong>a i<br />
<strong>le</strong> lagiina o viiga. E uunaia i tatou e viiga ia tatou<br />
salamo ma faia galuega <strong>le</strong><strong>le</strong>i, atinae <strong>le</strong> molimau ma <strong>le</strong><br />
faatuatua, faamafanafana i e vaivai, faamafanafana i e<br />
faanoanoa, ma uunaia i tatou ia tatou tumau sei oo i <strong>le</strong><br />
iuga” (Viiga, vii).<br />
Ia fetufaai atu <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Elder Dallin H. Oaks:<br />
“O <strong>le</strong> usuina o viiga o se tasi <strong>le</strong>a o ala sili e mafuta ai i<br />
tatou lava ma <strong>le</strong> Agaga o <strong>le</strong> Alii. ...<br />
“O <strong>le</strong> usuina o viiga o se tasi <strong>le</strong>a o auala sili e aoao ai<br />
mataupu o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i toefuataiina. ...<br />
Faataoto 1–31<br />
“. . . E tatau ona tatou faaaoga viiga pe a tatou manaomia<br />
se malosi faa<strong>le</strong>agaga ma musumusuga.<br />
“O i tatou ua lagona <strong>le</strong> “fia pepese i <strong>le</strong> pese o <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a<br />
faaola” (A<strong>le</strong>ma 5:26) e manaomia ona pepese pea ina<br />
ia mafai ona tatou faalatalata atu atili ia te Ia o <strong>le</strong> sa<br />
musuia mai musika paia ma poloaiina ia faaaoga e<br />
tapuai atu ai ia te Ia. Tau ina ia tatou filiga e faia pea,<br />
o la’u tatalo <strong>le</strong>a” (i <strong>le</strong> Conference Report, Oke. 1994,<br />
10, 13; po o <strong>le</strong> Liahona, Ian. 1995, 10, 11, 12).<br />
Atonu e te manao foi e fetufaai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong><br />
saunoaga mai ia Elder Bruce R. McConkie o loo i <strong>le</strong> folasaga i<br />
<strong>le</strong> Salamo i totonu o <strong>le</strong> Old Testament: Genesis–2 Samuel (i. 309).<br />
f<strong>of</strong>oa,” ma <strong>le</strong> “A <strong>le</strong>ai se fuafuaga, e <strong>le</strong>ai se mea e maua.” O<br />
nisi Faataoto e sili atu ona faigata ma tau <strong>le</strong> manino. O <strong>le</strong><br />
upu proverb e sau mai <strong>le</strong> upu Eperu o <strong>le</strong> mashal ma o lona<br />
uiga o <strong>le</strong> “fai ma sui” po o <strong>le</strong> “e faatusa.”<br />
E i ai isi Faataoto o loo maua i totonu o isi tusi o tusitusiga<br />
paia (tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu 24:13; Iopu 28:28; Esekielu 18:2). Sa<br />
faaaoga foi e <strong>le</strong> Faaola ia Faataoto i ana aoaoga (tagai i <strong>le</strong> Luka<br />
4:23; Ioane 16:25). O Faataoto o loo maua i <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong><br />
e mafai ona avea ma se pogai o musumusuga, fautuaga, ma<br />
taitaiga ia i latou o e faitau ma mafaufau loloto i a latou savali<br />
o <strong>le</strong> atamai. A o e suesueina <strong>le</strong> Faataoto, mafaufau pe mafai<br />
faapefea ona faaaoga ona aoaoga i <strong>le</strong> olaga i o tatou aso. O <strong>le</strong><br />
suitulagaina o faatusatusaga anamua i faatusatusaga o aso nei,<br />
e masani ai ona tatou iloaina <strong>le</strong> talafeagai i aso nei e pei ona sa<br />
i ai anamua.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• E tatau ona tatou saili ma <strong>le</strong> mae<strong>le</strong>ga mo <strong>le</strong> atamai mai <strong>le</strong><br />
Atua ina ia maua ai <strong>le</strong> taitaiga i o tatou olaga (tagai i <strong>le</strong><br />
Faataoto 1:1–7; 2:1–12; 3:13–20; 4:7–8; 16:16).
O <strong>le</strong> Faataoto<br />
• O <strong>le</strong> a faatonuina e <strong>le</strong> Alii olaga o i latou o e faatuatua atu<br />
ia te ia (tagai i <strong>le</strong> Faataoto 1:24–33; 3:5–7).<br />
• E fiafia <strong>le</strong> Alii ia i latou o e matatau ia te ia i <strong>le</strong> mama,<br />
atamai, ma <strong>le</strong> mae<strong>le</strong>ga (tagai i <strong>le</strong> Faataoto 31:10–31).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Ata Vitio o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ata 20, “Faatuatua i <strong>le</strong> Alii,<br />
o loo faaaogaina ai tala faatusa e tolu e faaailoa ai <strong>le</strong><br />
taua o <strong>le</strong> faatuatua i <strong>le</strong> Alii (tagai i <strong>le</strong> Vitio Taiala o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong><br />
<strong>Tuai</strong> mo fautuaga e aoao atu ai).<br />
Faataoto 1–31. O <strong>le</strong> poto o loo maua i <strong>le</strong> tusi o<br />
Faataoto e mafai ona fesoasoani ia i tatou i <strong>le</strong> faia<br />
o faaiuga, taliina o fesili, ma <strong>le</strong> malamalama ai i<br />
upumoni taua. (25–30 minute)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau i se faalavelave<br />
matuia, o se faaiuga taua, po o se faafitauli e ao ona latou<br />
taulimaina. Ona fesili atu <strong>le</strong>a:<br />
• Pe sili ia te oe lou taulimaina na o oe o na ituaiga faafitauli<br />
pe fesoasoani <strong>le</strong> fesili atu i isi mo se fautuaga ma <strong>le</strong> taitaiga?<br />
• O ai e te faatuatuaina i nisi o ou faafitauli sili ona faigata?<br />
Aisea?<br />
• Pe e te taumafai ea e mulimuli i <strong>le</strong> latou fautuaga po o lou<br />
taumafai e teena?<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ina ia malamalama o <strong>le</strong> tusi<br />
o Faataoto o se tuua<strong>of</strong>aiga <strong>le</strong>a o faamatalaga atamai, o <strong>le</strong> te<strong>le</strong><br />
lava o ia faamatalaga na musuia e <strong>le</strong> Alii, <strong>le</strong>a e mafai ona<br />
fesoasoani ia i tatou i <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o faafitauli. Faitau <strong>le</strong> Faataoto<br />
1:1; 10:1; 25:1; 30:1; ma <strong>le</strong> 31:1 ma saili ai po o ai na tusia <strong>le</strong><br />
te<strong>le</strong> o <strong>le</strong> tusi o Faataoto. Faitau <strong>le</strong> 1 Tupu 4:29–34 ma saili ai<br />
pe fia ni Faataoto na tusia e Solomona.<br />
Ia fetufaai ma au tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> faamatalaga o loo maua<br />
i <strong>le</strong> folasaga ma talanoaina <strong>le</strong> auala e mafai ai ona taua te<strong>le</strong> <strong>le</strong><br />
suesueina o <strong>le</strong> tusi o Faataoto. Tuu atu ia i latou e faitau <strong>le</strong><br />
Faataoto 1:1–7; 2:1–12; 3:13–20; 4:7–8; ma <strong>le</strong> 16:16. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a se mea o loo ta’u mai e nei fuaiupu e uiga i <strong>le</strong> taua<br />
o <strong>le</strong> atamai?<br />
• Aisea o <strong>le</strong> a taua ai <strong>le</strong> faaaogaina o <strong>le</strong> atamai i a tatou<br />
faaiuga i aso taitasi?<br />
• Aisea o <strong>le</strong> a avea ai pea faatonuga a <strong>le</strong> Alii e uiga i o tatou<br />
faafitauli ma ni fautuaga atamai?<br />
O <strong>le</strong> tusi o Faataoto o loo a<strong>of</strong>ia ai <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o <strong>le</strong> atamai. Tuu atu i<br />
au tamaiti taitoatasi e filifili (po o lou t<strong>of</strong>iina foi) se mataupu<br />
o <strong>le</strong> Faataoto e faitau ma filifili mai ai se faataoto se tasi o loo<br />
i ai ni manatu e aoga po o se aoaoga faavae e fetufaai atu i <strong>le</strong><br />
vasega. Tuu atu ia i latou e faitau <strong>le</strong>ote<strong>le</strong> <strong>le</strong> faataoto ma<br />
faamatala atu pe faapefea ona latou talitonu e faatatau ia i<br />
tatou ma faamanuiaga e mafai ona oo mai pe afai tatou te ola<br />
ai i <strong>le</strong>na faataoto.<br />
166<br />
Faataoto 1–31. Ua i ai i tagata uma lava sina<br />
atamai <strong>le</strong>a e lava lona taua e fetufaai atu ai i<br />
isi tagata. (25–30 minute)<br />
Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau i nisi o upusii<br />
musuia sa latou taulotoina pe na tusia foi i se pepa. Fesili atu:<br />
• E faafia ona e mafaufau i <strong>le</strong>na upusii?<br />
• Na faapefea ona fesoasoani ia te oe?<br />
Ia faamalamalama atu faapea o <strong>le</strong> tusi o Faataoto o loo a<strong>of</strong>ia ai<br />
ni fuaitau ua lauiloa <strong>le</strong>a e mafai ona fesoasoani pe a faaaogaina<br />
i o tatou olaga. Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tusi a latou lava<br />
faataoto e ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> mulimuli i <strong>le</strong> faataitaiga faig<strong>of</strong>ie na<br />
faamatalaina e Elder Boyd K. Packer:<br />
“Na aoaoina e Iesu i <strong>le</strong> avea ai ma se faiaoga ia tagata e<br />
<strong>le</strong>’i aoaoina e uiga i manatu e tau <strong>le</strong>iloa, ma <strong>le</strong> lavelave<br />
o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i. I <strong>le</strong> aoaoina atu o <strong>le</strong> faatuatua ma <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a<br />
ma <strong>le</strong> usoga ma <strong>le</strong> salamo, sa ia faaaogaina ai <strong>le</strong> auala o<br />
<strong>le</strong> faatusaina <strong>le</strong>a o mea faigata ma <strong>le</strong> tau <strong>le</strong>iloa i se mea<br />
matuai lauiloa ma masani ai <strong>le</strong>a ua uma ona silafia e<br />
Ona soo. Ua lauiloa <strong>le</strong>na mataupu o <strong>le</strong> muai silafiaina,<br />
ma o lona fua faatatau la <strong>le</strong>nei:<br />
“_______________ e pei o <strong>le</strong> _______________<br />
“I <strong>le</strong> avanoa muamua lava tusi ai <strong>le</strong> manatu po o <strong>le</strong> mea<br />
faitino <strong>le</strong>a e tatau ona e aoaoina atu. Mo se faataitaiga, i<br />
<strong>le</strong> avanoa muamua lava, tusi ai <strong>le</strong> FAATUATUA.<br />
“O <strong>le</strong> faatuatua e pei o <strong>le</strong> _______________<br />
“Faaaoga la lou mafaufau ma manatu ai i se mea o <strong>le</strong> a<br />
iloa e tamaiti <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> a mafai ona faatusaina i <strong>le</strong> faatuatua.<br />
O <strong>le</strong> fa<strong>le</strong>, o se n<strong>of</strong>oaga e taate<strong>le</strong>, e masani foi i ai, e<br />
faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia atili ai lau faataitaiga. Atonu o <strong>le</strong> a e faaaogaina<br />
<strong>le</strong> faataitaiga <strong>le</strong>nei: O <strong>le</strong> FAATUATUA e pei o se FATU. O<br />
<strong>le</strong> faatuatua e pei moni lava o se fatu —e pei ona manatu<br />
foi i ai ia A<strong>le</strong>ma.... (A<strong>le</strong>ma 32:28–29).<br />
“O <strong>le</strong> taimi lava e te faatusaina ai <strong>le</strong> faatuatua i se mea<br />
faitino, ua mafai foi ona e fauina ni ata o upu, e faamatala<br />
ai, ma fuaina ai; e mafai ona e faamatalaina <strong>le</strong> lapoa, o <strong>le</strong><br />
lanu, ma lona tino mai” (Teach Ye Diligently, 28–29).<br />
Ia uunai tamaiti o <strong>le</strong> vasega ina ia magafagafa i <strong>le</strong> tusiaina o<br />
a latou Faataoto. Tuu atu ia i latou e fetufaai atu i <strong>le</strong> vasega<br />
a latou Faataoto na tusi.<br />
Faataoto 3:5–6 (Mau Tauloto). E<br />
faatonutonuina e <strong>le</strong> Alii ia ala o i latou<br />
o e faatuatua ia te ia. (30–35 minute)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tusi i lalo ni igoa o ni tagata se<br />
toatolu e sili ona latou faatuatuaina ina ia fesoasoani ia i latou<br />
pe a fai latou te oo i se faafitauli ogaoga. (Mo se faataitaiga,<br />
pe afai o <strong>le</strong> a afaina o latou ola po o se faafitauli foi tau <strong>le</strong>
tulafono.) Tuu atu ia i latou e tusi i autafa o igoa taitasi <strong>le</strong><br />
mafuaaga latou te lagona ai o <strong>le</strong>na tagata e faatuatuaina te<strong>le</strong>. Ia<br />
valaaulia ni nai tamaiti o <strong>le</strong> vasega o e e mananao e fetufaai atu<br />
ia igoa o loo i luga o a latou lisi ma <strong>le</strong> mafuaaga ua latou filifilia<br />
ai. Tuu atu i <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Faataoto 3:5–6. Fesili atu:<br />
• O ai o loo ta’u mai e na fuaiupu e tatau ona tatou<br />
faatuatuaina?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> folafolaga ua tuuina atu iina ia i latou o e<br />
faatuatua i <strong>le</strong> Alii?<br />
• O a isi tulaga manaomia o loo lisiina?<br />
• O <strong>le</strong> a se taua ia te oe o <strong>le</strong> mauaina o <strong>le</strong> taitaiga a <strong>le</strong> Alii?<br />
Afai e <strong>le</strong> o i ai iina, ona fai atu <strong>le</strong>a i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tusi<br />
<strong>le</strong> suafa o Iesu Keriso i luga o a latou lisi. Tuu atu ia i latou<br />
e faitau ia mau nei ma tusi i lalo ia mafuaaga ua tatou<br />
faatuatuaina ai o ia: 2 Nifae 2:5–8; Mosaea 3:5–11; A<strong>le</strong>ma<br />
7:11–13; Mose 1:39. Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe<br />
faapefea ona faatusatusa ia mafuaaga ua tuuina mai mo i<br />
tatou ina ia faatuatua ia Keriso ona faatuatua i isi tagata o<br />
loo i luga o a latou lisi. Ia fetufaai atu lau molimau i <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a<br />
o <strong>le</strong> Faaola mo i latou uma taitoatasi ma e mafai ona latou<br />
tuu atu lo latou faatuatuaga ia te ia.<br />
E taua te<strong>le</strong> pe a suesueina <strong>le</strong> Faataoto 3:5–6 ina ia fesoasoani ai<br />
i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama i <strong>le</strong> auala e faataunuuina<br />
ai e <strong>le</strong> Alii lana folafolaga o <strong>le</strong> faatonutonuina o o tatou ala<br />
ma <strong>le</strong> mea na te faaaogaina e faataunuuina ai. Faaaoga ia<br />
faatusatusaga nei e tolu ina ia fesoasoani ai ia i latou ia<br />
malamalama o loo faatonutonuina e <strong>le</strong> Alii o tatou ala e ala<br />
mai <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> Agaga Paia, o tusitusiga paia, ma se per<strong>of</strong>eta soifua.<br />
1. Faatusatusa ia musumusuga a <strong>le</strong> Agaga Paia i fautuaga ma<br />
faamalosiauga a e pe<strong>le</strong>. Fesili atu:<br />
• Aisea e tuuina atu ai e i latou o e alol<strong>of</strong>a ia te oe ia ni<br />
fautuaga?<br />
• Pe fesoasoani ea ma faamalosiau atu <strong>le</strong> tuuina soo atu o<br />
a latou fautuaga ia te oe ina ia suia e faalagolago <strong>le</strong>a i <strong>le</strong><br />
<strong>le</strong><strong>le</strong>i o lau faalogo ma lou taliaina? Aisea?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Ioane 14:26 ma <strong>le</strong><br />
Moronae 7:16–19, ina ia saili ai mo auala na fetalai mai ai<br />
<strong>le</strong> Alii ia i tatou. Faitau <strong>le</strong> Mosaea 2:36–37 ma fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a se mea o loo fai mai ai <strong>le</strong>na fuaiupu o <strong>le</strong> a tupu<br />
pe afai tatou te <strong>le</strong> amanaiaina <strong>le</strong> Agaga o <strong>le</strong> Alii?<br />
• O <strong>le</strong> a se taua o <strong>le</strong> taitaiga a <strong>le</strong> Agaga Paia i lou olaga?<br />
• O faapefea ona tuuina atu e <strong>le</strong>na aafiaga ia te oe <strong>le</strong><br />
fi<strong>le</strong>mu, puipuiga, ma <strong>le</strong> fiafia?<br />
2. Faatusatusa ia tusitusiga paia i se seti o faatonuga. Fesili atu:<br />
• Afai o <strong>le</strong> a e tapenaina lava e oe lau parasuti mo <strong>le</strong> uluai<br />
taimi, o <strong>le</strong> a faapefea ona e mulimuli i <strong>le</strong> tusi o faatonuga?<br />
• O a ni tulaga matautia o <strong>le</strong> a oo mai i <strong>le</strong> na o <strong>le</strong> faitau<br />
lava o faatonuga e pei e <strong>le</strong> ano i ai?<br />
167<br />
• O a ni auala e pei ai ia tusitusiga paia o ni tusi o<br />
faatonuga?<br />
• O a faatonuga ua e maua mai <strong>le</strong> Alii e ala mai i<br />
tusitusiga paia?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea e te faia <strong>le</strong>a e fesoasoani ai ia te oe i <strong>le</strong><br />
matuai suesueina o tusitusiga paia nai lo <strong>le</strong> na o se<br />
auala faatalanoa?<br />
3. Faatusatusa <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta soifua i se tagata taiala o <strong>le</strong><br />
vaomatua. Fesili atu:<br />
Faataoto 1–31<br />
• O <strong>le</strong> a se taua ia te oe o <strong>le</strong> i ai o se taiala i se faigamalaga<br />
i <strong>le</strong> Amasone?<br />
• O a ni uiga ma ni tomai e te manao ia maua e <strong>le</strong> tagata<br />
taiala o <strong>le</strong> vaomatua?<br />
• O a ni auala ua pei ai se per<strong>of</strong>eta soifua o se tagata<br />
taiala atamai o <strong>le</strong> vaomatua?<br />
• E faapefea ona oo mai <strong>le</strong> taitaiga a <strong>le</strong> Alii ia i tatou i se<br />
per<strong>of</strong>eta soifua?<br />
• O a ni tulaga matautia e oo mai pe afai tatou te <strong>le</strong><br />
mulimuli i lana fautuaga?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Moronae 10:4–5;<br />
Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 1:14–18; ma <strong>le</strong> 33:16–18. Ia<br />
talanoaina po o a mea ua latou faaopoopo mai i lo tatou<br />
malamalama i <strong>le</strong> mulimuli ai i <strong>le</strong> Agaga, suesueina o<br />
tusitusiga paia, ma <strong>le</strong> mulimuli i <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta. Ia valaaulia<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai mai ni mea na latou oo i ai i<br />
<strong>le</strong> mauaina <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> taitaiga mai <strong>le</strong> Agaga Paia, o tusitusiga<br />
paia, po o <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta. Fesili atu:<br />
• Na faapefea ona fesoasoani na aafiaga ia te oe lava ia?<br />
• O a mea na fesoasoani e saunia oe ina ia mauaina na<br />
taitaiga?<br />
Ia fetufaai atu lau molimau i <strong>le</strong> auala ua faamanuiaina ai lou<br />
olaga e <strong>le</strong> Alii.<br />
Faataoto 31:10–31. E tatau ona tatou faaipoipo<br />
atu i se tasi o loo i ai ni uiga faaKeriso.<br />
(10–15 minute)<br />
Ia valaaulia tamaiti taitoatasi o <strong>le</strong> vasega e mafaufau faapea o<br />
loo latou sauni e faaipoipo i totonu o <strong>le</strong> malumalu ma o loo<br />
latou sauni e faamauina i <strong>le</strong> afiafi nanei. Fesili atu: O <strong>le</strong> a se<br />
ituaiga toalua e te faamoemoe i ai i <strong>le</strong> lumanai? Ia lisi uiga<br />
latou te faamatalaina mai i luga o <strong>le</strong> laupapa i lalo o <strong>le</strong> ulutala<br />
O Lau Lisi. Fesili atu pe aisea e taua ai na uiga ia i latou.<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Faataoto 31:10–31 ma<br />
faailoa mai uiga o se fafine amiotonu. Fesili atu pe faapefea<br />
ona faatatau foi na uiga i alii. Ia talanoaina <strong>le</strong> mafuaaga e<br />
taua ai na uiga.
FAILAUGA PO O LE NA TE FOLAFOLA<br />
Folasaga<br />
Failauga 1–12<br />
O <strong>le</strong> Failauga o lona uiga “o se tasi na te tuufaatasia se<br />
faapotopotoga.” O nisi taimi e faaliliuina “o <strong>le</strong> folafola upu.”<br />
O <strong>le</strong> tusi o Failauga, faatasi ai ma Iopu ma <strong>le</strong> Faataoto, e taua<br />
i nisi taimi o “tusitusiga atamai” ma e a<strong>of</strong>ia ai aoaoga <strong>le</strong>a o<br />
loo faaalia ai <strong>le</strong> silisiliese o <strong>le</strong> atamai nai lo <strong>le</strong> va<strong>le</strong>a. E<br />
faaopoopo atu i ai, o <strong>le</strong> Failauga o <strong>le</strong> tusi lona fa <strong>le</strong>a o <strong>le</strong><br />
<strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> o loo faatatau i ai o se solo.<br />
O <strong>le</strong> autu faatumutumuina o <strong>le</strong> tusi o Failauga o <strong>le</strong> manatu<br />
<strong>le</strong>a faapea e <strong>le</strong>ai se aoga o <strong>le</strong> olaga pe afai e <strong>le</strong> faaautu i <strong>le</strong><br />
Atua. E pei ona tusia e <strong>le</strong> failauga, “Se’i tatou faalogo ia i <strong>le</strong><br />
iuga o ia mea uma: Ia e matau i <strong>le</strong> Atua, ma e anaana i ana<br />
poloaiga: aua o mea ia e tatau i tagata uma” (Failauga 12:13).<br />
Mo se iloiloga auiliili o <strong>le</strong>nei tusi, tagai i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga<br />
Paia, “Failauga” (i. 659; tagai foi i <strong>le</strong> “Failauga. O <strong>le</strong> Savali a<br />
<strong>le</strong> Folafola Upu” i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi, i. 19).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• E maua <strong>le</strong> fi<strong>le</strong>mu ma <strong>le</strong> fiafia tumau i <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i a Iesu<br />
Keriso, e <strong>le</strong> maua i mea faa<strong>le</strong>lalolagi e ausia po o meatotino<br />
(tagai i <strong>le</strong> Failauga 1:1–3, 12–18; 2:1–11; 12:13–14).<br />
• O <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong> faaolataga o loo otootoina mai ai se taimi sa’o<br />
mo faamoemoega uma o <strong>le</strong> Atua. O <strong>le</strong> mulimuli ai i lana<br />
fuafuaga e maua ai <strong>le</strong> fiafia (tagai i <strong>le</strong> Failauga 3:10–11).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Failauga 1–12. Afai tatou te <strong>le</strong> ola latalata atu<br />
i <strong>le</strong> Alii, o <strong>le</strong> a tuugaogaoina o tatou olaga.<br />
(30–35 minute)<br />
Ia fetufaai atu <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Peresitene Spencer W.<br />
Kimball:<br />
“A tatou <strong>le</strong> latalata atu i lo tatou Tama Faa<strong>le</strong>lagi ma o<br />
tatou uso a tagata i <strong>le</strong> auala tatou te ola ai, o <strong>le</strong> a matuai<br />
tuugaogaoina lava o tatou olaga” (“<strong>The</strong> Abundant Life,”<br />
Ensign, Iulai 1978, 4).<br />
Ia talanoaina faapuupuu faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia<br />
manatu nei e tolu, e faaaoga ai fesili o loo auina atu faatasi:<br />
1. Mafaufau i faaiuga eseese atonu e faia e tagata pe afai<br />
latou te talitonu o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faamasinoina i latou e <strong>le</strong> Atua mo<br />
a latou mea e fai pe faamasinoina foi mo a latou filifiliga.<br />
168<br />
• Pe e te manatu latou te maua <strong>le</strong> fiafia i filifiliga latou<br />
te faia?<br />
• Pe i ai nisi mafuaaga <strong>le</strong><strong>le</strong>i e filifili ai e faia <strong>le</strong> mea tonu<br />
nai lo <strong>le</strong> na o <strong>le</strong> aloese mai faasalaga a <strong>le</strong> Atua?<br />
2. Mafaufau faapea e <strong>le</strong>ai se olaga pe a mavae <strong>le</strong> oti ma o mea<br />
foi tatou te oo i ai i <strong>le</strong>nei olaga e muta pe a tatou feoti.<br />
• O <strong>le</strong> a se mea atonu e oo i tagata e foliga mai e <strong>le</strong> sa’o,<br />
e <strong>le</strong> tonu, ma e <strong>le</strong> ogatasi foi ia te oe?<br />
• E faapefea ona fesoasoani se malamalamaaga i <strong>le</strong> ata<br />
o <strong>le</strong> faaolataga ia te oe i <strong>le</strong> taulimaina o mea faapena?<br />
3. Mafaufau i nisi o au meatotino e sili ona e fiafia i ai.<br />
• E te talitonu e mafai ona maua mai i meatotino ua ia<br />
i tatou <strong>le</strong> fiafia?<br />
• O <strong>le</strong> mea lava e masani ai, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> umi o se fiafia e<br />
faalagolago i meatotino faa<strong>le</strong>lalolagi?<br />
Ia faamalamalama atu faapea o fesili na e tuuina atu o ituaiga<br />
fesili na o loo talanoaina i <strong>le</strong> Failauga. Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega faapea o <strong>le</strong> tusitala o <strong>le</strong> Failauga na tusia <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o lana<br />
tusi e pei lava ua ia talitonu o lona olaga uma <strong>le</strong>na. Na ia<br />
faaaogaina <strong>le</strong> upu faatauvaa i <strong>le</strong> tusi atoa e faamatalaina ai <strong>le</strong> <strong>le</strong>ai<br />
o se uiga, o <strong>le</strong> <strong>le</strong> tumau, po o <strong>le</strong> <strong>le</strong> faamalieina. I <strong>le</strong> tusia ai la o<br />
se tusi mai <strong>le</strong>na ituaiga manatu, na ia faaalia ai <strong>le</strong> <strong>le</strong> mautonu o<br />
se olaga e mafai ona oo i ai pe a aunoa ma <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i. O lana<br />
ituaiga tusitusi e fesoasoani e faaali mai ai o <strong>le</strong> olaga e tau <strong>le</strong>ai<br />
se uiga pe tau <strong>le</strong>ai foi se fiafia sei vagana ua tatou auauna atu i<br />
<strong>le</strong> Atua ma saunia mo <strong>le</strong> faamasinoga <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> a mautinoa lava<br />
<strong>le</strong> oo mai i fanau uma a <strong>le</strong> Atua.<br />
E ui lava o <strong>le</strong> Failauga o loo vaevaeina i ni mataupu, ae o <strong>le</strong><br />
mea moni lava o se lauga e tasi. Ina ia fesoasoani i tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega ina ia malamalama i lana savali, ia suesue auauai i<br />
<strong>le</strong> faasologa o <strong>le</strong> tusi.<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Failauga 2:1–10 ma<br />
saili ai <strong>le</strong> mea o loo sailia e <strong>le</strong> tusitala mo <strong>le</strong> taumafai e sue se<br />
lagona tumau o <strong>le</strong> fiafia ma <strong>le</strong> olioli. Fesili atu ia i latou po o<br />
<strong>le</strong> a so latou lagona i mea o loo ia sailia. Faitau <strong>le</strong> Failauga<br />
1:1–3, 14–15; 2:11, 17–18. Fesili atu:<br />
• E faapefea ona avea <strong>le</strong> faaupuga “lalo o <strong>le</strong> la” ma se<br />
faamatalaga <strong>le</strong><strong>le</strong>i o mea faa<strong>le</strong>lalolagi?<br />
• Pe e te malie i ai i lana faaiuga faapea o <strong>le</strong> olaga ua tumu i<br />
mea faatauvaa —o mea e <strong>le</strong> maua ai <strong>le</strong> fiafia ma <strong>le</strong> fi<strong>le</strong>mu<br />
tumau?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> folasaga i <strong>le</strong> Failauga<br />
3 i totonu o a latou taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega. Fesili<br />
atu: O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faamafanafanaga e te maua mai <strong>le</strong> mea o loo<br />
aoaoina i totonu o <strong>le</strong> Failauga 3:1–8?<br />
O <strong>le</strong> Failauga 4–5 o loo aoao mai faapea o <strong>le</strong> faia o mea <strong>le</strong><strong>le</strong>i e<br />
taitai atu ai i <strong>le</strong> fiafiaga sili nai lo <strong>le</strong> faia o mea <strong>le</strong>aga, e tusa lava<br />
pe <strong>le</strong> talitonu se tagata i <strong>le</strong> Atua, o lana ata o <strong>le</strong> faaolataga, po o<br />
<strong>le</strong> olaga pe a mavae <strong>le</strong> oti. Faitau <strong>le</strong> Failauga 4:13–5:6 ma saili ai<br />
<strong>le</strong> auala o loo aoaoina mai ai e na fuaiupu <strong>le</strong>na manatu.
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> folasaga ma fai <strong>le</strong><br />
gaoioiga mo <strong>le</strong> Failauga 7–11 i totonu o a latou taiala suesue<br />
a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega. Ia talanoaina po o a mea o loo aoaoina<br />
mai e na mataupu.<br />
O <strong>le</strong> Failauga 12 o loo faaalia mai ai <strong>le</strong> matuai talitonu lava o<br />
<strong>le</strong> tusitala i <strong>le</strong> natura e faavavau o <strong>le</strong> olaga. Faitau <strong>le</strong> Failauga<br />
12:13–14 ma saili ai lona faamoemoega tonu i lana tusitusiga.<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O <strong>le</strong> a se eseesega e i ai ina ua e iloa o na fuaiupu e moni?<br />
• E faapefea ona fesoasoani lou malamalama i <strong>le</strong> faaupuga<br />
“o mea ia e tatau i tagata uma” ma <strong>le</strong> faamasinoga i lau<br />
sailiga mo <strong>le</strong> fiafia?<br />
O LE PESE A SOLOMONA<br />
Na faailoa mai e <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita e faapea o <strong>le</strong> Pese<br />
a Solomona e <strong>le</strong> o se tusitusiga musuia (tagai i <strong>le</strong> Taiala i<br />
<strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “Pese a Solomona,” i. 776).<br />
O LE TUSI A ISAIA<br />
O Isaia o <strong>le</strong> atalii o Amota ma o se per<strong>of</strong>eta i Ierusa<strong>le</strong>ma mo<br />
<strong>le</strong> fasefulu tausaga, mai <strong>le</strong> 740 i <strong>le</strong> 701 TLM. Na te<strong>le</strong> sona<br />
aafiaga faa<strong>le</strong>lotu ma faaupufai i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oaiga a <strong>le</strong><br />
tupu o Esekia, <strong>le</strong>a sa avea ai o ia ma fautua sili. O Isaia <strong>le</strong><br />
per<strong>of</strong>eta e sili atu ona ta’ua soo mai per<strong>of</strong>eta uma lava, e sili<br />
atu ona ta’ua soo e Iesu, Paulo, Peteru, ma Ioane nai lo se isi<br />
lava per<strong>of</strong>eta o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>.<br />
E tusa ma <strong>le</strong> tolu ni mafuaaga e taua te<strong>le</strong> ai <strong>le</strong> tusi a Isaia ia i<br />
tatou. Muamua, na tuuina mai e <strong>le</strong> Faaola se poloaiga ina ia<br />
suesue i upu a Isaia ma <strong>le</strong> mae<strong>le</strong>ga (tagai i <strong>le</strong> 3 Nifae 23:1).<br />
Lua, e sili atu ona taua soo ia Isaia i tusitusiga paia nai lo se<br />
isi lava per<strong>of</strong>eta. E sefuluiva mataupu o mataupu e onosefulu<br />
ma <strong>le</strong> ono o <strong>le</strong> tusi a Isaia o loo ta’ua atoa mai lava i totonu o<br />
<strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona, se i vagana ai fuaiupu e lua, o isi mataupu<br />
e lua o loo siitia atoa mai lava. Mai <strong>le</strong> 1292 fuaiupu i totonu o<br />
<strong>le</strong> tusi a Isaia, e tusa ma <strong>le</strong> 430 o loo siitia mai i totonu o <strong>le</strong><br />
<strong>Tusi</strong> a Mamona, o nisi e sili atu ma <strong>le</strong> faatasi (mo se a<strong>of</strong>aiga e<br />
latalata i <strong>le</strong> 600). Ana fai e ave atu uma ia upu sii mai ia Isaia<br />
o loo i totonu o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona ma tuuina i se mea e tasi<br />
ma ta’ua o <strong>le</strong> tusi a Isaia, semanu o <strong>le</strong> a maua ai <strong>le</strong> tusi e lona<br />
fa lona te<strong>le</strong> i totonu o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona, e pei ona faaalia mai<br />
i <strong>le</strong> siata <strong>le</strong>nei:<br />
169<br />
Failauga 1–12<br />
• E faapefea ona fesoasoani <strong>le</strong> lauga a <strong>le</strong> Failauga ia i tatou<br />
ina ia malamalama i manatu e tolu na talanoaina i <strong>le</strong><br />
amataga o <strong>le</strong>nei <strong>le</strong>sona?<br />
Ia faaiu i <strong>le</strong> usuina <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> “Tausi Poloaiga” (Viiga, nu. 186).<br />
Ia fetufaai atu lau molimau i <strong>le</strong> auala e fesoasoani ai <strong>le</strong><br />
malamalama ma <strong>le</strong> mulimuli i <strong>le</strong> fuafuaga a <strong>le</strong> Atua i <strong>le</strong><br />
tuuina atu o se uiga o <strong>le</strong> olaga.<br />
2000<br />
1500<br />
1000<br />
500<br />
0<br />
1971<br />
766<br />
695<br />
+_<br />
600<br />
546<br />
497<br />
A<strong>of</strong>aiga o fuaiupu i <strong>le</strong> tusi e tasi<br />
Fuaiupu o <strong>le</strong> Isaia i totonu o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona<br />
433<br />
372<br />
Mosaea Isaia Helamana 2 Nifae Iakopo 4 Nifae Enosa Iaroma<br />
A<strong>le</strong>ma 3 Nifae 1 Nifae Eteru Mamona Moronae Ominae Upu a Mamona<br />
E 137 ona ta’ua ia Isaia i totonu o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> Fou ae 106 i<br />
totonu o <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong>. Talu ai ona o isi<br />
per<strong>of</strong>eta e masani ona siitia mai pe faatatau foi i <strong>le</strong> tusi a<br />
Isaia, o <strong>le</strong>a ua masani ai ona avea ia tusitusiga paia ma a<br />
tatou punaoa sili mo se fesoasoani ina ia malamalama ai ia<br />
Isaia. Mo se faataitaiga, e sili atu ma <strong>le</strong> afa o fuaiupu o <strong>le</strong><br />
Isaia o loo siitia mai i totonu o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona e ese mai <strong>le</strong><br />
Lomiga a <strong>le</strong> King James o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia. O nei eseesega e<br />
fesoasoani ai ia i tatou ina ia faamanino pe tuuina mai se isi<br />
malamalama faaopoopo i <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> Isaia.<br />
227<br />
199<br />
166<br />
49 30 27 18 15
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Isaia<br />
O <strong>le</strong> mafuaaga lona tolu e taua te<strong>le</strong> ai <strong>le</strong> savali a Isaia mo i tatou<br />
ona o loo faaautu i <strong>le</strong> togisala e ala mai ia Iesu Keriso, o <strong>le</strong> na<br />
vaai i ai <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta (tagai i <strong>le</strong> Isaia 6:5; 2 Nifae 11:2). Na filifili<br />
Nifae e siitia mai ia tusitusiga a Isaia ina ia “faao<strong>le</strong>o<strong>le</strong> atili ai i<br />
[ona tagata] ia talitonu i <strong>le</strong> Alii, lo latou Togiola” (1 Nifae 19:23).<br />
Na tusia e Monte S. Nyman, o se tagata atamai o <strong>le</strong> Au Paia o<br />
Aso e Gata Ai, “Mai fuaiupu eseese e 425 o <strong>le</strong> Isaia o loo siitia<br />
mai i totonu o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona, e 391 o loo ta’ua ai se mea e<br />
uiga i faamoemoega po o <strong>le</strong> misiona a Iesu Keriso “ (Great Are<br />
the Words <strong>of</strong> Isaiah [1980], 7). O se tasi aoga autu o se per<strong>of</strong>eta o<br />
<strong>le</strong> molimau <strong>le</strong>a ia Keriso (tagai i <strong>le</strong> Iakopo 7:11), ma e matuai<br />
taua te<strong>le</strong> mo i tatou <strong>le</strong> suesueina o aoaoga a per<strong>of</strong>eta o e na<br />
saunoa e uiga ia Keriso. O <strong>le</strong> igoa Isaia, ua talafeagai lona<br />
faauigaina o <strong>le</strong> “Ua faasaoina e Ieova.”<br />
Mo nisi faamatalaga e uiga i <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o Isaia ma <strong>le</strong> tusi a<br />
Isaia, tagai i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “Isaia” (i. 707). Mo se<br />
fesoasoaniga patino i <strong>le</strong> malamalama ai i <strong>le</strong> tusi a Isaia, tagai<br />
i <strong>le</strong> gaoioiga e faamauoa mai ai vaega E i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi (i. 131–35).<br />
Folasaga<br />
Isaia 1–12<br />
I <strong>le</strong> taimi na amataina ai e Isaia lana galuega (pe tusa o <strong>le</strong> 740<br />
TLM), sa faapea ona faamata’uina uma ai ia Isaraelu ma Iuta<br />
e fili i fafo atu. Ae peitai, o lo latou faafitauli sili lava, o <strong>le</strong> <strong>le</strong>ai<br />
<strong>le</strong>a o se amiotonu i totonu ia i latou lava. Na aumaia e Isaia se<br />
savali o <strong>le</strong> aoaiga mai <strong>le</strong> Alii i tagata o Iuta. Ae sa a<strong>of</strong>ia ai foi<br />
i lana savali se folafolaga o <strong>le</strong> faamoemoe—pe afai e salamo<br />
tagata, o <strong>le</strong> a toe faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia i latou ma <strong>le</strong> Alii. A o e faitauina <strong>le</strong><br />
Isaia 1–12, vaai mo auala atonu e mafai ona faatusatusa ai <strong>le</strong><br />
savali a Isaia ia Iuta pe “faatatauina” ai foi ia te oe lava (tagai<br />
i <strong>le</strong> 1 Nifae 19:23).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• Na valoia e Isaia <strong>le</strong> soifuaga ma <strong>le</strong> misiona a Iesu Keriso<br />
(tagai i <strong>le</strong> Isaia 2:3–12; 6:8; 7:14–16; 9:1–7; tagai foi i <strong>le</strong><br />
1 Nifae 19:23; Iakopo 7:11).<br />
• O <strong>le</strong> Alii na faia <strong>le</strong> auala mo i tatou ina ia tatou matuai<br />
mama ai ma faamagaloina a tatou agasala pe a tatou<br />
salamo ma tausia ana poloaiga (tagai i <strong>le</strong> Isaia 1:16–18).<br />
• Na aoaoina e <strong>le</strong> Alii ona tagata i ala o <strong>le</strong> amiotonu i totonu o<br />
<strong>le</strong> maota o <strong>le</strong> Alii (o <strong>le</strong> malumalu). O <strong>le</strong> mauaina o sauniga o<br />
<strong>le</strong> malumalu ma <strong>le</strong> tausia o feagaiga tatou te osia ai iina e<br />
fesoasoani ai ia i tatou e faatuina Siona ma saunia ai e fetaiai<br />
ma <strong>le</strong> Alii i lona afio mai (tagai i <strong>le</strong> Isaia 2:2–5).<br />
• O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona ma <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia o “tagavai” po o<br />
faatulagaga ia e lapataia ai <strong>le</strong> lalolagi i <strong>le</strong> Toefuataiga<br />
o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i (tagai i <strong>le</strong> Isaia 5:26; 11:10–12; tagai foi i <strong>le</strong><br />
2 Nifae 29:2).<br />
170<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Ata Vitio o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ata 21, “Fesoasoaniga mo <strong>le</strong><br />
Isaia,” o loo tuuina mai ai ni tomai faataitai o<br />
suesuega e fesoasoani ina ia malamalama ai ia Isaia. Atonu e<br />
te manao e maimoaina muamua <strong>le</strong> ata ma fuafua pe sili atu<br />
ona faaali atu ia vaega o <strong>le</strong> ata pe ete aoaoina atu ia tomai e<br />
oe lava ia (tagai i <strong>le</strong> Vitio Taiala o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> mo fautuaga<br />
e aoao atu ai). Ata Vitio o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ata 23,<br />
“Isaia–Malaki, O Se Vaaiga Aoao,” o loo a<strong>of</strong>ia ai faamatalaga<br />
i per<strong>of</strong>eta i <strong>le</strong> vaega mulimuli o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> (tagai i <strong>le</strong><br />
Vitio Taiala o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> mo fautuaga e aoao atu ai).<br />
Isaia 1–12. E ta’u mai e per<strong>of</strong>eta ia i tatou<br />
mea e moomia ona tatou iloa ma fai ina ia<br />
maua ai <strong>le</strong> ola faavavau. (20–25 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
Na saunoa mai ia Peresitene Ezra Taft Benson, a o avea ma<br />
Peresitene o <strong>le</strong> Korama a Aposetolo e Toasefululua:<br />
“O <strong>le</strong> auala tatou te tali atu ai i afioga a se per<strong>of</strong>eta<br />
soifua pe a ia ta’u mai <strong>le</strong> mea e moomia ona tatou iloa,<br />
ae <strong>le</strong> faalogo atu i ai, o se t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oga <strong>le</strong>a o lo tatou<br />
faamaoni. ...<br />
“Pe a faaali mai e se per<strong>of</strong>eta <strong>le</strong> mea moni e vaevaeina ai<br />
tagata. O e faamaoni o latou loto o <strong>le</strong> a faalogo i ana upu,<br />
ae o e amio<strong>le</strong>tonu, a <strong>le</strong> teenaina o ia e finau atu foi ia te<br />
ia” (“Fourteen Fundamentals in Following the Prophet,”<br />
i <strong>le</strong> 1980 Devotional Speeches <strong>of</strong> the Year [1981], 28–29).<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e saili ia fuaitau mai <strong>le</strong> Isaia 1–12<br />
o ni lapataiga ina ia salamo po o ni fautuaga i <strong>le</strong> ola ai i ni<br />
olaga faaKeriso. Ia uunai tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mulimuli i <strong>le</strong><br />
fautuaga a Nifae ma faatatau na aoaoina i o latou lava olaga<br />
mo lo latou manuia ma <strong>le</strong> aoaoina (tagai i <strong>le</strong> 1 Nifae 19:23).<br />
Vaevae ia mau faamaonia nei i <strong>le</strong> vasega ma valaaulia i latou<br />
e saili <strong>le</strong> fautuaga o loo tuuina mai e Isaia:<br />
Mau<br />
Isaia 1:11–13<br />
Isaia 1:16<br />
Isaia 1:17<br />
Isaia 1:18<br />
Isaia 1:28<br />
Isaia 2:2–3<br />
Isaia 2:4<br />
Isaia 2:5<br />
Isaia 2:7–8<br />
Fautuaga a Isaia<br />
Aua <strong>le</strong> tautala i mea <strong>le</strong>aga.<br />
Ia papatisoina ma ia faamamaina.<br />
Auauna atu i isi.<br />
Salamo (tagai i <strong>le</strong> fautuaga e aoao atu ai mo <strong>le</strong> Isaia 1:16–19).<br />
Aua <strong>le</strong> lafoaiina <strong>le</strong> Alii; tumau e oo i <strong>le</strong> iuga.<br />
Alu i <strong>le</strong> malumalu (tagai i <strong>le</strong> fautuaga e aoao atu ai mo <strong>le</strong><br />
Isaia 2:2–5).<br />
Ia avea ma faatupu fi<strong>le</strong>mu.<br />
Savali i <strong>le</strong> malamalama o <strong>le</strong> Alii; ia latalata atu i lona Agaga.<br />
Aua ne’i tapuai pe fai ma tupua mea ua faamanuiaina ai i tatou<br />
e <strong>le</strong> Atua.
Mau<br />
Isaia 3:9<br />
Isaia 3:16–24<br />
Isaia 5:11–12<br />
Isaia 5:18<br />
Isaia 5:26<br />
Isaia 6:8–10<br />
Isaia 10:33<br />
Isaia 12:2<br />
Fautuaga a Isaia<br />
Aua ne’i agasala faalialia ma tetee e pei o tagata o Sotoma.<br />
Aloese mai teuga ma faiga a <strong>le</strong> lalolagi.<br />
Ia faaeteete i <strong>le</strong> mulimuli atu i <strong>le</strong> ala faig<strong>of</strong>ie (tagai foi i <strong>le</strong><br />
2 Nifae 28:8).<br />
Aua ne’i tosoina i agasala e pei ona tosoina o manu i fata<br />
faatava<strong>le</strong>va<strong>le</strong> ma avega.<br />
Fesoasoani i <strong>le</strong> Alii e faapotopoto lana fanau.<br />
Mulimuli i per<strong>of</strong>eta soifua.<br />
Aloese mai <strong>le</strong> faamaualuga ma <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga, aua o e faapea<br />
e faatafunaina i <strong>le</strong> Afio Faalua Mai.<br />
Ia faatuatua ia Iesu Keriso (tagai i <strong>le</strong> fautuaga e aoao atu ai mo<br />
<strong>le</strong> Isaia 1–66).<br />
Isaia 1–12. O igoa eseese na faaaogaina e<br />
Isaia mo <strong>le</strong> Alii e aoaoina ai i tatou i uiga,<br />
faamoemoega, ma <strong>le</strong> misiona a Iesu Keriso.<br />
(20–25 minute)<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fai <strong>le</strong> gaoioiga A mo <strong>le</strong> Isaia 12<br />
i totonu o a latou taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega. Ia<br />
talanoaina po o a mea na latou aoaoina e uiga i suafa o <strong>le</strong> Alii.<br />
Isaia 1–66. O nisi o manatu autu e mafai ona<br />
fesoasoani ia i tatou ia malamalama atili ai ia<br />
Isaia. (5–10 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> mataitusi Eperu nei e ono i luga o <strong>le</strong> laupapa: .<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faaliliu <strong>le</strong> savali. A aunoa ma se<br />
fesoasoani, atonu o <strong>le</strong> a latou <strong>le</strong> mafai ona faaliliuina.<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia faamatalaga taua nei e lua:<br />
• =H, =A, =I, =S<br />
• O <strong>le</strong> faaEperu e faitauina mai <strong>le</strong> taumatau agai i <strong>le</strong> agava<strong>le</strong>.<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega faapea, e pei lava ona fesoasoani<br />
na faamatalaga taua ia i latou ina ia malamalama ai i <strong>le</strong> savali,<br />
e i ai foi ni faamatalaga patino e fesoasoani te<strong>le</strong> ina ia<br />
malamalama ai i <strong>le</strong> Isaia.<br />
O <strong>le</strong> gaoioiga e faamauoa mai ia vaega E i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi (i. 131–35) o loo talanoaina ai faamatalaga<br />
taua e sefulu ina ia malamalama ai i <strong>le</strong> Isaia (mo se faataitaiga,<br />
“Ia Maua <strong>le</strong> ‘Agaga o Valoaga’” ma <strong>le</strong> “Malamalama i <strong>le</strong> Uiga<br />
o Valoaga a Iutaia”). Ia fetufaai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega soo<br />
se tasi o na faamatalaga taua e te manatu o <strong>le</strong> a aoga te<strong>le</strong>. Mo<br />
faamatalaga taua taitasi tou te talanoaina i <strong>le</strong> vasega, ia oti se<br />
pepa laute<strong>le</strong> e foliga i se faamatalaga taua. Ia tuu atu i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega ni mau faamaonia e fesoasoani ai ia i latou e sailia<br />
ia manatu taitasi ona tusi <strong>le</strong>a i luga o se pepa o <strong>le</strong> faamatalaga<br />
taua. Ia faaali ia faamatalaga taua i <strong>le</strong> taimi atoa tou te<br />
suesueina ai <strong>le</strong> Isaia.<br />
171<br />
Isaia 1–66. Na vavalo Isaia i <strong>le</strong> soifuaga ma <strong>le</strong><br />
misiona a Iesu Keriso. (20–25 minute)<br />
O se tasi auala e vave ai lava ona mauaina ia nisi o savali<br />
taua a Isaia o <strong>le</strong> sailia <strong>le</strong>a o ana valoaga faamesia. Tuu atu<br />
i tamaiti o <strong>le</strong> vasega se kopi o <strong>le</strong> siata <strong>le</strong>nei, faatasi ai ma <strong>le</strong><br />
koluma o mau faamaonia o loo faatumuina. Tuu atu i tamaiti<br />
e galulue o se vasega po o ni vaega i fuaiupu uma ma latou<br />
sailia mea uma latou te mafaia e uiga ia Keriso faapea lona<br />
afio muamua mai ma <strong>le</strong> afio faalua mai. E ui e <strong>le</strong> o atoatoa,<br />
ae o <strong>le</strong>nei siata o loo taua<strong>of</strong>ai ai nisi o fuaitau faamesia autu<br />
o loo i totonu o <strong>le</strong> Isaia.<br />
Mau<br />
Isaia 2:3–12; 4:4–5<br />
Isaia 6:8<br />
Isaia 7:14–16<br />
Isaia 8:13–15<br />
Isaia 9:1–6<br />
Isaia 9:6–7<br />
Isaia 11:10–12<br />
Isaia 12:6<br />
Isaia 25:8<br />
Isaia 28:16<br />
Isaia 32:1–4,<br />
15–18<br />
Isaia 33:22<br />
Isaia 40:3<br />
Isaia 40:4–5;<br />
42:1–4<br />
Isaia 50:4<br />
Isaia 50:5–6<br />
Isaia 53:2–12<br />
Savali Faaper<strong>of</strong>eta a Isaia<br />
e uiga i <strong>le</strong> Faaola<br />
O <strong>le</strong> a faaumatia e amio<strong>le</strong>aga i <strong>le</strong> Afio Faalua Mai o <strong>le</strong> Alii. O <strong>le</strong> a<br />
n<strong>of</strong>otupu <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> lalolagi, <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> a savavali ai e amiotonu i lona<br />
malamalama.<br />
“O au <strong>le</strong>nei: ina auina atu au” o se faatusa o <strong>le</strong> Keriso i <strong>le</strong> muai<br />
olaga na <strong>of</strong>o atu mo lana misiona paia.<br />
O <strong>le</strong> a fanau mai Keriso i se taupou ma o <strong>le</strong> a taua o ia o Emanuelu.<br />
O <strong>le</strong> a ia teenaina <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga ae filifili <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i.<br />
Afai o <strong>le</strong> afio mai Keriso, o <strong>le</strong> a taliaina o ia e nisi ae teena o ia<br />
e nisi.<br />
O <strong>le</strong> a fanau mai Keriso i <strong>le</strong> lalolagi i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> pogisa<br />
faa<strong>le</strong>agaga. O <strong>le</strong> a ia aumaia faamanuiaga silisili i tagata i Kalilaia.<br />
O <strong>le</strong> a ta’ua Keriso “O <strong>le</strong> Atua malosi” ma <strong>le</strong> “O <strong>le</strong> Alii o <strong>le</strong> Fi<strong>le</strong>mu”<br />
ma o <strong>le</strong> a afio i <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oalii o Tavita e faavavau.<br />
O <strong>le</strong> a afio mai <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> mana ma <strong>le</strong> mamalu e amataina <strong>le</strong><br />
Me<strong>le</strong>niuma.<br />
O <strong>le</strong> a mafuta <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> totonuga<strong>le</strong>mu o ona tagata i <strong>le</strong> taimi o<br />
<strong>le</strong> Me<strong>le</strong>niuma.<br />
O <strong>le</strong> a faatoilaloina e Keriso <strong>le</strong> oti e ala i lona toetu.<br />
O <strong>le</strong> a avea Keriso ma “maatulimanu,” e t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oina ma suesueina<br />
ina ia avea ma faavae mautu.<br />
O <strong>le</strong> a pu<strong>le</strong> <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> Me<strong>le</strong>niuma. O <strong>le</strong> a i ai <strong>le</strong> fi<strong>le</strong>mu ma<br />
<strong>le</strong> saoga<strong>le</strong>mu.<br />
O <strong>le</strong> Alii o lo tatou faamasino, o <strong>le</strong> faitulafono, o <strong>le</strong> tupu, ma <strong>le</strong><br />
faaola.<br />
O <strong>le</strong> a auina mai e <strong>le</strong> Alii se avefeau e saunia <strong>le</strong> ala mo ia.<br />
I <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> Afio Faalua Mai, o <strong>le</strong> a afio mai Keriso e faamasino,<br />
ma o <strong>le</strong> a “vaai tagata uma ia te Ia.”<br />
O <strong>le</strong> a ia Keriso <strong>le</strong> “laulaufaiva o e ua aoaoina.”<br />
O <strong>le</strong> a naunau Keriso e usiusitai i <strong>le</strong> Tama ma tuuina atu o ia ina<br />
ia puapuagatia i sauaga.<br />
O loo faamatalaina ai <strong>le</strong> misiona togiola a Keriso.<br />
Isaia 1–12
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Isaia<br />
Mau<br />
Isaia 53:2<br />
Isaia 53:3–4<br />
Isaia 53:5–6<br />
Isaia 53:7<br />
Isaia 53:8, 11–12<br />
Isaia 53:9, 12<br />
Isaia 53:9<br />
Isaia 53:10<br />
Isaia 53:12<br />
Isaia 54:5<br />
Isaia 59:19–20;<br />
Iosefa Samita —<br />
Mataio 1:26<br />
Isaia 60:19–20<br />
Isaia 61:1–2<br />
Isaia 63:1–6; 66:15<br />
Savali Faaper<strong>of</strong>eta a Isaia<br />
e uiga i <strong>le</strong> Faaola<br />
O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> eseese <strong>le</strong> faaali atu a Keriso i isi.<br />
O <strong>le</strong> a inosia, tuulafoaiina Keriso, ma o <strong>le</strong> a masani foi ma <strong>le</strong> tiga.<br />
O <strong>le</strong> a ia tauaveina faanoanoa ma tiga o tagata uma.<br />
O <strong>le</strong> a totogiina e Keriso a tatou agasala ma faamaloloina i tatou.<br />
O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> taui atu Keriso i e faasaua ia te ia.<br />
O <strong>le</strong> a fasiotia Keriso mo agasala a ona tagata.<br />
O <strong>le</strong> a faasatauroina faatasi Keriso ma <strong>le</strong> au faomea ma o <strong>le</strong> a<br />
tanumia o ia i <strong>le</strong> tuugamau a <strong>le</strong> tagata mauoa.<br />
O <strong>le</strong> a mama Keriso mai soo se mea sese.<br />
O <strong>le</strong> finagalo o <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi ina ia maliu Keriso mo i tatou.<br />
O <strong>le</strong> a faamamaluina Keriso.<br />
O Keriso o <strong>le</strong> Foafoa ma <strong>le</strong> Togiola; o <strong>le</strong> a toe aumai Isaraelu.<br />
I <strong>le</strong> Afio Faalua Mai, o <strong>le</strong> a afio mai <strong>le</strong> Alii mai <strong>le</strong> itu i sasae e pei o<br />
<strong>le</strong> oso a’e o <strong>le</strong> la.<br />
O <strong>le</strong> susulu o <strong>le</strong> mamalu o <strong>le</strong> Alii o <strong>le</strong> a avea ma malamalama o <strong>le</strong><br />
lalolagi i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> Me<strong>le</strong>niuma.<br />
O Keriso o <strong>le</strong> ua faauuina o <strong>le</strong> a fesoasoani ia i latou o loo<br />
n<strong>of</strong>opologa i <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>agaga, e a<strong>of</strong>ia ai agaga o loo i <strong>le</strong> fa<strong>le</strong>puipui<br />
(tagai foi i <strong>le</strong> Luka 4:16–21; 1 Peteru 3:18–19; 4:6).<br />
O <strong>le</strong> a afio mai Keriso i <strong>le</strong> mana ma <strong>le</strong> mamalu i se “aso o <strong>le</strong> taui<br />
ma sui,” ma “solia toatasi na o ia <strong>le</strong> soligavine.”<br />
Isaia 1:16–19 (Mau Tauloto, Isaia 1:18). O<br />
<strong>le</strong> Togisala a Iesu Keriso ma lo tatou lava<br />
salamo, e mafai ai ona faamagaloina i<br />
tatou ma faamamaina. (15–20 minute)<br />
Aumai i <strong>le</strong> vasega se ipu malamalama mama o loo i ai ni<br />
vai i totonu. A o matamata mai i ai tamaiti o <strong>le</strong> vasega, ia<br />
faatulutulu i ai i totonu sina mataua o se vai lanu. A o taape<br />
solo <strong>le</strong> vai lanu, fesili atu pe faapefea ona pei <strong>le</strong> vai lanu o <strong>le</strong><br />
agasala. Faitau faatasi ma i latou <strong>le</strong> Isaia 1:16–19 ma fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea ua folafola mai e <strong>le</strong> Alii ia i tatou e faatatau<br />
i a tatou agasala?<br />
• Po o lo tatou salamo ea po o <strong>le</strong> Togiola <strong>le</strong>a e faamamaina<br />
i tatou mai <strong>le</strong> agasala?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e saili tali i fesili nei i totonu o <strong>le</strong><br />
A<strong>le</strong>ma 42:12–15 ma <strong>le</strong> Helamana 5:10–11. Fesoasoani ia i latou<br />
ia malamalama o lo tatou salamo e faatagaina ai <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong><br />
Togiola e faamamaina i tatou.<br />
172<br />
Faatulutulu se momono tumu o <strong>le</strong> vai pisia i totonu o <strong>le</strong> vai<br />
ma tuuese <strong>le</strong> ipu malamalama. O <strong>le</strong> a suia malie lava <strong>le</strong> lanu.<br />
Ia faamatala atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e te<strong>le</strong> se taimi e alu i <strong>le</strong><br />
salamo ina ia tatou tau atu ai i <strong>le</strong> faamagaloga. (E oo atu i <strong>le</strong><br />
taimi e uma ai <strong>le</strong> vasega ua toe manino <strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong> vai e pei ona<br />
sa i ai i <strong>le</strong> amataga.) Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> umi na vaaia ai ia aafiaga o <strong>le</strong> vai lanu?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> umi na vaaia ai ia aafiaga o <strong>le</strong> vai pisia?<br />
• E faapefea ona faatusatusa <strong>le</strong>na i <strong>le</strong> agasala ma <strong>le</strong><br />
faamagaloga?<br />
Ia fetufaai ma au tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai<br />
ia Elder Char<strong>le</strong>s W. Penrose i totonu o <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong><br />
Isaia 1:16–20 i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi (i. 138).<br />
Faitau <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 41:3–7 ma talanoaina ia faamanuiaga e<br />
maua mai <strong>le</strong> salamo.<br />
Isaia 2:2–5. O sauniga ma feagaiga o <strong>le</strong> malumalu<br />
e mafai ona fesoasoani i tagata o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia ina<br />
ia matuai olioli ai i faamanuiaga o <strong>le</strong> Togiola ma<br />
mafai ona suia ai o latou olaga ma olaga o e o loo<br />
siomia i latou. (25–30 minute)<br />
Tuu atu i tamaiti taitoatasi o <strong>le</strong> vasega se ata o loo faaalia ai<br />
<strong>le</strong> mea na vaaia e Isaia i totonu o <strong>le</strong> Isaia 2:2–3. Ia valaaulia<br />
ni nai tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai atu a latou ata. A o outou<br />
talanoaina ia ata, ia fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a sou manatu aisea na ta’ua ai e Isaia <strong>le</strong> malumalu<br />
o <strong>le</strong> “mauga o <strong>le</strong> Alii”?<br />
• O <strong>le</strong> a sou manatu aisea na ia aoao mai ai faapea o <strong>le</strong> a<br />
tuuina <strong>le</strong> malumalu i “tumutumu o atumauga” i se isi<br />
faaupuga, o se n<strong>of</strong>oaga mautu?<br />
• Afai o se mea e tuuina i se tulaga mautu e fai ma sui<br />
o mea e sili ona taua ia i tatou i o tatou lava olaga, o a<br />
ituaiga mea atonu e faatautava ma <strong>le</strong> malumalu mo se<br />
n<strong>of</strong>oaga mautu iina?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Isaia 2:6–9 ma vaai<br />
mo faataitaiga o mea na faasilisilia e Isaraelu anamua e sili<br />
atu nai lo <strong>le</strong> Alii ma lona maota. Fesili atu: E tusa ai ma <strong>le</strong><br />
fuaiupu e 3–5, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o <strong>le</strong> a tupu pe a tuu e <strong>le</strong> aiga o<br />
Isaraelu <strong>le</strong> malumalu i <strong>le</strong> tulaga mautu <strong>le</strong>nei?<br />
Ina ia fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama i <strong>le</strong><br />
mafuaaga e taua te<strong>le</strong> ai <strong>le</strong> malumalu ia i tatou, ia toe fai se<br />
kopi o <strong>le</strong> ata <strong>le</strong>nei ma faatumu upu a o outou talanoaina <strong>le</strong><br />
auala e fesoasoani ai <strong>le</strong> malumalu ia i tatou ina ia toe foi atu<br />
i <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Atua.
O <strong>le</strong> Malumalu i totonu o <strong>le</strong> Ata o <strong>le</strong> Faaolataga<br />
Sa tatou mau<br />
faatasi ma <strong>le</strong> Atua.<br />
O <strong>le</strong> veli<br />
Faatuatua ia<br />
Keriso ma <strong>le</strong> salamo<br />
O lo tatou<br />
tulaga pa’u<br />
O <strong>le</strong> Afioaga o <strong>le</strong> Atua<br />
E <strong>le</strong> gata sa tatou ola<br />
faatasi ma <strong>le</strong> Atua, ae ia tatou<br />
avea faapei o ia ma mafai ona<br />
maua uma mea ua ia te ia.<br />
Isaia 2:2–5<br />
PAPATISOGA<br />
Toe iloilo faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega mea na latou aoaoina<br />
muamua i <strong>le</strong> tausaga e uiga i <strong>le</strong> muai olaga ma <strong>le</strong> Pa’u (tagai i<br />
<strong>le</strong> i. 13–15). Ia tuuina atu nisi o fesili nei ma tuu atu ia i latou<br />
e saili tali i totonu o tusitusiga paia:<br />
• Ina ua mavae lo tatou fananau mai i <strong>le</strong>nei tulaga pa’u, o<br />
a laasaga muamua e tatau ona tatou uia i <strong>le</strong> ala e toe tau<br />
atu ai i <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi? O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faitotoa <strong>le</strong>a e tatau ona<br />
tatou uia? (tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 31:17–21; Mataupu Faavae o<br />
<strong>le</strong> Faatuatua 1:4).<br />
• Pe a uma ona tatou ulufa<strong>le</strong> atu i <strong>le</strong> ala e toe foi atu i <strong>le</strong><br />
Atua e ala i <strong>le</strong> papatisoga, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> isi faitotoa e tatau ona<br />
tatou uia? (tagai i <strong>le</strong> Kenese 28:17).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na folafola atu e <strong>le</strong> Alii i ana fanau pe afai<br />
latou te auai atu ma <strong>le</strong> agavaa i <strong>le</strong> malumalu? (tagai i <strong>le</strong><br />
Isaia 2:2–5; MFF 97:15–18; 109:14–19, 22–26, 35–38; 128:15;<br />
131:1–3; 132:19–24).<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama, mo tagata<br />
uma lava o e e faamasinoina, o faamanuiaga atoatoa o <strong>le</strong><br />
tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e faatoa mafai ona maua e ala i sauniga o <strong>le</strong><br />
malumalu. Na saunoa ia Peresitene Howard W. Hunter:<br />
“Ou te . . . valaauliaina tagata o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia ina ia<br />
faatulagaina <strong>le</strong> malumalu . . . e avea ma faailoga sili<br />
o lo latou auai i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia ma faatulagaga silisili mo<br />
a latou feagaiga sili ona paia. ...<br />
“Ia avea i tatou ma tagata auai o <strong>le</strong> malumalu ma ni<br />
tagata alol<strong>of</strong>a i <strong>le</strong> malumalu. Ia tatou faanatinati soo atu<br />
i <strong>le</strong> malumalu pe a tusa ai ma o tatou taimi ma o tatou<br />
tulaga. Aua ne’i o tatou o atu mo na o o tatou tagata ua<br />
maliliu, ae ia tatou o atu foi mo faamanuiaga o <strong>le</strong> tagata<br />
lava ia i <strong>le</strong> tapuai i <strong>le</strong> malumalu, mo <strong>le</strong> paia ma <strong>le</strong><br />
saoga<strong>le</strong>mu <strong>le</strong>a e maua mai i totonu o na puipui mamalu<br />
ma <strong>le</strong> paia. O <strong>le</strong> malumalu o se n<strong>of</strong>oaga o <strong>le</strong> matag<strong>of</strong>ie,<br />
o se n<strong>of</strong>oaga o faaaliga, o se n<strong>of</strong>oaga o <strong>le</strong> fi<strong>le</strong>mu. O <strong>le</strong><br />
MFF 97:15–16<br />
Olaga faa<strong>le</strong>tino<br />
O <strong>le</strong> Maota<br />
o <strong>le</strong> Alii<br />
Faamanuiaga<br />
o <strong>le</strong> malumalu<br />
173<br />
maota o <strong>le</strong> Alii” (i <strong>le</strong> Jay M. Todd, “President Howard<br />
W. Hunter: Fourteenth President <strong>of</strong> the <strong>Church</strong>,” Ensign,<br />
Iulai 1994, 5).<br />
Atonu e te manao e valaaulia se tasi e <strong>le</strong>’i <strong>le</strong>va talu ai nei ona<br />
alu atu i <strong>le</strong> malumalu e talanoa atu e uiga i <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i o lona<br />
olaga ua i ai ona o <strong>le</strong> tapuai i <strong>le</strong> malumalu. Ia fautuaina <strong>le</strong><br />
tagata ina ia aua nei talanoa patino e uiga i <strong>le</strong> malumalu, ae<br />
ia talanoa atu i <strong>le</strong> auala ua avea ai se aafiaga o <strong>le</strong> malumalu<br />
ma se faamanuiaga.<br />
Isaia 11. Na valoia e Isaia <strong>le</strong> Toefuataiga o <strong>le</strong><br />
tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i i aso e gata ai ma <strong>le</strong> Afio Faalua Mai<br />
o Iesu Keriso. (10–15 minute)<br />
Faaali atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega se ata o se luko po o se isi<br />
manufeai ma se ata e ese mai ai o se tamai mamoe. Fesili atu ia<br />
i latou po o <strong>le</strong> a so latou manatu o <strong>le</strong> a se mea e tupu pe afai e<br />
tuu uma manu e lua i totonu o <strong>le</strong> pa e tasi. Faaali atu i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> ata <strong>le</strong>nei o loo auina atu faatasi (o loo i ai foi i <strong>le</strong><br />
i. 232) ma tuu atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> Isaia 11:6–9.<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O afea o <strong>le</strong> a moni ai <strong>le</strong> vaaiga o loo i <strong>le</strong> ata?<br />
• O afea o <strong>le</strong> a “faatumulia ai <strong>le</strong> lalolagi i <strong>le</strong> malamalama<br />
o <strong>le</strong> Alii”? (I <strong>le</strong> Me<strong>le</strong>niuma; tagai Isaia 11:9; tagai foi<br />
i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Isaia 11:9 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi, i. 149.)<br />
Fai atu i tamaiti o lau vasega e mafaufau loloto i na fuaiupu<br />
ma faamatala mai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e sili atu ai ona latou fiafia<br />
e ola i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> Me<strong>le</strong>niuma.<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Isaia 11:1–5, ma fesili<br />
atu:<br />
• O ai tou te manatu o loo tautala i ai na fuaiupu? (Keriso.)<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e tatau ona tupu a o <strong>le</strong>’i oo mai <strong>le</strong> Me<strong>le</strong>niuma?<br />
(O <strong>le</strong> faaumatiaina o e amio<strong>le</strong>aga i <strong>le</strong> Afio Faalua Mai o<br />
Keriso.)<br />
Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 113:1–4 ma<br />
talanoaina mea tatou te aoaoina mai na fuaiupu. Faitau<br />
Isaia 1–12
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Isaia<br />
faatasi ma au tamaiti <strong>le</strong> Isaia 11:10–16 ma talanoaina po o <strong>le</strong><br />
a <strong>le</strong> isi mea o <strong>le</strong> a tupu a o <strong>le</strong>’i oo mai <strong>le</strong> Me<strong>le</strong>niuma. (O <strong>le</strong> a<br />
faapotopotoina Isaraelu; tagai mo komeniteri mo <strong>le</strong> Isaia 11<br />
i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi, i. 149–50.) Faitau nisi o<br />
mau nei ma fesoasoani ia malamalama tamaiti o lau vasega<br />
i <strong>le</strong> auala ua faapotopotoina ai i latou ma ua valaauina i<br />
latou ina ia fesoasoani i <strong>le</strong> faapotopotoina mai o isi: Ieremia<br />
16:14–16; 1 Nifae 10:14; MFF 29:7–8; 45:9; 88:81.<br />
Folasaga<br />
Isaia 13–23<br />
Tagai i <strong>le</strong> folasaga i <strong>le</strong> Isaia 13–23 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi (i. 153).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• E ui lava e faaaogaina e <strong>le</strong> Alii i nisi taimi ia tagata<br />
amio<strong>le</strong>aga e aoaiina ai ona tagata filifilia, ae o tagata<br />
amio<strong>le</strong>aga o <strong>le</strong> a faaumatiaina lava i atunuu uma (tagai i <strong>le</strong><br />
Isaia 13:6–11, 19–22; 14:24–26; tagai foi i <strong>le</strong> Isaia 10:5–27).<br />
• O Lusifelo, o se agaga sa i se tulaga pu<strong>le</strong> i <strong>le</strong> muai olaga,<br />
na tuliese mai <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Atua ma avea ma Satani aua<br />
na ia saili lava ina ia faaeaina o ia ia sili atu nai lo <strong>le</strong> Atua<br />
ma pu<strong>le</strong> i isi fanau a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi (tagai i <strong>le</strong> Isaia<br />
14:12–20; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 29:36; 76:25–28; Mose 4:1–4).<br />
• I <strong>le</strong> avea ai ma Mesia folafolaina, o loo umia e Keriso ia ki o<br />
<strong>le</strong> ola e faavavau mo tagata uma. O Lana Togiola e mautinoa<br />
ai o <strong>le</strong> a toetutu tagata uma mai <strong>le</strong> tuugamau (tagai i <strong>le</strong> Isaia<br />
22:20–25; tagai foi i <strong>le</strong> 1 Korinito 15:22; Faaaliga 1:18).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Isaia 13–14. O <strong>le</strong> malamalama i <strong>le</strong> pa’u o<br />
Satani ma <strong>le</strong> natura o lona “malo” (Papelonia<br />
faa<strong>le</strong>agaga) e mafai ona fesoasoani ai ia i tatou<br />
ina ia aloese i ana faaosoosoga. (35–45 minute)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau i <strong>le</strong> tulaga <strong>le</strong>nei: O<br />
loo e malaga agai atu i <strong>le</strong> lumanai. A o e i ai i <strong>le</strong> lumanai ua e<br />
mauaina se tusi o <strong>le</strong> talafaasolopito o loo ta’u atu ai e uiga i<br />
mea na tutupu i <strong>le</strong> taimi na e sau ai ma <strong>le</strong> taimi o loo e agai atu<br />
i ai. Ua mafai ona e manatuaina <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o mea na e faitauina ina<br />
ua e toe foi atu i lou lava taimi.<br />
• O <strong>le</strong> a lau mea e fai i <strong>le</strong>a faamatalaga?<br />
• O <strong>le</strong> a mafai faapefea ona fesoasoani ia te oe i <strong>le</strong> faia o<br />
faaiuga atamai mo lou lumanai?<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faapea o <strong>le</strong> valoaga e pei o <strong>le</strong><br />
vaai atu i <strong>le</strong> lumanai ma <strong>le</strong> faitauina o <strong>le</strong> talafaasolopito. O <strong>le</strong><br />
Isaia e 13–14, mo se faataitaiga, e faapitoa lona matag<strong>of</strong>ie i <strong>le</strong><br />
174<br />
tulaga <strong>le</strong>nei ona e lua ona itu —o fuaiupu lava ia e faatatau i<br />
mea na tutupu e faapea foi i mea o <strong>le</strong> a tutupu i lo tatou<br />
lumanai.<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e saili po o ai o loo vavalo i ai ia<br />
Isaia i totonu o <strong>le</strong> Isaia 13:1 ma <strong>le</strong> 14:4 (tagai i <strong>le</strong> komeniteri<br />
mo <strong>le</strong> Isaia 13:1 i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi, i. 153).<br />
<strong>Tusi</strong> i luga o <strong>le</strong> laupapa <strong>le</strong> O ai Papelonia e ese mai nai lo <strong>le</strong><br />
atunuu anamua? ma tuu atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> Mataupu<br />
Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 133:14 e saili ai <strong>le</strong> tali. Tuu atu i <strong>le</strong> isi<br />
vaega o tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Isaia 13:6–22 ma <strong>le</strong> isi<br />
vaega e faitauina <strong>le</strong> Isaia 14:4–23. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> fetalaiga a <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> mea o <strong>le</strong> a tupu ia Papelonia<br />
anamua ma lona tupu? Aisea?<br />
• E faapefea ona faatatau na fuaiupu i <strong>le</strong> Papelonia<br />
faa<strong>le</strong>agaga i o tatou aso?<br />
• Talu ai ona sa faataunuuina ia valoaga a Isaia e uiga ia<br />
Papelonia logologoa, o <strong>le</strong> a se mea e mafai ona tatou<br />
faamoemoeina e uiga i ana valoaga e faatatau i o tatou<br />
aso ma <strong>le</strong> Papelonia faa<strong>le</strong>agaga?<br />
Faaaoga manatu o loo i <strong>le</strong> gaoioiga A mo <strong>le</strong> Isaia 13–14 i<br />
totonu o <strong>le</strong> taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega ina ia<br />
fesoasoani ia te oe e faamalamalamaina ai <strong>le</strong> pa’u o Lusifelo<br />
(tagai foi i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Isaia 14:12–15 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi, i. 154–55). Faamanatu atu i tamaiti o loo<br />
faatautee pea Satani i <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> Atua. Faamanatu atu foi ia<br />
i latou e faapea o <strong>le</strong> a puipuia pea e <strong>le</strong> Alii i latou o e faatuatua<br />
ia te ia. Faitau pe usu <strong>le</strong> fuaiupu e tolu o <strong>le</strong> viiga “Afio Mai!”<br />
(Viiga, nu. 92).<br />
Folasaga<br />
Isaia 24–35<br />
I mataupu e 24–35 na suia ai e Isaia <strong>le</strong> mataupu mai<br />
faamasinoga na folafolaina atu i luga o malo amio<strong>le</strong>aga i ona<br />
aso i se vaaiga faaper<strong>of</strong>eta i aso e gata ai ma <strong>le</strong> tisipenisione<br />
mulimuli <strong>le</strong>nei o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i. Pe a tatou manatunatu i <strong>le</strong> silafia<br />
<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Isaia o ona aso, faapea <strong>le</strong> misiona a <strong>le</strong> Faaola i <strong>le</strong> lalolagi,<br />
ma nei aso mulimuli, e <strong>le</strong> o se mea la e ma<strong>of</strong>a ai <strong>le</strong> fetalai mai o<br />
Iesu lava ia, “Ua matua sili upu a Isaia,” ma poloai mai e tatau<br />
ona tatou “sailiili i ai ma <strong>le</strong> filiga” (3 Nifae 23:1).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O <strong>le</strong> a faaumatia e <strong>le</strong> Alii e amio<strong>le</strong>aga ae faasaoina e<br />
amiotonu i <strong>le</strong> Afio Faalua Mai (tagai i <strong>le</strong> Isaia 24–25;<br />
33:15–17; 34:1–10).<br />
• Na faatoilaloina e Keriso <strong>le</strong> oti e ala i lona Toetu ma<br />
tatalaina <strong>le</strong> ala mo tagata uma ina ia toetutu ma toe ola<br />
ai (tagai i <strong>le</strong> Isaia 25:8; 26:19; tagai foi i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 11:44).
• Afai tatou te avea Iesu Keriso ma faavae o lo tatou olaga<br />
ma liliu atu pea ia te ia mo <strong>le</strong> malosi, tatou te <strong>le</strong> pauu lava<br />
(tagai i <strong>le</strong> Isaia 28:16; 30:15–18; tagai foi i <strong>le</strong> Helamana 5:12).<br />
• Na muai ta’uina mai e per<strong>of</strong>eta anamua <strong>le</strong> oo mai o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong><br />
a Mamona ma lona matafaioi taua i <strong>le</strong> Toefuataiga o <strong>le</strong><br />
tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i (tagai i <strong>le</strong> Isaia 29; tagai foi i <strong>le</strong> Esekielu 37:15–17;<br />
2 Nifae 3:11).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Isaia 24–35. Mo i latou o e amiotonu ma saunia,<br />
o <strong>le</strong> Afio Faalua mai o Iesu Keriso o <strong>le</strong> a avea ma<br />
se mea mamalu e tupu. Ae o i latou e <strong>le</strong>ai, o <strong>le</strong> a<br />
avea ma se taimi matautia o faamasinoga a <strong>le</strong><br />
Atua. (40–50 minute)<br />
Ia tuu atu i tamaiti e usu <strong>le</strong>, “Ia Fiafia Tatou” (Viiga, nu. 3).<br />
Fesili atu ia i latou pe aisea latou te pepese ai, e pei ona tatou<br />
faia i <strong>le</strong>na viiga, ia upu o <strong>le</strong> fiafia ma <strong>le</strong> olioli e uiga i <strong>le</strong> Afio<br />
Faalua Mai o <strong>le</strong> Alii, aemaise lava pe a te<strong>le</strong> ni mea ua aoaoina<br />
e uiga i mea matautia e muamua oo mai. Faitau <strong>le</strong> saunoaga<br />
<strong>le</strong>nei e faatatau i <strong>le</strong> Afio Faalua Mai o Iesu Keriso mai ia<br />
Peresitene Ezra Taft Benson:<br />
“O <strong>le</strong> a faaalia i <strong>le</strong> lalolagi se vaaiga o feteenaiga e pei<br />
e <strong>le</strong>’i vaai muamua lava i ai. O <strong>le</strong> a faamaaaina pea loto<br />
o tagata i faaaliga mai <strong>le</strong> lagi. O <strong>le</strong> a tuuina atu foi lava<br />
ia faailoga sili atu e faailoa ai <strong>le</strong> lalata mai o <strong>le</strong> aso te<strong>le</strong><br />
o <strong>le</strong> Alii.<br />
“O <strong>le</strong> a latou iloa foi faailoga ma mea e <strong>of</strong>o ai, aua o <strong>le</strong> a<br />
faailoaina atu ia mea i <strong>le</strong> lagi i luga, ma <strong>le</strong> lalolagi i lalo.<br />
“O <strong>le</strong> a latou iloa foi <strong>le</strong> toto, ma <strong>le</strong> afi, ma <strong>le</strong> pusa o <strong>le</strong> asu.<br />
“A o <strong>le</strong>’i oo mai foi <strong>le</strong> aso o <strong>le</strong> Alii, o <strong>le</strong> a faapouliuligia <strong>le</strong> la, ma<br />
liu toto <strong>le</strong> masina, ae pauu fetu mai <strong>le</strong> lagi. [MFF 45:40–42]<br />
“Ua ou iloaina e <strong>le</strong> o se mataupu manaia <strong>le</strong>nei e<br />
mafaufau i ai. E <strong>le</strong>ai so’u fiafia i lona ata mai, ou te <strong>le</strong><br />
tulimatai atu foi i ai i <strong>le</strong> aso o <strong>le</strong> a faatete<strong>le</strong>ina ai mala i<br />
luga o tagata. Ae o nei upu e <strong>le</strong> o ni au upu; ua fetalai i<br />
ai <strong>le</strong> Alii. I <strong>le</strong> iloaina o mea ua matou iloa i <strong>le</strong> avea ai ma<br />
ana auauna, pe mafai ea ona matou faalotolotolua e<br />
tuuina atu se <strong>le</strong>o o <strong>le</strong> lapataiga ia i latou uma o e faalogo<br />
mai ina ia mafai ona latou saunia mo aso o i luma? O <strong>le</strong><br />
<strong>le</strong> faailoaina atu o ia mea matautia o se agasala lava <strong>le</strong>a!<br />
“E ui lava i se ata faanenefu, ae o loo i ai se itu<br />
malamalama—o <strong>le</strong> afio mai o <strong>le</strong> Alii i lona mamalu. O<br />
lona afio mai o <strong>le</strong> a mamalu ma matautia, e fuafua lava<br />
i <strong>le</strong> tulaga faa<strong>le</strong>agaga o i latou o e tutumau” (“Prepare<br />
Yourselves for the Great Day <strong>of</strong> the Lord,” i <strong>le</strong> Brigham<br />
Young University 1981 Fireside and Devotional Speeches<br />
[1981], 66–67).<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Isaia 24:3–6 ma saili<br />
mo mafuaaga e tatau ai ona faamamaina <strong>le</strong> lalolagi a o <strong>le</strong>’i oo<br />
i <strong>le</strong> Afio Faalua Mai faapea ma <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> Afio Faalua Mai o<br />
Iesu Keriso. Fesili atu po o ai o loo faaautu i ai <strong>le</strong> faamamaina<br />
e pei ona i ai i <strong>le</strong> fuaiupu e 5. Tuu atu ia i latou e faitau <strong>le</strong><br />
175<br />
Isaia 25:9 ma <strong>le</strong> 26:2–4, 7–9, 13 ma fesili atu po o a ituaiga<br />
tagata o <strong>le</strong> a mauaina na ituaiga faamasinoga. Faitau <strong>le</strong> Isaia<br />
25:3–8 ma <strong>le</strong> 26:12, 19–21 ma faamatalaa po o a mea o <strong>le</strong> a faia<br />
e <strong>le</strong> Alii mo e amiotonu, i <strong>le</strong> taimi a o <strong>le</strong>’i afio mai ma <strong>le</strong> taimi<br />
e afio mai ai.<br />
Faamanatu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> saunoaga a Peresitene<br />
Benson, aemaise lava <strong>le</strong> faamamafaina e faapea “O lona afio<br />
mai o <strong>le</strong> a mamalu ma matautia, e fuafua lava i <strong>le</strong> tulaga<br />
faa<strong>le</strong>agaga o i latou o e tutumau.” Fesili atu pe mafai faapefea<br />
ona tatou saunia mo <strong>le</strong> Afio Faalua Mai o <strong>le</strong> Alii. Faitau faatasi<br />
ma tamaiti nisi o mau nei po o mau uma foi ma tuu atu ia i<br />
latou e fesoasoani ia te oe e fai se lisi o mea e mafai ona latou<br />
fai mai e mafai ona fai ina ia saunia ai: 1 Nifae 22:16–22;<br />
Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 1:12–14; 38:30; 45:32; 64:23.<br />
Fesoasoani ia i latou ina ia malamalama o e amiotonu e <strong>le</strong><br />
moomia ona fefefe i <strong>le</strong> Afio Faalua Mai, ae mafai ona tulimatai<br />
atu ma <strong>le</strong> naunautai i mea <strong>of</strong>o<strong>of</strong>ogia o <strong>le</strong> a tutupu i <strong>le</strong>na taimi.<br />
Isaia 28:16–20. Afai tatou te avea Iesu Keriso<br />
ma faavae o o tatou olaga ma liliu atu pea ia<br />
te ia mo <strong>le</strong> malosi, o <strong>le</strong> a tatou <strong>le</strong> pauu lava.<br />
(20–25 minute)<br />
Aumai i <strong>le</strong> vasega se maa lapoa ma malosi faapea ma <strong>le</strong><br />
palanikeke. Faaali atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ma tuu atu se taimi<br />
ia i latou e faailoa mai ai ni auala e mafai ai ona faaaoga na mea<br />
faitino e lua e aoao atu ai e uiga ia Iesu Keriso. Ia valaaulia ni<br />
nai tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai atu o latou manatu. Tuu atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Isaia 28:16–20 ma vaai mo auala<br />
e faaaoga ai na mea faitino e aoao atu ai e uiga i <strong>le</strong> Alii. Ia<br />
talanoaina <strong>le</strong> fuaiupu e 16 e ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> fesili atu:<br />
• Aisea e tatau ai ona tatou avea ia Keriso ma o tatou maa<br />
faavae?<br />
• E faapefea ona avea o ia ma se “faavae mautu”?<br />
E mafai e tamaiti o <strong>le</strong> vasega ona faafetaui <strong>le</strong> Isaia 28:16 i <strong>le</strong><br />
Mataio 7:24–27 ma <strong>le</strong> Helamana 5:12.<br />
I <strong>le</strong> talanoaina o <strong>le</strong> Isaia 28:20, fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e<br />
mafaufau i se tamaloa ua umi te<strong>le</strong> o ia mo lona moega, faapea<br />
ma se palanikeke e laitiiti e <strong>le</strong> mafai ona ufiufi uma ai o ia.<br />
Fesili atu: e faapefea ona pei <strong>le</strong>na faataitaiga o <strong>le</strong> ola e aunoa<br />
ma <strong>le</strong> Togiola a <strong>le</strong> Faaola? E faamanatu mai foi e <strong>le</strong>na fuaiupu<br />
ia i tatou e faapea o <strong>le</strong> Togiola e “a<strong>of</strong>ia” uma ai tagata pe afai<br />
o <strong>le</strong> a latou taliaina.<br />
Atonu e te manao foi e faatatau i <strong>le</strong> 2 Nifae 9:21; A<strong>le</strong>ma<br />
7:11–12; ma <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 19:15–19 a o<br />
outou talanoaina ma molimau atu i <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> Togiola.<br />
Isaia 29 (Mau Tauloto, Isaia 29:13–14).<br />
Na vavalo Isaia i <strong>le</strong> oo mai o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a<br />
Mamona. (35–40 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
Isaia 24–35<br />
O <strong>le</strong> gaoioiga <strong>le</strong>nei e mafai ona avea ma se auala <strong>le</strong><strong>le</strong>i e<br />
fesoasoani ai i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama i <strong>le</strong> valoaga<br />
a Isaia e uiga i <strong>le</strong> oo mai o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona. O <strong>le</strong> siata <strong>le</strong>nei<br />
e faafetaui ai mea na tutupu na valoia e Isaia o <strong>le</strong> a tutupu pe<br />
a aumaia <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona i <strong>le</strong> malamalama faapea ma <strong>le</strong><br />
faataunuuina o mea taitasi na tutupu. Fesuiai <strong>le</strong> faasologa o
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Isaia<br />
mau faasino o loo i <strong>le</strong> koluma lona lua, ma tuu atu i tamaiti<br />
taitoatasi po o ni vaega e sueina ia mau o loo i lisi e lua ma<br />
faafetaui <strong>le</strong> valoaga ma <strong>le</strong> faataunuuga.<br />
Valoaga a Isaia i <strong>le</strong><br />
<strong>Tusi</strong> a Mamona<br />
Isaia 29:4<br />
Isaia 29:10<br />
Isaia 29:11<br />
Isaia 29:11–12<br />
Faataunuuga o <strong>le</strong><br />
Valoaga a Isaia<br />
Talafaasolopito a Iosefa Samita 2:29–34,<br />
42, 51–52<br />
Talafaasolopito a Iosefa Samita 2:10,<br />
18–19<br />
Eteru 4:4–6<br />
Talafaasolopito a Iosefa Samita 2:63–65<br />
O nisi o fesili nei atonu e fesoasoani i <strong>le</strong> talanoaina o <strong>le</strong><br />
valoaga a Isaia:<br />
• O <strong>le</strong> a faapefea ona fesoasoani i tagata i aso nei <strong>le</strong> iloaina<br />
<strong>le</strong>a o per<strong>of</strong>eta anamua na iloa ma vavalo i <strong>le</strong> oo mai o <strong>le</strong><br />
<strong>Tusi</strong> a Mamona?<br />
• E mafai faapefea e na ituaiga valoaga i totonu o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong><br />
Paia ona fesoasoani e saunia tagata mo <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona?<br />
• O <strong>le</strong> a sou manatu aisea e faaalia atu ai e <strong>le</strong> Atua ia ituaiga<br />
malamalama i ana per<strong>of</strong>eta?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea e aoao mai e ia ituaiga valoaga ia i tatou e<br />
uiga i <strong>le</strong> silasila mamao a <strong>le</strong> Atua?<br />
• E faapefea ona fesoasoani lo tatou malamalama o <strong>le</strong><br />
Atua ua silafia mea uma ma o ia <strong>le</strong> malosi uma ia tatou<br />
faatuatua ai ia te ia?<br />
Na vavalo foi isi per<strong>of</strong>eta anamua i <strong>le</strong> oo mai o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a<br />
Mamona, e pei o Esekielu (tagai i <strong>le</strong> Esekielu 37:15–17), Iosefa<br />
i Aikupito (tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 3:11), ma Nifae (tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae<br />
27:6–23).<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faailoa ia fuaiupu o <strong>le</strong> mau<br />
tauloto (Isaia 29:13–14) ma faafetaui i <strong>le</strong> Talafaasolopito a<br />
Iosefa Samita 2:19. Fesili atu:<br />
• E faapefea ona faamamaluina e tagata <strong>le</strong> Atua i a latou<br />
upu ae <strong>le</strong> o o latou loto?<br />
• E faapefea ona avea <strong>le</strong> Toefuataiga o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i ma <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong><br />
a Mamona o se “galuega taua ma <strong>le</strong> <strong>of</strong>o<strong>of</strong>ogia”?<br />
• E faapefea ona faata’u<strong>le</strong>againa e <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona <strong>le</strong><br />
atamai o tagata o <strong>le</strong> lalolagi? (tagai i <strong>le</strong> Isaia 29:11–14).<br />
Atonu e te manao i ni tamaiti se toatolu o <strong>le</strong> vasega e<br />
faatinoina se tagata sailiili o loo tuuina atu i ni faifeautalai<br />
se toalua ia ni fesili e uiga i <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona. E mafai ona<br />
fesoasoani <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o <strong>le</strong> vasega i <strong>le</strong> tuuina atu i tamaiti o loo<br />
faatinoina ia faifeautalai ia mau e fesoasoani i ai. Ia saunia<br />
fesili e pei o nei mo <strong>le</strong> tamaitiiti o loo faatinoina <strong>le</strong> tagata<br />
sailiili —aua ne’i faafinau, ae o ni fesili e pei o se tagata o<br />
loo saili faamaoni i <strong>le</strong> upumoni:<br />
• Pe i ai se mea o loo ta’u mai e <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia e uiga i <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong><br />
a Mamona?<br />
176<br />
• Aisea tatou te manaomia ai nisi tusitusiga paia e ese mai <strong>le</strong><br />
<strong>Tusi</strong> Paia?<br />
• Aisea e <strong>le</strong> taliaina ai e isi lotu <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona?<br />
• Pe i ai nisi e ese mai ia Iosefa Samita na vaai i papatusi auro?<br />
• E mafai faapefea ona ou iloa e moni <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona ma<br />
o Iosefa Samita o se per<strong>of</strong>eta?<br />
Ia valaaulia nisi tamaiti o <strong>le</strong> vasega e ta’u atu ni o latou lagona<br />
e uiga i <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona ma ona aafiaga i o latou olaga.<br />
Isaia 28:23–29; 30–31; 36–37; 40. O <strong>le</strong> mana o<br />
<strong>le</strong> Alii e silisili atu nai lo <strong>le</strong> tagata. Afai tatou te<br />
“faatalitali” i <strong>le</strong> Alii—pe a tatou faalagolago ma<br />
<strong>le</strong> onosai ma faatuatua ia te ia —o <strong>le</strong> a tatou<br />
maua lona mana ina ia fesoasoani ia i tatou ia<br />
tumau ma faatoilaloina o tatou t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oga ma<br />
faigata ma o <strong>le</strong> a i’u lava ina tatou maua uma<br />
ana faamanuiaga ua folafolaina. (35–40 minute)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O ai nisi o tagata e te faatuatuaina? Aisea?<br />
• O ai e te faatuatuaina e taialaina oe ma <strong>le</strong> saoga<strong>le</strong>mu i se<br />
faigamalaga matautia e ui atu i <strong>le</strong> Vaitafe o <strong>le</strong> Amasone?<br />
• O ai e te faatuatuaina pe a e manao e faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia lau taava<strong>le</strong>?<br />
• O ai e te faatuatuaina e faia se taotoga pe a moomia se<br />
taotoga?<br />
• O ai e te faatuatuaina e taitaia oe i <strong>le</strong> ala o <strong>le</strong> faaolataga?<br />
• Aisea e moomia ai ona tatou faatuatua i <strong>le</strong> Alii?<br />
• E faapefea ona faaosoosoina i tatou i nisi taimi e aua ne’i<br />
o tatou faatuatua ia te ia?<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, i taimi o Isaia, sa faaosoosoina ia<br />
Isaraelu ina ia faatuatuaina ia atunuu tuaoi, e pei o Aikupito,<br />
ina ia faasaoina i latou mai o latou fili nai lo <strong>le</strong> faatuatua i <strong>le</strong><br />
Alii (tagai i <strong>le</strong> Isaia 30:1–3, 7; 31:1–3). Talu ai ona e masani ona<br />
tapuai ia tagata o Isaraelu i atua ese ma saili atu i isi faapogai<br />
mo <strong>le</strong> fesoasoani, sa latou moomia ai ona aoao ina ia faatuatua<br />
ma auauna atu i <strong>le</strong> Alii ina ia faasaoina ai.<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Isaia 30:15–17 ma<br />
faamatala atu i ni au lava upu <strong>le</strong> mea na folafola atu e <strong>le</strong> Alii<br />
i tagata Isaraelu ma <strong>le</strong> auala na ia lapataiina ai i latou e uiga i<br />
mea ua latou tuu i ai lo latou faatuatuaga. Ia valaaulia i latou<br />
e faafetaui ia fuaiupu na i <strong>le</strong> Helamana 4:13. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a se mea o loo aoao mai e <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong> faaolataga e uiga i<br />
<strong>le</strong> mafuaaga tatou te matuai moomia ai lava <strong>le</strong> fesoasoani a<br />
<strong>le</strong> Alii? (Tatou te agasala uma lava, ua tatou i ai uma lava i<br />
aafiaga o <strong>le</strong> Pa’u, ma e tatou te moomia uma lava <strong>le</strong> Togiola<br />
a Iesu Keriso.)<br />
• O <strong>le</strong> a faapei lo tatou lumanai pe afai tatou te <strong>le</strong> maua se<br />
fesoasoani po o <strong>le</strong> malosi mai <strong>le</strong> Alii?<br />
Faitau faatasi ma <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> Isaia 30:18, ma faamatala <strong>le</strong><br />
mea e faia e <strong>le</strong> Alii pe a tatou faalagolago i lo tatou lava<br />
malosi (ma faatoilaloina). Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:
• O <strong>le</strong> a sou manatu o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> faatalitali mo <strong>le</strong> Alii?<br />
• Aisea e faamanuiaina ai i latou o e faia faapea?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Isaia 30:19–21 ma<br />
faailoa mai faamanuiaga ua folafola mai e <strong>le</strong> Alii e tuuina<br />
atu ia i latou o e faatalitali.<br />
Ia taua<strong>of</strong>ai <strong>le</strong> Isaia 36–37, <strong>le</strong>a o loo faamatala ai i se taimi<br />
sa aoao ai <strong>le</strong> Tupu o Esekia ma tagata o Ierusa<strong>le</strong>ma e uiga<br />
i <strong>le</strong> faatalitali i <strong>le</strong> Alii. Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia<br />
malamalama i <strong>le</strong> auala e fetaui ai <strong>le</strong>nei tala i o tatou aso,<br />
aemaise lava pe a tatou <strong>le</strong> malamalama pe faitio foi i <strong>le</strong><br />
faatuatuaina o <strong>le</strong> Alii ma ana poloaiga. Fesili atu po o <strong>le</strong> a<br />
<strong>le</strong> mea o <strong>le</strong> a tupu pe afai e pei i tatou o Esekia, <strong>le</strong> faatalitali<br />
ma tumau ma <strong>le</strong> faamaoni.<br />
O <strong>le</strong> Isaia 40:10–31 o loo molimau mai i <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> Alii<br />
ma o <strong>le</strong> a ia faaumatiaina e amio<strong>le</strong>aga ma tauia e amiotonu<br />
o e faatalitali mo ia. Faitau faatasi ma tamaiti o lau vasega<br />
ia fuaiupu filifilia —o <strong>le</strong> fuaiupu e 28–31 e <strong>le</strong><strong>le</strong>i te<strong>le</strong> ina ia<br />
faitauina <strong>le</strong>ote<strong>le</strong>. Ia fetufaai atu se mea na e oo i ai pe<br />
valaaulia foi tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai mai ni mea na<br />
latou oo i ai na aoaoina ai i latou i <strong>le</strong> moni o nei fuaiupu.<br />
O se tasi o molimau a Isaia i <strong>le</strong> faatuatua i <strong>le</strong> Alii o loo maua <strong>le</strong>a<br />
i <strong>le</strong> Isaia 28:23–29 (tagai i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Isaia 28:23–29 i <strong>le</strong><br />
Old Testament: 1 Kings–Malachi, i. 163–64). Fesoasoani i tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega ina ia malamalama mai na fuaiupu, e mafai ona latou<br />
faatuatua i <strong>le</strong> Alii i soo se tulaga.<br />
Folasaga<br />
Isaia 36–39<br />
O <strong>le</strong> Isaia e 36–39 o loo a<strong>of</strong>ia ai se suiga faatalafaasolopito. O<br />
loo faamaumauina ai <strong>le</strong> mutaaga o <strong>le</strong> taufaamatau o os<strong>of</strong>aiga a<br />
Asuria ma <strong>le</strong> faailoaina mai o <strong>le</strong> avea o Papelonia ma faamata’u<br />
ia Iuta i <strong>le</strong> lumanai. O nei mataupu e tali tutusa <strong>le</strong><strong>le</strong>i ma <strong>le</strong> tala<br />
o loo i <strong>le</strong> 2 Tupu 18:13–20:19.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O <strong>le</strong> Alii o <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a tunoa ma <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a mutimutiva<strong>le</strong>, ma e<br />
na te saunia <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o auala e fesoasoani ai i lana fanau ia<br />
lagona <strong>le</strong> Agaga ma salamo, o <strong>le</strong>a ua tuuina mai ai <strong>le</strong><br />
faamagaloga mo a latou agasala (tagai i <strong>le</strong> Isaia 38:17;<br />
tagai foi i <strong>le</strong> Iakopo 5:14–15, 20; MFF 62:3).<br />
• O <strong>le</strong> oti ma <strong>le</strong> puapuagatia o vaega o <strong>le</strong> fuafuaga o <strong>le</strong> fiafia<br />
a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi (tagai i <strong>le</strong> Isaia 38:10–20).<br />
177<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Isaia 38–39. O <strong>le</strong> oti ma <strong>le</strong> puapuagatia o vaega<br />
o <strong>le</strong> fuafuaga o <strong>le</strong> fiafia a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi.<br />
(15–20 minute)<br />
Ia tuuina atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia fesili nei:<br />
• Pe e te fia iloa <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> a e oti ai?<br />
• O <strong>le</strong> a se eseesega o <strong>le</strong> a i ai i <strong>le</strong> auala o <strong>le</strong> a e ola ai i taimi<br />
o totoe o lou olaga?<br />
• O <strong>le</strong> a se suiga o <strong>le</strong> a i ai i lou faatauaina o mea faa<strong>le</strong>tino<br />
ma mea faa<strong>le</strong>agaga i lou olaga?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Isaia 38:1, ma fesili atu:<br />
• Aisea na <strong>le</strong> mautonu ai Esekia i <strong>le</strong> savali a Isaia?<br />
• Ina ua uma ona tatalo ia Esekia, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> savali na tuuina<br />
atu e Isaia ia te ia? (tagai i <strong>le</strong> Isaia 38:4–6).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faailoga na fetalai <strong>le</strong> Alii o <strong>le</strong> a ia tuuina atu ia<br />
Esekia e faaali atu ai o <strong>le</strong> a ia faia mea uma ua ia folafolaina?<br />
(tagai i <strong>le</strong> Isaia 38:7–8).<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Isaia 38:10–20 ma vaai<br />
ai mo faatusa na faaaogaina e Esekia e talanoa ai e uiga i <strong>le</strong><br />
oti. Fesili atu: O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> vaega a <strong>le</strong> faamagaloga na faia i lona<br />
faamalologa? (tagai i <strong>le</strong> Isaia 38:17). Fesili atu:<br />
• Pe tatau ea ona tatou fefefe?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faamoemoega o loo aumaia e <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i ia i tatou<br />
<strong>le</strong>a e <strong>le</strong> o mafai ona maua e isi?<br />
Faitau <strong>le</strong> Isaia 38:15–17 e faailoa mai ai <strong>le</strong> malamalama o Esekia<br />
o lona aveeseina e mai <strong>le</strong> Atua. Fesili atu i tamaiti pe faapefea<br />
ona avea <strong>le</strong> onosai i tiga ma se vaega o <strong>le</strong> fuafuaga o <strong>le</strong> fiafia<br />
a <strong>le</strong> Atua. Na aoao mai Esekia e faapea o o tatou olaga o ni<br />
meaal<strong>of</strong>a mai lo tatou Tama Faa<strong>le</strong>lagi mo ona faamoemoega.<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe mafai faapefea ona aafia ia<br />
ituaiga olaga e ola ai tagata i <strong>le</strong> iloaina o <strong>le</strong>na mea.<br />
Folasaga<br />
Isaia 40–47<br />
Isaia 40–47<br />
O <strong>le</strong> Isaia e 36–39 o mataupu ia ua tuanai sa mate<strong>le</strong> <strong>le</strong><br />
tusiga e aunoa ma se faatulagaga. O <strong>le</strong> tusi a Isaia e a<strong>of</strong>ia<br />
ai mataupu uma o loo i luma atu o loo tusia i se ituaiga<br />
tusitusiga matag<strong>of</strong>ie faatusisolo, <strong>le</strong>a e amataina i <strong>le</strong> mataupu<br />
e 40 ma faaauau ai lava i <strong>le</strong> faaiuga o <strong>le</strong> tusi. O se autu iloga o<br />
mataupu e 40–47 o <strong>le</strong> faatusatusaga <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> va o <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong><br />
Alii e laveaiina ai i tatou ma <strong>le</strong> faava<strong>le</strong>va<strong>le</strong>a o <strong>le</strong> faalagolago<br />
atu o o tatou olaga ma <strong>le</strong> faaolataga i soo se tagata po o se<br />
mea faa<strong>le</strong>lalolagi.
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Isaia<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O atua ese ma isi foafoaga a tagata e <strong>le</strong>ai se mana e<br />
faasaoina pe faamanuiaina ai. O <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi o lo<br />
tatou foafoa <strong>le</strong>a ma o <strong>le</strong> a ia laveaiina, faamanuiaina, ma<br />
faamalosia i latou o e faatuatua ia te ia (tagai i <strong>le</strong> Isaia<br />
40:12–31; 41:8–29; 43:14–21).<br />
• E musuia e <strong>le</strong> Alii i nisi taimi ia taitai o malo ma tagata ina<br />
ia fesoasoani e faataunuuina lana galuega. E tupu <strong>le</strong>nei<br />
mea pe a talia e na taitai ia musumusuga na te tuuina atu<br />
ia i latou, e tusa lava pe latou te <strong>le</strong> malamalama po o fea e<br />
sau ai <strong>le</strong>na musumusuga (tagai i <strong>le</strong> Isaia 41:1–4; 45:1–4).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Isaia 40–47. O atua ese, e tusa lava po o <strong>le</strong> a lo<br />
latou natura, e <strong>le</strong>ai se mana e faamanuia pe<br />
laveai ai. (25–35 minute)<br />
Faaali atu nisi o aitema po o ata o loo faatusa i ai mea e mafai<br />
ona avea ma tupua, e pei o tupe, mea e faaaogaina i <strong>le</strong> militeri,<br />
o se saienisi po o ni masini faasaienisi, tagata lauiloa mai<br />
faafiafiaga po o taaloga, po o faailoga a faigamalo. Ia faaali atu<br />
foi se ata o <strong>le</strong> Faaola. Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o a mea<br />
e tutusa uma ai ia mea. (E mafai ona fai ma sui o mea o loo ave<br />
i ai <strong>le</strong> faatuatuaga o tagata ina ia latou maua ai <strong>le</strong> fiafia ma<br />
faasaoina ai i latou mai faafitauli.) Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae<br />
ma <strong>Feagaiga</strong> 1:12–16 ma fesili atu po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na fetalai ai<br />
<strong>le</strong> Alii e uiga i <strong>le</strong> ifo i tupua o loo i ai i na fuaiupu. Faitau ia<br />
fuaiupu e 17–23 ma fesili atu po o a mea ua faia e <strong>le</strong> Alii ina ia<br />
saunia ai i tatou mo <strong>le</strong> lumanai.<br />
I ni faaupuga malolosi, na faatusatusaina ai e Isaia <strong>le</strong> mana o<br />
<strong>le</strong> Atua o Isaraelu faapea ma <strong>le</strong> <strong>le</strong>ai o se mana o i ai i tupua.<br />
Vaevae <strong>le</strong> vasega i ni vaega ma tuu atu ai i vaega taitasi ia se<br />
tasi o fuaiupu nei e ono. (Afai ua te<strong>le</strong> nei poloka mo <strong>le</strong> taimi<br />
o loo totoe po o <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> foi o lau vasega, ona faaaoga <strong>le</strong>a na<br />
o <strong>le</strong> Isaia e 40; 44; ma <strong>le</strong> 47.)<br />
• Isaia 40:12–31<br />
• Isaia 41:4–29<br />
• Isaia 43<br />
• Isaia 44:6–28<br />
• Isaia 46<br />
• Isaia 47<br />
Fai atu i vaega e suesue a latou fuaiupu ma lisi mea na fai<br />
mai ai ia Isaia e uiga i <strong>le</strong> mana ma <strong>le</strong> mamalu o <strong>le</strong> Atua ma<br />
<strong>le</strong> <strong>le</strong> aoga o tupua ma faataulaitu. Tuu atu i vaega e fetufaai<br />
mea na latou mauaina, aemaise lava pe a faatatau i tupua o<br />
o tatou taimi.<br />
I <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> na tuufaatasia ai e <strong>le</strong> Alii<br />
<strong>le</strong> ifo i tupua ma Papelonia (tagai i <strong>le</strong> MFF 1:16). Ia talanoaina<br />
<strong>le</strong> siata e uiga ia Papelonia <strong>le</strong>a o loo aumaia faatasi ma <strong>le</strong><br />
komeniteri mo <strong>le</strong> Isaia 47 i totonu o <strong>le</strong> Old Testament:<br />
178<br />
1 Kings–Malachi (i. 188). Faitau <strong>le</strong> mea <strong>le</strong>nei na oo i ai ia Elder<br />
Melvin J. Ballard a o taumafai o ia e foia nisi o luitau faigata:<br />
“I <strong>le</strong>a la taimi, sa ou saili ai <strong>le</strong> Alii, . . . ma o <strong>le</strong>na po sa ou<br />
maua ai se faali’ali’aga matag<strong>of</strong>ie lava ma se lagona, <strong>le</strong>a<br />
e <strong>le</strong>’i te’a lava ma au. Sa aveina atu au i <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oaga <strong>le</strong>nei<br />
[<strong>le</strong> Malumalu o Sate Leki]—i totonu o <strong>le</strong> potu <strong>le</strong>nei. . . .<br />
Sa ta’uina mai ia te au e i ai foi se tasi avanoa o <strong>le</strong> a ou<br />
maua; ma sa taitaiina atu au i se potu sa ta’u mai ma te<br />
feiloai ai ma se tasi. A o o’u ulu atu i <strong>le</strong>na potu sa ou vaai<br />
atu, o afio mai i se afioaga maualuga a’e, se tagata e sili<br />
ona mamalu ua ou vaai i ai, ma sa aveatu au i luma e<br />
faailoa ia te Ia. A o o ‘u faalatalata atu sa Ia soisoi mai ia<br />
te au, ma ta’u mai lo’u igoa, ma faaloaloa mai ona aao ia<br />
te au. Afai ou te ola ia atoa <strong>le</strong> miliona o o’u tausaga, o <strong>le</strong><br />
a <strong>le</strong> galo lava ia te au <strong>le</strong>na lauf<strong>of</strong>oga fiafia. Sa ia fusi atu<br />
au i ona aao ma sogi mai ia te au, a o ia fusi atu au i lona<br />
fatafata, ma sa ia faamanuia au seia oo ina faagaeetia ai<br />
lo’u tino atoa. Ina ua maea ona ia faia o <strong>le</strong>a mea, sa ou<br />
faapa’u ifo i ona vae, ma o iina na ou vaai ai i faailoga<br />
o fao; ma a o o’u sogi atu i ai, ma <strong>le</strong> olioli te<strong>le</strong> ua<br />
faatumuina atoa ai au, sa ou lagona sa ou i ai moni lava<br />
i <strong>le</strong> lagi. O <strong>le</strong> lagona na oo mai i lo’u loto i <strong>le</strong>na taimi<br />
o <strong>le</strong>: Se! maimau pe ana mafai ona ou ola agavaa. E ui<br />
lava e manaomia ai <strong>le</strong> valusefulu tausaga, ina ia mafai<br />
i <strong>le</strong> faaiuga o lo’u ola ona ou alu atu i lona afioaga ma<br />
maua <strong>le</strong>na lagona sa ou maua i <strong>le</strong>na taimi i Ona lava<br />
luma, ou te tuuina atu mea uma o i a te au po o mea foi<br />
o o’u faamoemoeina!” (Melvin J. Ballard—Crusader for<br />
Righteousness [1966], 66).<br />
Isaia 40. O valoaga a Isaia e aoaoina ai i tatou<br />
e uiga i <strong>le</strong> Afio Faalua Mai ma aumaia ai ia i<br />
tatou <strong>le</strong> faamoemoe ina ia fesoasoani ai ia i<br />
tatou e tumau ma <strong>le</strong> faamaoni seia oo i <strong>le</strong> iuga.<br />
(15–25 minute)<br />
O <strong>le</strong> Isaia e 40 o loo a<strong>of</strong>ia ai nisi o aoaoga taua e uiga i <strong>le</strong> Mesia<br />
—Iesu Keriso. O George Frederick Handel, o se tagata fatupese<br />
mai Siamani na faaaogaina <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o fuaiupu 1–11 i se fati i lana<br />
galuega o <strong>le</strong> pese o <strong>le</strong> Messiah. Afaia e mafai ona e mauaina se<br />
lipine o loo pu’eina ai <strong>le</strong>a pese, ia taina ni nai vaega o loo siitia<br />
mai ai <strong>le</strong> Isaia e 40. (O pese filifilia o loo siittia mai ai <strong>le</strong> Isaia 40<br />
e a<strong>of</strong>ia ai <strong>le</strong> “Comfort Ye My Peop<strong>le</strong>,” “Every Val<strong>le</strong>y Shall Be<br />
Exalted,” “And the Glory <strong>of</strong> the Lord,” “O Thou That Tel<strong>le</strong>st<br />
Good Tidings to Zion,” ma <strong>le</strong> “He Shall Feed His Flock like<br />
a Shepherd.”) Ia valaaulia tagata o <strong>le</strong> vasega e faalogologo<br />
faa<strong>le</strong><strong>le</strong>i ona sue <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> fuaiupu o <strong>le</strong> mau o loo usuina. Ia ta’u<br />
atu ia i latou e faapea e usuina e tagata i <strong>le</strong> lalolagi atoa <strong>le</strong>nei<br />
pese e uiga i Faaola ma lana misiona paia e ui lava o <strong>le</strong> toate<strong>le</strong><br />
e <strong>le</strong> o ni Kerisiano. E maoae <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> pese <strong>le</strong>a e aumaia ai<br />
lagona ma tali faa<strong>le</strong>agaga.<br />
Faaaoga <strong>le</strong> gaoioiga A, E, po o <strong>le</strong> I mo <strong>le</strong> Isaia e 40 i totonu o<br />
<strong>le</strong> taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega a o outou faitauina ma<br />
talanoaina <strong>le</strong>nei mataupu ma faaaoga ona aoaoga i olaga o au
tamaiti o <strong>le</strong> vasega. A maea <strong>le</strong> gaoioiga, ona fai atu <strong>le</strong>a ia i latou<br />
taitoatasi e filifili se fuaiupu musuia ma faamalamalama atu i <strong>le</strong><br />
vasega atoa <strong>le</strong> mafuaaga na latou filifilia ai. Ia uunaiina tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega e tauloto a latou fuaiupu ma ia manatua pe a latou<br />
moomia se faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia o lo latou faa<strong>le</strong>agaga.<br />
Folasaga<br />
Isaia 48–66<br />
Na tusia e <strong>le</strong> tusitala o <strong>le</strong> Au Paia o Aso e Gata Ai o Sidney B.<br />
Sperry e faapea: “O <strong>le</strong> autu aoao lava o <strong>le</strong> [Isaia] 40–66 o <strong>le</strong><br />
togiolaina <strong>le</strong>a o Isaraelu. O nei mataupu e ao ona faamatalaina<br />
e faapea o maa taua nei o tusitusiga faavaloaga o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong><br />
<strong>Tuai</strong>. I se gagana atoatoa ma <strong>le</strong> matag<strong>of</strong>ie, na faamafanafanaina<br />
ai e Isaia ona tagata ma faasino atu i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> a togiolaina ai<br />
i latou ma o <strong>le</strong> a manumalo <strong>le</strong> malo o <strong>le</strong> Atua i <strong>le</strong> lalolagi” (<strong>The</strong><br />
Spirit <strong>of</strong> the Old Testament, 2nd ed. [1980], 188).<br />
O <strong>le</strong> vaega mulimuli <strong>le</strong>nei o <strong>le</strong> tusi a Isaia atonu o loo a<strong>of</strong>ia ai<br />
ni fuaiupu maoae i <strong>le</strong> soifuaga ma <strong>le</strong> misiona a Iesu Keriso o<br />
loo maua i <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>. A o e faitauina ia mataupu e<br />
48–66, ia vaai i <strong>le</strong> auala na matuai faatauanauina ai i tatou e<br />
Isaia ina ia talitonu ia Keriso lo tatou Togiola (tagai i <strong>le</strong> 1 Nifae<br />
19:23; tagai foi i <strong>le</strong> folasaga mo <strong>le</strong> Isaia 48–54 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi, i. 191).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• Talu ai ona o lo latou amio<strong>le</strong>aga, o <strong>le</strong>a sa faatapeapeina ai<br />
tagata o Isaraelu anamua (tagai i <strong>le</strong> Isaia 18:2, 7). O <strong>le</strong> a<br />
taliaina e Isaraelu <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i ma faapotopotoina i aso<br />
amuli (tagai i <strong>le</strong> Isaia 49:5–6, 11–12, 22; 51:11; 52:8; 54:7, 14).<br />
• O Iesu Keriso o lo tatou Faaola ma <strong>le</strong> Fautua i lo tatou Tama.<br />
I <strong>le</strong> faataunuuina o <strong>le</strong> Togiola, sa ia puapuagatia i mafatiaga<br />
ma agasala a tagata uma ma faatoilaloina <strong>le</strong> oti e ala i <strong>le</strong><br />
Toetu. Ua tuuina mai e <strong>le</strong> Togiola ia i tatou <strong>le</strong> avanoa e maua<br />
ai <strong>le</strong> ola e faavavau e ala i <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong> faaolataga (tagai i <strong>le</strong><br />
Isaia 53; tagai foi i <strong>le</strong> Mosaea 3:7–11; A<strong>le</strong>ma 7:11–12).<br />
• E <strong>le</strong> mafai e <strong>le</strong> tagata ona mafaufau i manatu ma<br />
faamoemoega o <strong>le</strong> Silisiliese. O <strong>le</strong>a la, e tatau ai ona tatou<br />
faatinoina <strong>le</strong> faatuatua ma <strong>le</strong> faalagolago i <strong>le</strong> atamai ma<br />
fautuaga a <strong>le</strong> Alii (tagai i <strong>le</strong> Isaia 55:8–9).<br />
• O <strong>le</strong> usiusitai i <strong>le</strong> tulafono o <strong>le</strong> anapogi e maua ai e i tatou<br />
<strong>le</strong> malosi e faatoilalo ai <strong>le</strong> agasala ma maua ai faaaliga ma<br />
maua ai fesoasoaniga e tausia ai e matitiva (tagai i <strong>le</strong> Isaia<br />
58:3–12).<br />
• O <strong>le</strong> tausia o <strong>le</strong> aso Sapati ia faapaiaina e aumaia ai <strong>le</strong> fiafia<br />
ma <strong>le</strong> faamanuiaina (tagai i <strong>le</strong> Isaia 58:13–14; tagai foi i <strong>le</strong><br />
MFF 59:9–16).<br />
179<br />
• O <strong>le</strong> agasala e vavaeeseina ai i tatou mai <strong>le</strong> Atua, ae talu<br />
ai ona o <strong>le</strong> Togiola a Iesu Keriso, ua mafai ai ona tatou<br />
salamo ma toe foi atu i lona afioaga (tagai i <strong>le</strong> Isaia 59).<br />
• I <strong>le</strong> Afio Faalua Mai, o <strong>le</strong> a faaumatia ai e <strong>le</strong> Alii e amio<strong>le</strong>aga,<br />
faasaoina e amiotonu, ma amataina <strong>le</strong> Me<strong>le</strong>niuma (tagai i<br />
<strong>le</strong> Isaia 63:4–6; 64:1–3; 65:17–25; 66:15–23; tagai foi i <strong>le</strong> MFF<br />
101:25–31).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Ata Vitio o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ata 22, “O <strong>le</strong> Mea Lea ia<br />
Outou Anapopogi Ai,” o loo faaaogaina ai se tala i aso<br />
nei e faataitai ai faamanuiaga o <strong>le</strong> anapogi (tagai i <strong>le</strong> Vitio Taiala<br />
o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> mo fautuaga e aoao atu ai).<br />
Isaia 49–54. Talu ai ona o lo latou amio<strong>le</strong>aga,<br />
o <strong>le</strong>a sa faataapeapeina ai tagata o Isaraelu<br />
anamua. O <strong>le</strong> a taliaina e Isaraelu <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
ma faapotopotoina i aso amuli. (20–25 minute)<br />
Ia valaaulia se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e tauloto mai <strong>le</strong> mataupu<br />
faavae e sefulu o <strong>le</strong> faatuatua (tagai i <strong>le</strong> Mataupu Faavae o <strong>le</strong><br />
Faatuatua 1:10). Faitau <strong>le</strong> Isaia 18:2, 7 ma fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faasino i ai <strong>le</strong> faamatalaga a Isaia <strong>le</strong>a e<br />
faatatau i <strong>le</strong>na mataupu faavae o <strong>le</strong> faatuatua?<br />
• Aisea o <strong>le</strong> a faataapeapeina ai Isaraelu? (tagai i <strong>le</strong> 1 Nifae<br />
21:1).<br />
• Afai e faataapeapeina Isaraelu ona o <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong><br />
mea o <strong>le</strong> a manaomia ina ia faapotopotoina ai?<br />
Ia lisi mau nei i luga o <strong>le</strong> laupapa. Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e faitau ma faailoa atu ia upu ma fuaitau e faatatau<br />
i <strong>le</strong> faapotopotoina.<br />
• Isaia 49:5–6 (toe aumaia, faapotopotoina, siitia i luga, toefuatai<br />
mea na faapolopoloina)<br />
• Isaia 49:11–12 (ala maualuluga, o mai e mamao)<br />
• Isaia 51:11 (e toe foi mai e faaolaina, oo mai)<br />
• Isaia 52:8 (toe aumai)<br />
• Isaia 54:14 (ia faatuina)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
Isaia 48–66<br />
• E faapefea ona faatatau na upu ma fuaitau i <strong>le</strong> avea ma<br />
tagata amiotonu, e faapea foi i <strong>le</strong> faapotopotoina faa<strong>le</strong>tino?<br />
• O ai Siona <strong>le</strong>a o loo faatusatusa i ai <strong>le</strong> Isaia 54:2–3? (O se<br />
fa<strong>le</strong>ie.)<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faailoga <strong>le</strong>a o loo faaaogaina i na fuaiupu e<br />
lagolagoina ai <strong>le</strong> fa<strong>le</strong>ie o Siona? (Siteki.)<br />
Toe fai ni kopi o <strong>le</strong> ata <strong>le</strong>nei pe tusi foi i luga o <strong>le</strong> laupapa ina<br />
ia fesoasoani e faamatala ai <strong>le</strong> Isaia 54:2–3.
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Isaia<br />
Ia tuuina atu fesili nei i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, ma lisi a latou tali<br />
i luga o <strong>le</strong> laupapa:<br />
• E faapefea ona faatusa se fa<strong>le</strong>ie i <strong>le</strong> faapotopotoina o<br />
Isaraelu?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea e mafai ona tatou faia nei <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> a fesoasoani<br />
ai i <strong>le</strong>na faapotopotoina? (Mo se faataitaiga, ola i mataupu<br />
faavae o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i, faia ni faataitaiga <strong>le</strong><strong>le</strong>i, fetufaai atu <strong>le</strong><br />
savali o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i i uo e <strong>le</strong> auai i <strong>le</strong> eka<strong>le</strong>sia, ma sauni e<br />
auauna atu i ni misiona.)<br />
Ia fetufaai atu <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Peresitene Gordon B.<br />
Hinck<strong>le</strong>y:<br />
“Ua toate<strong>le</strong> naua tagata talavou o loo feseta’i ma savavali<br />
i se ala matautia o fualaau oona, o kegi, o <strong>le</strong> ola <strong>le</strong> mama,<br />
ma faafitauli uma faapena e o mai faatasi ma nei mea. O<br />
loo i ai fafine ua oti a latou tane, o fia maua ni <strong>le</strong>o faauo,<br />
ma <strong>le</strong>na agaga popo<strong>le</strong> naunautai e tautala al<strong>of</strong>a. O loo i ai<br />
i latou sa mafana <strong>le</strong> faatuatua, ae ua maalili nei lo latou<br />
faatuatua. O <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o i latou ua mananao e toe foi mai,<br />
ae ua <strong>le</strong> iloa pe faapefea ona fai. Ua latou manaomia ni<br />
lima faauo e aapa atu ia i latou. O se taumafaiga itiiti<br />
lava, e mafai ai ona toe aumaia <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o i latou e toe<br />
taumamafa i <strong>le</strong> laoai a <strong>le</strong> Alii.<br />
O’u uso ma tuafafine e, ou te faamoemoe lava, ou te<br />
tatalo foi, o i tatou taitoatasi . . . o <strong>le</strong> a faia se faaiuga e<br />
saili i latou o loo manaomia <strong>le</strong> fesoasoani, o e o i ai i<br />
tulaga atuatuva<strong>le</strong> ma faigata, ma siitia i latou i <strong>le</strong> agaga<br />
al<strong>of</strong>a i totonu o <strong>le</strong> li’o o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia, <strong>le</strong>a o loo i ai ni lima<br />
malolosi o <strong>le</strong> a faamafanafana, faamalosia, lagolagoina,<br />
ma tuuina atu i latou i <strong>le</strong> ala o <strong>le</strong> fiafia ma ni olaga aoga”<br />
(i <strong>le</strong> Conference Report, Oke. 1996, 118; po o <strong>le</strong> Liahona,<br />
Ian. 1997, 103).<br />
Isaia 53 (Mau Tauloto, Isaia 53:3–5).<br />
O Iesu Keriso o lo tatou Faaola ma<br />
<strong>le</strong> Fautua i lo tatou Tama. I <strong>le</strong> faataunuuina o <strong>le</strong><br />
Togiola, sa ia puapuagatia i mafatiaga ma<br />
agasala a tagata uma ma faatoilaloina <strong>le</strong> oti e<br />
S M T W TH F S<br />
180<br />
ala i <strong>le</strong> Toetu. Ua tuuina mai e <strong>le</strong> Togiola ia i<br />
tatou <strong>le</strong> avanoa e maua ai <strong>le</strong> ola e faavavau e<br />
ala i <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong> faaolataga. (30–40 minute)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau faapea ua pu’eina i<br />
latou e ni tagata <strong>le</strong>aga ma o <strong>le</strong> a faasalaina i <strong>le</strong> oti. Fesili atu:<br />
• O a ni a outou upu mulimuli e faia?<br />
• O <strong>le</strong> a se talitonuga i ni upu mulimuli a se tagata e masani<br />
ona faia? (Latou te faaalia mai <strong>le</strong> mea e sili ona taua i <strong>le</strong>na<br />
tagata.)<br />
Ia faamalamalama atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faapea a o <strong>le</strong>’i<br />
fasiotia <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o <strong>le</strong> tusi a Mamona o Apinati e <strong>le</strong> Tupu<br />
amio<strong>le</strong>aga o Noa ma ana faitaulaga, o se vaega o ana upu<br />
mulimuli, na ia siitia mai <strong>le</strong> Isaia atoa e 53 (tagai i <strong>le</strong><br />
Mosaea 14).<br />
Tuu atu i tagata o <strong>le</strong> vasega e fai <strong>le</strong> gaoioiga A mo <strong>le</strong> Isaia 53<br />
i totonu o a latou taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega. Fai atu<br />
ia i latou e fetufaai mai mea sa sili ona faagaeetia ai i latou e<br />
uiga i <strong>le</strong> Faaola a o latou faia <strong>le</strong>na gaoioiga. Atonu e te manao<br />
foi e fetufaai atu nisi o faamatalaga o loo maua i totonu o<br />
komeniteri mo <strong>le</strong> Isaia 53 i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi<br />
(i. 197–99).<br />
Faitau <strong>le</strong> Isaia 53:11–12; Roma 8:16–17; ma <strong>le</strong> Mataupu Faavae<br />
ma <strong>Feagaiga</strong> 76:92–95. Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na maua e Iesu ina ua mavae ona ia<br />
puapuagatia i <strong>le</strong> olaga faa<strong>le</strong>tino?<br />
• O ai o loo naunau e fetufaai maia ia te oe?<br />
E mafai e <strong>le</strong> vasega ona usu pe faitau ia upu o se tasi o viiga<br />
o loo atagia mai ai <strong>le</strong> agaga, o <strong>le</strong> fati, ma <strong>le</strong> savali o <strong>le</strong> Isaia 53,<br />
e pei o <strong>le</strong> “Ou te Tu ma Ofo” (Viiga, nu. 107), “Maeu <strong>le</strong> Poto<br />
ma <strong>le</strong> Al<strong>of</strong>a” (Viiga, nu. 109), po o <strong>le</strong> “Sa Fanau Maulalo o<br />
Iesu” (Viiga, nu. 110). Ia fetufaai atu <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia<br />
Elder Neal A. Maxwell:<br />
“O <strong>le</strong> Togiola <strong>of</strong>o<strong>of</strong>ogia ma <strong>le</strong> mamalu o <strong>le</strong><br />
totonuga<strong>le</strong>mu <strong>le</strong>a o gaoioiga uma i <strong>le</strong> talafaasolopito<br />
o <strong>le</strong> tagata. O <strong>le</strong> auga o mea uma <strong>le</strong>a e faavavau lona<br />
taua” (i <strong>le</strong> Conference Report, Ape. 1985, 93; po o <strong>le</strong><br />
Ensign, Me 1985, 73).<br />
Ia fetufaai atu ou lagona mo <strong>le</strong> Faaola ma lana taulaga. Ia<br />
tuu atu ni nai minute mo tamaiti taitoatasi o loo mananao<br />
e fetufaai mai foi o latou lagona.<br />
Isaia 55:1–7. O i latou uma o e o mai ia Keriso<br />
e maua <strong>le</strong> faamagaloga, fiafia, ma <strong>le</strong> fi<strong>le</strong>mu.<br />
(15–20 minute)<br />
Ia uu i luga se ipu vai ma se fasi falaoa. Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e faitau <strong>le</strong> Isaia 55:1–3 ma vaai ai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo<br />
faatatau i ai <strong>le</strong> vai ma <strong>le</strong> falaoa iina. (Ia faamalamalama atu<br />
faapea o <strong>le</strong> upu E i <strong>le</strong> fuaiupu 1, e mafai foi ona faaliliuina o<br />
<strong>le</strong> “o mai.”) Tuu atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> Ioane 4:13–14 ma <strong>le</strong><br />
6:47–51 ma faailoa mai po o ai o loo faatusa i ai <strong>le</strong> vai ma <strong>le</strong>
falaoa. Fesili atu: Aisea ua avea ai <strong>le</strong> falaoa ma <strong>le</strong> vai e fai ma<br />
faatusa <strong>le</strong><strong>le</strong>i o <strong>le</strong> Faaola?<br />
Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 89:14. Fesili atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• E tusa ai ma <strong>le</strong>nei fuaiupu, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> “matai’ai o <strong>le</strong> ola”?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e gaosia mai ai <strong>le</strong> falaoa?<br />
• Afai o <strong>le</strong> falaoa ma <strong>le</strong> vai o mea faavae ia e moomia mo <strong>le</strong><br />
tausia o <strong>le</strong> ola faa<strong>le</strong>tino, o <strong>le</strong> a la se mea o loo aoaoina ai i<br />
tatou, i <strong>le</strong> avea ai o ia mea e lua ma faatusa o Keriso, e<br />
uiga i <strong>le</strong> pogai o <strong>le</strong> ola faa<strong>le</strong>agaga?<br />
Ia fetufaai atu <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Peresitene Ezra Taft<br />
Benson i <strong>le</strong> faaiuina o se konafesi aoao:<br />
“Ia tatou toe foi atu uma i o tatou aiga ma toe<br />
faapaiaina i tatou i <strong>le</strong> misiona paia a <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia e<br />
pei ona aoaoina <strong>le</strong><strong>le</strong>i mai i nei sauniga o <strong>le</strong> konafesi —<br />
ina ia ‘valaau atu i tagata uma ina ia o mai ia Keriso’<br />
(MFF 20:59)” (i <strong>le</strong> Conference Report, Ape. 1988, 97;<br />
po o <strong>le</strong> Ensign, Me 1988, 84).<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e sue <strong>le</strong> Isaia 55:3–7 ma fai ni lisi<br />
se lua —o <strong>le</strong> tasi lisi o <strong>le</strong> auala e o mai ai i <strong>le</strong> Alii ma <strong>le</strong> isi o<br />
faamanuiaga tatou te maua e ala i <strong>le</strong> o mai ia te ia. Ia tuu atu<br />
se taimi ia i latou e fetufaai ai mea na latou mauaina. Tuu<br />
atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> Mataio 11:28–30; Mosaea 26:30; ma <strong>le</strong><br />
Moronae 10:32–33 ma faailoa mai faamanuiaga faaopoopo e<br />
tuuina atu ia i latou o e o mai ia Keriso.<br />
Isaia 55:8–9 (Mau Tauloto). E <strong>le</strong> mafai e<br />
<strong>le</strong> tagata ona mafaufau i manatu ma<br />
faamoemoega o <strong>le</strong> Silisiliese. O <strong>le</strong>a la, e tatau ai<br />
ona tatou faatinoina <strong>le</strong> faatuatua ma <strong>le</strong><br />
faalagolago i <strong>le</strong> atamai ma fautuaga a <strong>le</strong> Alii.<br />
(15–20 minute)<br />
A o <strong>le</strong>’i amataina <strong>le</strong> vasega, ia tusi se ala felavasa’i i totonu o <strong>le</strong><br />
potu aoga e faataamilomilo solo i <strong>le</strong> va o laina ma kesi. Tuu ni<br />
tusi po o nisi mea e faalavelaveina ai i <strong>le</strong> auala. Fusi mata o se<br />
tasi o tamaitiiti o lau vasega ma t<strong>of</strong>i se isi tamaitiiti e faamatala<br />
atu i <strong>le</strong> tamaitiiti o loo fusi ia mata <strong>le</strong> auala e ui ai i <strong>le</strong> auala<br />
felavasa’i.<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Isaia 55:8–9 ma vaai mo<br />
auala e faatatau ai <strong>le</strong> auala felavasa’i i na fuaiupu. Fesili atu:<br />
• Aisea na mafai ai e <strong>le</strong> tamaitiiti sa pupula ona iloa <strong>le</strong> auala<br />
e sili ona <strong>le</strong><strong>le</strong>i mo <strong>le</strong> tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega sa fusi ona mata?<br />
• E faapefea ona faatusatusa <strong>le</strong>na mea ma <strong>le</strong> silafaga a <strong>le</strong><br />
Atua ia i tatou?<br />
• Pe na iloa pea ea e <strong>le</strong> tamaitiiti sa fusi ona mata <strong>le</strong> mafuaaga<br />
na taitai ai o ia e <strong>le</strong> tagata <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> auala sa alu i ai ae po o a<br />
foi ni mea matautia na ia misia?<br />
• Aisea na mulimuli ai <strong>le</strong> tamaitiiti sa fusi ona mata i<br />
faatonuga a <strong>le</strong> tamaitiiti sa mafai ona vaai?<br />
• E faapefea ona faatatau nei fesili i lo tatou sootaga ma<br />
<strong>le</strong> Alii?<br />
181<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e toe faitau <strong>le</strong> Isaia 55:8–9 ma<br />
faailoga i totonu o a latou tusitusiga paia.<br />
Ina ia faaalia <strong>le</strong> eseesega i <strong>le</strong> va o ala a <strong>le</strong> Atua ma ala o <strong>le</strong><br />
tagata, ia faia <strong>le</strong> siata <strong>le</strong>nei i luga o <strong>le</strong> laupapa:<br />
Ala a <strong>le</strong> Atua<br />
Ala a <strong>le</strong> Tagata<br />
Fiafia<br />
Faamanuiaina<br />
X<br />
Tapuai<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fesoasoani ia te oe i <strong>le</strong><br />
faatumuina o <strong>le</strong> siata i fautuaga a <strong>le</strong> Atua ma <strong>le</strong> tagata mo <strong>le</strong><br />
fiafia, faamanuiaina, ma <strong>le</strong> tapuai. A maea, ona e fesili atu <strong>le</strong>a:<br />
• O <strong>le</strong> a se mea e tupu pe afai e taitaiina se tagata o loo fusi<br />
ona mata i se auala felavasa’i e se isi tagata o loo fusi ona<br />
mata ma tuuina atu ia faatonuga?<br />
• E faapefea ona faatatau <strong>le</strong>na faataitaiga i aafiaga o <strong>le</strong><br />
mulimuli i fautuaga <strong>le</strong> musuia a se tagata?<br />
• O a taunuuga o <strong>le</strong> mulimuli i fautuaga a <strong>le</strong> Atua?<br />
• O <strong>le</strong> a sou lagona i <strong>le</strong> iloaina <strong>le</strong>a o loo tatou mulimuli i se<br />
Atua o <strong>le</strong> e mafai ona silasila mai ma silafia mea uma?<br />
Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai mai se mea na oo i ai<br />
latou te <strong>le</strong>’i mananao ai e mulimuli i <strong>le</strong> fautuaga a se matua po<br />
o se taitai o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia ae iloa mulimuli ane o <strong>le</strong>na fautuaga sa<br />
tuuina atu mo <strong>le</strong> mea silisili.<br />
Isaia 58:3–14. O <strong>le</strong> usiusitai i <strong>le</strong> tulafono o <strong>le</strong><br />
anapogi e maua ai e i tatou <strong>le</strong> malosi e faatoilalo<br />
ai <strong>le</strong> agasala ma maua ai faaaliga ma maua ai<br />
fesoasoaniga e tausia ai e matitiva. O <strong>le</strong> tausia o<br />
<strong>le</strong> aso Sapati ia faapaiaina e aumaia ai <strong>le</strong> fiafia<br />
ma <strong>le</strong> faamanuiaina. (20–25 minute)<br />
Afai e mafai, ia talosaga atu i se tasi o taitai perisitua o tamaiti<br />
o lau vasega e alu atu i <strong>le</strong> vasega e tali fesili e uiga i <strong>le</strong> tausia o<br />
<strong>le</strong> aso Sapati ia faapaiaina. Ia tuuina atu ia te ia se lisi o fesili o<br />
loo i lalo ma ta’u atu ia te ia atonu e i ai foi nisi fesili a tamaiti.<br />
Ia valaaulia o ia e fetufaai atu lana molimau i nei mataupu<br />
faavae. (Ia mautinoa ia fuafua mamao ina ia lava ni aso e<br />
saunia ai o ia).<br />
• Pe tusa o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> umi e tatau ona faia ai se anapogi?<br />
• Pe faatagaina ona inuina se vai a o faia <strong>le</strong> anapogi?<br />
• E faafia ona tatau i se tagata ona anapogi?<br />
• O a ituaiga mea e tatau i se tagata ona anapogi i ai?<br />
• E fia se tualaga anapogi e tatau i se tagata ona totogi atu?<br />
E faafia?<br />
• Pe tatau ona e anapogi pe a e ma’i?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> matua o tausaga e tatau ai i fanau ona amata ona<br />
anapopogi?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e tatau ona e faia pe afai o <strong>le</strong> anapogi e<br />
mafua ai ona e maitaita?<br />
X<br />
Isaia 48–66
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Isaia<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> eseesega o <strong>le</strong> anapogi ma <strong>le</strong> fia ai?<br />
• O a nisi o auala <strong>le</strong><strong>le</strong>i e tausia ai <strong>le</strong> aso Sapati ia faapaiaina?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e tatau ona ou faia pe afai e manao lo’u fa<strong>le</strong><br />
faigaluega ou te galue i <strong>le</strong> Sapati?<br />
• Pe tatau ona faia ni meaaoga i <strong>le</strong> Sapati?<br />
• Aisea e <strong>le</strong> tuuina mai ai e <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia se lisi o mea e mafai<br />
ma mea e <strong>le</strong> mafaia ona tatou faia i <strong>le</strong> Sapati?<br />
Afai e <strong>le</strong> mafai ona e faafesootaia se taitai perisitua e asiasi<br />
atu, ia tali uma fesili e oe lava ia. O Mataupu o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
(aitema nu. 31110), mataupu 24–25, o se punaoa <strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong>a e<br />
faaaoga. I <strong>le</strong> avea ai ma se vaega o lau talanoaga atonu e te<br />
manao foi e faitau <strong>le</strong> vaega o amioga i <strong>le</strong> Aso Sa mai <strong>le</strong> Mo<br />
<strong>le</strong> Malosi o <strong>le</strong> Autalavou (i. 16–17).<br />
Faitau <strong>le</strong> Isaia 58:3–14 ma lisi ma talanoaina ia faamanuiaga<br />
na folafola atu e <strong>le</strong> Alii ia i latou o e tausia ma <strong>le</strong> faamaoni <strong>le</strong><br />
tulafono o <strong>le</strong> anapogi ma <strong>le</strong> Sapati. Faatusatusa ia fuaiupu na i<br />
<strong>le</strong> mea na faaalia mai e <strong>le</strong> Alii e uiga i <strong>le</strong> Sapati o loo i totonu o<br />
<strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 59:9–14. Ia uunai tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e faate<strong>le</strong>ina lo latou faa<strong>le</strong>agaga e ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> usiusitai i<br />
na mataupu faavae o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i.<br />
Isaia 59. O <strong>le</strong> agasala e vavaeeseina ai i tatou<br />
mai <strong>le</strong> Atua, ae talu ai ona o <strong>le</strong> Togiola a Iesu<br />
Keriso, ua mafai ai ona tatou salamo ma toe<br />
foi atu i lona afioaga. (25–30 minute)<br />
Tuu atu i tamaiti e faitau <strong>le</strong> Roma 8:35–39 ma faailoa mai <strong>le</strong><br />
fesili na tuuina mai e Paulo. (Pe i ai ea se mea e mafai ona<br />
vavaeeseina ai i tatou mai <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a o <strong>le</strong> Atua?) Tuu atu ia i<br />
latou e faitau <strong>le</strong> Isaia 59:1–2 ma saili po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e mafai<br />
ona vavaeeseina i tatou mai ia te ia. Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega ina ia malamalama o <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a o <strong>le</strong> Atua mo i tatou e<br />
<strong>le</strong> suia e pei ona fai mai ai ia Paulo, ae o a tatou agasala <strong>le</strong>a e<br />
ta<strong>of</strong>ia ai i tatou mai <strong>le</strong> aeae ai i faamanuiaga o <strong>le</strong>na al<strong>of</strong>a (tagai<br />
foi i <strong>le</strong> MFF 95:12). Atonu e te manao e faaaoga <strong>le</strong> faataitaiga<br />
o loo i totonu o <strong>le</strong> Isaia 59 i <strong>le</strong> taiala suesue a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong><br />
vasega e avea o se auala e faataitai ai <strong>le</strong>nei manatu.<br />
I <strong>le</strong> Isaia 59:3, 7, sa faaaoga ai e Isaia se auala e manatua pea o<br />
<strong>le</strong> faamatala atu <strong>le</strong>a i tagata e faapea ua latou matuai liliu atu<br />
atoatoa i latou lava i <strong>le</strong> agasala. Na ia faaigoa mai vaega o <strong>le</strong><br />
tino i ni faataitaiga ma faatinoga moni o <strong>le</strong> auala ua latou solia<br />
tulafono a <strong>le</strong> Atua. O <strong>le</strong> mafuaaga <strong>le</strong>na na vavaeeseina ai tagata<br />
Isaraelu mai <strong>le</strong> Alii. Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faailoa mai <strong>le</strong><br />
ituaiga agasala na faafetaui e Isaia ma vaega taitasi nei: lima,<br />
tamailima, laugutu, laulaufaiva, vae, ma manatu. Fesili atu ia i<br />
latou po o <strong>le</strong> a so latou manatu o <strong>le</strong> a se fetalaiga a <strong>le</strong> Alii e uiga<br />
i vaega taitasi na pe afai na te faamatalaina se tagata amiotonu.<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama e ui lava i ni<br />
a tatou amioga sili ona tauagafau e <strong>le</strong> mafai ona faasaoina ai<br />
i tatou e aunoa ma <strong>le</strong> Togiola. <strong>Tusi</strong> i luga o <strong>le</strong> laupapa pe<br />
182<br />
tuuina atu i tamaiti se kopi o <strong>le</strong> ata <strong>le</strong>nei. <strong>Tusi</strong> ia mau faasino<br />
ae aua ne’i tusia nisi o igoa o loo i ai.<br />
Isaia 59:2–15<br />
A<br />
G<br />
A<br />
S<br />
A<br />
L<br />
A<br />
O <strong>le</strong> Afioaga o <strong>le</strong> Atua<br />
Salamo<br />
Isaia 59:20<br />
Oti Faa<strong>le</strong>agaga<br />
T<br />
O<br />
G<br />
I<br />
O<br />
L<br />
A<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Isaia 59 ma vaai pe<br />
faapefea ona faatatau <strong>le</strong> ata i <strong>le</strong> toe foi atu i <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong><br />
Atua. Fesoasoani ia i latou e faaigoa ia vaega a o latou faitau.<br />
Faitau faatasi ma <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> 2 Nifae 25:23 ma faamalamalama<br />
pe faapefea ona avea ma se taua<strong>of</strong>aiga <strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> Isaia 59. Ia<br />
valaaulia i latou e tusi <strong>le</strong> mau faasino o <strong>le</strong> 2 Nifae 25:23 i autafa<br />
o <strong>le</strong> Isaia 59:1–2.<br />
Isaia 60–66. O <strong>le</strong> malamalama i mea e tutupu<br />
i aso mulimuli, o <strong>le</strong> Afio Faalua Mai, ma <strong>le</strong><br />
Me<strong>le</strong>niuma e fesoasoani ai e saunia i tatou mo<br />
na mea <strong>of</strong>o<strong>of</strong>ogia pe a tutupu. (25–35 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> ni koluma se tolu i luga o <strong>le</strong> laupapa ma faaigoa o Aso<br />
Mulimuli, Afio Faalua Mai, ma <strong>le</strong> Me<strong>le</strong>niuma. Ia faamalamalama<br />
atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faapea o <strong>le</strong> aso <strong>le</strong>nei o <strong>le</strong> a latou<br />
aoao ai i vaega o <strong>le</strong> Isaia <strong>le</strong>a o loo aoaoina ai i tatou i na mea<br />
e tolu o <strong>le</strong> a tutupu. Vaevae <strong>le</strong> vasega i ni vaega se tolu ma t<strong>of</strong>i<br />
atu i vaega taitasi se mea e tasi o mea o <strong>le</strong> a tutupu faapea ma<br />
mau nei:<br />
• Aso mulimuli. Isaia 60:1–15, 22; 65:2–16<br />
• Afio Faalua Mai. Isaia 63:1–6, 15–16; 64; 66:14–18<br />
• Me<strong>le</strong>niuma. Isaia 60:16–21; 65:17–25<br />
Isaia 59:16–20<br />
Tuu atu i vaega taitasi e lipoti mai mea na latou aoaoina e<br />
uiga i <strong>le</strong> vaega o <strong>le</strong> a tutupu na tuuina atu ia i latou. Ta’u atu<br />
ia i latou e matuai taulai atu i mea o loo ta’u mai e tusitusiga<br />
paia o <strong>le</strong> a tupu i tagata amiotonu faapea e amio<strong>le</strong>aga.<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o a mea e mafai ona tatou<br />
faia e saunia ai mo na mea <strong>of</strong>o<strong>of</strong>ogia o <strong>le</strong> a tutupu. Ia faaaoga<br />
ni manatu mai komeniteri mo <strong>le</strong> Isaia 60–66 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi (i. 206–10) atonu e te lagona o <strong>le</strong> a aoga te<strong>le</strong>. Ia<br />
valaaulia ia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai atu ni o latou lagona<br />
e tusa ma <strong>le</strong> ola ai i se vaitaimi o <strong>le</strong> a faataunuuina ai nisi o<br />
valoaga ia e fesootai atu i mea na o <strong>le</strong> a tutupu.
O LE TUSI A IEREMIA<br />
O Ieremia o se Sa Levi mai Anatota, o se taulaga e na o ni nai<br />
maila i <strong>le</strong> itu i matu i sasae o Ierusa<strong>le</strong>ma i <strong>le</strong> nuu o Peniamina.<br />
Na galue o ia i lona valaauga faaper<strong>of</strong>eta mai <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oaiga a<br />
<strong>le</strong> Tupu o Iosia e oo mai i <strong>le</strong> Tupu o Setekaia—pe tusa <strong>le</strong>a ma<br />
<strong>le</strong> fasefulu tausaga. Sa i ai faatasi o ia ma per<strong>of</strong>eta e pei o<br />
Sapakuka, Sefanaia, ma Liae, ma isi (tagai i <strong>le</strong> siata “O Tupu<br />
ma Per<strong>of</strong>eta o Isaraelu ma Iuta,” i. 201–202). Na valoia e<br />
Ieremia ma sa ia ola ai i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> pa’u o <strong>le</strong> malo o Iuta ia<br />
Papelonia. O <strong>le</strong> tusi a Ieremia o <strong>le</strong> tusi sili <strong>le</strong>a ona umi i totonu<br />
o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia.<br />
Na tusia e <strong>le</strong> tagata atamai o <strong>le</strong> Au Paia o Aso e Gata Ai o<br />
Sydney B. Sperry e faapea: “Na iloa e Ieremia . . . <strong>le</strong> ifo i tupua,<br />
tapuai i tupua i luga o mauga, ma tapuaiga inosia sa aafia ai<br />
ona tagata.. Sa faatutu i totonu o <strong>le</strong> malumalu ia tupua inosia<br />
[Ieremia 32:34], sa taulagaina fanau ia Paala-Moloka (7:31; 19:5;<br />
32:35), ma sa taua ia Paala o <strong>le</strong> atua inosia <strong>le</strong>a. . . . O <strong>le</strong> pepelo o<br />
tapuaiga faa<strong>le</strong>lotu a <strong>le</strong> atunuu, o <strong>le</strong> mea moni lava, na oo mai ai<br />
faatasi ma soo se ituaiga ola <strong>le</strong> mama ma <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>tonu, <strong>le</strong>a sa<br />
faaauau ai pea ona molimau atu ai <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta. Sa <strong>le</strong> amanaia e<br />
matitiva. Na toetoe o itu uma o Ieremia sa siomia i <strong>le</strong> liliuese<br />
atoatoa” (<strong>The</strong> Voice <strong>of</strong> Israel’s Prophets [1952], 153).<br />
O Ieremia, e pei o Mamona, sa valaauina e galue i ni tagata o<br />
e ua tau <strong>le</strong>ai se faamoemoe ona sa latou mumusu e salamo.<br />
“O <strong>le</strong> mea <strong>le</strong>a o loo faapea ona fetalai mai ai o Ieova, Faauta,<br />
ou te faaoo <strong>le</strong> malaia ia te i latou, latou te <strong>le</strong> mafai ona sao ai;<br />
e ui lava ina latou alalaga mai ia te au, ou te <strong>le</strong> faalogo lava ia<br />
te i latou” (Ieremia 11:11; tagai foi i <strong>le</strong> Mamona 2:15).<br />
A o faatete<strong>le</strong>ina <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga o <strong>le</strong> lalolagi a o faapea foi ona<br />
latalata <strong>le</strong> Afio Faalua Mai, o valoaga e faatatau i o tatou aso o<br />
loo i ai se savali foi faapea: Mulimuli i <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta ma salamo<br />
po o <strong>le</strong> faatafunaina (tagai i <strong>le</strong> Faaaliga 9:20–21; 16:9, 11; MFF<br />
1:11–16; 43:22–27).<br />
O per<strong>of</strong>eta o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona o Liae ma Nifae sa la mauaina<br />
nisi o valoaga a Ieremia, <strong>le</strong>a sa faamaumauina i luga o papatusi<br />
apamemea (tagai i <strong>le</strong> 1 Nifae 1:4; 5:13).<br />
Folasaga<br />
Ieremia 1–19<br />
I <strong>le</strong> Ieremia 1–19, sa faataatia ai e <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta se faavae mo<br />
mataupu faavaloaga ma faatalafaasolopito ia o loo mulimuli<br />
mai. O na uluai mataupu o loo faamatalaina ai <strong>le</strong> valaauga o<br />
Ieremia ma <strong>le</strong> saunia e faailoa atu <strong>le</strong> fetuuina o <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga o<br />
Isaraelu.<br />
E <strong>le</strong> gata sa fefinauai Ieremia ma ni tagata tetee ae sa faapea<br />
foi i ni per<strong>of</strong>eta pepelo o e na latou matuai faalauiloa atu lo<br />
latou tetee i <strong>le</strong> afioga a <strong>le</strong> Alii. A o e faitauina na mataupu, ia<br />
183<br />
maitau <strong>le</strong> auala na taumafai ai pea Ieremia, e ui lava sa ia iloa<br />
latou te <strong>le</strong> salamo. Mafaufau i mea tatou te aoaoina mai ana<br />
taumafaiga <strong>le</strong> fefe (faatusatusa i <strong>le</strong> Mamona 3:12).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• Sa tatou non<strong>of</strong>o faatasi muamua ma <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi ae<br />
tatou te <strong>le</strong>’i fananau mai. Na ia muai faauuina <strong>le</strong> toate<strong>le</strong><br />
ina ia faataunuuina ni t<strong>of</strong>iga faapitoa i <strong>le</strong> lalolagi (tagai i<br />
<strong>le</strong> Ieremia 1:4–5; tagai foi i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 13:3; MFF 138:53–56;<br />
Aperaamo 3:22–23).<br />
• E lagolagoina e <strong>le</strong> Alii ana auauna, e tusa lava pe teena e<br />
tagata (tagai i <strong>le</strong> Ieremia 1:6–10, 17–19; 15:15–21; 20:7–13;<br />
26:12–15, 24; tagai foi i <strong>le</strong> Isaia 54:17; MFF 109:24–29).<br />
• E masani ona faasalaina i tatou ona o a tatou agasala e<br />
faapena foi pe a tatou tetee ia i latou (tagai i <strong>le</strong> Ieremia 2:19).<br />
• O i latou o e tuulafoaia <strong>le</strong> Alii mo <strong>le</strong> atamai faa<strong>le</strong>lalolagi<br />
ma fiafiaga o <strong>le</strong> a latou iloaina e <strong>le</strong> mafai e lo latou lava<br />
atamai ona faasaoina i latou ma o <strong>le</strong> a faasalaina i latou<br />
ona o a latou agasala (tagai i <strong>le</strong> Ieremia 2:13–19).<br />
• O <strong>le</strong> umi lava tatou te faaauau ai i <strong>le</strong> agasala, o <strong>le</strong> faate<strong>le</strong>ina<br />
foi <strong>le</strong>na o <strong>le</strong> faigata ona salamoina. O <strong>le</strong> malosi e salamo ai<br />
e mafai ona faa<strong>le</strong>aogaina e i latou o e faia pea <strong>le</strong> agasala<br />
(tagai i <strong>le</strong> Ieremia 11:1–11, 21–23; 13:23; 14:10–12; tagai foi<br />
i <strong>le</strong> Helamana 13:38; MFF 101:7).<br />
• E faamanuia ma faauluolaina e <strong>le</strong> Alii i latou o e tausia <strong>le</strong><br />
aso Sapati ia faapaiaina (tagai i <strong>le</strong> Ieremia 17:21–27).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Ieremia 1:1–11. I <strong>le</strong> muai olaga, na muai faauuina<br />
ai e <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi ia Ieremia e avea o se<br />
per<strong>of</strong>eta. (20–25 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> upu Ierusa<strong>le</strong>ma—pe tusa o <strong>le</strong> 600 TLM i luga o <strong>le</strong> laupapa.<br />
I lalo ifo, tusi ai ia Liae ma ____________. Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e faitau <strong>le</strong> 1 Nifae 1:4. Fesili atu ia i latou po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong><br />
mea na fai mai ai ia Nifae e uiga i <strong>le</strong> a<strong>of</strong>aiga o per<strong>of</strong>eta sa i<br />
totonu o Ierusa<strong>le</strong>ma a o iai ia Liae iina. Tuu atu ia i latou e<br />
faitau <strong>le</strong> 1 Nifae 7:14 ma faailoa mai <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta na taua e<br />
Nifae iina. <strong>Tusi</strong> ia Ieremia i <strong>le</strong> avanoa o loo i luga o <strong>le</strong> laupapa.<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Ieremia 1:5 ma ta’u<br />
atu po o <strong>le</strong> a e mea na latou aoaoina e uiga i <strong>le</strong> valaauga o<br />
Ieremia e avea o se per<strong>of</strong>eta. Fesili atu:<br />
• O ai na valaauina o ia e avea ma se per<strong>of</strong>eta?<br />
• O anafea na valaauina ai o ia?<br />
Ia faamatala atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faapea o <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o<br />
tagata e <strong>le</strong> malamalama sa tatou ola ae tatou te <strong>le</strong>’i o mai i<br />
<strong>le</strong>nei lalolagi. Faitau atu <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai i <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o<br />
Iosefa Samita:
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Ieremia<br />
“Soo se tagata lava ua valaauina e auauna atu i tagata o<br />
<strong>le</strong> lalolagi na faauuina o ia mo <strong>le</strong>na lava faamoemoega i<br />
<strong>le</strong> Fono Te<strong>le</strong> i <strong>le</strong> lagi a o <strong>le</strong>’i i ai <strong>le</strong>nei lalolagi. Ou te iloa<br />
na faauuina au i <strong>le</strong>nei t<strong>of</strong>i i <strong>le</strong>na Fono Te<strong>le</strong>” (Teachings <strong>of</strong><br />
the Prophet Joseph Smith, 365).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe faapefea ona mafai ona<br />
latou sailia po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na muai faauuina i ai i latou e fai.<br />
(Mo se faataitaiga, e mafai ona latou ola agavaa, faitau o<br />
latou faamanuiaga faapeteriaka, anapogi, tatalo, ma saili<br />
faamanuiaga a <strong>le</strong> tama.)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau faapea ua mauaina e<br />
se tasi sona valaauga faamisiona ae musu e taliaina ona na te<br />
lagonaina lona <strong>le</strong> atoatoa i vaega nei:<br />
• Ou te <strong>le</strong> iloa <strong>le</strong><strong>le</strong>i ia tusitusiga paia.<br />
• O <strong>le</strong>a ou te laitiiti lava e <strong>le</strong>’i oo i <strong>le</strong> taimi ou te alu ese ai<br />
mai <strong>le</strong> fa<strong>le</strong>.<br />
• E <strong>le</strong> o au o se tagata e lauga <strong>le</strong><strong>le</strong>i—ou te <strong>le</strong>iloa po o <strong>le</strong> a<br />
sa’u tala e fai.<br />
• Ou te fefe te<strong>le</strong> i tagata.<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Ieremia 1:6 ma saili<br />
po o a lagona o Ieremia e uiga i lona valaauga e avea ma se<br />
per<strong>of</strong>eta. Fesili atu ia i latou pe mafai ona latou mafaufau i<br />
soo se per<strong>of</strong>eta po o ni taitai o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia o e na latou faapea<br />
mai na latou lagonaina lo latou <strong>le</strong> atoatoa ina ua valaauina i<br />
latou. Faitau <strong>le</strong> fuaiupu e 7–10 ma talanoaina vaega nei:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> fetalaiga a <strong>le</strong> Alii ina ia faamafanafana ai ia Ieremia?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea tatou te aoaoina mai na fuaiupu e uiga i<br />
per<strong>of</strong>eta a <strong>le</strong> Alii? (tagai i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Ieremia<br />
1:6–10 i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi, i. 235–36).<br />
Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau i lagona latou te<br />
maua pe a latou mauaina se valaauga po o se t<strong>of</strong>iga i totonu<br />
o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia. Fesili atu: Tou te manatu ua silafia <strong>le</strong><strong>le</strong>i e <strong>le</strong> Alii<br />
i tatou e pei ona ia silafiaina o Ieremia?<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama e <strong>le</strong> valaauina<br />
se tagata ina ia avea ma se per<strong>of</strong>eta ina ia lagonaina <strong>le</strong> l<strong>of</strong>ituina<br />
ma <strong>le</strong> <strong>le</strong> atoatoa. E mafai ona tatou maua <strong>le</strong> faamafanafanaga i<br />
<strong>le</strong> iloaina <strong>le</strong>a ua folafola mai e <strong>le</strong> Alii e lagolago ma fesoasoani<br />
ia i latou uma na te valaaulia e auauna atu i lona malo. I <strong>le</strong><br />
saunoa atu i <strong>le</strong> sauniga a <strong>le</strong> perisitua i se konafesi aoao, na<br />
saunoa ai ia Peresitene Thomas S. Monson:<br />
“Afai o i ai soo se uso o loo faaf<strong>of</strong>oga mai i lo’u <strong>le</strong>o o loo<br />
lagonaina <strong>le</strong> <strong>le</strong> saunia, e oo lava foi i <strong>le</strong> <strong>le</strong> mafai ona tali<br />
atu i se valaauga e auauna atu, ina ia ositaulagaina, ina<br />
ia faamanuiaina ai olaga o isi, ia manatua <strong>le</strong> upumoni<br />
<strong>le</strong>nei: “O ai lava e valaauina e <strong>le</strong> Atua, e faaagavaaina e<br />
<strong>le</strong> Atua.’ O Ia na te silafia <strong>le</strong> pa’u o se manu<strong>le</strong><strong>le</strong> na te <strong>le</strong><br />
tuulafoaia foi se auauna i <strong>le</strong> taimi e pagatia ai” (i <strong>le</strong><br />
Conference Report, Ape. 1987, 54; po o <strong>le</strong> Ensign, Me<br />
1987, 44).<br />
184<br />
Ieremia 1–19. O i latou o e tuulafoaia <strong>le</strong> Alii<br />
mo <strong>le</strong> atamai faa<strong>le</strong>lalolagi ma fiafiaga o <strong>le</strong> a<br />
latou iloaina e <strong>le</strong> mafai e lo latou lava atamai ona<br />
faasaoina i latou ma o <strong>le</strong> a faasalaina i latou ona<br />
o a latou agasala. (35–50 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
Aumai i <strong>le</strong> vasega se pakete po o se sioki e i ai ni pupu.<br />
Sasaa i ai ni vai i totonu ma faailoa atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong><br />
mafuaaga o loo mama ai. Fesili atu: Afai o <strong>le</strong> vai o loo faatusa<br />
i ai <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i a Iesu Keriso ae o <strong>le</strong> pakete po o <strong>le</strong> sioki o loo<br />
faatusa i ai o tatou olaga, o <strong>le</strong> a sou manatu o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo<br />
faatusa i ai ia pupu? Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong><br />
Ieremia 2:13 ma vaai ai mo <strong>le</strong> mafuaaga na faapei ai ia tagata<br />
i aso o Ieremia o ni mama i <strong>le</strong> pakete o loo i <strong>le</strong> <strong>le</strong>sona faatino.<br />
Ta’u atu ia i latou e faapea o se tane vai o se koneteina <strong>le</strong>a i<br />
lalo o <strong>le</strong> e<strong>le</strong>e<strong>le</strong> e vaneina i <strong>le</strong> papa ma faaaoga e teu ai <strong>le</strong> vai<br />
mai <strong>le</strong> timu po o se vaipuna. O se tane vai na te <strong>le</strong> gaosia ia ni<br />
vai, ma o se tane vai foi e mama e <strong>le</strong> mafai ona teuina ai <strong>le</strong> vai<br />
o loo tuuina mai e <strong>le</strong> lagi.<br />
Na saunoa ia Elder Marion D. Hanks e uiga i nei tane vai:<br />
“O mea ua tatou gaosia e suia ai <strong>le</strong> tulaga o <strong>le</strong> Atua i o<br />
tatou olaga o <strong>le</strong> mea moni lava e <strong>le</strong> o mafai ona teuina<br />
ai ni vai. I ona vaega e gata mai ai, ua tatou teenaina<br />
ai <strong>le</strong> ‘vai ola,’ ua tatou misia <strong>le</strong> olioli semanu tatou te<br />
mauaina” (i <strong>le</strong> Conference Report, Ape. 1972, 127; po<br />
o <strong>le</strong> Ensign, Iulai 1972, 105).<br />
Faitau <strong>le</strong> Ieremia 2:14–23 ma fesili atu:<br />
• O a nisi o agasala <strong>le</strong>a ua avea ai nei tagata e pei o ni tane<br />
vai ua mama?<br />
• O <strong>le</strong> a sou manatu e mafai faapefea e tagata filifilia o <strong>le</strong><br />
Alii ona avea ma ni tagata amio<strong>le</strong>aga na <strong>le</strong> mafai ai ona<br />
latou teuina soo se vai ola o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i?<br />
<strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> lisi <strong>le</strong>nei i luga o <strong>le</strong> laupapa ma fai atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e sue ia mau faasino ma saili po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e tutusa<br />
ai ia vaega:<br />
• Sa Kanana—1 Nifae 17:33–35<br />
• Tagata amio<strong>le</strong>aga i aso o Noa—Mose 8:17, 20<br />
• Sa Nifae—Mamona 2:8, 12–15<br />
• Sa Iareto—Eteru 15:6<br />
• Sa Amonaea—A<strong>le</strong>ma 15:15<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> 2 Nifae 26:11 ma <strong>le</strong><br />
Eteru 2:9–10, ma fesili atu po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> taimi e aveesea ai e <strong>le</strong><br />
Alii se vaega o tagata mai <strong>le</strong> lalolagi.<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama o tagata o Iuta<br />
sa matuai faatete<strong>le</strong>ina <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga. O <strong>le</strong> mataupu e 2—35 o <strong>le</strong><br />
Ieremia o loo tumu i lapataiga a <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta ia Iuta ina ia salamo<br />
a <strong>le</strong>ai o <strong>le</strong> a faaumatiaina. Filifili nisi o fuaiupu po o fuaiupu<br />
uma foi ma tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e saili po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea<br />
na lapataia ai e Ieremia ia Iuta: Ieremia 2:5–8; 3:1–11; 5:1–8,<br />
23–31; 6:10–15; 7:1–31; 9:1–9; 10:1–14; 17:19–27.
A o outou faitauina ia na mau, ia faia se lisi o nisi o agasala<br />
a tagata ma talanoaina pe aisea na latou <strong>le</strong> salamo ai (tagai<br />
i komeniteri mo <strong>le</strong> Ieremia 2–19 i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–<br />
Malachi, i. 236–42).<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faatusatusa ia aso o Ieremia<br />
i o tatou aso e ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> talanoaina o fesili nei:<br />
• E faapefea ona tutusa agasala o o tatou aso ma agasala o<br />
aso o Ieremia?<br />
• E te manatu o loo lapatai mai ia per<strong>of</strong>eta ma aposetolo i<br />
aso nei e pei foi o <strong>le</strong> auala na lapataia ai e Ieremia ona<br />
tagata? Aisea e tutusa ai pe <strong>le</strong> tutusa ai foi?<br />
• O a ni mea na lapatai mai ai i tatou talu ai nei e per<strong>of</strong>eta i<br />
ni lauga o <strong>le</strong> konafesi po o ni tala i mekasini a <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia?<br />
• E faapefea ona matuai mai<strong>le</strong>ia lava tagata i <strong>le</strong> agasala <strong>le</strong>a<br />
ua <strong>le</strong> mafai ai ona faia se suiga? (tagai i komeniteri mo <strong>le</strong><br />
Ieremia 13:22–27 ma <strong>le</strong> Ieremia 15:1–14 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi, i. 240).<br />
Ia uunaiina tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia soo se mama <strong>le</strong>a e<br />
mafai ona tafea ese ai i latou faa<strong>le</strong>agaga e ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> salamo<br />
i agasala ma faalogo atu i lapataiga a lo tatou per<strong>of</strong>eta.<br />
Ieremia 14–26. E auina mai e Satani ia per<strong>of</strong>eta<br />
pepelo ina ia taitaieseina tagata mai per<strong>of</strong>eta<br />
moni. (40–50 minute)<br />
A o <strong>le</strong>’i faia <strong>le</strong> vasega, ia saunia se fuamoa e aunoa ma se mea<br />
e i totonu e ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> faaaogaina o se nila po o se pine e fai<br />
ai se tamai pu i <strong>le</strong> pito i luga ma <strong>le</strong> pito i lalo o se fuamoa ma<br />
feula mai i se tasi o pu. O <strong>le</strong> a sau i fafo vaega o loo i totonu o<br />
<strong>le</strong> fuamoa ma tuua ai na o <strong>le</strong> atigi fuamoa o loo i fafo.<br />
Faaali atu se fuamoa ma <strong>le</strong> atigi fuamoa i tamaiti o lau vasega,<br />
ae pupuni ia avanoa i ou tamatamailima. Fesili atu ia i latou<br />
pe mafai ona latou ta’uina mai <strong>le</strong> eseesega i fuamoa e lua.<br />
Tatae ia fuamoa, ma faailoa atu faapea o <strong>le</strong> vaega taua lava o<br />
loo i totonu.<br />
<strong>Tusi</strong> i luga o <strong>le</strong> laupapa <strong>le</strong> O se luko i <strong>of</strong>u faamamoe. Fesili atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O <strong>le</strong> a sou manatu o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong>nei mea?<br />
• E faapefea ona faatatau i fuamoa e lua?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mataio 7:15 ma saili ai<br />
po o ai o loo faatatau i ai <strong>le</strong> fetalaiga a <strong>le</strong> Faaola o ni luko i<br />
<strong>of</strong>u faamamoe.<br />
E te<strong>le</strong> foi ni fetauiga a Ieremia ma per<strong>of</strong>eta pepelo. Ia kopi <strong>le</strong><br />
siata <strong>le</strong>nei i luga o <strong>le</strong> laupapa po o luga o se pepa e tufaina<br />
atu. Ia a<strong>of</strong>ia ai mau fasino ae faaavanoa ia tali. Tuu atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e saili ia mau faasino mo eseesega i <strong>le</strong> va o<br />
per<strong>of</strong>eta moni ma per<strong>of</strong>eta pepelo.<br />
185<br />
Uiga o Per<strong>of</strong>eta Pepelo<br />
Teuteronome 18:20;<br />
Ieremia 14:14; 23:16<br />
Isaia 30:8–10;<br />
Ieremia 23:25–27, 32<br />
Ieremia 23:14<br />
Ieremia 14:13<br />
Auega 2:14<br />
Ieremia 26:8–9, 11<br />
Uiga o Per<strong>of</strong>eta Moni<br />
Ieremia 1:5–9<br />
Ieremia 18:7–10<br />
Ieremia 24:9–10;<br />
2 Nifae 9:40<br />
Ieremia 23:1–2, 11–13<br />
Ieremia 20:4–6; 25:8–12<br />
E <strong>le</strong>’i auina mai i latou e <strong>le</strong> Alii.<br />
Latou te vavalo atu mea pepelo ma ta’u atu mea o<br />
loo fia faalogo i ai tagata.<br />
Latou te taulamua i ni olaga mulilulua.<br />
Latou te tuuina atu ni folafolaga sese o <strong>le</strong> puipuiga<br />
ma <strong>le</strong> fi<strong>le</strong>mu.<br />
Latou te <strong>le</strong> folafola atu e tetee i <strong>le</strong> agasala.<br />
Latou te taumafai e faaumatia ia per<strong>of</strong>eta moni.<br />
E valaauina i latou e <strong>le</strong> Alii.<br />
Latou te aoao atu <strong>le</strong> salamo ma <strong>le</strong> ola amiotonu e na<br />
o <strong>le</strong> pau <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> puipuiga moni.<br />
Latou te vavalo atu <strong>le</strong> mea moni, e tusa lava pe tiga.<br />
Latou te fetuuina ia per<strong>of</strong>eta pepelo ma faitaulaga ma<br />
folafola atu <strong>le</strong> tetee i agasala.<br />
E faataunuuina a latou valoaga.<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe aisea e sese ai mo se tasi e <strong>le</strong>’i<br />
auina mai e <strong>le</strong> Atua <strong>le</strong> faapea mai o loo tautala mo <strong>le</strong> Atua. Tuu<br />
atu ia i latou e sue <strong>le</strong> Teuteronome 13:5; Ieremia 14:15–16; ma<br />
<strong>le</strong> 23:9–40 ma lisi ai ia mea o loo fetalai mai ai <strong>le</strong> Alii e uiga i<br />
per<strong>of</strong>eta pepelo.<br />
Atonu e te manao e faitau e tamaiti o lau vasega <strong>le</strong> finauga<br />
i <strong>le</strong> va o Ieremia ma <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta pepelo o Anania o loo i <strong>le</strong><br />
Ieremia e 28 e avea ma se faataitaiga o lagona o <strong>le</strong> Alii e uiga<br />
i per<strong>of</strong>eta pepelo (tagai foi i <strong>le</strong> MFF 121:11–24). Ia talanoaina<br />
pe faapefea ona puipuia i tatou lava e tetee atu ia i latou o e e<br />
mafai ona manatulia faapea o ni per<strong>of</strong>eta pepelo i aso nei ma<br />
o loo taumafai e faaumatiaina lo tatou faatuatua i <strong>le</strong> Atua.<br />
Ieremia 16:16 (Mau Tauloto). O faifeautalai<br />
o loo valaauina e <strong>le</strong> Alii i aso nei o nisi ia<br />
o “fai faiva” ma “tuli manu” na valoia e Ieremia.<br />
(15–20 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> ia upu fai faiva ma tuli manu i luga o <strong>le</strong> laupapa. Tuu atu<br />
i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faamalamalama po o a mea e faia e na<br />
ituaiga tagata, po o a sauniuniga ma mea e faaaogaina, ae o <strong>le</strong><br />
a foi se te<strong>le</strong> o taumafaiga, taimi, ma <strong>le</strong> naunautaiga e moomia<br />
ina ia tuli manu ma fai faiva ai.<br />
<strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> upu faifeautalai i luga o <strong>le</strong> laupapa ma tusi ni laina mai<br />
<strong>le</strong> fai faiva ma <strong>le</strong> tuli manu e agai i <strong>le</strong> faifeautalai. Faitau <strong>le</strong><br />
Ieremia 16:16 ma fesili atu:<br />
• O a nisi o auala e mafai ai ona faatusatusa <strong>le</strong> galuega<br />
faafaifeautalai i <strong>le</strong> fai faiva ma <strong>le</strong> tuli manu?<br />
Ieremia 1–19
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Ieremia<br />
• O a tomai e moomia e faifeautalai ina ia fesoasoani ai e<br />
saili, aoao, papatiso, ma faatumau ia tagata liliu mai?<br />
Afai e mafai ia valaaulia se faifeautalai ua maea lana misiona<br />
ina ia talanoaina mea na ia oo i ai i <strong>le</strong> sailia o i latou o e sa<br />
sailia <strong>le</strong> upu moni. Mafaufau i <strong>le</strong> tuuina atu i tamaiti taitoatasi<br />
o se kopi o saunoaga nei ma talanoaina e <strong>le</strong> vasega.<br />
Na saunoa mai ia Elder LeGrand Richards, o <strong>le</strong> sa avea ma se<br />
tasi o <strong>le</strong> Korama a Aposetolo e Toasefululua:<br />
“O fea e te mauaina ai na tagata tuli manu ma fai faiva<br />
<strong>le</strong>a o loo tatou faitau i ai i <strong>le</strong>nei valoaga <strong>of</strong>o<strong>of</strong>ogia a<br />
Ieremia? O i latou [o] faifeautalai o <strong>le</strong>nei eka<strong>le</strong>sia, ma i<br />
latou na muamua atu ia i latou mai <strong>le</strong> taimi na maua ai<br />
e <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita <strong>le</strong> upu moni ma auina atu<br />
ai avefeau e fetufaai atu i <strong>le</strong> lalolagi. O <strong>le</strong>a ua latou o atu<br />
ai, e fagogota ma tutuli, ma faapotopotoina mai mea<br />
mapuepue ma mauga, ma ana o papa” (i <strong>le</strong> Conference<br />
Report, Ape. 1971, 143; po o <strong>le</strong> Ensign, Iuni 1971, 99).<br />
Na saunoa mai ia Elder L. Tom Perry, o se Aposetolo:<br />
“O <strong>le</strong>nei ua sili atu ona matuai moomia <strong>le</strong> faate<strong>le</strong>ina o <strong>le</strong><br />
a<strong>of</strong>aiga o faifeautalai faamisiona nai lo <strong>le</strong> taimi muamua.<br />
Ma e matou te toe tuuina atu <strong>le</strong> valaau mo alii talavou<br />
uma ua agavaa ina ia faalogo atu i <strong>le</strong> <strong>le</strong>o o <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta ina<br />
ia auauna atu faafaifeautalai faamisiona. Matou te valaau<br />
atu ia te outou epikopo ma peresitene o paranesi ina ia<br />
vaai ua maua e alii talavou uma agavaa ma gafatia se<br />
avanoa e o atu ai i <strong>le</strong> misiona....<br />
“Na tuuina mai e Peresitene Kimball <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei e<br />
faatatau i tamaitai talavou o loo auauna atu: ‘E toate<strong>le</strong><br />
tamaitai talavou o loo i ai <strong>le</strong> naunautaiga e auauna atu i<br />
se misiona, ma e talai foi i latou i <strong>le</strong> galuega a <strong>le</strong> Alii. O<br />
<strong>le</strong>nei matafaioi e <strong>le</strong> o tuuina atu ia i latou e pei ona tuuina<br />
atu i alii, ae o <strong>le</strong> a latou maua faamanuiaga silisili mo <strong>le</strong><br />
latou taulaga <strong>le</strong> manatu faapito. O loo fiafia <strong>le</strong> Alii i lo<br />
latou naunautai e aumaia agaga ia te ia’ (President Kimball<br />
Speaks Out [Salt Lake City: Deseret Book Co., 1981], i.<br />
30)A (i <strong>le</strong> Conference Report, Ape. 1992, 32; po o <strong>le</strong><br />
Ensign, Me 1992, 24).<br />
Na saunoa mai ia Peresitene Howard W. Hunter:<br />
“Sa tuuina mai pea lava <strong>le</strong>a i taimi o lana galuega i la<br />
<strong>le</strong> tino e lo tatou Alii, se valaau o se t<strong>of</strong>i ma o se lu’i foi.<br />
Ia Peteru ma Aneterea na fetalai atu i ai Keriso, ‘Ina<br />
mulimuli mai ia ia te au, ou te faia oulua ma fai faiva<br />
i tagata’ (Mataio 4:19). O lo o tatou i ai i <strong>le</strong> galuega o <strong>le</strong><br />
faaolaina o agaga, o <strong>le</strong> valaau atu i tagata ia o mai ia<br />
Keriso, o <strong>le</strong> aumaia o i latou i <strong>le</strong> vai o <strong>le</strong> papatisoga ina ia<br />
186<br />
mafai ona faaauau ona latou alualu i luma i <strong>le</strong> ala e tau i<br />
<strong>le</strong> ola faavavau. E manaomia e <strong>le</strong>nei lalolagi <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i a<br />
Iesu Keriso. Ua saunia e <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong> ala na o <strong>le</strong> tasi lava,<br />
e maua ai e <strong>le</strong> lalolagi <strong>le</strong> fi<strong>le</strong>mu. I <strong>le</strong> avea ma soo o Iesu,<br />
ia tatou saili e faalaute<strong>le</strong>ina <strong>le</strong> li’o o <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a ma <strong>le</strong><br />
malamalama i tagata uma o <strong>le</strong> lalolagi. Na aoao mai e<br />
per<strong>of</strong>eta ua mavae e faapea, e tatau i alii talavou uma e<br />
mafai ma agavaa ona auauna atu i ni misiona. Ou te toe<br />
faamamafaina atu <strong>le</strong>nei tulaga manaomia i <strong>le</strong> aso. O loo<br />
tatou manaomia te<strong>le</strong> foi ni ulugalii matutua e mafai ona<br />
auauna atu i ni misiona. Na fetalai atu Iesu i lona au soo,<br />
‘E te<strong>le</strong> <strong>le</strong> saito e se<strong>le</strong>se<strong>le</strong>ina, a o <strong>le</strong> au faigaluega e toaitiiti<br />
ia’ (Luka 10:2)” (i <strong>le</strong> Conference Report, Oke. 1994,<br />
118–19; po o <strong>le</strong> Liahona, Ian. 1995, 104).<br />
Na saunoa ia Peresitene Gordon B. Hinck<strong>le</strong>y:<br />
“O <strong>le</strong> taimi nei ou te fia fai atu i epikopo ma peresitene<br />
o siteki e uiga i <strong>le</strong> galuega faafaifeautalai. O se mataupu<br />
ma’a<strong>le</strong>’a<strong>le</strong>. E foliga mai ua tuputupu a’e i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia se<br />
manatu faapea o tamaitai talavou uma faapea ma alii<br />
talavou e tatau ona o i misiona. Tatou te manaomia ni<br />
tamaitai talavou. Latou te faia ni galuega <strong>of</strong>o<strong>of</strong>ogia. E<br />
mafai ona latou oo atu i aiga e <strong>le</strong> mafai e alii faifeautalai<br />
ona ulufa<strong>le</strong> atu i ai. . . .<br />
“. . . Ua autasi <strong>le</strong> Au Peresitene Sili ma <strong>le</strong> Aufono a <strong>le</strong><br />
Toasefululua i <strong>le</strong> faapea atu i o tatou tuafafine talavou,<br />
e <strong>le</strong> o ia te outou se matafaioi e o atu i misiona. Ou te<br />
faamoemoe e mafai ona ou fai atu mea e tatau ona ou<br />
fai atu ai, i se ala e <strong>le</strong> manu’a ai se finagalo o se tasi. E<br />
<strong>le</strong> tatau i tamaitai talavou ona lagona faapea ua ia te i<br />
latou se tiute e tutusa ma alii talavou. O nisi o i latou o<br />
<strong>le</strong> a matua mananao lava e o. Afai o <strong>le</strong>a, e tatau ona<br />
talanoa ma o latou epikopo faapea foi o latou matua.<br />
Afai lava e tumau pea <strong>le</strong>a manatu, o <strong>le</strong> a silafia e <strong>le</strong><br />
epikopo <strong>le</strong> mea e fai” (i <strong>le</strong> Conference Report, Oke.<br />
1997, 72–73; po o <strong>le</strong> Ensign, Ian. 1998, 65).<br />
Folasaga<br />
Ieremia 20–29<br />
O <strong>le</strong> Ieremia 20–29 o loo a<strong>of</strong>ia ai aoaoga ma lapataiga a Ieremia<br />
i ona tagata o e o <strong>le</strong> a faafeagai ma <strong>le</strong> n<strong>of</strong>opologa i Papelonia<br />
(tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 24–25). Ae <strong>le</strong> na o <strong>le</strong> pauu o e amio<strong>le</strong>aga na<br />
vavalo atu ai Ieremia. Na ia vaaia foi <strong>le</strong> afio mai o <strong>le</strong> Faaola ma
<strong>le</strong> toefuataiga o lana Eka<strong>le</strong>sia i aso e gata ai (tagai i <strong>le</strong> Ieremia<br />
23). E pei o isi per<strong>of</strong>eta o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> (e pei o Isaia,<br />
Esekielu, Liae, Hosea, Amosa, Mika, ma Sakaria), na vaaia e<br />
Ieremia e i ai se aso o <strong>le</strong> a toe faapotopotoina ai Isaraelu ua<br />
faataapeapeina, o <strong>le</strong> a toe foi atu Iuta i laue<strong>le</strong>e<strong>le</strong> o lona t<strong>of</strong>i,<br />
ma o <strong>le</strong> a matuai faate<strong>le</strong>ina lava ia Isaraelu.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• E ta’u mai e per<strong>of</strong>eta moni ia i tatou mea e moomia ona<br />
tatou iloa, ae <strong>le</strong> o mea tatou te mananao i ai (tagai i <strong>le</strong><br />
Ieremia 21:1–7).<br />
• O <strong>le</strong> a faataunuuina <strong>le</strong> afioga a <strong>le</strong> Alii (tagai i <strong>le</strong> Ieremia 28;<br />
29:24–32; tagai foi i <strong>le</strong> Ieremia 32:26–27; 36–37; 38:6–13;<br />
39:15–18; MFF 1:37–38; 3:1–3).<br />
• O e latou te saili i <strong>le</strong> Alii ma o latou loto atoa o <strong>le</strong> a latou<br />
mauaina o ia (tagai i <strong>le</strong> Ieremia 29:13).<br />
• O per<strong>of</strong>eta pepelo e masani lava ona faatautee i per<strong>of</strong>eta<br />
moni (tagai i <strong>le</strong> Ieremia 28–29).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Ieremia 20–21. E tautatala per<strong>of</strong>eta moni i mea<br />
e poloaiina ai i latou e <strong>le</strong> Alii e saunoa atu ai.<br />
(15–20 minute)<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega faapea e ta’u mai e per<strong>of</strong>eta ia<br />
i tatou mea e moomia ona tatou iloa, ae <strong>le</strong> o mea tatou te<br />
mananao e iloa. Fesili atu ia i latou po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong><br />
faamatalaga ae pe faapefea foi ona moni. Tuu atu ia i latou<br />
e faailoa mai nisi o fautuaga ua tuuina mai e <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta e<br />
<strong>le</strong> mananao ai nisi o tagata e iloa, pe latou te manatu foi e<br />
faigata pe <strong>le</strong> mafai ona usiusitai i ai.<br />
Ia faamalamalama atu faapea o <strong>le</strong> ta’u atu i tagata o <strong>le</strong> mea<br />
o loo finagalo i ai <strong>le</strong> Alii latou te faalogo i ai e tupu mai ai ni<br />
faafitauli i <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta. Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau<br />
<strong>le</strong> Ieremia 20:1–2 ma saili po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na tupu ia Ieremia<br />
ona sa ia vavalo atu e faapea o <strong>le</strong> ave faatagataotauaina e<br />
Papelonia ia Iuta (tagai i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Ieremia 20:1–6<br />
i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi, i. 245). Tuu atu i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Ieremia 20:3–6, ma fesili atu:<br />
• Pe na avea ea <strong>le</strong> faasalaga ma auala na suia ai e Ieremia<br />
lana valoaga ma ta’u atu <strong>le</strong> mea o loo mananao tagata e<br />
faalogo i ai? (Mo se faataitaiga o mea na mananao tagata<br />
o Iuta e faalogo i ai, tagai i <strong>le</strong> Ieremia 28:1–4.) Aisea na <strong>le</strong><br />
suia ai?<br />
• Aisea na suia ai e Ieremia <strong>le</strong> igoa o Pasura ia Makorumisapipa?<br />
O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong>na mea? (tagai i <strong>le</strong> komeniteri<br />
mo <strong>le</strong> Ieremia 20:1–6 i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi,<br />
i. 245).<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Ieremia 21:1–7 ma<br />
vaai mo <strong>le</strong> mea na manao <strong>le</strong> tupu o Setekaia ina ia faia e<br />
187<br />
Ieremia ma <strong>le</strong> auala na tali ai e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> fesili a Setekaia e<br />
ala atu ia Ieremia. Fesili atu:<br />
• Aisea na <strong>le</strong> mafai ai e Ieremia ona ta’u atu <strong>le</strong> mea na<br />
mananao tagata e faalogo i ai?<br />
• Aisea e <strong>le</strong> ta’u mai ai e <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta soifua na o mea o loo<br />
tatou fia faalogo i ai?<br />
Na saunoa mai Peresitene Ezra Taft Benson:<br />
Ieremia 20–29<br />
O <strong>le</strong> auala tatou te tali atu ai i afioga a se per<strong>of</strong>eta soifua pe a ia<br />
ta’u mai <strong>le</strong> mea e moomia ona tatou iloa, ae <strong>le</strong> faalogo atu i ai, o<br />
se t<strong>of</strong>ot<strong>of</strong>oga <strong>le</strong>a o lo tatou faamaoni” (“Fourteen Fundamentals<br />
in Following the Prophet,” i <strong>le</strong> 1980 Devotional Speeches <strong>of</strong> the<br />
Year [1981], 28–29).<br />
Ieremia 23–29. E pei lava o Isaraelu anamua, e<br />
tatau ona tatou mafaia ona iloatino <strong>le</strong> eseesega<br />
i <strong>le</strong> va o per<strong>of</strong>eta moni ma per<strong>of</strong>eta pepelo.<br />
(20–25 minute)<br />
Fai atu i tamaiti po o <strong>le</strong> a so latou manatu e mafai faapefea ona<br />
tatou aloese mai <strong>le</strong> faaseseina e per<strong>of</strong>eta pepelo. Faaali atu se<br />
ata o <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o loo i ai nei ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
pe mafai faapefea ona tatou iloa ma <strong>le</strong> mautinoa o ia o <strong>le</strong><br />
per<strong>of</strong>eta filifilia a <strong>le</strong> Alii.<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faapea e faaopoopo atu i <strong>le</strong><br />
faalogo atu i per<strong>of</strong>eta moni, o tagata i <strong>le</strong> vaitaimi o Ieremia sa i<br />
ai foi ni per<strong>of</strong>eta pepelo sa talai atu ia i latou. Faitau faatasi ma<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> Ieremia 23:9–34 ma talanoaina ia fesili nei:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea sese sa faia e na per<strong>of</strong>eta pepelo ma faitaulaga?<br />
(tagai i <strong>le</strong> f. 9–17, 24–32).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> fetalaliga a <strong>le</strong> Alii i mea e iloa g<strong>of</strong>ie ai se per<strong>of</strong>eta<br />
moni? (tagai i <strong>le</strong> f. 18, 21–22, 28; tagai foi i <strong>le</strong> komeniteri<br />
mo <strong>le</strong> Ieremia 23 in Old Testament: 1 Kings–Malachi, i. 253).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o <strong>le</strong> a tupu i per<strong>of</strong>eta pepelo? (tagai i <strong>le</strong> f. 12,<br />
15, 33–34).<br />
Faitau <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita ma<br />
fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a se mea sa latou aoao<br />
mai ai:<br />
“Afai e alu atu se tagata ma vavalo atu, ma poloaiina<br />
tagata ina ia usiusitai i ana aoaoga, o ia lava o se<br />
per<strong>of</strong>eta moni po o se per<strong>of</strong>eta pepelo. O per<strong>of</strong>eta<br />
pepelo e masani lava ona tetee atu i per<strong>of</strong>eta moni ma<br />
latou te vavalo atu foi e taulalata i <strong>le</strong> mea moni ina ia<br />
latou faaseseina ai e toetoe o e na filifilia” (Teachings <strong>of</strong><br />
the Prophet Joseph Smith, i. 365).<br />
Ina ia faataitaia <strong>le</strong>na saunoaga, ia tuu atu i tamaiti e saili<br />
<strong>le</strong> Ieremia 27:6–14, 19–22 ma sue ai po o a mea na valoia e<br />
Ieremia e uiga ia Iuta ma Papelonia. Tuu atu ia i latou e faitau<br />
<strong>le</strong> Ieremia 28:1–4, 10–11 ma faailoa mai <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta pepelo <strong>le</strong>a<br />
sa tetee ia Ieremia ae po o <strong>le</strong> a foi lana savali.
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Ieremia<br />
Faitau faatasi ma tamaiti o lau vasega <strong>le</strong> Ieremia 28:5–9, 13–17<br />
ma talanoaina pe na faapefea ona tali atu ia Ieremia ia Anania<br />
ma <strong>le</strong> mea na faia e <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong>na per<strong>of</strong>eta pepelo. Fesoasoani<br />
ia i latou ina ia malamalama o <strong>le</strong> tali a Ieremia i <strong>le</strong> fuaiupu<br />
e 6 e <strong>le</strong> o faauigaina faapea ua ia faamaoniaina. “Amene: ia<br />
faapea ona fai e Ieova” atonu sa faauigalua lona faaupuina<br />
po o se faamatalaga o <strong>le</strong> naunau ina ia salamo tagata ma ia<br />
taunuu ai <strong>le</strong>a ituaiga faamanuiaga. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> tala a Ieremia i se tasi o auala e iloa ai se per<strong>of</strong>eta<br />
moni? (tagai i <strong>le</strong> f. 9; tagai foi i <strong>le</strong> Teuteronome 18:20–22).<br />
• O <strong>le</strong> a se mea e mafai ona tatou faia ina ia aloese ai mai <strong>le</strong><br />
taitaiseseina e per<strong>of</strong>eta pepelo i aso nei?<br />
Ia fetufaai atu lau molimau i <strong>le</strong> auala e mafai ai e <strong>le</strong> tausia o<br />
poloaiga ona fesoasoani ia i tatou i <strong>le</strong> aloese mai <strong>le</strong> faaseseina<br />
e per<strong>of</strong>eta pepelo. Ia fetufaai atu <strong>le</strong> savali <strong>le</strong>nei mai ia Elder<br />
Gordon B. Hinck<strong>le</strong>y, a o avea ma se Aposetolo:<br />
“E maeu lo tatou agaga faafetai uso e ma tuafafine mo<br />
se per<strong>of</strong>eta na te fautuaina mai i tatou i upu o <strong>le</strong> atamai<br />
paia, a o tatou savavali i o tatou ala i <strong>le</strong>nei olaga ma<br />
taimi faigata. O <strong>le</strong> talitonuga o loo i ai i o tatou loto, o<br />
<strong>le</strong> a faaalia e <strong>le</strong> Atua lona finagalo i lana fanau e ala i<br />
lana auauna filifilia; o <strong>le</strong> faavae moni <strong>le</strong>a o lo tatou<br />
faatuatua ma galuega. A <strong>le</strong>ai so tatou per<strong>of</strong>eta, o lona<br />
uiga ua <strong>le</strong>ai se aoga, ae a i ai se per<strong>of</strong>eta, ua ia te i tatou<br />
mea uma” (i <strong>le</strong> Conference Report, Oke. 1973, 161; po o<br />
<strong>le</strong> Liahona, Ape. 1975, 30).<br />
Folasaga<br />
Ieremia 30–33<br />
Na folafola mai e <strong>le</strong> Alii o <strong>le</strong> a ia toefuataia Isaraelu ma Iuta i<br />
aso amuli. Na poloaiina Ieremia e faamaumauina na folafolaga<br />
(tagai i <strong>le</strong> Ieremia 30:1–3). A o e suesueina <strong>le</strong> Ieremia 30–33, vaai<br />
mo <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> feagaiga faaAperaamo ma <strong>le</strong> ituaiga o Efaraima<br />
i <strong>le</strong>nei toefuataiga ma <strong>le</strong> faapotopotoina.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• I aso amuli, o <strong>le</strong> ituaiga o Efaraima, <strong>le</strong> ituaiga o loo i ai <strong>le</strong><br />
t<strong>of</strong>i o <strong>le</strong> ulumatua, o <strong>le</strong> a faapotopotoina muamua. Ua ia te<br />
i latou <strong>le</strong> tiutetauave ina ia fesoasoani e faapotopotoina <strong>le</strong><br />
isi vaega o totoe o <strong>le</strong> aiga o Isaraelu, ma fesoasoani ai i <strong>le</strong><br />
Alii i <strong>le</strong> faataunuuina o lana feagaiga e faavavau (tagai i <strong>le</strong><br />
Ieremia 31:1–14, 18–21, 31–34; 32:36–41).<br />
• I <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> Me<strong>le</strong>niuma, o <strong>le</strong> a usiusitai tagata uma i<br />
<strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i ma iloa <strong>le</strong> Alii (tagai i <strong>le</strong> Ieremia 31:31–34;<br />
32:36–41).<br />
188<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Ieremia 30–33. Na vavalo Ieremia i <strong>le</strong> te<strong>le</strong><br />
o mea matag<strong>of</strong>ie e tutupu <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> a tutupu<br />
i aso mulimuli. (55–65 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e manatunatu i <strong>le</strong> taaloga sili ona<br />
taua sa faataunuuina i <strong>le</strong>na vaega ma talanoaina pe aisea na<br />
manatu ai nisi tagata o <strong>le</strong>na faatasiga o se mea e fiafia ai ae<br />
o isi na manatu e faamoemoe ai. Fesili atu:<br />
• Aisea e t<strong>of</strong>u ai tagata ma o latou lava uiga e faatatau i se<br />
mea e tasi o loo tupu?<br />
• O a isi mea ua tutupu po o taimi e mafai ona manatu i ai o<br />
ni mea e <strong>le</strong><strong>le</strong>i ma <strong>le</strong>aga, e faalagolago lava i <strong>le</strong> manatu o <strong>le</strong><br />
tagata ia?<br />
• E te manatu o <strong>le</strong> Afio Faalua Mai o se taimi fiafia pe<br />
faanoanoa?<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faapea o <strong>le</strong> a latou suesueina<br />
nisi o valoaga na faia e Ieremia e uiga i aso mulimuli ma <strong>le</strong><br />
Me<strong>le</strong>niuma.<br />
O <strong>le</strong> te<strong>le</strong> lava o valoaga a Ieremia e faatatau <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> faatafunaina<br />
ma <strong>le</strong> aveina faatagataotaua o Iuta e Papelonia, <strong>le</strong>a foi o loo<br />
faamatalaina <strong>le</strong> faatafunaina i aso mulimuli. Ae na vavalo foi<br />
Ieremia i <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o mea <strong>of</strong>o<strong>of</strong>ogia ma <strong>le</strong> matag<strong>of</strong>ie i aso mulimuli<br />
<strong>le</strong>a o <strong>le</strong> a fesoasoani ai ia i tatou ia malamalama, pe faapefea<br />
ona avea <strong>le</strong> Afio Faalua Mai ma se taimi sili o <strong>le</strong> fiafia mo tagata<br />
amiotonu.<br />
E mafai ona tuuvaegaina ia valoaga a Ieremia i ni vaega<br />
eseese. <strong>Tusi</strong> vaega nei e tolu i luga o <strong>le</strong> laupapa, faitau faatasi<br />
ma tamaiti o lau vasega ia mau faasino o loo tuuina atu ai,<br />
ma talanoaina ia vaega taitasi e <strong>le</strong> vasega, e faaaoga ai mea e<br />
faaaogaina pe a manaomia.<br />
1. O <strong>le</strong> a faapotopotoina Isaraelu ma Iuta ma non<strong>of</strong>o i <strong>le</strong><br />
saoga<strong>le</strong>mu i o latou lava laue<strong>le</strong>e<strong>le</strong>.<br />
• Ieremia 30:3, 8–11, 17–18. O <strong>le</strong> valoaga faapea o Isaraelu<br />
ma Iuta o <strong>le</strong> a toe foi mai <strong>le</strong> tafeaga e sili atu ma <strong>le</strong> tasi<br />
lona faataunuuina. E faatatau foi i <strong>le</strong> auala na musuia<br />
ai e <strong>le</strong> Alii ia <strong>le</strong> Tupu o Kuresa ina ia faatagaina sa Iuta<br />
e toe foi atu i Ierusa<strong>le</strong>ma ina ua mavae <strong>le</strong> fitusefulu<br />
tausaga o <strong>le</strong> tafeaga i Papelonia (tagai i <strong>le</strong> Esera 1:1–2).<br />
O loo tautala foi i <strong>le</strong> toefuataiga o sa Iuta i o latou lava<br />
laue<strong>le</strong>e<strong>le</strong> i aso mulimuli ma <strong>le</strong> toe foi mai o ituaiga na<br />
<strong>le</strong>iloloa mai atunuu i matu (tagai i <strong>le</strong> MFF 133:11–35).<br />
• Ieremia 31:1–20. Na molimau soo e <strong>le</strong> alii i nei fuaiupu e<br />
faapea o ia lava o <strong>le</strong> a taitaia <strong>le</strong> faapotopotoina o Isaraelu<br />
ma Iuta (tagai i <strong>le</strong> f. 1–4, 8–11). Ua valaauina e <strong>le</strong> Alii ia<br />
“tagata <strong>le</strong>o<strong>le</strong>o i <strong>le</strong> mauga o Efaraima”—peresitene o siteki,<br />
epikopo, faiaoga o aiga, ma isi —ina ia fesoasoani i <strong>le</strong><br />
vaavaaia ma <strong>le</strong> faapotopotoina o ana fanau (f. 6; tagai foi<br />
i <strong>le</strong> Esekielu 3:16–21). O <strong>le</strong> tagata sili ona taua o nei tagata<br />
<strong>le</strong>o<strong>le</strong>o o per<strong>of</strong>eta ia o aso e gata ai, o e latou te mauaina ia<br />
ki o <strong>le</strong> faapotopotoina o Isaraelu (tagai i <strong>le</strong> MFF 110:11).<br />
O nei tagata <strong>le</strong>o<strong>le</strong>o o <strong>le</strong> a faapotopotoina “e o totoe<br />
o Isaraelu” mai <strong>le</strong> “itu i matu” ma “mai tuluiga o <strong>le</strong><br />
lalolagi” (Ieremia 31:8; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 133:26). O<br />
<strong>le</strong> “tagi” ma <strong>le</strong> “aioiga” o loo faatatau i ai i <strong>le</strong> Ieremia
31:9 e mafai ona maua mai <strong>le</strong> iloaina <strong>le</strong>a o o latou<br />
puapuaga i <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o tausaga na mafua mai ona o lo<br />
latou teenaina o Iesu Keriso (tagai i <strong>le</strong> Ieremia 50:4;<br />
Sakaria 12:10). Faatusatusa <strong>le</strong>na tagi i <strong>le</strong> olioli ma <strong>le</strong><br />
fiafia o i latou o e faalogo atu i per<strong>of</strong>eta ma “alalaga<br />
fiafia i <strong>le</strong> mea maualuga o Siona” (tagai i <strong>le</strong> Ieremia<br />
31:12–14).<br />
O Efaraima, i <strong>le</strong> avea ai ma ituaiga o <strong>le</strong> t<strong>of</strong>i o <strong>le</strong> ulumatua,<br />
e i ai sona matafaioi taua i <strong>le</strong>nei faapotopotoina (tagai i <strong>le</strong><br />
Ieremia 31:9, 18–20; tagai foi i <strong>le</strong> Teuteronome 33:13–17;<br />
MFF 133:26–34).<br />
• Ieremia 33:16. Pe a faapotopotoina e <strong>le</strong> Alii ia sa Iuta<br />
ma Isaraelu, o <strong>le</strong> a latou non<strong>of</strong>o ma <strong>le</strong> fi<strong>le</strong>mu i o<br />
latou laue<strong>le</strong>e<strong>le</strong> (tagai foi i <strong>le</strong> Ieremia 23:5–6). O <strong>le</strong>nei<br />
faamatalaga e faatatau <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> saoga<strong>le</strong>mu mai fili ma<br />
mai aafiaga o a latou lava agasala.<br />
2. O <strong>le</strong> a taliaina e Iuta ma Isaraelu ia Iesu Keriso e avea ma o<br />
latou Alii ma Faaola.<br />
• Ieremia 30:8–9; 33:15. Na saunoa ia Elder Bruce R.<br />
McConkie i nei fuaiupu ma ia tusia ai:<br />
“O <strong>le</strong>na Lala o Tavita o Keriso e matuai atoatoa lona<br />
mama. Ua tatau nei loa ona tatou iloaina e taua foi o ia<br />
o Tavita, o ia o <strong>le</strong> Tavita fou, o se Tavita e Faavavau, o<br />
<strong>le</strong> o <strong>le</strong> a n<strong>of</strong>otupu e faavavau i luga o <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oalii a ona<br />
tuaa anamua” (<strong>The</strong> Promised Messiah, 193; tagai foi i <strong>le</strong><br />
Isaia 11:1; Ieremia 23:5–8).<br />
• Ieremia 32:37–42. I nei fuaiupu, na valoia ai e Ieremia e<br />
faapea o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> gata e toe foi atu ia sa Iuta i lo latou nuu<br />
folafolaina ae toe foi atu foi i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia moni, ma o <strong>le</strong> a<br />
“osia e <strong>le</strong> Alii se feagaiga faavavau ma i latou” (f. 40). E<br />
ui lava e toate<strong>le</strong> sa Iuta ua auai i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia, ma e toate<strong>le</strong><br />
foi isi o <strong>le</strong> a auai i aso o lumanai, o <strong>le</strong> faataunuuina<br />
atoatoa o <strong>le</strong>nei folafolaga o <strong>le</strong> a oo mai lava (tagai i <strong>le</strong> 3<br />
Nifae 20:29–46; 21). Na tusia e Elder Bruce R. McConkie:<br />
“O <strong>le</strong> liua maoae o sa Iuta, o lo latou foi atu <strong>le</strong>a o se malo<br />
i <strong>le</strong> upu moni, ua fuafua e mulimuli atu i <strong>le</strong> Afio Faalua<br />
Mai o lo latou Mesia. O i latou o e mafai ona tutumau<br />
seia oo i <strong>le</strong>na aso, i ni o latou tiga ma auega, o <strong>le</strong> a fesili:<br />
‘O a na manua e i ou lima ma ou vae? Ona latou iloa ai<br />
<strong>le</strong>a o au lava <strong>le</strong> Alii; aua ou te fai atu ia te outou: O nei<br />
lava manua na ou manua ai i <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> o au uo. O au lava o<br />
<strong>le</strong> na faatautauina. O au o Iesu, <strong>le</strong> na faasatauroina. O au<br />
o <strong>le</strong> Atalii o <strong>le</strong> Atua.’ (MFF 45:51–52; Sakaria 12:8–14;<br />
13:6)” (Mormon Doctrine, 722–23).<br />
3. I <strong>le</strong> Me<strong>le</strong>niuma, o <strong>le</strong> a iloa ai e tagata <strong>le</strong> Alii ma o <strong>le</strong> a tusia<br />
lana tulafono i o latou loto.<br />
• Ieremia 31:31–34. Ina ia iloa <strong>le</strong> Alii o lona uiga o <strong>le</strong><br />
malamalama ma tausi ana tulafono ma sauniga ma ia<br />
faatasi <strong>le</strong> Agaga Paia ma i tatou. Na aoao mai <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta<br />
o Iosefa Samita:<br />
189<br />
“Suesue i tusitusiga paia, sailiili i faaaliga ua matou<br />
lomia ma faasalalau atu, ma o<strong>le</strong> atu i <strong>le</strong> Tama o i <strong>le</strong> lagi,<br />
i <strong>le</strong> suafa o lona Alo o Iesu Keriso, ia faaali mai ia te oe<br />
<strong>le</strong> moni, ma a outou faia <strong>le</strong>na mea ma <strong>le</strong> manatu tasi i<br />
lona mamalu, ma <strong>le</strong> <strong>le</strong> masalosalo i se mea, o <strong>le</strong> a Ia tali<br />
mai ia te outou i <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> Agaga Paia. Ona outou<br />
mautinoa ai <strong>le</strong>a mo outou lava, ae <strong>le</strong> mo se tasi. Ona<br />
outou <strong>le</strong> faalagolago ai <strong>le</strong>a i tagata mo <strong>le</strong> malamalama<br />
o <strong>le</strong> Atua; ma o <strong>le</strong> a <strong>le</strong>ai foi se masalosalo, aua a maua<br />
e tagata lo latou faatonuga mai Le na faia i latou, o <strong>le</strong> a<br />
latou iloa <strong>le</strong> ala o <strong>le</strong> a Ia laveaiina ai i latou” (Teachings<br />
<strong>of</strong> the Prophet Joseph Smith, 11–12).<br />
E ui lava e mafai ona tatou iloa nei <strong>le</strong> Atua, e foliga mai<br />
o <strong>le</strong> atoatoaga o <strong>le</strong> faataunuuina o nei fuaiupu o <strong>le</strong> a<br />
faataunuuina i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> Me<strong>le</strong>niuma, pe a mau faatasi<br />
<strong>le</strong> Alii lava ia ma i tatou (tagai i <strong>le</strong> MFF 84:96–100). Na<br />
faatatau <strong>le</strong> saunoaga a Peresitene Iosefa Filitia Samita i<br />
<strong>le</strong> Ieremia 31:31–34, e faapea:<br />
“Ina ia mafai ona faataunuuina <strong>le</strong>nei valoaga, e toate<strong>le</strong><br />
tagata o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia o <strong>le</strong> a moomia ona salamo ma ia<br />
mae<strong>le</strong>ga i <strong>le</strong> suesueina o tusitusiga paia ma a latou tatalo<br />
ma usiusitai i tulafono ma poloaiga o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i. Afai e<br />
toilalo i latou i <strong>le</strong> faia o nei mea o <strong>le</strong> a vavaeeseina i latou<br />
mai <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong>na aso te<strong>le</strong> pe a afio mai <strong>le</strong> Alii<br />
o alii ma <strong>le</strong> Tupu o Tupu e afio i lona n<strong>of</strong>oalii e pu<strong>le</strong> ma<br />
n<strong>of</strong>otupu” (i <strong>le</strong> Conference Report, Oke. 1963, 21–22).<br />
Folasaga<br />
Ieremia 34–52<br />
Ieremia 34–52<br />
O <strong>le</strong> Ieremia 34–52 o se faaauauina <strong>le</strong>a o valoaga a Ieremia<br />
e faasaga ia Iuta ma ona taitai, <strong>le</strong>a na tuuaia ai ma<br />
faafa<strong>le</strong>puipuiina ai o ia (tagai i <strong>le</strong> Ieremia 34–38). O nei<br />
valoaga na faataunuuina ina ua pa’u Ierusa<strong>le</strong>ma ia Papelonia.<br />
E toate<strong>le</strong> sa Iuta na aveina faatagataotaua e Papelonia, ae o isi<br />
na sosola atu i Aikupito ma latou aveina Ieremia faatasi ma i<br />
latou (tagai i mataupu 39–45).<br />
E pei foi o isi per<strong>of</strong>eta o Isaraelu, na vavalo foi Ieremia e uiga i<br />
malo o nuu ese o loo siomia Isaraelu. Na amata ona ia vavalo<br />
e faasaga ia Aikupito i <strong>le</strong> itu i sisifo (tagai i <strong>le</strong> Ieremia 46), ona<br />
agai atu ai <strong>le</strong>a i sasae, ma vavalo e faasaga i tuaoi taulalata<br />
ane o Isaraelu (tagai i <strong>le</strong> Ieremia 47–49), ae faaiu i valoaga e<br />
faasaga ia Papelonia i <strong>le</strong> itu i sasae (tagai i <strong>le</strong> Ieremia 50–51).<br />
O Aikupito ma Papelonia o atunuu malolosi ia e lua sa tauva<br />
mo <strong>le</strong> pu<strong>le</strong>aina o Ierusa<strong>le</strong>ma i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> galuega a Ieremia.<br />
O <strong>le</strong> tusi a Ieremia o loo faaiuina i auiliiliga o <strong>le</strong> faatafeaina o<br />
Ierusa<strong>le</strong>ma ma <strong>le</strong> faatafunaina (tagai i <strong>le</strong> Ieremia 52). Mo nisi<br />
faamatalaga, tagai i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia “Ieremia” (i. 711).
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Ieremia<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O faaaliga a <strong>le</strong> Alii i ana per<strong>of</strong>eta e saunia ma faamanuiaina<br />
ai i latou o e faalogo (tagai i <strong>le</strong> Ieremia 42–44).<br />
• E taliaina e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> tagata salamo ae faasalaina <strong>le</strong> tagata<br />
faatautee, e tusa lava po o <strong>le</strong> a lo latou gafa po o <strong>le</strong><br />
tagatanuu (tagai i <strong>le</strong> Ieremia 46:1–2, 27–28; 47:1; 48:1–2,<br />
47; 49:1–8, 23–39; 50:1–3, 17–19, 33–34; 51:5).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Ieremia 34–52. Na faaali atu e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> lumanai<br />
i ana per<strong>of</strong>eta ina ia saunia ma faamanuiaina ai<br />
i latou o e faalogo. (40–60 minute)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe ua latou faalogo ea i ni<br />
tagata o saili ni fautuaga e uiga i <strong>le</strong> lumanai mai tagata o loo<br />
faapea mai ua ia te i latou se mana faapitoa e taumateina ai<br />
<strong>le</strong> lumanai, tagata mafaufau, tagata vaai fetu, ma isi tagata<br />
faapena. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea ua faailoa mai e <strong>le</strong> Alii e uiga i ia faiga faapea?<br />
(tagai i <strong>le</strong> Teuteronome 18:10–14).<br />
• O a fesoasoaniga ua tuuina mai e <strong>le</strong> Alii ia i tatou <strong>le</strong>a e sili<br />
atu nai lo na faiga sese? (Tatalo, tusitusiga paia, faamanuiaga<br />
faapeteriaka, aemaise lava o per<strong>of</strong>eta.)<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faapea o nisi o valoaga a Ieremia<br />
na muai vaaia ai mea o <strong>le</strong> a tutupu i <strong>le</strong> lumanai <strong>le</strong>a e toate<strong>le</strong><br />
tagata sa <strong>le</strong>’i mafai ona umi ona feola e vaai i <strong>le</strong> faataunuuina.<br />
Ae peitai, o <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o ana valoaga sa faataunuuina i <strong>le</strong> taimi a o<br />
soifua o ia. Talu ai ona o nei valoaga o loo tuuina mai e tusa ai<br />
ma <strong>le</strong> silasila mamao a <strong>le</strong> Atua, o <strong>le</strong>a e mafai ai ona tatou maua<br />
<strong>le</strong> to’a ma <strong>le</strong> mautinoa o <strong>le</strong> a faataunuuina.<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Ieremia 34:1–3;<br />
37:1–10; ma <strong>le</strong> 38:17–23 ma lisi mai mea na ta’ua e Ieremia o<br />
<strong>le</strong> a tupu ia Ierusa<strong>le</strong>ma ma ona taitai. Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega <strong>le</strong> auala na tali atu ai <strong>le</strong> Tupu o Ioakima i valoaga a<br />
Ieremia (tagai i <strong>le</strong> Ieremia 36:1–7, 14–16, 20–26). Faitau <strong>le</strong><br />
Ieremia 36:28–32 ma fesili atu po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na ta’u atu<br />
e <strong>le</strong> Alii ia Ieremia e fai.<br />
Faitau faatasi ma tamaiti o lau vasega <strong>le</strong> Ieremia 37:1–2, 15–21;<br />
38:1–6 ma tuu atu ia i latou e lisi mai po o a uiga na faaalia e<br />
alii sili a <strong>le</strong> Tupu o Setekaia i valoaga a Ieremia. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a se mea o loo aoao mai e na fuaiupu e uiga ia Ieremia<br />
faapea ma <strong>le</strong> laute<strong>le</strong> o per<strong>of</strong>eta?<br />
• O a luitau, faigata, ma fita e te manatu o loo feagai ma<br />
per<strong>of</strong>eta i aso nei a o latou faia <strong>le</strong> galuega a <strong>le</strong> Alii? (mo<br />
se faataitaiga, tagai i <strong>le</strong> MFF 122).<br />
O <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> lava o tagata i taimi o Ieremia latou te <strong>le</strong>’i taliaina<br />
ana fautuaga ma lapataiga. Faitau faatasi ma tamaiti o lau<br />
vasega <strong>le</strong> Ieremia 39:1–9 (ma <strong>le</strong> Ieremia 52 pe a e manao i<br />
ai) ma toe iloilo <strong>le</strong> mea na tupu ia Ierusa<strong>le</strong>ma ma <strong>le</strong> Tupu o<br />
Setekaia. Fesili atu: O <strong>le</strong> a se taulalata o <strong>le</strong> mea na tupu i <strong>le</strong><br />
mea na valoia e Ieremia?<br />
190<br />
Ia uunai tamaiti o <strong>le</strong> vasega e manatunatu pe faapefea ona<br />
aafia i latou i se taimi mulimuli ane i faaiuga latou te faia pe<br />
ua uma foi ona faia.<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega faapea, e ui lava i nei faalavelave<br />
uma ae sa i ai lava se faataitaiga <strong>le</strong><strong>le</strong>i sa faaalia. Tuu atu ia i<br />
latou e faitau <strong>le</strong> Ieremia 38:7–13 ma saili ai po o ai na laveaiina<br />
ia Ieremia a o matelaina o ia i <strong>le</strong> fiaai i totonu o <strong>le</strong> lua. Tuu atu<br />
ia i latou e faitau <strong>le</strong> Ieremia 39:15–18 ma faatusatusa <strong>le</strong> mea na<br />
tupu ia Epeteme<strong>le</strong>ka, o <strong>le</strong> auauna o nuu ese o <strong>le</strong> sa talitonu i<br />
<strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta, ma <strong>le</strong> mea na tupu ia Setekaia, o <strong>le</strong> tupu o sa Iuta<br />
o <strong>le</strong> na teenaina <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta (tagai i <strong>le</strong> Galuega 10:34–35). Ia<br />
faamalamalama atu faapea o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona o loo ta’uina<br />
mai ia i tatou e <strong>le</strong> o atalii uma o Setekaia na fasiotia ina ua<br />
pa’u Ierusa<strong>le</strong>ma (tagai i <strong>le</strong> Ominae 1:14; Helamana 8:21).<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faapea ina ua mavae <strong>le</strong> pa’u o<br />
Ierusa<strong>le</strong>ma, sa faigata pea i tagata ona mulimuli i fautuaga a<br />
<strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta. <strong>Tusi</strong> ia fesili nei i luga o <strong>le</strong> laupapa po o ni pepa e<br />
tufaina atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na manao ia Ioanana ma isi e faia e Ieremia?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na latou folafola atu ia Ieremia ma <strong>le</strong> Alii ina<br />
ia “manuia ai i latou”?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na ta’u atu e <strong>le</strong> Alii ia i latou e auala atu ia<br />
Ieremia?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> latou tali atu i <strong>le</strong>na fautuaga?<br />
• Na faapefea ona oo ia Ieremia i Aikupito?<br />
Faitau faatasi ma tamaiti o lau vasega <strong>le</strong> Ieremia 42:1–43:7<br />
ma tuu atu ia i latou e sii i luga o latou lima i soo se taimi<br />
lava latou te faalogo atu ai i se tali i se tasi o fesili o loo i<br />
luga o <strong>le</strong> laupapa. Ona valaau atu <strong>le</strong>a i se tamaitiiti o <strong>le</strong><br />
vasega e tali i <strong>le</strong> fesili.<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O <strong>le</strong> a sou manatu aisea e o<strong>le</strong> atu ai tagata i <strong>le</strong> Alii mo <strong>le</strong><br />
taitaiga ona <strong>le</strong> mulimuli <strong>le</strong>a i ai pe a oo mai?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea atonu e oo ia i latou o e <strong>le</strong> usiusitai ma <strong>le</strong><br />
manatu i ai i fautuaga a <strong>le</strong> Alii?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Ieremia 44:21–30 ma<br />
vaai ai pe sa’o a latou taumatematega mo tagata sa Iuta<br />
faatautee.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e tusi se parakalafa se tasi pe lua<br />
e uiga i mea na latou aoaoina e uiga ia Ieremia faapea ma <strong>le</strong><br />
mulimuli i <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta. (Faaaliga: Afai e lava se taimi atonu e<br />
te manao e suesue uma <strong>le</strong> mataupu e 44 faatasi ma tamaiti o<br />
lau vasega. O <strong>le</strong>nei mataupu o se faataitaiga <strong>le</strong><strong>le</strong>i te<strong>le</strong> <strong>le</strong>a o ni<br />
auala e faia ai e tagata ni al<strong>of</strong>aga mo lo latou <strong>le</strong> usiusitai.)<br />
Ieremia 49:7–39. E taliaina e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> tagata<br />
salamo ae faasalaina <strong>le</strong> tagata faatautee, e tusa<br />
lava po o <strong>le</strong> a lo latou gafa po o <strong>le</strong> tagatanuu.<br />
(20–30 minute)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O fea <strong>le</strong> mea e sili ona e manao e te malaga i ai pe afai e <strong>le</strong><br />
avea ia tupe po o tomai i <strong>le</strong> gagana ma ni pa puipui?
• E i ai nisi o atunuu ua e manatu e sili ona aloese mai ai?<br />
Aisea?<br />
• O a nisi o auala e mafai ai ona tatou aoao e uiga i isi atunuu?<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faapea o <strong>le</strong> a latou aoao i nisi o<br />
atunuu sa i ai i <strong>le</strong> taimi o Ieremia, o <strong>le</strong> a vaavaai i <strong>le</strong> amiotonu<br />
o tagata o na atunuu, ma vaai mo mea na vavalo ai ia Ieremia<br />
e faatatau ia i latou.<br />
Tot<strong>of</strong>i atu i ni vaega o tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia poloka nei o<br />
mau, <strong>le</strong>a e faatatau i nisi o n<strong>of</strong>oaga lauiloa i taimi o Ieremia:<br />
• Ieremia 46:1–13 (Aikupito)<br />
• Ieremia 47 (o <strong>le</strong> laue<strong>le</strong>e<strong>le</strong> o Filisitia)<br />
• Ieremia 48:1–16 (Moapi)<br />
• Ieremia 49:7–22 (Etoma)<br />
• Ieremia 49:23–27 (Tamaseko)<br />
• Ieremia 49:30–33 (Hasora)<br />
• Ieremia 49:34–39 (Elama)<br />
• Ieremia 50:1–14 (Papelonia)<br />
Afai e mafai, ia tuu atu i vaega taitasi se faafanua o <strong>le</strong> lalolagi<br />
pe faaali atu foi se faafanua lapoa i luga o <strong>le</strong> laupapa.<br />
Tuu atu i vaega taitasi e faitau a latou poloka o mau ma sue <strong>le</strong><br />
igoa o <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oaga o loo talanoaina i fuaiupu. Ona tuu atu <strong>le</strong>a ia i<br />
latou e faaaoga <strong>le</strong> vaega o Faafanua ma <strong>le</strong> Faasino Upu o Igoa o<br />
N<strong>of</strong>oaga i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia e saili ai <strong>le</strong>na n<strong>of</strong>oaga i luga<br />
O LE AUEGA A IEREMIA<br />
Folasaga<br />
Auega 1–5<br />
O se mea sa masani ai ia Iuta anamua <strong>le</strong> fatuina ma <strong>le</strong> lagiina<br />
o ni auega faanoanoa e uiga i uo po o aiga ua malaga ese. Sa<br />
faapea foi ona faia e Ieremia mo lana pe<strong>le</strong> o Ierusa<strong>le</strong>ma. O <strong>le</strong><br />
tusi o Auega o loo faaalia ai lona faanoanoa i <strong>le</strong> faatafunaina o<br />
<strong>le</strong> Nuu Paia. O <strong>le</strong> igoa faaEperu o <strong>le</strong> tusi o <strong>le</strong> ‘eikhah, po o <strong>le</strong> “E<br />
. . . !” mai <strong>le</strong> fuiaupu muamua lava o <strong>le</strong> tusi, “E ua n<strong>of</strong>o toatasi<br />
<strong>le</strong> aai . . .” (Auega 1:1; tagai foi i <strong>le</strong> 2:1; 4:1). O <strong>le</strong>na igoa o loo<br />
faaailoa mai ai ni lagona o <strong>le</strong> te’i ma <strong>le</strong> faanoanoa e faatatau i<br />
<strong>le</strong> pa’u o Ierusa<strong>le</strong>ma. E toetoe lava o tusi faavaloaga uma lava<br />
i totonu o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> o loo a<strong>of</strong>ia ai ni auega, ae o <strong>le</strong><br />
Auega e na o <strong>le</strong> pau <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> tusi o loo a<strong>of</strong>ia ai <strong>le</strong>nei ituaiga<br />
tusitusiga i totonu.<br />
O solo o loo faaaogaina i <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o aganuu e faailoa ai lagona<br />
ootia, ma o <strong>le</strong> tusi atoa o Auega o loo tusia i se gagana faa-solo<br />
na matuai fatufatuina <strong>le</strong><strong>le</strong>i. O mataupu 1–2 ma <strong>le</strong> 4 o loo tusia<br />
191<br />
o faafanua o a latou tusitusiga paia. Tuu atu ia i latou e saili <strong>le</strong><br />
n<strong>of</strong>oaga po o <strong>le</strong> atunuu o loo faatatau i ai ma tali i fesili nei:<br />
• Pe <strong>le</strong><strong>le</strong>i pe faa<strong>le</strong>-<strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong> valoaga e faatatau i na tagata?<br />
• O a faatafunaga na valoia e Ieremia o <strong>le</strong> a oo mai i o latou<br />
luga?<br />
• Pe o faailoa mai e <strong>le</strong> mau pe sa amio<strong>le</strong>aga pe sa amiotonu<br />
na tagata?<br />
Ia valaaulia se tagata o vaega taitasi e fetufaai atu i <strong>le</strong> vasega ia<br />
mea na latou mauaina. Tuu atu ia i latou e faamatala mai po o<br />
fea <strong>le</strong> atunuu sa vavalo atu i ai ia Ieremia i totonu o a latou<br />
poloka o mau ma faasino <strong>le</strong>na n<strong>of</strong>oaga i luga o <strong>le</strong> faafanua.<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faapea o valoaga uma taitasi<br />
sa faataunuuina e pei ona valoia e Ieremia.<br />
Ia faatatau <strong>le</strong> <strong>le</strong>sona <strong>le</strong>nei i aso nei e ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> talanoaina o lo<br />
tatou lalolagi. Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O a faamanuiaga e mafai ona oo mai i se atunuu atoa?<br />
• E faapefea ona avea <strong>le</strong> faasalalauina o <strong>le</strong> galuega<br />
faafaifeautalai ma <strong>le</strong> faatutuina o malumalu i ona po nei<br />
ma se molimau o loo taumafai <strong>le</strong> Alii e faamanuia tagata<br />
uma o <strong>le</strong> lalolagi?<br />
• Pe o tutusa uma <strong>le</strong> naunau o tagata ina ia maua ana<br />
faamanuiaga?<br />
Auega 1–5<br />
• O <strong>le</strong> a se mea e mafai ona tatou faia ina ia fesoasoani ai e<br />
faasalalauina atu <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i i <strong>le</strong> lalolagi atoa?<br />
faasolo. E t<strong>of</strong>u uma ma fuaiupu ta’i luasefululua, e amataina<br />
uma lava i mataitusi e luasefululua o <strong>le</strong> alafapeta faa-Eperu, i <strong>le</strong><br />
faasologa faa-alafapeta. Na tusia e Ellis T. Rasmussen e faapea<br />
“o se vaega o aafiaga o <strong>le</strong> tusitusiga faasolo o <strong>le</strong> momoliina<br />
mai <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> lagona faapea o <strong>le</strong> solo o loo a<strong>of</strong>ia ai vaega uma o<br />
lagona o loo faatatau i ai <strong>le</strong> solo” (A Latter-day Saint Commentary<br />
on the Old Testament [1993], 577–78).<br />
O <strong>le</strong> mataupu e 3 e onosefuluono ona fuaiupu (luasefululua<br />
faate<strong>le</strong> ia tolu) ma o se solo foi. I totonu o <strong>le</strong>na mataupu o<br />
uluai fuaiupu muamua lava e tolu e amataina i <strong>le</strong> mataitusi<br />
muamua o <strong>le</strong> alafapeta faa-Eperu, o <strong>le</strong> isi tolu o <strong>le</strong> mataitusi<br />
lona lua, ma faapena ai lava. O <strong>le</strong> mataupu e 5 e luasefululua<br />
ona fuaiupu ae <strong>le</strong> o se solo (tagai i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia,<br />
“Auega, <strong>Tusi</strong> o.” i. 722).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O <strong>le</strong> na o <strong>le</strong> auai i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faasaoina ai i tatou; e<br />
tatau ona tatou faamaoni ma totoa (tagai i <strong>le</strong> Auega 1:1–8,<br />
16–22; 2:1–7).<br />
• E al<strong>of</strong>a mutimutiva<strong>le</strong> ma aga<strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong> Alii ma ana per<strong>of</strong>eta<br />
mo e agasala ma naunau e fesoasoani ia i latou ina ia
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Esekielu<br />
salamo (tagai i <strong>le</strong> Auega 3:22–26, 31–32, 40, 58; 5:21; tagai<br />
foi i <strong>le</strong> 2 Peteru 3:9; A<strong>le</strong>ma 34:15–18).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Auega 1–2. O <strong>le</strong> na o <strong>le</strong> auai i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia o <strong>le</strong> a <strong>le</strong><br />
faasaoina ai i tatou; e tatau ona tatou faamaoni<br />
ma totoa. (20–30 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> upu auega i luga o <strong>le</strong> laupapa ma fesili atu i tamaiti pe<br />
latou te iloa po o <strong>le</strong> a lona uiga. Ia fetufaai atu <strong>le</strong> faamatalaga<br />
o loo i <strong>le</strong> folasaga na mavae atu i <strong>le</strong> Auega a Ieremia ma<br />
fesoasoani ia i latou pe aisea ua maua ai e <strong>le</strong> tusi <strong>le</strong>na igoa.<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e sue <strong>le</strong> Auega 1:1–8, 12–20 ma<br />
faailoa mai mafuaaga o <strong>le</strong> faatafunaina o Ierusa<strong>le</strong>ma. Ia lisi<br />
na mafuaaga i luga o <strong>le</strong> laupapa. Faamanatu atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e faapea o <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o sa Iuta na lagona e faapea, talu<br />
ai ona o loo i ai so latou malumalu faapea ma <strong>le</strong> tulafono a<br />
Mose, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> tuuina atu lava e <strong>le</strong> Alii ia Ierusa<strong>le</strong>ma ina ia<br />
faatoilaloina. Na vavalo foi per<strong>of</strong>eta pepelo e faapea o loo<br />
saoga<strong>le</strong>mu ia Ierusa<strong>le</strong>ma (tagai i <strong>le</strong> Ieremia 28:1–4, 15–17).<br />
Faitau <strong>le</strong> Auega 2:1–7 ma talanoaina po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na tupu<br />
i <strong>le</strong> malumalu, e faaaoga ai fesili e pei o nei:<br />
• O <strong>le</strong> a se te<strong>le</strong> o <strong>le</strong> puipuiga na tuuina atu e <strong>le</strong> i ai o <strong>le</strong><br />
malumalu mo Ierusa<strong>le</strong>ma ma sa Iuta?<br />
• O <strong>le</strong> a se lagona na oo i <strong>le</strong> Alii e uiga i <strong>le</strong> malumalu ina<br />
ua matuai amio<strong>le</strong>aga lava tagata? (tagai i komeniteri<br />
mo <strong>le</strong> Auega 1:12–22 ma <strong>le</strong> 2:1–10 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi, i. 250).<br />
• O a fa<strong>le</strong> paia ma sauniga paia ua tuuina mai e <strong>le</strong> Alii ia i<br />
tatou i aso nei?<br />
• Afai tatou te <strong>le</strong> agavaa e ulu atu ai i totonu, tou te manatu<br />
o <strong>le</strong> a puipuia i tatou i <strong>le</strong> i ai o malumalu?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e sili ona paia i <strong>le</strong> Alii nai lo fa<strong>le</strong> ma sauniga,<br />
e oo lava i mea paia? (tagai i <strong>le</strong> 1 Samuelu 15:22–23).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> puipuiga ua folafola mai e <strong>le</strong> Alii ia i tatou pe afai<br />
tatou te amiotonu i <strong>le</strong> totonuga<strong>le</strong>mu o <strong>le</strong> pouliuli? (tagai i<br />
<strong>le</strong> MFF 45:66–71).<br />
O LE TUSI A ESEKIELU<br />
Na aveina atu ia Esekielu i Papelonia pe tusa o <strong>le</strong> 597TLM ina ua<br />
aveesea e Nepukanesa ia <strong>le</strong> Tupu o Ioakina ma aveina atu i <strong>le</strong><br />
tafeaga (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 24:6–16). O iina na maua ai e Esekielu<br />
lona valaauga e avea ma se per<strong>of</strong>eta ma auauna atu ai i tagata o<br />
<strong>le</strong> tafeaga (tagai i <strong>le</strong> Esekielu 1:1–3). Sa faatafunaina e Papelonia<br />
ia Ierusa<strong>le</strong>ma i <strong>le</strong> 587 TLM ma aveina ai e toetoe lava o ona<br />
tagatanuu uma i Papelonia (tagai i <strong>le</strong> Esekielu 24:21–27; 2 Tupu<br />
25). Sa faaauau pea ona vavalo atu Esekielu i tagata faaaunuua<br />
mo <strong>le</strong> sefulutasi tausaga ina ua mavae <strong>le</strong>na taimi (tagai i <strong>le</strong><br />
Esekielu 29:17).<br />
192<br />
Ia fetufaai atu lau molimau i tamaiti o lau vasega i <strong>le</strong> auala e<br />
mafai ai e <strong>le</strong> avea ma se tagata amiotonu o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia ona<br />
puipuia ma lagolagoina i tatou i taimi o faigata. E moomia<br />
ona tatou maua ni molimau malolosi ma ia totoa ina ia mafai<br />
ona maua mea uma ua folafolaina mai e <strong>le</strong> Alii.<br />
Auega 1–5. E al<strong>of</strong>a mutimutiva<strong>le</strong> ma aga<strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong><br />
Alii ma ana per<strong>of</strong>eta mo e agasala ma naunau e<br />
fesoasoani ia i latou ina ia salamo. (20–25 minute)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau i se taimi sa latou<br />
matuai lagona ai lava <strong>le</strong> faanoanoa. Ia lisi nisi o mafuaaga<br />
atonu tatou te lagona ai sea ituaiga faanoanoa. Faitau faatasi<br />
<strong>le</strong> Mataio 23:37–39; Iakopo 5:40–42; Mataupu Faavae ma<br />
<strong>Feagaiga</strong> 76:25–27; ma <strong>le</strong> Mose 7:28–29, 32–33 ma lisi ia<br />
mafuaaga e faanoanoa ai <strong>le</strong> Alii i nisi o taimi.<br />
E i ai foi lagona al<strong>of</strong>a o per<strong>of</strong>eta. Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
e faitau <strong>le</strong> Iakopo 1:19–2:3; Mamona 6:16–22; 1 Nifae 8:37; ma<br />
<strong>le</strong> Mose 7:41 ma talanoaina pe na faapefea ni lagona o na<br />
per<strong>of</strong>eta ae aisea foi. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a sou manatu aisea na latou lagona ai <strong>le</strong> faanoanoa<br />
nai lo <strong>le</strong> ita, aemaise lava o nisi taimi e teena ai i latou e<br />
tagata ma taumafai e faaumatia i latou?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea o loo manao i ai lo tatou per<strong>of</strong>eta mo i tatou<br />
i aso nei?<br />
Faamanatu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faapea sa talai atu e<br />
Ieremia <strong>le</strong> salamo ae <strong>le</strong>’i salamo tagata, o <strong>le</strong>a na faatafunaina ai<br />
Ierusa<strong>le</strong>ma. Ina ua mavae <strong>le</strong>na mea matautia ma <strong>le</strong> faanoanoa<br />
na tupu, sa ia tusia ai loa <strong>le</strong> Auega. Fesili atu po o a ni lagona<br />
atonu sa oo ia Ieremia a o ia tusia <strong>le</strong> Auega (tagai i <strong>le</strong> folasaga<br />
i <strong>le</strong> “Tafeaga i Papelonia” i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi, i.<br />
245). Tuu atu i tamaiti uma e filifili ma faitau se mataupu se<br />
tasi o <strong>le</strong> Auega ma filifili se fuaiupu po o ni fuaiupu atonu e<br />
sili atu <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i e faamatalaina ai <strong>le</strong> faanoanoa o Ieremia ma <strong>le</strong><br />
mafuaaga na ia faanoanoa ai. Fai atu i nisi o tamaiti e fetufaai<br />
mai mea na latou mauaina. Faitau <strong>le</strong> Mataio 23:33–38 ma<br />
talanoaina pe faapefea ona tutusa ia lagona na oo ia Ieremia<br />
ma lagona na faaalia e <strong>le</strong> Faaola.<br />
Na auala mai ia Esekielu <strong>le</strong> tuuina mai e <strong>le</strong> Alii ia Isaraelu <strong>le</strong><br />
usiusitai se savali o <strong>le</strong> lapataiga, o <strong>le</strong> faamasinoina, ma <strong>le</strong><br />
al<strong>of</strong>a mutimutiva<strong>le</strong> <strong>le</strong>a e <strong>le</strong> masalomia lona toasa po o lona<br />
naunau mo lo latou salamo. O <strong>le</strong> tusi a Esekielu o loo aoao<br />
mai faapea o <strong>le</strong> Atua o loo taitai ma e finagalo i ana fanau<br />
uma ina ia o atu ia te ia. O loo a<strong>of</strong>ia ai e <strong>le</strong> itiiti ifo ma <strong>le</strong><br />
onosefulu lima ia faamaoniga (faatasi ai ma ni nai fesuiaiga)<br />
i <strong>le</strong> fuaitau “ona iloa ai <strong>le</strong>a e outou o au o Ieova.” O se vaaiga<br />
aoao <strong>le</strong>nei i <strong>le</strong> tusi a Esekielu:
1. Folasaga: O <strong>le</strong> valaauga ma <strong>le</strong> galuega a Esekielu (tagai i <strong>le</strong><br />
Esekielu 1–3)<br />
2. O valoaga e faasaga ia Iuta ma Ierusa<strong>le</strong>ma, na faaiuina i <strong>le</strong><br />
pa’u ma <strong>le</strong> pue’ina o Ierusa<strong>le</strong>ma e tagata Papelonia (tagai i<br />
<strong>le</strong> Esekielu 4–24)<br />
3. O valoaga e faasaga i atunuu lalata ane o Amoni, Moapi,<br />
Etoma, Filisitia, Turo, Saitonu, ma Aikupito (tagai i <strong>le</strong><br />
Esekielu 25–32)<br />
4. O valoaga o <strong>le</strong> toefuataiga o Isaraelu a o <strong>le</strong>’i toe afio mai <strong>le</strong><br />
Faaola i <strong>le</strong> lalolagi (tagai i <strong>le</strong> Esekielu 33–39)<br />
5. O faa<strong>le</strong>po i se malumalu i <strong>le</strong> lumanai i Ierusa<strong>le</strong>ma ma <strong>le</strong><br />
tulaga o tapuaiga i totonu iina (tagai i <strong>le</strong> Esekielu 40–48)<br />
Folasaga<br />
Esekielu 1–3<br />
O <strong>le</strong> Esekielu 1–3 o se faamaumauga o se faa<strong>le</strong>po na tuuina<br />
atu i <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta. A o talai atu e Ieremia <strong>le</strong> faatafunaga o loo<br />
latalata mai i tagata o Ierusa<strong>le</strong>ma, sa tuuina atu foi e Esekielu<br />
<strong>le</strong>a lava savali i totonu o Papelonia, ma lapataia tagata o sa<br />
Iuta ina ia suia o latou ala <strong>le</strong>aga a <strong>le</strong>ai o <strong>le</strong> a faaumatia.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O taitai perisitua, aemaise lava i per<strong>of</strong>eta, e pei o ni tagata<br />
vaai. Latou te vaavaaia ma <strong>le</strong>o<strong>le</strong>o ia tagata mo ni tulaga<br />
matautia o loo foufou mai (tagai i <strong>le</strong> Esekielu 3:17–21;<br />
33:1–9; tagai foi i <strong>le</strong> Iakopo 1:19–2:11).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Esekielu 3:17–21. O o tatou taitai perisitua ua pei<br />
o ni tagata vaai. Latou te puipuia i latou o loo<br />
latou auaunaatu i ai e ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> <strong>le</strong>o<strong>le</strong>oina ma<br />
<strong>le</strong> lapataia o i latou i ni tulaga matautia o loo<br />
foufou mai. (35–45 minute)<br />
Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau i <strong>le</strong> ola ai i se aai<br />
anamua o loo siomia e se pa te<strong>le</strong>. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a se faamoemoega tonu o <strong>le</strong> pa?<br />
• O <strong>le</strong> a faapefea ona saunia e <strong>le</strong> pa se puipuiga?<br />
• O <strong>le</strong> a se isi puipuiga faaopoopo pe afai e i ai se fa<strong>le</strong> vaai o<br />
<strong>le</strong> pa faapea ma se tagata vaai e galue faasoloatoa ai?<br />
• O a ni tulaga agavaa e te manao ia i ai i se tagata vaai?<br />
(Mo se faataitaiga, mataala, <strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong> vaai, e <strong>le</strong>ote<strong>le</strong>, e mafai<br />
ona manino <strong>le</strong> fesootai mai, ma ia <strong>le</strong><strong>le</strong>i lana faaiuga po o a<br />
mea e ono oo mai ai ni mea matautia ma ni mea foi e tau<br />
<strong>le</strong>ai ni aafiaga. Ia lisi nisi o tali i luga o <strong>le</strong> laupapa.).<br />
193<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esekielu 3:16–17 ma<br />
faailoa mai po o ai na t<strong>of</strong>ia e <strong>le</strong> Alii e avea ma ana tagata vaai.<br />
Faitau <strong>le</strong> Esekielu 1:1–3; 2:1–8; ma <strong>le</strong> 3:4–11 ma vaai ai mo <strong>le</strong><br />
valaauga o Esekielu ma nisi o ona tulaga agavaa. Tuu atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esekielu 3:18–21 ma talanoaina<br />
ia tiutetauave o Esekielu i <strong>le</strong> avea ai ma tagata vaai i <strong>le</strong> aiga<br />
o Isaraelu e ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> tuuina atu o fesili nei:<br />
• I <strong>le</strong> fuiaupu e 18, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na fetalai atu ai <strong>le</strong> Alii e<br />
tatau ona ta’u atu e Esekielu i tagata?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> fetalaiga a <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> mea o <strong>le</strong> a tupu ia Esekielu<br />
pe afai na te <strong>le</strong> lapataiina i latou?<br />
• I fuaiupu e 19–21, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> fetalaiga a <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> mea o <strong>le</strong> a<br />
tupu ia Esekielu pe afai na te lapataiina i latou ae latou te<br />
<strong>le</strong> faalogo?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> fetalaiga a <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> mea o <strong>le</strong> a tupu i tagata?<br />
(tagai foi i <strong>le</strong> Iakopo 1:19–2:11).<br />
Ia uunai tamaiti o <strong>le</strong> vasega e saili mo auala na faataunuuina<br />
ai e <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta lona tiutetauave mai <strong>le</strong> Alii a o latou faitau i <strong>le</strong><br />
tusi a Esekielu.<br />
Faitau faatasi ma tamaiti o lau vasega <strong>le</strong> Mataupu Faavae<br />
ma <strong>Feagaiga</strong> 1:4, 17, 19–28, 32–33, 37–38. A o outou faitau,<br />
ia talanoaina fesili nei (tagai foi i komeniteri mo <strong>le</strong> Esekielu<br />
3:17–21 i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi, i. 267):<br />
• O ai tagata vaai a <strong>le</strong> Alii i aso nei? (tagai i <strong>le</strong> f. 4).<br />
• O a mea tatou te lapataiina ai tagata?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o <strong>le</strong> a tupu ia i tatou pe a tatou toilalo e<br />
lapatai atu i isi?<br />
Esekielu 1–3<br />
O <strong>le</strong> ata na pueina e Lynn M. Hilton
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Esekielu<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e tupu pe afai e <strong>le</strong> faalogo atu tagata i <strong>le</strong><br />
lapataiga?<br />
• O ai <strong>le</strong> uluai tagata vaai o <strong>le</strong>nei tisipenisione? (tagai i<br />
<strong>le</strong> f. 17).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo manao <strong>le</strong> Alii ina ia faia e <strong>le</strong> savali o<br />
<strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i i nei aso e gata ai? (tagai i <strong>le</strong> f. 19–28, 32–33).<br />
• O <strong>le</strong> a se eseesega o <strong>le</strong> a i ai i <strong>le</strong> savali pe ana faapea o <strong>le</strong><br />
Alii lava ia <strong>le</strong>a e saunoa mai ia i tatou? (tagai i <strong>le</strong> f. 37–38).<br />
Ona fesili atu <strong>le</strong>a:<br />
• Mai mea ua e iloa i <strong>le</strong> soifuaga o <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa<br />
Samita, pe na auauna atu ea o ia o se tagata vaai <strong>le</strong><strong>le</strong>i?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo ta’u mai e <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma<br />
<strong>Feagaiga</strong> 135:3 e uiga i <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i ona faataunuuina e <strong>le</strong><br />
Per<strong>of</strong>eta o Iosefa o lona valaauga?<br />
Ia fetufaai atu lau molimau e faapea o <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o loo i ai<br />
nei o lo tatou tagata vaai <strong>le</strong>a i aso nei. Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega po o a ni mea ua lapataia ai i tatou e <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta ma<br />
mafaufau po o <strong>le</strong> a se <strong>le</strong><strong>le</strong>i o lo latou tali atu i ana upu.<br />
Iloilo <strong>le</strong> lauga sili ona lata mai o <strong>le</strong> konafesi aoao o loo maua a<br />
<strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o loo i ai nei ma lisi mai ni mea patino sa ia talosaga<br />
mai ia i tatou e fai. Toe faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong><br />
1:14 ma uunaia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mulimuli i <strong>le</strong> fautuaga a<br />
<strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta.<br />
Folasaga<br />
Esekielu 4–32<br />
O Esekielu o se tagata e ta<strong>le</strong>nia i <strong>le</strong> malosi o <strong>le</strong> atamai, e te<strong>le</strong><br />
lona silafia, ma e maoae foi se al<strong>of</strong>a ma <strong>le</strong> naunautai i <strong>le</strong><br />
Atua ma ona tagata. O ana folafolaga manino e faatatau ia<br />
Ierusa<strong>le</strong>ma, o sa Iuta, ma malo taulalata ane na faa<strong>le</strong>aogaina ai<br />
soo se faamoemoe sese e faapea o <strong>le</strong> a faasaoina ia Ierusa<strong>le</strong>ma.<br />
O lo latou faatafeaina o se taunuuga <strong>le</strong>a o faamasinoga a <strong>le</strong><br />
Atua e faasaga i lo latou amio<strong>le</strong>aga (tagai i <strong>le</strong> folasaga a <strong>le</strong> tusi<br />
<strong>le</strong>sona i <strong>le</strong> Esekielu, i. 186). A o e suesueina <strong>le</strong> Esekielu 4–32, ia<br />
maitau <strong>le</strong> auala na taumafai ai ia Esekielu e faatalitonu ia sa<br />
Iuta i lo latou tulaga popo<strong>le</strong> o loo i ai.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• E musuia e <strong>le</strong> Alii (Ieova) ia per<strong>of</strong>eta e faaaoga ia faataoto, o<br />
tala faatatau, ma isi faatusa e avea ma ni mea meafaigaluega<br />
aoga e aoao atu ai mataupu o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i (tagai i <strong>le</strong> Esekielu<br />
4; 5:1–5; 15; 16:6–34).<br />
• O loo i ai i <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> mana e faaumatia ai e amio<strong>le</strong>aga ae<br />
faasaoina e amiotonu (tagai i <strong>le</strong> Esekielu 9; 25:6–7, 15–17;<br />
26:1–6; 28:21–22; 29:1–16).<br />
194<br />
• E faasalaina i tatou mo a tatou lava agasala ma faamanuiaina<br />
mo lo tatou lava amiotonu (tagai i <strong>le</strong> Esekielu 18; tagai foi i <strong>le</strong><br />
Mataupu Faavae o <strong>le</strong> Faatuatua 1:2).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Esekielu 4–18. E musuia e <strong>le</strong> Alii ia per<strong>of</strong>eta ina ia<br />
faaaoga ia faataoto, tala faatatau, ma isi faatusa<br />
e avea ma ni meafaigaluega aoga e aoao atu ai<br />
mataupu o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i. Na faaaoga e Esekielu ia<br />
faatusa e momoli <strong>le</strong><strong>le</strong>i atu ai <strong>le</strong> savali a <strong>le</strong> Atua i<br />
tagata. (25–35 minute)<br />
Ia faaali atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ni fualaau aina se lua, o <strong>le</strong><br />
tasi e pula ae o <strong>le</strong> isi e moto. Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e<br />
faitau <strong>le</strong> 1 Nifae 17:36–43 ma fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea a nei fuaiupu e fai i <strong>le</strong> fualaau aina?<br />
• Ina ua faamatalaina e <strong>le</strong> Alii se nuu ua “matua i <strong>le</strong><br />
amio<strong>le</strong>tonu,” pe o se faaviiviiga ea <strong>le</strong>na? Aisea e <strong>le</strong>ai ai?<br />
(tagai foi i <strong>le</strong> 2 Nifae 28:16; A<strong>le</strong>ma 10:19).<br />
• E tusa ai ma <strong>le</strong> aso o loo i <strong>le</strong> pito i lalo o <strong>le</strong> itulau i <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a<br />
Mamona, e tusa o ana fea na faia ai e Nifae <strong>le</strong> faamatalaga<br />
<strong>le</strong>a o loo i totonu o <strong>le</strong> 1 Nifae 17:36–43? (591 TLM)<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e vaai i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia<br />
i <strong>le</strong> “faasologa o taimi”” ma sue ai <strong>le</strong> aso tonu na amata ai e<br />
Esekielu lana galuega (598 TLM). Fesili atu ia i latou po o <strong>le</strong> a<br />
so latou manatu i <strong>le</strong> savali a Esekielu i se nuu ua matua i <strong>le</strong><br />
amio<strong>le</strong>tonu, pe ua saunia foi mo <strong>le</strong> faatafunaina. Fesoasoani<br />
ia i latou ia malamalama o valoaga a Esekielu sa faaautu i <strong>le</strong><br />
faatafunaina o Ierusa<strong>le</strong>ma ma <strong>le</strong> aveina faatagataotaua o Iuta.<br />
Ta’u atu i tamaiti o lau vasega sa musuia ia Esekielu e<br />
faaaoga nisi o faataoto e <strong>le</strong> masani ai, o tala faatatau, ma<br />
faatusa e aoao ai ona tagata. Vaevae tamaiti o <strong>le</strong> vasega i ni<br />
vaega se ono ma t<strong>of</strong>i atu i vaega taitasi se mataupu se tasi<br />
mai <strong>le</strong> Esekielu 5–8; 13; ma <strong>le</strong> 15. Ia tuu atu ia i latou <strong>le</strong><br />
sefulu i <strong>le</strong> sefululima minute e faailoa mai ai ia faataoto, o<br />
tala faatatau, ma faatusa o loo faaaogaina i a latou mataupu,<br />
o agasala patino sa aafia ai sa Iuta, ma faasalaga o <strong>le</strong> a oo<br />
mai e avea ma se taunuuga. Ia fetufaai atu i vaega taitasi ia<br />
mea e faaaogaina o loo maua mai komeniteri mo <strong>le</strong> Esekielu<br />
5–15 i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi (i. 269–72) ina ia<br />
fesoasoani ia i latou ia malamalama i poloka o mau faigata.<br />
Ia tuu atu i vaega taitasi e fetufaai mai i <strong>le</strong> vasega mea na<br />
latou aoaoina.<br />
Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 1:38; 18:33–36; ma <strong>le</strong><br />
85:6 ma lisi nisi o auala o loo fetalai mai ai <strong>le</strong> Atua ia i tatou.<br />
Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 88:88–92 ma fesili atu:<br />
• O a ituaiga “<strong>le</strong>o” o <strong>le</strong> a faaaogaina e <strong>le</strong> Alii i aso mulimuli?<br />
• O fea o na <strong>le</strong>o o loo tatou faalogoina i nei aso?<br />
• Aisea e faaaoga ai e <strong>le</strong> Atua i nisi taimi ia ni ituaiga<br />
fesootaiga malolosi e fesootai ai? (O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faalogo lana<br />
fanau i tusitusiga paia, po o ana auauna, po o <strong>le</strong> <strong>le</strong>o o<br />
<strong>le</strong> Agaga.)<br />
• E faapefea ona pei nei <strong>le</strong>o eseese o <strong>le</strong>o na faaaogaina e <strong>le</strong><br />
Alii e lapataia ai ia Isaraelu i taimi o Esekielu?
Ia uunai tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faalogo i <strong>le</strong> siuf<strong>of</strong>oga o <strong>le</strong> Atua<br />
i soo se taimi e fetalai mai ai ina ia mafai ona puipuia i latou<br />
mai <strong>le</strong> faamasinoga o e amio<strong>le</strong>aga. E mafai ona e faaiuina i <strong>le</strong><br />
tuuina atu i se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e faitauina <strong>le</strong> saunoaga<br />
<strong>le</strong>nei mai ia Peresitene Gordon B. Hinck<strong>le</strong>y:<br />
“O <strong>le</strong>nei, o’u uso e ma tuafafine, ua oo mai <strong>le</strong> taimi e<br />
tatau ona tatou tutu atu ai ma <strong>le</strong> malosi, ia vaai i <strong>le</strong><br />
lumanai, ma ia tatalaina o tatou mafaufau ina ia<br />
faate<strong>le</strong>ina lo tatou malamalama ma <strong>le</strong> atamai i <strong>le</strong><br />
misiona te<strong>le</strong> faame<strong>le</strong>niuma a <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia a Iesu Keriso<br />
o <strong>le</strong> Au Paia o Aso e Gata Ai. O <strong>le</strong> taimi <strong>le</strong>nei e tatau<br />
ai ona malolosi. O <strong>le</strong> taimi <strong>le</strong>nei e tatau ai ona agai i<br />
luma e aunoa ma <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>tonu, i <strong>le</strong> iloa <strong>le</strong><strong>le</strong>i o <strong>le</strong> uiga,<br />
<strong>le</strong> laute<strong>le</strong> ma <strong>le</strong> taua o la tatou misiona. O <strong>le</strong> taimi e<br />
tatau ai ona faia <strong>le</strong> mea sa’o e tusa lava po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong><br />
taunuuga e oo mai ai. O <strong>le</strong> taimi e tatau ai ona tausia<br />
poloaiga. O <strong>le</strong> taimi e tatau ai ona aapa atu i <strong>le</strong><br />
aga<strong>le</strong><strong>le</strong>i ma <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a i e ua mafatia ma e ua fesesea’i i<br />
<strong>le</strong> pogisa ma <strong>le</strong> tiga. O <strong>le</strong> taimi e mafaufau ai ma faaali<br />
atu <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i ma <strong>le</strong> faaaloalo e <strong>le</strong> tasi i <strong>le</strong> tasi i a tatou<br />
fega<strong>le</strong>ga<strong>le</strong>aiga uma. I se isi faaupuga, ia avea atili e<br />
faapei o Keriso” (i <strong>le</strong> Conference Report, Ape. 1995,<br />
95; po o <strong>le</strong> Liahona, Iulai 1995, 79).<br />
Esekielu 18. Ua ia te i tatou <strong>le</strong> saolotoga e filifili<br />
ai <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i po o <strong>le</strong> <strong>le</strong>aga e tusa lava po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong><br />
mea e filifili e i latou o loo siomia i tatou, ma o<br />
<strong>le</strong> a faamasinoina i tatou mo a tatou filifiliga.<br />
(15–20 minute)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e tutusa ai<br />
faamatalaga nei. Fesoasoani ia i latou ia malamalama latou<br />
te feagai uma lava ma ni taumatematega sese e faapea o lo<br />
tatou faa<strong>le</strong>agaga e fuafuaina <strong>le</strong>a i filifiliga a isi tagata.<br />
• E <strong>le</strong> popo<strong>le</strong> <strong>le</strong> Atua ia te au. Se’i vaai i <strong>le</strong> matautia o <strong>le</strong><br />
tulaga sa ou fanau mai ai.<br />
• E <strong>le</strong>ai ma so’u faamoemoe ou te faaipoipo i totonu o <strong>le</strong><br />
malumalu. E <strong>le</strong>ai ma se isi o o’u matua o malosi i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia.<br />
• Ou te <strong>le</strong> o lagonaina <strong>le</strong> agavaa e tatalo ai. O tagata uma<br />
lava o lo matou aiga e ulaula ma inu pia.<br />
• Ou te <strong>le</strong> popo<strong>le</strong> fua i <strong>le</strong> faaolaina. Ua autupulaga o i ai lo’u<br />
aiga i totonu o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia.<br />
Faitau <strong>le</strong> Esekielu 18:1–2 ma fesili atu:<br />
• E faapefea ona faatatau <strong>le</strong>nei faataoto i na faamatalaga e fa?<br />
• Po o i ai ni tagata o loo faapena ni o latou lagona i aso nei?<br />
• O <strong>le</strong> fea Mataupu Faavae o <strong>le</strong> Faatuatua e mafai ona<br />
faamafanafanaina ai se tasi atonu o loo faapena sona<br />
lagona? (Mataupu Faavae o <strong>le</strong> Faatuatua 1:2.)<br />
Faitau <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Elder Boyd K. Packer ina<br />
ia fesoasoani ai i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama i <strong>le</strong><br />
Esekielu 18:1–2:<br />
195<br />
Esekielu 4–32<br />
“Ou te iloa se tama sa ‘fanau mai i ni matua <strong>le</strong><strong>le</strong>i’ o <strong>le</strong><br />
sa avea ma se tagata lauiloa i <strong>le</strong> lalolagi i <strong>le</strong> atamai. Sa<br />
<strong>le</strong> malosi <strong>le</strong><strong>le</strong>i i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia, e <strong>le</strong> finau faalauaite<strong>le</strong> o ia i<br />
aoaoga faavae o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia. Na ia auina atu lana fanau<br />
tama i misiona, na o nisi o i latou. Ae sa i ai nisi o mea<br />
e uiga i aoaoga faavae o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia na ia lagona ua<br />
faig<strong>of</strong>ie te<strong>le</strong> mo ia.<br />
“Na ola <strong>le</strong><strong>le</strong>i lona aiga i <strong>le</strong> lalolagi, o <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o i latou<br />
sa umia ni t<strong>of</strong>iga maualuluga i galuega sa i ai. O <strong>le</strong><br />
taimi nei e <strong>le</strong>ai ma se tasi o i latou o toaga i <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia.<br />
I olaga o lana fanau ma fanau a lana fanau na matou<br />
vaaia ai <strong>le</strong> faataunuuina o <strong>le</strong> valoaga e faapea ‘ua aina<br />
e tama o vine moto, ae magiagia ai nifo o <strong>le</strong> fanau.’<br />
(Ieremia 31:29.) Sa latou ola mai ai lava i <strong>le</strong>na olaga<br />
i <strong>le</strong> sese o lo latou tama” (Teach Ye Diligently, 181).<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esekielu 18:4–22 ma<br />
faamatala atu <strong>le</strong> auala atonu na tali atu ai Esekielu i ia ituaiga<br />
faamatalaga. Faitau <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Elder Bruce R.<br />
McConkie:<br />
“O <strong>le</strong> faamasinoina o <strong>le</strong> tagata lava ia mo agasala o loo<br />
taoto i <strong>le</strong> tae<strong>le</strong> o <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong> faaolataga. E faamasinoina<br />
tagata uma mo ana lava agasala, ae <strong>le</strong> o agasala a isi. E<br />
faamasinoina tagata i galuega latou te faia i la <strong>le</strong> tino,<br />
ae <strong>le</strong> o galuega a isi. E galueaina e <strong>le</strong> tagata lona ia lava<br />
faaolataga, ae <strong>le</strong> o <strong>le</strong> faaolataga o <strong>le</strong> isi. O <strong>le</strong> uiga atoa<br />
<strong>le</strong>nei o <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong> faaolataga—o <strong>le</strong> faamasinoina <strong>le</strong>a o<br />
tagata uma e tusa ma ana lava galuega ma o <strong>le</strong> a tauia<br />
tagata uma i lona lava n<strong>of</strong>oaga i malo ua uma ona<br />
saunia” (A New Witness for the Doctrines and Covenants,<br />
100; tagai foi i <strong>le</strong> “Saolotoga,” i. 14 i totonu o <strong>le</strong>nei tusi<br />
<strong>le</strong>sona).<br />
Fesoasoani i tamaiti o lau vasega ia malamalama e <strong>le</strong> o agasala<br />
a o latou matua po o lo latou amiotonu o <strong>le</strong> a fuafuaina ai <strong>le</strong><br />
mea e tutu ai a latou fanau i luma o <strong>le</strong> Alii. E <strong>le</strong> mafai foi ona<br />
fuafuaina ai mea e mafai ona ausia e a latou fanau iinei i <strong>le</strong><br />
lalolagi. E mafai e tagata uma ona aulalu i luma ma avea e<br />
faapei o <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi, e tusa lava po o <strong>le</strong> a lo latou t<strong>of</strong>i<br />
faa<strong>le</strong>lalolagi poo o latou tulaga. Fesili atu: E faapefea ona avea<br />
<strong>le</strong> soifuaga o Aperaamo ma se faataitaiga o <strong>le</strong>nei mataupu<br />
faavae? (tagai i <strong>le</strong> Aperaamo 1:5). Na faamatalaina e Peresitene<br />
Ezra Taft Benson, a o avea ma se Peresitene o <strong>le</strong> Korama a<br />
Aposetolo e Toasefululua, <strong>le</strong> auala e mafai ai ona faia <strong>le</strong>nei mea:<br />
“E galue <strong>le</strong> Alii mai totonu i fafo. E galue <strong>le</strong> lalolagi mai<br />
fafo i totonu. E aveesea tagata e <strong>le</strong> lalolagi mai tulaga<br />
e<strong>le</strong>e<strong>le</strong>a. E aveesea e Keriso tulaga e<strong>le</strong>e<strong>le</strong>a mai tagata,<br />
ona latou aveese ai <strong>le</strong>a o i latou mai tulaga e<strong>le</strong>e<strong>le</strong>a. E<br />
suia e <strong>le</strong> lalolagi amioga faa<strong>le</strong>tagata, ae mafai e Keriso<br />
ona suia uiga faa<strong>le</strong>tagata” (i <strong>le</strong> Conference Report, Oke.<br />
1985, 5; po o <strong>le</strong> Liahona, Iulai 1998, 33).
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Esekielu<br />
Folasaga<br />
Esekielu 33–48<br />
Faatasi ai ma <strong>le</strong> faatafunaina o Ierusa<strong>le</strong>ma o se mea moni e<br />
matuai faanoanoa ai, sa faapea ona liliu atu ai <strong>le</strong> taulai a<br />
Esekielu i <strong>le</strong> lumanai ma tuuina mai se savali o <strong>le</strong> faamoemoe<br />
e ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> valoiaina o <strong>le</strong> togiolaina o Isaraelu i aso e gata ai.<br />
O nisi nei o mea e tutupu i aso e gata ai:<br />
• O <strong>le</strong> a faapotopotoina ma tuufaatasia o mamoe (o <strong>le</strong> aiga<br />
o Isaraelu) i lalo o <strong>le</strong> Leo<strong>le</strong>o Mamoe moni (tagai i <strong>le</strong><br />
Esekielu 34)<br />
• O <strong>le</strong> faapotopotoina o Isaraelu ua faataapeapeina (tagai i<br />
<strong>le</strong> Esekielu 36)<br />
• O <strong>le</strong> tuufaatasia o ituaiga uma o Isaraelu (tagai i <strong>le</strong><br />
Esekielu 37)<br />
• O <strong>le</strong> tuufaatasia o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia ma <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona (tagai<br />
i <strong>le</strong> Esekielu 37:15B20)<br />
• O <strong>le</strong> Me<strong>le</strong>niuma (tagai i <strong>le</strong> Esekielu 37:21–27)<br />
• O <strong>le</strong> taua o Amaketo ma <strong>le</strong> Afio Faalua Mai o Iesu Keriso<br />
(tagai i <strong>le</strong> Esekielu 38–39)<br />
• O <strong>le</strong> fausiaina o se malumalu fou i Ierusa<strong>le</strong>ma (tagai i <strong>le</strong><br />
Esekielu 40–48)<br />
O ana valoaga e faatatau i se malumalu fou, o loo maua i<br />
mataupu e 40–48, e matuai manaia lava aua o loo faatatau<br />
i <strong>le</strong> toe fausiaina o <strong>le</strong> malumalu ma ona tapuaiga. Tagai foi<br />
i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “Esekielu” (i. 668–69).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• Ua i ai i taitai o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia ni tiutetauave mai <strong>le</strong> Atua ina<br />
ia aoaoina i tatou i <strong>le</strong> upumoni ma lapataia i tatou pe a<br />
tatou faia mea sese (tagai i <strong>le</strong> Esekielu 33:1–9; 34:1–10;<br />
tagai foi i <strong>le</strong> Esekielu 3:15–21; Iakopo 1:18–19).<br />
• O <strong>le</strong> Atua e faapa<strong>le</strong>pa<strong>le</strong>. Na te tuuina atu pea i tagata <strong>le</strong><br />
avanoa e salamo ai a o <strong>le</strong>’i faataunuuina <strong>le</strong> faamasinoga<br />
tonu, ma e oo mai lava i <strong>le</strong>na taimi e na te tuuina pea lava<br />
<strong>le</strong> faamoemoe ma <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a (tagai i <strong>le</strong> Esekielu 33:10–19;<br />
tagai foi i <strong>le</strong> Esekielu 6:1–7; 7:1–15; 12:21–25).<br />
• Talu ai ona o <strong>le</strong> Toetu o Iesu Keriso, o <strong>le</strong> a toetutu uma<br />
lava tagata faatasi ma ni tino faa<strong>le</strong>tino atoatoa (tagai i <strong>le</strong><br />
Esekielu 37:1–14; tagai foi i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 11:43–44).<br />
• E galulue faatasi <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia ma <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona e<br />
molimau ia Iesu Keriso (tagai i <strong>le</strong> Esekielu 37:16–19).<br />
• O <strong>le</strong> taua i <strong>le</strong> va o <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i ma <strong>le</strong> <strong>le</strong>aga <strong>le</strong>a na amataina i <strong>le</strong><br />
muai olaga o <strong>le</strong> a faaiuina i se taua te<strong>le</strong> i <strong>le</strong> Nuu Paia (tagai<br />
i <strong>le</strong> Esekielu 38–39; tagai foi i <strong>le</strong> Sakaria 12:9–10).<br />
196<br />
• Ua poloaiina e <strong>le</strong> Alii ona tagata ina ia fausia malumalu<br />
(tagai i <strong>le</strong> Esekielu 40–47; tagai foi i <strong>le</strong> Esoto 25:8; 1 Tupu<br />
6:11–14; 2 Nifae 5:16; MFF 124:39; 127:4).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Esekielu 33–48. O <strong>le</strong> Atua e faapa<strong>le</strong>pa<strong>le</strong>. Na te<br />
tuuina atu pea i tagata <strong>le</strong> avanoa e salamo ai a<br />
o <strong>le</strong>’i faataunuuina <strong>le</strong> faamasinoga tonu, ma e<br />
oo mai lava i <strong>le</strong>na taimi e na te tuuina pea lava<br />
<strong>le</strong> faamoemoe ma <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a. (30–40 minute)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• Pe ua faitioina pe faasa’oina oe e se tasi i se auala <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i?<br />
• O <strong>le</strong> a se lagona na e oo i ai?<br />
• Pe na e manao ia faia ia <strong>le</strong><strong>le</strong>i atili? Aisea na e manao ai pe<br />
e te <strong>le</strong>’i manao ai foi?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma<br />
<strong>Feagaiga</strong> 121:41–44 ma vaai ai mo auala e tatau ai ona tatou<br />
faasa’oina i latou o e faia ni mea sese. Ia taua<strong>of</strong>ai i luga o <strong>le</strong><br />
laupapa <strong>le</strong> fetalaiga a <strong>le</strong> Alii i na fuaiupu. O lau taua<strong>of</strong>aiga<br />
atonu e a<strong>of</strong>ia ai vaega nei:<br />
• Aoai = faamoemoega aga<strong>le</strong><strong>le</strong>i e faasa’o se sese<br />
• I aso e tatau ai = vave po o <strong>le</strong> aua <strong>le</strong> faatuai<br />
• Faamalosi = manino ma ia malamalama <strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
• Faaali atu mulimuli <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a faate<strong>le</strong>ina.<br />
Ia faamalamalama atu sa onosai <strong>le</strong> Alii mo sa Iuta mo <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o<br />
tausaga. Ina ua latou mumusu e salamo, sa faapea ona oo mai<br />
ai loa <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> aoaiga faamalosi. Na faatagaina e <strong>le</strong> Alii<br />
ia Papelonia ina ia faatoilaloina i latou ma aveeseina atu i<br />
latou faatagataotaua ma ia faatafunaina ia Ierusa<strong>le</strong>ma ma <strong>le</strong><br />
malumalu (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 25). Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• E tusa ai ma <strong>le</strong> faatulagaga na faaalia mai e <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong><br />
Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 121, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e tatau<br />
ona tupu pe a mavae <strong>le</strong> aoa’i atu faaamalosi?<br />
• Pe na faaalia ea e <strong>le</strong> Alii se “al<strong>of</strong>a faate<strong>le</strong>ina”?<br />
Toe fai <strong>le</strong> siata <strong>le</strong>nei e avea o se pepa e tufaina atu pe tusi foi i<br />
luga o <strong>le</strong> laupapa. Ia faaavanoa pea <strong>le</strong> koluma “Faamanuiaga<br />
i Aso e Gata Ai” ma tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, ia taitoatasi<br />
pe faivaega, e faitauina ia mau faasino ma faatumu ia<br />
faamanuiaga folafolaina.<br />
Faafitauli<br />
Na faataapeapeina Isaraelu<br />
Sa loto maaa ma faatautee<br />
ia Isaraelu<br />
Savali o <strong>le</strong><br />
Faamoemoe<br />
Esekielu 11:16–20;<br />
14:22–23; 20:33–44;<br />
34:13; 36:24<br />
Esekielu 11:18–20;<br />
36:26–27<br />
Faamanuiaga o<br />
Aso e Gata Ai<br />
na Folafolaina<br />
ia Isaraelu<br />
O <strong>le</strong> a toe faapotopotoina<br />
ia Isaraelu.<br />
O <strong>le</strong> a tuuina e <strong>le</strong> Alii ia<br />
Isaraelu se loto fou ma se<br />
agaga fou.
Faafitauli<br />
Ua feoti tagata<br />
Ua vaevaeina Isaraelu<br />
ma Iuta<br />
Ua ta<strong>of</strong>ia Isaraelu<br />
Ua faatafunaina <strong>le</strong> malumalu<br />
Sa <strong>le</strong>aga ia faitaulaga ma<br />
<strong>le</strong> au sa Levi<br />
Savali o <strong>le</strong><br />
Faamoemoe<br />
Esekielu 37:1–14<br />
Esekielu 37:15–22<br />
Esekielu 38:14–16;<br />
39:1–7; Sakaria 12:9<br />
Esekielu 47:1–12<br />
Esekielu 44:10–24<br />
Faamanuiaga o<br />
Aso e Gata Ai<br />
na Folafolaina<br />
ia Isaraelu<br />
O <strong>le</strong> a toetutu i latou<br />
(o se faailoga foi <strong>le</strong>a o <strong>le</strong><br />
toefaatuina o Isaraelu).<br />
O <strong>le</strong> a tasi i latou i aao o<br />
<strong>le</strong> Alii (o se faailoga foi<br />
<strong>le</strong>a o <strong>le</strong> tuufaatasia o<br />
tusitusiga paia).<br />
O <strong>le</strong> a faatoilaloina e <strong>le</strong> Alii<br />
ia Koku ma Makoku. O i<br />
latou uma o e faasagatau<br />
ia Siona o <strong>le</strong> a faaumatia.<br />
O malumalu o aso e gata ai<br />
o <strong>le</strong> a aumaia ai folafolaga<br />
o <strong>le</strong> ola faavavau.<br />
O faitaulaga moni latou<br />
te aoao atu tagata ina ia<br />
iloatino <strong>le</strong> eseesega i <strong>le</strong> va<br />
o <strong>le</strong> paia ma <strong>le</strong> taufaifai.<br />
Ina ia fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faaaoga nei mataupu<br />
faavae i o latou olaga, ia faitau ma talanoaina ma sauni e<br />
mulimuli i saunoaga a Elder Neal A. Maxwell:<br />
“Pe mafai ea ona tatou faamoemoe ina ia avea faapei o<br />
Ia, ua lafoai ese uma o tatou <strong>le</strong> atoatoa, se’i vagana ua<br />
mafai ona tatou aoao ina ia taliaina ma “faaaogaina <strong>le</strong><br />
moomia ona aoaiina ma <strong>le</strong> faasa’oina . . . ? E maeu <strong>le</strong><br />
talafegai o lo tatou malosi ina ia mauaina <strong>le</strong> faasa’oga<br />
ma <strong>le</strong> aoaiga” (Even As I Am [1982], 63).<br />
“O <strong>le</strong> aoaiga e oo mai ai <strong>le</strong> avanoa mo <strong>le</strong> faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia, <strong>le</strong>a, e<br />
ui tatou te <strong>le</strong> taliaina, ae ia aua ne’i o tatou teenaina ma <strong>le</strong><br />
<strong>le</strong> fiafia i ai. O <strong>le</strong> aoaiga e mafai ona tutupu i tulaga e <strong>le</strong><br />
faalauaite<strong>le</strong>ina o <strong>le</strong> olaga pe faalauaite<strong>le</strong>ina foi. Po o fea<br />
lava <strong>le</strong> auala, e masani lava o se luitau te<strong>le</strong> <strong>le</strong>a mo o tatou<br />
tagata <strong>le</strong><strong>le</strong>i i totonu. Ina ia matuai aoaiina lava, e pei ona i<br />
ai, e pei lava o loo tatou faia ni o tatou lavalava, ua foliga<br />
mai i se isi mea nai lo o tatou lava foliga, e <strong>le</strong> o se mea<br />
laitiiti. Pe ua tatou alol<strong>of</strong>a moni ea i <strong>le</strong> malamalama ‘ina<br />
ia fiafia ai’—e tusa lava pe faaali mai ia i tatou o loo tatou<br />
sese’? Pe mafai ea ona tatou taliaina <strong>le</strong> aoaiga pe a faapea<br />
mai isi o loo matuai talafeagai lava <strong>le</strong> sa’o ae <strong>le</strong> o <strong>le</strong><strong>le</strong>i <strong>le</strong><br />
faaupuina ma e <strong>le</strong> o manatunatu foi i ai —po o <strong>le</strong> faia foi<br />
ma ni lagona malolosi i <strong>le</strong> latou pitolaau? Pe o tatou<br />
naunau ea e toe ave se vasega i <strong>le</strong> olaga faa<strong>le</strong>aoaoga e ui<br />
o loo agaigai pea i luma la tatou augatupulaga —seiloga<br />
ua tatou aoaoina se <strong>le</strong>sona patino? O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faalotolotolua<br />
lo tatou Pu<strong>le</strong>aoga i <strong>le</strong> faia o <strong>le</strong>na mea, pe afai e talafeagai<br />
ai” (We Will Prove <strong>The</strong>m Herewith, 118).<br />
197<br />
Esekielu 33–48<br />
Esekielu 33:11–19. O nisi taimi e faigata ai ona<br />
salamoina ia agasala ona ua <strong>le</strong> mafai ona tatou<br />
toe totogiina <strong>le</strong> mea na ave. (5–10 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> i luga o <strong>le</strong> laupapa <strong>le</strong> O <strong>le</strong> mafuaaga e sili atu ai ona ogaoga<br />
<strong>le</strong> mulilua nai lo <strong>le</strong> gaoi, ma <strong>le</strong> fasioti tagata e sili atu ona ogaoga<br />
nai lo <strong>le</strong> mulilua? Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitauina <strong>le</strong><br />
Esekielu 18:27 ma <strong>le</strong> 33:19 ma taua<strong>of</strong>ai <strong>le</strong> mea na fai mai ai<br />
Esekielu e uiga i <strong>le</strong> salamo. Tuu atu ia i latou e faitau <strong>le</strong><br />
Esekielu 33:15–16 ma vaai ai po o a isi mea e tatau ona tatou<br />
faia e ese mai <strong>le</strong> liliuese mai <strong>le</strong> agasala ma faia <strong>le</strong> mea sa’o<br />
(tagai foi i <strong>le</strong> Esoto 22:12). Fesili atu:<br />
• E faapefea ona fesoasoani ia i tatou <strong>le</strong> malamalama i tulaga<br />
moomia mo <strong>le</strong> toe totogiina i <strong>le</strong> taliina o <strong>le</strong> fesili o loo i<br />
luga o <strong>le</strong> laupapa?<br />
• E mafai faapefea e se tagata ona toe totogi atu <strong>le</strong> gaoiga o<br />
se uila vilivae?<br />
Ia fetufaai ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia<br />
Elder Spencer W. Kimball, a o avea ma se sui o <strong>le</strong> Korama a<br />
Aposetolo e Toasefululua i <strong>le</strong> taimi <strong>le</strong>na, i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong><br />
Esekielu 33:12–19 i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi (i. 281).<br />
Esekielu 34:1–10. Ua i ai i taitai o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia ia<br />
ni tiutetauave mai <strong>le</strong> Atua ina ia aoaoina i tatou<br />
i <strong>le</strong> upu moni ma lapataiina i tatou pe a tatou<br />
faia ni mea sese. Afai latou te <strong>le</strong> faia mea uma<br />
latou te mafaia ina ia faasaoina ai fanau a <strong>le</strong><br />
Tama Faa<strong>le</strong>lagi, o <strong>le</strong> a latou tali atu ia te ia.<br />
(10–15 minute)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe aisea latou te manatu ai o loo<br />
faamanatu mai pea e taitai o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia ia i tatou ia mea e tatau<br />
ona tatou faia ma mea e <strong>le</strong> tatau ona tatou faia. Tuu atu ia i<br />
latou e faitau <strong>le</strong> Esekielu 34:1–10 ma vaai ai mo se mafuaaga e<br />
moomia ai ona faamanatu mai e <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta ma isi taitai ia i<br />
tatou <strong>le</strong> mea e sa’o. Mafaufau foi i <strong>le</strong> fetufaai atu o vaega mai <strong>le</strong><br />
saunoaga a Peresitene Spencer W. Kimball o loo i <strong>le</strong> komeniteri<br />
mo <strong>le</strong> Esekielu 34:1–10 i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi (i. 282;<br />
tagai foi i <strong>le</strong> Iakopo 1:18–19).<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma<br />
<strong>Feagaiga</strong> 88:81 ma fesili atu ia i latou po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo<br />
aoao mai e uiga i o tatou tiutetauave taitoatasi.<br />
Esekielu 37:1–14. Talu ai ona o <strong>le</strong> Toetu o Iesu<br />
Keriso, o <strong>le</strong> a toetutu ai uma tagata faatasi ma<br />
ni tino faa<strong>le</strong>tino atoatoa. (15–20 minute)<br />
Faaali atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega se pea seevae masaesae. Fesili<br />
atu: Afai o seevae o loo faatusa i ai <strong>le</strong> olaga, o a ni ou lagona i<br />
ai? <strong>Tusi</strong> i luga o <strong>le</strong> laupapa, O mea uma lava e fai ifo <strong>le</strong> malosi, e<br />
ma<strong>le</strong>pe<strong>le</strong>pe, po o <strong>le</strong> mamate pe feoti. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a sou lagona pe a <strong>le</strong>iloa se mea e sili ona taua ia te oe<br />
po o se tasi e pe<strong>le</strong> ia te oe?<br />
• O <strong>le</strong> a se tulaga atonu e oo i ai i <strong>le</strong> ola ai i totonu o se<br />
lalolagi e <strong>le</strong>ai se mea e fai ifo sona malosi pe oti foi?
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Esekielu<br />
Faamatala atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega faapea ua saunia e <strong>le</strong> Alii<br />
se lalolagi faapea mo i tatou. Faitau faatasi ma i latou <strong>le</strong><br />
Esekielu 37:1–14 ma talanoaina <strong>le</strong> mea na faaali atu e <strong>le</strong> Alii ia<br />
Esekielu. Fesili atu: O <strong>le</strong> a se eseesega o <strong>le</strong> a i ai i <strong>le</strong> iloaina <strong>le</strong>a<br />
o <strong>le</strong> a toetutu oe faapea ma i latou e pe<strong>le</strong> ia te oe? Ia<br />
talanoaina nisi o fesili po o fesili uma faapea ma mau ina ia<br />
fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama i <strong>le</strong> toetutu:<br />
• O <strong>le</strong> a faapei o tatou tino pe a mavae ona tatou toetutu? O<br />
<strong>le</strong> a faapei o tatou foliga? (tagai i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 11:43–45; MFF<br />
88:27–32).<br />
• Pe tatou te toe oti ea? O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e fuafuaina lo tatou<br />
fiafia pe a mavae <strong>le</strong> toetutu? (tagai i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 41:1–7).<br />
• O ai na mafaia ai ona faia <strong>le</strong> toetutu? (tagai i <strong>le</strong> 1 Korinito<br />
15:22–23; 2 Nifae 9:10–13).<br />
• E faapefea ona faatatau <strong>le</strong>nei toefuataiga po o <strong>le</strong> toetutu ia<br />
Isaraelu?<br />
Ia fetufaai atu lau molimau i <strong>le</strong> toetutu i <strong>le</strong> moni ma <strong>le</strong> sao.<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama o lo tatou fiafia<br />
pe a mavae <strong>le</strong> toetutu e faalagolago <strong>le</strong>a i lo tatou faamaoni. Ia<br />
faamautinoa atu ia i latou e faapea, soo se tasi lava o i latou e<br />
mafai, faatasi ai ma <strong>le</strong> fesoasoani a <strong>le</strong> Alii, ona agavaa mo <strong>le</strong><br />
malo se<strong>le</strong>sitila.<br />
Esekielu 37 (Mau Tauloto, Esekielu<br />
37:15–17). O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia ma <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong><br />
a Mamona o ni soa molimau a Iesu Keriso.<br />
Faatasi ai ma i laua ua mafai ai ona tatou<br />
fesoasoani e faataunuuina <strong>le</strong> folafolaga a <strong>le</strong> Alii<br />
ina ia toefuatai <strong>le</strong> aiga o Isaraelu e ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong><br />
folafolaina atu i ai o <strong>le</strong> savali o <strong>le</strong> Toefuataiga.<br />
(30–40 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
Faaaliga: O <strong>le</strong> a fesoasoani te<strong>le</strong> <strong>le</strong> toe iloiloina o komeniteri mo<br />
<strong>le</strong> Esekielu 37:1–14; 37:15–20; ma <strong>le</strong> 37:15–17 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi (i. 282–84).<br />
Faaali atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega se sipuni ma fai atu ia i latou<br />
e faailoa mai aoga eseese mo <strong>le</strong> sipuni. Ia faamalamalama atu<br />
faapea i totonu o tusitusiga paia e te<strong>le</strong> naua ia faatusa o loo<br />
faaaogaina ai e momoli atu ai se uiga se tasi ma o <strong>le</strong> a latou<br />
suesueina nisi o na faatusa i <strong>le</strong> aso <strong>le</strong>nei.<br />
Ia toe iloilo faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia valoaga e faatatau<br />
i <strong>le</strong> faataapeapeina o Isaraelu (tagai i gaoioiga e faamauoa<br />
mai ai vaega D ma <strong>le</strong> J i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi, i.<br />
113–16, 311–16). Ia faamalamalama atu faapea, i se tasi taimi,<br />
a o molimauina e Esekielu <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>po i <strong>le</strong> faaauauina o <strong>le</strong><br />
faatafunaina ma <strong>le</strong> faataapeapeina o ona tagata, sa l<strong>of</strong>ituina<br />
o ia i <strong>le</strong> faanoanoa ma fesili atu ai i <strong>le</strong> Alii pe “faaumatia ea e<br />
o totoe” o Isaraelu (tagai i <strong>le</strong> Esekielu 11:13). Tuu atu i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esekielu 11:16–20 ma vaai mo tali i fesili<br />
nei (tusi a latou tali i luga o <strong>le</strong> laupapa):<br />
• I <strong>le</strong> fuaiupu e 17, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na folafola atu e <strong>le</strong> Alii ia<br />
Esekielu o <strong>le</strong> a ia faia? (Toe faafoi atu tagata o Isaraelu i<br />
o latou lava laue<strong>le</strong>e<strong>le</strong>.)<br />
• I <strong>le</strong> fuaiupu e 19, o a faamanuiaga e lua na ia fetalai mai o<br />
<strong>le</strong> a ia tuuina atu ia i latou? (Tasi <strong>le</strong> loto ma se agaga fou.)<br />
198<br />
• I <strong>le</strong> fuaiupu e 20, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e faia e tagata i na<br />
faamanuiaga? (Savavali i ana tulafono ma tausi i ana<br />
sauniga.)<br />
Ia faamalamalama atu faapea o <strong>le</strong> Esekielu 37 na aoaoina ai e <strong>le</strong><br />
Alii ia Esekielu i <strong>le</strong> auala o <strong>le</strong> a faataunuuina ai na folafolaga.<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faapea o <strong>le</strong>nei mataupu o loo<br />
a<strong>of</strong>ia ai ni faataitaiga se lua e mafai ai e se valoaga ona sili atu<br />
ma <strong>le</strong> tasi se uiga. Tuu atu i se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong><br />
Esekielu 37:1–10, ona fesili atu <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o<br />
loo faamatala mai i na fuaiupu. (O <strong>le</strong> toetu mai <strong>le</strong> oti.) Tuu atu<br />
i se isi tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esekielu 37:11–14, ona<br />
fesili atu <strong>le</strong>a: O ai o loo faatusa i ai na tagata toetutu? (O <strong>le</strong> aiga<br />
atoa o Isaraelu.) Ta’u atu ia i latou e faapea talu ai ona e <strong>le</strong> na o<br />
<strong>le</strong> aiga o Isaraelu e toetutu, o se isi uiga faaopoopo e mafai ona<br />
maua i <strong>le</strong> iloaina atu <strong>le</strong>a na o Esekielu o <strong>le</strong> toetutu o <strong>le</strong> aiga o<br />
Isaraelu. Fesili atu:<br />
• Ina ua latou o ese mai o latou tuugamau faatusa, o fea na<br />
aveina i ai i latou? (I o latou lava laue<strong>le</strong>e<strong>le</strong>.)<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na fetalai <strong>le</strong> Alii o <strong>le</strong> a ia tuuina atu ia i latou?<br />
(O Lona Agaga.)<br />
Toe iloilo <strong>le</strong> lisi o folafolaga a <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> faapotopotoina i luga<br />
o <strong>le</strong> laupapa ma maitau ni vaega e talitutusa ai. Fesili atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga faaopoopo <strong>le</strong>na o loo<br />
maua i <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>po a Esekielu. (O <strong>le</strong> faapotopotoina o Isaraelu.)<br />
Faaali atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ni laau se lua. <strong>Tusi</strong> i luga o <strong>le</strong> tasi<br />
laau <strong>le</strong> upu Iuta ma <strong>le</strong> isi laau e tusi ai i luga <strong>le</strong> upu Efaraima.<br />
Tuu atu i se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esekielu 37:15–17,<br />
ona fesili atu <strong>le</strong>a: O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e ao ona tusia i luga ma faia i na<br />
laau? Ia faamalamalama atu faapea o nisi o faaliliuga na avea ai<br />
<strong>le</strong> upu Eperu <strong>le</strong>a sa faaliliuina “laau” o se “papatusi laupapa”<br />
(tagai i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Esekielu 37:15–17 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi, i. 283–84). Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> laau o Iuta? (O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia.)<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> laau o Efaraima? (O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona.)<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e ao ona oo i ai i laua? (Ia tasi.)<br />
Faafetaui <strong>le</strong> Esekielu 37:15–17 i <strong>le</strong> 2 Nifae 3:12 ma vaai ai<br />
mo mafuaaga e tatau ai ona tuufaatasia nei laau. Fesili atu<br />
i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• E tusa ai ma <strong>le</strong> 2 Nifae 3:12, o a faamanuiaga e lima ia e oo<br />
mai i tagata o <strong>le</strong> Atua e ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> tuufaatasia o tusi e lua?<br />
(E tetee atu ai i aoaoga sese, tuueseina ai fevaevaeaiga,<br />
faatupuina ai <strong>le</strong> fi<strong>le</strong>mu, aumaia ai ia Isaraelu o aso e gata<br />
ai i <strong>le</strong> malamalamaaga o o latou tuaa, ma toefuataiiga ai <strong>le</strong><br />
malamalama o Isaraelu o aso e gata ai i feagaiga a <strong>le</strong> Alii.)<br />
• E faapefea ona avea <strong>le</strong> tuufaatasia o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona ma<br />
<strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia ma auala e faataunuuina ai na mea?<br />
Faitau <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Elder Boyd K. Packer:<br />
“Ua faataunuuina nei <strong>le</strong> valoaga a Esekielu.<br />
“E mavae atu ia tausaga ma ia tausaga, o <strong>le</strong> a faatupuina<br />
mai e nei tusitusiga paia ni augatupulaga faamanuiaina o
ni Kerisiano faamaoni, ua latou iloa <strong>le</strong> Alii o Iesu Keriso,<br />
ma ua latou mananao e usiusitai i Lona finagalo.<br />
“. . . Ua tuuina nei i o latou lima ia laau a Iosefa ma Iuta.<br />
O <strong>le</strong> a latou atinae se tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e aoao ai e sili atu nai lo<br />
mea na maua e o latou augatama. O <strong>le</strong> a ia i latou <strong>le</strong><br />
molimau, o Iesu o <strong>le</strong> Keriso, ma o <strong>le</strong> a latou agavaa e<br />
folafolaina atu o ia ma puipuia” (i <strong>le</strong> Conference Report,<br />
Oke. 1982, 75; po o <strong>le</strong> Liahona, Ian. 1983, 104).<br />
Ia faamalamalama atu faapea e pei lava ona te<strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong><br />
faa<strong>le</strong>po a Esekielu i <strong>le</strong> toetu, e faapena foi <strong>le</strong> valoaga i laau.<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e toe su’e i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga<br />
Paia, Faafanua 3. Faamanatu atu ia i latou e faapea o Isaraelu<br />
sa vaevaeina i ni malo se lua ina ua mavae <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oaiga a<br />
Solomona. O <strong>le</strong> malo i saute sa pu<strong>le</strong>a e <strong>le</strong> aiga o Iuta, ae o <strong>le</strong><br />
malo i matu sa pu<strong>le</strong>a e <strong>le</strong> aiga o Efaraima. Tuu atu i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esekielu 37:19–23 ma vaai ai mo se isi<br />
uiga mo laau. Fesili atu: O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faaali atu e <strong>le</strong> alii ia<br />
Esekielu? (O <strong>le</strong> a tuufaatasia ia Efaraima ma Iuta i se aso i se<br />
malo se tasi.) Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitauina <strong>le</strong><br />
Esekielu 37:24–26. Fesili atu:<br />
• O ai e te manatu o <strong>le</strong> a avea ma tupu i <strong>le</strong> fanau a Isaraelu<br />
ua tuufaatasia? (Iesu Keriso.)<br />
• O <strong>le</strong> a sou manatu aisea ua taua ai o ia o Tavita i <strong>le</strong> mau?<br />
(O Keriso o se tasi e tupuga mai ia Tavita.)<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> umi o <strong>le</strong> a mau faatasi ai Efaraima ma Iuta?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> vaega a <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mamona e faia i <strong>le</strong> faataunuuina<br />
o <strong>le</strong>nei valoaga?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea e mafai ona tatou faia ina ia fesoasoani ai e<br />
faataunuuina <strong>le</strong>nei mea?<br />
Ia uunai tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faia la latou vaega o <strong>le</strong><br />
momoliina atu <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> savali o <strong>le</strong> Toefuataiga o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i ia<br />
Isaraelu o loo faataapeapeina. Atonu e te manao foi e faailoa<br />
atu faapea na faatoa maua e <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita ia ki o<br />
<strong>le</strong> faapotopotoina o Isaraelu ina ua uma ona faaliliu <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a<br />
Mamona (tagai i <strong>le</strong> MFF 110:11).<br />
Esekielu 38–39. O <strong>le</strong> taua i <strong>le</strong> va o <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i ma <strong>le</strong><br />
<strong>le</strong>aga <strong>le</strong>a na amataina i <strong>le</strong> muai olaga o <strong>le</strong> a<br />
faaiuina i se taua te<strong>le</strong> i <strong>le</strong> Nuu Paia. (35–45 minute)<br />
Faaaliga: Atonu o <strong>le</strong> a fesoasoani te<strong>le</strong> <strong>le</strong> iloiloina o komeniteri<br />
mo <strong>le</strong> Esekielu 38–39 ma <strong>le</strong> vaega e faamauoa mai ai vaega I<br />
i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi (i. 284–86, 291–95).<br />
Faaali atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega se ka<strong>le</strong>na faatasi ma aso o <strong>le</strong><br />
vaiaso ae <strong>le</strong>ai ni fuainumera mo aso ma se uati o loo misi <strong>le</strong><br />
vae itula. Tuu atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> Mataio 24:36–37 ma<br />
fesili atu ia i latou po o <strong>le</strong> a se faia a na mea ma <strong>le</strong> Afio Faalua<br />
Mai o <strong>le</strong> Alii. Ta’u atu ia i latou na valoia e Esekielu <strong>le</strong> taua<br />
te<strong>le</strong> mulimuli o Amaketo <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> a faataunuuina a o <strong>le</strong>’i oo i<br />
<strong>le</strong> Afio Faalua Mai.<br />
Toe gaosi <strong>le</strong> siata <strong>le</strong>nei e avea o se pepa e tufaina atu po o <strong>le</strong><br />
tusi foi i luga o <strong>le</strong> laupapa. Vaevae <strong>le</strong> vasega i ni vaega ma<br />
199<br />
t<strong>of</strong>i atu i vaega taitasi se autu se tasi po o <strong>le</strong> sili atu foi mai <strong>le</strong><br />
koluma o “Autu” ina ia suesueina ma lipoti mai mea latou te<br />
mauaina.<br />
Autu<br />
O se autau te<strong>le</strong> ua<br />
faapotopotoina i lalo<br />
o <strong>le</strong> taitaiga a Koku.<br />
E savavali atu ia autau a<br />
Koku e faasagatau ia Isaraelu<br />
i aso mulimuli.<br />
O se mafuie te<strong>le</strong> e o mai<br />
faatasi ma <strong>le</strong> taua.<br />
Ua salalau atu <strong>le</strong> taua i<br />
atunuu uma, sosoo mai ai<br />
ma faama’i, o <strong>le</strong> toto, ma<br />
uato’a.<br />
E tau <strong>le</strong> Alii mo Isaraelu<br />
ma auina mai <strong>le</strong> afi i <strong>le</strong><br />
autau a Koku.<br />
O <strong>le</strong> a faaaluina e Isaraelu<br />
<strong>le</strong> fitu masina e tatanu ai<br />
tagata oti ma <strong>le</strong> fitu tausaga<br />
e susunu ai ia auupega.<br />
E i ai se faigaai a <strong>le</strong> Alii.<br />
E toefuatai Isaraelu i <strong>le</strong><br />
feagaiga ma non<strong>of</strong>o ma <strong>le</strong><br />
fi<strong>le</strong>mu i lona laue<strong>le</strong>e<strong>le</strong>.<br />
Valoaga a<br />
Esekielu<br />
Esekielu 38:1–7<br />
Esekielu 38:8–16<br />
Esekielu 38:17–20<br />
Esekielu 38:21–23<br />
Esekielu 39:1–7<br />
Esekielu 39:8–16<br />
Esekielu 39:17–21<br />
Esekielu 39:22–29<br />
Mau e<br />
Lagolagoina Ai<br />
Ioelu 1:1–6; Faaaliga<br />
9:16; Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga<br />
Paia, “Koku” (i. 682)<br />
Ioelu 2:1–9; Sakaria<br />
14:1–3; Faaaliga<br />
9:7–11, 16–19<br />
Sakaria 14:1–4;<br />
Faaaliga 16:18–20<br />
Ieremia 25:31–32; Isaia<br />
3:25–26; 13:11, 15–16;<br />
Sakaria 14:12–13;<br />
Faaaliga 16:21; MFF<br />
29:15–19; 87:6<br />
Isaia 66:15–16; Salamo<br />
11:5–6; 110:6; 118:10;<br />
Sakaria 12:1–9<br />
Isaia 34:1–3;<br />
Ieremia 25:33<br />
Faaaliga 19:17–18;<br />
MFF 29:20<br />
Ieremia 46:27–28;<br />
Ioelu 2:12–20<br />
Esekielu 33–48<br />
Afai o i ai ni fesili o loo totoe pe a mavae ia lipoti a vaega,<br />
ona tali <strong>le</strong>a e faaaoga ai ia mau. Fesoasoani ia i latou ia<br />
malamalama o <strong>le</strong> olaga amiotonu o <strong>le</strong> sauniuniga sili <strong>le</strong>a<br />
mo aso mulimuli ma <strong>le</strong> Afio Faalua Mai. Faitau <strong>le</strong> Mataupu<br />
Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 115:5–6 ma uunai tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
ina ia faamaoni i a latou feagaiga ma faia mea uma i lo latou<br />
malosi ina ia fesoasoani ai e faamalolosi a latou siteki, uarota,<br />
paranesi, ma aiga.<br />
Esekielu 40–48. Sa poloaiina pea e <strong>le</strong> Alii ona<br />
tagata ina ia fausia ia malumalu. Na vaaia e<br />
Esekielu i se faa<strong>le</strong>po <strong>le</strong> malumalu <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> a<br />
fausia i Ierusa<strong>le</strong>ma. (50–60 minute)<br />
Faaali atu se ata o se malumalu ma fesili atu i tamaiti pe<br />
faapefea ona avea ia malumalu e fai ma sui o savali o <strong>le</strong><br />
faamoemoe. Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esekielu<br />
37:25–28, ma fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo faatatau i ai <strong>le</strong> upu malumalu ma <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> i<br />
na fuaiupu? (O se malumalu.)<br />
• O fea o <strong>le</strong> a fausia ai <strong>le</strong>nei malumalu?
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Esekielu<br />
• O afea o <strong>le</strong> a faataunuuina ai <strong>le</strong>nei mea? (tagai i <strong>le</strong><br />
komeniteri mo <strong>le</strong> Esekielu 37:26–28 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi, i. 284).<br />
Ia faamalamalama atu faapea o <strong>le</strong> Esekielu 40–48 o loo<br />
faamaumauina ai se faa<strong>le</strong>po o se malumalu maoae e fausia i<br />
Ierusa<strong>le</strong>ma i aso mulimuli ina ia aumaia ai <strong>le</strong> faamoemoe ma<br />
faamanuiaga i <strong>le</strong> aiga o Isaraelu. Filifili nisi o fuaiupu mai <strong>le</strong><br />
Esekielu 40–42 <strong>le</strong>a o loo tuuina mai ai auiliiliga o <strong>le</strong> malumalu.<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O <strong>le</strong> a sou manatu aisea na faaali atu ai e <strong>le</strong> Alii ia Esekielu<br />
<strong>le</strong> malumalu ma ona lotoa i se auiliiliga faapea?<br />
• O i ai se malumalu o <strong>le</strong> Alii i Ierusa<strong>le</strong>ma i aso nei?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esekielu 43:1–9 ma<br />
ta’u atu ia i latou <strong>le</strong> mea e tatau ona faia e tagata a o <strong>le</strong>’i afio<br />
<strong>le</strong> Alii i totonu o lona malumalu. Faatusatusa <strong>le</strong> Mataupu<br />
Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 97:10–17 ma vaai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na<br />
faaalia mai e <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong>nei mataupu i o tatou aso.<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau o loo latou o atu i se<br />
malumalu po o, afai ua uma ona latou o atu i ai, ia latou<br />
mafaufau i <strong>le</strong> taimi a o latou i ai iina. Ona fai atu <strong>le</strong>a ia i latou<br />
e tali i fesili nei:<br />
• O <strong>le</strong> a sou lagona ina ua e vaai i <strong>le</strong> malumalu?<br />
• O a tusitusiga ia o loo maua i fafo o soo se malumalu?<br />
(“E Paia i <strong>le</strong> Alii—o <strong>le</strong> Maota o <strong>le</strong> Alii.”)<br />
• E faapefea ona faamatalaina e <strong>le</strong>na fuaitau ia malumalu?<br />
• Aisea e talafeagai ai i soo se tasi e manao e ulufa<strong>le</strong> atu i <strong>le</strong><br />
malumalu ona faamasinoina <strong>le</strong> agavaa ina ia ulufa<strong>le</strong> atu ai?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esekielu 44:6–9. Ia<br />
talanoaina tulaga taate<strong>le</strong> e manaomia o <strong>le</strong> agavaa mo <strong>le</strong><br />
malumalu. Fesili atu: Aisea e taua ai po o ai e faatagaina ona<br />
ulufa<strong>le</strong> atu? (tagai i <strong>le</strong> MFF 97:15–17). Faaaliga: Atonu e te<br />
manao e valaaulia se epikopo e talanoaina ia fesili o se pepa<br />
faataga o <strong>le</strong> malumalu.<br />
Potu o<br />
Faitaulaga<br />
Lotoa i Fafo<br />
N<strong>of</strong>oaga Sili<br />
Ogaumu<br />
Ona Paia<br />
Ogaumu<br />
Fa<strong>le</strong><br />
Fata Faitaulaga<br />
Lotoa i Totonu<br />
Umukuka<br />
(i tulimanu<br />
uma e fa)<br />
Potu o<br />
Faitaulaga<br />
M<br />
200<br />
Ia faamalamalama atu faapea o loo i ai faamanuiaga o loo<br />
faapolopoloina mo i latou o e auai atu ma <strong>le</strong> agavaa i <strong>le</strong><br />
malumalu (tagai i <strong>le</strong> MFF 109:10–15, 21–28). Ta’u atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faapea o <strong>le</strong> faamatalaga a Esekielu i <strong>le</strong><br />
malumalu o loo tumu i faatusa. Tuu atu ia i latou e faitau <strong>le</strong><br />
Esekielu 47:1–2 ma fesili atu ia i latou po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o <strong>le</strong> a<br />
tafe mai lalo o <strong>le</strong>na malumalu. Faafetaui ma faitau <strong>le</strong> Ioane<br />
4:10–14. Fesili atu po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo faatusa i ai <strong>le</strong>na vai.<br />
O <strong>le</strong> vai o loo tafe mai lalo o <strong>le</strong> malumalu o loo sa’o foi. Na<br />
saunoa mai <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita:<br />
“E tatau ona toe foi atu ia Iuta, e tatau ona toe fausia<br />
Ierusa<strong>le</strong>ma, ma <strong>le</strong> malumalu, ma <strong>le</strong> vai o loo tafe mai ai<br />
lalo o <strong>le</strong> malumalu, ma vai o <strong>le</strong> Sami Mate ia faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia”<br />
(Teachings <strong>of</strong> the Prophet Joseph Smith, 286).<br />
Faitau <strong>le</strong> Esekielu 47:8–9 ma fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e tupu i mea uma lava e pa’i atu i ai <strong>le</strong> vai?<br />
• E faapefea ona pei <strong>le</strong>na mea o <strong>le</strong> aafiaga o Iesu Keriso i o<br />
tatou olaga?<br />
Ia fetufaai atu lau molimau pe mafai faapefea ona lagonaina<br />
ia aafiaga o <strong>le</strong> Faaola i totonu o malumalu. Tuu atu i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Esekielu 47:3–5 ma vaai ai po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong><br />
loloto e oo i ai <strong>le</strong> vaitafe. (E oo i tapuvae, e oo i tulivae, e oo<br />
i sulugatiti, ma e lava lona loloto e auau ai.) Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a se mea atonu e faatusa i ai <strong>le</strong> “gata i tapuvae” o<br />
aafiaga o Iesu Keriso?<br />
• O <strong>le</strong> a faapefea ona ese <strong>le</strong>na mai <strong>le</strong> “gata i tulivae” po o <strong>le</strong><br />
“lil<strong>of</strong>ia” i aafiaga o Iesu Keriso?<br />
• E mafai faapefea e nei faamanuiaga ona aafia ai lou olaga?<br />
• O <strong>le</strong> a faapefea ona latou faamalosia ai <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia?<br />
Ia fetufaai atu <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Peresitene Howard W.<br />
Hunter:<br />
“Ou te valaau atu i <strong>le</strong> Au Paia o Aso e Gata Ai ia tepa<br />
taulai i <strong>le</strong> malumalu o <strong>le</strong> Alii o se faatusa te<strong>le</strong> <strong>le</strong>a o lo<br />
outou auai i lana Eka<strong>le</strong>sia. O <strong>le</strong> moomooga sili lava o<br />
lo’u loto, ia agavaa tagata uma o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia e ulu atu<br />
i <strong>le</strong> malumalu. O <strong>le</strong> a fiafia <strong>le</strong> Alii pe a agavaa tagata<br />
matutua uma o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia e tauaveina se pepa faataga<br />
aoga o <strong>le</strong> malumalu. O mea e ao ona tatou faia tatou te<br />
agavaa ai mo se pepa faataga o <strong>le</strong> malumalu, o mea<br />
moni lava ia e mautinoa ai <strong>le</strong> fiafia o <strong>le</strong> tagata lava ia<br />
ma aiga” (i <strong>le</strong> Conference Report, Oke. 1994, 8; po o <strong>le</strong><br />
Liahona, Ian. 1995, 9).
O LE TUSI A TANIELU<br />
Folasaga<br />
Tanielu 1–12<br />
O <strong>le</strong> tusi o Tanielu o se faamaumauga o mea na tutupu i <strong>le</strong><br />
olaga o se isi per<strong>of</strong>eta o <strong>le</strong> sa auauna atu i tagata o Iuta i <strong>le</strong><br />
taimi o lo latou faatafeaina i Papelonia. O <strong>le</strong> tetee i <strong>le</strong> fautuaga<br />
a <strong>le</strong> Alii na auala mai i <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o Ieremia, sa saili atu ai ia<br />
sa Iuta ia Aikupito mo lo latou aveeseina mai Papelonia (tagai<br />
i <strong>le</strong> Ieremia 27:12–13; 37:7–8). Sa faatoilaloina ia Aikupito e<br />
Papelonia i lalo o <strong>le</strong> taitaiga a Nepukanesa i Karekimisa pe<br />
tusa o <strong>le</strong> 605 TLM. O <strong>le</strong>nei manumalo na faailogaina ai <strong>le</strong><br />
amataga o <strong>le</strong> faamutaina o <strong>le</strong> faigamalo a Aikupito i <strong>le</strong> avea ai<br />
o se malo malosi i <strong>le</strong> lalolagi (tagai i <strong>le</strong> Ieremia 46:2; 2 Tupu<br />
24:7). Na faatoilaloina e Nepukanesa ia Ierusa<strong>le</strong>ma pe tusa o<br />
<strong>le</strong> 597 TLM ma aveina atu ai faaaunuua <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o fitafita, o<br />
tufuga uma, ma alii sili, e a<strong>of</strong>ia ai ma Tanielu (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu<br />
24:8–14; Tanielu 1:1–6). O tagata sa Iuta o e na totoe sa toe<br />
tetee foi, ma o <strong>le</strong> 587 TLM sa toe foi atu ai Nepukanesa ma<br />
faaumatiaina Ierusa<strong>le</strong>ma ma toe auina atu ai isi tagata sa Iuta<br />
i totonu o Papelonia (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 25).<br />
O <strong>le</strong> tusi a Tanielu o loo faaalia ai <strong>le</strong> auala e ola ai i <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
e tusa lava pe <strong>le</strong> o ola ai e o loo siomia i tatou pe o loo faigata<br />
foi o tatou tulaga. O loo valoia ai foi <strong>le</strong> manumalo o <strong>le</strong> malo o<br />
<strong>le</strong> Atua e sili i malosiaga ma malo uma o <strong>le</strong> lalolagi. O se autu<br />
taua i totonu o <strong>le</strong> tusi o loo faapea mai o loo i ai <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong><br />
Atua i mea uma i <strong>le</strong> lalolagi, e <strong>le</strong> gata i tagata taitoatasi ae<br />
faapea foi i malo (tagai foi i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia,<br />
“Tanielu” ma <strong>le</strong> “Tanielu, tusi a,” i. 652–53; folasaga i <strong>le</strong><br />
Tanielu Old Testament: 1 Kings–Malachi, i. 297).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O <strong>le</strong> usiusitai i poloaiga a <strong>le</strong> Alii e aumaia ai faamanuiaga<br />
faa<strong>le</strong>tino ma faamanuiaga faa<strong>le</strong>agaga (tagai i <strong>le</strong> Tanielu<br />
1:8–21; 2:16–28; 3:17–28; 4:18–27; 5:11–12; 6:10–28; 9:1–20).<br />
• Ua i ai i per<strong>of</strong>eta <strong>le</strong> mana e vavalo ai i <strong>le</strong> lumanai ma<br />
faaliliuina ia faailoga ma miti (tagai i <strong>le</strong> Tanielu 2:28–45;<br />
4:19–26; 5:25–28; 7–8; 9:21–27; 10:5–12:4).<br />
• E moomia se lotote<strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i ina ia filifilia ai pea <strong>le</strong> mea tonu<br />
(tagai i <strong>le</strong> Tanielu 3; 6).<br />
• O <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia o <strong>le</strong> malo <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> Atua ua faavaeina i <strong>le</strong> lalolagi<br />
i aso e gata ai. O <strong>le</strong>nei malo o <strong>le</strong> a tupu ma faatumulia ai <strong>le</strong><br />
lalolagi (tagai i <strong>le</strong> Tanielu 2:28–45; 7–8; 11; 12:1–3; tagai foi i <strong>le</strong><br />
MFF 65:1–6).<br />
201<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Tanielu 1. O <strong>le</strong> usiusitai i poloaiga a <strong>le</strong> Alii<br />
e aumaia ai faamanuiaga faa<strong>le</strong>tino ma<br />
faamanuiaga faa<strong>le</strong>agaga. (15–20 minute)<br />
Afai e maua, ia faaali atu <strong>le</strong> ata “O Loo Teena e Tanielu ia<br />
Meaai ma Uaina a <strong>le</strong> Tupu (Tanielu 1:3–21)” (aitema nu. 62094).<br />
Faitau faatasi ma i latou <strong>le</strong> Tanielu 1:1–7 ma fesili atu:<br />
• Aisea na oo atu ai Tanielu ma ana uo i Papelonia?<br />
• Aisea na auina atu ai i latou i <strong>le</strong> maota o Nepukanesa?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau ia fuaiupu e 8–13. Fesili<br />
atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na fesili atu ai Tanielu i <strong>le</strong> alii e pu<strong>le</strong> i eunuka?<br />
• Aisea na avea ai <strong>le</strong> talosaga a Tanielu ma se talosaga toa?<br />
• Aisea na <strong>le</strong> mananao ai Tanielu ma ana uo e aai i meaai na<br />
saunia e <strong>le</strong> tupu?<br />
Fesoasoani i tamaiti o lau vasega ia malamalama o <strong>le</strong> naunautai<br />
faamaoni o Tanielu i <strong>le</strong> Alii na aafia ai lona teenaina o <strong>le</strong> aina o<br />
mea e faasaina (tagai i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Tanielu 1:8 i <strong>le</strong> Old<br />
Testament: 1 Kings–Malachi, i. 297–98). Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae<br />
ma <strong>Feagaiga</strong> 89:5, 8–14 ma fesili atu:<br />
• E mafai faapefea ona faatatau na fuaiupu i <strong>le</strong> tala a<br />
Tanielu?
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Tanielu<br />
• Afai e ola Tanielu i o tatou aso, o <strong>le</strong> a se mea atonu na te<br />
teena e <strong>le</strong> aina?<br />
• E mafai faapefea e <strong>le</strong> mea na oo i ai ia Tanielu ona<br />
fesoasoani ia te outou pe a outou feagai ma ni faatosinaga<br />
ina ia lafoaia ai o outou tulaga?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Tanielu 1:14–20 ma<br />
fuafuaina ai ia mea <strong>le</strong><strong>le</strong>i na iloa e Tanielu ma ana uo mo <strong>le</strong><br />
usitai i <strong>le</strong> Atua nai lo <strong>le</strong> tupu. Faatusatusa na faamanuiaga i<br />
folafolaga a <strong>le</strong> Alii na faia ia i latou o e usiusitai i <strong>le</strong> Upu o <strong>le</strong><br />
Poto i aso nei (tagai i <strong>le</strong> MFF 89:1–4, 18–21). Ia fetufaai atu <strong>le</strong><br />
aoaoga <strong>le</strong>nei mai ia Elder Boyd K. Packer:<br />
“Ua oo ina ou iloa e sili ona oo mai musumusuga e pei<br />
o se lagona nai lo <strong>le</strong> avea ma <strong>le</strong>o.<br />
“Outou tagata talavou, ia outou non<strong>of</strong>o i ni tulaga e tou<br />
te maua ai musumusuga.<br />
“Ua oo foi ina ou iloa o <strong>le</strong> autu faavae o <strong>le</strong> Upu o <strong>le</strong><br />
Poto o <strong>le</strong> feagai <strong>le</strong>a ma faaaliga.<br />
“Mai <strong>le</strong> taimi a o iti outou sa aoaoina outou ina ia aloese<br />
mai <strong>le</strong> faaaogaina o <strong>le</strong> lauti, k<strong>of</strong>e, ava malosi, tapaa,<br />
fualaau oona, ma se isi lava mea e ono faa<strong>le</strong>tonu ai lou<br />
soifua. ...<br />
“Afai e faigata i se tasi o loo ‘ona i se fualaau oona po o<br />
se ava malosi’ ona faalogo i se tautalaga, e mafai faapefea<br />
ona latou iloa musumusuga faa<strong>le</strong>agaga <strong>le</strong>a e tag<strong>of</strong>ia o<br />
latou lagona?<br />
“O se tulafono taua te<strong>le</strong> <strong>le</strong> tausia o <strong>le</strong> Upu o <strong>le</strong> Poto e<br />
avea o se tulafono o <strong>le</strong> soifua maloloina, atonu e pito<br />
sili atu ona taua ia te oe i <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>agaga i lo <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>tino”<br />
(i <strong>le</strong> Conference Report, Oke. 1979, 28–29; po o <strong>le</strong><br />
Liahona, Mati 1980, 28).<br />
Atonu e te manao e fetufaai atu ou lava lagona i <strong>le</strong> auala ua<br />
faate<strong>le</strong>ina ai lou mafaia ona tali atu i musumusuga a <strong>le</strong> Agaga<br />
Paia ona o <strong>le</strong> tausia o poloaiga a <strong>le</strong> Alii, aemaise lava i <strong>le</strong> Upu<br />
o <strong>le</strong> Poto.<br />
Tanielu 1; 3; 6. E moomia se lotote<strong>le</strong><br />
<strong>le</strong><strong>le</strong>i ina ia filifilia ai pea <strong>le</strong> mea tonu.<br />
(55–65 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
Afai e maua, ia faaali atu ata nei e tolu: “Ua Teena e Tanielu<br />
Meaai ma Uaina a <strong>le</strong> Tupu (Tanielu 1:3–21)” (aitema nu. 62094),<br />
“O Alii e Toatolu i <strong>le</strong> Ogaumu Aasa (Tanielu 3:20–30)” (aitema<br />
nu. 62093), ma <strong>le</strong> “Tanielu i <strong>le</strong> Lua o Leona (Tanielu 6:11–24)”<br />
(aitema nu. 62096). Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau po<br />
o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e tutusa ai na tala e tolu. Ta’u atu ia i latou o <strong>le</strong> a e<br />
talosagaina a latou tali i <strong>le</strong> faaiuga o <strong>le</strong> <strong>le</strong>sona.<br />
Sasaa faa-afa se araisa po o ni fatu sana i totonu o se sioki<br />
mata’eta’e (kuata po o <strong>le</strong> 1 <strong>le</strong> lita <strong>le</strong> lapoa). Tuu se tamai polo<br />
taalo mama (e pei o se polo ping-pong) i totonu o <strong>le</strong> sioki ona<br />
tapuni <strong>le</strong>a. Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe na latou lagonaina<br />
na pei e tanumia i latou e ni faafitauli ma ni faigata. Uu i luga<br />
202<br />
<strong>le</strong> sioki ma faafao faavave ina ia mafai ona pito i lalo <strong>le</strong> polo,<br />
ua ufiufi uma e fatu araisa. Ta’u atu ia i latou o <strong>le</strong> aso nei o <strong>le</strong> a<br />
latou aoao ai i nisi o alii talavou o e na latou lagonaina lo latou<br />
“tanumiaina.”<br />
Toe iloilo <strong>le</strong> Tanielu 1:1–7 ma talanoaina po o a ni lagona o<br />
tamaiti o lau vasega e uiga i <strong>le</strong> faatafeaina i se isi atunuu. Faitau<br />
<strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 36:3 ma fesili atu po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na folafola atu e <strong>le</strong><br />
Alii i tagata faamaoni. Tuu atu i tamaiti o lau vasega e sue <strong>le</strong><br />
Tanielu 1:8–20 ma faamatala atu <strong>le</strong> mea na faia e <strong>le</strong> Alii ina ia<br />
faataunuuina ai <strong>le</strong>na folafolaga mo Tanielu ma ana soa. A o<br />
outou talanoaina <strong>le</strong> usiusitai o nei alii talavou ma <strong>le</strong> auala na<br />
faamanuiaina ai i latou e <strong>le</strong> Alii mo lo latou faamaoni, ia lulu<br />
<strong>le</strong> fagu ma faaali atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> auala e alu a’e ai <strong>le</strong><br />
polo i <strong>le</strong> pito i luga, e pei o Tanielu ma ana uo.<br />
Faitau faatasi o se vasega <strong>le</strong> Tanielu 3:1–18. Tuu atu i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega e toe tusi ia fuaiupu e 17–18 i ni a latou lava upu.<br />
Fesili atu: O <strong>le</strong> a se mea o loo ta’uina mai e na fuaiupu ia i<br />
tatou e faatatau i uiga o na alii talavou? Liliu <strong>le</strong> fagu ma lulu<br />
a’e <strong>le</strong> polo i luga a o outou talanoaina ia fuaiupu. Ia valaaulia<br />
se tamaitiiti o <strong>le</strong> vasega e faamatala atu <strong>le</strong> mea na tupu i <strong>le</strong><br />
tala atoa po o <strong>le</strong> faitau faatasi ia fuaiupu 19–27. Fesili atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• A faapea o loo e i ai i se tulaga faapena, o <strong>le</strong> a se faigata<br />
atonu e i ai i <strong>le</strong> faia <strong>le</strong>a o se faaiuga tonu?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e fesoasoani ia i tatou i <strong>le</strong> faia o faaiuga tonu<br />
i aso nei?<br />
• Pe na aoga ea i ola o alii e toatolu <strong>le</strong> mumusu e tapuai<br />
i se atua ese pe ana <strong>le</strong> faasaoina i latou e <strong>le</strong> Alii mai <strong>le</strong><br />
afi? Aisea? (tagai i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 14:8–11; 60:13; tagai foi i<br />
komeniteri mo <strong>le</strong> Tanielu 3:1–18 ma <strong>le</strong> 3:19–23 i <strong>le</strong> Old<br />
Testament: 1 Kings–Malachi, i. 299–300).<br />
Fesili atu i tamaiti po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> ituaiga “ogaumu e mu ai i <strong>le</strong><br />
afi” latou te faafegai pe a latou <strong>le</strong> filifili e auauna atu i mea<br />
faa<strong>le</strong>lalolagi ma gaoioiga o o tatou aso. Ia lisi tali i luga o <strong>le</strong><br />
laupapa pe a mananao i ai. Ia maitauina o alii e toatolu e <strong>le</strong>’i<br />
tuua na o i latou i o latou mafatiaga (tagai i <strong>le</strong> f. 25). Faitau <strong>le</strong><br />
Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 20:77 ma talanoaina <strong>le</strong> fuaitau<br />
“ina ia latou maua pea lona Agaga e faatasi ma i latou.”<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama, e <strong>le</strong> moomia<br />
ona tuua na o i latou, e pei foi o alii e toatolu i totonu o <strong>le</strong><br />
ogaumu aasa.<br />
E mafai ona outou faitauina <strong>le</strong> Tanielu e 6 e ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong><br />
t<strong>of</strong>iaina o ni tamaiti eseese e faitauina vaega a se tagata<br />
faamatala, o se sui o peresitene ma alii sili loto<strong>le</strong>aga, o <strong>le</strong><br />
Tupu o Tariu, faapea ma Tanielu. A maea ona faitauina ia<br />
fuaiupu e 1–10 fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na fuafua Tanielu e fai e ui lava i <strong>le</strong> tulafono<br />
a <strong>le</strong> tupu? (tagai i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Tanielu 6:10 i <strong>le</strong> Old<br />
Testament: 1 Kings–Malachi, i. 303).<br />
• Aisea ua avea ai <strong>le</strong>na mea ma se faaiuga faigata?<br />
• O <strong>le</strong> a sou lagona mo i latou o e latou te mafaia ona faia se<br />
faaiuga tonu i tulaga faigata faapea?
Ia faaauau <strong>le</strong> vaega o loo totoe o <strong>le</strong> mataupu. Faitau <strong>le</strong> 1 Nifae<br />
1:20 ma <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 30:60 ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o<br />
ai <strong>le</strong> vaega o tagata o loo i totonu o <strong>le</strong> Tanielu 6 e faatatau i ai<br />
na mau ae pe faapefea foi ona faaaogaina ia na mataupu<br />
faavae o loo i ai.<br />
Ia faatosina mai lau vasega i ata e tolu o loo faaali atu i luga<br />
ma toe fesili atu ia i latou po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e tutusa ai na tala.<br />
Toe faitau tasi <strong>le</strong> folafolaga o loo i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 36:3 (tagai foi i <strong>le</strong><br />
Mosaea 23:21–22; A<strong>le</strong>ma 37:37) ma fetufaai atu lau molimau i<br />
<strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> Alii ina ia fesoasoani ia i tatou i taimi o faafitauli<br />
pe a tatou faamuamua o ia i o tatou olaga.<br />
O se fetuunaiga o <strong>le</strong> faaaogaina o <strong>le</strong>nei poloka o mau, atonu e<br />
te manatu e faatusatusa mea na oo ia Tanielu ma ana uo i <strong>le</strong><br />
soifuaga o Iosefa i <strong>le</strong> Kenese 37; 39–41.<br />
Tanielu 2:1–23. O <strong>le</strong> tulaga na sailia ai e Tanielu<br />
<strong>le</strong> faamatalaina o <strong>le</strong> miti a Nepukanesa o se ata<br />
<strong>le</strong>a mo i tatou i <strong>le</strong> sailia o <strong>le</strong> fesoasoaniga a <strong>le</strong><br />
Alii i o tatou olaga. (15–20 minute)<br />
Faaaliga: O <strong>le</strong> tusi a Tanielu o loo a<strong>of</strong>ia ai nisi o miti ma<br />
faa<strong>le</strong>po. Se’i vagana ai <strong>le</strong> miti a Nepukanesa, ae o <strong>le</strong>nei tusi<br />
<strong>le</strong>sona o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> matuai suesueina ai na miti. O nisi vaega o<br />
nei faa<strong>le</strong>po e mafai ona matuai malamalama <strong>le</strong><strong>le</strong>i i ai i <strong>le</strong><br />
suesueina <strong>le</strong>a o komeniteri i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi<br />
(i. 304–9). Ae peitai, ia manatua pea o <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o lo latou uiga e<br />
<strong>le</strong>’i faaalia atu ia Tanielu (tagai i <strong>le</strong> Tanielu 12:4, 8–9). Na aoao<br />
mai <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita e faapea “soo se taimi lava e<br />
tuuina mai ai e <strong>le</strong> Atua se faa<strong>le</strong>po o se faatusa, po o se manu,<br />
po o se faailoga o soo se ituaiga, o Ia lava e gafa ma <strong>le</strong> tuuina<br />
mai o se faaaliga po o se faamatalaina o <strong>le</strong> uiga o loo i ai, aua<br />
afai e <strong>le</strong>ai, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> gafa i tatou pe faamasinoina foi i tatou mo<br />
lo tatou talitonu i ai” (Teachings <strong>of</strong> the Prophet Joseph Smith,<br />
291). Ia taulai atu i na faa<strong>le</strong>po <strong>le</strong>a e tuuina mai e tusitusiga<br />
paia ma komeniteri faavaloaga ia meafaigaluega tatou te<br />
malamalama ai.<br />
Ta’u atu i tamaiti o lau vasega faapea sa fai sau miti anapo<br />
ma o loo e manao ia i latou e faamatala atu ia te oe lona uiga.<br />
Fesili atu ia i latou po o <strong>le</strong> a so latou lagona ae o <strong>le</strong> a foi <strong>le</strong><br />
mea latou te faia pe afai e faalagolago o latou olaga i lo latou<br />
matuai sa’o <strong>le</strong><strong>le</strong>i ona fai. Ia ta’u atu ia i latou e faapena uma<br />
lava <strong>le</strong> tulaga sa oo ia Tanielu i totonu o <strong>le</strong> Tanielu 2.<br />
Ia taua<strong>of</strong>ai ma faitau ia fuaiupu filifilia mai <strong>le</strong> Tanielu 2:1–13<br />
ina ia fesoasoani ai i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama i <strong>le</strong><br />
tala. Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau ma <strong>le</strong> faaeteete ia<br />
fuaiupu e 14–23 ma vaai ai mo <strong>le</strong> mea na faia e Tanielu ina<br />
ia faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia ai <strong>le</strong> faafitauli na feagai ma ia faapea ma isi. A o<br />
faitau ia tamaiti o <strong>le</strong> vasega, ia tusi <strong>le</strong> ata <strong>le</strong>nei i luga o <strong>le</strong><br />
laupapa, ae aua <strong>le</strong> tusia ai upu:<br />
Faafitauli<br />
Fai se<br />
fuafuaga<br />
Saili <strong>le</strong><br />
fesoasoani<br />
mai uo<br />
faamaoni<br />
Tatalo<br />
naunautai<br />
Tali Talisapaia<br />
203<br />
Tanielu 1–12<br />
A o outou faatumuina ia upu o <strong>le</strong> ata, tuu atu i tamaiti e toe<br />
faamatala mai pe na faapefea ona sailia e Tanielu <strong>le</strong> fesoasoani<br />
a <strong>le</strong> Alii. Fesoasoani ia i latou ia malamalama i <strong>le</strong> auala ua<br />
tuuina mai ai foi ia i tatou se faatulagaga mo i tatou ina ia<br />
sailia ai tali i o tatou faafitauli. Ia talanoaina ia e<strong>le</strong>mene taitasi<br />
ma <strong>le</strong> mafuaaga e taua ai mo i tatou e faapea foi ia Tanielu.<br />
Tanielu 2; 4–5; 7–12. E tuuina atu e <strong>le</strong> Alii i ana<br />
per<strong>of</strong>eta ma tagata vaai <strong>le</strong> mana e valoia ai <strong>le</strong><br />
lumanai ma faaliliuina ai miti ma faailoga.<br />
(30–40 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> i luga o <strong>le</strong> laupapa ni otootoga o nisi o faailoilo i luga o <strong>le</strong><br />
auala te<strong>le</strong>. Filifili ia upu mai gagana nei e <strong>le</strong> masani ai tamaiti<br />
o lau vasega ma tusi ai se upu i totonu o faailoilo taitasi:<br />
gevaar (faaNetalani), gefahr (faaSiamani), peligro (faaSipaniolo),<br />
fara (faaSuetena), perigo (faaPotuka<strong>le</strong>). Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega pe i ai se isi o i latou e mafai ona faaliliuina <strong>le</strong> uiga o<br />
nei faailoga. (O lo latou uiga uma lava o <strong>le</strong> “matautia.”) Fesili<br />
atu: Aisea e taua ai <strong>le</strong> malamalama i <strong>le</strong> uiga o nei faailoilo pe<br />
afai e te vaaia i luga o se auala e te <strong>le</strong> masani ai? Fesili atu:<br />
• O ai o loo i ai <strong>le</strong> aia e faaliliuina ai tusitusiga paia mo <strong>le</strong><br />
Eka<strong>le</strong>sia i aso nei?<br />
• E faapefea ona faatatau <strong>le</strong> mafaia e se per<strong>of</strong>eta ona<br />
faaliliuina ia tusitusiga paia i <strong>le</strong> <strong>le</strong>sona faatino o faailoilo<br />
o <strong>le</strong> auala?<br />
Faitau faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia mau nei: Tanielu 2:47;<br />
4:4–5, 8–9, 18; 5:10–12. Ia fesili atu ia i latou pe aisea na valaau<br />
atu pea lava tagata ia Tanielu e faaliliu ia miti. (Sa latou iloa sa<br />
ia te ia <strong>le</strong> mana mai <strong>le</strong> Atua e malamalama ai i miti.) Fesoasoani<br />
ia i latou ina ia malamalama ua faamanuiaina foi i tatou e <strong>le</strong><br />
Alii i ni per<strong>of</strong>eta e pei o Tanielu, o loo i ai <strong>le</strong> agaga o valoaga e<br />
faaliliu ai mea e tutupu i o latou aso ma tuuina mai <strong>le</strong> fautuaga<br />
talafeagai. Talu ai ona e faaali atu lona finagalo i <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta,<br />
e mafai ona tatou mulimuli ma <strong>le</strong> mautinoa i <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta. Ia<br />
fetufaai atu <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai se folafolaga i <strong>le</strong> 1980 a <strong>le</strong><br />
Au Peresitene Sili ma <strong>le</strong> Korama a Aposetolo e Toasefululua:<br />
“Matou te molimau atu o <strong>le</strong> agaga o valoaga ma faaaliga<br />
o loo ia i tatou. ‘Matou te talitonu i mea uma lava ua<br />
faaalia mai e <strong>le</strong> Atua, ma mea uma o loo ia faaalia mai<br />
nei, ma matou te talitonu o <strong>le</strong> a ia faaalia mai <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o<br />
mea silisili ma <strong>le</strong> taua tau <strong>le</strong> Malo o <strong>le</strong> Atua’ (Mataupu<br />
Faavae o <strong>le</strong> Faatuatua 1:9). E <strong>le</strong>’i tapunia <strong>le</strong> lagi; o loo<br />
faaauau pea ona fetalai mai <strong>le</strong> Atua i ana fanau e ala mai<br />
i se per<strong>of</strong>eta ua faamanaina i lana upu, i <strong>le</strong> taimi nei e pei<br />
ona sa ia faia anamua” (i <strong>le</strong> Conference Report, Ape.<br />
1980, 76; po o <strong>le</strong> Ensign, Me 1980, 52).<br />
Faamanatu atu i tamaiti <strong>le</strong> malosi o Tanielu e faaliliuina <strong>le</strong><br />
miti a Nepukanesa (tagai i <strong>le</strong> fautuaga e aoao atu ai mo <strong>le</strong><br />
Tanielu 2:1–23). Faitau faatasi ma i latou <strong>le</strong> Tanielu 2:27–28<br />
ma fesili atu: O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> upumoni e uiga i <strong>le</strong> faaliliuga sa’o o<br />
miti na aoaoina atu e Tanielu i <strong>le</strong> tupu?
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Tanielu<br />
Faitau ma talanoaina faapuupuu faatasi ma tamaiti ia<br />
faataitaiga nei e tolu o miti po o faa<strong>le</strong>po a Tanielu e uiga<br />
i <strong>le</strong> lumanai:<br />
• O se faa<strong>le</strong>po i <strong>le</strong> malo o <strong>le</strong> Atua i <strong>le</strong> lumanai i luga o <strong>le</strong><br />
fogae<strong>le</strong>e<strong>le</strong> (tagai i <strong>le</strong> Tanielu 7:13–14; tagai foi i <strong>le</strong> fautuaga<br />
e aoao atu ai mo <strong>le</strong> Tanielu 7:9–14)<br />
• O se faa<strong>le</strong>po e faatatau i <strong>le</strong> afio mai o <strong>le</strong> Mesia i Ierusa<strong>le</strong>ma<br />
(tagai i <strong>le</strong> Tanielu 9:25)<br />
• O se faa<strong>le</strong>po e faatatau i <strong>le</strong> eseesega i <strong>le</strong> va o <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga<br />
ma <strong>le</strong> amiotonu i aso mulimuli (tagai i <strong>le</strong> Tanielu 12:10)<br />
Faitau <strong>le</strong> 1 Nifae 22:2 ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe<br />
mafai faapefea e Tanielu ona iloa mea o <strong>le</strong> a tutupu i <strong>le</strong><br />
lumanai. Tuu atu ia i latou e faitau ma <strong>le</strong> fi<strong>le</strong>mu <strong>le</strong> Mosaea<br />
8:17. Ia valaaulia se tamaitiiti se toatasi pe toalua e fetufaai<br />
atu mea na latou aoaoina e uiga i tagata vaai mai <strong>le</strong>na<br />
fuaiupu. Fesoasoani ia i latou ia malamalama o nisi o miti<br />
a Tanielu o loo tautala i aso e gata ai. Na faamaumauina e<br />
Tanielu na faaaliga ina ia mafai ona faapolopoloina seia oo<br />
mai i o tatou aso. Ia aoao tamaiti o lau vasega e faapea, e <strong>le</strong><br />
gata ia Tanielu, ae sa faapea foi ona iloa mai e isi per<strong>of</strong>eta<br />
anamua o tatou aso ma faamaumauina foi mea na latou<br />
vaaia. O nei faaaliga ua faamaumauina ua taua o tusitusiga<br />
paia, <strong>le</strong>a ua tatou mauaina nei ma mafai ona suesueina. O<br />
<strong>le</strong>nei meaal<strong>of</strong>a o valoaga ua mafai ai ona tatou faitauina ia<br />
tusitusiga paia ma <strong>le</strong> iloa o loo faatatau ia i tatou.<br />
Ia lisi i luga o <strong>le</strong> laupapa nisi o aoaoga a <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o loo i ai<br />
nei mai <strong>le</strong> konafesi aoao sili ona lata mai, e pei ona i ai i <strong>le</strong><br />
fautuaga e aoao atu ai mo <strong>le</strong> Esekielu 3:17–21 (i. 186–87). Fai<br />
atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau e uiga i <strong>le</strong> fautuaga sa sili<br />
ona faigata ia te i latou ona usitaia ma uunai i latou ina ia<br />
faatuatua i <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>po a lo tatou per<strong>of</strong>eta ma amata atu nei<br />
ona ola ai i <strong>le</strong>na fautuaga.<br />
Tanielu 2:28–45 (Mau Tauloto, Tanielu<br />
2:44–45). O <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia o <strong>le</strong> malo <strong>le</strong>a o <strong>le</strong><br />
Atua ua faavaeina i <strong>le</strong> lalolagi i aso e gata ai. O<br />
<strong>le</strong>nei malo o <strong>le</strong> a tupu ma faatumulia ai <strong>le</strong><br />
lalolagi. (25–30 minute)<br />
Ia tusi i luga o <strong>le</strong> laupapa <strong>le</strong> auro, siliva, apamemea, uamea, e<strong>le</strong>,<br />
maa, ma <strong>le</strong> mauga. Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong><br />
Tanielu 2:31–35, ma fai atu ia i latou e tusi se ata o <strong>le</strong> miti<br />
(ua lava se ata faig<strong>of</strong>ie) ma faaigoa ona vaega i <strong>le</strong> faaaogaina<br />
o upu mai <strong>le</strong> laupapa.<br />
Faitau faatasi ma tamaiti o lau vasega <strong>le</strong> faaliliuga a Tanielu<br />
(f. 36–45) ma talanoaina pe na faapefea ona faataunuuina<br />
(tagai i komeniteri mo <strong>le</strong> Tanielu 2:31–45 ma <strong>le</strong> 2:44–45 i <strong>le</strong> Old<br />
Testament: 1 Kings–Malachi, i. 298–99). Tuu atu i tamaiti e faaigoa<br />
po o a malo o loo faatusa i ai ia aitema o loo i luga o <strong>le</strong> laupapa<br />
a o outou talanoaina <strong>le</strong> faaliliuga o <strong>le</strong> miti. Faaaoga <strong>le</strong> ata o loo<br />
auina atu faatasi e avea ma se faamaoniga:<br />
204<br />
Miti a Nepukanesa<br />
MALO O LOO FAATUSA IAI<br />
O <strong>le</strong> ulu o <strong>le</strong> auro <strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
Malo o Papelonia<br />
Fatafata ma lima o <strong>le</strong> siliva<br />
Malo o Metai ma Peresia<br />
Manava ma ogavae<br />
o <strong>le</strong> apamemea<br />
Malo o Maketonia<br />
Vae o uamea<br />
Malo o Roma<br />
Vae ma tapuvae<br />
o <strong>le</strong> uamea ma <strong>le</strong> omea<br />
O malo e tulai ae pe<br />
a mavae <strong>le</strong> pa’u o <strong>le</strong> Malo o Roma<br />
Ia talanoaina pe na faapefea <strong>le</strong> toefuataiiga mai o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia<br />
e ala mai i <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita i “aso o nei tupu”<br />
(Tanielu 2:44). Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• E faapefea ona avea <strong>le</strong> tuputupuae o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia —mai <strong>le</strong><br />
toaono tagata i <strong>le</strong> 1830 i <strong>le</strong> fia miliona o tagata ua i ai nei<br />
—e pei o <strong>le</strong> maa o loo i ai i <strong>le</strong> miti a <strong>le</strong> tupu?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> maa sa “t<strong>of</strong>ia i <strong>le</strong> mauga ae <strong>le</strong>’i t<strong>of</strong>ia i ni<br />
lima” (Tanielu 2:45)? (O <strong>le</strong> maa, po o <strong>le</strong> malo o <strong>le</strong> Atua, e <strong>le</strong><br />
o se mea na faia e tagata; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 65:2.)<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong>na malo “e <strong>le</strong> faaumatia e faavavau” ma <strong>le</strong><br />
“e <strong>le</strong> tuuina atu foi i se tasi nuu” (Tanielu 2:44)? (O <strong>le</strong> uiga<br />
moni lava, o malo uma lava e faia e tagata o <strong>le</strong> a faamutaina.<br />
Ae na o <strong>le</strong> malo o <strong>le</strong> Atua o <strong>le</strong> a tumau e faavavau.)<br />
Ia fetufaai atu <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Peresitene Gordon B.<br />
Hinck<strong>le</strong>y e faatatau i <strong>le</strong> auala e mafai ai ona tatou fesoasoani<br />
atu taitoatasi i <strong>le</strong> faataunuuina o <strong>le</strong>na miti:<br />
“I o’u uso ma tuafafine o i soo se mea, ou te valaau atu ia<br />
te outou ia toe faamautuina lo outou faatuatua, ia tauave<br />
i luma <strong>le</strong>nei galuega i <strong>le</strong> lalolagi atoa. E mafai ona outou<br />
faamalosia i <strong>le</strong> ala o loo outou ola ai. Fai <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i ma a<br />
outou pelu ma talita. O i tatou uma taitoatasi o se vaega<br />
o <strong>le</strong> galuega silisili i <strong>le</strong> lalolagi. O ona mataupu na ala mai
i faaaliga. O lona perisitua na ala mai i faaeega paia. Ua<br />
faaopoopoina se tasi molimau i lana mau i <strong>le</strong> Alii o Iesu<br />
Keriso. O <strong>le</strong> maa moni lava <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>po a Tanielu sa<br />
“t<strong>of</strong>ia mai <strong>le</strong> mauga e aunoa ma lima ia taava<strong>le</strong> atu seia<br />
tumu ai <strong>le</strong> lalolagi atoa’ (MFF 65:2)” (i <strong>le</strong> Conference<br />
Report, Set.–Oke. 1995, 95; po o <strong>le</strong> Liahona, Ian. 1996, 85).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a se mea e mafai ona<br />
latou faia e faaaoga ai <strong>le</strong> fautuaga a Peresitene Hinck<strong>le</strong>y ina<br />
ia “tauave i luma <strong>le</strong>nei galuega i <strong>le</strong> lalolagi atoa.”<br />
Tanielu 7:9–14. A o <strong>le</strong>’i oo i Lona Afio Faalua<br />
Mai, o <strong>le</strong> a Toe Foi Atu Iesu Keriso i Atamu-onai-<br />
Amani. (25–30 minute)<br />
Afai e maua, ia faaali atu se ata o <strong>le</strong> vanu o Atamu-onai-<br />
Amani po o <strong>le</strong> tusi o <strong>le</strong> igoa i luga o <strong>le</strong> laupapa. Fesili atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe latou te iloa <strong>le</strong> mea e i ai ia Atamuonai-Amani<br />
(tagai i <strong>le</strong> MFF 116:1 ma <strong>le</strong> “Faafanua 11” o <strong>le</strong><br />
vaega o Misuri-Ilinoi o <strong>le</strong> Iunaite Setete o Amerika” i totonu<br />
o <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia). Tuu atu ia i latou e faitau <strong>le</strong><br />
Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 107:53–57 ma faamatala mai po<br />
o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na tupu iina anamua. Ta’u atu ia i latou na muai<br />
vaaia e Tanielu se mea taua o <strong>le</strong> a tupu iina i <strong>le</strong> lumanai i <strong>le</strong>na<br />
n<strong>of</strong>oaga. Faatasi ai ma <strong>le</strong> fesoasoani a faaaliga o aso e gata ai,<br />
o <strong>le</strong> a mafai ai ona tatou aoao atili e uiga i lana valoaga.<br />
Faitau faatasi ma tamaiti o lau vasega <strong>le</strong> Tanielu 7:9–14 ma fai<br />
atu ia i latou e faamatala mai <strong>le</strong> mea o <strong>le</strong> a tupu i <strong>le</strong> fono te<strong>le</strong> i<br />
Atamu-onai-Amani (tagai i komeniteri mo <strong>le</strong> Tanielu 7:9–14;<br />
7:13–14; ma <strong>le</strong> 7:14 i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi, i. 305–6).<br />
Fesili atu: E toafia ni tagata o <strong>le</strong> a i ai iina? (tagai i <strong>le</strong> f. 10).<br />
Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 27:5–13, <strong>le</strong>a o loo<br />
faamatalaina ai se sauniga faamanatuga o <strong>le</strong> a faia e Keriso i<br />
aso mulimuli. Na tusia e Elder Bruce R. McConkie e faapea o<br />
<strong>le</strong>nei sauniga “o <strong>le</strong> a avea ma se vaega o <strong>le</strong> fono te<strong>le</strong> i Atamuonai-Amani”<br />
(<strong>The</strong> Mil<strong>le</strong>nnial Messiah, 587). Fesili atu i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o <strong>le</strong> a tupu i <strong>le</strong>nei fono ae o ai o <strong>le</strong> a i ai iina?<br />
• E tusa ai ma <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 27:14, o ai isi<br />
e mafai ona a<strong>of</strong>ia ai?<br />
• O <strong>le</strong> a faapefea ona ese mai nai lo se sauniga faamanatuga<br />
i vaiaso taitasi?<br />
O LE TUSI A HOSEA<br />
Hosea 1–14<br />
205<br />
Ia fetufaai ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia <strong>le</strong> faamatalaina e<br />
Peresitene Iosefa Flitia Samita o <strong>le</strong>nei potopotoga mai<br />
komeniteri mo <strong>le</strong> Tanielu 7:13–14 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi (i. 305). Fesili atu:<br />
Hosea 1–14<br />
• O <strong>le</strong> a faapefea ona ese <strong>le</strong>nei lalolagi i <strong>le</strong> avea ai o <strong>le</strong> Faaola<br />
ma ona taitai?<br />
• E mafai faapefea ona e faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia —o <strong>le</strong> a se mea e mafai<br />
ona e suia i ou uiga ma amioga?<br />
Tanielu 9:1–19. O <strong>le</strong> o<strong>le</strong>ga a Tanielu i <strong>le</strong> Alii mo<br />
ona tagata o loo tuuina mai ai se faataitaiga o<br />
<strong>le</strong> tatalo amiotonu. (15–20 minute)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega, e faavae mai mea na latou<br />
aoaoina e uiga ia te ia, o <strong>le</strong> a so latou manatu o <strong>le</strong> a se <strong>le</strong><strong>le</strong>i o<br />
fesootaiga a Tanielu ma <strong>le</strong> Atua. Faitau faatasi ma i latou <strong>le</strong><br />
Tanielu 9:1–6, 9–11, 16, 19 ma lisi ia e<strong>le</strong>mene o <strong>le</strong> tatalo a Tanielu<br />
<strong>le</strong>a e mafai ona aoaoina ai i tatou i <strong>le</strong> auala e matuai aanoa ai a<br />
tatou tatalo (tagai i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Tanielu 9:1–19 i <strong>le</strong> Old<br />
Testament: 1 Kings–Malachi, i. 307; tagai foi i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga<br />
Paia, “tatalo,” i. 752–53). Ia faailoa atu faapea na maua e Tanielu<br />
se tali i lana tatalo (tagai i <strong>le</strong> f. 20–27).<br />
Ia fetufaai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> aoaoga a Peresitene<br />
Ezra Taft Benson e uiga i <strong>le</strong> tatalo:<br />
“Pe a e tatalo—pe a e talanoa atu i lou Tama Faa<strong>le</strong>lagi—<br />
pe te lua talanoaina ea ou faafitauli ma Ia? Pe te faailoa<br />
atu ea ia te Ia ou lagona, o ou masalosaloga, o ou <strong>le</strong><br />
mautonu, o ou olioliga, o ou faanaunauga loloto —po<br />
o <strong>le</strong> tatalo ua na o se masani faatasi ai ma ni upu ma ni<br />
fuaitau lava e tasi? Pe ua e mafaufau loloto ea i <strong>le</strong> uiga<br />
moni o mea o loo e tautala atu ai? Pe e te faaaluina ea se<br />
taimi e faalogo atu ai i musumusuga a <strong>le</strong> Agaga? O tali<br />
i talosaga e masani ona oo mai i se <strong>le</strong>o itiiti ma <strong>le</strong> malu<br />
ma e iloatinoina e o tatou lagona loloto i totonu. Ou<br />
te ta’uina atu ia te outou e mafai ona outou iloaina <strong>le</strong><br />
finagalo o <strong>le</strong> Atua e faatatau mo outou pe afai tou te<br />
faaaluina <strong>le</strong> taimi e tatalo ai ma faalogo” (“To ‘the Rising<br />
Generation,’” New Era, Iuni 1986, 8).<br />
Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai atu se mea na latou<br />
aoaoina e uiga i <strong>le</strong> faia o tatalo ina ia matuai aanoa, pe mai <strong>le</strong><br />
<strong>le</strong>sona o <strong>le</strong>nei aso po o se mea foi na oo lava <strong>le</strong> tagata ia i ai.<br />
Folasaga<br />
O <strong>le</strong> tusi a Hosea e amataina ai se vaega o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong><br />
(Hosea e oo ia Malaki) <strong>le</strong>a e taua i nisi taimi o “per<strong>of</strong>eta<br />
pupuu.” E taua i latou e “pupuu” aua o a latou tusi e pupuu<br />
atu nai lo tusi a Isaia, Ieremia, ma Esekielu.
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Hosea<br />
O Hosea sa ola faatasi ma Isaia, Mika, ma Amosa, ma o tausaga<br />
o lana galuega (pe tusa o <strong>le</strong> 755 i <strong>le</strong> 715 TLM) sa matuai faigata<br />
lava. Sa faamutaina <strong>le</strong> fi<strong>le</strong>mu ma <strong>le</strong> lauolaola, ua faatete<strong>le</strong>ina <strong>le</strong><br />
femisaa’i i <strong>le</strong> va o tagata, faapea ma os<strong>of</strong>aiga mai atunuu i fafo.<br />
Sa faatuina e <strong>le</strong> malo o Isaraelu ni vaega tuufaatasi ma atunuu<br />
e <strong>le</strong> o ni atunuu Kerisiano, <strong>le</strong>a sa faafaig<strong>of</strong>ie ai i ona tagata ona<br />
taliaina a latou aganuu. Sa agai atu Isaraelu i <strong>le</strong> ifo i tupua, e<br />
a<strong>of</strong>ia ai ana sauniga <strong>le</strong> mama o feusuaiga.<br />
E pei foi o isi per<strong>of</strong>eta o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>, sa faaaoga e Hosea ia<br />
faamatalaga faatusa e faatamala ai lana savali. A o e suesueina<br />
<strong>le</strong> tusi a Hosea, vaai i <strong>le</strong> auala na faaaoga ai e <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta <strong>le</strong><br />
faatusa o <strong>le</strong> feagaiga o <strong>le</strong> faaipoipoga e fetuuina ai ia Isaraelu<br />
mo <strong>le</strong> solia o lana feagaiga ma <strong>le</strong> Atua ae ua tapuai atu i tupua.<br />
Na molimau Hosea i <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a o <strong>le</strong> Atua mo ona tagata ma lona<br />
naunau ina ia faamagalo i latou ae aua <strong>le</strong> “a<strong>le</strong>ia” i latou pe afai<br />
latou te toe foi atu ia te ia.<br />
Ia vaai foi mo autu nei e fa na faaaoga e Hosea i <strong>le</strong> aoaoina<br />
atu o lana savali:<br />
• O <strong>le</strong> ifo i tupua o Isaraelu<br />
• O isi amio<strong>le</strong>aga a Isaraelu<br />
• O <strong>le</strong> tau vavala mai o <strong>le</strong> faatafeaina o Isaraelu<br />
• O <strong>le</strong> faapotopotoina ma <strong>le</strong> togiolaina o Isaraelu i aso e gata ai<br />
Mo nisi faamatalaga, tagai i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia,<br />
“Hosea” (i. 705) ma <strong>le</strong> folasaga i <strong>le</strong> Hosea i totonu o <strong>le</strong> Old<br />
Testament: 1 Kings–Malachi (i. 103).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O <strong>le</strong> solia o feagaiga paia e oo mai ai <strong>le</strong> faamasinoga a <strong>le</strong><br />
Atua (tagai i <strong>le</strong> Hosea 2:6–13; 4:1–6; 5:1–7; 7:12–13; :7–8;<br />
9:7–12).<br />
• E al<strong>of</strong>a <strong>le</strong> Alii i lana fanau ma o <strong>le</strong> a ia talia ma faamagalo i<br />
latou o e salamo ma o mai ia te ia (tagai i <strong>le</strong> Hosea 2:14–23;<br />
6:1–3; 14; FIS, Hosea 11:8).<br />
• O <strong>le</strong> faamasinoga tonu ma <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a tunoa o <strong>le</strong> Atua o faailoga<br />
ia o lona al<strong>of</strong>a mo lana fanau (tagai i <strong>le</strong> Hosea 1–14).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Hosea 1–3. E fesoasoani <strong>le</strong> Alii ina ia tatou<br />
salamo, ma na te faamagaloina i tatou pe<br />
a tatou salamo. (25–30 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
Ia faaali atu i luga o <strong>le</strong> laupapa se ata o se faatoan<strong>of</strong>otane ma se<br />
faatoafaiava. (Ia faaaoga se ata o se ulugalii e <strong>le</strong>ai ma se tasi e<br />
iloaina, e pei o se ata mai se nusipepa po o se mekasini.) Fesili<br />
atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• Aisea e taua ai <strong>le</strong> faaipoipoga?<br />
• O a ni tulaga agavaa e te manatu e taua ona i ai i se toalua?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faaalia mai e <strong>le</strong> Alii e uiga i <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong><br />
faaipoipoga? (tagai i <strong>le</strong> MFF 131:1–4).<br />
206<br />
• O a folafolaga ua ia tuuina atu ia i latou o e faaipoipo i<br />
totonu o <strong>le</strong> malumalu ma tumau ai i <strong>le</strong> agavaa? (tagai i <strong>le</strong><br />
MFF 132:19–20).<br />
Faaigoa <strong>le</strong> faatoan<strong>of</strong>otane ma <strong>le</strong> faatoafaiava o loo i <strong>le</strong> ata ia<br />
“Komeri” ma “Hosea.” Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faapea sa<br />
faaaoga e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o Hosea ma <strong>le</strong> faailoga o <strong>le</strong> feagaiga<br />
o <strong>le</strong> faaipoipoga e aoao ai tagata o Isaraelu e uiga i <strong>le</strong> taua o a<br />
latou feagaiga ma ia. Faitau faatasi ma tamaiti o lau vasega <strong>le</strong><br />
Hosea 1:1–2 ma fesili atu: Afai o Hosea o loo faatusa i ai <strong>le</strong> Alii<br />
ae o Komeri o loo faatusa i ai ia Isaraelu, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> savali a <strong>le</strong><br />
Hosea 1?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Hosea 1:3–11 ma lisi ia<br />
igoa o tamaiti. Ia talanoaina <strong>le</strong> uiga o o latou igoa ma <strong>le</strong> mea na<br />
ta’u atu e <strong>le</strong> Alii ia Isaraelu (tagai i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Hosea<br />
1:4–11 i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi, i. 105). Faaopoopo<br />
atu i ai ia igoa “Isaraelu” i <strong>le</strong> faatoan<strong>of</strong>otane ma <strong>le</strong> “Alii” i <strong>le</strong><br />
faatoafaiava ma fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e taua<strong>of</strong>ai mai pe<br />
faapefea ona faatatau na igoa ia Komeri ma Hosea.<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Hosea 2:1–5 ma<br />
talanoaina pe faapefea ona oo mai faamasinoga mamafa<br />
i luga o Isaraelu ona o <strong>le</strong> tapuai i atua ese. Fesili atu:<br />
• Mai na fuaiupu, o <strong>le</strong> a se lagona na oo i <strong>le</strong> Alii ina ua <strong>le</strong><br />
faamaoni ia Isaraelu?<br />
• Pe e te manatu e lagona e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong> faanoanoa pe a tatou<br />
<strong>le</strong> faamaoni?<br />
Faitau <strong>le</strong> Hosea 2:6–13 ma lisi ia faasalaga na tuuina atu e <strong>le</strong><br />
Alii mo <strong>le</strong> <strong>le</strong> faamaoni o Isaraelu. Faitau <strong>le</strong> fuaiupu e 14–23 ma<br />
lisi ia folafolaga na faia e <strong>le</strong> Alii ia Isaraelu pe afai e salamo ma<br />
toe foi mai ia te ia.<br />
Faitau <strong>le</strong> Hosea 3:1–3. Ia faamalamalama atu faapea o <strong>le</strong><br />
mataupu 1 na poloaiina ai e <strong>le</strong> Alii ia Hosea ina ia (faatusa)<br />
faaipoipo atu i se fafine o <strong>le</strong> sa solia <strong>le</strong> agasala o <strong>le</strong> feusuai, ma<br />
sa ia usiusitai. I <strong>le</strong> mataupu e 2 sa <strong>le</strong> faamaoni ai o ia i a Hosea,<br />
ma sa faatusatusa e <strong>le</strong> Alii lona mulilua i <strong>le</strong> liliuese o Isaraelu,<br />
na faamatalaina lona faasalaga, ma tuuina atu se folafolaga o<br />
<strong>le</strong> faamagaloga ma <strong>le</strong> toe foi mai. I <strong>le</strong> mataupu e 3 na poloaiina<br />
ai e <strong>le</strong> Alii ia Hosea ina ia togiolaina mai lona toalua mai <strong>le</strong><br />
pologa, o <strong>le</strong>a na ia faatauina ai o ia i tupe siliva e sefululima.<br />
Faitau <strong>le</strong> Hosea 3:4–5 ma fesili atu:<br />
• E faapefea ona pei <strong>le</strong> mea na faia e Hosea mo Komeri o<br />
<strong>le</strong> mea ua faia e <strong>le</strong> Alii mo Isaraelu ma ana fanau uma?<br />
(tagai i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Hosea 3:2 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi, i. 106).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo aoao mai e <strong>le</strong>nei mea ia i tatou e uiga i<br />
<strong>le</strong> naunau o <strong>le</strong> Alii ina ia al<strong>of</strong>a ma togiolaina i tatou?<br />
Ia tuuina atu i tamaiti taitoatasi se ata o <strong>le</strong> Faaola po o <strong>le</strong> faaali<br />
atu foi o se ata te<strong>le</strong> i luma o <strong>le</strong> vasega. Fai atu i au tamaiti e vaai<br />
atu i <strong>le</strong> ata a o e faitauina <strong>le</strong>ote<strong>le</strong> ia mau nei: Hosea 2:14–15,<br />
19–20; 3:2–3; 6:6; 13:14; ma <strong>le</strong> 14:1–9. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a sou lagona pe a e faalogoina na upu?<br />
• O <strong>le</strong> a se lagona o <strong>le</strong> Faaola e faatatau ia te oe?
Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fetufaai atu i <strong>le</strong> vasega a<br />
latou molimau ia Keriso. E mafai foi ona outou faitau pe<br />
usuina <strong>le</strong> “Ou te Tu ma Ofo” (Viiga, nu. 107).<br />
Hosea 1–3. O <strong>le</strong> sootaga faatusa i <strong>le</strong> va o Hosea<br />
ma Komeri o loo aoaoina mai ai <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a o <strong>le</strong> Alii<br />
mo lana fanau ma lana tautinoga i feagaiga na<br />
ia osia ma i latou. (20–25 minute)<br />
O LE TUSI A IOELU<br />
Folasaga<br />
Ioelu 1–3<br />
O <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o Ioelu atonu sa soifua i se vaitaimi i <strong>le</strong> va o <strong>le</strong><br />
850 ma <strong>le</strong> 740 TLM, ae o nei aso e <strong>le</strong> o mautinoa (tagai i <strong>le</strong> “O<br />
Tupu ma Per<strong>of</strong>eta o Isaraelu ma Iuta,” i. 200). Ua tatou iloa o<br />
Ioelu na auina atu i <strong>le</strong> malo i saute o Iuta ma <strong>le</strong> savali mo i<br />
latou ina ia salamo po o <strong>le</strong> faatafunaina (tagai i <strong>le</strong> Taiala i<br />
<strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “Ioelu,” i. 714). Na faamatalaina e Ioelu ia<br />
vaaiga i o tatou foi aso, ma o <strong>le</strong> savali na ia auina atu i sa Iuta<br />
anamua e faatatau foi ia i tatou (tagai i <strong>le</strong> folasaga i <strong>le</strong> Ioelu i<br />
totonu o <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi, i. 83).<br />
A o outou suesueina <strong>le</strong> tusi a Ioselu, ia vaai mo aoaoga na<br />
e mafai ona fesoasoani ai ia te outou ina ia saunia mo mea<br />
<strong>of</strong>o<strong>of</strong>ogia o <strong>le</strong> a tutupu i aso mulimuli.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O <strong>le</strong> a faaumatia e taua matautia, o <strong>le</strong> tuulafoaiina, ma<br />
mala faa<strong>le</strong>natura ia i latou o e ua matua i <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>tonu a o<br />
<strong>le</strong>’i oo i <strong>le</strong> Afio Faalua Mai o Iesu Keriso (tagai i <strong>le</strong> Ioelu 1;<br />
2:1–11, 28–32; 3:1–16).<br />
• E tatau ona tatou liliu atu i <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> sauniuni atu mo lona<br />
Afio Faalua Mai (tagai i <strong>le</strong> Ioelu 1:13–15, 19; 2:12–18, 32;<br />
tagai foi i <strong>le</strong> MFF 133:10–19).<br />
• E maoae faamanuiaga faa<strong>le</strong>agaga ma <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>tino o <strong>le</strong> a<br />
oo mai i e amiotonu i <strong>le</strong> taimi o faatafunaga faapea ma <strong>le</strong><br />
maea ai <strong>le</strong>a e o faatasi ma <strong>le</strong> Afio Faalua Mai (tagai i <strong>le</strong><br />
Ioelu 2:28–32; 3:15–21).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Ata Vitio o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> ata 21, “O <strong>le</strong> Afio Faalua<br />
Mai,” o loo faaaogaina ai tala faatatau e lua e faaalia<br />
207<br />
Ioelu 1–3<br />
Ina ia fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama <strong>le</strong><strong>le</strong>i i <strong>le</strong><br />
tala ia Hosea ma Komeri, ia tuu atu ia i latou e fai la gaoioiga<br />
A ma <strong>le</strong> E mo <strong>le</strong> Hosea e 1—3 i totonu o a latou taiala suesue<br />
a <strong>le</strong> tagata o <strong>le</strong> vasega.<br />
ai <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> saunia mo <strong>le</strong> Afio Faalua Mai o Keriso (tagai i<br />
<strong>le</strong> Vitio Taiala o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> mo fautuaga e aoao atu ai).<br />
Ioelu 1–3. Na vaaia e Ioelu ia aso a o <strong>le</strong>’i oo i <strong>le</strong><br />
Afio Faalua Mai o Iesu Keriso ma tuuina mai ai<br />
ni fautuaga i <strong>le</strong> auala e saunia ai mo i latou.<br />
(20–25 minute)<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faapea, ina ua faaali atu<br />
Moronae i <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita, sa ia siitia maia <strong>le</strong> Ioelu<br />
2:28–32 ma faapea atu “e <strong>le</strong>’i oo ina faataunuuina <strong>le</strong>na mea, ae<br />
ua latalata lava” (Talafaasolopito a Iosefa Samita 2:41). Tuu atu<br />
ia i latou e faitau <strong>le</strong> Ioelu 2:28–32 ma fesili atu po o a ni o latou<br />
lagona e tusa ai ma <strong>le</strong> Afio Faalua Mai o Iesu Keriso faapea ma<br />
mea e tutupu a o <strong>le</strong>’i oo mai. Faitau <strong>le</strong> Ioelu 2:11. Ia fautua atu<br />
i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faapea o <strong>le</strong> upu matua matautia atonu e<br />
faatatau i <strong>le</strong> tulaga o <strong>le</strong> Afio Faalua Mai, ae o <strong>le</strong>na mea o <strong>le</strong> a<br />
tupu e mafai ona olioli ai ma matatau ai foi.<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e sue <strong>le</strong> Ioelu 2–3 ma faailoa mai<br />
po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o <strong>le</strong> a aoga ma fesoasoani i <strong>le</strong> sauniuni atu mo<br />
mea matautia o <strong>le</strong> a tutupu i aso mulimuli (mo se faataitaiga,<br />
tagai i <strong>le</strong> Ioelu 2:12–13; 3:16–21). Faitau atu <strong>le</strong> Mataupu Faavae<br />
ma <strong>Feagaiga</strong> 38:30 i tamaiti o lau vasega ma talanoaina <strong>le</strong><br />
eseesega o <strong>le</strong> a i ai i <strong>le</strong> Afio Faalua Mai pe a saunia. Afai e lava<br />
lou taimi, atonu e te manao e faatusatusa <strong>le</strong> Ioelu 2–3 ma <strong>le</strong><br />
Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 43:17–30 ma <strong>le</strong> 45:39–59.<br />
Ina ia fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama i <strong>le</strong> vave<br />
ona faaaogaina o aoaoga a Ioelu i o latou olaga, mafaufau i<br />
fesili nei:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> vaega o <strong>le</strong>na taua mulimuli i <strong>le</strong> va o <strong>le</strong> <strong>le</strong><strong>le</strong>i ma <strong>le</strong><br />
<strong>le</strong>aga ua uma ona tauina? (tagai i <strong>le</strong> MFF 76:25–30).<br />
• E faapefea ona pei <strong>le</strong>na taua o <strong>le</strong> taua o Amaketo?<br />
• O ai toa o <strong>le</strong>nei taua?<br />
• O ai e na afaina?<br />
• Pe tatau ona tatou i <strong>le</strong> itu o loo os<strong>of</strong>ai po o <strong>le</strong> itu o loo tali<br />
mai? (tagai i <strong>le</strong> Efeso 6:10–18).<br />
• E faapefea ona fesoasoani <strong>le</strong> fautuaga a Ioelu ia i tatou ina<br />
ia saunia <strong>le</strong><strong>le</strong>i ai mo <strong>le</strong>nei taua?
O LE TUSI A AMOSA<br />
Folasaga<br />
Amosa 1–9<br />
Sa valaauina Amosa e avea ma se per<strong>of</strong>eta i <strong>le</strong> taimi a o tau<br />
lalata atu ai ia Isaraelu ma Iuta i <strong>le</strong> lauolaola ma sa tuuina atu<br />
se savali o <strong>le</strong> faatafunaina <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> a latalata mai i e <strong>le</strong> usiusitai<br />
ma e ifo i tupua. O <strong>le</strong> tusi a Amosa o se tuufaatasiga <strong>le</strong><strong>le</strong>i ona<br />
faatulagaina ma <strong>le</strong> manino o aoaoga a <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta. O lana savali<br />
sa faapitoa <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> malo i matu o Isaraelu (tagai i <strong>le</strong> Amosa<br />
2:6–9:15), ae na ia vavalo foi e faasaga ia Iuta ma malo ifo i<br />
tupua sa siomia i latou (tagai i <strong>le</strong> Amosa 1:3–2:5).<br />
Mo nisi faamatalaga, tagai i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “Amosa”<br />
(i. 607–8) ma <strong>le</strong> folasaga i <strong>le</strong> Amosa i totonu o <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi (i. 89).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O faamasinoga a <strong>le</strong> Atua o <strong>le</strong> a oo mai i luga o e amio<strong>le</strong>aga<br />
(tagai i <strong>le</strong> Amosa 1–2).<br />
• E galue pea lava <strong>le</strong> Alii e ala mai i per<strong>of</strong>eta ina ia faaali mai<br />
lona finagalo ma lapataiina ona tagata (tagai i <strong>le</strong> Amosa 3:7;<br />
7:1–9, 14–17).<br />
• O nisi taimi e faaaoga ai e <strong>le</strong> Alii ia taua, oge, faama’i, po o<br />
isi mala ina ia faatauanauina ai lana fanau ina ia salamo ma<br />
toe foi atu ia te ia (tagai i <strong>le</strong> Amosa 3:9–15; 4; 6; 8; 9:1–10).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Amosa 1–3. Sa liligi ifo e <strong>le</strong> Alii ana faamasinoga<br />
i luga o Iuta ma Isaraelu anamua mo mafuaaga<br />
lava e tasi ia ua lapataia ai e uiga i faasalaga i<br />
nei aso e gata ai. (20–25 minute)<br />
A o <strong>le</strong>’i amataina <strong>le</strong> vasega, ia ‘oti’oti ni fasi pepa se valu pe<br />
tusa ma <strong>le</strong> ta’ifa inisi po o se sefulu senitimita faatafafa. Ia<br />
faaigoa ia fasipepa e fitu faapenei: Suria (Tamaseko), Filisitia<br />
(Kasa), Foinisia (Turo), Etoma, Amoni, Moapi, ma Iuta. Ia<br />
susunu ma <strong>le</strong> faaeteete ia pito o fasi pepa. Ia susunu uma <strong>le</strong><br />
fasi pepa lona valu, ma tuu ona <strong>le</strong>fu<strong>le</strong>fu i totonu o se tamai<br />
fagu manino <strong>le</strong><strong>le</strong>i, ma faaigoa <strong>le</strong> fagu o “Isaraelu.”<br />
Faaali atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia fasi pepa o loo sunusunu ia<br />
pito ma fesili atu: Faapea la ua faaali atu e se per<strong>of</strong>eta nei pepa<br />
ia te outou, o <strong>le</strong> a se mea atonu e faatusa i ai? Faaali atu <strong>le</strong> fagu<br />
o loo faaigoaina “Isaraelu” ma fesili atu po o <strong>le</strong> a se uiga o <strong>le</strong>na<br />
mea e faatusatusa i isi fasi pepa.<br />
208<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e sue <strong>le</strong> Amosa 1:3–2:5 ma saili<br />
po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na fetalai mai ai <strong>le</strong> Alii e ala mai i <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta<br />
o Amosa <strong>le</strong>a o loo faamalamalamaina ai ia fasi pepa ua<br />
susunuina. Fesoasoani ia i latou e saili na malo i luga o <strong>le</strong><br />
Faafanua 3 i totonu o <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia. Fesili atu ia i<br />
latou po o a mafuaaga ua ese ai <strong>le</strong> faasalaga o Iuga mai malo<br />
o nuu ese. (Mo se fesoasoaniga faaopoopo, tagai i komeniteri<br />
mo <strong>le</strong> Amosa 1–2 i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi, i. 89–91.)<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faapea o <strong>le</strong> tusi atoa o Amosa<br />
o loo a<strong>of</strong>ia ai se valoaga e faatatau i <strong>le</strong> lumanai o Isaraelu.<br />
(Ia sii i luga <strong>le</strong> fagu.) Faitau faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
<strong>le</strong> Amosa 2:6–16 ma <strong>le</strong> 3:1–2, 9–15 ma tuu atu ia i latou e sue<br />
nisi o mafuaaga na tuuina atu ai e <strong>le</strong> Alii ia faasalaga i luga<br />
o Isaraelu (tagai i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Amosa 2:4–16 i <strong>le</strong> Old<br />
Testament: 1 Kings–Malachi, i. 91). Fesili atu:<br />
• E faapefea ona avea <strong>le</strong> fagu <strong>le</strong>fu<strong>le</strong>fu ma se faatusa <strong>le</strong><strong>le</strong>i o<br />
mea na valoia mo Isaraelu?<br />
• E faapefea ona tatou mauaina <strong>le</strong> malamalama sa’o?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> taimi tatou te osi feagaiga ai ma <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi<br />
i aso nei?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma<br />
<strong>Feagaiga</strong> 82:3, 10 ma talanoaina pe faapefea ona pei <strong>le</strong> mea<br />
na fetalai mai ai <strong>le</strong> Alii i na fuaiupu o mea na ia ta’uina atu<br />
ia Isaraelu anamua.<br />
Amosa 3:3–8 (Mau Tauloto, Amosa 3:7).<br />
E faaali atu e <strong>le</strong> Alii lona finagalo i ana<br />
per<strong>of</strong>eta, o <strong>le</strong> na te faailoaina atu i<br />
tagata. (10–15 minute)<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faapea o <strong>le</strong> a e tuuina atu ia i<br />
latou se tama’i suega. Ia tuuina atu ni fesili se lima pe ono, o<br />
tali e matuai manino lava o <strong>le</strong> “<strong>le</strong>ai.” Mo se faataitaiga: Pe e<br />
te talia <strong>le</strong> te<strong>le</strong>foni pe a <strong>le</strong> tatagi? po o <strong>le</strong>, Pe e te faatauina ni<br />
meaai a pusi pe afai e <strong>le</strong>ai sau pusi? Ia faafetaui ia fesili i lo<br />
outou siosiomaga.<br />
Fesili atu i tamaiti po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e tutusa uma ai ia fesili.<br />
(O <strong>le</strong> tali i fesili uma o <strong>le</strong> “<strong>le</strong>ai.”) Ta’u atu ia i latou na tuuina<br />
atu foi e Amosa ia fesili faapea i ona tagata. Faitau <strong>le</strong> Amosa<br />
3:3–6 ma faamalamalama atu faapea na tuuina atu e Amosa<br />
ni fesili faauigalua e aunoa ma ni tali i ai. Ia maitauina o <strong>le</strong><br />
fesili mulimuli i <strong>le</strong> fuaiupu e 5 o lona uiga o <strong>le</strong> “E avae ea <strong>le</strong><br />
mai<strong>le</strong>i ai <strong>le</strong> laue<strong>le</strong>e<strong>le</strong> a ia <strong>le</strong> maua se mea?” ma o <strong>le</strong> Faaliliuga<br />
a Iosefa Samita o <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> Paia ua suia ai <strong>le</strong> laina mulimuli o <strong>le</strong><br />
fuaiupu e 6 ina ia faitauina, “pe afai e i ai se amio<strong>le</strong>aga i <strong>le</strong><br />
nuu, pe <strong>le</strong> silafia ea e <strong>le</strong> Alii?”<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau ma faailoga <strong>le</strong> Amosa 3:7,<br />
ona fesili atu <strong>le</strong>a:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea a <strong>le</strong> Amosa 3:7 e fai i fesili na muamua atu?
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> saunoaga a Amosa e uiga i per<strong>of</strong>eta <strong>le</strong>a e matuai<br />
manino lava foi?<br />
• O a isi upumoni manino ia o loo faaopoopo mai ai e <strong>le</strong><br />
fuaiupu e valu lo tatou malamalama e uiga i per<strong>of</strong>eta?<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama o fesili manino<br />
e fitu o loo tau atu ai i <strong>le</strong> faaiuga a <strong>le</strong> Alii, <strong>le</strong>a e matuai manino<br />
lava: E faaalia pea lava e <strong>le</strong> Alii lona finagalo i ana per<strong>of</strong>eta a o<br />
<strong>le</strong>’i faia e ia se mea iinei i <strong>le</strong> lalolagi.<br />
Na toe faaopoopo mai e Amosa isi fesili e lua i <strong>le</strong> fuaiupu e 8<br />
<strong>le</strong>a foi o loo i ai ni tali manino. E tuuina atu e se per<strong>of</strong>eta <strong>le</strong><br />
savali e tuuina atu e <strong>le</strong> Alii ia te ia, e pei lava ona mautinoa<br />
<strong>le</strong> fefe pe a tagi <strong>le</strong> liona. Atonu o <strong>le</strong> fesili e <strong>le</strong> o tautalagia a<br />
Amosa o <strong>le</strong>: Pe o <strong>le</strong> a lava ea <strong>le</strong> iloa o tagata e fefe i <strong>le</strong> liona<br />
ina ia fefe ai i faamasinoga a <strong>le</strong> Alii? Sa mumusu Isaraelu e<br />
faalogo ma salamo ma o <strong>le</strong> a latou totogia lava ia taunuuga.<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faapea afai e fetalai mai <strong>le</strong> Alii,<br />
o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mafai lava ona toilalo <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta e fesootai atu <strong>le</strong>na<br />
savali i tagata. Na saunoa mai ia Elder Mark E. Peterusen, o<br />
<strong>le</strong> sa avea ma se sui o <strong>le</strong> Korama a Aposetolo e Toasefululua:<br />
“Afai e <strong>le</strong>ai ni per<strong>of</strong>eta, ua <strong>le</strong>ai foi se taitaiga mai <strong>le</strong> lagi,<br />
ma afai e <strong>le</strong>ai sea ituaiga taitaiga o <strong>le</strong> a savavali foi tagata<br />
i <strong>le</strong> pouliuli.<br />
“O se faailoga mautinoa <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> eka<strong>le</strong>sia moni o <strong>le</strong> i ai<br />
<strong>le</strong>a i totonu o ni per<strong>of</strong>eta na filifilia mai <strong>le</strong> lagi e taitaia,<br />
o ni alii o e o loo mauaina faaaliga lata mai nei mai <strong>le</strong><br />
Atua ma o e o <strong>le</strong> a avea a latou galuega faamaumauina<br />
ma tusitusiga paia fou” (i <strong>le</strong> Conference Report, Ape.<br />
1978, 95; po o <strong>le</strong> Ensign, Me 1978, 62).<br />
Faaaliga: O <strong>le</strong> vaega atoa o loo totoe o fautuaga mo <strong>le</strong> aoao atu<br />
mo <strong>le</strong> Amosa o loo taulai atu i nisi o upumoni manino <strong>le</strong>a na<br />
manao Amosa ina ia malamalama ai ona tagata. Ia faaaoga nisi<br />
o na upu moni po o <strong>le</strong> faaaoga uma foi e avea o se auala e<br />
fesoasoani ai i tamaiti o lau vasega ina ia iloa ai <strong>le</strong> faatulagaina<br />
<strong>le</strong><strong>le</strong>i o <strong>le</strong> tusi a Amosa.<br />
Amosa 4–5. Tatou te maua <strong>le</strong> fesoasoani i o tatou<br />
faafitauli pe a tatou liliu atu i <strong>le</strong> Alii ma saili lana<br />
fautuaga. (10–15 minute)<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e vaai ma vase lalo o <strong>le</strong> fuaitau “a<br />
ua outou <strong>le</strong> toe foi mai lava ia te au” i <strong>le</strong> Amosa e 4 (f. 6, 8–11)<br />
ma fuaitau o loo i <strong>le</strong> mataupu e 5 <strong>le</strong>a o loo fautuaina ai tagata<br />
ina ia “saili i <strong>le</strong> Alii, tou te ola ai” (f. 4, 6, 8, 14). Fesoasoani ia i<br />
latou ina ia iloa sa taumafai Amosa e aoao ona tagata faapea e<br />
mafai ona latou foia o latou faafitauli e ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> toe foi atu i<br />
poloaiga ma fautaga a <strong>le</strong> Alii, ae sa latou mumusu e faia faapea.<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e lisi i luga o <strong>le</strong> laupapa nisi o<br />
faafitauli o loo feagai ma <strong>le</strong> lalolagi i aso nei. Fesili atu: O fea o<br />
nei faafitauli e mafai ona foia e ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> toe foi atu i poloaiga<br />
ma fautuaga a <strong>le</strong> Alii?<br />
209<br />
Amosa 1–9<br />
Amosa 5:21–27. E finagalo <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> amiotonu<br />
i totonu, ae <strong>le</strong> o foliga vaaia o <strong>le</strong> talitonuga<br />
faa<strong>le</strong>lotu. (10–15 minute)<br />
Faamaulu se togiga po o se matapu<strong>le</strong>pu<strong>le</strong> o soo se ituaiga ma<br />
fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> eseesega i <strong>le</strong> va o ou<br />
foliga vaaia i fafo ma <strong>le</strong> tagata moni lava o loo i totonu. Tuu<br />
atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> Amosa 5:21–27. Fesili atu:<br />
• E faapefea ona faapei <strong>le</strong> faia o se matapu<strong>le</strong>pu<strong>le</strong> e pei o <strong>le</strong><br />
mea sa faia e Isaraelu?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> upu moni sa taumafai Amosa e aoao atu? (tagai<br />
i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Amosa 5:4–27 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi, i. 92).<br />
• O a nisi o faataitaiga o ni auala atonu e oo atu ai tagata<br />
i <strong>le</strong>na lava mea sese i aso nei?<br />
• O <strong>le</strong> a se lagona o <strong>le</strong> Alii ia i latou o e faafoliga e pei o<br />
ni soo o Keriso ae o <strong>le</strong> mea moni lava e <strong>le</strong>ai? (tagai i <strong>le</strong><br />
Mataio 6:1–6; 7:21–27).<br />
Amosa 8. Afai ua tau <strong>le</strong> maua <strong>le</strong> afioga a <strong>le</strong> Alii, o<br />
<strong>le</strong> a mafatia tagata i <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>agaga e pei lava ona<br />
latou mafatia faa<strong>le</strong>tino i se oge. (10–15 minute)<br />
Aumai se fualaau aina pula i <strong>le</strong> vasega. Faitau <strong>le</strong> 1 Nifae 17:35,<br />
43 ma talanoaina pe na faapefea ona “matua i <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>tonu”<br />
<strong>le</strong> fanauga a Isaraelu (tagai i <strong>le</strong> fautuaga e aoao atu ai mo <strong>le</strong><br />
Esekielu 4–18, i. 187–88). Faitau faatasi ma tamaiti o lau<br />
vasega <strong>le</strong> Amosa 8 ma fesoasoani ia i latou e saili <strong>le</strong> savali a<br />
Amosa (tagai i <strong>le</strong> parakalafa i <strong>le</strong> Amosa 8:1–9 i <strong>le</strong> komeniteri<br />
mo <strong>le</strong> Amosa 7–9 i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi, i. 93). Ia<br />
talanoaina fesili nei:<br />
• Na faapefea ona faapei ia Isaraelu o se ato o fualaau aina<br />
matua?<br />
• O a agsala o loo ta’ua mai i <strong>le</strong> Amosa 8:4–6?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> fetalaiga a <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> faasalaga o <strong>le</strong> a i ai? (tagai<br />
i <strong>le</strong> f. 9–14).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faamaoniga i aso nei i <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o <strong>le</strong> lalolagi, o loo<br />
i ai se oge o <strong>le</strong> “fia faalogologo i <strong>le</strong> afioga a Ieova”? (tagai i<br />
<strong>le</strong> MFF 123:12–13).<br />
Amosa 9:8–15. Ua folafola e <strong>le</strong> Alii e faamagalo<br />
ma faapotopoto mai ona tagata. (10–15 minute)<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Amosa 9:8–10 ma ta’u<br />
atu <strong>le</strong> mea na vavalo ai Amosa mo Isaraelu <strong>le</strong>a ua uma ona<br />
faataunuuina. Faitau <strong>le</strong> Amosa 9:11–15 ma fesili atu ia i latou<br />
po o a mea e <strong>le</strong>’i faataunuuina. Ia lisi ma talanoaina<br />
faamanuiaga na folafolaina e <strong>le</strong> Alii ia Isaraelu pe a latou<br />
salamo ma foi mai ia te ia. Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe<br />
faapefea ona faatatau ia folafolaga na faia ia Isaraelu ia i<br />
tatou (tagai i <strong>le</strong> parakalafa i <strong>le</strong> Amosa 9:1–6 i <strong>le</strong> komeniteri<br />
mo <strong>le</strong> Amosa 7–9 i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi, i. 94).
O LE TUSI A OPETAIA<br />
Folasaga<br />
Opetaia 1<br />
O <strong>le</strong> igoa Opetaia o lona uiga “o <strong>le</strong> auauna (po o <strong>le</strong> tagata<br />
tapuai) a Ieova” ma o se igoa taate<strong>le</strong> i taimi o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong><br />
<strong>Tuai</strong>. E <strong>le</strong>ai se mea o iloa e uiga i <strong>le</strong> talaaga o <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o<br />
Opetaia se’i vagana ai mea o loo tusia i <strong>le</strong> tusi o loo ta’ua ai<br />
lona igoa. Na tusia e Opetaia <strong>le</strong> faatafunaina o Etoma ona o<br />
lo latou amio<strong>le</strong>aga ia Iuta ma sa faamanuiaina foi i <strong>le</strong> vaai i<br />
se faa<strong>le</strong>po o <strong>le</strong> faaolataga o Isaraelu ma isi mea taua e tutupu<br />
i aso e gata ai. O lana tusi <strong>le</strong> tusi pito sili ona puupuu o tusi<br />
uma o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong>.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O <strong>le</strong> faamaualuga ma <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga e tau atu i <strong>le</strong> faatafunaina<br />
(tagai i <strong>le</strong> Opetaia 1:1–16; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 64:24).<br />
• E mafai ona tatou fesoasoani i <strong>le</strong> ata o <strong>le</strong> faaolataga e ala <strong>le</strong>a<br />
i <strong>le</strong> faataunuuina o galuega o <strong>le</strong> malumalu mo e ua maliliu<br />
(tagai i <strong>le</strong> Opetaia 1:21; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 128:11–18).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Opetaia 1. E tatau ona tatou galulue e faasaoina<br />
e <strong>le</strong> gata ia i tatou lava ae faapea foi i latou o<br />
loo siomia i tatou. (25–35 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> i luga o <strong>le</strong> laupapa se fa<strong>le</strong> o loo opeope i <strong>le</strong> ea, po o <strong>le</strong><br />
faatautau foi o se fa<strong>le</strong> ae aua ne’i pa’i i <strong>le</strong> palapala. Faaigoa<br />
<strong>le</strong> fa<strong>le</strong> o <strong>le</strong> 1 Nifae 8:26–28 ma fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e<br />
faamatala atu se mea latou te iloa e uiga i <strong>le</strong>na fa<strong>le</strong>. Tuu atu<br />
i ai latou e faitau <strong>le</strong> 1 Nifae 11:35–36 ma ta’u atu po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong><br />
mea o loo faatusa i ai <strong>le</strong>na fa<strong>le</strong> ma <strong>le</strong> mea na tupu ai.<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faapea na tusi Opetaia e uiga i se<br />
n<strong>of</strong>oaga faapena. Tuu atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> Opetaia 1:1–9 ma<br />
faamatala atu pe na faapefea ona pei ia Etoma o <strong>le</strong>na fa<strong>le</strong> te<strong>le</strong><br />
ma <strong>le</strong> vateatea. Ia talanoaina mea e tutusa ai ma fetufaai atu ia<br />
faamatalaga mai komeniteri mo <strong>le</strong> Opetaia 1:1 ma <strong>le</strong> 1:3–9 i <strong>le</strong><br />
Old Testament: 1 Kings–Malachi (i. 258–59).<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Opetaia 1:10–14 ma<br />
fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na faia e tagata o Etoma e pei o <strong>le</strong> mea na<br />
faia e tagata sa i totonu o <strong>le</strong>na fa<strong>le</strong> te<strong>le</strong> ma <strong>le</strong> vateatea?<br />
(tagai i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Opetaia 1:10–15 in Old<br />
Testament: 1 Kings–Malachi, i. 259).<br />
210<br />
• Aisea e faapena ai uiga faaalia o tagata i isi tagata?<br />
• I <strong>le</strong> fuaiupu e 15–16, e faapefea ona tutusa <strong>le</strong> taunuuga<br />
o tagata o Etoma i <strong>le</strong> taunuuga o i latou sa i totonu o <strong>le</strong><br />
fa<strong>le</strong> te<strong>le</strong>?<br />
• Po o i ai ni tagata i aso nei o loo foliga mai e pei o tagata<br />
o loo i totonu o <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> te<strong>le</strong> ma <strong>le</strong> vateatea?<br />
• Pe ua oo ea tagata o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia i se tulaga matautia o <strong>le</strong><br />
avea faapei o tagata o loo i totonu o <strong>le</strong> fa<strong>le</strong>?<br />
• Po o i ai ea tagata i totonu o <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> i se tulaga matautia?<br />
Faaali atu ata o se malumalu ma se faifeautalai. Faitau faatasi<br />
ma tamaiti o lau vasega <strong>le</strong> Opetaia 1:16–21 ma fesili atu po o<br />
<strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea a malumalu ma faifeautalai e fai i <strong>le</strong> avea ai ma<br />
faaola i <strong>le</strong> Mauga o Siona (tagai i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Opetaia<br />
1:16–21 ma <strong>le</strong> “Saviors on Mount Zion” i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi, i. 259).<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faapea, o toa moni lava o<br />
tagata ia e laveaiina tagata o e ua pauu. Faitau <strong>le</strong> Mataupu<br />
Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 4 ma <strong>le</strong> 15:6. Fesili atu:<br />
• Aisea e taua ai <strong>le</strong> fesoasoani e laveai tagata o e o loo i<br />
totonu o <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> te<strong>le</strong> ma <strong>le</strong> vateatea?<br />
• E mafai faapefea ona tatou fesoasoani e laveai i latou?<br />
Faitau <strong>le</strong> Opetaia 1:17, 21 ma fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> igoa na valaau ai e Opetaia i latou o e na<br />
fesoasoani i taumafaiga laveai?<br />
• O <strong>le</strong> a sou lagona i <strong>le</strong> iloaina <strong>le</strong>a o oe o se paaga ma <strong>le</strong> Alii<br />
i <strong>le</strong> togiolaina o se tasi?<br />
Ia fetufaai atu lau molimau i <strong>le</strong> auala e avea ai a tatou<br />
taumafaiga faafaifeautalai i e o loo soifua ma a tatou galuega<br />
mo e ua maliliu i totonu o malumalu o <strong>le</strong> Alii ma fesoasoani<br />
i <strong>le</strong> faataunuuina o <strong>le</strong> valoaga a Opetaia. Fesili atu i tamaiti o<br />
<strong>le</strong> vasega:<br />
• O a eseesega i <strong>le</strong> va o tagata o e auai atu ma <strong>le</strong> agavaa<br />
i <strong>le</strong> malumalu ma i latou o e ulu atu i <strong>le</strong> fa<strong>le</strong> te<strong>le</strong> ma <strong>le</strong><br />
vateatea?<br />
• O a nisi o tulaga moomia mo <strong>le</strong> ulufa<strong>le</strong> atu i na fa<strong>le</strong> uma<br />
e lua?<br />
• O a nisi o faamanuiaga o <strong>le</strong> filifili e ulu atu i <strong>le</strong> malumalu?<br />
Ia fautua atu i tamaiti o lau vasega ina ia latou faia <strong>le</strong> sailiga o<br />
se tasi o o latou augatuaa e <strong>le</strong>’i faia ona galuega o <strong>le</strong> malumalu<br />
ma o <strong>le</strong> a avea i latou ma se faaola mo <strong>le</strong>na tagata e ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong><br />
tuuina atu o lona igoa i <strong>le</strong> malumalu. Afai e mafai i lo outou<br />
alalafaga, ia fautua atu ina ia mafai ona latou maua ni pepa<br />
faataga o <strong>le</strong> malumalu e faatapulaa <strong>le</strong> faaaogaina ma faia<br />
galuega o papatisoga e i latou lava.
O LE TUSI A IONA<br />
Folasaga<br />
O <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> igoa Iona o <strong>le</strong> “lupe.” O ia o <strong>le</strong> atalii o Amitai<br />
ma e sau mai Kataferu i <strong>le</strong> nuu o Sepulona, e tolu maila (lima<br />
kilomita) i matu i sasae o Nasareta (tagai i <strong>le</strong> Iona 1:1; 2 Tupu<br />
14:25). Na valoia e Iona <strong>le</strong> taumafai o Ierepoamo II ina ia toe<br />
faafoi atu ia Isaraelu i ona uluai tuaoi ina ua mavae tausaga<br />
o <strong>le</strong> toilalo ia Tamaseko pe tusa <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> 788 TLM (tagai i <strong>le</strong><br />
2 Tupu 14:25). Ae ua sili ona lauiloa o ia i lana misiona i<br />
tagata o Nineva ma ona aafiga i <strong>le</strong> i’a.<br />
Na molimau atu ia Iona i <strong>le</strong> faamasinoga tonu a <strong>le</strong> Alii i tagata<br />
o Nineva, ma lana tatalo mai totonu o <strong>le</strong> manava o <strong>le</strong> i’a o se<br />
molimau ootia <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a tunoa o <strong>le</strong> Alii. E pei o Aperaamo<br />
ma Isaako, o mea na tutupu i <strong>le</strong> tala o <strong>le</strong> olaga o Iona o loo<br />
molimau malosi mai ai foi ia Iesu Keriso. Na faatatau e <strong>le</strong><br />
Faaola lona maliu, fa<strong>le</strong>lauasiga, ma <strong>le</strong> toetu o se “faailoga a <strong>le</strong><br />
per<strong>of</strong>eta o Iona” ma lapatia i latou o lana lava augatupulaga e<br />
faapea o tagata o Nineva, o e talitonu i <strong>le</strong> lapataiga a Iona, o <strong>le</strong><br />
a laulaututu e avea ma molimau e faasaga ia i latou (tagai i <strong>le</strong><br />
Mataio 12:39–41; Luka 11:29–30; tagai foi i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga<br />
Paia, “Iona,” i. 716).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• E <strong>le</strong> mafai ona tatou lalafi mai <strong>le</strong> Alii (tagai i <strong>le</strong> Iona 1;<br />
2:9–10; 3:1–5; tagai foi i <strong>le</strong> Mose 4:13–25).<br />
• Faatasi ai ma <strong>le</strong> fesoasoani a <strong>le</strong> Alii, e mafai ai e se tagata<br />
amiotonu se toatasi ona faia ia vavega (tagai i <strong>le</strong> Iona 3;<br />
4:11; tagai foi i <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 23:4–5).<br />
• E al<strong>of</strong>a <strong>le</strong> Atua i ana fanau uma ma e finagalo ina ia<br />
faasaoina i latou (tagai i <strong>le</strong> Iona 3:10; 4; tagai foi i <strong>le</strong> Luka<br />
15:1–7, 25–32; MFF 18:10–13; 123:12).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Iona 1–4. E tatau i alii talavou uma ona<br />
agavaa ma naunau e auauna atu i se<br />
misiona. O tamaitai talavou agavaa o e naunau<br />
i ai e mafai foi ona auauna atu. O nei alii ma<br />
tamaitai talavou ua maua <strong>le</strong> avanoa e aoao<br />
atu ai <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i a Iesu Keriso i fanau uma a <strong>le</strong><br />
Tama Faa<strong>le</strong>lagi i <strong>le</strong> lalolagi atoa. (40–50 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
Iona 1–4<br />
Ia fai se valaauga faamisiona faataitai mo tamaiti uma o <strong>le</strong><br />
vasega, ia tusia ai <strong>le</strong> igoa o <strong>le</strong> tamaitiiti ma faama’oti mai ai<br />
lana misiona. Ia tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega o latou valaauga<br />
faamisiona pe a latou ulufa<strong>le</strong> mai i <strong>le</strong> potu. Ia valaaulia i<br />
211<br />
latou e fetufaai atu <strong>le</strong> igoa o a latou misiona faapea ma ni o<br />
latou lagona e uiga i o latou valaauga. Fesili atu:<br />
• O a nisi o mafuaaga atonu e te lagona ai <strong>le</strong> popo<strong>le</strong> i soo se<br />
misiona?<br />
• O a o tatou uiga e tatau ona i ai pe a valaauina i tatou e <strong>le</strong><br />
Alii e auauna atu?<br />
Mafaufau e faitau pe usu <strong>le</strong> “Ou te Alu i Mea e te T<strong>of</strong>ia”<br />
(Viiga, nu. 169).<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faapea o <strong>le</strong> a latou aoao i se<br />
per<strong>of</strong>eta e <strong>le</strong>’i manao e alu i <strong>le</strong> mea na valaauina o ia i ai. Tuu<br />
atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> Iona 1:1–2. Fesili atu:<br />
• O ai <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta, ae o fea na valaauina o ia i ai?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea atonu sa popo<strong>le</strong> ai Iona i <strong>le</strong> auauna atu i se<br />
misiona i se n<strong>of</strong>oaga e pei o Nineva? (tagai i <strong>le</strong> folasaga ia<br />
Iona i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi, i. 97).<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Iona 1:3. Fesili atu:<br />
• Na faapefea ona tali atu Iona i lona valaauga?<br />
• O <strong>le</strong> a sou manatu aisea na agai atu ai Iona i Tasesa nai lo<br />
Nineva?<br />
Ia faaaoga <strong>le</strong> faafanua <strong>le</strong>nei e faailoa atu ai <strong>le</strong> mea na agai<br />
atu i ai ia Iona. Tagai foi i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “Tasesa”<br />
(i. 780) ma <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Iona 1:2–3 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi (i. 98).<br />
Tasesa?<br />
Sami Metitirane<br />
Faitau faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> Iona 1:4–3:10 ma<br />
talanoaina ia fesili nei:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na tupu ia Iona a o ia taumafai e sola ese<br />
mai lana misiona i Nineva?<br />
• O <strong>le</strong> a sou manatu aisea na <strong>le</strong> faama<strong>le</strong>moina ai e <strong>le</strong> Alii<br />
ia Iona?<br />
• Na faapefea ona faatatau <strong>le</strong> fetalaiga a <strong>le</strong> Faaola i <strong>le</strong> mea<br />
na oo ia Iona ma <strong>le</strong> “i’a te<strong>le</strong>”? (tagai i <strong>le</strong> Mataio 12:38–40;<br />
16:1–4).<br />
• Na faapefea ona tali atu ia tagata o Nineva i <strong>le</strong> talaiga a<br />
Iona?<br />
Iopa<br />
Nineva<br />
Kataferu
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Mika<br />
• O <strong>le</strong> a se mea o loo aoao mai e <strong>le</strong>nei tala e uiga i <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a<br />
ma <strong>le</strong> faamoemoega o <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi mo lana fanau?<br />
(tagai i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Iona 3:5–9 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi, i. 99–100).<br />
• O <strong>le</strong> a se mea o loo aoao mai e uiga i <strong>le</strong> i ai o <strong>le</strong> faamoemoe<br />
mo e ua pe<strong>le</strong> ua se ese?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Iona 4:1–3. Fesili atu:<br />
• Aisea na ita ai ia Iona ina ua faasaoina e <strong>le</strong> Alii ia Nineva?<br />
• Aisea na popo<strong>le</strong> ai Iona i <strong>le</strong> salamo o Nineva?<br />
Faitau faatasi ma tamaiti o lau vasega <strong>le</strong> Iona 4:4–9 ma<br />
talanoaina <strong>le</strong> auala na aoaoina ai e <strong>le</strong> Alii ia Iona e faapea e<br />
al<strong>of</strong>a <strong>le</strong> Alii i ana fanau uma. Fesili atu:<br />
• O a ni popo<strong>le</strong>ga atonu e oo ia te oe i <strong>le</strong> malaga atu i ni<br />
tagata e te <strong>le</strong>iloa?<br />
• Talu ai ona e al<strong>of</strong>a <strong>le</strong> alii i ana fanau uma, e mafai faapefea<br />
ona tatou alol<strong>of</strong>a foi ia i latou?<br />
• E faapefea ona aafia e lo tatou matuai liua lava i <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
lo tatou naunautaiga e fetufaai atu i isi? (tagai i <strong>le</strong> Mosaea<br />
27:32–28:4).<br />
O LE TUSI A MIKA<br />
Folasaga<br />
Mika 1–7<br />
O Mika o <strong>le</strong> faapuupuuina <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> igoa Mikaia, o lona uiga “O ai<br />
ua faapei o Ieova?” “E pei o igoa o nisi o per<strong>of</strong>eta ma peteriaka,<br />
[o <strong>le</strong> igoa Mika] ua talafeagai i <strong>le</strong> olaga galue o <strong>le</strong>nei tagata, o <strong>le</strong><br />
sa ia faaalia i ana valoaga i <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o auala e <strong>le</strong>ai lava se tasi e pei<br />
o Ia, ma e tatau i tagata uma ona taumafai ia ola i Ona ala. E<br />
<strong>le</strong>ai se isi mana e pei o Lona mana, ma e <strong>le</strong>ai se isi tupu e pei o<br />
<strong>le</strong>nei Tupu“ (Ellis T. Rasmussen, A Latter-day Saint Commentary<br />
on the Old Testament, 664).<br />
Sa n<strong>of</strong>o Mika i se tamai aai i <strong>le</strong> itu i saute o Iuta (tagai i <strong>le</strong><br />
Mika 1:1, 14; Ieremia 26:18) ma vavalo atu i <strong>le</strong> taimi o n<strong>of</strong>oaiga<br />
a Itama, Aasa, ma Esekia, pe tusa o <strong>le</strong> 740 i <strong>le</strong> 697 TLM (tagai i<br />
<strong>le</strong> Mika 1:1; Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “Mika,” i. 731–32; tagai<br />
foi i <strong>le</strong> “O Tupu ma Per<strong>of</strong>eta o Isaraelu ma Iuta,” i. 201–202).<br />
Atonu o <strong>le</strong> tupuga mai o Mika i se tamai aai na mafua ai ona<br />
pei e taotasi ana tusitusiga <strong>le</strong>a o loo faaalia ai <strong>le</strong> manatu te<strong>le</strong> i<br />
e maualalalo. E tupulaga faatasi o ia ma Isaia.<br />
O <strong>le</strong> savali a Mika e fesuisuiai i <strong>le</strong> va o lapataiga ma<br />
faamasinoga ma folafolaga i <strong>le</strong> togiolaina i <strong>le</strong> lumanai. I<br />
mataupu e 1–3 na folafola mai ai e Mika ia faamasinoga e<br />
faasaga ia Isaraelu (Samaria) ma Iuta (Ierusa<strong>le</strong>ma). Ae i<br />
mataupu e 4–7 na ia vavalo ai i <strong>le</strong> faapotopotoina i aso e<br />
212<br />
<strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> Kikaiona. Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• Aisea na sli ai ona lagona e Iona <strong>le</strong> faanoanoa i <strong>le</strong> kikaiona<br />
nai lo tagata o Nineva?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na taumafai <strong>le</strong> Alii e aoao atu ia Iona i ona<br />
uiga e faasaga i tagata o Nineva e ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> ola ma <strong>le</strong><br />
mate o <strong>le</strong> kikaiona?<br />
• E faapefea ona pei <strong>le</strong>na mea o tagata i aso nei o e o loo sili<br />
ona popo<strong>le</strong> i taumafaiga faa<strong>le</strong>lalolagi ma o latou manaoga<br />
nai lo <strong>le</strong> faasaoina o i latou o loo tauivi e aunoa ma <strong>le</strong><br />
tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e lisi i lalo ni “kikaiona” o loo<br />
i ai <strong>le</strong>a e faalavelaveina i nisi o taimi lo tatou auauna atu i<br />
fanau a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi (e pei o <strong>le</strong> <strong>le</strong> fetaui po o isi al<strong>of</strong>aga<br />
ma faalavelave). Tuu atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> Iona 4:10–11,<br />
ma fesili atu:<br />
• Aisea na naunau ai <strong>le</strong> Alii e tuu atu <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a tunoa i tagata<br />
o Nineva? (tagai i <strong>le</strong> 2 Nifae 26:33; A<strong>le</strong>ma 26:37).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> faaupuga “e <strong>le</strong> iloa o latou lima taumatau<br />
po o latou lima tauagava<strong>le</strong>”? (tagai i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong><br />
Iona 4:1–11 i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi, i. 100).<br />
gata ai ma <strong>le</strong> togiolaina o <strong>le</strong> aiga o Isaraelu. E na o Mika <strong>le</strong><br />
per<strong>of</strong>eta o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> na vavalo e faapea o <strong>le</strong> a fanau<br />
mai <strong>le</strong> Mesia i Pete<strong>le</strong>ema (tagai i <strong>le</strong> Mika 5:2).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• E tatau i taitai ona auauna atu i tagata nai lo <strong>le</strong> manatu mo<br />
lo latou lava <strong>le</strong><strong>le</strong>i (tagai i <strong>le</strong> Mika 3; tagai foi i <strong>le</strong> Mataio<br />
20:25–28; Mosaea 2:12B19).<br />
• I totonu o malumalu, e aoaoina ai i tatou e <strong>le</strong> Alii i ona ala<br />
ma tatou te osi feagaiga ina ia savavali i ona ala (tagai i <strong>le</strong><br />
Mika 4:1–2; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 109:11–16).<br />
• E ui i faamasinoga a <strong>le</strong> Alii e faasaga i e amio<strong>le</strong>aga, o <strong>le</strong><br />
a ia faamafanafanaina lava ma faamalolo i latou pe afai<br />
latou te salamo (tagai i <strong>le</strong> Mika 4:6–7; 7:8–9, 18–20).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Mika 1–7. O <strong>le</strong> a faasalaina e amio<strong>le</strong>aga, ae afai<br />
latou te salamo o <strong>le</strong> a faamafanafanaina ma<br />
faamaloloina i latou e <strong>le</strong> Alii. (40–50 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> i luga o <strong>le</strong> laupapa ni faavaa lapopoa se lua o ni ata.<br />
Faaigoa <strong>le</strong> isi A o <strong>le</strong>’i ma <strong>le</strong> isi Pe a Uma. Ia uu i luga se tusi<br />
ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• Pe ua e faitauina muamua ea <strong>le</strong> itulau mulimuli o se tusi?<br />
• Pe na <strong>le</strong> manaia ai ea la <strong>le</strong> tala?
• O <strong>le</strong> a se mea e mafai ona maua mai <strong>le</strong> faitauina muamua<br />
o <strong>le</strong> itulau mulimuli?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mika 7:18–20 ma vaai<br />
ai mo <strong>le</strong> mea na valoia e Mika i <strong>le</strong> faaiuga o lana tusi. Ia lisi<br />
folafolaga i luga o <strong>le</strong> laupapa i totonu o <strong>le</strong> faavaa “Pe a Uma.”<br />
Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e fesoaosani atu e fai se “ata o<br />
upu” i foliga o Isaraelu sa i ai i <strong>le</strong> taimi o Mika. Ia tot<strong>of</strong>i atu ia<br />
mau faamaonia nei i vaega po o tagata taitoatasi ma tuu atu ia<br />
i latou e sue mai ai ni faamatalaga taufaaataata: Mika 1:2–9;<br />
2:1–2, 9–11; 3:2, 5, 9–12; 6:12–16; 7:1–6. Ia lisi mea na latou<br />
mauaina i luga o <strong>le</strong> laupapa i totonu o <strong>le</strong> faavaa “A o <strong>le</strong>’i.”<br />
O <strong>le</strong> faataitaiga <strong>le</strong>nei o <strong>le</strong> a fesoasoani ai i tamaiti o lau<br />
vasega ia malamalama i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> a maua ai e Isaraelu ia<br />
faamanuiaga folafolaina. Ia faitau faatasi ma tamaiti o lau<br />
vasega ia mau taitasi nei e lima o loo lisiina atu i lalo. O mau<br />
uma lava taitasi o se faamatalaga o se faailoga o loo faaaogaina<br />
iina. <strong>Tusi</strong> pe faapipii se ata o <strong>le</strong> faailoga pe na o <strong>le</strong> tusi foi lava<br />
o <strong>le</strong> faamatalaga i totonu o <strong>le</strong> faava “Pe a Uma” ma tuuina atu<br />
fesili o loo auina atu faatasi.<br />
1. Mika 2:12–13 (o se mamoe ua oso i fafo i se pa po o se<br />
faitotoa). E mafai faapefea e <strong>le</strong>nei ata ona faatusa i se<br />
Isaraelu i aso e gata ai o loo a<strong>of</strong>ia ai se a<strong>of</strong>aiga te<strong>le</strong> o tagata<br />
o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia? O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> folafolaga na tuuina atu ia Aperaamo<br />
ua faataunuuina e <strong>le</strong>nei vaega? (tagai i <strong>le</strong> Aperaamo 2:9–11).<br />
2. Mika 4:1–2 (o se malumalu i luga o <strong>le</strong> mauga). E faapefea<br />
ona fesoasoani malumalu ia i tatou e avatu <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i i<br />
tagata o <strong>le</strong> lalolagi atoa? (tagai i <strong>le</strong> Isaia 2:1–4).<br />
3. Mika 4:12–13 (nifo uamea ma atigi vae apamemea). O ai o<br />
loo faatusa i ai <strong>le</strong>nei ata? O <strong>le</strong> a se malosi o i ai ia Isaraelu<br />
o aso e gata ai? (tagai i <strong>le</strong> MFF 35:13; 133:59).<br />
4. Mika 5:7 (e pei o <strong>le</strong> ua i luga o vao iti). O a ni auala o <strong>le</strong> a<br />
aumaia ai e Isaraelu o aso e gata ai <strong>le</strong> ola ma faatupulaia <strong>le</strong><br />
alualu i luma i <strong>le</strong> lalolagi?<br />
O LE TUSI A NAUMA<br />
Folasaga<br />
Nauma 1–3<br />
O Nauma sa ola faatasi i <strong>le</strong> vaitaimi o Sefanaia, Sapakuka, ma<br />
Ieremia (tagai i <strong>le</strong> “O Tupu ma Per<strong>of</strong>eta o Isaraelu ma Iuta”<br />
i. 202). Na ia vavalo atu i Iuta i se vaitaimi i <strong>le</strong> va o <strong>le</strong> 663 ma <strong>le</strong><br />
612 TLM. O lana tusi atoa o loo faamaumauina ai ia savali na<br />
valoia ai <strong>le</strong> faatafunaina o Nineva, <strong>le</strong> laumua o Asuria. O <strong>le</strong>nei<br />
valoaga e avea foi ma se ituaiga faatafunaga o e amio<strong>le</strong>aga i<br />
aso mulimuli.<br />
213<br />
Nauma 1–3<br />
5. Mika 5:8 (e pei o se liona i se lafu mamoe). E faapefea ona<br />
faamatalaina e <strong>le</strong>nei ata <strong>le</strong> <strong>le</strong> ta<strong>of</strong>ia o <strong>le</strong> natura o <strong>le</strong> malo o<br />
<strong>le</strong> Atua i aso e gata ai?<br />
Faitau atu <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai <strong>le</strong> Per<strong>of</strong>eta o Iosefa Samita:<br />
“O loo o atu a tatou faifeautalai i malo uma . . . o <strong>le</strong><br />
Tulaga o <strong>le</strong> Upumoni ua faatuina; e <strong>le</strong>ai se lima e<strong>le</strong>e<strong>le</strong>a<br />
e mafai ona ta<strong>of</strong>ia <strong>le</strong> galuega mai <strong>le</strong> alualu i luma; e ono<br />
tulai mai sauaga, e ono tuufaatasia tagata <strong>le</strong>aga, e ono<br />
faapotopotoina vaegaau, e ono tulai mai taufaa<strong>le</strong>aga,<br />
ae o <strong>le</strong> upumoni a <strong>le</strong> Atua o <strong>le</strong> a alu atu i luma ma <strong>le</strong><br />
mamalu, ma <strong>le</strong> malosi, ma <strong>le</strong> tutoatasi, seia oo atu i<br />
konitineta uma, ma asiasi atu i ituaiga uma, ma<br />
faasopolia ai atunuu uma, ma lagonaina i taliga uma,<br />
seia faataunuuina faamoemoega uma o <strong>le</strong> Atua, ma<br />
faapea mai <strong>le</strong> Ieova Silisiliese, ua maea <strong>le</strong> galuega”<br />
(History <strong>of</strong> the <strong>Church</strong>, 4:540).<br />
Ia talanoaina pe faapefea ona faasalalauina atu <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i<br />
i <strong>le</strong> lalolagi atoa faapea ma papupuni <strong>le</strong>a e moomia ona<br />
faatoilaloina ina ia faataunuuina ai <strong>le</strong> valoaga a Mika. Fesili<br />
atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> vaega e mafai ona latou<br />
faia nei ina ia faataunuuina ai faamanuiaga na folafolaina mo<br />
Isaraelu o aso e gata ai.<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau ia mau nei ma faailoa mai<br />
po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e tutusa ai: 3 Nifae 16:15; 20:13–17; 21:12–21;<br />
Mamona 5:22–24; Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 87:5. Tuu atu<br />
ia i latou e faitau <strong>le</strong> Mika 5:8–15, ma fesili atu ia i latou po o <strong>le</strong><br />
a se isi mea o loo tutusa ai na mau. (O loo latou siitia maia pe<br />
toe f<strong>of</strong>ogaina mai ai fuaiupu mai ia Mika.)<br />
Na maua muamua e Nineva se lapataiga ina ia salamo e<br />
auala mai <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o Iona pe tusa ma <strong>le</strong> selau tausaga na<br />
muamua atu. Sa salamo tagata o Nineva i <strong>le</strong>na taimi ma sa<br />
faasaoina (tagai i <strong>le</strong> Iona 3). Ae peitai, e oo mai i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong><br />
galuega a Nauma, ua toe amio<strong>le</strong>aga foi Nineva ma o <strong>le</strong> taimi<br />
la <strong>le</strong>nei e <strong>le</strong> toe sosola ese ai mai <strong>le</strong> faamasinoga a <strong>le</strong> Alii.<br />
Sa faatoilaloina e Asuria <strong>le</strong> malo i matu o Isaraelu pe tusa o <strong>le</strong><br />
721 TLM ma aveina atu ai ona tagatanuu i <strong>le</strong> tafeaga (tagai i <strong>le</strong><br />
vaega e faamauoa mai ai D i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi,<br />
i. 113–16). Talu mai lava <strong>le</strong>na taimi sa avea lava ia Asuria ma<br />
se taufaamatau i e foi na totoe i Iuta. O <strong>le</strong> valoaga a Nauma i <strong>le</strong><br />
faatafunaina o Asuria, na tusia faa<strong>le</strong><strong>le</strong>i i se tusitusiga faasolo<br />
faaEperu, atonu sa avea <strong>le</strong>a ma se faapogai o <strong>le</strong> faamoemoe<br />
ma <strong>le</strong> faamafanafanaga i tagata o Iuta. O <strong>le</strong> igoa Nauma o lona<br />
uiga o <strong>le</strong> “faamafanafana” (tagai i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia,
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Sapakuka<br />
“Nauma, i. 736). O lana folafolaga e faapea, o <strong>le</strong> a i ai se aso o<br />
<strong>le</strong> a aumaia ai e Ieova <strong>le</strong> “faamafanafanaga” ia Isaraelu.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O <strong>le</strong> a faatoa faaumatia e <strong>le</strong> Alii ia e amio<strong>le</strong>aga pe a uma<br />
ona lapataiina i latou. O tagata o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia ua gafa ma<br />
matafaioi o <strong>le</strong> fesoasoani <strong>le</strong>a e folafola atu <strong>le</strong> lapataiga i<br />
fanau uma a <strong>le</strong> Atua (tagai i <strong>le</strong> Nauma 1:1–7; tagai foi i<br />
<strong>le</strong> Iona 3; MFF 88:81–82).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Nauma 1–3. E <strong>le</strong> lava <strong>le</strong> faamaoni i <strong>le</strong> taimi<br />
ua tuanai; e tatau ona tatou faamaoni e oo<br />
i <strong>le</strong> iuga. O <strong>le</strong> a faatoa faaumatia e <strong>le</strong> Alii e<br />
amio<strong>le</strong>aga pe a uma ona lapataiina i latou.<br />
(35–45 minute)<br />
Ia tuu atu i tamaiti uma o <strong>le</strong> vasega se fasi pepa o loo tusia ai<br />
i luga se maa tuugamau. Fai atu ia i latou e tusi se faaupuga<br />
latou te mananao i luga o o latou lava tuugamau. Ia valaaulia<br />
nisi o tamaiti e fetufaai atu mea na latou tusia, ma talanoaina<br />
ia mafuaaga latou te mananao ai e manatua i latou i <strong>le</strong> na<br />
auala. Tuu atu i tamaiti e faitau <strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 48:11–13, 17 ma<br />
talanoaina ai <strong>le</strong> auala o <strong>le</strong> a manatua ai i tatou e isi i <strong>le</strong> ituaiga<br />
olaga tatou te ola ai. Faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong><br />
14:7 ma <strong>le</strong> 101:35–38 ma fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a faapea ona i ai se eseesega i <strong>le</strong> faamaoni e oo i <strong>le</strong><br />
iuga i <strong>le</strong> auala e manatua ai i tatou?<br />
• Ae faapefea se tagata sa <strong>le</strong> usiusitai i <strong>le</strong> talavou ae salamo<br />
mulimuli ane ma avea ma se tagata faamaoni? (tagai i <strong>le</strong><br />
A<strong>le</strong>ma 36:6–24).<br />
• Ae faapefea se tagata sa amata i <strong>le</strong> faamaoni ae <strong>le</strong>’i faaauau<br />
ai? (tagai i <strong>le</strong> MFF 40:1–3).<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega faapea o <strong>le</strong> aso o <strong>le</strong> a latou aoao<br />
ai e uiga i se aai na tusia e <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o Nauma se faaupuga e<br />
manatua ai a o <strong>le</strong>’i faatafunaina.<br />
O LE TUSI A SAPAKUKA<br />
Sapakuka 1–3<br />
214<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a se mea latou te iloa e<br />
uiga ia Asuria ma lo latou taulaga o Nineva (tagai i <strong>le</strong> vaega<br />
e faamauoa mai ai D i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi, i.<br />
113–16). Toe iloilo <strong>le</strong> mea na tupu ia Nineva i <strong>le</strong> Iona 3 (tagai i <strong>le</strong><br />
komeniteri mo <strong>le</strong> Iona 3:5–9 i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi,<br />
i. 99–100). Fesili atu: O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> ituaiga faamatalaga e manatua ai<br />
sa tusia e uiga ia Nineva i <strong>le</strong>na taimi?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Nauma 3:1–5 ma<br />
faamatala mai pe sa faape’i foliga o Nineva i <strong>le</strong> 100 tausaga<br />
talu ai. Fesili atu: O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> ituaiga faaupuga e manatua ai o <strong>le</strong><br />
a talafeagai mo Nineva i aso o Nauma? Ta’u atu ia i latou e<br />
faapea o <strong>le</strong> Nauma 3:7–19 e mafai ona ta’ua o <strong>le</strong> faaupuga <strong>le</strong>a<br />
e manatua ai ia Nineva na tusia e Nauma ma sa tusia a o <strong>le</strong>’i<br />
faaumatiaina. Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau fuaiupu<br />
na ma filifili se fuaiupu se tasi latou te lagona o <strong>le</strong> a sili atu<br />
ona talafeagai e avea ma tusitusiga o se faaupuga e manatua<br />
ai ia Nineva.<br />
Ia valaaulia tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faafetaui <strong>le</strong> Nauma 1:1–7 ma<br />
<strong>le</strong> A<strong>le</strong>ma 46:8. Fesili atu:<br />
• E faapefea ona fesoasoani na fuaiupu ia i tatou ia<br />
malamalama ai i <strong>le</strong> mafuaaga na faasalaina ai e <strong>le</strong> Alii ia<br />
Nineva? (O <strong>le</strong> aai sa faasaoina i <strong>le</strong> taimi o Iona sa vave ona<br />
galo ma toe foi atu i o latou ala <strong>le</strong>aga.)<br />
• E mafai faapefea ona pei o tatou tulaga o Nineva pe afai<br />
foi tatou te pauu atu i <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga?<br />
Faitau <strong>le</strong> Nauma 1:8–10 ma faatusatusa i <strong>le</strong> Malaki 4:1. Fesili<br />
atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> isi mea na tupu sa<br />
faatatau i ai <strong>le</strong> faamatalaga a Nauma ina ua ia faamatalaina<br />
<strong>le</strong> pa’u o Nineva. (O <strong>le</strong> Afio Faalua Mai.) Fesoasoani ia i<br />
latou ia malamalama i <strong>le</strong> faauiga lua o <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o valoaga o <strong>le</strong><br />
<strong>Feagaiga</strong> <strong>Tuai</strong> (tagai i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Nauma 1:2–10 i <strong>le</strong><br />
Old Testament: 1 Kings–Malachi, i. 219–20). Fesili atu: O <strong>le</strong> a<br />
se mea e mafai e i tatou taitoatasi ona fai ina ia fesoasoani<br />
atu ai i isi ina ia iloa ma ola ai i <strong>le</strong> upumoni?<br />
Folasaga<br />
O <strong>le</strong> te<strong>le</strong> lava o mea o loo iloa e uiga ia Sapakuka o loo atagia<br />
mai <strong>le</strong>a i ana tusitusiga. O Sapakuka sa ola i <strong>le</strong> vaitaimi o<br />
Ieremia ma Liae ma atonu sa n<strong>of</strong>o i Ierusa<strong>le</strong>ma (tagai i <strong>le</strong><br />
“O Tupu ma Per<strong>of</strong>eta o Isaraelu ma Iuta,” i. 202). Na<br />
ia vavalo i se taimi o <strong>le</strong> uluai faatafeaina o sa Iuta i Papelonia<br />
pe tusa <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> 597 TLM (tagai i <strong>le</strong> Sapakuka 1:6; tagai foi i <strong>le</strong><br />
Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “Sapakuka,” i. 697).
O <strong>le</strong> tusi a Sapakuka e tulaga ese lava. O <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o tusi o valoaga<br />
o loo a<strong>of</strong>ia ai se savali o se lapataiga mai <strong>le</strong> Alii i ana fanau, ae o<br />
<strong>le</strong> tusi <strong>le</strong>nei o se faamaumauga o talanoaga a Sapakuka lava ia<br />
ma <strong>le</strong> Alii. A o e suesueina <strong>le</strong>nei tusi, ia tagai mo atugaluga e<br />
lua o Sapakuka (tagai i <strong>le</strong> Sapakuka 1:2–4 ma <strong>le</strong> 1:12–2:1) ma<br />
tali na ia mauaina (tagai i <strong>le</strong> Sapakuka 1:5–11 ma <strong>le</strong> 2:2–20). Ia<br />
maitauina foi <strong>le</strong> salamo matag<strong>of</strong>ie o viiga <strong>le</strong>a na filifilia e<br />
Sapakuka e faaiu ai lana tusi (tagai i <strong>le</strong> Sapakuka 3).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• E ui lava i <strong>le</strong> tautiga o e faamaoni ina ia malamalama uma<br />
i ona ala, ae ua folafola mai e <strong>le</strong> Alii e faailoa mai ana mea<br />
lilo ia i latou o e saili ia te ia ma <strong>le</strong> mae<strong>le</strong>ga (tagai i <strong>le</strong><br />
Sapakuka 1–3; tagai foi i <strong>le</strong> Isaia 55:8–9; 1 Nifae 10:17–19;<br />
MFF 76:1–10).<br />
• O <strong>le</strong> a faasalaina e <strong>le</strong> Alii e amio<strong>le</strong>aga i lona lava taimi ma<br />
lana lava ala (tagai i <strong>le</strong> Sapakuka 1:1–11).<br />
• E faatagaina e <strong>le</strong> Alii i nisi taimi e amio<strong>le</strong>aga ina ia faasala<br />
pe faaumatia isi e amio<strong>le</strong>aga (tagai i <strong>le</strong> Sapakuka 1:5–11;<br />
tagai foi i <strong>le</strong> Mamona 4:5).<br />
• O loo faamoemoe <strong>le</strong> Alii ina ia ola ana tagata o <strong>le</strong><br />
feagaiga i <strong>le</strong> malamalama ua latou maua (tagai i <strong>le</strong><br />
Sapakuka 1:12–2:20).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Sapakuka 1–3. E ui lava atonu tatou te taumafai<br />
ina ia malamalama uma i ona ala, ae ua folafola<br />
mai <strong>le</strong> Alii o <strong>le</strong> a faailoa mai ana mea lilo ia i latou<br />
o e saili ia te ia ma <strong>le</strong> mae<strong>le</strong>ga. (25–35 minute)<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O fea e te alu i ai mo se fesoasoani pe a e <strong>le</strong> iloa <strong>le</strong> uiga o<br />
se upu?<br />
• O fea e te alu i ai pe a e ma’i?<br />
• O fea e te alu i ai ina ia maua ai se malamalama i <strong>le</strong><br />
mafuaaga e olaola <strong>le</strong><strong>le</strong>i ai tagata amio<strong>le</strong>aga i nisi taimi<br />
ae puapuagatia tagata amiotonu?<br />
• Pe talafeagai ea ona tuuina atu ni fesili i <strong>le</strong> Alii?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Kenese 25:22; Esoto<br />
3:11; Iopu 3:11; ma <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 121:1–3<br />
ma vaai ai po o a mea e tutusa ai nei mau. Ia talanoaina ia<br />
mea na faia e per<strong>of</strong>eta ma isi tagata ina ua latou feagai ma ni<br />
faigata silisili ma moomia ai <strong>le</strong> fesoasoani ma <strong>le</strong> malamalama<br />
mai <strong>le</strong> Alii. Faitau ma talanoaina <strong>le</strong> Iakopo 1:5.<br />
215<br />
Sapakuka 1–3<br />
Ia ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega faapea sa ola Sapakuka i <strong>le</strong><br />
taimi sa toetoe ai lava o tagata uma o sa Iuta sa amio<strong>le</strong>aga.<br />
Tuu atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> Sapakuka 1:1–4. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> fesili na tuuina atu e Sapakuka i <strong>le</strong> Alii?<br />
• Aisea e foliga mai ai i nisi taimi e <strong>le</strong> faasalaina e amio<strong>le</strong>aga<br />
po o <strong>le</strong> olaola <strong>le</strong><strong>le</strong>i foi ma latou faafaigataina <strong>le</strong> olaga mo i<br />
latou o e o loo taumafai ina ia amiotonu?<br />
Faitau faatasi ma tamaiti o lau vasega <strong>le</strong> Sapakuka 1:5–11<br />
ma talanoaina <strong>le</strong> tali a <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong> fesili a Sapakuka (tagai<br />
i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Sapakuka 1:2–4 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi, i. 227). Fesili atu:<br />
• Pe i ai ea se tagata amio<strong>le</strong>aga o <strong>le</strong> a sola ese mai <strong>le</strong><br />
faasalaga? (tagai foi i <strong>le</strong> 3 Nifae 27:11; MFF 121:7–22).<br />
• E mafai faapefea ona avea <strong>le</strong> tali a <strong>le</strong> Alii ma se fesoasoani<br />
ia i latou o loo i ai foi <strong>le</strong>na lava fesili i aso nei?<br />
O <strong>le</strong> tali a <strong>le</strong> Alii na tupu mai ai foi se isi fesili i <strong>le</strong> mafaufau o<br />
Sapakuka. Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Sapakuka<br />
1:12–17 ma vaai ai mo <strong>le</strong> fesili lona lua a Sapakuka. Faaaoga ia<br />
komeniteri mo <strong>le</strong> Sapakuka 1:5–17 ma <strong>le</strong> 2 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi (i. 227–28) ina ia fesoasoani ai e talanoaina ia<br />
fesili nei faatasi ma tamaiti o lau vasega:<br />
• Aisea e faatagaina ai e <strong>le</strong> Alii i nisi taimi ia tagata<br />
amio<strong>le</strong>aga e faatiga i e amiotonu? (tagai foi i <strong>le</strong> MFF 122).<br />
• Aisea e faamoemoe ai o ia i ona tagata ina ia tausia ia<br />
poloaiga ma feagaiga e sili atu nai lo tagata latou te <strong>le</strong>’i<br />
mauaina <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o <strong>le</strong> upumoni? (tagai foi i <strong>le</strong> Luka 12:47–48;<br />
MFF 82:3).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o <strong>le</strong> a so latou lagona i <strong>le</strong><br />
iloaina <strong>le</strong>a na tali e <strong>le</strong> Alii ia fesili a Sapakuka. Ia faamalosiau<br />
atu ia i latou ina ia liliu atu i <strong>le</strong> Alii ma afioga a per<strong>of</strong>eta<br />
soifua a o latou sailia ia tali i a latou lava fesili.<br />
Pe a tatou maua ia tali po o faamanuiaga mai <strong>le</strong> Alii e tatau<br />
ona tatou faailoa atu <strong>le</strong> loto faafetai ia te ia. Faitau <strong>le</strong> Mataupu<br />
Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 59:7, 21 ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo finagalo i ai <strong>le</strong> Alii ia i latou na te<br />
faamanuiaina. Faitau <strong>le</strong> Sapakuka 3:17–19 ma fesili atu pe<br />
faapefea ona avea ia na fuaiupu ma se faailoaina o <strong>le</strong> loto<br />
faafetai. Ia uunai tamaiti o <strong>le</strong> vasega ina ia faailoa atu lo latou<br />
loto faafetai i <strong>le</strong> Atua ina ua ia faamanuia ia te i latou pe ina ua<br />
ia tuuina atu foi ia te i latou <strong>le</strong> malamalama. Ia faamautinoa<br />
atu ia i latou o loo pu<strong>le</strong> o ia i ana foafoaga, e ui lava tatou te <strong>le</strong><br />
malamalama uma i ona ala.
O LE TUSI A SEFANAIA<br />
Folasaga<br />
Sefanaia 1–3<br />
O Sefanaia sa ola i <strong>le</strong> vaitaimi o Ieremia, Liae, ma Nauma<br />
ma sa vavalo atu i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oaiga a <strong>le</strong> Tupu o Iosia,<br />
pe tusa o <strong>le</strong> 639 i <strong>le</strong> 608 TLM. Atonu o ia o se tasi e tupuga<br />
mai i <strong>le</strong> Tupu o Esekia (tagai i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Sefanaia<br />
1:1 i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi, i. 223). O Sefanaia o<br />
se savali malosi o <strong>le</strong> taui ma sui mai <strong>le</strong> lagi mo e amio<strong>le</strong>aga<br />
o Iuta ma malo tau lalata ane. Na ia lapataia tagata, “Ia<br />
outou saili ia Ieova . . . ; ia outou saili <strong>le</strong> amiotonu, ia outou<br />
saili <strong>le</strong> agamalu, atonu e lilo [puipuia] ai outou i <strong>le</strong> aso o <strong>le</strong><br />
toasa o Ieova” (Sefanaia 2:3). O se savali talafeagai <strong>le</strong>a mo<br />
Sefanaia, o <strong>le</strong> uiga o lona igoa o <strong>le</strong> “ua lafi <strong>le</strong> Alii” (tagai i<br />
<strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “Sefanaia,” i. 792).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O <strong>le</strong> a faaumatia e amio<strong>le</strong>aga i <strong>le</strong> Afio Faalua Mai (tagai i<br />
<strong>le</strong> Sefanaia 1:3–18; 2:4–15; 3:2–8) ae o e amiotonu o <strong>le</strong> a<br />
faaolaina (tagai i <strong>le</strong> Sefanaia 2:3, 5–9; 3:9–20).<br />
• O lo tatou amiotonu e saunia ai i tatou ia feola pea i<br />
faatafunaga o <strong>le</strong> a tutupu a o <strong>le</strong>’i oo i <strong>le</strong> Afio Faalua Mai<br />
(tagai i <strong>le</strong> Sefanaia 2:1–3, 9; 3:7).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Sefanaia 1–3. O <strong>le</strong> amiotonu o <strong>le</strong> sauniuniga sili<br />
<strong>le</strong>a mo <strong>le</strong> Afio Faalua Mai. (20–25 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> fesili <strong>le</strong>nei i luga o <strong>le</strong> laupapa: O ai o <strong>le</strong> a faaumatiaina i <strong>le</strong><br />
Afio Faalua Mai? Talosaga atu mo ni tali a <strong>le</strong> vasega. Afai latou<br />
te faapea mai o e amio<strong>le</strong>aga, fesili atu ia i latou po o ai e a<strong>of</strong>ia<br />
ai, talu ai ona o tagata uma lava e agasala ma e oo lava foi i e<br />
e faasaoina i <strong>le</strong> Afio Faalua Mai o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> atoatoa. Tuu atu ia i<br />
O LE TUSI A HAKAI<br />
Hakai 1–2<br />
216<br />
latou e faitau <strong>le</strong> Sefanaia 1:3–18; 2:4–15; ma <strong>le</strong> 3:2–4, 8, 11 ma lisi<br />
ia agasala na saunoa i ai <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o Sefanaia <strong>le</strong>a e taitaiina atu<br />
ai tagata i <strong>le</strong> faatafunaina. O tali nei e talafeagai i ai:<br />
• O e ifo i tupua (tagai i <strong>le</strong> 1:4–5)<br />
• O e ua liliuese mai <strong>le</strong> Alii (tagai i <strong>le</strong> 1:6)<br />
• O e <strong>le</strong> saili i <strong>le</strong> Alii (tagai i <strong>le</strong> 1:6)<br />
• O e faamaualuluga (tagai i <strong>le</strong> 1:8, 14; 2:10; 3:11)<br />
• O e saua (tagai i <strong>le</strong> 1:9)<br />
• O e pepelo (tagai i <strong>le</strong> 1:9)<br />
• O e faalagolago i oa (tagai i <strong>le</strong> 1:11, 18)<br />
• O e inu uaina (tagai i <strong>le</strong> 1:12)<br />
• O e faafiaamiotonu (tagai i <strong>le</strong> 1:12)<br />
• O malo e os<strong>of</strong>aia ia Isaraelu (tagai i <strong>le</strong> 2:4–15)<br />
• O e <strong>le</strong> usiusitai (tagai i <strong>le</strong> 3:2)<br />
• O e solia tulafono a <strong>le</strong> Atua (tagai i <strong>le</strong> 3:4)<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega faapea na tuuina mai se fautuaga<br />
a Sefanaia mo <strong>le</strong> auala e aloese ai mai <strong>le</strong> faatafunaina i <strong>le</strong> Afio<br />
Faalua Mai. Tuu atu ia i latou e faitau <strong>le</strong> Sefanaia 2:1–3 ma<br />
taua<strong>of</strong>ai <strong>le</strong> fautuaga a <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta. Fesili atu: O <strong>le</strong> a sou manatu<br />
o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea sa taumafai ia Sefanaia e faamamafa e ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong><br />
ta’uina soo o <strong>le</strong> upu a o <strong>le</strong>’i?<br />
Ia fetufaai atu lau molimau i <strong>le</strong> taua o <strong>le</strong> saunia a o <strong>le</strong>’i toe afio<br />
mai <strong>le</strong> Alii. Faitau <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Neal A. Maxwell,<br />
a o avea ma se komesina o aoga a <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia i <strong>le</strong> taimi <strong>le</strong>a:<br />
“E moomia ona talia e tagata uma o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia <strong>le</strong> moni<br />
o <strong>le</strong> toe afio mai o Keriso i <strong>le</strong> mana ma <strong>le</strong> matag<strong>of</strong>ie a o<br />
<strong>le</strong>’i tutupu na mea; aua e pei ona tusia e C. S. Lewis, o<br />
<strong>le</strong> a <strong>le</strong>ai se uiga e tootutuli ai tagata pe afai e <strong>le</strong> mafai<br />
ona toetutu i luga, aua a ‘afio mai loa <strong>le</strong> Alii ua <strong>le</strong>ai se<br />
taimi e toe salamo ai!’” (“Q&A,” New Era, Jan. 1971, 9).<br />
Afai e lava <strong>le</strong> taimi, ia filifili nisi o fuaiupu mai <strong>le</strong> Sefanaia 3<br />
<strong>le</strong>a e faaalia ai ia faamanuiaga <strong>le</strong>a e oo mai ia i latou o e ola ai<br />
i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> Me<strong>le</strong>niuma (tagai i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Sefanaia<br />
3:8–20 i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi, i. 224).<br />
Folasaga<br />
O <strong>le</strong> valoaga a Hakai sa tuuina atu <strong>le</strong>a i tagata sa Iuta o e na<br />
toe foi mai <strong>le</strong> tafeaga i Papelonia i lalo o <strong>le</strong> poloaiga a Tariu<br />
pe tusa <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> 537 TLM (tagai i <strong>le</strong> Ezra 1:1–8). Sa ola Hakai i<br />
<strong>le</strong> vaitaimi o Esera, Neemia, ma Sakaria.
Sa amata ona toe fausia e sa Iuta <strong>le</strong> malumalu ma e <strong>le</strong>’i pine<br />
ae ta<strong>of</strong>ia ona o sauaga ma faigata (tagai i <strong>le</strong> Esera 4; tagai foi<br />
i <strong>le</strong> vaega e faamauoa mai ai J ma <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Esera<br />
4:1–10 i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi, i. 311–16, 320–21).<br />
O <strong>le</strong> valoaga a Hakai, <strong>le</strong>a sa tuuina atu pe tusa o <strong>le</strong> 520 TLM,<br />
sa uunaia ai sa Iuta ina ia toe faafouina a latou taumafaiga<br />
ina ia toe fausia <strong>le</strong> malumalu, e ui i ni o latou faigata, ina ia<br />
mafai ona latou maua ai ia faamanuiaga na folafolaina e <strong>le</strong><br />
Alii (tagai foi i <strong>le</strong> Esera 5:1; 6:14; Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia,<br />
“Hakai,” i. 698).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O feagaiga ma sauniga o <strong>le</strong> malumalu e taua <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> fuafuaga<br />
a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi mo <strong>le</strong> faaolataga o tagata (tagai i <strong>le</strong> Hakai<br />
1; 2:7–9; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 128:11–19; 132:7–19).<br />
• E moomia e <strong>le</strong> Alii ia i latou o e auai i sauniga o <strong>le</strong> malumalu<br />
ina ia agavaa (tagai i <strong>le</strong> Hakai 2:10–19).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Hakai 1–2. O feagaiga ma sauniga o <strong>le</strong> malumalu<br />
e taua <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> fuafuaga a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi mo <strong>le</strong><br />
faaolataga o lana fanau. (15–25 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> i luga o <strong>le</strong> laupapa O auala uma lava e tau atu i <strong>le</strong><br />
__________. Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o a upu latou te<br />
manatu e tatau ona tuu i totonu o <strong>le</strong> avanoa. Ia faamalamalama<br />
atu o <strong>le</strong> aso o <strong>le</strong> a latou aoao ai i se auala taua lava e faauma ai<br />
<strong>le</strong>na fuaiupu.<br />
Faitau faatasi ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> Hakai 1:1–14 ma<br />
talanoaina ia fesili nei:<br />
• Aisea na tuu ai e sa Iuta <strong>le</strong> fausiaina o <strong>le</strong> malumalu i<br />
Ierusa<strong>le</strong>ma? (tagai i <strong>le</strong> f. 2–6).<br />
• E tusa ai ma <strong>le</strong> fetalaiga a <strong>le</strong> Alii, pe na avea ea lo latou<br />
mativa ma <strong>le</strong> sauaina ma auala o lo latou toilalo e toe<br />
fausia <strong>le</strong> malumalu pe na mafua mai i <strong>le</strong>na lava toilalo?<br />
(tagai i <strong>le</strong> f. 7–11).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na folafola atu e <strong>le</strong> Alii ia i latou pe afai latou<br />
te faamaoni i <strong>le</strong> toe fausiaina o <strong>le</strong> malumalu e ui lava i lo<br />
latou matitiva? (tagai i <strong>le</strong> f. 13).<br />
• O <strong>le</strong> a sou manatu aisea na taua te<strong>le</strong> ai <strong>le</strong> malumalu?<br />
Faatusatusa ia faatonuga a <strong>le</strong> Alii o loo i totonu o <strong>le</strong> tusi a<br />
Hakai i ana faatonuga e uiga i malumalu ia Isaraelu i ona<br />
po nei o loo i totonu o <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 95;<br />
109:1–5; ma <strong>le</strong> 124:31–55. Ia fetufaai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega<br />
<strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Elder Boyd K. Packer i taitai o <strong>le</strong><br />
Eka<strong>le</strong>sia:<br />
“Atonu tou te manatunatu pe faapefea ona amata<br />
faatinoina <strong>le</strong> misiona a <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia i olaga o o outou<br />
tagata. ... O <strong>le</strong> faaupuga o <strong>le</strong> misiona na tuuina mai<br />
e Peresitene Kimball o loo ta’u mai ai ia i tatou <strong>le</strong><br />
auala e faia ai.<br />
217<br />
“E ao ona tatou ‘talai atu <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i a <strong>le</strong> Alii o Iesu<br />
Keriso i atunuu uma, ma ituaiga uma, ma gagana<br />
eseese, ma nuu, ina ia saunia i latou e mauaina<br />
sauniga o <strong>le</strong> papatisoga na <strong>le</strong> faamauina o ni<br />
tagata o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia.’<br />
“E ao ona tatou ‘faaatoatoaina <strong>le</strong> Au Paia e ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong><br />
saunia o i latou e mauaina sauniga o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i faapea<br />
ma aoaoga ma <strong>le</strong> aoaiina ina ia maua <strong>le</strong> faaeaga.’<br />
“E ao ona tatou ‘togiolaina e ua maliliu e ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong><br />
faataunuuina o sauniga o <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e fai ai ma sui<br />
mo i latou o e sa ola ai i <strong>le</strong> lalolagi.’<br />
“E ao ona tatou faataunuu <strong>le</strong> faa<strong>of</strong>uina o <strong>le</strong> tagata i <strong>le</strong><br />
tino ola pea ma <strong>le</strong> ola faavavau e ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> taulai atu<br />
i sauniga faapea ma feagaiga na e o faatasi ai. ...<br />
“O <strong>le</strong> a tatou faia ia <strong>le</strong><strong>le</strong>i ina ia iloa ai i <strong>le</strong> pu<strong>le</strong>aina o<br />
faalapotoptoga o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia, o auala uma lava e tau atu i<br />
<strong>le</strong> malumalu. Aua o iina tatou te saunia ai i mea uma ina<br />
ia agafaa e ulu atu i <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong> Alii” (semina a sui<br />
risone, 3 Ape. 1987, 4–5; o loo faaopoopo <strong>le</strong> faatusilima<br />
i <strong>le</strong> parakalafa mulimuli).<br />
Faauma <strong>le</strong> faaupuga o loo i luga o <strong>le</strong> laupapa e ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong><br />
tusia i ai o upu i <strong>le</strong> malumalu, ma fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e<br />
faamatala atu pe faapefea ona tau atu auala uma i <strong>le</strong> malumalu.<br />
Faaali atu se ata o <strong>le</strong> malumalu o loo sili ona latalata atu i lou<br />
fa<strong>le</strong> po o se ata o soo se malumalu lava o <strong>le</strong> Au Paia o Aso e<br />
Gata Ai. Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega po o a eseesega o loo i ai<br />
i <strong>le</strong> va o malumalu ma fa<strong>le</strong>lotu <strong>le</strong>a latou te feiloai ai mo <strong>le</strong> lotu.<br />
Ia mautinoa ia malamalama tamaiti o <strong>le</strong> vasega o <strong>le</strong> malumalu<br />
o <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oaga <strong>le</strong>a ua tuueseina e <strong>le</strong> Atua mo i tatou e maua ai<br />
sauniga e talafeagai mo lo tatou faaolataga.<br />
Mafaufau i <strong>le</strong> valaauliaina o se tamaitiiti se toatasi pe sili atu foi<br />
o e ua uma ona ulu atu i <strong>le</strong> malumalu mo <strong>le</strong> faia o papatisoga<br />
mo e ua maliliu po o <strong>le</strong> faamauina foi i o latou matua ina ia<br />
fetufaai atu ni mea na latou oo i ai faapea ma a latou molimau<br />
i <strong>le</strong> taua o malumalu. (Ia lapataia i latou e aua ne’i talanoaina<br />
ia sauniga o <strong>le</strong> malumalu.)<br />
Hakai 2:10–19. E finagalo <strong>le</strong> Alii ina ia tatou<br />
agavaa e auai i sauniga o <strong>le</strong> malumalu.<br />
(10–15 minute)<br />
Ia tuuina atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia fesili nei:<br />
Hakai 1–2<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mamao e tamoe ai se tasi i se malafoni?<br />
• O <strong>le</strong> a sou lagona e i ai i <strong>le</strong> tamoe ai i se malafoni taeao?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea o <strong>le</strong> a ta<strong>of</strong>ia ai oe mai lou tamoe i <strong>le</strong> tuuga?<br />
• O <strong>le</strong> a se mea atonu e te manao e faia muamua ae te <strong>le</strong>’i<br />
tamoe i se tuuga faapea?<br />
• O a ni sauniuniga e moomia ina ia tamoe ai i se malafoni?<br />
• O a sauniuniga e talafeagai ina ia ulufa<strong>le</strong> atu ai i <strong>le</strong><br />
malumalu?
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Sakaria<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Hakai 2:10–19 (tagai<br />
foi i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Hakai 2:10–19 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi, i. 326). Fesoasoani ia i latou ia malamalama<br />
o <strong>le</strong> auai atu i <strong>le</strong> malumalu e <strong>le</strong> faapaiaina ai se tasi pe afai<br />
e <strong>le</strong> o agavaa ma o se tagata e auai atu ma <strong>le</strong> <strong>le</strong> agavaa i <strong>le</strong><br />
O LE TUSI A SAKARIA<br />
Folasaga<br />
Sakaria 1–14<br />
O Sakaria sa ola i <strong>le</strong> vaitaimi o Hakai ma sa lauga atu foi i<br />
tagata sa Iuta o e na toe foi mai <strong>le</strong> tafeaga i Papelonia. O <strong>le</strong><br />
igoa Sakaria o lona uiga “o <strong>le</strong> Alii (Ieova) na te manatua.” Sa<br />
uunaia e Sakaria ia Isaraelu ina ia slaamo ma toe fausia <strong>le</strong><br />
malumalu (tagai i <strong>le</strong> Sakaria 1:1–17; tagai foi i <strong>le</strong> Esera 5:1–2;<br />
6:14; ma <strong>le</strong> folasaga a <strong>le</strong>nei tusi <strong>le</strong>sona i <strong>le</strong> tusi o Hakai, i. 211).<br />
O <strong>le</strong> tusi a Sakaria o loo a<strong>of</strong>ia ai ni valoaga manino i <strong>le</strong> galuega<br />
a Keriso i <strong>le</strong> lalolagi (tagai i <strong>le</strong> Sakaria 9:9–12; 11:10–14), e faapea<br />
foi i mea e tutupu i aso e gata ai e pei o <strong>le</strong> faapotopotoina o<br />
Isaraelu, o <strong>le</strong> taua te<strong>le</strong> mulimuli, ma <strong>le</strong> Afio Faalua Mai (tagai<br />
i <strong>le</strong> Sakaria 3:8–9; 10:6–12; 12–14). O <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o savali a Sakaria<br />
na maua mai <strong>le</strong> Alii sa pei o ni faa<strong>le</strong>po (tagai i mataupu 1–6),<br />
o <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o na faailoga e <strong>le</strong>’i faaliliuina e per<strong>of</strong>eta anamua po<br />
o per<strong>of</strong>eta i ona po nei, o <strong>le</strong>a la e <strong>le</strong> o manino ai lo latou uiga<br />
(tagai i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “Sakaria,” i. 791–92).<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• Na vaaia ma muai ta’uina mai <strong>le</strong> soifuaga ma <strong>le</strong> galuega<br />
a <strong>le</strong> Faaola e Sakaria ma isi per<strong>of</strong>eta anamua (tagai i <strong>le</strong><br />
Sakaria 3; 6:10–15; 9:9, 11–12; 11:12–13; 13:6–7; tagai foi i<br />
<strong>le</strong> Iakopo 7:11).<br />
• I <strong>le</strong> totonuga<strong>le</strong>mu o <strong>le</strong> taua o Amaketo, o <strong>le</strong> a afio ifo<br />
ai Keriso i Ierusa<strong>le</strong>ma ma laveaiina ia sa Iuta mai <strong>le</strong><br />
faatafunaina. O <strong>le</strong> a latou aoaoina ai o ia o <strong>le</strong> Faaola, o<br />
<strong>le</strong> na faasatauroina, ma o <strong>le</strong> a latou taliaina o ia e avea<br />
ma o latou Mesia ma Tupu (tagai i <strong>le</strong> Sakaria 12:3–10;<br />
13:6, 9; 14:1–5, 9; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 45:42–53).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Sakaria 1–14. Na valoia e Sakaria <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o<br />
auiliiliga o <strong>le</strong> galuega faa<strong>le</strong>tino a <strong>le</strong> Faaola<br />
ma <strong>le</strong> Afio Faalua Mai. (20–25 minute)<br />
Ia tuuina atu i tamaiti taitoatasi se kopi o <strong>le</strong> siata <strong>le</strong>nei faatasi ai<br />
ma “Valoaga i <strong>le</strong> Faaola” i <strong>le</strong> koluma tauagava<strong>le</strong> o loo avanoa.<br />
218<br />
malumalu ua solia ia <strong>le</strong> paia o <strong>le</strong> maota o <strong>le</strong> Alii. Tuu atu ia<br />
i latou e faitau <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 110:7–8 ma<br />
talanoaina <strong>le</strong> mafuaaga e taua ai <strong>le</strong> agavaa mo ni galuega<br />
taua ma <strong>le</strong> aoga o <strong>le</strong> malumalu.<br />
Mau<br />
Faamaonia<br />
Sakaria 2:4–5, 10–13<br />
Sakaria 3; 6:10–15<br />
Sakaria 3:8–9; 6:12<br />
Sakaria 9:9<br />
Sakaria 9:11–12<br />
Sakaria 11:12–13<br />
Sakaria 13:6<br />
Sakaria 13:7<br />
Sakaria 14:1–15<br />
Valoaga i <strong>le</strong> Faaola<br />
O <strong>le</strong> a mau faatasi Keriso ma ona tagata (tagai i <strong>le</strong><br />
Faaaliga 22:1–5).<br />
O Iosua o se ituaiga <strong>le</strong>a mo <strong>le</strong> Faitaulaga Sili (tagai i<br />
<strong>le</strong> Eperu 3:1).<br />
O Iesu o <strong>le</strong> Lala <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> a togiolaina mo i tatou (tagai i<br />
<strong>le</strong> Ieremia 23:5–6).<br />
O <strong>le</strong> a ulufa<strong>le</strong> atu Iesu o se tupu ma <strong>le</strong> manumalo i Ierusa<strong>le</strong>ma,<br />
o loo tietie i se asini (tagai i <strong>le</strong> Mataio 21:1–11).<br />
O <strong>le</strong> a faasaolotoina ia pagota mai <strong>le</strong> lua (tagai i <strong>le</strong><br />
MFF 138:32–35).<br />
O <strong>le</strong> a faalataina <strong>le</strong> Faaola mo tupe siliva e tolusefulu (tagai i<br />
<strong>le</strong> Mataio 26:14–16; 27:3–10).<br />
O <strong>le</strong> a fesiligia e sa Iuta ia Iesu e tusa ai ma manua i ona lima<br />
(tagai i <strong>le</strong> MFF 45:51–53).<br />
O <strong>le</strong> a taia <strong>le</strong> <strong>le</strong>o<strong>le</strong>o mamoe ma o <strong>le</strong> a faataapeapeina ia mamoe<br />
(tagai i <strong>le</strong> Mataio 26:31).<br />
O <strong>le</strong> a faaali mai <strong>le</strong> Alii ma laveaiina ia sa Iuta i Ierusa<strong>le</strong>ma<br />
(tagai i <strong>le</strong> MFF 45:47–50).<br />
Ia galulue i ni vaega laiti po o <strong>le</strong> vasega atoa foi, ma tuu atu<br />
i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau ia mau faamaonia ma faatumu<br />
<strong>le</strong> koluma o “Valoaga o <strong>le</strong> Faaola.” Ia talanoaina a latou tali.<br />
Faaaoga ia mau faamaonia o loo i totonu o puipui i <strong>le</strong><br />
koluma o “Valoaga” e fesoasoani ai i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia<br />
malamalama i taimi na faataunuuina ai ia valoaga po o <strong>le</strong> a<br />
faataunuuina ai foi.<br />
Ia uu atu i luga se fasi ieie palapala ma fesili atu:<br />
• Tou te manatu e mafai ona toe paepae <strong>le</strong>nei fasi ieie?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e mafai ai ona toe paepae <strong>le</strong> fasi ieie?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e tatau ona tatou faia ina ia mama ai mai <strong>le</strong><br />
agasala?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e sue i <strong>le</strong> Sakaria 3. Ia talanoaina<br />
ia fesili nei:<br />
• I <strong>le</strong> fuaiupu 1, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na vaaia e Sakaria o fai e<br />
Satani? (O se tasi uiga o <strong>le</strong> igoa Satani o <strong>le</strong> “tautuua’i.”)
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> faitaulaga sili sa laeiina e Iosua? (tagai i <strong>le</strong> fuaiupu<br />
3; ia maitauina e <strong>le</strong> o <strong>le</strong> Iosua <strong>le</strong>a sa mulimuli ia Mose).<br />
• O <strong>le</strong> a sou manatu o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo faamatalaina mai e <strong>le</strong><br />
fuaiupu e 4?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mana <strong>le</strong>a e faamamaina ai tatou pe tuu mai ai foi<br />
<strong>le</strong> faamamaina?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea o loo aoao mai e <strong>le</strong> fuaiupu e 7 e uiga i <strong>le</strong> mea<br />
o loo faamoemoeina mai e <strong>le</strong> Alii mai ia i tatou? (tagai i<br />
faamatalaga “afai”).<br />
• O ai <strong>le</strong> La Laau <strong>le</strong>a o loo tautalagia i <strong>le</strong> fuaiupu e 8?<br />
• Aisea o <strong>le</strong> a oo mai ai? (tagai i <strong>le</strong> fuaiupu e 9; tagai foi i <strong>le</strong><br />
Ieremia 23:5–6).<br />
Fesoasoani i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia malamalama, talu ai ona o<br />
<strong>le</strong> afio mai o Iesu Keriso, o <strong>le</strong> mana e faatoilaloina ai agasala a<br />
<strong>le</strong>nei lalolagi o loo avanoa mo i tatou uma. O se mana o <strong>le</strong> a<br />
taliina ai ia tuuaiga a Satani na faia ia i tatou ma faamamaina<br />
ai i tatou pe afai tatou te sailia i <strong>le</strong> ala a <strong>le</strong> Alii. Afai tatou te<br />
faia mea ua fetalai mai ai <strong>le</strong> Alii, o <strong>le</strong> a mafai ona ia “aveeseina<br />
a [tatou] amio<strong>le</strong>tonu i o [tatou] luga” e ala i lana Togiola (tagai<br />
i <strong>le</strong> Sakaria 3:4).<br />
Ia uu i luga se fasi ieie palapala ma se fasi ieie mama. Ia<br />
fetufaai atu lau molimau i <strong>le</strong> mana o <strong>le</strong> Faaola e faamamaina<br />
ai i tatou.<br />
Sakaria 12–14. O <strong>le</strong> tusi a Sakaria o loo a<strong>of</strong>ia ai<br />
se faamatalaga aoga e faatatau i <strong>le</strong> Afio Faalua<br />
Mai. (35–50 minute)<br />
<strong>Tusi</strong> <strong>le</strong> upu Amaketo i luga o <strong>le</strong> laupapa ma fai atu i tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e faamatala atu se mea latou te iloa e uiga i ai. Fesili atu:<br />
• O <strong>le</strong> a sou lagona pe a e mafaufau i mea e tutupu i aso<br />
mulimuli ma <strong>le</strong> Afio Faalua Mai o Keriso?<br />
• O a nisi o mea e tutupu <strong>le</strong>a e moomia ona tutupu a o <strong>le</strong>’i<br />
toe afio mai <strong>le</strong> Faaola?<br />
Ia lisi nisi o na mea o <strong>le</strong> a tutupu i luga o <strong>le</strong> laupapa. Mo se<br />
faataitaiga, o <strong>le</strong> a talaiina atu <strong>le</strong> tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i i atunuu uma (tagai i<br />
<strong>le</strong> MFF 133:37) ma o <strong>le</strong> a tutu mai foi Keriso pepelo ma faasese<br />
<strong>le</strong> toate<strong>le</strong> (tagai i <strong>le</strong> Mataio 24:24–27).<br />
Ia ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega faapea na vaaia ma<br />
faamatalaina e <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o Sakaria <strong>le</strong> te<strong>le</strong> o mea e tutupu e<br />
omai faatasi ma <strong>le</strong> Afio Faalua Mai. Ia faamalamalama atu na<br />
ia faaaogaina soo <strong>le</strong> faaupuga “i <strong>le</strong>a aso” i totonu o <strong>le</strong> Sakaria<br />
12–14 e faailoa ai o na mea e tutupu o <strong>le</strong> a faataunuuina i<br />
aso mulimuli. Ia vaevaeina tamaiti o <strong>le</strong> vasega i vaega laiti<br />
ma suesueina ia mataupu taitasi, e saili ai mo <strong>le</strong>na faaupuga.<br />
Tuu atu ia i latou e lisi i luga o se pepa ia mea taitasi e tutupu<br />
na faamatalaina e Sakaria faapea ma ona mau faamaonia<br />
(Faaaliga: E <strong>le</strong> o mea uma e tutupu e amataina i <strong>le</strong> faaupuga<br />
219<br />
“o <strong>le</strong>a aso.”) O <strong>le</strong> taunuuga o a latou sailiga atonu e tai foliga<br />
e pei o <strong>le</strong> siata <strong>le</strong>nei:<br />
Mau<br />
Faamaonia<br />
12:2–3<br />
12:4<br />
12:5–7<br />
12:8<br />
12:9<br />
12:10–11<br />
13:1<br />
13:2–5<br />
13:6<br />
13:7–9<br />
14:1–2<br />
14:3<br />
14:4–5<br />
14:6–7<br />
14:8<br />
14:9–11<br />
14:12–15<br />
14:16–19<br />
14:20–21<br />
Valoaga o Aso Mulimuli<br />
E gafatia e Ierusa<strong>le</strong>ma ia os<strong>of</strong>aiga.<br />
O ona fili e taia faava<strong>le</strong>malosi.<br />
O alii o Iuta e pei o se afi.<br />
O <strong>le</strong> vaivai o Iuta e pei o Tavita.<br />
E faaumatiaina ia fili o Ierusa<strong>le</strong>ma.<br />
E iloa e sa Iuta ia Iesu “o <strong>le</strong> sa latou tuia.”<br />
O se vaipuna na suena e faamamaina ai tagata.<br />
E lafoaiina ia tupua ma e <strong>le</strong> toe manatua foi ia per<strong>of</strong>eta pepelo.<br />
E vaai atu sa Iuta i manu’a o Keriso.<br />
E taia <strong>le</strong> <strong>le</strong>o<strong>le</strong>o mamoe; e feoti <strong>le</strong> tasi vaetolu o tagata.<br />
E faapotopotoina nuu uma e tau ma Ierusa<strong>le</strong>ma.<br />
E tau <strong>le</strong> Alii mo Ierusa<strong>le</strong>ma.<br />
E tu Keriso i <strong>le</strong> Mauga o Olive, e vaeluaina foi <strong>le</strong> mauga.<br />
E faaali mai se malamalama uiga ese.<br />
E alu atu <strong>le</strong> vai ola mai Ierusa<strong>le</strong>ma.<br />
O <strong>le</strong> Alii o <strong>le</strong> tupu; ua fi<strong>le</strong>mu Isaraelu.<br />
E taia fili o Isaraelu i se mala.<br />
E tapuai nuu uma i Ierusa<strong>le</strong>ma.<br />
E tusitusia i logo ma ulo <strong>le</strong> faaupuga “E Paia i <strong>le</strong> Alii.”<br />
Sakaria 1–14<br />
Afai e manaomia, ia faaopoopo atu <strong>le</strong> faamatalaga mai <strong>le</strong><br />
vaega e faamauoa ai I i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi<br />
(i. 291–95).<br />
Faitau faatasi <strong>le</strong> Sakaria 13:6 ma <strong>le</strong> Mataupu Faavae ma<br />
<strong>Feagaiga</strong> 45:48–53 ma <strong>le</strong> 133:17–20 mo nisi faamatalaga i <strong>le</strong><br />
faaali atu o <strong>le</strong> Faaola i luga o <strong>le</strong> Mauga o Olive. Fesili atu i<br />
tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe tatau ona tatou matatau i <strong>le</strong> Afio Faalua<br />
Mai. Faitau <strong>le</strong> 1 Nifae 22:16–17 ma faamalamalama atu faapea<br />
afai lava tatou te amiotonu e <strong>le</strong>ai se mea o <strong>le</strong> a tatou matatau ai<br />
fua (tagai foi i <strong>le</strong> MFF 38:29–30). Ia valaaulia ni nai tamaiti o <strong>le</strong><br />
vasega e faailoa mai o latou lagona e tusa ai ma mea na latou<br />
aoaoina mai ia Sakaria e faatatau i <strong>le</strong> Afio Faalua Mai.
O LE TUSI A MALAKI<br />
Folasaga<br />
Malaki 1–4<br />
O <strong>le</strong> igoa o Malaki o lona uiga “o la’u avefeau,” o se igoa ua<br />
talafeagai mo se per<strong>of</strong>eta. Na vavalo atu ia Malaki ia sa Iuta<br />
ina ua mavae ia per<strong>of</strong>eta o Hakai ma Sakaria ma atonu sa<br />
ola faatasi foi ma Neemia. Na tusia lana tusi pe tusa ma <strong>le</strong><br />
faselau tausaga a o luamani <strong>le</strong> fanau mai o Keriso (tagai i<br />
<strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia, “Malaki,” i. 728; o <strong>le</strong> folasaga i <strong>le</strong><br />
Malaki ma <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Malaki 1:1 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi, i. 351).<br />
Na aoaiina e Malaki ia tagata ona o <strong>le</strong> <strong>le</strong>ai o so latou faatuatua<br />
i folafolaga a <strong>le</strong> Alii. Na ia aoao atu e uiga i <strong>le</strong> toefuataiiga o <strong>le</strong><br />
mana o faamauga a <strong>le</strong> perisitua, o <strong>le</strong> faaipoipoga ma <strong>le</strong> teteaga,<br />
faapea ma sefuluai ma taulaga. Na ia vavalo atu foi e faatatau i<br />
se avefeau o ia <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> a muamua mai i <strong>le</strong> Afio Faalua Mai o <strong>le</strong><br />
Faaola. O <strong>le</strong> te<strong>le</strong> lava o <strong>le</strong> tusi a Malaki e faatatau i aso e gata ai.<br />
Ia tagai mo na valoaga a o e suesueina <strong>le</strong>nei tusi.<br />
O Nisi Mataupu Faavae Taua<br />
o <strong>le</strong> Tala<strong>le</strong><strong>le</strong>i e Saili i ai<br />
• O <strong>le</strong> feagaiga o <strong>le</strong> faaipoipoga e taua te<strong>le</strong> ma e paia ma e <strong>le</strong><br />
tatau ona solia (tagai i <strong>le</strong> Malaki 2:11–16; tagai foi i <strong>le</strong> MFF<br />
131:1–4; 132:15–19).<br />
• O <strong>le</strong> totogiina o <strong>le</strong> sefuluai o <strong>le</strong> toe faafoi atu <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> Atua<br />
ana mea. Afai tatou te <strong>le</strong> totogiina a tatou sefuluai ma<br />
taulaga, ua tatou faoa mea a <strong>le</strong> Atua ma teenaina ai o tatou<br />
faamanuiaga ua folafolaina (tagai i <strong>le</strong> Malaki 3:8–12; tagai<br />
foi i <strong>le</strong> Levitiko 27:30–32).<br />
• O <strong>le</strong> mana o faamauga <strong>le</strong>a na toefuatai mai e Elia e mafai<br />
ai ona faamauina faatasi ia aiga mo <strong>le</strong> faavavau. A aunoa<br />
ma <strong>le</strong>a mana, o <strong>le</strong> a taia <strong>le</strong> lalolagi i <strong>le</strong> fetuu ma o <strong>le</strong> a<br />
matua faatafunaina <strong>le</strong> lava lalolagi atoa i <strong>le</strong> afio mai o <strong>le</strong><br />
Alii (tagai i <strong>le</strong> Malaki 4:5–6; tagai foi i <strong>le</strong> MFF 2; 110:13–16;<br />
128:17–18; 138:46–48).<br />
Fautuaga mo <strong>le</strong> Aoao Atu<br />
Malaki 3 (Mau Tauloto, Malaki 3:8–10). Afai<br />
tatou te totogi a tatou sefuluai ma taulaga,<br />
o <strong>le</strong> a faamanuiaina i tatou e <strong>le</strong> Alii i <strong>le</strong><br />
faa<strong>le</strong>agaga ma <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>tino. (20–30 minute)<br />
Faaali atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega se tala mai se nusipepa e uiga i<br />
se gaoiga po o ni tagata faomea. Fesili atu ia i latou pe i ai ni a<br />
220<br />
latou mea na gaoia mai ia i latou faapea ma ni o latou lagona.<br />
Fesili atu: O <strong>le</strong> a sou manatu o <strong>le</strong> a faapei <strong>le</strong> ola ai i se n<strong>of</strong>oaga<br />
e <strong>le</strong>ai ma se solitulafono? Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faapea<br />
o loo tautala ia Malaki i se taimi faapea. Faitau faatasi ma i<br />
latou <strong>le</strong> Malaki 3:1–6 ma <strong>le</strong> 4:1–2 ma fesili atu po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea<br />
o <strong>le</strong> a tupu i <strong>le</strong> Afio Faalua Mai <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> a mafua ai ona <strong>le</strong> toe i<br />
ai se solitulafono.<br />
Faatatau i <strong>le</strong> tala o loo i <strong>le</strong> nusipepa e uiga i se gaoiga ma<br />
fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O <strong>le</strong> a sou lagona pe a faapea o <strong>le</strong>nei tala o loo faatatau ia<br />
te oe ma ua maua foi lau gaoi?<br />
• O <strong>le</strong> a se lagona o <strong>le</strong> a oo i ou matua?<br />
• O <strong>le</strong> a sou lagona pe a faapea o <strong>le</strong> mea na e gaoia e mai<br />
<strong>le</strong> Atua?<br />
• E mafai faapefea ona gaoi se tagata mai <strong>le</strong> Atua?<br />
Faitau <strong>le</strong> Malaki 3:8–9 ma fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega pe aisea<br />
ua avea ai <strong>le</strong> <strong>le</strong> totogiina o <strong>le</strong> sefuluai ma taulaga ua pei o <strong>le</strong><br />
faoa o mea a <strong>le</strong> Atua (tagai i <strong>le</strong> komeniteri mo <strong>le</strong> Malaki 3:7–9 i<br />
<strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi, i. 353–54). Faitau <strong>le</strong> Mataupu<br />
Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 64:23–24 ma talanoaina pe aisea ua avea<br />
ai <strong>le</strong> totogi o <strong>le</strong> sefuluai ma se poloaiga taua. Ia fetufaai atu <strong>le</strong><br />
saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Elder Dallin H. Oaks:<br />
“O <strong>le</strong> totogiina o <strong>le</strong> sefuluai o se faailoga <strong>le</strong>a ua tatou<br />
talia <strong>le</strong> tulafono o <strong>le</strong> taulaga. E saunia ai foi i tatou mo<br />
<strong>le</strong> tulafono o <strong>le</strong> faapaiaga ma isi tulafono maualuluga o<br />
<strong>le</strong> malo se<strong>le</strong>sitila” (i <strong>le</strong> Conference Report, Ape. 1994,<br />
45; po o <strong>le</strong> Ensign, Me 1994, 34).<br />
Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• E faaopoopo atu i <strong>le</strong> sefuluai, o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> isi auala na ta’ua e<br />
Malaki e faapea ona faoa ai e tagata o sa Iuta ia mea a <strong>le</strong><br />
Atua? (i <strong>le</strong> totogiina o taulaga; tagai Malaki 3:8.)<br />
• O a taulaga ua talosagaina i tatou e tuuina atu i <strong>le</strong> Alii i o<br />
tatou vaitaimi?<br />
Faaali atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega se lisiti o foai ma talanoaina<br />
pe faapefea ona faaaoga ia taulaga anapogi ma tupe mo<br />
faifeautalai. (O taulaga anapogi e faaaoga e fesoasoani ai i e<br />
matitiva, o tupe mo faifeautalai e fesoasoani ai i faifeautalai<br />
mai <strong>le</strong> lalolagi atoa o e na semanu a <strong>le</strong> mafai ona auauna atu<br />
i ni misiona, faapea ma foai al<strong>of</strong>a e fesoasoani ai i manaoga o<br />
<strong>le</strong> ue<strong>le</strong>fea i <strong>le</strong> lalolagi atoa.)<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Malaki 3:10–12 ma<br />
faamatala mai <strong>le</strong> mea na folafola atu e <strong>le</strong> Alii ia i latou o e<br />
faamaoni i <strong>le</strong> totogiina o a latou sefuluai ma taulaga. Ia<br />
fetufaai atu <strong>le</strong> saunoaga <strong>le</strong>nei mai ia Elder Ezra Taft Benson,<br />
a o avea ma se tasi o <strong>le</strong> Korama a Aposetolo e Toasefululua:
“E faamanuiaina se tasi i <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>tino mo <strong>le</strong> usiusitai i <strong>le</strong><br />
tulafono o <strong>le</strong> sefuluai. Ae o faamanuiaga silisili a <strong>le</strong> Alii,<br />
i mea uma lava, e faa<strong>le</strong>agaga <strong>le</strong> uiga. Atonu o <strong>le</strong> uiga<br />
loloto <strong>le</strong>na o <strong>le</strong> faaupuga, ‘O <strong>le</strong> a toina pupuni o <strong>le</strong> lagi<br />
mo outou ma sasaa atu <strong>le</strong> manuia mo outou, ina seia<br />
silisili ona te<strong>le</strong>’ (Malaki 3:10). Na saunoa ia Elder<br />
Melvin J. Ballard, o se Aposetolo ua maliu, ‘na folafola<br />
mai <strong>le</strong> Alii e faapea, o <strong>le</strong> alii ma <strong>le</strong> tamaitai o e totogi a<br />
la sefuluai ma <strong>le</strong> faamaoni o <strong>le</strong> a tausia i la’ua, [ae] Na<br />
te <strong>le</strong>’i folafola mai o <strong>le</strong> a faamauoaina i laua, e <strong>le</strong> o mea<br />
faa<strong>le</strong>tino. O faamanuiaga silisili a <strong>le</strong> Alii e faa<strong>le</strong>agaga,<br />
ae <strong>le</strong> o mea faa<strong>le</strong>tino.’ (Crusader for Righteousness, i.<br />
124)” (<strong>The</strong> Teachings <strong>of</strong> Ezra Taft Benson, 472–73).”<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faafetaui <strong>le</strong> Malaki 3:8–10 ma<br />
<strong>le</strong> Mataupu Faavae ma <strong>Feagaiga</strong> 64:23. Ia talanoaina po o a<br />
faamanuiaga faaopoopo na folafola atu e <strong>le</strong> Alii ia i latou o e<br />
totogi se sefuluai faamaoni. (O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> susunuina i latou i lona<br />
afio mai.)<br />
Malaki 1–4. Afai tatou te saunia mo <strong>le</strong> Afio<br />
Faalua Mai o Iesu Keriso, e <strong>le</strong> moomia ona<br />
tatou fefefe. (25–45 minute)<br />
S M T W TH F S<br />
Ta’u atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e mafaufau faapea o lo latou aso<br />
muamua <strong>le</strong>a i se vasega i <strong>le</strong> aoga. Ua faamatalaina atu e <strong>le</strong><br />
faiaoga ni meaaoga eseese <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> a fuafuaina ai o latou togi<br />
faaiu ae <strong>le</strong> o ta’uina mai po o afea e tatau ona uma ai soo se<br />
meaaoga ua tuuina atu. Sa na ona faapea atu lava o <strong>le</strong> faiaoga<br />
o <strong>le</strong> a faamaeaina uma ia meaaoga i se aso o <strong>le</strong> kuata. O <strong>le</strong> a<br />
lava se taimi e tuuina atu e faamaea uma ai ia meaaoga ae e i<br />
ai se aso, e <strong>le</strong> faailoaina atu, o <strong>le</strong> a talosagaina ai e <strong>le</strong> faiaoga<br />
ia meaaoga uma lava o <strong>le</strong> kuata. O tamaiti aoga e tuuina atu<br />
a latou meaaoga i <strong>le</strong> aso <strong>le</strong>na, ua maea uma, o <strong>le</strong> a pasi <strong>le</strong><br />
vasega ma tuuina atu i ai <strong>le</strong> togi faaiu. O i latou e misia soo<br />
se meaaoga na tuuina atu o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> pasi <strong>le</strong> vasega.<br />
Ia tuuina atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia fesili nei:<br />
• O afea o <strong>le</strong> a amata ai ona e galue i meaaoga?<br />
• Pe e te tuueseina sei oo i <strong>le</strong> faaiuga o <strong>le</strong> kuata?<br />
• Afai ua uma <strong>le</strong><strong>le</strong>i, o <strong>le</strong> a sou lagona pe a e alu atu i <strong>le</strong><br />
vasega i aso taitasi?<br />
• O <strong>le</strong> a sou lagona pe afai e te <strong>le</strong>’i saunia?<br />
• Afai e tuuina atu e se faiaoga se aso e faamuta ai se pepa<br />
autu o se meaaoga, o afea e masani ona e galue i ai?<br />
• Aisea e mate<strong>le</strong> ai nisi tagata i <strong>le</strong> tolopoina po o <strong>le</strong> faataatiaese<br />
<strong>le</strong> faia o se meaaoga sei oo i <strong>le</strong> taimi mulimuli?<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Mataio 24:36–42, ma<br />
fesili atu:<br />
• E faapefea ona talitutusa na fuaiupu i <strong>le</strong> tulaga na sei<br />
faatoa tuuina atu nei?<br />
221<br />
Malaki 1–4<br />
• O <strong>le</strong> a sou manatu aisea o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> ta’uina mai ai e <strong>le</strong> Alii <strong>le</strong><br />
taimi tonu e afio mai ai?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na te finagalo ina ia tatou faia i aso taitasi?<br />
Afai e te <strong>le</strong>’i faaaogaina <strong>le</strong> fautuaga e aoao atu ai mo <strong>le</strong><br />
Sakaria 12–14 (i. 195), o <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oaga <strong>le</strong><strong>le</strong>i lava <strong>le</strong>a e faaaoga ai.<br />
A <strong>le</strong>ai, ona toe iloilo faatasi <strong>le</strong>a ma tamaiti o <strong>le</strong> vasega ia mea<br />
o <strong>le</strong> a tutupu e oo atu i <strong>le</strong> Afio Faalua Mai. A maea ona maua<br />
se malamalamaaga o tamaiti o <strong>le</strong> vasega i faatafunaga<br />
matautia na valoia mo aso mulimuli, ona tuu atu <strong>le</strong>a ia i latou<br />
e sue <strong>le</strong> Malaki 3:2 ma tali <strong>le</strong> fesili o loo tuuina mai ai iina: “A<br />
o ai se na te lava tali <strong>le</strong> aso o lona afio mai?”<br />
Tuu atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e faitau <strong>le</strong> Malaki 3–4 ma vaai ai<br />
mo tali i fesili nei:<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na ta’u mai e Malaki ia i tatou e tatau ona<br />
tatou faia ina ia saunia ai mo <strong>le</strong> Afio Faalua Mai?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea na ia lapataiina ai i tatou e aua ne’i faia <strong>le</strong>a<br />
o <strong>le</strong> a tuua ai i tatou e aunoa ma <strong>le</strong> saunia?<br />
Ia talanoaina tali a tamaiti o <strong>le</strong> vasega. Faaaoga <strong>le</strong> faamatalaga<br />
i totonu o komeniteri mo <strong>le</strong> Malaki 3–4 i <strong>le</strong> Old Testament:<br />
1 Kings–Malachi (i. 353–56) ina ia fesoasoani ai i tamaiti o<br />
lau vasega ia malamalama i mea o loo latou faitauina.<br />
Faitau e <strong>le</strong> vasega <strong>le</strong> Malaki 4:5. Fesili atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega:<br />
• O <strong>le</strong> a sou manatu o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> fetalaiga a <strong>le</strong> Alii ina ua<br />
ia ta’ua <strong>le</strong> Afio Faalua Mai o se “aso sili ma <strong>le</strong> matautia”?<br />
• Pe tatau ea ona tatou fefefe i <strong>le</strong> Afio Faalua Mai? (tagai i <strong>le</strong><br />
MFF 38:30).<br />
Ia faamalosiau atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega ina ia mafaufau i se<br />
mea e tasi e mafai ona latou faia ina ia saunia <strong>le</strong><strong>le</strong>i ai mo <strong>le</strong><br />
Afio Faalua Mai ma amata ona galulue ai i <strong>le</strong>na vaega i o<br />
latou olaga.
O <strong>le</strong> <strong>Tusi</strong> a Malaki<br />
Malaki 4:5–6 (Mau Tauloto). Na folafola<br />
mai e <strong>le</strong> Alii o <strong>le</strong> a auina mai ia Elia a o <strong>le</strong>’i<br />
oo i <strong>le</strong> Afio Faalua Mai, e “faaliliuina loto o<br />
matua i fanau, ma loto o fanau i o latou matua.”<br />
(15–20 minute)<br />
Fai atu i tamaiti o <strong>le</strong> vasega e su’e i mau tauloto o <strong>le</strong> <strong>Feagaiga</strong><br />
<strong>Tuai</strong> po o <strong>le</strong> a <strong>le</strong> “galuega” a <strong>le</strong> Tama Faa<strong>le</strong>lagi (Mose 1:39). A<br />
maea ona faitau <strong>le</strong>na fuaiupu, ona faamatala atu <strong>le</strong>a i tamaiti<br />
o <strong>le</strong> vasega e faapea na aoao mai <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o Malaki e uiga i<br />
<strong>le</strong> mea na faia e <strong>le</strong> Atua ina ia mautinoa ai se taunuuga <strong>le</strong><strong>le</strong>i o<br />
lana galuega.<br />
Faitau faatasi ma tamaiti o lau vasega <strong>le</strong> Malaki 4:5–6 ma fesili<br />
atu ia i latou po o ai ia Elia (tagai i <strong>le</strong> Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia,<br />
“Elia,” i. 664). Ia maitauina o na fuaiupu o loo maua foi i isi<br />
tusitusiga faavae o <strong>le</strong> Eka<strong>le</strong>sia (tagai i <strong>le</strong> 3 Nifae 25:5–6; MFF 2;<br />
Talafaasolopito a Iosefa Samita 2:36–39). Faaaoga <strong>le</strong> komeniteri<br />
mo <strong>le</strong> Malaki 4:5–6 i <strong>le</strong> Old Testament: 1 Kings–Malachi (i. 355–56)<br />
e fesoasoani ai i <strong>le</strong> talanoaina o fesili nei:<br />
• Aisea e auina mai ai ia Elia ae <strong>le</strong> o se isi per<strong>of</strong>eta? (E tusa<br />
ai ma <strong>le</strong> saunoaga a Peresitene Iosefa Filitia Samita, “O<br />
Elia <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta mulimuli <strong>le</strong>a ia Isaraelu anamua sa umia<br />
222<br />
<strong>le</strong> atoatoaga o <strong>le</strong> perisitua, i se isi faaupuga, o <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta<br />
mulimuli sa <strong>of</strong>u i <strong>le</strong> atoatoaga o <strong>le</strong> mana o faamauga. O<br />
per<strong>of</strong>eta na mulimuli mai ia te ia sa <strong>le</strong> ia te i latou <strong>le</strong>nei<br />
atoatoaga” [Doctrines <strong>of</strong> Salvation, 3:151]).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea e aumaia e Elia? (tagai foi i <strong>le</strong> MFF 110:13–16).<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> uiga o <strong>le</strong> “faaliliuina o loto o fanau i o latou<br />
matua”?<br />
• O <strong>le</strong> a <strong>le</strong> mea semanu e tupu pe anafai e <strong>le</strong> auina mai ia<br />
Elia? (tagai foi i <strong>le</strong> MFF 2:2–3; 128:15, 17–18; Talafaasolopito<br />
a Iosefa Samita 2:39).<br />
• Po o tatou faatalitali lava la i <strong>le</strong> oo mai o Elia, pe ua uma<br />
ona sau o ia? (tagai i <strong>le</strong> MFF 110:13).<br />
Ia fetufaai atu lau molimau e faapea, o <strong>le</strong> mana o faamauga<br />
na folafolaina mai e <strong>le</strong> Alii e auina atu <strong>le</strong>a e <strong>le</strong> lima o Elia ua<br />
uma ona toefuatai mai. Ia uunaiina tamaiti o lau vasega e<br />
taumafai ina ia agavaa mo se pepa faataga o <strong>le</strong> malumalu ma<br />
faaaoga ia avanoa uma e maua ina ia avea ai ma “faaola i <strong>le</strong><br />
Mauga o Siona” (tagai i <strong>le</strong> Opetaia 1:21) i <strong>le</strong> faia <strong>le</strong>a o galuega<br />
o talafaasolopito o aiga ma <strong>le</strong> o atu i <strong>le</strong> malumalu.
O LE AIGA<br />
O SE FOLAFOLAGA<br />
I LE LALOLAGI<br />
O LE AU PERESITENE SILI MA LE AUFONO A LE AU APOSETOLO E TOASEFULULUA<br />
O LE EKALESIA A IESU KERISO O LE AU PAIA O ASO E GATA AI<br />
O I MATOU, O LE AU PERESITENE SILI ma <strong>le</strong><br />
Aufono a <strong>le</strong> Au Aposetolo e Toasefululua O Le<br />
Eka<strong>le</strong>sia A Iesu Keriso O Le Au Paia O Aso E<br />
Gata Ai, matou te ta◊utino atu ma <strong>le</strong> faamaoni,<br />
o <strong>le</strong> faaipoipoga i <strong>le</strong> va o se alii ma se tamaitai,<br />
ua faauuina e <strong>le</strong> Atua, ma o <strong>le</strong> aiga o <strong>le</strong> totonuga<strong>le</strong>mu<br />
<strong>le</strong>a o fuafuaga a Lå Foafoa, mo <strong>le</strong><br />
taunuuga e faavavau o Lana fanau.<br />
O TAGATA SOIFUA UMA - tane ma <strong>le</strong> fafine -<br />
ua foafoaina i <strong>le</strong> faatusa o <strong>le</strong> Atua. O i latou<br />
taitoatasi o se atalii po o se afafine faa<strong>le</strong>agaga<br />
faape<strong>le</strong>pe<strong>le</strong> a ni matua faa<strong>le</strong>lagi ma, o <strong>le</strong>a<br />
ua t<strong>of</strong>u ai i latou taitoatasi ma se natura ma<br />
se taunuuga paia. O <strong>le</strong> tulaga tane po o <strong>le</strong><br />
fafine (o <strong>le</strong> tagata,) o se vaega taua <strong>le</strong>a o <strong>le</strong><br />
mua◊i olaga, olaga faitino, ma lona faamoemoe<br />
e faavavau.<br />
I LE MUAI OLAGA, sa iloa ma tapua◊i atalii ma<br />
afafine faa<strong>le</strong>agaga i <strong>le</strong> Atua o lo latou Tama e<br />
Faavavau, ma sa [latou] talia Lana fuafuaga e<br />
mafai ai e Lana fanau ona maua ni tino<br />
faa<strong>le</strong>tino ma <strong>le</strong> tomai faa<strong>le</strong>lalolagi latou te<br />
maua ai <strong>le</strong> atoatoaga ma iloa tino ai lona<br />
taunuuga paia o se suli o <strong>le</strong> ola e faavavau.<br />
O <strong>le</strong> fuafuaga paia o <strong>le</strong> fiafia, ua mafai ai ona<br />
faaauau fega<strong>le</strong>ga<strong>le</strong>aiga faa<strong>le</strong>aiga i tala atu o<br />
<strong>le</strong> tuugamau. Ua mafai i sauniga paia ma<br />
feagaiga ua maua i malumalu paia ona toe<br />
foi atu ai tagata taitoatasi i <strong>le</strong> afioaga o <strong>le</strong><br />
Atua ma toe faatasia aiga e faavavau.<br />
O LE ULUAI POLOAIGA na tuuina e <strong>le</strong> Atua ia<br />
Atamu ma Eva, e faatatau i lo la agavaa mo<br />
tulaga faamãtua, o se tane ma se ava. Matou te<br />
ta◊utino atu o <strong>le</strong> poloaiga a <strong>le</strong> Atua i Lana fanau<br />
ia fanafanau ma uluuluola ai <strong>le</strong> lalolagi, ua faamalosia<br />
ma faatumauina. Matou te toe ta◊utino<br />
atu foi ua poloai mai <strong>le</strong> Atua, o mana paia o <strong>le</strong><br />
foafoaina o fanau, ua na o <strong>le</strong> va lava o <strong>le</strong> alii ma<br />
<strong>le</strong> tamaitai ua faaipoipoina faa<strong>le</strong>tulafono, o se<br />
tane ma <strong>le</strong> ava, e tatau ona faaaogaina ai.<br />
MATOU TE TA◊UTINO ATU o <strong>le</strong> ala ua foafoaina ai<br />
<strong>le</strong> ola faitino, ua faatuina i <strong>le</strong> finagalo paia.<br />
Matou te faamaonia <strong>le</strong> paia o <strong>le</strong> ola ma lona<br />
taua i <strong>le</strong> fuafuaga e faavavau a <strong>le</strong> Atua.<br />
O LE TANE MA LE AVA ua i ai <strong>le</strong> tiutetauave paia<br />
e al<strong>of</strong>a ma tausi e <strong>le</strong> tasi <strong>le</strong> isi ma a la fanau. ‘O<br />
fanau<br />
Sa f<strong>of</strong>ogaina <strong>le</strong>nei folafolaga e <strong>le</strong> Susuga a Peresitene Gordon B. Hinck<strong>le</strong>y, o se vaega o lana savali<br />
i <strong>le</strong> Sauniga Aoao a <strong>le</strong> Aual<strong>of</strong>a sa faia i <strong>le</strong> aso 23 o Setema, i <strong>le</strong> Aai a Sate Leki, Iutã.<br />
223<br />
o <strong>le</strong> t<strong>of</strong>i <strong>le</strong>a mai <strong>le</strong> Alii’ (Salamo 127:3). Ua i ai<br />
i matua se tiute paia e tausia a latou fanau i <strong>le</strong><br />
al<strong>of</strong>a ma <strong>le</strong> amiotonu, ia tuuina atu i ai mea e<br />
manaomia i <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>agaga ma <strong>le</strong> faa<strong>le</strong>tino, ia<br />
aoao i latou e alol<strong>of</strong>a ma feauaunaa◊i, ia tausia<br />
poloaiga a <strong>le</strong> Atua ma avea ma tagatanuu<br />
usiusitai i tulafono i soo se mea e non<strong>of</strong>o ai. O<br />
tane ma ava - tina ma tamã - o <strong>le</strong> a latou tali<br />
atu i <strong>le</strong> Atua mo <strong>le</strong> faataunuuina o nei mea e<br />
ao ona faia.<br />
O LE AIGA ua faauuina e <strong>le</strong> Atua. O <strong>le</strong> faaipoipoga<br />
i <strong>le</strong> va o <strong>le</strong> alii ma <strong>le</strong> tamaitai e taua i<br />
Lana fuafuaga e faavavau. E tatau ona<br />
fanauina fanau i totonu o feagaiga o <strong>le</strong><br />
faaipoipoga, ma ia tausia e se tamã se tina o<br />
å ua faamamaluina ma <strong>le</strong> faatuatua atoatoa<br />
feagaiga faa<strong>le</strong>ulugalii. E maua <strong>le</strong> fiafia i <strong>le</strong><br />
olaga faa<strong>le</strong>aiga pe a faavae i aoaoga a <strong>le</strong> Alii o<br />
Iesu Keriso. O faaipoipoga ma aiga manuia,<br />
e faavae ma tumau i mataupu faavae o <strong>le</strong><br />
faatuatua, tatalo, salamo, faamagaloga,<br />
faaaloalo, al<strong>of</strong>a, aga<strong>le</strong><strong>le</strong>i, galuega, ma<br />
gaoioiga faafiafia tuufaatasi. I <strong>le</strong> fuafuaga<br />
paia, e tatau ona pu<strong>le</strong>faamalumalu tamã i o<br />
latou aiga i <strong>le</strong> al<strong>of</strong>a ma <strong>le</strong> amiotonu ma o i<br />
latou e tuuina atu mea e manaomia o <strong>le</strong><br />
olaga ma <strong>le</strong> puipuiga mo o latou aiga. O <strong>le</strong><br />
uluai matafaioi a tina o <strong>le</strong> faafai<strong>le</strong><strong>le</strong>ina <strong>le</strong>a o<br />
a latou fanau. O nei matafaioi paia, e ao i<br />
tamã ma tina ona fesoasoani <strong>le</strong> tasi i <strong>le</strong> isi o<br />
se paaga tutusa. O mea e faa<strong>le</strong>tonu, oti, po o<br />
nisi mea e tula◊i mai, e alagãtatau ai ona<br />
fetuutuunai tagata taitoatasi. E tatau i aiga<br />
laute<strong>le</strong> ona tuuina atu <strong>le</strong> lagolago pe a manaomia.<br />
MATOU TE LAPATA◊I ATU o tagata taitoatasi o<br />
å ua solia feagaiga o <strong>le</strong> ola mama, o å<br />
faasaunoa i taitoalua po o fanau, o å ua faatalalå<br />
i <strong>le</strong> faataunuuina o tiutetauave faa<strong>le</strong>aiga, o<br />
<strong>le</strong> a i ai se aso tou te tut° atu ai e tali atu i luma<br />
o <strong>le</strong> Atua. E <strong>le</strong> gata i <strong>le</strong>a, matou te lapata◊i atu<br />
foi, o <strong>le</strong> faama<strong>le</strong>peina o <strong>le</strong> aiga o <strong>le</strong> a aumai ai<br />
i tagata taitoatasi, alaalafaga, ma malo,<br />
faafanoga ia na ulua◊i ta◊u mai e per<strong>of</strong>eta<br />
anamua ma aso nei.<br />
MATOU TE VALAAU ATU i tamalii ma failauga<br />
ma taitai o malo i soo se mea ina ia faalauiloa<br />
atu na fua faatatau ua fuafuaina ina ia faatumauina<br />
ma faamalosia <strong>le</strong> aiga o se iunite<br />
faavae o malo.
Faaaliga: O nisi suiga ma<br />
faasaoga ua faia i aso. O <strong>le</strong><br />
a tulai mai ai ni eseesega<br />
ma aso a loo maua i <strong>le</strong><br />
Taiala i <strong>Tusi</strong>tusiga Paia.<br />
O TUPU TUPU O ISARAELU ISARAELU<br />
O Tupu ma Per<strong>of</strong>eta o Isaraelu ma Iuta<br />
Ierepoamo I: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> luasefululua tausaga (pe tusa o <strong>le</strong><br />
930–909 TLM). Na filifilia e <strong>le</strong> Alii ia Ierepoamo e avea ma tupu i ituaiga e<br />
sefulu i <strong>le</strong> itu i matu ae na te <strong>le</strong>’i tausia ia poloaiga. Nai lo <strong>le</strong>na, sa liliu atu<br />
ia Isaraelu i <strong>le</strong> ifo i tupua ma sa avea <strong>le</strong>a ma faataitaiga e toetoe lava o<br />
tupu uma o Isaraelu na sosoo mai ai (tagai i <strong>le</strong> 1 Tupu 12:25–14:20).<br />
Natapu: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> lua tausaga (pe tusa o <strong>le</strong> 909–908 TLM).<br />
O Natapu o <strong>le</strong> atalii i Ierepoamo, sa faaauauina <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga sa<br />
amataina e lona tama. Na fasiotia o ia e Paasa (tagai i <strong>le</strong> 1 Tupu<br />
15:25–31).<br />
Paasa: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> luasefulufa tausaga (pe tusa o <strong>le</strong> 908–886<br />
TLM). Na maua e Paasa <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oalii i <strong>le</strong> fasiotia <strong>le</strong>a o Natapu ma <strong>le</strong><br />
faaumatiaina o e uma na tupuga mai ia Ierepoamo. Sa faaauau foi e<br />
ia <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga o Ierepoamo ma sa valoia e <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o Ieu e faapea<br />
o <strong>le</strong> a faaumatiaina lona aiga e pei ona ia faaumatiaina o <strong>le</strong> aiga o<br />
Ierepoamo (tagai i <strong>le</strong> 1 Tupu 15:32–16:7).<br />
E<strong>le</strong>: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> lua tausaga (pe tusa o <strong>le</strong> 886–885 TLM).<br />
O E<strong>le</strong> o <strong>le</strong> atalii o Paasa, na fasiotia e Semeri, o <strong>le</strong> pu<strong>le</strong> i ana kariota.<br />
Na fasiotia e Semeri tagata uma lava e tau i <strong>le</strong> aiga o Paasa, ma<br />
faataunuuina ai <strong>le</strong> valoaga a Ieu (tagai i <strong>le</strong> 1 Tupu 16:8–14).<br />
Semeri: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> fitu aso (pe tusa o <strong>le</strong> 885 TLM). O os<strong>of</strong>aiga a<br />
<strong>le</strong> vaegaau e faasaga ia Semeri, sa ia pu<strong>le</strong> ai i lona lava ola (tagai i <strong>le</strong><br />
1 Tupu 16:9–20).<br />
Omeri (pe tusa o <strong>le</strong> 885–874 TLM) ma Tipeni (pe tusa o <strong>le</strong> 885–880 TLM):<br />
Sa tauva ia Omeri ma Tipeni mo <strong>le</strong> pu<strong>le</strong>aina o <strong>le</strong> malo mo <strong>le</strong> fa tausaga. Na<br />
maliu ia Tipeni, ona avea ai <strong>le</strong>a o Omeri ma tupu. Na faatau e Omeri <strong>le</strong> aai<br />
o Samaria ma avea ma ona laumua. Na n<strong>of</strong>otupu o ia mo <strong>le</strong> isi sefululua<br />
tausaga, sa sili atu lona amio<strong>le</strong>aga nai lo e na muamua atu ia te ia (tagai<br />
i <strong>le</strong> 1 Tupu 16:16–28).<br />
Aapo: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> luasefululua tausaga (pe tusa o <strong>le</strong> 874–853 TLM).<br />
O Aapo, o <strong>le</strong> atalii o Omeri, na manatulia o ia o <strong>le</strong> tupu sili <strong>le</strong>a ona amio<strong>le</strong>aga<br />
o <strong>le</strong> malo i matu. Na faaipoipo o ia i a Iesepela, o se purinisese ifo i tupua o<br />
Saitonu o <strong>le</strong> na faalauiloaina <strong>le</strong> tapuai ia Paala ma sa fasiotia i latou o e<br />
mulimuli ia Ieova. Sa taumafai foi o ia e fasioti <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o Elia. Na valoia<br />
e Elia <strong>le</strong> feoti o Aapo ma Iesepela (tagai i <strong>le</strong> 1 Tupu 16:29–22:40;<br />
2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 18).<br />
Aasaia: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> lua tausaga (pe tusa o <strong>le</strong> 853–852 TLM).<br />
Sa faaauau e Aasaia <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga a lona tama, o Aapo (tagai i <strong>le</strong><br />
1 Tupu 22:51–2 Tupu 1:18).<br />
Ioramo: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> sefululua tausaga (pe tusa o <strong>le</strong> 852–841<br />
TLM). E ui sa <strong>le</strong>’i amio<strong>le</strong>aga te<strong>le</strong> o ia e pei o lona tama ma <strong>le</strong> tama o<br />
lona tama, ae sa faaauau e Ioramo ia agasala a Ierepoamo (tagai i <strong>le</strong><br />
2 Tupu 3:1–8:15).<br />
faaauau i <strong>le</strong> itulau 225<br />
O TUPU O MALO<br />
TUUFAATASI O ISARAELU<br />
Akia<br />
Saulo<br />
Tavita<br />
Solomona<br />
(pe tusa o <strong>le</strong> 1050–930 TLM)<br />
O PEROFETA<br />
Isaraelu Both Iuta<br />
Opetaia? Elia<br />
Elisaia<br />
Ieu Mekaio<br />
224<br />
Itu Asaraia<br />
Semaia<br />
Hanani<br />
Iaaseelu<br />
Ioelu?<br />
Elisara<br />
O TUPU TUPU O IUTA<br />
Reopoamo: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> sefulufitu tausaga (pe tusa o <strong>le</strong><br />
930–913 TLM). O Reopoamo, o se atalii o Solomona, o nisi taimi sa<br />
usiusitai i <strong>le</strong> Alii ae o nisi taimi sa mulimuli atu i <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga o nuu<br />
tuaoi. O <strong>le</strong> taunuuga, sa os<strong>of</strong>aia ai e Seseka, <strong>le</strong> farao o Aikupito ia Iuta<br />
ma gaoia <strong>le</strong> malumalu (tagai i <strong>le</strong> 1 Tupu 12:1–24; 14:21–31; 2<br />
N<strong>of</strong>oaiga Tupu 10:1–12:16).<br />
Aviama: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> tolu tausaga (pe tusa o <strong>le</strong> 913–910 TLM).<br />
O Aviama sa ta’ua foi o Avia, o <strong>le</strong> atalii o Reopoamo. Na ia faaauauina<br />
foi agasala ia sa amataina e lona tama (tagai i <strong>le</strong> 1 Tupu 15:1–8;<br />
2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 13).<br />
Asa: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> fasefulu tausaga (pe tusa o <strong>le</strong> 910–869 TLM).<br />
O Asa o <strong>le</strong> atalii o Aviama ma sa “amiotonu i luma o Ieova” (1 Tupu 15:11).<br />
Na ia amataina ia faiga e faamama ai <strong>le</strong> nuu mai <strong>le</strong> ifo i tupua. Na ia<br />
faamalosia foi <strong>le</strong> vaegaau ma faatoilaloina ia Isaraelu ma Aitiope pe a latou<br />
os<strong>of</strong>ai atu (tagai i <strong>le</strong> 1 Tupu 15:9–24; 2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 14–16).<br />
Iosefatu: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> luasefululima tausaga (pe tusa o <strong>le</strong><br />
872–848 TLM). E tolu tausaga sa n<strong>of</strong>otupu faatasi ai ia Iosefatu ma<br />
lona tama o Asa, faapea ma <strong>le</strong> lima tausaga na n<strong>of</strong>otupu faatasi ai ma<br />
lona atalii o Iorama. Sa pu<strong>le</strong> o ia ma <strong>le</strong> atamai ma <strong>le</strong> amiotonu, se’i<br />
vagana ai <strong>le</strong> latalata te<strong>le</strong> o a latou fesootaiga ma Aapo ma Aasaia o<br />
Isaraelu. Atonu o <strong>le</strong> mafuaaga <strong>le</strong>a na iu ai ina ua faaipoipo atu lona<br />
atalii i <strong>le</strong> afafine o Aapo (tagai i <strong>le</strong> 1 Tupu 22:41–50; 2 N<strong>of</strong>oaiga<br />
Tupu 17:1–21:3).<br />
Iorama: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> valu tausaga (pe tusa o <strong>le</strong> 853–841 TLM).<br />
E <strong>le</strong>’i mulimuli Iorama i <strong>le</strong> amiotonu a lona tama o Iosefatu. Na<br />
ia fasiotia ona uso, na faaipoipo atu ia Atalia <strong>le</strong> afafine o Aapo ma<br />
Iesepela, ma sa n<strong>of</strong>otupu i <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 8:16–24;<br />
2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 21).<br />
Aasaia: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> tausaga e tasi (pe tusa o <strong>le</strong> 841 TLM). Na<br />
fasiotia ia Aasaia e Ieu, o <strong>le</strong> na fasiotia foi ia Ioramo <strong>le</strong> tupu o Isaraelu<br />
(tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 8:25–29; 9:27–29; 2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 22:1–9).<br />
faaauau i <strong>le</strong> itulau 225
O TUPU O ISARAELU ISARAELU faaauau<br />
Ieu: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> luasefuluvalu tausaga (pe tusa o <strong>le</strong> 841–814 TLM).<br />
Na faauuina ia Ieu e se per<strong>of</strong>eta e avea ma tupu o Isaraelu ma<br />
faaumatiaina <strong>le</strong> aiga o Aapo. Na ia faaumatiaina ia tapuaiga ia Paala<br />
ae <strong>le</strong> o tamai povi auro a Ierepoamo (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 9:1–10:36).<br />
Ioasasa: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> sefulufitu tausaga (pe tusa o <strong>le</strong> 814–798<br />
TLM). Na toe faaolaola e Ioasasa ia tapuaiga ia Paala, <strong>le</strong>a sa taumafai lona<br />
tama o Ieu e faamuta (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 13:1–9).<br />
Ioasa: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> sefuluono tausaga (pe tusa o <strong>le</strong> 798–782 TLM).<br />
Sa faaauau e Ioasa ia agasala a lona tama, o Ioasasa (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu<br />
13:10–25).<br />
Ierepoamo II: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> fasefulutasi tausaga (pe tusa o <strong>le</strong><br />
793–753 TLM). Na n<strong>of</strong>otupu faatasi ia Ierepoamo ma lona tama o Ioasa<br />
mo <strong>le</strong> sefululua tausaga. Sa <strong>le</strong>’i amiotonu o ia, ae o ia o se tupu malosi o<br />
<strong>le</strong> na faaaogaina e <strong>le</strong> Alii e faatoilaloina ia fili o Isaraelu ma tuuina atu i<br />
ona tagata <strong>le</strong> taimi mulimuli e salamo ai (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 14:23–29).<br />
Sakaria: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> ono masina (pe tusa o <strong>le</strong> 753 TLM). O Sakaria<br />
o <strong>le</strong> atalii o Ierepoamo, na tagatava<strong>le</strong>ina e Saluma (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu<br />
15:8–12).<br />
Saluma: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> masina e tasi (pe tusa o <strong>le</strong> 751 TLM). Na fasiotia<br />
ia Saluma e Manaema (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 15:10–15).<br />
Manaema: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> sefulu tausaga (pe tusa o <strong>le</strong> 752–742<br />
TLM). Na fasiotia e Manaema ia Saluma ina ia maua ai <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oalii. Na<br />
mamafa ia lafoga na ia tuuina atu i tagata e totogi mo Asuria (tagai i <strong>le</strong><br />
2 Tupu 15:14–22).<br />
Pekasia: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> lua tausaga (pe tusa o <strong>le</strong> 742–740 TLM).<br />
O Pekasia o <strong>le</strong> atalii o Manaema, na fasiotia e Peka i se os<strong>of</strong>aiga a <strong>le</strong><br />
vaegaau (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 15:23–26).<br />
Elisaia<br />
Iona<br />
O PEROFETA<br />
Isaraelu Both Iuta<br />
Peka: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> luasefululua tausaga (pe tusa o <strong>le</strong> 752–732 TLM).<br />
Na amata ona pu<strong>le</strong> ia Peka i se malo faatautee i <strong>le</strong> itu i sasae o <strong>le</strong> Vai o<br />
Ioritana i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oaiga a Manaema. O se os<strong>of</strong>aiga lona lua a Asuria<br />
na toate<strong>le</strong> ai tagata Isaraelu sa aveina ai faatagataotaua (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu<br />
15:27–31). Mika<br />
faaauau i <strong>le</strong> itulau 226<br />
Amosa Hosea<br />
Oteta<br />
225<br />
Sakaria Isaia<br />
O TUPU TUPU O IUTA IUTA faaauau<br />
O Tupu ma Per<strong>of</strong>eta o Isaraelu ma Iuta<br />
Tupu Tamaitai o Atalia: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> fitu tausaga (pe tusa o <strong>le</strong><br />
841–835 TLM). O Atalia o <strong>le</strong> tina <strong>le</strong>a o Aasaia ma o <strong>le</strong> afafine o Aapo ma<br />
Iesepela. Ina ua mavae <strong>le</strong> maliu o Aasaia sa ia mauaina loa <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oalii ina<br />
ua uma ona fasiotia “<strong>le</strong> fanau uma a <strong>le</strong> tupu” (2 Tupu 11:1), se’i vagana<br />
ai <strong>le</strong> atalii e toatasi o Aasaia, o Ioasa, o <strong>le</strong> sa nanaina. Sa ia faalauiloaina<br />
ia tapuaiga ia Paala ma sa fasiotia (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 11; 2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu<br />
22:10–23:21).<br />
Ioasa: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> fasefulu tausaga (pe tusa o <strong>le</strong> 835–796 TLM).<br />
O Iosapa, <strong>le</strong> tuafafine o Aasaia, sa faasaoina <strong>le</strong> tamaitiiti o Ioasa mai lona<br />
tinamatua fasioti tagata o Atalia. Sa la’ua nanaina ma lona toalua, o Ieoiata<br />
<strong>le</strong> faitaulaga, ia Ioasa i totonu o <strong>le</strong> malumalu mo <strong>le</strong> ono tausaga. Na taitaia<br />
e Ieoiata se os<strong>of</strong>aiga faatautee lauiloa ina ua faatoa fitu tausaga o Ioasa <strong>le</strong>a<br />
na tuuina atu ai loa ma Ioasa i <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oalii ma faapea ona fasiotia ai ma<br />
Atalia. Na ta<strong>of</strong>ia e Ioasa ia tapuaiga ia Paala ma toe faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia <strong>le</strong> malumalu<br />
(tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 12; 2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 24).<br />
Amasia: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> luasefuluiva tausaga (pe tusa o <strong>le</strong> 796–767<br />
TLM). O Amasia, <strong>le</strong> atalii o Ioasa, sa <strong>le</strong> atoatoa lona faamaoni aua sa<br />
faava<strong>le</strong>va<strong>le</strong>a foi. Na ia faatoilaloina ia Etoma e ala <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> faalogo atu i <strong>le</strong><br />
lapataiga a se per<strong>of</strong>eta, ona auai atu <strong>le</strong>a i <strong>le</strong> ifo i tupua ma sa faalumaina<br />
e Ioasa <strong>le</strong> tupu o Isaraelu. O lona atalii o Asaraia sa n<strong>of</strong>otupu faatasi ma ia i<br />
<strong>le</strong> luasefulufa tausaga mulimuli o lana n<strong>of</strong>oaiga. Na fasiotia ia Amasia a o<br />
faaaunuua (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 14:1–22; 2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 25).<br />
Asaraia, po o Usia: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> limasefululua tausaga (pe<br />
tusa o <strong>le</strong> 792–740 TLM). O Asaraia sa malosi i <strong>le</strong> vaegaau ae vaivai i <strong>le</strong><br />
faa<strong>le</strong>agaga. Na ia avea ia Iuta ma se malo malosi i ona tuaoi ae na te<br />
<strong>le</strong>’i aveeseina mai <strong>le</strong> malo ia <strong>le</strong> ifo i tupua. Na taia o ia i <strong>le</strong> <strong>le</strong>pela ma o<br />
<strong>le</strong> sefulu tausaga mulimuli o lana n<strong>of</strong>oaiga na n<strong>of</strong>otupu faatasi ai o ia<br />
ma lona atalii o Iotama (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 15:1–7; 2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 26).<br />
Iotama: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> sefuluono tausaga (pe tusa o <strong>le</strong> 750–732<br />
TLM). O Iotama o se taitai malosi, ae sa pei foi o ia o lona tama, na te <strong>le</strong>’i<br />
aveeseina <strong>le</strong> ifo i tupua mai ia Sa Iuta. Na n<strong>of</strong>otupu faatasi i la’ua ma<br />
lona atalii o Aasa i <strong>le</strong> fa tausaga mulimuli o lana n<strong>of</strong>oaiga (tagai i <strong>le</strong><br />
2 Tupu 15:32–38; 2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 27).<br />
Aasa: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> sefuluono tausaga (pe tusa o <strong>le</strong> 735–715 TLM).<br />
Na tetee i <strong>le</strong> fautuaga a <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o Isaia, na faia e Aasa se tuufaatasiga<br />
ma Asuria. Na ia liliuina ia Sa Iuta i <strong>le</strong> ifo i tupua ma sa ia taulagaina ona<br />
lava atalii i <strong>le</strong> afi (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 16; 2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 28).<br />
faaauau i <strong>le</strong> itulau 226
O Tupu ma Per<strong>of</strong>eta o Isaraelu ma Iuta<br />
O TUPU O ISARAELU faaauau<br />
Hosea: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> iva tausaga (pe tusa o <strong>le</strong> 732–722 TLM).<br />
E oo mai i <strong>le</strong> taimi o <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oaiga a Hosea, ua <strong>le</strong> toe mafai ona ta<strong>of</strong>i<strong>of</strong>ia<br />
<strong>le</strong> aveina faatagataotaua o Isaraelu. Na pa’u atu Samaria ia Asuria pe<br />
tusa <strong>le</strong>a o <strong>le</strong> 721 TLM ma o <strong>le</strong> toate<strong>le</strong> o ona tagatanuu na aveina atu ai.<br />
Ona faasalalauina <strong>le</strong>a o i latou ma avea ai loa ma “ituaiga e sefulu o<br />
loo <strong>le</strong>iloloa” (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 17:1–34).<br />
O <strong>le</strong> Iuga o <strong>le</strong> Malo i Matu o Isaraelu<br />
Sami Ulaula<br />
AIKUPITO O <strong>le</strong><br />
Sami Te<strong>le</strong><br />
Samaria<br />
Asuria<br />
Toafa o Arapi<br />
Papelonia<br />
Metai<br />
O <strong>le</strong> Tafeaga i Asuria<br />
“O <strong>le</strong> mea <strong>le</strong>a na matua toasa mai ai Ieova ia Isaraelu, ua ia ave ese ai<br />
ia te i latou i ona luma; e <strong>le</strong>ai se na toe, na o <strong>le</strong> ituaiga lava o Iuta”<br />
(2 Tupu 17:18).<br />
O PEROFETA<br />
Isaraelu Both Iuta<br />
Liae Lehi<br />
226<br />
Micah Mika<br />
Isaia Nauma<br />
Sefanaia<br />
Ulata (per<strong>of</strong>eta fafine)<br />
Ieremia<br />
Sapakuka<br />
Tanielu<br />
O TUPU O IUTA faaauau<br />
Esekia: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> luasefuluiva tausaga (pe tusa o <strong>le</strong> 715–686<br />
TLM). O Esekia o <strong>le</strong> atalii o Aasa, e iloa foi o ia o se tasi o tupu sili ona<br />
amiotonu o Iuta. Na ia ta<strong>of</strong>ia <strong>le</strong> ifo i tupua, faamamaina <strong>le</strong> malumalu,<br />
ma toe faafou <strong>le</strong> tapuai atu ia Ieova. Talu ai ona o lona faamaoni, na toe<br />
faafoi ai e <strong>le</strong> Alii ia se os<strong>of</strong>aiga a Asuria ma na toe faaopoopoina <strong>le</strong> isi<br />
sefululima tausaga i <strong>le</strong> olaga o Esekia. O <strong>le</strong> vaitaimi <strong>le</strong>na na fanau mai ai<br />
lona atalii o Manase (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 18–20; 2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 29–32;<br />
Isaia 36–39).<br />
Manase: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> limasefulu tausaga (pe tusa o <strong>le</strong> 697–642<br />
TLM), e sefulutasi tausaga sa n<strong>of</strong>otupu faatasi ai ma lona tama o Esekia.<br />
I <strong>le</strong> 2 Tupu 21, o loo faamatalaina <strong>le</strong> sili atu o <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga o Manase<br />
nai lo sa Amori <strong>le</strong>a na faaumatia ai e Isaraelu. Na matuai liliu uma e ia<br />
mea <strong>le</strong><strong>le</strong>i uma na faataunuuina e lona tama. Na ia toe faamalosia <strong>le</strong><br />
tapuai i tupua ma fasiotia ia per<strong>of</strong>eta a <strong>le</strong> Alii. Na ia taulagaina lana lava<br />
fanau i atua ese (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 21:1–18; 2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 33:1–20).<br />
Amone: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> lua tausaga (pe tusa o <strong>le</strong> 642–640 TLM). Na<br />
faaauau e Amone <strong>le</strong> amio<strong>le</strong>aga a lona tama o Manase, ma na fasiotia e<br />
ana auauna (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 21:19–26; 2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 33:21–25).<br />
Iosia: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> tolusefulutasi tausaga (pe tusa o <strong>le</strong> 640–609<br />
TLM). O Iosia na oo atu o ia i <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oalii i <strong>le</strong> valu o ona tausaga, e aloaiaina<br />
i <strong>le</strong> amataina o ni faa<strong>le</strong><strong>le</strong>iga tete<strong>le</strong> o tulaga faa<strong>le</strong>lotu i <strong>le</strong> talafaasolopito o<br />
Iuta. O <strong>le</strong> tulafono a Mose na toe mauaina ma aoaoina atu. Ae o <strong>le</strong> mea e<br />
<strong>le</strong>aga ai, na fasiotia ia Iosia i se taumafaiga e faasaga i tagata Aikupito ma<br />
e <strong>le</strong>’i umi foi ana taumafaiga toe faa<strong>le</strong><strong>le</strong>ia (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 22:1–23:30;<br />
2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 34–35).<br />
Ioasasa: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> tolu masina (pe tusa o <strong>le</strong> 609 TLM). Na<br />
aveese e Farao ia Ioasasa mai <strong>le</strong> n<strong>of</strong>oalii ae tuu i ai lona uso o Eliakimo<br />
(tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 23:31–33; 2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 36:1–4).<br />
Ioakima po o Eliakimo: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> sefulutasi tausaga (pe tusa o <strong>le</strong><br />
609–598 TLM). Na suia e Farao <strong>le</strong> igoa o Eliakimo ia Ioakima. Sa faaauau<br />
pea ona teena e Ioakima ia fautuaga a <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o Ieremia ma taumafai foi<br />
e fasioti ia te ia. Na fasiotia o ia ina ua uma ona tetee e faasaga ia Papelonia<br />
(tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 23:34–24:7; 2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 36:5–8).<br />
Ioakina: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> tolu masina (pe tusa o <strong>le</strong> 598–597 TLM).<br />
O Ioakina faatasi ma isi e toate<strong>le</strong> na aveina uma atu faatagataotaua i<br />
Papelonia (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu 2:8–17; 2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 36:9–10).<br />
faaauau i <strong>le</strong> itulau 227
O PEROFETA<br />
Isaraelu Both Iuta<br />
Liae<br />
227<br />
Esekielu<br />
Ieremia<br />
Tanielu<br />
Na faatagaina e <strong>le</strong> Tupu o Tariu <strong>le</strong> toe<br />
foi atu o Sa Iuta i Ierusa<strong>le</strong>ma pe tusa<br />
o <strong>le</strong> 537 tlm. O Hakai, Sakaria, ma<br />
Malaki o per<strong>of</strong>eta ia o Sa Iuta ina ua<br />
mavae lo latou toe foi atu.<br />
O TUPU TUPU O IUTA IUTA faaauau<br />
O Tupu ma Per<strong>of</strong>eta o Isaraelu ma Iuta<br />
Setekaia, po o Matania: Na n<strong>of</strong>otupu mo <strong>le</strong> sefulutasi tausaga (pe tusa<br />
o <strong>le</strong> 597–586 TLM). Na teena foi e Setekaia <strong>le</strong> fautuaga a <strong>le</strong> per<strong>of</strong>eta o<br />
Ieremia ina ia siilima atu ia Papelonia. Na ia faatuina se autuufaatasi ma<br />
Aikupito, <strong>le</strong>a na faaumatiaina ai e Papelonia ia Ierusa<strong>le</strong>ma ma aveina atu<br />
ai loa faatagataotaua ia sa Iuta i totonu o Papelonia (tagai i <strong>le</strong> 2 Tupu<br />
24:18–25:21; 2 N<strong>of</strong>oaiga Tupu 36:11–21).<br />
O <strong>le</strong> Faatafeaina o <strong>le</strong> Malo i Saute o Iuta<br />
Sami Ulaula<br />
AIKUPITO O <strong>le</strong><br />
Sami Te<strong>le</strong><br />
Samaria<br />
Asuria<br />
Toafa o Arapi<br />
Papelonia<br />
Metai<br />
O <strong>le</strong> Tafeaga i Papelonia<br />
“O ai ea na tuuina atu Iakopo ia faoa ana mea, o Isaraelu foi i e vete<br />
mea? e <strong>le</strong> o Ieova ea, o ia na tatou agasala i ai? Ae <strong>le</strong> mafafai i latou<br />
ona savavali i ona ala, ua latou <strong>le</strong> faalogo foi i lana tulafono” (Isaia<br />
42:24).
✦<br />
●<br />
O <strong>le</strong> Vanimonimo o Loo Iloa<br />
40,000,000,000 tausaga malamalama <strong>le</strong> laute<strong>le</strong><br />
●<br />
✦ ✴<br />
✴<br />
●<br />
✦ ●<br />
✴<br />
✴<br />
●<br />
●<br />
● ●<br />
● ✴ ● ● ● ✴<br />
✦<br />
●<br />
●<br />
●<br />
●<br />
●<br />
●<br />
●<br />
O lo Tatou Aniva ma Ona<br />
Tuaoi Sili Ona Lata Ane<br />
4,000,000 tausaga malamalama <strong>le</strong> laute<strong>le</strong><br />
●<br />
●<br />
O lo Tatou Vanimonimo<br />
.000063 tausaga malamalama<br />
<strong>le</strong> laute<strong>le</strong> E silia ma <strong>le</strong> 5 itula faatoa<br />
oo <strong>le</strong> susulu o <strong>le</strong> la ia Pluto.<br />
● ●●<br />
●<br />
✴<br />
●<br />
●<br />
●<br />
O se tausaga malamalama o <strong>le</strong> mamao <strong>le</strong>a<br />
e alu ai <strong>le</strong> malamalama i <strong>le</strong> tausaga e tasi<br />
i <strong>le</strong> saoasaoa e 186,000 maila i <strong>le</strong> sekone,<br />
e tusa <strong>le</strong>a ma <strong>le</strong> 9.5 tiliona o kilomita<br />
(e toetoe lava 5.9 tiliona maila).<br />
●<br />
228<br />
●<br />
●<br />
✦<br />
●<br />
●<br />
●<br />
●<br />
O Aniva Sili Ona Latalata Mai<br />
150,000,000 tausaga malamalama <strong>le</strong> laute<strong>le</strong><br />
Faitau miliona ia aniva<br />
Fetu o <strong>le</strong> Aniva<br />
100,000 tausaga malamalama <strong>le</strong> laute<strong>le</strong><br />
Selau piliona fetu<br />
●<br />
O lo Tatou Lalolagi<br />
12,756 kilomita (7,927 maila)<br />
<strong>le</strong> laute<strong>le</strong> .000016 <strong>le</strong> tausaga malamalama<br />
mai <strong>le</strong> la E tusa ma <strong>le</strong> 8 minute faatoa<br />
oo mai <strong>le</strong> susulu o <strong>le</strong> la ia i tatou.<br />
●
229<br />
© Pu<strong>le</strong>ta<strong>of</strong>ia 1998 PhotoDisc, Inc. Ua ta<strong>of</strong>ia aia tatau uma.
230
231
232