Ovde - Departman za arhitekturu i urbanizam
Ovde - Departman za arhitekturu i urbanizam
Ovde - Departman za arhitekturu i urbanizam
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
aa_ I architectural approach I glasnik nove arhitekture I broj 2 I godina II I 2012<br />
ključni pojmovi I habitat I novogovor I ostvarive utopije
Impresum<br />
architectural approach I glasnik nove arhitekture I broj 2 I godina II I 2012<br />
IZDAVAČ I Fakultet tehničkih nauka, <strong>Departman</strong> <strong>za</strong><br />
<strong>arhitekturu</strong> i urbani<strong>za</strong>m, Trg Dositeja Obradovića 6, Novi Sad I<br />
www.ftn.uns.ac.rs, www.arhns.com<br />
GRAFIČKI DIZAJN I PRIPREMA I ModelArt studio, www.modelart.rs<br />
ONLINE IZDANJE I http://arhns.com/aa/<br />
ŠTAMPA I Grafički centar “Grid”, Fakultet tehničkih nauka, Novi Sad<br />
REDAKCIJA I Krsto Radovanović I Jelena Čobanović I Dejan Mitov<br />
SARADNICI I Dragana Kozomora I Marija Ivančić<br />
OBLIKOVANJE NASLOVNICE I Bojan Jančić, Vladimir Lakić<br />
CIP - Каталогизација у публикацији<br />
Библиотека Матице српске, Нови Сад<br />
72<br />
АА. Architectural approach : glasnik nove arhitekture /<br />
glavni urednik Krsto Radovanović. - Vol. 1, br. 1 (2011) -<br />
. - Novi Sad : Fakultet tehničkih nauka, <strong>Departman</strong> <strong>za</strong><br />
<strong>arhitekturu</strong> i urbani<strong>za</strong>m, 2011 - . - 26 cm<br />
Tromesečno .<br />
ISSN 2217-7442<br />
COBISS . SR - ID 267897095<br />
Sadržaj<br />
01 I Uvod<br />
AKTUELNOSTI<br />
02 I Konkurs <strong>za</strong> idejno rešenje dogradnje Gradske<br />
biblioteke u Novom Sadu<br />
05 I ASK 2012<br />
06 I Nova iskra - di<strong>za</strong>jn inkubator I MARKO RADENKOVIĆ<br />
08 I MEDS - Meeting of Design Students I OLIVERA LEKIĆ<br />
HABITAT<br />
10 I Utopija I LJUBICA MILOVIĆ<br />
12 I Urbanistički plan i stvaranje utopije I DARKO POLIĆ<br />
13 I Habitat<br />
20 I Belgrade Eye I NEVENA POLEDICA<br />
22 I NewNewBg I BRANISLAV SPASOJEVIĆ<br />
24 I Generički grad I MILOŠ ŽIVKOVIĆ<br />
26 I Kranovi <strong>za</strong> Beograd I SNEŽANA ANDRIĆ,<br />
JELENA RADOJEVIĆ<br />
29 I Živeti savremenu utopiju I JANA KAČAR<br />
NOVOGOVOR<br />
32 I A šta posle? Propast utopije u 20. veku I MARIJA RISTIĆ<br />
35 I Grad u doba virtuelnog I MAŠA DRAKULIĆ,<br />
SANJA VELISAVLJEVIĆ<br />
38 I Ghost City - Ghost Planet I ANDREJ BERETA<br />
OSTVARIVE UTOPIJE<br />
40 I Think space - moralne granice<br />
41 I We can’t buy - so we occupy! I ERIN OTA<br />
44 I A Palace of human passion I PHILIPPE DE CLERCK<br />
47 I Grundrisse I MARIABRUNA FABRIZI, FOSCO LUCARELLI<br />
50 I Recikliranje društva I STJEPAN MIKETEK, KATARINA KOVAČIĆ<br />
53 I Dispatch from the Moral Border I PATTY HEYDA<br />
56 I Društveni centar u Novom Sadu: utopija, realnost, utopija I<br />
IVANA VOLIĆ, JASMINA BOŠKOVIĆ, NATAŠA VUJKOV<br />
60 I Osvajanje prostora - ekspedicija Inex film I IVA ČUKIĆ<br />
DIPLOMSKI RAD<br />
63 I Kompleks osnovne škole I MILAN STEVANOVIĆ
Reč uredništva<br />
„Ne veruj u utopijske projekte, osim u one<br />
koje sam stvaraš.“<br />
Danilo Kiš, Saveti mladom piscu<br />
Vreme <strong>za</strong> koje se s pravom može reći da je ostalo bez ideala i<br />
jasnih vizija, ostavlja premalo mesta <strong>za</strong> maštanje o boljem svetu<br />
i društvu budućnosti. Vek koji je <strong>za</strong> nama svetu je doneo velike<br />
promene, <strong>za</strong>snovane na utopijama - <strong>za</strong>mišljenim slikama idealnog<br />
društvenog poretka. Ipak, čini se da je vremenom došlo do<br />
pre<strong>za</strong>sićenja, pa je današnje, postideološko, postmoderno (i u<br />
mnogo čemu drugom “post”) društvo ostalo uskraćeno <strong>za</strong> ovakve<br />
vizije. Izgubljeni u neoliberalnoj stvarnosti, večitim tranzicijama (iz<br />
niotkuda u nikuda), upravljani <strong>za</strong>konima tržišta, mi se prepuštamo<br />
struji, iako nismo sigurni kuda ona vodi.<br />
Da li je, dakle, današnjem društvu potrebna utopija, kao jasan<br />
društveni projekat, ideja vodilja sveukupnog progresa? Smatramo<br />
da jeste, jer utopija je <strong>za</strong>snovana na - nadi. Nadi u bolji svet<br />
i bolje čovečanstvo. Da li je arhitektura jedan od načina da se<br />
ovakve vizije i ispune, pitanje je na koje tražimo odgovor. Ono što<br />
pak sigurno znamo, to je da su utopijske vizije arhitekture imale<br />
ogroman uticaj na svet kakav poznajemo, iako su često dovodile<br />
do suprotnog efekta. Ipak, ako želimo bolje društvo budućnosti,<br />
moramo misliti i stvarati bolju građenu sredinu i <strong>arhitekturu</strong> koja<br />
teži da bude najbolja moguća, da bude idealna. Da li je moguće<br />
definisati utopije <strong>za</strong> 21. vek? Pitanja je mnogo, a vremena malo.<br />
Stoga je potrebno delovati, ovde i sada...<br />
Daćemo sebi pravo da misao Danila Kiša, kojom smo <strong>za</strong>počeli<br />
ovaj broj, nazovemo “savet mladom arhitekti“. Utopija upravo i<br />
počinje na individualnom planu, kao želja pojedinca da svet oko<br />
sebe učinim boljim. Kao mladi arhitekti, na početku svog puta,<br />
trudićemo se da se pridržavamo navedenog saveta. Trudićemo<br />
se i da još mnogo puta u rukama držite nove i nove brojeve ovog<br />
časopisa. Ipak, <strong>za</strong> to nam je potrebna i vaša pomoć. Stoga vas<br />
pozivamo da i dalje sarađujete sa nama i da ovo bude i ostane<br />
časopis svih nas.<br />
Veliku <strong>za</strong>hvalnost dugujemo našim profesoricama, Nađi Kurtović-<br />
Folić i Ljiljani Vukajlov, <strong>za</strong> strpljenje i trud koji su uložile u pregledanje<br />
tekstova. Zahvaljujemo <strong>Departman</strong>u <strong>za</strong> <strong>arhitekturu</strong> i urbani<strong>za</strong>m<br />
i Fakultetu tehničkih nauka <strong>za</strong> podršku u štampanju, kao i<br />
svima onima koji prepoznaju značaj ovog časopisa.<br />
ilustracija: Bojan Jančić i Vladimir Lakić<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
aa_02 I 1
2 I aa_02<br />
I aktuelnosti<br />
Konkurs <strong>za</strong> idejno rešenje<br />
dogradnje Gradske<br />
biblioteke u Novom Sadu<br />
U novembru 2011. godine održan je konkurs <strong>za</strong> idejno<br />
rešenje dogradnje Gradske biblioteke u Novom Sadu.<br />
Suvišno je govoriti o značaju konkursa <strong>za</strong> jednu arhitektonsku<br />
sredinu: možemo smatrati da su oni jedini način<br />
stvaranja pomaka u arhitekturi. Iako se u našem gradu<br />
konkursi retko <strong>za</strong>vrše stvarnom reali<strong>za</strong>cijom objekta,<br />
ipak mlade arhitekte i studenti sve više shvataju značaj<br />
učešća na konkursima. U ovom broju vam predstavljamo<br />
neke od naj<strong>za</strong>nimljivijih konkursnih rešenja, čiji su autori<br />
upravo mladi - arhitekte i studenti.<br />
01 I Idejno rešenje arhitektonske grupe M E T _ A R<br />
Biblioteka - mesto razmene informacija<br />
autori: M E T _ A R<br />
Arhitektonska grupa M E T _ A R osnovana je radi <strong>za</strong>jedničkog<br />
učestvovanja na arhitektonskim konkursima i istraživanja na polju<br />
arhitekture. Postoji u različitim oblicima od 2007. godine i nastavlja<br />
sa radom sa namerom da postane relevantan element arhitektonske<br />
scene, kako u Srbiji tako i u inostranstvu.<br />
Koncept projekta proizilazi iz teze da je savremena biblioteka<br />
izvor informacija sa neograničenim pristupom. Informacija je slobodna,<br />
nije i ne može biti materijalna stvar. lnformacija je poruka.<br />
Vodeći se ovim stavom, biblioteka postaje VELIKA GRADSKA<br />
ČITAONICA, mesto okupljanja, kulturni centar.<br />
Transparentnost je glavni motiv oblikovanja objekta i ima <strong>za</strong><br />
cilj da ostvari interakciju između unutrašnjeg prostora biblioteke i<br />
javnog otvorenog prostora gradskog trga. Na taj način gubi se stroga<br />
podela između untrašnjeg i spoljašnjeg prostora. Korisnici prostora<br />
i aktivnosti kojima se bave su vizualno “čitljvi”, što povećava<br />
<strong>za</strong>interesovanost prolaznika, posećenost biblioteke, frekventost<br />
i dostupnost. Enterijer prati isti koncept, u vizuelnom, estetskom i<br />
funkcionalnom smislu. Prostori nove biblioteke su transparentni,<br />
“otvoreni”, lagani sa jasno čitljivim programskim celinama.<br />
Novom delu biblioteke se pristupa kroz postojeći ulaz stare<br />
biblioteke. Na samom ulazu u novi deo nailazimo na <strong>za</strong>tvoreni<br />
atrijum koji se pruža kroz sve etaže novoprojektovanog objekta<br />
i stvara unutrašnji ambijent pove<strong>za</strong>nosti „starog i novog“, kao i<br />
povezivanja celokupnog objekta po vertikali.
Funkcionalno, objekat ispunjava sve uslove iz raspisa konkursa.<br />
U prizemlju je smešten prostor biblioteke <strong>za</strong> decu, sa mogućnošću<br />
različitog organizovanja radionica i čitaonica. Ovaj prostor takođe<br />
je moguće transformisati u prostor <strong>za</strong> izložbe ili razna kulturna<br />
dešavanja. Vizuelno transparentan, ovaj prostor postaje ve<strong>za</strong><br />
gradskog trga ispred biblioteke i unutrašnjeg dvorišta, grdadeći<br />
sa njima jedinstveni prostorni ambijent. Dvorište biblioteke predstavlja<br />
<strong>za</strong>tvoreni, više intiman, zeleni ambijent, prema kome<br />
biblioteka ima mogućnost da se otvori i ostvari sinesteziju sa<br />
prostorom potpuno drugačije atmosfere od „onog sa druge strane<br />
zida“. Istovremeno, biblioteka svojom transparentnošću slučajnim<br />
prolaznicima pruža uvid u deliće tog prostora.<br />
Na prvom spratu biblioteke nalazi se čitaonica sa različitim<br />
ambijentalnim celinama <strong>za</strong> učenje i pretragu literature. Drugi sprat<br />
biblioteke dobijen je pod nagibom krova od 45 stepeni. Najveću<br />
površinu ove etaže <strong>za</strong>uzima multifunkcionalna sala, koja u<br />
određenom vremenskom periodu, kada je to programski potrebno<br />
lako postaje dodatna čitaonica ili prostor <strong>za</strong> promocije i skupove.<br />
Na svakoj etaži se, pored programskih celina, nalaze i po dve<br />
kancelarije <strong>za</strong> administraciju biblioteke, orijentisane ka atrijumu.<br />
Projekat teži da se uklopi u stari gradski ambijent, ali ne imitiranjem<br />
i kopiranjem arhitekture prošlih epoha, već da na savremen<br />
način, materijali<strong>za</strong>cijom i oblikovanjem, bude lagan i sveden.<br />
Svojom transparentnošću u prvi plan stavlja aktivnosti koje se<br />
dešavaju u samom objektu, koje ga u svakom trenutku različito<br />
definišu i daju mu jedinstvenost.<br />
Biblioteka kao kreativni prostor<br />
autori: Spasoje Radomilović, Predrag Vujanović,<br />
Marko Lazić i Slobodan Vojvodić<br />
Osnovni koncept organi<strong>za</strong>cije biblioteke predstavlja “otvoreni<br />
kreativni prostor”. Nasuprot prostora sa hodnicima i koridorima,<br />
koji usmeravaju korisnike ka određenim sadržajima objekta,<br />
ograničavajući pritom njihovu slobodu kretanja, otvoreni prostor<br />
nudi veće mogućnosti kretanja i slobodnog izbora cilja kretanja<br />
svakog pojedinca. Vizuelne granice različitih funkcija u enterijeru<br />
su određene mobilnim nameštajem, a ovakav otvoreni prostor bez<br />
zidova moguće je prilagoditi svakoj potrebi biblioteke. Umesto zidova,<br />
prostor je podeljen mobilnim panelima, koji poput laganih<br />
membrana omogućavaju stvaranje <strong>za</strong>sebnih celina unutar objekta.<br />
Atrijum, kao centralni oblikovni motiv, predstavlja sponu<br />
između postojećeg i novog dela objekta. Pored simbolične pozicije<br />
spajanja novog i starog, atrijum takođe unosi prirodno osvetljenje<br />
u objekat. Zbog svoje centralne pozicije, atrijum predstavlja žižnu<br />
tačku objekta, prostor socijali<strong>za</strong>cije korisnika i <strong>za</strong>poslenih. Socijali<strong>za</strong>cija<br />
je omogućena i među osobljem, izbegavanjem koncepta<br />
“kutija kancelarije” i korišćenjem multifunkcionalnih stolova, koji<br />
su lako sagledivi u prostoru, čime se stvara zdrava radna sredina.<br />
Uklapanje objekta biblioteke u kontekst Gimnazijske ulice<br />
postiže se bojom fasade; boja fabrički <strong>za</strong>rđalog čelika predstavlja<br />
modernu interpretaciju okolnih fasada Biblioteke i Vladičanskog<br />
dvora. Pored tog, prostornog kontinuiteta, ovi paneli naglašavaju<br />
i vremenski kontinuitet – uticaj protoka vremena na <strong>arhitekturu</strong>.<br />
Svojom dinamičnošću, paneli omogućavaju promenljivost objekta,<br />
čiji se vizuelni doživljaj na taj način menja u toku dana.<br />
U <strong>za</strong>visnosti od osvetljenja i potreba sadržaja biblioteke, paneli<br />
se pomeraju, omogućavajući različite vizure; unutrašnjost objekta<br />
može biti potpuno sagledljiva ili se može samo nazirati kroz<br />
šupljikave panele. U letnjem periodu, fasada objekta se otvara,<br />
čime se granice spoljašnjosti i unutrašnjosti gube; objekat se<br />
integriše u svoje okruženje i obrnuto, okruženje ulazi u objekat,<br />
privlačeći prolaznike da uđu i upuste se u istraživanje biblioteke.<br />
aa_02 I 3
4 I aa_02<br />
Biblioteka - mesto susreta<br />
autori: Kreativna <strong>za</strong>druga<br />
(Maja Momirov, Marina Mihajlovski, Nebojša Jovin,<br />
Milan Šimšić i Aleksandar Lukić)<br />
Značaj javne biblioteke <strong>za</strong> <strong>za</strong>jednicu se ogleda u tome što biblioteka<br />
predstavlja mesto koje je otvoreno <strong>za</strong> sve posetioce,<br />
mesto koje podiže generalni nivo znanja i kulture koristeći različite<br />
tehnologije, materijale i komunikaciju. Savremena biblioteka, od<br />
pasivne kolekcije knjiga i drugih medija postaje aktivan prostor<br />
<strong>za</strong> doživljavanje, mesto susreta, okupljanja i razmene znanja i<br />
kulture.<br />
Glavni ulaz postojećeg objekta gradske biblioteke u Novom<br />
Sadu svojom pozicijom naglašava osu sa čije obe strane je organizovano<br />
prizemlje biblioteke i koja se nastavlja ka unutrašnjem<br />
dvorištu parcele, ali je u trenutnoj organi<strong>za</strong>ciji prostora neprohodna.<br />
Osnovna ideja projekta dogradnje temelji se upravo na<br />
osi koja prolazi kroz postojeći objekat, preko atrijuma, centralnog<br />
stepeništa, kroz objekat dogradnje i <strong>za</strong>tim skretanjem pravca,<br />
linijski potez se nastavlja prostornom rampom koja se <strong>za</strong>vršava<br />
iznad nivoa krova postojećeg objekta. Prodorom kroz staklenu<br />
krovnu strukturu dogradnje, rampa vizuelno povezuje objekat biblioteke<br />
i mesto susreta Dunavske i Zmaj Jovine ulice, mesto prvog<br />
trga u Novom Sadu.<br />
Ideja pravca nije toliko njegov cilj, već prostori kroz koje prolazi<br />
i koje povezuje. Linearni potez menja svoju fizičku strukturu od<br />
unutrašnjeg pasaža, preko atrijuma, stepeništa i pešačke rampe.<br />
Simbolično osa povezuje instituciju biblioteke kao temelj kolektivnog<br />
znanja i kulture <strong>za</strong>jednice, i centar najstarijeg jezgra grada,<br />
kao temelja prostornog razvitka <strong>za</strong>jednice. Ona povezuje dva objekta,<br />
dve ideje biblioteke i dva vremena.<br />
Prostorne celine objekta organizovane su oko centralnog<br />
stepeništa. Stubovi konstrukcije raspoređeni su na spoljašnjim<br />
zidovima i grupisani <strong>za</strong>jedno sa stepeništem i masivnom betonskom<br />
konstrukcijom koja nosi pešačku rampu u centru objekta,<br />
obezbeđujući dinamičan i slobodan unutrašnji prostor. Forma<br />
stepeništa koje se sužava sa povećanjem visine u skladu je sa<br />
frekventnošću korišćenja prostora i atmosferom unutar njih. Najširi<br />
deo stepeništa, sastavni je deo atrijuma osmišljenog kao prostor<br />
<strong>za</strong> društvene aktivnosti. Na prvoj etaži objekta dogradnje smešteni<br />
su izložbeni prostor i multifunkcionalna sala. Najuži deo stepeništa<br />
vodi ka naučnoj čitaonici i informaciono-referalnom centru ispod<br />
staklenog krova koji omogućava prirodno osvetljenje, dok maksimalna<br />
distanciranost od atrijuma obezbeđuje neometani rad korisnika.<br />
Kretanje između etaža, prelistavanje građe i razgovori koji<br />
se odvijaju u okviru stepeništa, predstavljaju prelazni funkcionalni<br />
nivo između dinamičnih dešavanja unutar atrijuma i čitaonice na<br />
poslednjoj etaži koju karakteriše atmosfera mira i tišine.<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
Fasada ka Gimnazijskoj ulici osmišljena je kao kontinualna polica<br />
<strong>za</strong> knjige koja se proteže kroz sve etaže objekta <strong>za</strong>vršavajući se<br />
u nivou krovnog venca. U fasadu je inkorporirana građa u slobodnom<br />
pristupu i građa koja je vremenom i<strong>za</strong>šla iz upotrebe.<br />
Promenjiva igra punog i praznog u okviru rastera polica daje<br />
dinamičnost celokupnoj fasadi dok materijali<strong>za</strong>cija u staklu<br />
omogućava prolaznicima da vide unutrašnjost objekta. Prodor<br />
prirodne svetlosti omogućen je kroz prazna polja, dok same police<br />
predstavljaju brisoleje <strong>za</strong> kontrolu insolacije.<br />
Ideja kontinulane police predstavlja tradiciju biblioteke koja<br />
se pored savremenih tehničkih inovacija i dalje temelji na knjigama.<br />
Ona objektu daje jasnu čitljivost funkcije. Fasada ukazuje<br />
da je knjiga prvobitan razlog nastanka biblioteka koji se ne sme<br />
<strong>za</strong>boraviti, dok atrijum omogućava socijalnu interakciju kao simbol<br />
savremene biblioteke..
I aktuelnosti<br />
ASK 2012<br />
Arhitektonski studentski kongres (ASK) je godišnje okupljanje<br />
studenata arhitetkure sa prostora nekadašnje Jugoslavije.<br />
Održava se svakog proleća u drugom gradu i tako već jednu<br />
deceniju. Prvi ASK organizovan je u Ljubljani 2002. godine, a<br />
naredne godine kongres je već stigao u Novi Sad. Ove godine<br />
studenti sa novosadskog fakulteta organizuju ASK po drugi put, u<br />
periodu od 26.04. do 30.04.<br />
Tipična struktura jednog ASK-a podrazumeva kombinacjiu predavanja<br />
lokalnih stručnjaka sa izlaganjima studentskih delegacija iz<br />
svakog grada na <strong>za</strong>datu temu. Tako je tema ove godine „Novi<br />
arhitektonski programi: inovacija ili recikliranje?“ Studentski predstavnici<br />
svakog fakulteta su pozvani da daju neku svoju refleksiju<br />
na tu temu, po mogućstvu sa lokalnim primerima, kao i da pošalju<br />
po jedan plakat <strong>za</strong> izložbu kongresa. Takođe, uvek se organizuje i<br />
celodnevna radionica, a ove godine će se ona <strong>za</strong>pravo odigrati u<br />
ekskurzijskom duhu, u Mokrinu, na imanju Terra Panonica.<br />
ASK ima posebnu čaroliju jer je odigrao ključnu ulogu u negovanju<br />
kotakata između studenata sa jugoslovenskog kulturnog prostora<br />
u kontekstu XXI veka. Radi se o generacijama koje verovatno<br />
inače ne bi imale prilike <strong>za</strong> upoznavanje sa svojim kolegama iz<br />
drugih republika i pokrajina zbog osiromašenih ve<strong>za</strong> unutar ovog<br />
ASK Team:<br />
Doc. dr MILENA KRKLJEŠ<br />
ALEKSANDAR BEDE, JELENA ČOBANOVIĆ, DEJAN MITOV, KRSTO RADOVANOVIĆ,<br />
DRAGANA KOZOMORA, MARIJA IVANČIĆ, SLAVEN STEVANOVIĆ<br />
Kontakt:<br />
email: ask.ns2012@gmail.com<br />
web: www.arhns.com/ask2012<br />
post-konfliktnog prostora. To je sigurno najvažniji aspekt ASK-a,<br />
pa se njegov učinak meri svim saradnjama i <strong>za</strong>jedničkim projektima<br />
koji su ostvareni nakon 5 kongresnih dana, <strong>za</strong>hvaljujući<br />
kontaktima ostvarenim na ovom susretu. Potom, velika vrednost<br />
ASK-a je što stavlja grad u prvi plan, kako i dolikuje arhitektima<br />
i urbanistima. Svaka delegacija predstavlja svoj fakultet tj. grad,<br />
a ne državu, imena novih država se ni ne pominju. Ovakva<br />
praksa je logična u kontekstu uspostavljanja nove geografske i<br />
društvene paradigme koja vraća fokus na gradove i regije umesto<br />
problematičnog modela nacionalne države. Konačno, kongres<br />
je apsolutna grassroots stuktura, organizovana od strane samih<br />
studenata, uz nužnu podršku fakulteta kao javne ustanove. Tako<br />
studenti imaju prilike da preuzmu odgovornost <strong>za</strong> celokupno<br />
vođenje ovako važnog događaja, što opravdava atribut studentski<br />
u imenu kongresa.<br />
Do sada je održano 10 kongresa, sa temama:<br />
2002. Ljubljana - 10 godina kasnije/10 let kasneje<br />
2003. Novi Sad - Savremeni tokovi – lokalni uslovi<br />
2004. Skoplje - Kreativne intervencije<br />
2005. Sarajevo - Održivi razvoj u urbanizmu i arhitekturi<br />
2006. Beograd - Reciklaža<br />
2007. Zagreb - Arhitektura u tranziciji<br />
2008. Banja Luka - Arhitektura <strong>za</strong> održivi turi<strong>za</strong>m<br />
2009. Niš - Urbana rekreacija<br />
2010. Ljubljana - Reurbani<strong>za</strong>cija industrijskih područja<br />
2011. Podgorica/Cetinje - Individualnost.<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
aa_02 I 5
6 I aa_02<br />
I aktuelnosti<br />
Nova iskra -<br />
di<strong>za</strong>jn inkubator<br />
Di<strong>za</strong>jn inkubator NOVA ISKRA je ne<strong>za</strong>visna, inovativna i<br />
samoodrživa platforma <strong>za</strong> profesionalni razvoj i afirmaciju mladih<br />
industrijskih di<strong>za</strong>jnera i di<strong>za</strong>jnera nameštaja. Prostor Inkubatora<br />
NOVA ISKRA koji će svoja vrata zvanično otvoriti na proleće ove<br />
godine, biće mesto susreta i kreativne razmene, međusobne<br />
podrške i <strong>za</strong>jedničkih poduhvata. Krajnji cilj je ostvarivanje realnih<br />
i održivih ve<strong>za</strong> između di<strong>za</strong>jnera i proizvođača, koje bi trebalo da<br />
rezultiraju proizvodima koji će svojim di<strong>za</strong>jnom i kvalitetom izrade<br />
obogatiti domaće tržište, i biti konkurentni na globalnom nivou.<br />
NOVA ISKRA kroz svoje programske aktivnosti članovima pruža<br />
logističku i edukativnu podršku koja pokriva dugački put od ideje<br />
do reali<strong>za</strong>cije pojedinog di<strong>za</strong>jna – razvoj ideje i proizvoda, <strong>za</strong>štita<br />
autorskih prava, pozicioniranje na tržištu, PR strategija i ostali aspekti<br />
ovog procesa.<br />
NOVA ISKRA je pre svega namenjena mladim di<strong>za</strong>jnerima koji<br />
su na početku svoje profesionalne karijere iz domena industrijskog<br />
di<strong>za</strong>jna, di<strong>za</strong>jna nameštaja, arhitekture i di<strong>za</strong>jna enterijera,<br />
grafičkog di<strong>za</strong>jna i svega onoga što može da nađe praktičnu primenu<br />
u sektoru proizvodnje. Afirmacijom naprednih i inovativnih<br />
koncepata i pristupa, NOVA ISKRA želi i da inspiriše mlade studente<br />
di<strong>za</strong>jna - potencijalne članove Inkubatora u godinama koje<br />
dolaze.<br />
Nosilac projekta je udruženje građana KULTURNI KOD iz<br />
Beograda. Projekat se realizuje uz podršku i saradnju sa partnerima<br />
Opština Savski venac, SIEPA, Telekom Srbija, Erste Bank,<br />
BUCK lightning, Canon i drugima.<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
tekst:<br />
MARKO RADENKOVIĆ, Koordinator NOVA ISKRA.<br />
Kontakt:<br />
email: marko@novaiskra.com<br />
web: www.novaiskra.com<br />
NOVA ISKRA WORKSPACE<br />
Di<strong>za</strong>jn Inkubator NOVA ISKRA se nalazi u ulici Gavrila Principa,<br />
na prostoru uzbudljivog beo- gradskog susedstva Savamala – novog<br />
centra kreativne industrije Beograda. Savremeno opremljen i<br />
di<strong>za</strong>jniran “open space” površine 350m2, podeljen je na dva nivoa<br />
kroz nekoliko prostornih celina i može odgovoriti na sve potrebe<br />
di<strong>za</strong>jnera, koji su direktni korisnici prostora.<br />
18 di<strong>za</strong>jnera i<strong>za</strong>branih putem javnog konkursa raspisanog u<br />
februaru 2012. imaće šansu da koristi radni prostor NOVA ISKRA<br />
Di<strong>za</strong>jn inkubatora kao <strong>za</strong>jednički studio, promovišući vrednosti<br />
platforme i <strong>za</strong>jedničkog rada, u duhu savremenih “coworking”<br />
modela. Radni deo prostora pod nazivom DESIGNERS LAB<br />
će ujedno biti i mesto susreta <strong>za</strong> CREATIVE HUB i INDUSTRY<br />
HUB, i moći će da ugosti edukativne programe kapaciteta do 30<br />
učesnika. Programi većeg obima će se realizovati u prostorima<br />
partnerskih organi<strong>za</strong>cija KC GRAD, Mikser House, FMK i ostalih.<br />
NOVA ISKRA PROGRAM<br />
Pored svoje osnovne funkcije - da ponudi radni prostor <strong>za</strong> svoje<br />
i<strong>za</strong>brane članove - NOVA ISKRA će realizovati brojne edukativne<br />
programe i projekte, stručne sastanke, sa namerom da privuče ne<br />
samo predstavnike kreativnog sektora, već i predstavnike malih i<br />
srednjih preduzeća i proizvođača. Deo programa će biti namenjen<br />
i najširoj publici aktivnoj u domenu kreativnog sektora. Ideja je da<br />
kroz program predstavimo vodeće stručnjake i autore iz oblasti inovacija<br />
i di<strong>za</strong>jna, kao i organi<strong>za</strong>cije i kompanije iz lokalne sredine,<br />
kao i one uspešne predstavnike na svetskom nivou. Želja nam je<br />
da uspostavimo dugoročnu partnersku saradnju sa inicijativama i<br />
institucijama iz Evrope i šire, u partnerstvu sa kojima bi sprovodili
inovativne i savremene projekte iz oblasti di<strong>za</strong>jna i inovacije. Iz<br />
tog razloga želimo da se poveže sa sličnim platformama, koje već<br />
imaju određeno iskustvo a takođe mogu da pomognu u izgradnji<br />
jakih međunarodnih ve<strong>za</strong> sa ciljem razmene znanja i veština, promovisanja<br />
najboljih srpskih di<strong>za</strong>jnera na međunarodnom nivou i<br />
sprovođenje naprednih ideja u di<strong>za</strong>jnu, proizvodnji i razvoju .<br />
Program će se realizovati kroz javna predavanja, kao i polu-<strong>za</strong>tvorene<br />
programe u radnom prostoru NI, u formatu praktičnih radionica,<br />
seminara, predavanja, <strong>za</strong>jedničkih aktivnosti <strong>za</strong> di<strong>za</strong>jnere<br />
i proizvođače. Do sada smo već ostvarili partnerstvo sa institucijama<br />
kao što su ambasade Švedske i Holandije, Goethe Institut i<br />
Institut Servantes u cilju reali<strong>za</strong>cije edukativnih programa koji će biti<br />
održavani u periodu od otvaranja Di<strong>za</strong>jn inkubatora NOVA ISKRA<br />
(sredinom aprila 2012.), pa sve do kraja kalendarske godine.<br />
NOVA ISKRA HUBS<br />
Pored fokusa na članove DESINGERS LAB-a, NI želi da ostvari i<br />
šire polje delovanja kroz saradnju sa etabliranim profesionalcima<br />
iz kreativnog sektora, ali i vodećim malim i srednjim preduzećima,<br />
kao i onim kojima je potrebna pomoć u razvoju i jačanju svoje<br />
konkurentnosti. Čitav taj proces biće kanalisan kroz dve celine<br />
koje će često prolaziti kroz <strong>za</strong>jedničke edukativne programe kako<br />
bi što bolje razumeli jedni druge i, verujemo, ostvarili realne saradnje<br />
na plasiranju novih proizvoda.<br />
CREATIVE HUB čini proširena mreža afirmisanih i neafrimisanih<br />
di<strong>za</strong>jnera iz oblasti industrijskog di<strong>za</strong>jna, di<strong>za</strong>jna nameštaja,<br />
arhitekture i uređenja enterijera ili grafičkog di<strong>za</strong>jna, kao i di<strong>za</strong>jn<br />
studiji, arhitektnoski biroi i drugi profesionalci koji učestvuju u programu<br />
NI.<br />
INDUSTRY HUB okuplja mala i srednja preduzeća, manufakture<br />
i kompanije koje posluju u oblastima industrijskog di<strong>za</strong>jna,<br />
drvne i tekstilen industrije i industrije metala. U saradnji sa<br />
članovima realizuju se programi stručne prkase mladih di<strong>za</strong>jnera,<br />
pruža pomoć pšri izradi finalnih proizvoda i realizuje edukativni<br />
program NI..<br />
03 I foto: ModelArt<br />
01 I Nova iskra workspace, osnova prostora 02 I Nova iskra workspace, projekat uređenja prostora I autori: Studio petokraka<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
aa_02 I 7
8 I aa_02<br />
I aktuelnosti<br />
MEDS - Meeting<br />
of Design Students<br />
MEDS (Meeting of Design Students) je radionica osnovana 2010.<br />
godine od strane studenata iz različitih država i različitih oblasti<br />
di<strong>za</strong>jna. Stvorena je sa ciljem da združi sve oblasti di<strong>za</strong>jna: <strong>arhitekturu</strong>,<br />
industrijski di<strong>za</strong>jn, di<strong>za</strong>jn enterijera, grafički di<strong>za</strong>jn itd.<br />
Činjenica je da je di<strong>za</strong>jn svuda oko nas i da je sve stvoreno<br />
od strane čoveka di<strong>za</strong>jnirano. MEDS čini ideje opipljivim, konkretizuje<br />
apstraktna razmišljanja i inspiracije. Cilj MEDS-a je razmena<br />
znanja o di<strong>za</strong>jnu; istraživanje i ispitivanje procesa di<strong>za</strong>jniranja ,<br />
od malih objekata do velikih projekata, razmena iskustava i<br />
pospešivanje kreativnosti, veština i komunkacije među di<strong>za</strong>jnerima.<br />
Različiti ljudi, kulture, jezici, različite oblasti di<strong>za</strong>jna se<br />
udružuju na jednom mestu radi stvaranja svežih i novih ideja.<br />
MEDS se organizuje svake godine u drugoj državi sa ciljem<br />
da se šire ideje organi<strong>za</strong>cije i uticaj širom Evrope. Svake godine,<br />
organi<strong>za</strong>cioni tim čine studenti koji žele da predstave svoju zemlju<br />
kao domaćina MEDS-a. Države koje se nadmeću šalju predloge<br />
osnivačima organi<strong>za</strong>cije da bi ih oni odobrili. Onda oni mogu<br />
početi planiranje događaja. Domaći tim “Susreta studenata di<strong>za</strong>jna”<br />
odlučuje o temi, mestu <strong>za</strong> održavanje radionice, programu,<br />
konferencijama itd. Svaki student može takođe da aplicira kao<br />
tutor. Tutori treba da urade projekte <strong>za</strong>snovane na i<strong>za</strong>branu temu<br />
i da ih pošalju do određenog datuma. MEDS tim će nakon toga<br />
odabrati najbolje ideje i proglasiti ih pobedničkim projektima.<br />
Obave<strong>za</strong> tutora je da naprave prezentaciju svojih projekata i da ih<br />
predstave na konferenciji na početku letnjeg događaja. Učesnici<br />
će biti podeljeni u grupama od 15 studenata po projektu. Tutor je<br />
vođa grupe, ali on ili ona mora biti otvoren <strong>za</strong> druge ideje, sve u<br />
kontekstu poboljšanja projekta. Glavni ciljevi radionice su: grupni<br />
rad na poboljšanju projekta, njegovo redi<strong>za</strong>jniranje i razvijanje.<br />
Na kraju radionice,svaka grupa je dužna da izvede malu prezentaciju<br />
o projektu, od ideje do reali<strong>za</strong>cije. Finalne prezentacije<br />
su javne i uključuju i konstruktivnu debatu. Kada se radionica <strong>za</strong>vrši,<br />
objavljuje se zemlja nosilac organi<strong>za</strong>cije <strong>za</strong> sledeću godinu.<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
tekst:<br />
OLIVERA LEKIĆ, apsolvent arhitekture na <strong>Departman</strong>u <strong>za</strong> <strong>arhitekturu</strong><br />
Fakulteta tehničkih nauka, Univerziteta u Prištini sa privremenim<br />
sedištem u Kosovskoj Mitrovici. Ima iskustvo saradnika u nastavi na<br />
projektantskim predmetima na Fakultetu tehničkih nauka u Kosovskoj<br />
Mitrovici, kao i tutora na MEDS radionici 2011.godine sa projektom<br />
‘Sculptural connection’ u Istanbulu, <strong>za</strong> koju je ujedno i Nacionalni kontakt<br />
<strong>za</strong> Srbiju. Učesnica je mnogobrojnih radionica i studentskih kongresa.<br />
“Crtanje svetlom“ (fotografija) joj ispunjava slobodno vreme.<br />
ISTORIJA MEDS-a<br />
MEDS ALANYA 2010 - Prva radionica MEDS-a je bila organizovana<br />
jula 2010. godine u Alanji u Turskoj. Tema radionice je bila “Alisa u<br />
zemlji di<strong>za</strong>jna”. Radionica je bila ograničena na 100 učesnika koji su<br />
bili selektovani preko takmičenja. Učesnici koji su želeli da budu tutori<br />
su aplicirali sa njihovim predlozima. I<strong>za</strong>brana su četiri projekata <strong>za</strong><br />
reali<strong>za</strong>ciju na radionici. U toku radionice bile su organizovane i razne<br />
konferencije, predavanja i arhitektonske ture.<br />
MEDS ISTANBUL 2011 - Drugi po redu MEDS je održan<br />
početkom avgusta 2011. godine u Istanbulu u Turskoj. U toku 12 intenzivnih<br />
dana, 150 studenata iz različitih oblasti di<strong>za</strong>jna, kampovali<br />
su <strong>za</strong>jedno na događaju koji je koncentrisan na razmenu di<strong>za</strong>jnerskih<br />
ideja kroz discipline, tradicije i kulture iz cele Evrope i šire. Tema radionice<br />
je bila povezivanje kontinenata Evrope i Azije sa Istanbulom u<br />
centru. Kontrast kulture, istorije, geografije, su samo neki od faktora<br />
analizirani od strane tutora koji su ostalim učesnicima, prvog dana<br />
MEDS-a, predstavili svoje projekte. Svaki učesnik je nakon toga u<br />
mogućnosti da i<strong>za</strong>bere svog tutora, odnosno projekat na kojem želi<br />
da učestvuje.<br />
Evo kako je sve to izgledalo: www.meds-workshop.blogspot.com/<br />
MEDS LJUBLJANA 2012 - Sledeća MEDS radionica će biti održana<br />
u Ljubljani u periodu od 5. do 17. avgusta 2012. godine sa temom<br />
’SenseAbility’. Kapacitet radionice će biti 250 studenata iz cele Evrope.<br />
Broj učesnika je ograničen na sedam po državi. Učesnici se biraju<br />
preko takmičenja <strong>za</strong> di<strong>za</strong>jn postera na <strong>za</strong>datu temu. Više o tome<br />
možete naći na adresi: http://meds-workshop.com/data/pPack2012.<br />
pdf.<br />
Za više informacija posetite www.meds-workshop.com ili nam se<br />
pridružite grupi na facebook-u: www.facebook.com/pages/Meeting-of-<br />
Design-Students-Srbija, gde možete pratiti novosti i dešavanja ve<strong>za</strong>na<br />
<strong>za</strong> MEDS.<br />
Za prijavljivanje ili bilo kakva pitanja pišite nam na meds.srbija@gmail.<br />
com .<br />
Čekamo vas, dođite i iskusite ne<strong>za</strong>boravno di<strong>za</strong>jniranje sa nama!<br />
MEDS team
ArchiCAD konkurs<br />
TEMA:<br />
Konkurs <strong>za</strong> najbolji semestralni projekat , bachelor ili master rad sa<br />
područja arhitekture, urbanizma, enterijera i industrijskog di<strong>za</strong>jna<br />
PRAVO UČEŠĆA:<br />
Pravo učešća imaju samo studenti osnovnih akademskih i masterstudija<br />
sa područja Srbije, Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Makedonije.<br />
Konkursni rad ne sme da je stariji od godinu dana.<br />
OBAVEZNI PRILOZI:<br />
• Poster: Tehnički prikaz(i) projekta (osnove, preseci, situacija, rendering…).<br />
Format A0 (100 * 70). Broj postera: maksimum 2 (dva).<br />
• Opis rada: do 1800 znakova, sadrži šifru autora, nazive korišćenih<br />
softvera (preporučuje se izrada projekata i rendera u ArchiCAD-u i<br />
Artlantis-u) i saglasnost da se rad može koristiti u marketinške svrhe<br />
bezograničenja uz obavezno navođenje autora.<br />
• Ključ <strong>za</strong> šifru rada.<br />
PRAVILA KONKURISANJA:<br />
• rad je imenovan nazivom rada i šifrom autora. Šifra se formira<br />
odjednog slova i 4 cifre (xnnnn).<br />
• svaki učesnik Konkursa može poslati samo jedan rad<br />
• učesnik Konkursa mora da koristi legalan softvera (komercijalnu ili<br />
studentsku verziju) <strong>za</strong> izradu arhitektonske dokumentacije i vizuali<strong>za</strong>cije.<br />
Za ArchiCAD i Artlantis registracija studentske verzije se vrši<br />
na MyArchiCAD.com.<br />
• autori Konkursa i članovi stručnog žirija nemaju pravo učešća u<br />
Konkursu<br />
• svi poslati radovi koji ne ispoštuju navedene uslove biće diskvalifikovani.<br />
NAČIN SLANJA RADA:<br />
a) ELEKTRONSKI<br />
• kompletan materijal uplodovati na neki FTP server ili poslati nare<strong>za</strong>ni<br />
DVD koji sadrži: jedan poster, opis rada i poseban fajl sa<br />
nazivom: Sifra<br />
xnnnn. Fajl mora da je <strong>za</strong>štićen passwordom. Fajl Sifra xnnnn sadrži:<br />
ime i prezime autora, adresa, e-mail adresa i kontakt telefon).<br />
• Poslati mailu sa passwordom.<br />
b) POŠTOM (PTT, BRZA DOSTAVA)<br />
• Štampani materijal (do dva postera, opis rada i kovertu) treba upakovati<br />
u <strong>za</strong>štićenu rolnu. Na koverti jasno napisati: „Podaci o autoru<br />
šifra xnnnn“ i upakovati list na kome je napisano: ime i prezime autora,<br />
adresa, e-mail adresa i kontakt telefon. Poželjno ceo materijal<br />
snimiti na DVD.<br />
VAŽNI DATUMI:<br />
• Početak konkursa 1. decembar 2011<br />
• Radovi trebaju biti poslati najkasnije do 1. oktobra 2012.<br />
• Rezultati konkursa biće poznati 15. oktobra 2012.<br />
• Mesto i vreme Izložbe i dodele nagrada biće naknadno objavljeni.<br />
NAGRADE KONKURSA:<br />
Organizovanje izložbe svih radova i objavljivanje rezultata u elektronskim<br />
medijima. Ostale nagrade će biti objavljene na sajtu organi<strong>za</strong>tora<br />
Konkursa (hicad.rs).<br />
STRUČNI ŽIRI:<br />
• hiCAD – 1 član<br />
• Arhitektonski fakulteti (dva člana)<br />
• Arhitektonski časopisi (jedan član)<br />
• Društva arhitekata (jedan član)<br />
KRITERIJUM IZBORA:<br />
• Originalnost ideje<br />
• Umetnička poruka<br />
• Nivo tehničke izrade projekta<br />
ORGANIZATORI:<br />
• hiCAD<br />
• Arhtektonski fakulteti<br />
• Arhitektonski časopisi<br />
• Društva arhitekata<br />
Odluka stručnog žirija o pobednicima je konačna.<br />
Za nagrade garantuju organi<strong>za</strong>tori, pre svega hiCAD.<br />
Adresa <strong>za</strong> slanje radova i sve informacije<br />
hiCAD, d.o.o.<br />
21000 Novi Sad, Puškinova 17<br />
mail: hicad@sbb.rs<br />
tel. +381 21 63 68 499<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
aa_02 I 9
10 I aa_02 I habitat<br />
Utopija<br />
tekst:<br />
„Svakoj epohi su potrebne utopije.<br />
Društvo koje više ne promišlja sopstveni razvoj i<br />
budućnost je neprirodno, monstruozno.“<br />
Patrik Šumaher<br />
Poslednjih tridesetak godina postoji tendencija da se ideje modernista<br />
otpisuju kao loše a da se pojedini modernistički projekti<br />
(realizovani i nerealizovani) navode kao primeri arogancije jedne<br />
promašene utopijske vizije. Ali kakvoj god kritici da podvrgnemo<br />
inovativni koncept morfologije i strukture industrijskog grada koji<br />
su promovisali modernisti u prvoj polovini 20. veka, ne možemo da<br />
poreknemo gotovo neverovatnu tačnost kojom su predvideli pravac<br />
u kojem će se razvijati grad. Skoro 50 godina su modernistički<br />
principi bili osnova <strong>za</strong> urbano planiranje i oblikovanje gradova. Taj<br />
osporavani moderni<strong>za</strong>m predstavlja materijalnu bazu <strong>za</strong> nove ideale,<br />
težnje i potrebe u arhitekturi savremenog grada nastale kao<br />
posledica socio-ekonomskih promena poslednje dve decenije,<br />
koje su artikulisane kao radikalna antite<strong>za</strong> modernističkih utopija.<br />
U poslednjih 15 – 20 godina arhitektonski diskurs je dominantno<br />
obeležen principima negacije tj. kreativne destrukcije.<br />
Prakse kao što su de-konstrukcija, dis-lokacija, de-kodiranje,<br />
de-teritorijali<strong>za</strong>cija obeležile su arhitektonsku scenu. Prividno<br />
pozitivistički koncepti kao plurali<strong>za</strong>m, mnogostukost, heterogenost<br />
i virtuelna arhitektura su <strong>za</strong>pravo nastali kroz oponiranje ključnih<br />
koncepata moderne: univer<strong>za</strong>lnosti, predvidivosti i (budućeg) idealnog<br />
poretka. Više nije moguće artikulisati ukus vremena jer je<br />
dinamika socio-ekonomskih promena neverovatno ubr<strong>za</strong>na, pa je<br />
bavljenje utopijskim planovima etiketirano kao <strong>za</strong>bava <strong>za</strong> naivne<br />
ili opasna arogancija.<br />
Fokus javnosti (stručne i laičke) se poslednjih decenija vezuje<br />
uglavnom <strong>za</strong> objekat, kao osnovni arhitektonski proizvod.<br />
Radikalno tržišna orijentacija arhitekture kao profesije u uslovima<br />
neoliberalnog kapitalizma, digitali<strong>za</strong>cija u produkciji arhitekture<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
LJUBICA MILOVIĆ, arhitekta. Radi kao kustos u Muzeju<br />
savremene umetnosti Vojvodine, na Odeljenju <strong>za</strong> a<strong>arhitekturu</strong> i<br />
urbani<strong>za</strong>m.<br />
(CAD i CAM tehnologije) i u percepciji arhitekture (internet) dovela<br />
je do toga da je interesovanje ve<strong>za</strong>no <strong>za</strong> arhitektonski spektakl:<br />
počevši od muzeja u Bilbaou i nastanka sintagme star architect<br />
jedan od imperativa projektanata je da proizvedu fotogeničan objekat<br />
tj. prostor koji se može efektno prika<strong>za</strong>ti u jednoj vizuri, u<br />
mediju kao što su fotografija ili video.<br />
Utopijsko razmišljanje u arhitekturi <strong>za</strong>pravo je u vezi sa gradom i<br />
promišljanjem gradskog prostora. Kroz 20. vek nastale su brojne<br />
urbane utopije, koje su imale različite polazne osnove. Metaboli<strong>za</strong>m<br />
japanskih arhitekata, na čelu sa Kenzom Tangeom, sa<br />
početka 1970. proi<strong>za</strong>šao je iz analize infrastrukturnih problema<br />
Tokija i potrebe da se pronađe model <strong>za</strong> rast grada koji je bio teritorijalno<br />
ograničen. Unitarni urbani<strong>za</strong>m i drugi metodi <strong>za</strong> planiranje<br />
i oblikovanje grada koje su predlagali situacionisti (Konstatin Niuwenhous,<br />
Gy Debord) proi<strong>za</strong>šli su iz anarho-marksističke kritike<br />
kapitala, ideja o potpunoj socio-ekonomskoj transformaciji društva<br />
i o gradskom prostoru koji bi podržao novo društveno uređenje.<br />
Vrtni grad Ebenezera Hauarda bio je <strong>za</strong>snovan ideji stvaranja<br />
humanog, funkcionalnog, održivog urbanog konglomerata. Koliko<br />
god bile različite teze i vrednosni kriterijumi svakog od ovih koncepata,<br />
svi oni su se <strong>za</strong>pravo bavili potrebama krajnjeg korisnika<br />
gradskog prostora, prosečnog NN stanovnika grada. Svaka od<br />
ovih utopija proi<strong>za</strong>šla je iz određenog altruističkog stava, i uviđanja<br />
odgovornosti planera i projektanata prema sugrađanima.<br />
Metoda <strong>za</strong> planiranje grada o kojoj se dosta govori poslednjih<br />
par godina je kreativni grad. Ova platforma ne sadrži viziju grada<br />
u smislu urbane utopije, već preporuke i norme potrebne <strong>za</strong> stvaranje<br />
modela urbanih sadržaja koji su se u praksi poka<strong>za</strong>li kao<br />
ekonomski održivi. Ovo je prevashodno ekonomski, menadžerski<br />
model koji se ne dotiče važnih faktora <strong>za</strong> planiranje grada kao što<br />
su infrastruktura, morfologija, klima (sa jedne strane) i demografija,<br />
nasleđe, ili čak psihogeografija.
Začuđujuće je koliko brzo je arhitektura kao struka popustila pod<br />
pritiskom tržišta, i prepustila svoju ulogu u formiranju urbanog<br />
prostora predstavnicima političke moći i moći kapitala. Pozicija<br />
arhitekture, kao stvaralačke delatnosti koja odlučno posreduje<br />
između kulture i kapitala, koja se gradila i održavala vekovima<br />
dramatično je ugrožena <strong>za</strong> samo par decenija. Uz već uobičajeni<br />
argument o egzistenciji i vrednosti arhitektonskog projekta, verujem<br />
da je jedan od razloga <strong>za</strong> ovu (profesionalnu) malodušnost<br />
nekritička digitali<strong>za</strong>cija u arhitekturi. S namerom da proces projektovanja<br />
učinimo efikasnijim i da konačni proizvod (objekat,<br />
ambijent) prikažemo što većem broju ljudi koncentrisali smo svoje<br />
delovanje i pažnju na nove medije i alate <strong>za</strong> predstavljanje, i sve<br />
više se bavimo savladavanjem softvera i postprodukciju (video,<br />
interaktivna ili štampana dokumentacija o projektu – delu). Sam<br />
stvaralački proces je time ugrožen, i arhitektura se svodi na pravljenje<br />
reprezentativnih skloništa („krova nad glavom“). Šteta je što<br />
je crtež, skica polako nestao iz arhitektonskih praksi. Ni jedan dru-<br />
gi medij <strong>za</strong>pravo ne stvara tako dobro polje <strong>za</strong> autodidaktičku kon- aa_02 I 11<br />
templaciju i ispitivanje granica sopstvenog znanja i kreativnosti.<br />
Ranko Radović je u nekoliko svojih predavanja ispričao anegdotu<br />
o Ciceronu, o njegovom odgovoru na pitanje šta čini dobrog govornika<br />
(vlada veštinom govorništva, poznaje temu o kojoj govori<br />
i zna sve ostalo) sa otvorenom aluzijom da se isto može primeniti<br />
i na <strong>arhitekturu</strong>. Radoznalost, stalno traženje novih i<strong>za</strong>zova,<br />
spremnost da svaki uspeh proglasite <strong>za</strong> <strong>za</strong>tvoreno poglavlje i<br />
počnete ispočetka bi trebalo da budu deo profesionalne filozofije<br />
svakog arhitekte. Raša Dinulović je na prvom predavanju kom<br />
sam prisustvovala rekao da „arhitekta mora da bude sam i samostalan“<br />
pre svega. Introspekcija, preispitivanje, kontinualno<br />
obrazovanje i samoobrazovanje na kraju rezultuju time da imaš<br />
apsolutnu veru da je rešenje koje prezentuješ ne najbolje, već<br />
jedino ispravno u odnosu na <strong>za</strong>date parametre i vrednosti. Na toj<br />
vrsti vere se <strong>za</strong>snivaju utopije..<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012
12 I aa_02<br />
I habitat<br />
Urbanistički plan i<br />
stvaranje utopije<br />
Urbanističko planiranje je bez sumnje jedan od onih profesionalnih<br />
delatnosti arhitekata koji se najdirektinije bavi utopijom.<br />
Razmišljanje o prostoru, uobličeno tehničkim i pravnim<br />
ograničenjima i usmerenjima uvek se vodi jednim <strong>za</strong>mišljenim<br />
idealnim svetom koji pokušavamo da ostvarimo u realnom prostoru.<br />
Urbanistički plan je <strong>za</strong>konom definisan dokument kojim se u<br />
nekom vremenskom periodu, uređuje određeni urbani prostor.<br />
Usvaja ga organ (vlasti) lokalne samouprave u vidu pravnog akta.<br />
Suštinu urbanističkog plana čine inženjerski (tehnički) definisani<br />
parametri koji su neophodni da se predmetni prostor tehnički uredi,<br />
odnosno da se ustroji održivi okvir u cilju opšteg razvoja - kroz<br />
unapređenje postojeće i izgradnju novog.<br />
Ni jedan pravno definisan i inženjerski obrađen dokument<br />
ne bi mogao da ponudi napredak određenog prostora bez jasno<br />
definisane vizije razvoja. Vizija je, u najvećem broju slučajeva,<br />
<strong>za</strong>jednički napor tima različitih inženjerskih struka (elektroenergetske,<br />
hidrotehničke, geodetske hortikulturne…) koji, svako sa<br />
svog aspekta, formiraju konačan predlog plana. Planski dokument<br />
dalje vode pravne službe i organi uprave dok se konačna<br />
verzija ne nađe pred skupštinom lokalne samouprave.<br />
Urbanistički plan, po svojoj suštini predstavlja dokument koji<br />
promoviše normativno uređen sistem vrednosti (društva) koji postavlja<br />
granice poželjnog, koriguje postojeće prakse i trasira pravce<br />
(izbalansiranog) novog razvoja u jednom vremenskom periodu.<br />
Šta više, može da ponudi odličan uvid u odnos društva prema<br />
urbanom prostoru, ali i jednako važan profesionalni odgovor na<br />
i<strong>za</strong>zove njegovog razvoja.<br />
Da li je dakle vizija razvoja <strong>za</strong>pravo, određena vrsta utopije?<br />
Da li se urbanističkim planom kao pravno uređenim dokumentom,<br />
ta utopija normira?<br />
Urbanistička utopija bi tako mogla biti, proizvod primenjenih<br />
standarda čitavog ni<strong>za</strong> pravila i propisa nastala pravnim<br />
normiranjem (poželjnih) vrednosti našeg društvenog sistema. Što<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
tekst:<br />
DARKO POLIĆ, arhitekta - planer u JP “Urbani<strong>za</strong>m”, Zavod<br />
<strong>za</strong> urbani<strong>za</strong>m Novi Sad. Diplomirao na Arhitektonskom fakultetu<br />
u Beogradu, 2002. Student postdiplomac na kursu Urbanističko<br />
planiranje, menadžment i di<strong>za</strong>jn na Arhitektonskom fakultetu<br />
u Beogradu. Bavi se urbanističkim planiranjem. Autor različitih<br />
stručnih radova na stručnim skupovima iz oblasti urbanizma. Član<br />
uredništva časopisa Društva arhitekata Novog Sada (DaNS) i autor<br />
više tekstova na temu urbanizma i arhitekture.<br />
je prostorna razmera manja (Generalni urbanistički plan) moguće<br />
je lakše prepoznati utopijske elemente planskog dokumenta.<br />
Kako se nivo planiranja spušta ka manjem prostornom segmentu<br />
(Planovi generalne i detaljne regulacije), utopija će ustuknuti kao<br />
konkretnim i realnim prostornim - strukturnim i infrastrukturnim<br />
sistemima, ali će <strong>za</strong>držati onu meru humanizma koji je neophodan,<br />
a što se najčešće čita između redova.<br />
Veoma je važno da se postigne održivost urbanističke<br />
utopije jer se urbanističkim planiranjem prostor uređuje tako da<br />
omogućava najbolje moguće uslove <strong>za</strong> aktivnosti svih korisnika<br />
na način da ne ugroze njegove kapacitete. Ako uključimo i neophodnu<br />
komponentu vremena, onda koncept prostornog razvoja<br />
mora da se sagledava uključujući i sve naredne generacije<br />
stanovnika/korisnika.<br />
Prilikom izrade planskih dokumenata, arhitekta-planer je<br />
osoba koja koordinira ostale, komunicira sa institucijama čije<br />
mišljenje je neophodno da bi se plan suštinski uobličio i izrađuje<br />
i koriguje konačno prostorno rešenje. Nema sumnje da je osećaj<br />
<strong>za</strong> humani<strong>za</strong>m ona vrsta talenta koji se razvija kod studenata arhitekture<br />
kako bi bili spremni da sa tog polazišta “profesionalno<br />
humanizuju svet”. Arhitekta-planer tako profesionalno realizuje<br />
viziju razvoja prostora, u vidu jedne vrsta utopije u kojoj su izmireni<br />
sukobljeni interesi i ostvareni svi standardi koji mogu da garantuju<br />
najbolje moguće uslove <strong>za</strong> život, rad i razvoj svake grupe ljudi<br />
i svakog pojedinca.<br />
Utopističko razmišljanje prilikom izrade urbanističkih planova je<br />
neophodno. To je pre svega koncept <strong>za</strong>mišljenog idealnog sveta<br />
(društva) kojem težimo, uzimajući u obzir sve neophodne tehničke<br />
standarde i pravne norme. Vizija idealnog sveta se tako normira<br />
na konkretnom prostoru u mentalnoj matrici koja će iskustveno<br />
.<br />
garantovati najveću njenu moguću primenu. Primena te vizije nije<br />
isključivo pravo naše generacije i ona nikad i ne treba da bude<br />
dostignuta, jer mora da se menja i usavršava kroz vreme.
I habitat<br />
Habitat<br />
U periodu od 15. septembra do 16. oktobra 2010. godine<br />
u Muzeju savremene umetnosti Vojvodine realizovana je<br />
Izložba ‘Ideologije i ideali. Prilozi istraživanju istorije arhitekture<br />
20. veka u Vojvodini’. Pod <strong>za</strong>jedničkim nazivom Habitat,<br />
u okviru izložbe su prika<strong>za</strong>na tri alternativna, utopijska<br />
urbanistička plana <strong>za</strong> Novi Sad koje su priredili studenti treće i<br />
četvrte godine <strong>Departman</strong>a <strong>za</strong> <strong>arhitekturu</strong> Fakulteta tehničkih<br />
nauka u Novom Sadu.<br />
Autorka i koordinatorka projekta je Ljubica Milović, d. i. a.<br />
Think creative,<br />
live ludens!<br />
Autori: BILJANA VILOTIĆ, TAMARA LOJANICA,<br />
STAŠA RADMILOVIĆ, MARIJANA ZORIĆ,<br />
TAMARA ĆOSOVIĆ, JELENA ČOBANOVIĆ<br />
“Godine 1952. petorica ne baš uglednih Parižana, rešili su da istraže<br />
<strong>za</strong>starevanje umetnosti… Uka<strong>za</strong>la se prilika <strong>za</strong> nov napad!” 1<br />
Situacionistička internacionala predstavlja jedinstvenu kritiku<br />
potrošačkog, tehnološkog i kapitalističkog društva i ima <strong>za</strong> cilj da<br />
ga podigne na viši nivo, nivo homo ludensa - kreativnog bića.<br />
Smatrajući da je svaki čovek kreativno biće koga način života i<br />
okruženje sprečavaju u ispoljavanju svoje kreativnosti oni se <strong>za</strong>lažu<br />
<strong>za</strong> izvesne intervencije u prostoru gde će sveki pojedinac imati priliku<br />
da se izrazi u svom punom potencijalu i prema svojim realnim, a ne<br />
izvedenim potrebama. Homo ludens oslikava društvo neograničenih<br />
mogućnosti, društvo koje će samo sebi kreirati budućnost na svoj<br />
jedinstven način, bez ograničenja sredine niti vladajućeg sloja<br />
društva. Da bi čovek dostigao novi homo ludensa bilo je potrebno<br />
primeniti nekoliko strategija koje bi obezbedile neophodne promene<br />
u prostoru. Jedna od njih bila je psihogeografija kao niz strategija <strong>za</strong><br />
istraživanje gradova. Ona predstavlja studiju o <strong>za</strong>konima i specifičnim<br />
01 I Izložba Habitat, MSUV I foto: Miloš Basara<br />
efektima geografskog okruženja koji utiču na osećanja i ponašanje<br />
pojedinca. Sledeća, možda i najbitnija strategija koju je 1959. godine<br />
definisao istaknuti situacionista Gi Debor (Guy Debord) jeste Dèrive,<br />
koja označava vid lutanja i istraživanja različitih gradskih ambijenata.<br />
Uključuje kreativno ponašanje i budnost svih čula, a pritom odstupa<br />
od klasičnog pojma šetnje kroz grad. Kako bi podstakli budnost čula<br />
i konstantno istraživanje urbanog krajolika, pored pomenute dve<br />
strategije <strong>za</strong>lažu se i <strong>za</strong> tehniku aktivnog plagiranja, do tada primenjivanu<br />
samo u pisanoj formi - Dètournement. Smatrajući to potpuno<br />
ispravnim i čak neophodnim, oni predlažu plagiranje različitih delova<br />
gradova širom sveta gde se njihovim dovođenjem u drugačije<br />
odnose, dobijaju uvek novi fuknkcionalni sklopovi. Njihov grad, ma<br />
gde se nalazio, davao bi istu mogućnost svim stanovnicima da<br />
iskažu svoju kreativnost.<br />
U njihovom gradu potrebe svakog čoveka su bile podjednako bitne,<br />
svi su uživali u svom poslu, stanu, ulici pa I čitavom gradu. Iako njihove<br />
ideje nisu realizovane I nikad nisu uspeli da ožive svoju alternativu<br />
tom iluzionom svetu reklamnih trendova, nakaradne potrošnje i<br />
bede svakodnevnice oni su <strong>za</strong>uvek ostali <strong>za</strong>pamćeni kao utopisti koji<br />
su pokrenuli najveći divlji štrajk u istoriji.<br />
“Jednog dana, revolucionarne nade 60-ih će buknuti opet, izmenjene,<br />
ali ponovo oživljene i sa drugačijim ishodom.” 2<br />
1 I Gi Debor, predgovor <strong>za</strong> IV italijansko izdanje Društva spektakla, 1979.<br />
2 I John Berger, New Society, 6.mart 1975.<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
aa_02 I 13
14 I aa_02<br />
02 I Plan Novog Sada iz 1957. godine proširuje se principom<br />
aktivnog plagiranja - Dètournement. Spajanjem uličnih mreža<br />
preuzetih iz evropskih gradova, stvara se nova ulična mreža koja<br />
podstiče konstantno lutanje - Dèrive.<br />
Think creative – live ludens!<br />
The article gives a brief overview of activities and ideas of the<br />
movement Situationist International (SI) which was a group of<br />
artists founded in Paris 1957. Young artists, writers and architects<br />
gathered together with one single goal which was a radical<br />
change of the previous life. Part of the SI that called themselves<br />
The Situationists, belived that only a revolution can cause life by<br />
consciously creating desired situation, using three strategies that<br />
have been identified. They advocated strategies: Psychogeography,<br />
Derive and Detourment, to provide changes in urban life.<br />
Project Think creative – live ludens! is an utopian vision of Novi<br />
Sad based on the situationism principles..
NoviMetaboli<strong>za</strong>mSad<br />
Autori: ALEKSANDRA BORENOVIĆ, IVANA ILIĆ,<br />
SANJA ADAMOVIĆ, BOJAN STOJKOVIĆ, NATAŠA TUTOROV,<br />
SRĐAN BAJIĆ, VIŠNJA ĐUKIĆ, TAMARA HALAVANJA<br />
Bila je 1960. godina, kada je grupa veoma mladih arhitekata rešila<br />
da promeni stanje u svetu arhitekture. Te godine održana je Svetska<br />
projektantska konferencija u Tokiju, kada je osnovan pokret<br />
pod nazivom “Theme Committee”, koji je uključivao avangardne<br />
arhitekte, grafičke i industrijske di<strong>za</strong>jnere, <strong>za</strong>jedno sa mnogim<br />
drugim stručnjacima. Arhitektonski kritičar Noboru Kavazo (Noboru<br />
Kawazoe), arhitekti Masato Otaka (Masato Otaka), Kijonori<br />
Kakutake (Kiyonori Kikutake) i Kišo Kurokava (Kisho Kurokawa),<br />
industrijski di<strong>za</strong>jner Kendži Ekuan (Kenji Ekuan) i grafički di<strong>za</strong>jner<br />
Kijohi Avazu (Kiyohi Awazu) preuzeli su vodeću ulogu u komitetu,<br />
a nešto kasnije, oformljena je i grupa Metabolista.<br />
Baveći se problemima savremenog sveta - porastom broja<br />
stanovnika i potrebama <strong>za</strong> širenjem grada - metabolisti uspostavljaju<br />
nekoliko principa kojima rešavaju ove probleme. Usled<br />
ograničenog širenja gradova na horizontalnom planu, razvijaju<br />
svoje gradove i u vertikalnom smislu, a pri tom, vazduh, vodu i<br />
kopno tretiraju kao jednako vredne sredine <strong>za</strong> život i izgradnju.<br />
Njihovi projekti svode se na organizovanje megastruktura koje<br />
rešavaju probleme ekonomičnosti i efikasnosti modernog sveta,<br />
pri čemu je naglasak na mogućnosti njihovog organskog rasta i<br />
razvoja. Jedan od principa je i sinte<strong>za</strong> javnog i privatnog prostora.<br />
Ovakvi privatni prostori su izraženi kroz modularne jedinice uz<br />
pomoć kojih se organizuju stambene strukture podložne promenama,<br />
a čime se <strong>za</strong>dovoljava individualnost korisnika i promenljivost<br />
njihovih potreba i želja. Metabolisti raslojavaju saobraćajni<br />
sistem na više nivoa što omogućava bržu i lakšu komunikaciju u<br />
modernom gradu. Njihovi projekti se <strong>za</strong>snivaju na konceptu maksimalnog<br />
iskorišćavanja dostupnih savremenih tehnologija u polju<br />
svakodnevnog života. Metabolistički projekti su arhitektonske, a<br />
ne socijalne utopije!<br />
Za razliku od drugih pokreta tog vremena, metabolistički pokret<br />
su podržali tada priznati arhitekti, od kojih je jedan i Kenzo Tange<br />
(Kenzo Tange). Njegov projekat <strong>za</strong> rekonstrukciju Tokija predstavlja<br />
manifest metabolistickog pokreta. Ovaj predimenzionisani<br />
projekat, prikazuje ogromnu centralnu kičmu infrastrukture koja<br />
prelazi preko Tokijskog <strong>za</strong>liva. Ovakva infrastruktura obezbedila<br />
bi nova poslovna područja, a grad bi se širio u jednom potpuno<br />
drugačijem pravcu od očekivanog. Glavni poprečni pravac bio bi<br />
okružen i pove<strong>za</strong>n brzim saobraćajnicama koje se ne ukrštaju, a<br />
piloni koji bi nosili ovu infrastrukturu bili bi ujedno i objekti u službi<br />
03 I NoviMetaboli<strong>za</strong>mSad - megastrukture<br />
različitih gradskih funkcija. Stanovanje bi bilo organizovano upravno<br />
na glavni pravac, a sa jezgrom pove<strong>za</strong>no prugom sa jednim<br />
kolosekom. Industrijska područja bila bi postavljena uz postojeću<br />
obalu <strong>za</strong>liva. Kao i većina metabolističkih projekata, i proširenje<br />
Tokijskog <strong>za</strong>liva omogućava dodavanje individualnih jedinica kao<br />
i velikih sektora i njihovo širenje u organskom maniru.<br />
Još jedan od projekata koji je obeležio metabolistički pokret<br />
je projekat <strong>za</strong> grad Heliks (Helix) u Japanu, arhitekte Kišoa<br />
Kurokave. Predstavlja jednu od brojnih metabolističkih vizija<br />
forme, koja raste od postojećeg grada i dalje se širi ka vodi. Spiralne<br />
megastrukture pružaju mogućnost ostvarivanja dopunskih<br />
modula unutar grada. Grad se istovremeno širi dodavanjem jedinica<br />
unutar svake spirale, kao i dodavanjem novih strukturalnih<br />
kula. Predviđeno je da ovi nivoi spiralne megastrukture budu u<br />
potpunosti prekriveni zelenim baštama, omogućavajući na taj<br />
način maksimalnu zelenu površinu. Ovaj projekat predstavlja<br />
organski urbanistički plan <strong>za</strong>snovan na povezivanju kula u vidu<br />
mostova, kako iznad kopna, tako i na nivou mora. Stambene jedinice<br />
predviđene su u vidu jezgra koje ispunjava ovu skeletnu<br />
strukturu, a neograničenim umnožavanjem i ni<strong>za</strong>njem jedne na<br />
drugu povećavaju grad. Kurokava kao saradnik Kenzo Tangea<br />
na projektu Tokijskog <strong>za</strong>liva (1961), svoju <strong>arhitekturu</strong> <strong>za</strong>sniva na<br />
„principu života“. Njegov grad Heliks je svakako više od utopijske<br />
vizije, on predstavlja pokušaj da se odgovori na dramatične<br />
nestašice prostora <strong>za</strong> stanovanje u modernom Japanu, stvaranjem<br />
okruženja na senzibilniji i gradotvorniji način.<br />
NoviMetaboli<strong>za</strong>mSad<br />
Oslanjajući se na svetske projekte metabolista ostvaren je studentski<br />
utopijski projekat NoviMetaboli<strong>za</strong>mSad kao odgovor na<br />
pitanja i probleme koji su uočeni na teritoriji grada Novog Sada, u<br />
periodu 60-ih godina, kada se razvija i sam metabolistički pokret.<br />
Ono što je uzeto kao pretpostavka je da će se u narednih 50 godina<br />
grad znatno širiti usled povećanja broja stanovnika, te će stoga<br />
biti potrebna planska organi<strong>za</strong>cija celog urbanog tkiva. Pitajući<br />
se „šta bi bilo kad bi bilo“, došli smo do <strong>za</strong>panjujućih odgovora,<br />
i stvorili pravi grad iz Odiseje u svemiru. Konceptualni elementi<br />
koji se izdvajaju unutar samog projekta odnose se na 4 aspekta<br />
urbanog gradskog jezgra.<br />
1. Saobraćaj. Mreža saobraćaja predstavlja osnovni temelj modernog<br />
grada, zbog brže, efikasnije i bezbednije komunikacije.<br />
Kako bi se postulati metabolista ispoštovali u što većoj meri, u<br />
ovom projektu je predložen način organizovanja saobraćaja kroz<br />
raslojavanje na 4 nivoa:<br />
- prvi nivo predstavlja laki šinski sistem koji se kreće oko<br />
grada i pove<strong>za</strong>n je sa svim centrima naselja unutar urbanog tkiva.<br />
Ovaj nivo predstavlja obilaznicu oko grada.<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
aa_02 I 15
16 I aa_02 - drugi nivo predstavlja sistem saobraćaja raslojen na tri<br />
podnivoa. Pešački i biciklistički saobraćaj je izdignut na određenu<br />
visinu, dok je sa donje strane ove saobraćajnice okačen laki<br />
šinski sistem. Ovaj nivo je predviđen kao ve<strong>za</strong> oboda grada sa<br />
njegovim jezgrom.<br />
- treći nivo je mreža postojećeg motornog saobraćaja tj. unutar<br />
ovog nivoa predviđeno je <strong>za</strong>državanje postojećeg saobraćaja.<br />
Ovaj nivo predstavlja razgranatiju šemu unutar gradskog jezgra.<br />
- četvrti nivo se odnosi na postojeći rečni saobraćaj na Dunavu.<br />
Ostvarena je direktna ve<strong>za</strong> unutar struktura na kopnu i<br />
vodi.<br />
2. Gradski centri. Vodeći se planom <strong>za</strong> razvoj Novog Sada iz<br />
60-ih godina, predviđeni gradski centri su ostvareni i organizovani<br />
tako da svi <strong>za</strong>jedno čine grad Novi Sad gradom kulture. Pet<br />
žižnih centara unutar gradskog tkiva preuzimaju različite funkcije,<br />
pa se tako u starom gradskom jezgru ističu kulturne ustanove<br />
(muzeji, galerije, škole itd.). Univerzitet i sport su takođe razvijeni<br />
u <strong>za</strong>sebne gradske centre koji međusobno komuniciraju, dok je<br />
industrija izmeštena na periferiju grada.<br />
3. Megastrukture su odgovor na problem urbanog planiranja i<br />
velikog broja stanovnika. <strong>Ovde</strong> se javljaju u dva arhitektonska<br />
oblika: kule sa različitim funkcijama, u <strong>za</strong>visnosti od potrebe date<br />
strukture i gradske celine kojoj ona pripada, i u obliku struktura<br />
sastavljenih od modularnih jedinica koje su izdignute na pilone.<br />
Ideja je bila da se ove megastrukture postave na teritoriji Novog<br />
Sada, na površine koje su 1960-ih godina bile ili zelene ili<br />
neizgrađene. Stvoren je potpuno novi vizuelni identitet grada,<br />
povezuju se stari gradski centar i nove strukture. Njihov oblik i<br />
položaj otvaraju vizure ka postojećoj strukturi grada, a ujedno<br />
dozvoljavaju i širenje istih, kao odgovor na jedan od koncepata<br />
metabolista - organski razvoj.<br />
4. Kruzeri predstavljaju eksperimentalni vid stanovanja u strukturama<br />
koje plutaju po Dunavu ili su usidrene u jednu od luka.<br />
Čine ih stambene modularne jedinice, koje, uz mogućnost transformacija<br />
i različitih međusobnih kombinacija, formiraju nove<br />
strukture. Na taj način <strong>za</strong>nemarujemo barijeru između kopna<br />
i vode, i ove površine tretiramo funkcijski kao jednako vredne<br />
<strong>za</strong> organi<strong>za</strong>ciju jednog grada, a stanovanje i privatnost dobijaju<br />
jednu novu dimenziju.<br />
Proučavajući metaboli<strong>za</strong>m kao čisto arhitektonsku utopiju,<br />
dolazimo do pitanja može li se uopšte odvojiti arhitektonska utopija<br />
od svih ostalih? Kada razmišljamo o arhitekturi razmišljamo o<br />
prostorima koje stvaramo, funkcijama koje će se tu obavljati, ljudima<br />
koji će koristiti te prostore. Ako želimo sve to da <strong>za</strong>dovoljimo,<br />
da li to znači da težimo i svim drugim utopijama?<br />
Verujući u ispravnost cilja, stvarajući idealan grad po meri<br />
čoveka, nastala je metabolistička utopijska vizija Novog Sada.<br />
Utopija ne bi bila utopija da je moguća, ali smo na trenutke,<br />
stvarajući ovaj projekat, poverovali da su se stvari mogle razviti i<br />
na ovaj način... Srećom ili ne, danas ne živimo u takvom gradu.<br />
Ono što se nameće je činjenica da ukoliko bi svaki projekat koji<br />
kreće od nule imao bar jednu nit utopijskih ideja, rešenje bi bilo<br />
mnogo kvalitetnije, a korisnici grada znatno srećniji. Ovako utopija<br />
ostaje ideal. Nama, kao pojedincima, preostaje da s vremena na<br />
vreme odlutamo u razmišljanja izvan svojih ili tuđih mogućnosti,<br />
ne bi li dobili odgovore na neka pitanja. U suprotnom, preostala<br />
bi nam samo puka potreba <strong>za</strong> životom i ništa više. A svi želimo<br />
više..<br />
NoviMetabolismSad<br />
This project analyzes and considers the main features of the Japanese<br />
avant-garde movement ″Metabolism″ applied on plan for Novi<br />
Sad in the early 60s. Human habitats: air, water and land, are equally<br />
treated, in order to solve the problem of city expansion. Project NO-<br />
VImetabolismSAD is based on several principles: megastructures<br />
that enable organic growth process, traffic system on several different<br />
levels, cruisers that present multifamily experimental housing,<br />
and usage of modern technology. Using these principles, futuristic<br />
utopian plan for city of Novi Sad is created..
NS2051<br />
Autori: Grupa A7<br />
SPASOJE RADOMILOVIĆ, MARKO LAZIĆ,<br />
PREDRAG VUJANOVIĆ, MILAN ATANASKOVIĆ,<br />
BOJAN POLOVINA, DEJAN MITOV, KRSTO RADOVANOVIĆ<br />
Cilj projektа NS2051 je dа ukаže nа mogućnosti rаzvojа Novog<br />
Sаdа u prvoj polovini 21. vekа, kаdа se očekuje veliki porаst<br />
brojа stаnovnikа i širenje tkivа grаdа, а rešenje tog problemа u<br />
sаdаšnjoj urbаnističkoj prаksi nije ni nа pomolu. U projektu su<br />
istrаživаni urbаnistički, аrhitektonski, sociološki, ekološki, politički<br />
i ekonomski fаktori koji utiču nа rаzvoj grаdа, kаko trаnsformаcije<br />
grаdskog jezgrа, tаko i njegovog širenjа i rаzvojа periferije i okolnih<br />
nаseljа.<br />
Projekаt Novi Sаd 2051 predstаvljа socio-urbаnističku/аrhitektonsku<br />
utopiju, čiji je prevаshodni cilj dа kroz аrhitekturu, urbаno<br />
i regionаlno plаnirаnje stvori podlogu zа društvo budućnosti i<br />
čovjekа budućnosti – povezаnog, а ne otuđenog, kreаtivnog i<br />
sаmosvjesnog, а ne inertnog i pаsivnog. Projekаt tаkođe istrаžuje<br />
ideju održivog grаdа 21. veka, i to pre svegа održivog u<br />
sociološkom i socioekološkom smislu. Dаkle, projekаt se mnogo<br />
više odnosi nа socijаlne аspekte urbаnizmа i аrhitekture, nego nа<br />
stvаrаnje suvopаrnih аrhitektonskih vizijа grаdovа budućnosti u<br />
kojimа je položаj čovjekа i cjelokupnog društvа zаnemаren zаrаd<br />
geometrijske ekstrаvаgаncije i аrhitektonske sаmodovoljnosti.<br />
Projekat je delimično <strong>za</strong>snovan na konceptu Vrtnog grada, modela<br />
rаzvojа grаdа nаstаlog u Engleskoj početkom 20. vekа po<br />
idejаmа E. Hаuаrdа (Ebeneser Howard), R. Anvinа (Raymond<br />
Unwin) i B. Pаrkerа (Barry Parker). Pojam se odnosi nа model<br />
sаtelitskih grаdovа koji su od glаvnog centrа odvojeni zelenim<br />
pojаsevimа i koji funkcionišu kаo <strong>za</strong>sebne celine sа određenim<br />
stepenom аutonomije. “Vrtni grad” je pre svega ekonomski model<br />
razvoj gradova, koji je rаzvijen usled urbаnističkih uslovа u<br />
tаdаšnjem Londonu: povećanja broja stanovnika kao posledice<br />
ekonomskog razvoja, naglog širenja fizičke strukture grada i stvaranja<br />
predgrađa.<br />
Kao eksperimentаlna potvrda njihovih idejа, pre svegа<br />
ekonomskih i socijаlnih, u periodu od 1904. do 1919. godine<br />
sаgrаđenа su tri sаtelitskа vrtnа grаdа (kаo predgrаđа Londonа):<br />
Lečvort (Letchworth), Hаmsted (Hampstead) i Velvin (Welwyn).<br />
Ovi grаdovi imаju jаsnu urbаnu strukturu, zbijene i uočljive centre,<br />
definisаne grаnice rаstа, а međusobno su odvojeni (ili povezаni)<br />
zelenim pojаsevimа. Morfološki, oni su podeljeni nа celine<br />
(četvrti) sа rаzličitim funkcijаmа – stаmbene, trgovаčke, industrijske<br />
itd. Povezаnost ovih grаdovа sа Londonom, аli i međusobno,<br />
ostvаrenа je železničkim i drumskim sаobrаćаjnim prаvcimа, koji<br />
lineаrno strukturirаju njihov rаst. Cilj ovih grаdovа je bio stvаrаnje
18 I aa_02<br />
ideаlnih zаjednicа zаsnovаnih nа susedskim odnosimа, u kojimа<br />
neće biti društvenih rаzlikа i koji će funkcionisаti delimično<br />
sаmostаlno, kаo relаtivno sаmoodržive i ekonomski nezаvisne<br />
celine.<br />
Postavlja se sledeće pitanje: dа li su principi vrtnog grаdа bаr<br />
delimično primenljivi nа primeru Novog Sаdа? Vremenskа<br />
distаncа od jednog vekа od pojаve ideje vrtnih grаdovа sа sobom<br />
je donelа niz istorijskih fаktorа koji su se mаnifestovаli u rаzvoju<br />
(ili pаk rаzgrаdnji) Novog Sаdа. Socijаlistički, sаmouprаvni period,<br />
koji je svoj uspon i pаd doživeo u prošlom veku, doneo je<br />
i svoje probleme, vidljive nа socijаlnoj i fizičkoj strukturi grаdа:<br />
priliv stаnovništvа (uglаvnom rurаlnog, usled ekonomskih<br />
rаzlogа), nаglo širenje fizičke strukture, zonirаnje, stvаrаnje<br />
„grаdovа spаvаonicа“ neke su od njih. Problem nije rešen ni u<br />
tzv. trаnzicijskom periodu, nа prelаzu između dvа vekа; veliki<br />
priliv stаnovništvа usled rаtnih dešаvаnjа, zаtim ponovno širenje<br />
i izgrаdnjа, često besprаvnа i nekontrolisаnа.<br />
Prelаzаk nа novi sistem oznаčаvа i nove izаzove zа grаd, kаo<br />
što su ukidаnje određenih funkcijа, što dаlje vodi u zаpuštenost<br />
određenih zonа (npr. industrijskih). Nаsuprot tome, stаmbenа<br />
područjа doživljаvаju nаglu ekspаnziju, jer se priliv stаnovništvа<br />
nаstаvljа. Zbog nepostojаnjа jаsne politike širenjа grаdа i<br />
instrumenаtа kontrole njegovog rаstа, dolаzi se do hаotičnog, pа<br />
i аnаrhičnog stаnjа, kаko premа unutrаšnjosti (izgrаdnjа velikog<br />
brojа stаmbeno-poslovnih objekаtа veće sprаtnosti u centrаlnim<br />
delovimа grаdа), tаko i premа spoljаšnjosti (okolnim nаseljimа).<br />
PET TAČAKA URBANOG RAZVOJA NOVOG SADA<br />
Plаnom rаzvojа Novog Sаdа do 2051. godine predviđa se da<br />
će se trend priliva stanovništva i širenja fizičke strukture grada<br />
nаstаviti i u relаtivno dаljoj budućnosti. Ovаkvа ekspаnzijа vodi<br />
kа grаdskom elefаntizmu; nekontrolisаnim širenjem grаdske teritorije,<br />
аli i širenjem i rаzvojem okolnih prigrаdskih nаseljа kojа su<br />
u neposrednoj blizini, postoji opаsnost od stvаrаnjа аglomerаcije.<br />
Ovаkаv proces dаlje prouzrokuje veliki broj problemа: zаgаđenost,<br />
uništаvаnje prirodnih površinа, sаobrаćаjne i druge infrаstrukturne<br />
probleme.<br />
Potencijаlno rešenje predstаvljа policentrični system grada.<br />
Pod ovim pojmom podrаzumevаmo stvаrаnje povezаne<br />
mreže centаrа, odvojenih zelenim pojаsevimа, koji funkcionišu<br />
kаo relаtivno аutonomne jedinice (urbаnа zrnа), zаjedno čineći<br />
veću geogrаfsku i političku celinu – urbаni grozd (eng. cluster).<br />
U dаljem tekstu ćemo definisаti pojmove i sredstvа kojimа se<br />
plаnirаni rаzvoj Novog Sаdа može sprovesti.<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
1. Urbаno zrno (eng. urban grain) oznаčаvа relаtivno nezаvisnu<br />
celinu (nаselje), koje u interаkciji sа drugim urbаnim zrnimа čini<br />
veću regionаlno-političku celinu (klаster). Svаko urbаno zrno<br />
funkcioniše sа određenim stepenom аutonomije, dаkle u ekonomskom<br />
smislu je nezаvisno. Svаko prigrаdsko nаselje u blizini Novog<br />
Sаdа bi predstаvljаlo jednu tаkvu celinu: Futog, Veternik,<br />
Rumenkа, Kаć, Klisа, Petrovаrаdin, Beočin, Kаmenicа, Sremski<br />
Kаrlovci, kаo i potencijаlnа novа nаseljа. Sаdаšnji širi centar<br />
Novog Sаda bi predstаvljаo posebnu jedinicu u ovom sistemu, s<br />
tim što bi, zbog svoje veličine, bio podijeljen nа veći broj mаnjih<br />
cjelinа – „podzrnа“.<br />
Svаko od ovih nаseljа je potrebno jаsno ogrаničiti u smislu<br />
definisаnjа veličine fizičke strukture i brojа stаnovnikа. Takođe je<br />
potrebno uvođenje određenih sаdržаjа koji u nаselju ne postoje,<br />
kao i rаzvijаnje postojećih sаdržаjа, koji bi definisаli to nаselje kаo<br />
nezаvisnu celinu.<br />
2. Održivа zаjednicа predstavlja zаjednicu ljudi kojа funkcioniše<br />
tаko dа svi njeni člаnovi mogu nа dugoročnom plаnu dа<br />
zаdovolje svoje potrebe i dа povećаju dobrobit čitаve zаjednice<br />
bez uništаvаnjа prirodne sredine i ugrožаvаnjа drugih članova<br />
<strong>za</strong>jednice 1 . Pri tome su zа pitаnje kvаlitetа životа u ovаkvoj<br />
zаjednici podjednаko vаžni аspekti – društveni, privredni i pitаnjа<br />
životne sredine; jedino ovаkаv holistički pristup omogućаvа jаsno<br />
definisаnje pojmа održive zаjednice. Vаžаn аkcenаt se stаvljа nа<br />
socijаlne аspekte – pitаnjа obrаzovаnjа, društvene rаvnoprаvnosti<br />
i integrаcije u društvo (nаsuprot otuđenosti kаo jednog od nаjvećih<br />
problemа sаvremenog društvа).<br />
Svаko urbаno zrno predstаvljа jednu održivu zаjednicu u<br />
širem smislu, аli unutаr svаkog od njih postoje podceline (mаnje<br />
zаjednice, komune), do nivoа grаdskog blokа. Posebno je<br />
vаžno pitаnje produktivnosti svаke zаjednice; dа bi svаko zrno<br />
funkcionisаlo kаo ekonomski nezаvisnа i održivа celinа, to se<br />
zаjednice morаju što više oslаnjаti nа sopstvenu proizvodnju<br />
zаrаd zаdovoljаvаnjа sopstvenih potrebа (proizvodnjа orgаnske<br />
hrаne, mаle prodаvnice/pijаce umjesto velikih tržnih centаrа,<br />
zаnаtstvo i sl).<br />
3. Identitet. Problem prepoznаtljivosti i identitetа je veomа izrаžen<br />
o vreme globаlizаcije i mаsovne proizvodnje/potrošnje. Zbog togа<br />
je formirаnje identitetа kroz poštovаnje kontekstа i specifičnosti<br />
mestа od izuzetnog znаčаjа. Svаko od ovih nаseljа (zаjednicа) u<br />
odnosu nа svoje resurse (prirodne, društvene, kulturne i dr.) trebа<br />
dа predstаvljа prepoznаtljivu i jаsno definisаnu celinu.<br />
1 I izvor: www.odrzive<strong>za</strong>jednice.org (oktobar 2011.)
4. Povezаnost. Novi prаvci rаzvojа urbаnizmа stаvljаju fenomen<br />
tokа, strujаnjа, mobilnosti i kompleksnosti iznаd modernističkih<br />
principа neprikosnovenosti аritektonske forme. Pаrаdigmа mreže<br />
kаo prostorne strukture jedno je od vаžnih uporištа u rаzvoju<br />
grаdovа budućnosti. Umesto kontinuаlnosti urbаnog tkivа, većа<br />
pаžnjа se pridаje efikаsnoj povezаnosti („umreženosti“) rаzličitih<br />
celinа, koje nа tаj nаčin čuvаju svoj identitet.<br />
Svi nаvedeni centri su povezаni rаzličitim vidovimа<br />
sаobrаćаjа, pri čemu je аkcenаt stаvljen nа održive vidove<br />
sаobrаćаjа: međumesnа železnicа i vodeni putevi (kаnаli).<br />
Povezаnost se tаkođe odnosi i nа mikro-nivo - povezаnost<br />
pojedinаcа u okviru zаjednice.<br />
5. „Mojа infrаstrukturа“. Pojаm se odnosi nа mrežu multifunkcionаlnih<br />
centаrа u okviru svаke pojedinаčne zаjednice.<br />
Svаki od ovih centаrа predstаvljа kompleks pаrkovske površine sа<br />
pаviljonimа rаzličitih funkcijа – kulturni i edukаtivni centri, sportski<br />
centri, bibliotekа, medijаtekа, umjetničke kolonije, kreаtivne<br />
rаdionice i dr. Ovаkvi kompleksi predstаvljаju podjednаko centre<br />
socijаlizаcije i rekreаcije, mjestа okupljаnjа, rаzmjene idejа i<br />
kreаtivnosti.<br />
<strong>Ovde</strong> se povući pаrаlelа sа domovimа kulture iz<br />
socijаlističkg periodа, koji su predstаvljаli centаr životа nekog<br />
nаseljа. Ipаk, potrebno je sprovesti potpuniju decentrаlizаciju<br />
kulture i ovаkve lokаlne centre podići nа znаtno viši nivo. Stogа<br />
i nаziv „infrаstrukturа", jer je ovа mrežа od izuzetne vаžnosti<br />
zа funkcionisаnje umreženih nаseljа, kаo sаobrаćаj ili bilo koji<br />
drugi vid infrаstrukture. Pridev „mojа“ odnosi se nа vаžnost ovog<br />
sistemа zа pojedincа; potrebno je upoznаvаnje pojedincа sа<br />
sаmim sobom, а zаtim i sа okruženjem, kаo i nаdgrаdnjа vrednosnog<br />
sistemа čitаvog društvа.<br />
***<br />
Sprečаvаnje širenjа grаdа ostаvljаnjem zelenih pojаsevа oko<br />
njegove fizičke strukture u dаnаšnjim uslovimа svаkаko dа<br />
nije moguće. Rаzlozi zа to su brojni: investitorskа аrhitekturа,<br />
rešаvаnje imovinsko-prаvnih odnosа, politički faktori i sl. Kаko<br />
ovаj rаd predstаvljа utopiju, pretpostаvkа je dа će se u budućnosti<br />
stvoriti fаktori koji će nаvedene probleme rešiti. Nаjvаžnije<br />
je svаkаko obrаzovаnje аrhitektonske i urbаnističke scene,<br />
detаljnije definisаnje plаnа rаzvojа grаdа i njegovo efikаsnije<br />
sprovođenje, a <strong>za</strong>tim i ekonomski i finаnsijski fаktori. Samo uz<br />
takav integralni pristup možemo misliti i graditi bolji grad i bolje<br />
društvo budućnosti..<br />
NS2051<br />
The aim of the project NS2051 is to explore development possibilities<br />
of Novi Sad in the first half of 21st century, when large increase<br />
of population and expansion of physical structure are expected,<br />
and solution of this problem in the current urban planning<br />
practice is not on the horizon. In project were explored urban, architectural,<br />
social, ecological, political and economical factors that<br />
influence development of the city, transformation of the city, and<br />
its expansion and development of the periphery and surrounding<br />
villages. Project NS2051 is both social and architectural utopia,<br />
whose primary goal is, through architecture, urban and regional<br />
planning, to create the foundation for the future society and the<br />
human of future - associated, not alienated, creative and self-conscious<br />
and not inert and passive. The project also explores the<br />
idea of sustainable city in 21st century, most of all sustainable in<br />
social and economic terms. Therefore, the project is much more<br />
related to the social aspects of urban planning and architecture,<br />
instead of creating dull-looking architectural vision of the future cities<br />
in which the position of man and society as a whole is ignored<br />
for the sake of geometric and architectural extravagance..<br />
Literatura:<br />
- Castex, Jean, Jean-Charles Depaule i Philippe Panerai (2003). Urbаne forme.<br />
Beogrаd: Grаđevinskа knjigа<br />
- Elin, Nаn (2002). Postmoderni urbаnizаm, dopunjeno izdаnje. Beograd: Orion-аrt<br />
- Project Group Van Zuid, REAP – Roterdam Energy Approach and Planning<br />
(2009), Roterdam<br />
- Pucаr, Milа (2006). Bioklimаtskа аrhitekturа. Beogrаd: Institut zа аrhitekturu i<br />
urbаnizаm Srbije<br />
- Pušić, Ljubinko (2009). Grаd bez licа. Novi Sаd: Mediterran publishing<br />
- Stupаr, Aleksаndrа (2009). Grаdovi globаlizаcije – izаzovi, trаnsformаcije,<br />
simboli. Beogrаd: Orion-аrt<br />
- Džejkobs, Džejn (2011). Smrt i život velikih аmeričkih grаdovа. Novi Sаd:<br />
Mediterran Publishing<br />
aa_02 I 19
20 I aa_02 I habitat<br />
Belgrade Eye<br />
tekst i projekat:<br />
Projekаt BELGRADE EYE rаđen je u okviru trećeg semestrа<br />
Mаster аkаdemskih studijа nа Arhitektonskom fаkultetu Univerzitetа<br />
u Beogrаdu, školske 2010/11 godine. Temа studijа, čiji je<br />
predmetni nаstаvnik prof. Zorаn Lаzović, bilа je Kontekstuаlni<br />
hibridi kulture/umetnosti - Od efemernog do stаlnog u аrhitekturi:<br />
rekontekstuаlizаcijа jаvnih prostorа Beogrаdа.<br />
Rаd nа projektu se sаstojаo iz tri fаze. Prvа fa<strong>za</strong> je podrаzumevаlа<br />
prepoznаvаnje određenog fenomenа koji kаrаkteriše odаbrаnu<br />
lokаciju nа teritoriji grаdа Beogrаdа. Međutim, ovde se krenulo<br />
od аnаlize globаlne slike grаdа kаo opštijeg i sveouhvаtnijeg<br />
kontekstа. Konkretno, reč je o umnogome ogrаničаvаjućem<br />
korišćenju prostornih potencijаlа grаdа nа nivou jednog “lejerа”.<br />
Jedаn od osnovnih preduslovа dа neko mesto živi jeste dа<br />
bude dostupno rаzličitim kаtegorijаmа korisnikа i dа poseduje<br />
neki mаgnetni sаdržаj, kаko bi te iste korisnike privuklo i<br />
zаdržаlo. Kаo posledicа togа nаstаlа je idejа o povezivаnju<br />
„mrtvih“, а opet, sа druge strаne bitnih tаčаkа grаdа kroz novi<br />
modаlitet kretаnjа. Kаko su vidikovci retkа pojаvа u Beogrаdu,<br />
pored fizičkog povezivаnjа, jаvilа se i potrebа zа vizuelnim<br />
povezivаnjem, tj. stvаrаnjem mogućnosti dа se određeni sаdržаji<br />
percipirаju i dožive nа mentаlnom nivou. Otudа idejа o rаzvijаnju<br />
neke vrste mreže u vidu sistemа žičаre kojа bi prekrilа teritoriju<br />
celog grаdа. Kаo jednа od nаjfrekventnijih u mreži odаbrаnih i<br />
аnаlizirаnih tаčаkа odаbrаn je pаrk između Sаvskog pristаništа<br />
i Kosаnčićevog vencа. Tu je predviđeno postаvljаnje jedne od<br />
vertikаlа - kulа u sistemu žičаre. Ovа lokаcijа je svojom pozicijom<br />
i kontekstom unelа dodаtne teme koje su postаle deo rаzvojnog<br />
procesа projektа; sukob modernog i trаdicionаlnog, kompleksаn<br />
društveno-socijаlni kontekst, temu oblikovаnjа i pojаvnosti sаmog<br />
rešenjа... Drugа fаzа projektа podrаzumevаlа je idejno rešenje<br />
pаrterа i prаtećih sаdržаjа kule kojа je kаsnije, u trećoj fаzi<br />
procesа rаzrаđenа.<br />
Posmаtrаjući mаkro situаciju, tj. nivo grаdа, veze obаlа reke<br />
Sаve ostvаrene su mostom i eventuаlno privаtnim čаmcimа, tаko<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
NEVENA POLEDICA, rođenа 1987. godine u Arilju. Zаvršilа<br />
Mаster аkаdemske studije nа Arhitektonskom fаkultetu Univerzitetа<br />
u Beogrаdu u julu 2011. godine. Bаvilа se rаdom nа Arhitektonskom<br />
fаkultetu u Beogrаdu kаo sаrаdnik u nаstаvi. Trenutno rаdi u<br />
аrhitektonskom birou DVA: STUDIO u Beogrаdu.<br />
dа nedostаju аlternаtivni nаčini pristupа. Zаtečeni odnos nа užem<br />
području posmаtrаnjа, u vidu dve dostа jаke vrednosti grаdа -<br />
Kosаnčićevog venca, kаo zаštićene аmbijentаlne celine sа jedne<br />
strаne, i Sаvskog pristаništа kаo zone spаjаnjа grаdа sа obаlom<br />
reke sа druge strаne - nаmetnuo je određenu vrstu nedefinisаnog<br />
međuprostorа. Sаmim tim što je fizički prekinut kontinuitet jedne<br />
od nаjinteresаntnijih osа grаdа - ulice Krаljа Petrа, kojа menjаjući<br />
nаdmorsku visinu spаjа Dorćol, centrаlnu ulicu Knezа Mihаilа<br />
i Sаvsko pristаnište, prekinutа je i funkcionаlnа vezа ovа dvа<br />
entitetа. Odgovor nа ovo stаnje bio je (moždа) bаnаlnа ekstenzijа<br />
pomenute ulice u vidu stepeništа kojim se sаvlаdаvа prirodni<br />
postojeći pаd terenа, а ulicа slivа do obаle reke. Kаo kontrаst<br />
snаžnim horizontаlnim linijskim elementimа prostorа (ne sme<br />
se zаborаviti blizinа Brаnkovog mostа), postаvljа se аgresivаn<br />
element vertikаle - kule. Sаmа kulа je povezаnа sа terenom<br />
pаsаrelаmа pomoću kojih se spаjаju rаzličite tаčke prostorа. Time<br />
se postiže od početkа željeno višeslojno korišćenje prostorа.<br />
Sаmа kulа sаstаvljenа je od dvа pаnorаmskа liftа (koji ujedno<br />
predstаvljаju konstruktivne elemente i omogućаvаju pristup licimа<br />
sа posebnim potrebаmа), čeličnog stepeništа i elipsoidnih plаtformi<br />
nа rаzličitim visinаmа. Plаtforme su, zаprаvo, element putem kog<br />
se stvаrа potencijаl zа zаdržаvаnje korisnikа i oživljаvаnje kule.<br />
Pored togа, kružno kretаnje korisikа oko pomenutih centrаlno<br />
postаvljenih konstruktivnih elemenаtа omogućаvа sаgledаvаnje<br />
grаdskog jezgrа (već pomenuto vizuelno povezivаnje mestа).<br />
Preko nаjvišeg plаtoа korisnici pristupаju kаbinаmа žičаre, kojа je<br />
povezаnа sа novobeogrаdskom strаnom reke Sаve i predstаvljа<br />
jedаn od аlternаtivnih nаčinа kretаnjа. .<br />
01 I Fa<strong>za</strong> 1: umrežavanje Beograda
Belgrade Eye<br />
The project Belgrade Eye is consisted of three phases. The first<br />
one is recognition of phenomenon that characterizes the selected<br />
location in the city of Belgrade. As the result of this research<br />
phase, it was concluded that the viewpoints are very rare in Belgrade<br />
and therefore they should be visualized and physically connected.<br />
Thus emerged the idea of creating a network in the form<br />
of elevator and as one of the most frequent places it is chosen the<br />
park between Sava docks and Kosančićev Venac. The second<br />
phase entailed design of the parterre of the tower and related<br />
facilities which later, in the third phase of process, developed.<br />
Looking at the macro situation it is clear that its only connection<br />
to the Sava river is by bridge and the potential private boats, so<br />
there is a lack of alternative means of access. In addition, the<br />
physical continuity of one of the most interesting city axis (move<br />
of the streets of Kralja Petra and Kne<strong>za</strong> Mihajla) is interrupted,<br />
which imposed a certain kind of undefined spaces. The response<br />
is obtruded in the form of banal street extension like staircases<br />
which overpower the natural position of terrain. As a contrast to<br />
the strong horizontal line elements of the space, there is the aggressive<br />
element of the vertical tower which is associated with the<br />
ground walkway which connects the different points of space.<br />
This complex analysis of many elements and their relationships<br />
which led to the final decision, were intended to considerate the<br />
urban tissue from another angle which was atypical for standard<br />
process of studying..<br />
02 I Fa<strong>za</strong> 3: osnove 03 I Fa<strong>za</strong> 3: presek 04 I Fa<strong>za</strong> 3: maketa<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
aa_02 I 21
22 I aa_02 I habitat<br />
NewNewBG<br />
NewNewBg je ekperimentalni projekat nastao kao odgovor na<br />
pitanje kako sačuvati sadašnju fizičku strukturu grada Beograda,<br />
sa posebnim osvrtom na Novi Beograd, i prilagoditi ga budućem<br />
vremenu.<br />
Gradu kakav je Beograd, koji se ubr<strong>za</strong>no širi i razvija, bez<br />
duboko promišljene strategije i jasno definisanih urbanističkih<br />
pravila, preti postepeno potiskivanje i gubljenje autentičnosti<br />
kao i arhitektonsko-urbanističkih vrednosti koje ga čine. To je<br />
najočiglednije u slučaju Novog Beograda koji je prvobitno <strong>za</strong>mišljen<br />
kao grad-vrt, idealno mesto <strong>za</strong> život, sa dovoljno neba i dovoljno<br />
drveća, sa definisanom mrežom modernih objekata koji „izranjaju<br />
iz zelenila“. Usled turbulentnih društvenih dešavanja, ideju<br />
takvog „idealnog“, modernog grada potisnule su nedefinisane<br />
„ne-ideje“ koje se baziraju prvenstveno na ekonomskim aspektima,<br />
bez posebnih osvrta na druge (arhitektonsko-urbanističke,<br />
kulturološke aspekte itd. koji bi trebalo da budu primarni). Nebriga<br />
i <strong>za</strong>postavljanje budućnosti je dovela do svojevrsnog haotičnog<br />
stanja u životnom okruženju.<br />
Ideja projekta se bazira na ispitivanjima mogućnosti<br />
ublažavanja ovakvog stanja. Pokretač ovog istraživačkog projekta<br />
je pitanje „Kakav bi bio idealan, dalekosežan način širenja<br />
grada koji neće remetiti nasleđene fizičke strukture?“. Dolazi se<br />
do ideje o rastu grada u visinu. Kao fizička manifestacija ove ideje<br />
predlažu se kule visoke najmanje 200m. Urbanističkom analizom<br />
su rasporedjene tako da ne narušavaju postojeće fizičke struk-<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
tekst i projekat: BRANISLAV SPASOJEVIĆ, m. arch. Diplomirao na Arhitektonskom<br />
fakultetu Univerziteta u Beogradu, diplomske ak. stud.<br />
/ master, 2007. - 2009. Učestvovao na većem broju grupnih<br />
izložbi, kao što su: Arhetipuri/ Archetypes 2011 (Sibiu, Romania<br />
2011.) gde je izlagan projekat Water break; 32. Salon arhitekture,<br />
izlagan projekat: Auditorijum na Velikom ratnom ostrvu, Beograd<br />
2010; 11. Bijenale arhitekture u Veneciji 2008, Paviljon Repubike<br />
Srbije, postavka Wohnlich, izlagani autorski projekti: “bazen +<br />
blok 33”, video projekat: “smlxxl”, Venecija 2008.<br />
ture. U osnovi su kružnog oblika prosečnog obima od 30m. Na<br />
taj način bi se ostvarila niska <strong>za</strong>uzetost parcele u korist zelenih<br />
i javnih površina. U potpunosti bi se <strong>za</strong>snivale na energetskoj<br />
efikasnosti i tehnološkoj održivosti. Karakteristične su po tome<br />
što su <strong>za</strong>mišljene kao „beskonačne“ odnosno kule nesagledivog<br />
kraja. Ovaj jedinstveni efekat „probijanja kroz oblake“ bi se postigao<br />
specijalnom tehnologijom koja bi pravila efekat magle koja<br />
bi se ispuštala vertikalno (u vis) sa najviših spratova. Noću bi se<br />
sa istih spratova, u snopovima (laserima) puštalo „beskonačno“<br />
pravolinijsko osvetljenje što bi bilo posebno atraktivan efekat.<br />
Kule bi u oblikovnom smislu bile neutralne u odnosu na kontekst.<br />
Potpuno svedenih spoljašnih obrada sa opnama od staklenih<br />
površina - ogledala što bi doprinelo efektu nepostojanosti.<br />
Preko staklene opne bi se nalazila mrežasta površina koja bi<br />
služila kao <strong>za</strong>štita od Sunca. U funkcionalnom smislu ovo su<br />
mesta <strong>za</strong> najrazličitije aktivnosti: kule <strong>za</strong> stanovanje sa nestvarno<br />
lepim pogledima, poslovne kule, <strong>za</strong> sport i rekreaciju, kule-vrtovi<br />
sa <strong>za</strong>bavnim sadržajima, kule-parkinzi itd.<br />
Ovakvim, radikalnim pristupom sagledavanja budućeg vremena<br />
bi se <strong>za</strong>držale postojeće arhitektonsko-urbanističke celine,<br />
relativno sačuvale postojeće slobodne javne i zelene površine,<br />
rešila stambena pitanja konstantno rastućeg grada, doprinelo<br />
uvodjenju ekoloških i standarda održivosti.<br />
„NewNewBg“ je pogled u budućnost, vizija Novog Novog<br />
Beograda....
NewNewBg<br />
NewNewBg is experimental project which was developed in re-<br />
sponse to the question of how to preserve the current physical<br />
structure of the city, with special reference to New Belgrade, and<br />
adapt it to future time. For cities like Belgrade, which are rapidly<br />
expanding and evolving, without deeply thought strategy and<br />
clearly defined urban policies threatens gradual suppression and<br />
loss of authenticity as well as architectural and urban values that<br />
make it. The idea is based on the investigation of the potential mit-<br />
igation of this situation which leads to the idea of growth in height.<br />
As a physical manifestation of this idea at least 200 meters high<br />
towers were proposed, whose schedule is provided on the basis<br />
of urban analysis. With this radical approach consideration of the<br />
future times would retain existing architectural and urban units,<br />
relatively preserve existing public and green spaces, fix the problem<br />
of housing in the constantly growing city, contribute to the<br />
introduction of environmental standards and sustainability..<br />
01 I NewNewBG, fotomontaža, Branislav Spasojević I originalna fotografija: Mihajlo Anđelković<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
aa_02 I 23
24 I aa_02 I habitat<br />
Generički grad<br />
Rad je nastao kao diplomski - master projekat na Arhitektonskom<br />
fakultetu Univerziteta u Beogradu 2010. godine, pod mentorstvom<br />
doc. Borislava Petrovića.<br />
U vremenu globali<strong>za</strong>cije, ekspanzije tehnologija i eksplozije informacija,<br />
društvo poprima drugačiji oblik. Narodi i kulture se mešaju,<br />
a grad postaje univer<strong>za</strong>lno mesto, sistem razmene informacija.<br />
Globalno društvo <strong>za</strong>hteva savršeni grad, a ekonomija traži brzinu.<br />
Stari gradovi čuvaju svoju istoriju i svoje misterije, a pojavljuje se<br />
novi grad. Životni prostor se smanjuje, a <strong>za</strong>tim i “curi” na druge<br />
grane naših života. Polako sve nazivamo ‘‘životni prostor’’. Ali,<br />
šta se dešava kada se i on sabije preko granice? Da li onda celi<br />
gradovi, a <strong>za</strong>tim i države, kontinenti, pa i ceo svet postaju naši<br />
lični? Da li se grad tada dematerijalizuje i postaje samo suština<br />
globalnog, opšteg društva?<br />
Projekat se bavi rešavanjem problema savremenih gradova<br />
uvođenjem nove tipologije grada, namenjenog da služi potrebama<br />
buduće civili<strong>za</strong>cije kroz mogućnost trenutnog prilagođavanja<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
tekst i projekat:<br />
MILOŠ ŽIVKOVIĆ, rođen u Beogradu. Godine 2005. upisuje<br />
osnovne studije na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta<br />
u Beogradu koje <strong>za</strong>vršava 2008. Iste godine upisuje diplomske<br />
(master) studije na istom fakultetu i počinje da radi na mestu<br />
demonstratora na <strong>Departman</strong>u <strong>za</strong> <strong>arhitekturu</strong>. Nakon stručnog<br />
usavršavanja u SAD, 2009. godine radi <strong>za</strong> Office for Metropolitan<br />
Architecture u Roterdamu. Godine 2010. diplomira sa projektom<br />
GENERIC CITY / GLOBAL VILLAGE.<br />
promenama. Generički gradovi se šire kao mreže iz prenaseljenih<br />
gradova, da bi se kasnije srele i postale jedno. Na čvorovima<br />
mreže se nalaze velike jedinice, odnosno mini-gradovi. U <strong>za</strong>visnosti<br />
od klime i prirodnih faktora, jedinice proizvode specifične<br />
resurse i sakupljaju energiju iz različitih izvora. Pošto se smenom<br />
godišnjih doba menjaju i izvori energije, transportaciona matrica<br />
omogućava jedinicama da prosleđuju višak energije između sebe.<br />
Tako, svaka jedinica godišnje proizvodi dovoljno da ispuni svoje<br />
potrebe, ali samo priključenjem na mrežu, matricu, postaje istinski<br />
održiva. Grad postaje P2P (peer to peer) sistem. Dimenzija polja<br />
matrice iznosi 2300m, a dimenzija jedinice <strong>za</strong>visi od scenarija.<br />
Svaka jedinica je predviđena <strong>za</strong> 32500 stanovnika.<br />
Generički grad je namenjen <strong>za</strong> apsolutno globalizovano društvo,<br />
u vremenu kada je svaka informacija na dohvat ruke, a Svet sam<br />
po sebi više nema rasnih, nacionalnih, verskih ni kulturoloških razlika.<br />
Projekat sam po sebi je odgovor na pretpostavku o globalizovanom<br />
svetu, ali ne i ideja o samoj globali<strong>za</strong>ciji..<br />
01 I Scenario 4 - Beograd, izometrija
Generic City / Global Village<br />
The project is about solving the problems of contemporary cities<br />
introducing new city typology which is supposed to serve the<br />
habits of the future civili<strong>za</strong>tion and instantly adjust tu changes. It’s<br />
a city made for entirely globalized society, in a time when every<br />
information is within our reach and the world with no more racial,<br />
national nor cultural differences. The project itself is an answer to<br />
the presumption of a globalized world, and not an idea of globali<strong>za</strong>tion<br />
itself. Generic city spreads as a progressive grid originaly<br />
from overpopulated cities and eventually meets and becomes one.<br />
02 I Scenario 2 - Mumbai 03 I Scenario 3 - Amsterdam<br />
04 I Scenario 4 - Beograd<br />
At it’s knots, large units / mini cities, are positioned. Depending of<br />
the climate and natural factors, units produce specific resources<br />
and collect different kinds of energy. Since different seasons bring<br />
different energy sources, transportation matrix enables units to<br />
transport surplus energy and resources between units. That way,<br />
every unit produces enough to serve it’s needs, but only when it<br />
plugs in the matrix it becomes completely sustainable. City becomes<br />
P2P (peer to peer) system..<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
aa_02 I 25
26 I aa_02 I habitat<br />
Kranovi <strong>za</strong> Beograd<br />
Virtuelne kapije Beograda<br />
tekst i projekat:<br />
„Mi smo bića sposobna <strong>za</strong> spoznaju. Svet koji spoznajemo je iluzija. On<br />
nastaje kroz opis koji nam se od trenutka rođenja stalno ponavlja“ (Kastaneda,<br />
Karlos, Učenje Don Huana, The Regents of Univercity of<br />
California, 1986)<br />
Ovo saznanje stvara odgovornost i obavezu graditelja budućnosti<br />
da stvara sliku vrednu bitisanja u pamćenju. U evoluciji 21. veka<br />
realnost sve više postaje nestvarna a iluzija <strong>za</strong>uzima mesto željene<br />
scene <strong>za</strong> život.<br />
Sa ciljem mapiranja Beograda na mapi svetskih iluzija nastaje<br />
vizija o fenomenu kranova koji oživljavaju šeme razvoja na lokaciji<br />
Savskog amfiteatra kao virtuelnog grada budućnosti. Vizija se javlja<br />
i traži potencijalno mesto <strong>za</strong> reali<strong>za</strong>ciju. U središte problema,<br />
kao potencijalnog motiva, stavljamo mesto društvenog spoticanja.<br />
Generator prošlosti, sadašnjosti i budućnosti. Kao tročlana autorska<br />
grupa provlačimo simboliku broja tri koji će biti motiv <strong>za</strong> našu<br />
dalju razradu utopije. Tri problema na tri lokacije, tri “krana” kao tri<br />
rešenja… Trojstvo saobraćaja, industrije i ekologije.<br />
Lokacija se sama nameće svojim položajem sa visoko<br />
frekventnim saobraćajem i dinamikom - Most Gazela, Mostarska<br />
petlja. Da bismo se uverili u validnost motiva koriste se istorijski,<br />
prostorni i ekološki filteri i kroz njih se provlače potencijalni motivi:<br />
napuštena skladišta, hale, ruine pod <strong>za</strong>štitom objekata i mnogobrojni<br />
drugi elementi.<br />
Osmišljen je <strong>za</strong>datak postavljanja virtuelnih kapija grada uz<br />
vitalne saobraćajnice u cilju doslednog prezentovanja Beograda,<br />
isticanjem simbolike već pomenutog trojstva.<br />
Vertikalno dominantne strukture, različito efemerne po funkciji<br />
i lakoj montažno-demontažnoj konstrukciji, doprinose dinamici i<br />
rekontekstuali<strong>za</strong>ciji javnog gradskog prostora. Mreža ovakvih virtuelnih<br />
portala moguća je kao odgovor na probleme sadašnjosti i<br />
budućnosti, probleme <strong>za</strong>borava, <strong>za</strong>sićenosti i kolotečine bilo kog<br />
gradskog prostora.<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
SNEŽANA ANDRIĆ, dipl. inž. arh. - M. Arch,<br />
JELENA RADOJEVIĆ, dipl. inž. arh. - M. Arch<br />
Projekat “Kranovi <strong>za</strong> Beograd - virtuelne kapije Beograda“ nastao<br />
je kao Master projekat na temu “Veštačka prirodnost - Urbani<br />
hibridi i kontekstualne stanice”, na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta<br />
u Beogradu, školske 2009/10. godine. Autori projekta su<br />
Snežana Andrić, Jelena Radojević i Ivana Kandić.<br />
INDUSTRIJSKI TRANSFORMERS<br />
Ova arhitektonska utopija, kao simbol industrije, inspiraciju je<br />
našla u apstraktnom umetničkom izrazu ruskog konstruktiviste El<br />
Lisickog i njegovog utopijskog koncepta nebodera, poznatijeg kao<br />
“nebeske uzengije”. Arhitektonski izraz ove strukture, jeste potpuno<br />
nov pokušaj ka direktnom otkrivanju strukturne i tehničke forme.<br />
Translacijom i vertikalnom pomerljivošću cevastih elemenata, tzv.<br />
tuba, dobija se specifična pojava iz koje i proističe naziv industrijski<br />
transformers. U skladu sa okruženjem, a isprovocirana svojom formom,<br />
struktura dobija funkciju interaktivnog muzeja nauke i tehnike.<br />
Uvođenjem sadržaja sa novim karakterom i značenjem izvršena je<br />
rekontekstuali<strong>za</strong>cija i osveženje napuštenog i <strong>za</strong>puštenog prostora<br />
Starog Beogradskog Mlina.<br />
TEMATSKI EKO - FILTER<br />
Tematski eko-filter je simbol ekologije, koji bi se drugačije mogao<br />
okarakterisati kao sistem koji čine vertikalni tematski vrtovi nošeni<br />
smelom konstrukcijom. Takva struktura predstavnik je jedne metropole<br />
koju prati <strong>za</strong>sićenost saobraćajem, industrijali<strong>za</strong>cijom i brzinom<br />
života. Njen algoritam otpočinje tačkastim pozicioniranjem u<br />
gustom i <strong>za</strong>sićenom gradskom urbanom tkivu, a potom, praćenjem<br />
smera Z-ose i suptilnim komponovanjem elemenata oko nje, nastaje<br />
jedan vertikalni vrtni filter grada. On, srazmerno potrebama <strong>za</strong><br />
filtriranjem posledica gradskih progresa, menja raspored i obim,<br />
komponovanjem sopstvenih ćelija tj. elemenata.<br />
Vertikalna dominantnost strukture na lokaciji parka Gazela,<br />
vitkost i dinamičnost njenih elemenata, imaju <strong>za</strong> cilj akcentovanje<br />
prostora u silueti grada. Funkcije pružaju niz oa<strong>za</strong> i različitih ambijenata<br />
gde bi čula i pluća mogli da uživaju. Nalik zelenom kranu,<br />
ova struktura poziva Beograd da se probudi i pristupi vertikalnoj<br />
komunikaciji.<br />
DINAMIČNI EKSTREM<br />
Stara železnička Ložionica biva probuđena delovanjem dinamičkog<br />
ekstrema. Rotacijom i translacijom pločastih elemenata – tavanica<br />
definiše se prostorna struktura izrazite fleksibilnosti. Period promenljivosti<br />
forme ovog “krana” kratkoročan je u skladu sa potrebama<br />
jednog multifunkcionalnog prostora kulture.
Problem saobraćajne frekventnosti implementiran je u vizuelnom<br />
doživljaju arhitektonskog izra<strong>za</strong>. Volumen strukture biva definisan<br />
u potpunosti prema potrebama njenih korisnika popunjavanjem<br />
tavaničnih mreža. Multiplikovanjem ili redukovanjem osnovnog<br />
modula strukture vrši se organi<strong>za</strong>cija prostora u skladu sa svojim<br />
namenama. Naizgled laka, poletna i nežna saobraćajna kula u biti<br />
je čvrsta, postojana i stabilna čelična mreža. Izrazito vitko jezgro<br />
niže po svojoj vertikali smelo definisane konzole.<br />
***<br />
Trostrukim delovanjem “krana” stvara se vid vertikalne konekcije<br />
budućnosti, virtuelnih kapija koje bivaju izlaz iz skučenog gradskog<br />
prostora. Sve veći broj stanovnika u potrazi je <strong>za</strong> sopstvenim<br />
brojem kvadratnih metara prostora <strong>za</strong> bitisanje, mogućnostima <strong>za</strong><br />
sticanje novih znanja, kao i pripradajućom količinom čistog vazduha.<br />
Evidentno je da su to prava svakoga od nas, ali kako priroda<br />
nema mogućnost brze regeneracije sopstvenih resursa, tu ulogu<br />
preuzimamo mi sami. Naše projekcije fenomena sadašnjosti kroz<br />
budućnost, kroz utopije, rešenja su trenutnih problema, ali ne samo<br />
u postojećem trenutku nego kroz duži vremenski rok.<br />
Koncept ovog trojstva predstavlja događaj u budućnosti koji<br />
tek treba ostvariti materijalnim evolutivnim preobražajem proizvodnih<br />
sredstava, revolucionarnim prekidom sa starim svetom ili<br />
duhovnom evolucijom - revolucijom.<br />
Dakle, maštajmo, predviđajmo… prepustimo se iluzijama i stvarajmo<br />
sliku nekog drugačijeg okruženja, interesantnijeg, zdravijeg...<br />
željenijeg! I, mislite li da nam se može nešto loše desiti? Šta<br />
bi Tesla rekao?.<br />
01 I Tematski eko-filter I Snežana Andrić 02 I Dinamični ekstrem I Ivana Kandić 03 I Industrijski transformers I Jelena Radojević<br />
aa_02 I 27
28 I aa_02<br />
Cranes for Belgrade<br />
With the aim of mapping Belgrade on a map of the world illusions,<br />
we created a story about the phenomenon of cranes which revive<br />
the scheme of development on the site of the Sava amphitheater,<br />
as a virtual city of the future.Three problems in three locations,<br />
three “crane’’ as the three solutions… trinity, industry, environment<br />
and traffic. The task of acting along the vitalroad is set, to a<br />
consistent presentation of Belgrade, emphasizing the symbolism<br />
of the aforementioned trinity. The evolution of the 21st century reality<br />
becomes increasingly surreal and illusion takes place of the<br />
desired scene of life. Industrial transformers, Sub-Eco filter and<br />
Dynamic Extremes are the names of architectural structures that<br />
participate in the joint efforts of creating scenarios of metropolis<br />
through the eyes of its citizens and what they want for themselves.<br />
04 I Koncept I Industrijski transformers I Dinamični ekstrem I Tematski eko-filter<br />
The vertical dominant structures, ephemerally different in function<br />
and easy prefabricated structure, contribute to the dynamics<br />
and the recontextualisation of urban public space. The network<br />
of these virtual portals is possible as response to the problems of<br />
present and future problems, forgetfulness, saturation, routine of<br />
space. Dynamic towers call the city to rise approaching the vertical<br />
connection of virtual gates that are way out of the cramped<br />
city. Structures expressing slender and bold design, with different<br />
rhythm and its various models compose their forms, but the<br />
emphasis is not merely a visuali<strong>za</strong>tion but to create desired architectural<br />
events in metropolis. Utopia of Cranes of Belgrade wants<br />
to raise the imagination of the individual, to commonly upgrade it,<br />
transform it and make it better. Isn’t our city our space…? Why do<br />
not we dream and freely share its pictures with each other? What<br />
is it that we want for ourselves, for each of us…? What kind of<br />
play do we want on tomorrow’s stage?.<br />
I aa_architectural approach I broj 01 I 2011
I habitat tekst: JANA KAČAR, apsolvent arhitekture na FTN-u. Školu birala prema želji<br />
da se u studijima sretne sa temama restauracije i revitali<strong>za</strong>cije objekata i<br />
gradskih prostora. Zainteresovana <strong>za</strong> grafički di<strong>za</strong>jn, strip, kratke pisane<br />
forme u književnom izrazu, fotografiju, primenjenu umetnost i alternativne<br />
vidove pozorišta sa naglaskom na performansu. Bavi se sakupljanjem<br />
doka<strong>za</strong> o intervencijama u prostoru u vidu grafita, performansa, instalacija<br />
kao i traženjem ve<strong>za</strong>, preduslova, posledica i smisla istih. U potrazi je <strong>za</strong><br />
definicijom smisla života jasnijom od Adamsovog broja 42 i deli uverenje<br />
da je kretanje u prostoru vizuelno ispunjen način života.<br />
aa_02 I 29<br />
Živeti savremenu utopiju<br />
Život i delo Luka Šuitena<br />
”Oni koji sa simpatijom sanjaju o Utopiji moraju biti <strong>za</strong>dovoljeni<br />
životom u svetu snova”.<br />
(Novine Kvinslender, Jun 1895) 1<br />
Verovatno niste čuli <strong>za</strong> Luka Šuitena (Luc Schuiten). Luk Šuiten<br />
nije Rem Kolhas. Luc Šuiten nema veliki broj izvedenih objekata.<br />
Mesto gde se ostvaruje Lukova arhitektura je medij stripa i knjige<br />
i odnedavno medij umetničke izložbe. Određeni broj arhitekata<br />
<strong>za</strong>luta u svet stripa i nastavi tamo da stvara ponekad <strong>za</strong>pravo<br />
dižući ruke od objekata koji se izvode. Strip je medij sa neverovatnim<br />
elementom bezgraničnosti, njegove granice su granice papira;<br />
trodimenzionalni prikaz je samo sugestija ako možete bolje<br />
od toga. Većina izvora na internetu kaže da je Anđelo Stano (Angelo<br />
Stano), prvi crtač Dilana Doga2 diplomirao 1971. godine3 . Da<br />
se <strong>za</strong>ključiti da je tačnije to godina kada je strip umetnik odustao<br />
od studija arhitekture na Tehničkom fakultetu u Milanu. Nesuđeni<br />
arhitekti, strip umetnici i umetnici koji su našli svoj put između arhitekture<br />
i stripa nisu tako retka pojava. Fransoa Šuiten (François<br />
Schuiten), brat Luka Šuitena je u potonjoj grupi. Fransoa Šuiten<br />
je legenda u svetu stripa, autor albuma Opskurni gradovi4 i sa<br />
Lukom Šuitenom ko-autor albuma Šuplja zemlja. Luk Šuiten se<br />
oprobao u stripu i vratio <strong>arhitekturu</strong> pronalazeći svoj medij u kombinaciji<br />
ove dve discipline.<br />
1 I U originalu “Those who fondly dream of Utopia must be content to live in<br />
dreamland.” The Queenslander Newspaper, June 1895<br />
2 I Dylan Dog, strip kuće Boneli (Sergio Bonelli).<br />
3 I Ispravni podaci iz biografije Anđela Stana, http://www.ubcfumetti.com/data/<br />
stano.htm<br />
4 I “Les Cités obscures” u engleskom izdanju je “Cities of the fantastic”, “Les terres<br />
creuses” prevedeno je kao “Hollow Earth”. Album ovde podrazumeva album stripa, dakle<br />
seriju ili odredjeni broj stripova izdanih u jednoj korici.<br />
IMATI SVOJ PUT<br />
Ovaj belgijski arhitekta dolazi iz porodice arhitekata (otac i majka<br />
Robert Šuiten i Mari Madlejn de Majer6 bili su arhitekti) i pionir je<br />
“zelene arhitekture”. Sedamdesetih godina, kada “zeleno” još nije<br />
bio popularan termin u svetu di<strong>za</strong>jna i tehnologije, Luk je težio<br />
da gradi energetski ne<strong>za</strong>visne kuće sa iskorišćenjem Sunčeve<br />
energije i energije vetra. Kuća Orejona (Orejise, Belgija) iz 1977.<br />
godine je reprezentativni model Šuitenove arhitekture i predstavlja<br />
primer belgijske arhitekture tradicionalnih modela i tipologija<br />
sa ekološkim uticajem na fasade. Kalemljenjem novih elemenata<br />
(staklene fasade i krovovi <strong>za</strong> pasivnu solarnu akumulaciju) na<br />
tradicionalni oblik belgijskih kuća sa strmim krovnim ravnima,<br />
Šuiten negira tada savremene evropske stilove7 .<br />
Za sebe kaže da je arhitekta vizionar i da njegov rad predstavlja<br />
jednu ideju o civili<strong>za</strong>ciji koja bi mogla da gradi gradove koji<br />
su u harmoniji sa prirodom, koristeći sisteme iz prirode, umesto<br />
civili<strong>za</strong>cije koju imamo a koja gradi gradove koji su protiv prirode.<br />
Tvrdi da su svi njegovi projekti izvodivi i ostvarivi kada bi se našao<br />
voljan investitor.<br />
6 I Robert Schuiten,Marie Madeleine de Maeyer<br />
7 I Odnosi se na stilove koji su 70-ih i 80-ih godina 20. veka bili <strong>za</strong>stupljeni u<br />
Belgiji: obnovljeni Moderni<strong>za</strong>m, Haj-teh, Esencijali<strong>za</strong>m...<br />
01 I Luc Schuiten u automobilu na pedale I izvor: www.dw.de (februar 2012)<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012
30 I aa_02<br />
ZELENE VIZIJE<br />
Kroz strip Šuplja zemlja prika<strong>za</strong>n je nacrt grada <strong>za</strong>snovanog na<br />
tradicionalnom tipu građevina Indijanaca Novog Meksika, koji<br />
se prigodno zove Pueblo. Tradicionalni model oblikovan je od<br />
mobilnih staklenih bašta i piramidalnih nosača solarnih panela<br />
i vetrenjača koji imaju funkciju “fabrika energije”, zbog čega su<br />
piramidalne kule situacionirane u cetru naseobine. Nizovi kuća<br />
pravilno su raspoređeni u zelene redove, pri čemu se na kraju svakog<br />
reda nalazi piramidalni objekat koji je kombinovana elektrana<br />
na solarnu energiju, energiju vetra i energiju metana dobijenog<br />
dekompozicijom organskog gradskog otpada. Grad je postavljen<br />
oko tramvajske petlje i kružne, podzemne, opslužujuće ceste, sa<br />
perimetrom 10 do 20 kilometara <strong>za</strong> predviđenih 10.000 do 20.000<br />
stanovnika. Delovi opisani kao “prijateljski kvartovi” okupljaju se<br />
oko središnjeg dela grada koji je velika zelena “šupljina”. Fasade<br />
objekata ovih “šupljih gradova” simpatična su lekcija iz horor vakui<br />
u grafici. Podseća na studentske radove na vežbi iz urbanizma sa<br />
<strong>za</strong>datkom da se osmisle podužni i poprečni izgledi fasada jedne<br />
ulice sa pripadajućim poprečnim i podužnim presecima, gde se ispostavi<br />
da i nije tako jednostavno popuniti desetak praznih fasadnih<br />
polja, a pritom <strong>za</strong>držati osećaj jedinstva, smisla i ukusa.<br />
Među ostalim Šuitenovim idejama i projektima nalaze se:<br />
Urbani kanjon, grad od objekata koji su primenom novih tehnologija<br />
sečeni u oblike koji imitiraju stenu, pri čemu je materijal<br />
koji je sečen transparentan prema unutra, principom biomimikrije8 preuzetim od ostriga.<br />
Lotus grad, fantastična ideja da se u mehanizmima cveta lotosa<br />
nađe inspiracija <strong>za</strong> tehnologiju; vodonepropustljivost u primeni<br />
materijala <strong>za</strong> objekte, sistem otvaranja latica <strong>za</strong> mehani<strong>za</strong>ciju.<br />
Grad od modularnih list-kućica i tornjeva u obliku lotosovog cveta<br />
sigurno može naći mesto u svetu fantastike, pored hobitskog<br />
sela od brežuljaka ili u svetu eko-utopije pored vizije Vinsenta<br />
Kulabauta (Vincent Callebaut), koja ima oblik plutajućeg ljiljana9 .<br />
Činjenica da je Vinsent Kulabaut koristio ljiljan kao oblik <strong>za</strong> urbanu<br />
dimenziju kvarta, a Šuiten list <strong>za</strong> dimenzije krova kuće je<br />
lekcija iz doslovnosti i razmere u arhitekturi.<br />
8 I Biomimikrija (bios – život, i mimikos – podražavački) je di<strong>za</strong>jnerska disciplina<br />
koja traži održiva rešenja korišćenjem obra<strong>za</strong>ca i strategija iz prirode koji su<br />
prošli najteže testove – evolucije i vremena. Izvor: http://zeitgeistsrbija.org/<br />
forum/45-nauka-i-tehnologija/2457-biomimikrija.<br />
9 I Lillypad, Floathing City. Izvor: http://inhabitat.com/lilypad-floating-cities-in-theage-of-global-warming.<br />
Prezime Callebaut je belgijskog porekla i može biti izgovoreno prema flamanskim<br />
i francuskim pravilima izgovora. Francuski Kulbo, flamanski Kulabaut (http://<br />
www.pronouncenames.com/pronounce/callebaut)<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
Grad talasa predstavlja grad kao oblik homeostaze i metabolizma.<br />
Grad u kome se živi u kućama od živog materijala spletenog<br />
u habitat od raznih vrsta drveća, i u kojem vrstu društvenog organa<br />
čine arhitekte šumari, koji opslužuju gradski metaboli<strong>za</strong>m<br />
podižući, održavajući, gradeći objekte i brinući se o dekompoziciji<br />
“kvartova”, <strong>za</strong>tvarajući na taj način proces metaboli<strong>za</strong>cije grada.<br />
Arhitekta je neizostavan i ne<strong>za</strong>menjiv subjekat u društvu.<br />
JEDINICE TRANSPORTA<br />
Sistemi transporta u “šupljim gradovima”, kao i u svim radovima<br />
Luka Šuitena imaju interesantan pristup. Klik-auto je <strong>za</strong>misao<br />
kombinacije javnog saobraćaja i individualnog vozila. Pametni<br />
auto ovde podrazumeva navođenu jedinicu koja se kreće po<br />
šini i pri susretu sa ostalim jedinicama koje se kreću u istom<br />
navođenom pravcu, prema određenom delu grada, jedinice se<br />
spajaju u kolonu koja štedi energiju. Primenjivost ove izuzetno<br />
privlačne ideje ostaje da se promisli u svetlu nepostojeće kontrole<br />
nad brzinom vozila koja <strong>za</strong>hteva jedno uređeno, u ubeđenju<br />
pristojno društvo i striktne norme ponašanja, kao i striktne brzine<br />
vozila.<br />
Među ostalim privlačnim idejama Šuiten predstavlja teretnu verziju<br />
klik auta koja služi <strong>za</strong> transport robnih dobara i Ciklo (Cyclos),<br />
individualno di<strong>za</strong>jnirano vozilo koje se pokreće po sistemu bicikla<br />
radom, a koje se pomaže električnom energijom <strong>za</strong> korekciju brzine<br />
i pri savladavanju uspona. Di<strong>za</strong>jnom i idejama Luka Šuitena<br />
bave se stručnjaci koji razvijaju tehničke aspekte ovih oblika<br />
transporta.<br />
Svoj di<strong>za</strong>jn, i<strong>za</strong> koga stoji jedna promišljena filozofija oslikana u<br />
kombinaciji stripa i arhitektonskog crteža, Luk Šuiten stavlja pod<br />
pojam “archiborescence”. Objašnjava ga kao novi oblik građenja<br />
sa prisustvom Majke Prirode kao modela.<br />
ŽIVETI UTOPIJU<br />
U duhu življenja svojih snova, Luk Šuiten vozi <strong>za</strong> njega di<strong>za</strong>jnirano<br />
vozilo koje se pokreće po sistemu bicikla, dakle pedalama,<br />
i primenom električne energije. Radi na pripremi izložbi gde su<br />
prika<strong>za</strong>ni modeli gradova, objekata i jedinice transporta, prema<br />
njegovom di<strong>za</strong>jnu. Projektuje transformirane prikaze savremenih<br />
gradova uzimajući <strong>za</strong>beležene planove iz 1800. godine i<br />
“zeleneći” industrijske prizore tadašnjeg stanja kalemljenjem<br />
svojih zelenih fasada na crno-bele prikaze sa starih fotografija.<br />
Reaguje na planiranu izgradnju šoping centra od 30.000 kvadratnih<br />
metara, na obalama grada Vervjea (Verviers, u blizini Pari<strong>za</strong>),<br />
izradom projekta koji osuđuje <strong>za</strong>krčivanje rečnih obala gradova<br />
komercijalnim sadržajima i poziva na promišljanje o oa<strong>za</strong>ma
odmora i prirode koje treba da se nalaze na obalama gradskih<br />
džungli. Njegove pastorale idealiziranih “zelenih” gradova (a zeleno<br />
je “in”) možda jesu impresivne u nekom fantastičnom mediju<br />
koji ima malo toga <strong>za</strong>jedničkog sa odgovornim pristupom našem<br />
kulturnom i graditeljskom nasleđu, ali koliko vas je i dalje potpuno<br />
ne<strong>za</strong>interesovano <strong>za</strong> svet koji ova utopija nudi?<br />
Utopije su neostvarive <strong>za</strong>misli, neopipljive ideje o nečemu ostvarivom<br />
jednoga dana. Međutim, isto tako velike utopije su ljudi:<br />
ljudi koji ih misle, koji ih <strong>za</strong>snivaju i koji ih pokušavaju živeti. Da li<br />
je utopija ostvarena ideja (i pri tome pojam koji je prestao da bude<br />
utopija) ako ga ostvari šaka ljudi ili čak samo jedan čovek? Koliko<br />
je ljudi potrebno da ideja poraste? Da <strong>za</strong>živi? Kada utopija od nemesta<br />
postane dobro-mesto?.<br />
02 I Presek Šupljeg grada sa pogledom na elektranu, Luk Šuiten I www.vegetalcity.net<br />
(februar 2012)<br />
03 I Lotus grad I izvor: www.vegetalcity.net (februar 2012)<br />
04 I Tramodulaire prema di<strong>za</strong>jnu Luka Šuitena, model Laurent Hachouche I<br />
izvor: www.halau.be/portfolio/infographie/ (februar 2012)<br />
Living Utopia today:<br />
life and work of Luc Schuiten<br />
When “green” wasn’t hip, back in the 1970’s, people that thought<br />
architecture should go ecological were pioneers. Such was Luc<br />
Schuiten. His ecological houses were traditional Belgian steep<br />
roof houses enveloped in glass cover and self-powered with so-<br />
lar and wind power. But the green move was yet to come and<br />
Schuiten`s houses weren’t like Frank Gehry’s or Jean Nouvel’s<br />
or any of the postmodern look alike. And so his ideas found home<br />
on paper. Luc Schuiten’s brother, François Schuiten, was in the<br />
comic book arts and Luc cooperated with him, and there, in the<br />
comic book world, Luc Schuiten`s architecture came to life. To-<br />
day, couple of decades later, Luc has number of utopian and<br />
green projects behind him, most of them unrealized and better<br />
fit for movie or comic books realms than the reality we live in. But<br />
he wouldn’t agree with that statement. His idea towns like Hollow<br />
city, City of Waves, or Lotus city, picture the life in natural envi-<br />
ronment, buildings that look like plants or are made of plants, or<br />
cities we live in like Nantes, only greener, with green rooftops and<br />
facades like vertical gardens. Worlds that are pumped and fueled<br />
on solar and wind energy and are moving in natural cycles of nature<br />
and four seasons, Luc believes, are not visions of impossible<br />
or someday but a mission for today..<br />
Više podataka o Luku Šuitenu:<br />
http://www.archiborescence.net/archiborescence/<br />
http://blip.tv/archiborescence/le-tramodulaire-3746445<br />
http://blip.tv/archiborescence/le-chenillard-1384361<br />
http://www.cafebabel.co.uk/article/36483<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
aa_02 I 31
32 I aa_02<br />
I novogovor<br />
A šta posle?<br />
Propast Utopije u XX veku<br />
Traganje <strong>za</strong> idealom ne predstavlja novinu <strong>za</strong> čoveka kao obrazovano<br />
biće, koji koristeći svoje stečeno znanje i intelekt pokušava<br />
da kroz reč, crtež, model, film predstavi takve vizije. Koncepti<br />
propasti Utopija koje dominiraju u XX veku predstavljaju sagledavanje<br />
jedne budućnosti u kojoj ideal kolabira naspram težnje<br />
jedinke da potraži znanje izvan ,,balona'' ili infiltriranje spoljašnjeg<br />
sadržaja u unutrašnjost ,,balona''.<br />
Propast utopija se može posmatrati kroz tri ideje koje se pojavljuju<br />
u delima velikih pisaca XX veka koji su obeležili ovakva<br />
,,predviđanja'':<br />
1. Ideje ultimativnog prisustva tehnologije u svakodnevnom životu<br />
totalitarnog društva, kao sredstvo kontrole - Distopija 1 ;<br />
2. Ideje potpunog odsustva tehnologije u društvu koje ceni individualnost<br />
- Antiutopija 2<br />
3. Ideja apokaliptičnog društva – Kakotopija 3 .<br />
***<br />
Era tehnologije i proročkih distopijskih ideja o tome kako će mehani<strong>za</strong>cija<br />
društva uticati na dalji tok civili<strong>za</strong>cije, nesumnjivo sa<br />
sobom povlači jedan jedinstven stav koji se vidi kako kod Zamjatina,<br />
kao <strong>za</strong>četnika ovakve misli, tako i kod ostalih pisaca. Šablon<br />
koji se javlja teče na sledeći način:<br />
1. Sadašnje društvo nailazi na kolaps, gde izbijaju ratovi svetskih<br />
razmera;<br />
2. U ruševinama raste ideja o idealnom društvu koje “razume” gde<br />
se “greška” nalazila;<br />
3. Organizovanje društva oko ideje u kojoj je ultimativni cilj eliminisanje<br />
“greške” uz pomoć nepogrešivog sistema tehnologije;<br />
1 I Distopija ne pretenduje da ima pozitivan učinak.<br />
2 I Antiutopija je predstavljena kao Utopija ili planirana kao takva, ali je iz nekog<br />
razloga uništena.<br />
3 I Kakotopija predstavlja najgori mogući scenario u kome vlada potpuno rasulo<br />
u moralu, <strong>za</strong>konima, društvu, državi.<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
tekst:<br />
MARIJA RISTIĆ, rođena 1987. godine u Kragujevcu. Studentkinja<br />
master studija na <strong>Departman</strong>u <strong>za</strong> <strong>arhitekturu</strong> i urbani<strong>za</strong>m u Novom<br />
Sadu, usmerenje Projektovanje u arhitekturi i urbanizmu. Tokom<br />
studija od 2008.godine postaje jedan od prvih članova/osnivača<br />
studentske grupe Restart (www.teamrestart.com) gde aktivno<br />
učestvovuje u izvođenju brojnih projekata. Godine 2011. brani Bachelor<br />
rad na temu ,,Višeporodično stanovanje u Novom Sadu’’. Trenutno<br />
priprema Master rad na temu ,,Arhitektonska studija Filološkoumetničkog<br />
fakulteta u Kragujevcu’’ i radi kao stalni honorarni<br />
saradnik u arhitektonskom birou Strukture Simović u Kragujevcu.<br />
4. Uspostavljanje totalitarnog poretka u svakom segmentu:<br />
društvenom, političkom uz jasnu upotrebu elemenata poput literature<br />
(Vrli novi svet, Haksli) ili isključivu neupotrebu iste (Farenhajt<br />
451, Bredberi); <strong>arhitekturu</strong>, televiziju, muziku, kako bi se<br />
uspostavio red koji nedozvoljava ponavljanje ,,greške'' – potpuno<br />
eliminisanje prošlosti.<br />
5. Pojavljivanje ,,ulje<strong>za</strong>'' kao individualnog bića, moguće ,,greške'',<br />
koju novostvoreno društvo eliminiše, akcentujući time da je individuali<strong>za</strong>m<br />
<strong>za</strong> opstanak ,,košnice'' potpuno nedozvoljen<br />
Zanimljivo je u ovakvim delima prepoznati uticaj arhitekture i urbanizma<br />
na tu jedinstvenu celinu. Krećući se od mikro nivoa, u<br />
delima poput Mi Jevgenija Zamjatina, Vrli novi svet Oldosa Haksija,<br />
1984 Džordža Orvela, Farenhajt 451 Reja Bredberija i Loganovog<br />
bega Vilijama Nolana i Džordža Klajtona Džonsona, opisi<br />
stambenih jedinica odišu krajnjom sterilnošću, uniformnošću,<br />
depersonalizovanim ambijentima u svakom segmentu ispunjenih<br />
svim vidovima kontrole jedinke (muzika, hologrami, kontrolisani<br />
televizijski programi, programirano vreme <strong>za</strong> aktivnosti). Ta ideja<br />
se širi i na makro, urbanom nivou, gde je jasno vidljiva segregacija<br />
društva na različite podstrukture koje imaju određenu i jasno<br />
definisanu ulogu i u skladu sa tim se i grupišu. A u regionalnom<br />
i, na kraju, globalnom smislu ovakvom formom jasno definisani<br />
oblici gradova su pove<strong>za</strong>ni specifičnim vidom transporta (vozovi,<br />
letelice, personalne letelice)<br />
Ukratko, svako po rođenju (ili pre rođenja) je selektovan <strong>za</strong><br />
određenu ulogu u društvu sa određenim uslovima <strong>za</strong> život, beneficijama<br />
ako je stepen <strong>za</strong> koji je selektovan ,,pri vrhu'' društvene<br />
lestvice. Oni koji služe opsluživanju društva i nalaze se na dnu<br />
društvene lestvice, <strong>za</strong>uzimaju, što arhitektonske što urbanističke<br />
prostore sa većom koncentracijom (više osoba spava u jednoj<br />
prostoriji, više osoba je koncentrisano u jednom objektu namenjenom<br />
tom sloju), samim tim oblikovanje takvih objekata je<br />
specifičnije. Kontrola takvih društvenih slojeva je ogromna i precizno<br />
programirana. Sa druge strane, oni koji su određeni da budu<br />
pri vrhu društvene lestvice, imaju određen stepen privatnosti, individualniji<br />
su, kontrola njihovog kretanja i delovanja je na nižem<br />
stepenu. Upravo je ovde interesantno navesti da u tom sloju koji<br />
<strong>za</strong>uzima vrh totalitarnog društva dolazi do ,,prelamanja'' i preispitivanja.<br />
No, društveni sistem je uspostavljen tako da na kraju, ti<br />
pojedinci lako bivaju eliminisani, zbog veoma male brojnosti.
Postavlja se pitanje, gde se propast sagledava u ovakvom tipu<br />
“Utopija”. Utopijska struktura grada/ova u bukvalnom smislu reči<br />
nije srušena, ali se identifikuje propast individualizma i individualnog<br />
razvoja jedinke. Potpuno eliminisanje kreativnosti, kao izra<strong>za</strong><br />
slobodnog mišljenja, kroz jednoličnost, uniformnost (imena,<br />
odeća, hrana, mirisi, stambeni prostori, urbani prostori) i otkrivanje<br />
,,greške'' upravo u tome da se bude drugačiji.<br />
Nekada se ti scenariji <strong>za</strong>vršavaju i potpunim kolapsom društva<br />
zbog urođene čovekove potrebe <strong>za</strong> individualnim progresom.<br />
Oldos Haksli, koji je, čini se, najviše vremena posvetio opisivanju<br />
mogućih scenarija o budućnosti civili<strong>za</strong>cije, opisao je preostala<br />
dva tipa propasti Utopija. U delu Ostrvo, on opisuje idealno,<br />
slobodno društvo, izolovano od spoljašnjih uticaja geografskim<br />
položajem, na ostrvu, koje funkcioniše u skladu sa prirodom,<br />
poštujući i praktikujući budističku religiju u jednom “rasterećenom”<br />
društvu koje nema tendencije da prihvati spoljašnjost. Na kraju ta<br />
spoljašnjost nasilno biva injektirana, potpuno ra<strong>za</strong>rajući svojom<br />
tehnologijom i agresivnim nastupom <strong>za</strong>jednicu koja je funkcionisala<br />
poštujući jedinku, uz naravno ograničenje “neodlaska” sa<br />
ostrva.<br />
<strong>Ovde</strong> se jasno sagledava ra<strong>za</strong>ranje Utopije usled masivnog<br />
spoljašnjeg faktora, koji je neko vreme mogao ostati pod kontrolom,<br />
ali na kraju čak ni ta izolovanost nije doprinela njenom<br />
očuvanju iako je imala tendenciju da u određenom smislu opstane.<br />
Kao konačan stav o propasti Utopije kroz Kakotopiju, Haksli<br />
nam opisuje u knjizi Majmun i bit dva napramopostavljena<br />
društvena poretka, gde se jedno od njih obrazuje u Kakotopiju.<br />
Scenario je u početnim koracima, može se reći sličan prethodnim:<br />
ra<strong>za</strong>ranje sadašnjeg društvenog poretka i jedan pogled u<br />
budućnost gde se na jednoj strani planete obrazuje apokaliptično<br />
društvo ogrezlo u robovlasništvu, gde je pitanje morala pod<br />
ogromnim znakom pitanja, a opravdan defektom koji se javlja<br />
usled radioaktivnog zračenja; religiozni fanati<strong>za</strong>m, i potpuno<br />
odsustvo gradnje, kao napretka društva (živi se u ruševinama,<br />
pećinama, sirovim građevinama). Sa druge strane imamo “netak-<br />
01 I Rađanje distopije, ilustracija I Marija Ristić<br />
nuto društvo” koje je zbog geografskog položaja nastavilo da se<br />
razvija onoliko koliko je nuklearno ra<strong>za</strong>ranje ostatka sveta dozvoljavalo.<br />
Susret ta dva sveta predstavlja <strong>za</strong>plet radnje knjige.<br />
***<br />
Distopija/antiutopija/kakotopija predstavljaju jednu apsolutnu oprečnost<br />
Utopiji, jedan stav o ideji o idealnom društvu, koji se nalazi<br />
pred velikim i teškim <strong>za</strong>datkom očuvanja. Zapravo, oseća se<br />
prisustvo pitanja “A šta posle?” kada se formira ideal i dostigne<br />
vrh ili, pak “A šta ako?” se desi najgori scenario i ne stignemo<br />
do Utopije. Pisci ovih dela su osetili survavanje sa tog vrha i osetljivost<br />
teme, i predstavili različite puteve kako bi to moglo dalje<br />
da se razvije. U sva tri navedena scenarija nazire se strah od<br />
jedne jedine ideje, a to je gubljenje pojma individualnosti. Bilo da<br />
je totalitari<strong>za</strong>m ili robovlasništvo ideja <strong>za</strong> održavanje Distopije,<br />
odnosno Kakotopije, ili uništavanje Utopije individualizma od<br />
strane spoljašnjeg sveta, pisci ovakvih predviđanja u XX veku<br />
preispituju prisutnu ideju različitih umetnika, arhitekata, urbanista,<br />
futurističkih pisaca, koji posti<strong>za</strong>nje ideala vide kroz tehničkotehnološki<br />
progres i idealne gradove.<br />
Opravdanost ovakvih “neidealnih” ideja o društvu je nešto<br />
o čemu se može raspravljati na više nivoa. Arhitektura i urbani<strong>za</strong>m<br />
Utopije predstavljaju tek fragment jedne izuzetno složene<br />
ideje koja bi mogla da naiđe na otpor bilo pojedinca bilo grupe.<br />
Osnovan strah gubljenja identiteta u gradskim strukturama koje<br />
se <strong>za</strong>snivaju na repeticiji sadržaja bilo u radijalnom ili ortogonalnom<br />
mrežastom poretku, onemogućavaju jednu konstantnu “igru”<br />
u kojoj čovek “osvaja” prostor i traga <strong>za</strong> znanjem. Na kraju, pitanje<br />
je da li se čovek može programirati, kako bi bio deo tuđe<br />
vizije o Utopiji. One jesu svakako potrebne, ali to šta je Utopija,<br />
od čoveka do čoveka može biti različito tumačeno. Tu se može<br />
<strong>za</strong>ključiti da je Utopija nedostižan ideal, zbog krajnje opravdanog<br />
straha da “ono što odgovara jednoj, možda ne odgovara drugoj<br />
jedinki”. Univer<strong>za</strong>lizovanje ideje Utopije je izuzetno kompleksan<br />
<strong>za</strong>datak, a ona se ne može sagledati samo kroz formu oblikovanja<br />
gradova, jer je to daleko od njenog konačnog prika<strong>za</strong>.<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
aa_02 I 33
34 I aa_02<br />
LATER ON…<br />
No, gde se danas nalazi pojam Utopije kada smo u drugoj deceniji<br />
XXI veka?<br />
Ideje o Utopiji nisu “presušile”. Kao odgovor na to javlja se dokumentarac<br />
Zeitgeist Movement-a (2008), sa određenom ideologijom,<br />
stavom o sadašnjem momentu, detektovanju “krivca” kroz<br />
“dug”, “novac”, “religiju”, “bankarski sistem”, “nekolicinu najbogatijih”<br />
i na kraju prezentacijom Venus projekta, utopijskog grada koji<br />
po koncepciji ne odstupa od koncepcija futurističkih gradova iz<br />
XX veka, sa jasno utvrđenim sistemom <strong>za</strong> snabdevanje energijom,<br />
saobraćajem, koncentričnim rasporedom sadržaja u gradu<br />
od stanovanja do javnih sadržaja i na kraju uvezivanje gradova<br />
u sistemsku mrežu poput “uštirkanog miljea” određenog regionalnog<br />
<strong>za</strong>hvata. Oduševljenje koje se javlja <strong>za</strong> ovim pokretom i na<br />
kraju projektom idealnog grada <strong>za</strong> XXI vek, prikriveno je jednom<br />
idejom svaljivanja krivice na mitološko biće zvano “novac” koje<br />
se kategorički okrivljuje <strong>za</strong> društvenu nejednakost. Pakovanjem<br />
projekta u jedan opšteprihvaćen stav održivosti i ekološke<br />
efikasnosti, plasiraju se ideje koje koriste trenutno ne<strong>za</strong>dovoljstvo<br />
stanovništva, ne sagledavajući širu sliku problema. Zapravo, ideja<br />
pokreta je društvena jednakost, koja se simbolično ogleda u “spaljivanju<br />
novca” i njegovom odbijanju, što može dovesti do toga da<br />
se pojedinac <strong>za</strong>pita da li je sličan scenario već jednom video.<br />
Kako je ovaj pokret kroz dokumentarce, predavanja, skupove<br />
i slične manifestacije jasno koncipirao svoja polazišta i dao stav<br />
i o društvenom uređenju i onome šta “smeta”, sa sve predlogom<br />
kako to sve treba da bude “upakovano” u idealan grad; krajnji<br />
kritički stav o ovakvoj ideji je koliko ovaj pokret predstavlja jednu<br />
dobro promišljenu stvar na osnovu prošlosti i da li se “krivci” nalaze<br />
u idejama koje ovaj pokret plasira, kao i da li na kraju i on sam<br />
ima tendenciju da bude neka vrsta totalitarnog sistema. Arhitektura<br />
je ovde poslužila kao “šarena laža”, kroz futuristička, sterilna,<br />
bela, krajnje funkcionalna oblikovanja, nešto poput ukrasnog papira<br />
<strong>za</strong> poklon koji, čini se, sakriva jako klimave ideje o održivosti<br />
samog društva.<br />
***<br />
“Ragnar: ‘...[Robin Hud] nije upamćen kao prvak imovine, već<br />
kao prvak potrebe, ne kao branilac opljačkanih, već kao davalac<br />
siromašnima. Smatra se da je prvi čovek koji je preuzeo oreol vrline<br />
primenom milostinje sa bogatstvom koje nije sam posedovao,<br />
dajući dobra koje nije sam proizveo, terajući druge da svojim luksuzom<br />
plate njegovu milost. On je čovek koji je postao simbol<br />
ideje da je potreba, ne dostignuće, izvor prava da ne moramo<br />
proizvoditi, samo da mislimo da <strong>za</strong>rađeno ne pripada nama, a<br />
ne<strong>za</strong>rađeno pripada. On je postao opravdanje <strong>za</strong> mediokritet koji<br />
je, nesposoban da <strong>za</strong>radi <strong>za</strong> svoj život, tražio pravo da raspolaže<br />
imovinom boljih od sebe, proklamujući njegovu spremnost da<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
posveti svoj život ugroženima po ceni pljačke svojih pretpostavljenih.<br />
Ovo je najgluplje od svih stvorenja – dvostruki parazit koji<br />
živi na ranama siromašnih i krvi bogatih – kome su ljudi došli da<br />
<strong>za</strong>hvale kao moralnoj ideji [...] Da li se pitaš <strong>za</strong>što svet propada<br />
oko nas? To je ono zbog čega se borim, gospodine Rerden. Sve<br />
dok ljudi ne nauče da je od svih ljudskih simbola, Robin Hud najnemoralniji<br />
i najprezreniji, neće biti pravde na zemlji, niti će biti<br />
šanse <strong>za</strong> opstanak čovečanstva.” (Ayn Rand, Atlas Shrugged,<br />
slobodan prevod autora).<br />
And what next?<br />
Failure of Utopia in the 20th century<br />
A hadnful of ideas, theories, concepts, projects, thoughts of the<br />
20th century, which are trying to be as close as possible to the<br />
“real scenario”, or not trying to, opened a new field of criticism<br />
of such ideal concepts. Utopia experienced a sort of crash and<br />
remained in the shadows of its opposite. Fear of loss of individualism,<br />
as a basic kind of revolt against the historical facts of the<br />
twentieth century, launches a completely new direction in the literature<br />
that deals with Dystopia. The idea of this paper is to point<br />
to the inferior position of architecture and urbanism versus utopian<br />
ideas that could legitimately become dystopian. Architecture<br />
and urbanism are in the service of the idea as only a fragment,<br />
a means of establishing order and sometimes serve as part of a<br />
special way of packing a questionable ideas..<br />
Reference:<br />
- Zamjatin, Jevgenij (1978), Mi, Jugoslavija, Beograd<br />
- Haksli, Oldos (1985), Divni novi svijet, August Cesarec, Zagreb<br />
- Haksli, Oldos (1985), Otok, August Cesarec, Zagreb<br />
- Haksli, Oldos (1986), Majmun i bit, August Cesarec, Zagreb<br />
- Bredberi, Rej (2003), Farejnhajt 451, Laguna, Beograd<br />
- Orvel, Džordž (2006), 1984, Čigoja, Beograd<br />
- Grupa autora, Logan's Run, preuzeto sa: en.wikipedia.org/wiki/Logan's_Run<br />
(17.02.2012)<br />
- Grupa autora, Dystopia, preuzeto sa: en.wikipedia.org/wiki/Dystopia#Counterutopia.2C_anti-utopia<br />
(17.02.2012)<br />
- Kakotopia, preuzeto sa: www.thefreedictionary.com/kakotopia (17.02.2012)<br />
- Grupa autora, The Zeitgeist Movement, preuzeto sa: en.wikipedia.org/wiki/<br />
The_Zeitgeist_Movement (17.02.2012)<br />
- Zeitgeist: Adendum, dokument. film, izvor: Google Video, god. premijere: 2008.<br />
- Zeitgeist: Moving Forward, dokument. film izvor: Google Video, 2011.<br />
- Grupa autora, Venus Project, preuzeto sa: en.wikipedia.org/wiki/The_Venus_<br />
Project (17.02.2012)<br />
- Rand, Ayn, Atlas Shrugged, elektronska knjiga preuzeta sa: www.readerworks.<br />
com (17.02.2012)
I novogovor<br />
Grad u doba virtuelnog<br />
U doba masovne dostupnosti i globalne komunikacije, u kom se<br />
fizičke granice brišu, postavlja se pitanje percepcije grada. Grad,<br />
kao pulsirajuća masa, živi u stalnom kretanju, interakciji i razmeni<br />
ljudi, ideja i podataka. Razvojem grada i potreba njegovih korisnika,<br />
dolazi i do promene samog dijagrama kretanja.<br />
Da li se krećemo kroz grad i na taj način primamo informacije i<br />
spoznajemo isti ili u statičnosti svog doma odabirom unapred selektovanih<br />
informacija ostvarujemo kretanje?<br />
Napredak i implementacija savremenih tehnologija u svakodnevni<br />
život uslovili su da se mesto i čovekova ve<strong>za</strong>nost <strong>za</strong> njega transponuju<br />
od stvarnih fizičkih okvira i premisa do virtuelnih razmera,<br />
u kojima se pojam fizičkog svodi samo na čoveka, boks u kom se<br />
nalazi i interfejs sa virtuelnim svetom. Čovek ne mora biti u gradu<br />
da bi bio njegov korisnik. Iako je čovek čulno biće i svet u kom<br />
egzistira doživljava na nivoima od vizuelnog do taktilnog, virtuelni<br />
svet omogućava da se deo impresija prenese i spozna putem elektronskih<br />
informacija. Da, utisak je nepotpun i ograničen, ne postoje<br />
uspomene, mirisi kojih se sećamo, zvuci koje kasnije čujemo<br />
u tišini, ali ipak, informacija je primljena, podatak ostaje u mozgu.<br />
Grad postaje dostupan klikom - ekponirajući se do ekstrema.<br />
Prevođenjem grada u modul virtuelnog, sve potrebe kojima čovek<br />
ostvaruje vezu sa njim se digitalizuju.<br />
Da li je u doba virtuelnog grad utopija ili stvarnost? Gde je granica i<br />
u kom su odnosu ova dva sveta?<br />
Navike i potrebe čoveka su digitalizovane do mere da i sami postajemo<br />
podaci sa čipa. Ako analiziramo novostečene navike modernog<br />
čoveka, jasno je da se u svakodnevnom životu grad sve više<br />
isključuje, ostajući samo u obrisima i kao masivna kulisa kojom bliže<br />
određujemo sebe u virtuelnom prostoru. Na društvenim mrežama<br />
stavljamo odrednicu mesta, ali ono kao takvo ne utiče na nas jer<br />
smo mi tokovi globali<strong>za</strong>cije, mi pratimo trendove mnogo šire i jače<br />
tekst i projekat: MAŠA DRAKULIĆ je rođena u Zagrebu. Živi u Beogradu gde<br />
<strong>za</strong>vršava master akademske studije na Arhitektonskom fakultetu,<br />
usmerenje Arhitektura.<br />
SANJA VELISAVLJEVIĆ je rođena u Ćupriji. Osnovnu i srednju<br />
školu <strong>za</strong>vršila u Paraćinu, živi u Beogradu gde <strong>za</strong>vršava master<br />
Akademske studije na Arhitektonskom fakultetu, usmerenje<br />
Arhitektura.<br />
od onih koje naše mesto nudi. Čovek se ne kreće sa/u prostorima<br />
grada da bi uživao, on ne igra - jer koraci su samo alat kojima savladava<br />
udaljenosti i to baš kad mora; ne uživa u zvuku snega pod<br />
nogama i ne gleda trag štikle koji ostaje u vrelom asfaltu. Suviše je<br />
hladno/toplo da bi napustio udobnost svog doma, a sve ono zbog<br />
čega bi krenuo u grad ima i na svom računaru.<br />
Gde je onda grad, a gde čovek?<br />
Grad je tamo gde je i bio, samo se čovek isključuje iz njega,<br />
postajući pomalo razmažen, on svoj život prenosi u virtuelni<br />
svet, zloupotrebljavajući isti. Kupovina i nabavka, upoznavanje i<br />
druženje, <strong>za</strong>bava i poslovanje, kao i sve druge sfere čovekovog<br />
života transponovani su u elektronske informacije koje on izlaže,<br />
ekponirajući se lažnim sjajem i <strong>za</strong>varavajući sebe da pored više<br />
stotina prijatelja na društvenim mrežama on nije sâm. Čovek ima<br />
stalnu potrebu <strong>za</strong> socijali<strong>za</strong>cijom, ali i duboko potisnuti stah od<br />
neprihvatanja i odbacivanja, i lakše mu je da situacije kontroliše u<br />
domenu virtuelnog, da razmisli pre nego što odgovori na poruku i<br />
da pošalje svoje emocije izražene znakovima, a ne stvarnim delima<br />
i rečima koje podrhtavaju od emocija. Sa istom strepnjom čovek se<br />
više ni sa gradom ne suočava, on ga ne gleda i ne kreće se sa njim<br />
već ga samo konzumira u meri koja mu odgovara. Grad postaje tih<br />
na mestima gde nema dodira sa virtuelnim.<br />
Da li je moguće prednosti virtuelnog sveta preneti u grad i na taj<br />
način oživeti prostore? Koje relacije se ostvaruju?<br />
Odgovori na ova pitanja su u samom gradu i slušanju potreba<br />
korisnika. Ispitivanje problema i fenomena je u uporednoj analizi<br />
i uočavanju prednosti virtuelnog sveta, a uz stalno koketiranje sa<br />
karakterom grada. Anali<strong>za</strong> je rađena na konkretnom prostoru u<br />
gradu Paraćinu a rezultat je projekat javnog gradskog prostora,<br />
prostora igre i slobode.<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
aa_02 I 35
36 I aa_02<br />
PROJEKAT: URBANO DVORIŠTE<br />
Projekat Urbanog dvorišta sa lokacijom u centru Paraćina, koncipiran<br />
kao ekstenzija Kulturnog centra – Kuće kulture – rezultat je<br />
uporednih anali<strong>za</strong> karaktera grada sa uključivanjem makro i mikroefekata,<br />
od planova do pojedinačnog mobilijara, ali i generalnih<br />
socio-kulturoloških karakteristika društva, razloženih do osnovne<br />
jedinice – čoveka, pojedinca, individue. Cilj ovakvog pristupa je<br />
formiranje prostora u gradu koji je nov i drugačiji, ali u svom karakteru<br />
nosi prepoznatljiv duh grada i jasnu poruku. Anali<strong>za</strong> grada,<br />
DNK grada, urađen je kroz seriju fotografija pojedinačnih ambijenata<br />
i segmenata uređenja iz kojih se čitaju potrebe i navike korisnika,<br />
njihove reakcije na grad i komunikacija koju ostvaruju. S druge<br />
strane, globali<strong>za</strong>cija, promene u shvatanju prostora i samog grada,<br />
mobilnost i stalni tokovi u kojima moderan čovek egzistira uslovljavaju<br />
da prostor grada ne sme biti statičan, jer će kao takav biti<br />
ne<strong>za</strong>nimljiv i prevaziđen. Adekvatan prostor se stvara praćenjem<br />
potreba čoveka, analizom njegovih navika i potreba - i <strong>za</strong>to kao<br />
drugi faktor uključujemo i virtuelni svet, paralelnu stvarnost u kojoj,<br />
u velikoj meri, živi naše JA. U odnosu na prethodno postavljenu<br />
analizu problema stvarnosti grada u doba virtuelnog, jasno<br />
je da možemo postaviti i pitanje stvarnosti našeg JA. Da li se ono<br />
u virtuelnom svetu razlaže na drugo JA, alter ego – kontrolisanu<br />
projekciju pojedinca, gde je virtuelni svet upravo utopija postojanja<br />
Platonovog sveta ideja, ili je on samo sredstvo komunikacije i način<br />
da izrazimo i prezentujemo sebe? Sa ciljem isticanja i korišćenja<br />
prednosti virtuelnog sveta, postojanje čovekovog JA u njemu uzimamo<br />
kao sredstvo komunikacije i izražavanja sebe.<br />
Karakter prostora i grad kao INput<br />
Lokacija je pozicionirana u samom centu grada, uz obalu reke Crnice<br />
i u morfologiji grada može se čitati kao uvala, prostor koji je<br />
na toku grada ali ipak izdvojen iz njega. Način na koji će se ovaj<br />
prostor koristiti mora donekle biti i provokacija vođena čovekovom<br />
radoznalošću, jer su okružujući sadržaji jasno pozicionirani u mentalnim<br />
mapama korisnika i imaju ustaljenu upotrebu i karakter. Pristup<br />
lokaciji je sa keja, a kao mana se ističe i nedovoljna afirmisanost<br />
te obale jer je u odnosu na drugu stranu, jako šetalište sa kafićima<br />
i pratećim sadržajima, ona znatno novija i definiše se mirnijim karakterom<br />
okolnih stambenih objekata.<br />
Problem, predmet, hipote<strong>za</strong> i cilj<br />
Kao jasan problem postavljamo pitanje uticaja virtuelnog sveta na<br />
percepciju grada upravo kroz aspekt socijali<strong>za</strong>cije, jer su veze i<br />
potrebe ostvarivane u gradu prenete u drugi domen. Ispitivanjem<br />
stvarnosti grada u vreme virtuelnog, transponovanjem virtuelne u<br />
gradsku stvarnost, utičemo na stepen socijali<strong>za</strong>cije i ostvarujemo<br />
novu paradigmu kulture grada. Pokretom u prostoru iniciramo<br />
događaj koji postaje produkt proizvodnje.<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
POJMOVI: DVORIŠTE, FABRIKA, FACEBOOK<br />
Ovo je novi prostor grada i građana, koji u odnosu na Kuću kulture<br />
predstavlja dvorište. Trend života u gradskim matricama i pozicioniranosti<br />
u vertikalno transliranim boksovima uskraćuje čoveku prostor<br />
dvorišta, a dvorište je prostor u kom se čovek najprijatnije oseća,<br />
to je njegov pripadajući prostor kuće.<br />
Pojam fabrike se dvostruko tumači kao kontekst proizvodnje<br />
i pokreta koji se u prostoru dešavaju, ali i kao ve<strong>za</strong> i odgovor na<br />
istoriju grada koji se od kraja XIX veka naglo razvija kao industrijski<br />
centar, što dovodi i do jačanja društvenog i kulturnog života.<br />
Društene okolnosti su ipak dovele do toga da veliki broj tih fabrika<br />
i proizvodnih pogona danas postoji samo kao memorija i uspomena<br />
na taj period. Daljim analiziranjem došli smo do <strong>za</strong>ključka da<br />
je upravo taj karakter, kao najjaču asocijaciju na grad i njegov nepravedno<br />
<strong>za</strong>postavljeni brend, moguće u ovom prostoru iskoristiti<br />
kao uvezujući element. Na taj način bi se formirao muzej na otvorenom,<br />
u kom bi elementi dvorišta u stvari bili muzejski eksponati,<br />
koji bi predstavljali neku od fabrika. Kako je prostor programski<br />
koncipiran kao promenljiv, tako i njegova organi<strong>za</strong>cija treba to da<br />
podržava i odražava.<br />
01 I Dijagram pojmova i razvoja<br />
Anketa postavljena na društenu mrežu Facebook <strong>za</strong> cilj je imala<br />
ispitivanje stavova građana i njihov odnos prema analiziranim<br />
problemima. Rezultati su poka<strong>za</strong>li da većina građana virtuelni svet<br />
i društvene mreže koristi kao razonodu i sredstvo komunikacije, i<br />
smatraju da je u stvarnosti moguće ostvariti istu ili sličnu komunikaciju.<br />
Ključno pitanje se odnosilo na mogućnost korišćenja pozitivnih<br />
strana virtuelnog sveta (komunikacija, neposrednost, otvorenost...)<br />
kao alata kojim bi se oživeli gradski prostori i skoro svi ispitanici su<br />
potvrdo odgovorili. Ovaj odgovor je i naj<strong>za</strong>nimljiviji <strong>za</strong> dalje analize<br />
i koncepciju jer potvrđuje potrebu dodira i sadejstva grada i virtuelnog<br />
sveta. Ipak, pitanje stvarnosti i dalje ostaje otvoreno...
Da li je upravo ideja impelementacije grada u domen virtuelnog i<br />
obrnuto nova utopija modernog društa, urbanizma i arhitekture?<br />
Idejno rešenje se <strong>za</strong>sniva na uključivanju okolnih sadržaja i objekata<br />
i njihovom prožimanju sa urbanim dvorištem. U organi<strong>za</strong>cionom<br />
smislu, time se <strong>za</strong>dovoljava osnovni cilj - da prostor bude formiran<br />
na osnovu analiziranih elemenata grada, koji su razloženi i selektovano<br />
vraćeni u prostor sa dozom novog i elementima provokacije<br />
kojima se privlače korisnici.<br />
Primarni element je platno - zid, interfejs - koji je u odnosu<br />
na obalu povučen, čime se omogućava nesmetano kretanje bez<br />
<strong>za</strong>državanja, ali sa sagledavanjem aktera i aktivnosti u prostoru<br />
– koketiranjem sa korisnicima. Mobilijar je definisan u odnosu na<br />
koncepciju muzejske postavke na otvorenom, a parter je, u cilju<br />
stvaranja osećaja topline i ugodnosti, materijalizovan drvenim talpama,<br />
čime se promenljivost dovodi do ekstrema: “tlo” postaje korzo,<br />
podijum, klupa, ležaljka…<br />
Ponuđena su tri idejna rešenja, koja se mogu čitati i kao nadgradnja<br />
i promena prostora jer konstukcija zida i nadstrešnice ostaju kao<br />
bazični elementi. Ideja zida je upravo interfejs preko koga građani<br />
komuniciraju međusobno ali i sa gradom, ostavljajući poruku, ideje,<br />
<strong>za</strong>merke, produkte svoje kreativnosti, fotografije, uspomene…<br />
Prostor se može koristiti kao bioskop i scena na otvorenom, čime bi<br />
se aktivnosti Kuće kulture koje se održavaju na drugim lokacijama<br />
u gradu i prostorno uve<strong>za</strong>le.<br />
GRAD U DOBA VIRTUELNOG<br />
Postojanje virtuelnog sveta i realnosti se u svakodnevnom životu<br />
današnjice uzima kao neminovnost. Njegov karakter je izveden iz<br />
promena u društvu podstaknutih razvojem tehnologija i sistema komunikacije,<br />
ali ipak u osnovi ovih promena, kao uostalom i u svemu<br />
oko nas, jeste čovek i njegove želje. Zato se karakter grada i promene<br />
koje se u njemu dešavaju prate shodno potrebama čoveka, koji je danas<br />
naviknut na dostupnost globalnih razmera, gde luksuzom lakoće<br />
pristupa postaje “razmažen” i nevoljan da stupi u grad i komunikaciju<br />
sa njim, jer u njegovom domu postoji čitav jedan svet koji mu je dostupan<br />
klikom. Upravo simbiozom oba sveta stvaramo novu realnost koja<br />
je primerena karakteru vremena u kom živimo gde se grad otvara ka<br />
korisnicima, prati njihove potrebe i menja se sa njima.<br />
Idejno rešenje <strong>za</strong> javni prostor u Gradu Paraćinu je formirano<br />
kao Urbano dvorište koncipirano kao pripadajući prostor građana,<br />
oslobođeno formalnosti i jakih okvira koji bi sputavali kreativnost i<br />
slobodu, koja u gradu treba da se ostvaruje podjednako neposredno<br />
i lako kao što je to u domenu virtuelnog sveta. Formiranje ovakvog<br />
prostora, koji je u istom momentu u domenu virtuelnog i stvarnog,<br />
predstavlja poligon <strong>za</strong> ispitivanje paradigme grada, sa ciljem da se<br />
utvrdi njegova mera dostupnosti, odnosno njegova utopija u vreme<br />
virtuelnog..<br />
02 I Urbano dvorište, jedno od ponuđenih rešenja<br />
City in the Virtual Age<br />
In the age of mass accessibility and global communication where<br />
the man and his activities are transposed into electronic information<br />
there is the question of the perception of the city, the interpretation<br />
of utopia and reality since the term physical mainly refers to<br />
a man, the box in which he lives and the interface with the virtual<br />
world. It is not necessary for one to live in the city in order to be<br />
the user of the same, because the city becomes assessable by<br />
the click of the mouse-exposing itself to the extremes.<br />
Is the city reality or utopia, if a man is capable of satisfying<br />
all his needs that vary from the most trivial communication and<br />
business, every-day supply and administration, friendships and<br />
entertainment to culture and education relaying on technology<br />
without communication at the city places?<br />
A man does not move through the city in order to enjoy,<br />
receive information and meet people and the city, he does not<br />
dance because the steps merely represent a tool one uses to<br />
overcome the necessity of moving.<br />
The city becomes silent at those places where there is no<br />
contact with the virtual.<br />
The examination of the problems has been carried out as<br />
a contrasting analysis of the structure of the city and the current<br />
socio-cultural conditions at the space of the city of Paracin. The<br />
result is the project of the public urban space, the space of freedom,<br />
creativity and play. The project Urban yard is characterized<br />
by the recogni<strong>za</strong>ble spirit of the city and there is a clear reference<br />
to the history of the same, however, on the other hand the modern<br />
elements taken from the virtual world as its advantage urges us to<br />
use and play with the space.<br />
The analysis have been carried out at the Faculty of Architecture<br />
at the University of Belgrade, within the optional course The<br />
Texture of the urban spaces t- prof. mr Dragana Bazik, the associate<br />
at the department mr Miroslav Petrovic-Balabudzic..<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012
38 I aa_02 I novogovor<br />
Ghost city - Ghost planet<br />
Amir Yatziv, Detroit, 2009, jednokanalni video, c-print, crtež<br />
na papiru<br />
Detroit (Michigan, USA) postaje grad duhova, <strong>za</strong>hvaljujući negativnom<br />
demografskom trendu. Detroit (jug Izraela) je stvoren da<br />
ostane grad duhova. Rezultati uspešne upotrebe izraelskog Detroita<br />
će neki stvarni grad, ili njegov deo pretvoriti u grad duhova,<br />
metodama sa fatalnim ishodom, koje naša stvarnost eufemistički<br />
imenuje eliminacijom pretnje.<br />
Vozeći se jugom Izraela 2006. godine, u pustinjskom pojasu,<br />
u kojem je jedino autoput izvestan, Amiru Jacivu se učinilo da je<br />
ugledao konture nekog naselja, iako ni na mapi, ni na putokazima<br />
nije bilo takvih indicija. Fatamorgana? Zaustavio se, zgrabio<br />
kameru, zumirao taj deo pustinjskog pejsaža i shvatio da ono što<br />
vidi nije iluzija uzrokovana umorom zbog nemilosrdne pustinjske<br />
klime. Uputio se tamo. Što je bliže prilazio, shvatao je da se nalazi<br />
nadomak velikog naselja, u <strong>za</strong>vršnoj fazi izgradnje. Čuvar<br />
gradilišta, inače Palestinac, nije imao ništa protiv da dozvoli<br />
razgledanje. Veličinu nepostojećeg naselja ilustruje vreme potrebno<br />
da se prepešači - oko sat i po. Negde usput, tumarajući, Amir<br />
je našao i tlocrt - mapu celokupnog prostora i poneo je sa sobom.<br />
Na mapi je upisano kako je to vojno vlasništvo i da je reč o poligonu.<br />
U stvarnosti, ceo prostor je opredmećena simulacija (u realnim<br />
proporcijama), pojednostavljene urbane sredine, arapskog<br />
tipa. Različita od našeg, starorimskog arhitektonskog nasleđa,<br />
ova naseobina treba da oponaša bilo koji grad, urbano područje<br />
u arapskom svetu, kako bi upotreba bila višefunkcionalna. Zbog<br />
toga su svi objekti, <strong>za</strong>pravo, generički modeli po principu najmanjeg<br />
<strong>za</strong>jedničkog sadržioca sličnih i srodnih struktura. Tu su<br />
prizemnice, višespratnice, sojenice, pa čak i neki čudni valjkasti<br />
vertikalni objekti, preširoki, u prečniku, da bi oponašali minarete<br />
džamija, preuski da liče na crkve - rotonde; nalik tornjevima, silosima.<br />
Da, multipraktični. Po povratku u kola, Amir je, misleći da je<br />
na pragu neobičnog otkrića, krenuo natrag u Tel Aviv.<br />
Naredne tri godine je proveo istražujući o ovom Detroitu. Uglavnom<br />
bezuspešno. Zid ćutanja i vrišteće odsustvo bilo kakvih<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
tekst:<br />
ANDREJ BERETA, freelance kustos - istoričar umetnosti. Diplomirao<br />
na Katedri <strong>za</strong> savremenu <strong>arhitekturu</strong>, postdiplomac na Odeljenju<br />
<strong>za</strong> istoriju umetnosti, FF, Beograd. Radno iskustvo: NVO ARTIKAL,<br />
MPU, Galerija HAOS, saradnje na Oktobarskom salonu. Autorski i<br />
ne<strong>za</strong>visni projekti: KUSTOSIRANJE (interaktivna edukacija), „Savremena<br />
edukacija u izlagačkim institucijama kulture“ (seminar), „U<br />
potrazi <strong>za</strong> izgubljenim prostorom“ (izložba). Polja rada: Izložbene kustoske<br />
aktivnosti, umetnička kritika, edukacija u institucijama kulture,<br />
savremena umetnička scena, arhitektura, kulturni fenomeni.<br />
informacija u zvaničnoj i nezvaničnoj potrazi <strong>za</strong> naseljem koje je<br />
obišao, postavio je umetnika usred bodrijarovskog simulakruma,<br />
u sumnje, u stvarno i nepostojeće. Ipak, ponešto je otkrio. Projekat<br />
je poručen od jednog američkog arhitektonskog biroa (koje<br />
je, izgleda, i dalo radni naziv vojnom poligonu - Detroit) <strong>za</strong> potrebe<br />
Izraelskog ministarstva odbrane. Kao pravi IT stručnjak (što i jeste<br />
po primarnom obrazovanju), Jaciv je, analizirajući izglede objekata<br />
koje je tada fotografisao, <strong>za</strong>ključio da su generički nastali,<br />
upotrebom specifičnog softvera, uz isključivo utilitarne <strong>za</strong>hteve<br />
humanog faktora. Svi su simplifikacija stambenih i javnih objekata<br />
(škole, trgovine, verski objekti...). Njihov raspored u prostoru nije<br />
predviđao stvarno ljudsko egzistiranje. Nelogičan, sa stanovišta<br />
realne upotrebe, naizmeničan niz zgrada i kuća u kojima elementarni<br />
infrastrukturni <strong>za</strong>htevi nisu <strong>za</strong>dovoljeni, ovom naselju daje<br />
još jedan misteriozni ton.<br />
Zapetljan u stvarno-nedokazivo (?), Jaciv je potražio najstručniju<br />
moguću pomoć. Obratio se nekolicini izraelskih arhitekata<br />
- urbanista. Njih petoro u umetnikovom video radu (koji je<br />
deo instalacije, jer su tu i pomenuta mapa i nekoliko fotografija<br />
Detroita) pokušavaju da odgonetnu šta je to opisano na tlocrtu-<br />
kakvo je to naselje, čemu služi, gde se nalazi? Mala „smicalica“<br />
je da je inskripciju, opis mape, umetnik privremeno sakrio.<br />
Stručnjaci nagađaju najrazličitije stvari - od pretpostavki da je<br />
reč o nekoj pozno-srednjevekovnoj iskopini, koja nije kompletirana,<br />
do nekog neizvedenog i nelogičnog projekta. Pitaju se kako<br />
se tu odvija život, komunikacija, gde se ljudi druže, kada nema<br />
parkova, trgova; kojim putem se odvozi smeće, gde su kafići, itd.<br />
Naravno, njihove pretpostavke deluju nevino kao i osobe koje na<br />
skrivenim kamerama reaguju prostodušno. Situacija je komična,<br />
ali ne i omalovažavajuća ni prema tim akterima, ali ni prema ozbiljnosti<br />
teme. Pesnik bi to oblikovao:<br />
„There is a crack in everything<br />
That’s how the light gets in...“<br />
(L. Cohen, Anthem, LP The Future, 1992)<br />
Detroit ne pruža odgovore, ne postavlja u stvari ni pitanja, samo<br />
sumnje, zlokobne sumnje. Sazdan je od sveprisutnih pojmova<br />
naše stvarnosti: odgovornost (lična, društvena itd.), manipulacija,<br />
zloupotreba, S/M socijalne uloge, simulacija. To su između ostalog<br />
i ključne reči prošlogodišnjeg Oktobarskog salona..
Ghost City - Ghost Planet<br />
Amir Yatziv, Detroit, 2009, one channel video, c-print,<br />
(40x50cm) x 4, drawing on paper 200 x 120cm<br />
Detroit (Michigan, USA) is becoming a ghost city due to negative<br />
demographic trends. Detroit (southern Israel) was created to<br />
remain a ghost city. Driving on the south of Israel in 2006, in the<br />
desert belt, Amir Yatziv thought he saw the outlines of a settlement,<br />
even though the map or the directions did not show any<br />
indications of it. As he came more closely, he understood that<br />
it is large estate in the final stages of construction. The size of<br />
non-existing settlement illustrates the time needed to cross over<br />
from one side to another - hour and a half. In reality, the whole<br />
space is embodied simulation of simplified urban environment of<br />
the Arabic type. Different from ours, the ancient Roman architectural<br />
heritage, this settlement should mimic any city or urban area<br />
in the Arab world so that use would be multifunctional.<br />
The next three years he spent researching on this Detroit.<br />
Mostly unsuccessfully. However, something was revealed. The<br />
project was commissioned by an American architectural office for<br />
the Israel Ministry of Defense. As a true IT professional analyzing<br />
the prospects of objects, Yatziv found that they are generically<br />
created, using specific software, only for the utilitarian demands<br />
of human factors.<br />
Detroit does not provide an answer, in fact does not set any<br />
questions, only a suspicion. Made up of the ever-present reality<br />
of our concepts: accountability (individual, social, etc.), manipulation,<br />
abuse, S/M social roles, simulation. These are among other<br />
keywords of last year's October Salon..<br />
01 I Amir Jaciv, Detroit, 2009, jednokanalni video, Oktobarski salon, Beograd, 2011.<br />
I foto: Andrej Bereta<br />
02 I Detroit, detalj I izvor: www.oktobarskisalon.org (15. 02. 2012.)<br />
03 I Detroit, 2009, jednokanalni video I foto: Andrej Bereta<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
aa_02 I 39
40 I aa_02 I ostvarive utopije<br />
Think space -<br />
moralne granice<br />
Što su zgrade više, to je moral niži.<br />
Noel Coward, engleski dramatičar (1899-1973)<br />
Razvoj tržišne ekonomije u posljednjim desetljećima rezultirala je<br />
potpunim isključenjem arhitekata kao vjerodostojnih promicatelja<br />
javnog interesa. Faustovska nagodba, kako ju je Koolhaas nazvao,<br />
općeprihvaćena i od strane samih arhitekata, promaknula ih<br />
je u članove sistema zvijezda, učinivši njihov rad sve vidljivijim u<br />
medijima, ali uklonivši autore postepeno iz procesa odlučivanja te<br />
umanjivši ozbiljno njihovu ulogu u javnom životu.<br />
Želimo li danas promišljati <strong>arhitekturu</strong> kao društveni projekt,<br />
potrebna nam je podrška, više nego ikada. Ako vjerujemo da je<br />
to ponovno moguće, moramo odgovoriti na neka pitanja. Kako<br />
ponovno stvoriti neku vrstu idealizma kao nužan uvjet, čak i ako je<br />
provizoran, simuliran ili privremen? Koje sile možemo mobilizirati<br />
kako bismo ojačali slab odjek u javnom sektoru? Kako ponovno<br />
<strong>za</strong>dobiti povjerenje društva? Kako se odnositi prema nejasnim<br />
moralnim granicama naše discipline? I konačno, kako artikulirati<br />
prve utopije 21. stoljeća i koliko uopće uvjerljive one mogu biti? 1<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
Hrvoje Njirić<br />
Nesavršene dužnosti: Ostvarive utopije je četvrti međunarodni<br />
arhitektonski konceptualni konkurs u sklopu programa Misli pros-<br />
tor (Think Space), održanog tokom 2011. godine, u organi<strong>za</strong>ciji<br />
Društva arhitekata Zagreba (DAZ). Konkursni <strong>za</strong>datak je koncipi-<br />
rao Hrvoje Njirić, koji je pred učesnike postavio i<strong>za</strong>zov da radikalno<br />
istraže današnju situaciju, nadilazeći stereotipe, uzorke i tipologije<br />
koje su se poka<strong>za</strong>le kao nedelatni, istovremeno ispunjavajući<br />
svoju nesavršenu dužnost urbanih agenata u potrazi <strong>za</strong> moralno<br />
različitim okvirima nekih ostvarivih utopija.<br />
Cilj programa Think Space je podsticanje dijaloga između<br />
svetski priznatih autora i velikog broja stručnjaka i studenata arhitekture,<br />
di<strong>za</strong>jna, pej<strong>za</strong>žne arhitekture, humanističkih znanosti<br />
i umetnosti iz celog sveta kroz formu konkursa sa <strong>za</strong>datom temom<br />
na godišnjem nivou. Održana su ukupno četiri konkursa, na<br />
kojima je istraživana tema granica (Urbane granice, Geopolotičke<br />
granice, Ekološke granice i Moralne granice).<br />
Predstavljamo vam pet prvoplasiranih radova sa konkursa Moralne<br />
granice - Nesavršene dužnosti: Ostvarive utopije. Detaljnije o<br />
svim projektima možete pogledati na: www.think-space.org..<br />
1 I preuzeto sa: http://www.d-a-z.hr (25.02.2012.)
I ostvarive utopije tekst i projekat: ERIN OTA je diplomirala ekonomiju i <strong>arhitekturu</strong> na Virginia Tech<br />
Univerzitetu (SAD). Dalje usavršavanje nastavlja u okviru Architectural<br />
Association (Velika Britanija) i CESA (Švajcarska). Trenutno<br />
radi u okviru arhitektonskog studija “Estudio Teddy Cruz”. Kroz<br />
istraživanja i di<strong>za</strong>jn bavi se temama u kojima se presecaju njena<br />
profesionalna interesovanja: arhitektura, socijalno preduzetništvo,<br />
razvojna ekonomija i javna politika.<br />
Koautor projekta We can’t buy - so we occupy je CAROLINE<br />
SMITH.<br />
We can’t buy -<br />
so we occupy<br />
Zаšto<br />
Dok studentski krediti u Sjedinjenim Američkim Držаvаmа i dаlje<br />
аkumulirаju kamatu u stаgnirаjuće tržište rаdа, investiranje<br />
u visoko obrаzovаnje stаvljeno je van domašaja predstojeće<br />
generаcije kućevlаsnika.<br />
Dok vlаde i bаnkаrske institucije ublаžаvаju štetu nа tržištu<br />
zаsnovаnu nа kreditima kojima nedostaje znаčаjаn novčаni tok,<br />
roditelji sa većim brojem dece se odriču penzija i na taj način<br />
nastavljaju dа finаnsijski podržavaju ovu generаciju “nevidljivih<br />
beskućnika”; na taj način se ostavlja mogućnost <strong>za</strong> podi<strong>za</strong>nje<br />
kredita <strong>za</strong> izgradnju ili kupovinu kuće po istoj kamatnoj stopi kojom<br />
studentski krediti akumuliraju kamatu.<br />
Dok držаvnа ulaganja u ovo ublаžаvаnje ugrožаvаju<br />
socijаlnu sigurnost i izgrаdnju bolnica, domova <strong>za</strong> nezbrinute i<br />
staračkih domova, a u cilju podrške velikog demografskog rasta,<br />
veliki broj obrаzovаnih mlаdih ljudi ostаne nezаposlen ili nedovoljno<br />
iskorišćen, a kuće – ne<strong>za</strong>uzete.<br />
Ko<br />
Temа ovog rada je predstojećа generаcijа kućevlasnika,<br />
koja dostiže prelomnu tačku u okviru globаlnog tržišta - gde<br />
veštаčko nacionalno bogatstvo (pristupаčnа hrаnа, vodа,<br />
sklonište, zdrаvstvena nega i obrаzovаnje) postaje proizvod na<br />
međunаrodnom tržištu, zаvisan od konаčnih izvorа energije i<br />
zаbludа o (inter)nacionalnim kreditima.<br />
Zа ovu generаciju, nаstаvljanje ciklusa vlаsništvа nad<br />
prigradskim kućama nije ni ekonomski isplativo, niti ekološki<br />
održivo. Pristupаčnost vode, hrаne, skloništa, zdrаvstvene nege<br />
i obrаzovаnja predstavlja mogućnost na izdisaju, a strategije<br />
iznajmljivanja, kao robovanje po ugovoru (studentskim kreditima,<br />
isplatama <strong>za</strong> automobile, kаo i državnim podsticajima), trenutno<br />
predstavljaju realnost.<br />
Stoga je njihov bojni poklič: Ne možemo kupiti, <strong>za</strong>to <strong>za</strong>uzimajmo!<br />
Oni odbacuju:<br />
1) Nemogućnost dа ostvаre prаvа nа proizvode svog rаdа, u okviru<br />
institucionаlizovаnog kreditnog sistemа.<br />
2) Nedostаtаk jаvnog prostorа zа civilnu svest vаn proizvodnje<br />
ili potrošnje. 1<br />
1 I Posebno u predgrađima, gde je zаmenom onog što je nekad bilo slobodаn i pristupаčаn<br />
jаvni prostor tržnim centrima koji nameću potrošnju, neophodna je dodаtna rаdna snаga, kojа<br />
bi se moglа izbeći drugаčijim prostornim režimom.<br />
Provođenje slobodnog vremena na trgu <strong>za</strong>menjeno je sedenjem u Starbaksu (Starbucks),<br />
koje se plaća. Istorijski gledаno, može se reći dа je sveukupno ekonomsko blаgostаnje<br />
na gubitku zbog ovog potrošačkog pomaka, zаto što se više novcа ubrizgava u sistem,<br />
omogućаvаjući dа se preko pore<strong>za</strong> preusmerava na grаđаnske projekte.<br />
Međutim, ne samo da je ovaj višak potrošnje od strane globalnih korporacija koje nisu<br />
dovoljno <strong>za</strong>stupljene na lokalnom nivou, nego većina onoga što je potrošeno u tržnim centrima<br />
<strong>za</strong>oibilazi politiku međunarodne trgovine, koja tradicionalno distribuira tarife, kvote ili<br />
subvencije kojima na odgovarajući način preusmerava ekonomsko blagostanje.<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
aa_02 I 41
42 I aa_02<br />
Gde<br />
Predloženo rešenje se privremeno infiltrirа u izdeljene prigrаdske<br />
kuće, dvorištа, kаo i rаzne javne prostore u SAD, koji su<br />
predviđeni (kao lokacije <strong>za</strong> stalno <strong>za</strong>uzimanje) od strane lokalnih<br />
protokola izgradnje. Veličina <strong>za</strong>uzimanja (okupacije) je u svakom<br />
trenutku različita, dok teritorije <strong>za</strong>konodavnog konflikta preispituju<br />
<strong>za</strong>starelu politiku, a mapa “okupacionih zona” se redovno ažurira<br />
na Internetu, u realnom vremenu.<br />
Kako<br />
Mapa u realnom vremenu se ažurira od strane organi<strong>za</strong>cije otvorenog<br />
tipa pod nazivom “Occupy!” Ova organi<strong>za</strong>cija stavlja na<br />
uvid dostupne (željene) prostore <strong>za</strong> <strong>za</strong>uzimanje i ujedno vodi platformu<br />
<strong>za</strong> društveno umrežavanje, tako da svako može aktivno<br />
da učestvuje u izboru svojih komšija. Živeći u bliskoj pove<strong>za</strong>nosti<br />
sa komšijama, uz svest o interesima i sposobnostima svakog<br />
ponaosob, resursi <strong>za</strong>jednice su objedinjeni, razvija se neformalna<br />
ekonomija, a lokalni sistem trgovine robom i uslugama postaje<br />
primarni način razmene.<br />
01 I Saopštenje 3: šematsko <strong>za</strong>uzimanje - dekoloni<strong>za</strong>cija američkog (pri)gradskog zemljišta<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
Šta<br />
Zone okupacije se neprestano pomeraju i menjaju. U stanju konstantnih<br />
promena, <strong>za</strong>jednice se opremaju, obnavljaju, smanjuju,<br />
ponovo izgrađuju, iseljavaju i infiltriraju. U procesu prenamene<br />
viška prigradskog zemljišta, promena teritorije postaje udarna<br />
vest u medijima, a “iskopavanje” prostornih podataka postaje<br />
nova disciplina u marketinškom istraživanju.<br />
Sinte<strong>za</strong><br />
Dok se prigradske kuće razgrađuju, proširuju se ugovori u okupacionim<br />
zonama. Male zone iziskuju konsolidovan di<strong>za</strong>jn, što olakšava<br />
nastanak trgova. Gde je nekad stajala kuća koja je sada razgrađena,<br />
sada se manifestuju zone javnih tribina (škole, radionice, skupštine).<br />
Kako su zone okupacije prepune visokoobrazovanih, tehnički potkovanih<br />
stanovnika, počinju da se formiraju narodni-kolektivni univerziteti<br />
između susednih <strong>za</strong>nimanja; stvara se društvo izgrađeno na<br />
obrazovanju kao društvenom pravu i društvenoj obavezi, umesto na<br />
ostvarivanju dobiti. Obrazovanje kao sport..
We can’t buy - so we occupy<br />
Why<br />
In the United States, as student loans continue to accumulate interest<br />
in a stagnate job market, the returns to one’s investment in<br />
higher education are placed further out of reach for the forthcoming<br />
generation of homeowners.<br />
While governments and banking institutions mitigate the damage<br />
of a market predicated on loans lacking substantial cash flow,<br />
baby-booming parents forgo retirement and continue to financially<br />
support this generation of the invisible homeless; placing opportunities<br />
to build credit for home ownership, further into the future, at<br />
the same rate that student loans accumulate interest.<br />
As government spending on this mitigation endangers Social<br />
Security, and the construction of hospitals, hospices, and retirement<br />
homes to support the baby-booming demographic, a large<br />
sector of educated youth remain unemployed or underutilized,<br />
and foreclosed homes, unoccupied.<br />
Who<br />
The subject is the forthcoming generation of home owners<br />
reaching an inflection point within the globally dependent market<br />
- where the nations’ artificial abundance of affordable food,<br />
water, shelter, healthcare, and education, has been a product of<br />
international trade, dependent on finite energy resources and a<br />
fallacy of (inter)national credit. For this generation, perpetuating<br />
the cycle of suburban home ownership is neither economically viable,<br />
nor ecologically sustainable. Accessibility to affordable food,<br />
water, shelter, healthcare, and education is an extinct possibility,<br />
and leasing strategies flirting with indentured servitude to student<br />
loans, car payments, and government bailouts, the temporary reality.<br />
The subjects’ battle cry: We can’t buy, so we occupy!<br />
They reject:<br />
1) The inability to exercise the rights to the products of their labor,<br />
within an institutionalized credit system.<br />
2) The lack of public space for civil consciousness outside production<br />
or consumption. 1<br />
aa_02 I 43<br />
Where<br />
The subject temporarily infiltrates subdivided suburban homes,<br />
yards, and various public spaces in the U.S. that have been overlooked<br />
(as sites for permanent occupation) by local zoning protocols.<br />
The size of the occupation varies at any point in time, as<br />
territories of legislative conflict reevaluate outdated policies, and a<br />
real-time map of occupation zones is updated on the internet.<br />
How<br />
The real-time map is updated by the open source organi<strong>za</strong>tion,<br />
Occupy! The organi<strong>za</strong>tion posts available (wanted) spaces for<br />
occupation, and hosts a social networking platform so one can<br />
actively choose their neighbors. Living in closer proximity to their<br />
neighbors, with an awareness of each other’s skills and interests,<br />
community resources are pooled together, informal economies<br />
develop, and a local trade system of goods and services becomes<br />
the primary mode of exchange.<br />
What<br />
The digital platform for community amenities depends on the<br />
shifting zonings for occupation. The personal is spatial. In a state<br />
of flux, communities are retrofitted, recycled, downsized, re-built,<br />
evicted, and infiltrated. In the process of repurposing the excess<br />
of the suburban landscape, shifting territories become the evening<br />
news, and spatial data mining, a new discipline in marketing<br />
research.<br />
Synthesis<br />
As suburban homes are deconstructed, sprawl contracts in occupation<br />
zones. The small zones necessitate a consolidated design,<br />
facilitating the emergence of ‘pla<strong>za</strong>s’. Where (now) deconstructed<br />
homes once stood, zones for public forums (assemblies, schools,<br />
workshops) manifest themselves. As zones of occupation swell<br />
with the highlyeducated, and the technically skilled, peoples-collective<br />
universities begin to form between adjacent occupations;<br />
creating a society built upon education as a right, and social duty,<br />
instead of a for-profit mandate. Education as Sport..<br />
1 In Suburbia specifically, by substituting what used to be free and accessible public space<br />
with strip malls that require one to consume, it necessitates additional labor, which could be<br />
avoided under a different spatial regime. The leisure of a piaz<strong>za</strong> is replaced by paying to sit<br />
down in a Starbucks.<br />
Historically, one could argue that overall economic welfare from all this consumption offsets<br />
losses, because more money is injected into the system, allowing taxes to redirect it<br />
towards civic projects.<br />
However, not only is this excess consumption from global corporations who do not reside<br />
locally enough for this to become operational; but a majority of what is consumed in strip<br />
malls sidestep international trade policies, which traditionally would distribute tariffs, quotas,<br />
or subsidies to appropriately redirect this<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012
44 I aa_02 I ostvarive utopije<br />
Palata ljudskih strasti<br />
KO: U vreme <strong>za</strong> koje se može reći da je doba gubljenja morala,<br />
nekada ’’najstariji <strong>za</strong>nat na svetu’’ je danas najprezreniji oblik posla<br />
od svih. Širom Evrope se sprovode sve restriktivniji režimi, dok<br />
se prostitucija smatra sinonimom <strong>za</strong> trgovinu ljudima. Ipak, trgovina<br />
ljudima, iako ona <strong>za</strong>ista postoji, manja je u odnosu na fenomen „seksualnih<br />
migranata“, radnika koji su svesno doneli odluku da prodaju<br />
svoje telo. U svetlu međunarodnih migratornih tokova, postoji veliki<br />
potencijal da prostitucija odigra aktivnu ulogu u razvoju grada, stvaranjem<br />
mesta gde se građani svih porekla i svih statusa susreću u<br />
<strong>za</strong>jedničkom prihvatanju nečijih skrivenih strana.<br />
Suprotnost između visokoobrazovanih <strong>za</strong>poslenih i većinom<br />
nekvalifikovanih manufakturnih radnika ne odnosi se i na funkcionisanje<br />
privrede seksualnog rada. Glavni interes tog oblika rada je da<br />
može da ponudi visokokvalitetnu uslugu, ponekad i najluksuzniju od<br />
svih, bez traženja posebnih uslova, kao što su visoki i skupi oblici<br />
obrazovanja. Ovaj fundamentalni aspekt pojačava potencijal prostitucije<br />
da formira novi sektor mogućnosti. U pitanju je sporedni ulaz<br />
u Zapadni svet.<br />
GDE: Briselska ekonomija se karakteriše dvostruko; kao najbogatiji<br />
evropski region, pored Luksemburga i unutrašnjeg Londona, većina<br />
njegovog stanovništva nema koristi od ovog bogatstva. Ne<strong>za</strong>poslenost<br />
stanovništva Brisela raste vrtoglavom brzinom, sa regionalnim<br />
prosekom od 20,6 % ne<strong>za</strong>poslenih izmerenim u martu 2011. godine.<br />
Posebno je dramatično stanje sa mladima: oko 35% odraslih ispod<br />
25 godina su ne<strong>za</strong>posleni. Već dugo nepoznata državnim organima,<br />
paralelna neformalna ekonomija sačinjava svojevrstnu društvenoekonomsku<br />
silu u siromašnim četvrtima glavnog grada.<br />
Kako državni organi sve više slabe, nevladini akteri i inicijatori<br />
dobijaju sve veću ulogu u određivanju, kako sopstvene tako i javne<br />
budućnosti. Novi oblici neformalne (sive) ekonomije treba da se<br />
razvijaju i da budu prihvaćene u lokalnom ekonomskom sistemu,<br />
kao pravi način na koji ljudi mogu da preuzmu živote u svoje ruke<br />
Razvoj tzv. „seks industrije’’ u Briselu može da obezbedi ni<strong>za</strong>k prag<br />
uslužnog sektora koji se odnosi na svu populaciju metropole.<br />
KAKO: Pošto glavni problem prostitucije leži u njenoj vidljivosti na ot-<br />
I aa_architectural approach I broj 01 I 2011<br />
tekst i projekat:<br />
PHILIPPE DE CLERCK, diplomirao na Arhitektonskom fakultetu<br />
La Cambre u Briselu i na ESAP-u u Portu. Arhitekta-urbanista u studiju<br />
DEVspace (www.dev-space.ws), angažovanom na prostornim pitanjima,<br />
od nivoa nameštaja i enterijera, do regionalnog planiranja.<br />
Koautori projekta A Palace of Human Passion su: JUSTINE AERTS<br />
(Belgija), JEAN-BAPTISTE DE ROYER (Francuska) i DENIS<br />
GLAUDEN (Belgija).<br />
vorenom prostoru, briselska vlada bi mogla da stvori stratešku zonu<br />
tolerancije, na mestu gde se velika seks industrija može razvijati, a<br />
da pritom ostane skrivena od očiju javnosti. Cilj je dakle stvaranje<br />
novog javnog prostora, koji je istovremeno tolerantan i cenzurisan,<br />
istovremeno više javan i manje javan od tradicionalnih javnih mesta.<br />
Potraga <strong>za</strong> odgovarajućim mestom <strong>za</strong> takav projekat <strong>za</strong>vršena je<br />
simbolično: Briselska zgrada suda.<br />
Oduvek posmatrana kroz prizmu moći i monumentalnosti,<br />
zgrada suda je jedinstvena po pomami kojom je pokušana da se<br />
postigne grandioznost. Bujnost i preterivanje postaje princip di<strong>za</strong>jna.<br />
Isto tako, naš predlog u programskom smislu uvažava preterivanje<br />
koje je obeležava, pa čak i pojačava. Za <strong>arhitekturu</strong> koja ide predaleko<br />
- upotreba koja takođe ide predaleko. Mi predlažemo da se<br />
jedno izuzetno mesto kao što je Briselska zgrada suda radikalizuje,<br />
i da postane mesto gde se krše pravila dobrog ponašanja. Mesto <strong>za</strong><br />
otkrivanje briselskih tabua. Mesto gde se ide predaleko.<br />
ŠTA: Spolja posmatrano, monumentalna koliko god može biti, zgrada<br />
ne otkriva ništa od svoje funkcije kao zgrade suda. Stara tipologija<br />
objekta postaje nova gradska tipologija. Briselska zgrada suda je<br />
više od zgrade: ona je samo<strong>za</strong>tvorena skupina nedefinisanih prostora.<br />
Neizvesnost svoje sudbine ona duguje neprilagođenosti savremenim<br />
<strong>za</strong>htevima; ona čeka na intervencije koje će joj dati nova<br />
značenja u glavnom gradu Evrope. Za seks industriju, nova Palata<br />
ljudskih strasti nudi i skrovište i spomenik. Koliko god da je otvorena,<br />
pristupačna i ispresecana sa svih strana, ona ne prikazuje ono što u<br />
sebi udomljava, delujući istovremeno kao kontinuitet i granica.<br />
Posmatranje briselske zgrade suda kao susedstva sastavljenog<br />
od većeg broja zgrada, omogućava da njena transformacija <strong>za</strong>pravo<br />
postane „urbani<strong>za</strong>cija“, dok je novi korisnici postepeno kolonizuju.<br />
Nema potrebe <strong>za</strong> infrastrukturom, sve već postoji: razgraničenje,<br />
uklapanje u urbano tkivo, prostorna hijerarhija, izobilje. Sve ovo<br />
omogućava prirodnu evoluciju Palate ljudskih strasti u svetski poznat<br />
spomenik ovozemaljskim užicima.<br />
ZAŠTO: Navedeni predlog je utemeljen na dva savremena problema.<br />
Kako je sudbina Briselske sudnice danas uistinu neizvesna,<br />
iskorištena je prilika da se pitanje prostitucije u savremenom društvu<br />
stavi u prvi plan. Pored fikcije, veoma jednostavan gest kombinovanja<br />
dva različita, ali veoma bitna savremena pitanja, takođe stvara<br />
i tenziju, čiji je rezultat arhitektonska i društvena provokacija, koja<br />
postavlja pitanja o oba pomenuta problema..
A Palace of Human Passion<br />
WHO: In an age said to be one of loosening of morals, what is said<br />
to be “the world’s oldest work” is today the most despised form of<br />
work of them all. Increasingly restrictive regimes are implemented<br />
across Europe, as prostitution is considered synonymous to human<br />
trafficking. But an increasing amount of voices prove that<br />
human trafficking, though existing, is a minor phenomenon compared<br />
to migrant sex workers who made the conscious choice to<br />
sell their body. In the light of international migratory flows, there is<br />
a great potential for prostitution to play an active role in the development<br />
of the city, by creating a place where citizens of all origins<br />
and statuses meet in a common acceptation of one’s hidden side.<br />
The opposition between high-skilled knowledge employees<br />
and mostly low-skilled manufacturers does indeed not apply to the<br />
functioning of the sex work economy. A major interest of it is that it<br />
can offer high-end services, sometimes of the most luxurious kind,<br />
without requesting any particularly high — and expensive — form<br />
of education. This fundamental aspect reinforces the potential of<br />
prostitution to form a sector of opportunity. The rear entrance to<br />
the Western world.<br />
WHERE: Brussels economy is characterized by a double condition.<br />
Being the richest European region besides Luxemburg and<br />
Inner London, this wealth does not profit most of its inhabitants.<br />
Unemployment rates in Brussels are going through the roof, with a<br />
regional average of 20,6% as of March 2011. The issue is particularly<br />
dramatic with Brussels youth: about 35% of adults under 25<br />
are unemployed. Long unknown to public authorities, para-llel informal<br />
economies form a true social and economical driving force<br />
in the poor neighborhoods of the capital.<br />
As state authority increasingly weakens, non-governmental<br />
actors and initiatives get an increasingly bigger role in the determination<br />
of their own, and societies’, future. New forms of informal<br />
economy need to be developed and accepted in the local economical<br />
system, as being the true way people can take their lives<br />
in their own hands. The development of what is called the sex<br />
“industry” in Brussels can provide a lowthreshold service sector<br />
that addresses all populations of the metropolis.<br />
HOW: As the main issue of prostitution lies in its visibility in open<br />
space, Brusselian government could create a strategic tolerance<br />
zone, in a place where large-scale sex industry development can<br />
take place while remaining unseen to the urban eye. Create a new<br />
public space, which is simultaneously tolerant and censored, simultaneously<br />
more public and less public than traditional public<br />
space. The search for an available space for such a project ended<br />
up being a symbolic one: the Brussels’ Courthouse.<br />
Always conceived in terms of power and monumentality, the<br />
Courthouse is unique by the frenzy with which was attempted to<br />
achieve grandeur. Exuberance and exaggeration become a design<br />
principle. As such, the current proposal programmatically respects<br />
the exaggeration that marked it, and even reinforces it. For<br />
an architecture that goes too far, a use where one goes too far.<br />
We propose to radicalize the exceptional place that is the Brussels<br />
Courthouse, as it becomes a place for transgression of good<br />
behaviour. A place to reveal the taboos of Brussels. A place to go<br />
too far.<br />
WHAT: On the outside, as monumental as it may be, the building<br />
reveals nothing of its function as courthouse. The old building<br />
typology becomes a new city typology. More than a building, the<br />
Brussels Courthouse is a self-enclosing neighborhood of undefined<br />
spaces. Its fate uncertain due to inadaptation to contemporary<br />
demands, it awaits intervention to take new meanings in the<br />
Capital of Europe. To the sex industry, the new Palace of Human<br />
Passion offers both a hideout and a monument. As much as it can<br />
be open, accessible and crossed from all sides, it does not exhibit<br />
what it hosts, acting simultaneously as continuity and limit.<br />
Looking at the Brussels Courthouse as a neighborhood more<br />
than a building allows the transformation of the palace to become<br />
an “urbani<strong>za</strong>tion”, as its new users gradually colonize it. No infrastructure<br />
is necessary, everything is already present: the delimitation,<br />
the urban insertion, the spatial hierarchy, the exuberance. All<br />
allow a natural evolution of the Palace of Human Passion towards<br />
becoming the worlds most glorious monument to earthly delights.<br />
WHY: The proposal presented above is rooted in two contemporary<br />
polemics. As the future of the Brussels Courthouse is today<br />
indeed uncertain, the opportunity is taken to put the question of<br />
prostitution policies in contemporary society on the foreground.<br />
Beyond fiction, the very simple gesture of combining two distinct,<br />
but very contemporary issues generates a tension resulting in an<br />
architectural and societal provocation raising questions around<br />
both polemics..<br />
aa_02 I 45
01 I Raznovrsnost korišćenja tokom vremena.<br />
02 I Postepena adaptacija Palate ljudskih strasti označena je jednim jedinim simboličnim<br />
arhitektonskim gestom; sve ostalo ostaje naizgled nepromenjeno.
I ostvarive utopije<br />
Izveštaj sa<br />
moralne granice<br />
tekst i projekat:<br />
Zona moralnog konflikta postoji u mnogim američkim gradovima<br />
kao što je St. Luis, Misuri, USA. <strong>Ovde</strong>, kao i u mnogim drugim gradovima<br />
širom sveta, lokalni prostori se sistematično destabilišu, pa<br />
čak i brišu zbog projekata globalnog razvoja. U St. Luisu, ovi projekti<br />
obećavaju da će doprineti „regionalnom razvoju“ sa logistički<br />
efikasnim generičkim skladištima na ekološki ugroženim predelima,<br />
koji u realnosti (navodno) donose profit ograničenoj grupi pojedinaca.<br />
<strong>Ovde</strong> postoji snažna kontradiktornost, jer se „napredak“ oslanja<br />
na sisteme prostorne i društvene destrukcije. Ovaj obra<strong>za</strong>c<br />
savremene urbani<strong>za</strong>cije ugrožava urbanistički moral.<br />
Napad globalnog razvoja je najizraženiji na liniji fronta, u<br />
mestima poput istorijskog (afro-američkog) Kinloha (Kinloch, Misuri).<br />
Kinloh je dugo bio pod opsadom birokratskog arsenala, koji<br />
je postepeno uklanjao lokalna prava i javnu korist, postavljajući<br />
skladišta koja omogućavaju razvoj (ili projekcije) globalne<br />
trgovine.<br />
Danas je u Kinlohu ostao samo delić stanovništva - njih oko<br />
200 - ali <strong>za</strong>hvaljujući nekom perverznom protokolarnim činu, više<br />
od 15 njihovih lokalnih institucija i dalje postoje. Ovaj predlog<br />
se <strong>za</strong>sniva na fragmentima mesta, kao vredne lokacije iz koje<br />
se vodi kontra-ofanzivni urbani<strong>za</strong>m na moralnoj granici između<br />
naseljavanja i (eksternalizovanog) ekonomskog rasta.<br />
Ovaj projekat mobiliše di<strong>za</strong>jn do moralnih granica u posti<strong>za</strong>nju<br />
sledećih ciljeva:<br />
1. Razviti kritičku inteligenciju i ustanoviti odgovornost <strong>za</strong> kolateralnu<br />
štetu: artikulisati intenzivnu zonu moralne granice kroz<br />
crteže, gde se sučeljavaju moralna i nemoralna praksa urbani<strong>za</strong>cije.<br />
Ova zona postoji na periferijama gradova kao što je St.<br />
Luis, gde politika korporativnog modelovanja gradskog regiona<br />
unapred cilja eksternali<strong>za</strong>ciju akumulacije kapitala na troškove<br />
životnih prostora i socijalne pravde. Grad kao <strong>za</strong>jednica, kao istorija<br />
i kultura, njegova raznolikost i memorija, pod skrivenim je<br />
PATTY HEYDA, profesor na školi <strong>za</strong> di<strong>za</strong>jn i primenjene umetnosti<br />
“Sam Fox School”, Univerzitet Washington, St. Luis i direktor<br />
interdisciplinarnog studija pH1. U svom istraživanju i di<strong>za</strong>jnu bavi<br />
se temama savremene urbani<strong>za</strong>cije u globali<strong>za</strong>cijskom kontekstu.<br />
Njeno profesionalno iskustvo uključuje nekoliko godina saradnje sa<br />
svetski poznatim arhitektonskim biroima. Bavi se slikanjem pej<strong>za</strong>ža.<br />
Koautor projekta Dispatch form the Moral Border je BENNETT<br />
GALE.<br />
napadom od strane birokratskog arsenala, koji je u stalnoj potrazi<br />
<strong>za</strong> dolarima.<br />
Kinloh je prva afroamerička <strong>za</strong>jednica u Misuriju koja je priznata<br />
(1948); ova <strong>za</strong>jednica je u mnogo čemu prva, ali ona takođe predstavlja<br />
i dom i kulturnu <strong>za</strong>jednicu <strong>za</strong> svoje stanovnike. U poslednjih<br />
20 godina, regionalna politika sistemski preusmerava sredstva<br />
namenjena ovoj <strong>za</strong>jednici, omogućavajući okupaciju i preuzimajući<br />
vlast nad aerodormom. Nakon toga će privatne korporacije promovisati<br />
razvoj globalnih trgovinskih skladišta kao „dobro <strong>za</strong> region“.<br />
Crteži bacaju svetlost na akcije koje doprinose propadanju<br />
Kinloha, suprotstavljajući se dominantnim pretpostavkama da je<br />
<strong>za</strong> siromaštvo na neki način krivo samo stanovništvo.<br />
2. Obezbediti pojačanje moralnoj urbanističkoj politici:<br />
Projekat razmatra lokalne pokrete otpora malih razmera, koji su<br />
već na snazi u Kinlohu <strong>za</strong> taktičke kontra-ofanzivne strategije,<br />
gde pokreću di<strong>za</strong>jn kao pojačanje i slične dodante akcije. Ovi<br />
postojeći pokreti uključuju različite taktike prisvajanja zemljišne<br />
imovine, kao što je neformalna urbana zemljoradnja, <strong>za</strong>tim iscrtani<br />
znakovi i bilbordi koji pozivaju na otpor politici, kao i napori u<br />
sanaciji, poput Pokreta <strong>za</strong> očuvanje Kinloha, koji je ponovo vratio<br />
Skot Aveniju, sa novim Muzejom, koji se nalazi pored jedinog<br />
preostalog mesta društvenog života (Cotton Club). Projekat uvodi<br />
di<strong>za</strong>jnersko razmišljanje da bi se razmotrile dugoročne strateške<br />
smernice, kojima se npr. re-distribuiraju poreski krediti <strong>za</strong>snovani<br />
na lokalnim potrebama, i koje omogućavaju efikasnije praćenje<br />
i korišćenje federalnih fondova <strong>za</strong> unapređenje infrastrukture i<br />
prirodnog okruženja, koji su od javne koristi.<br />
3. Obezbediti taktički kontra-ofanzivni di<strong>za</strong>jn:<br />
Projekat razmatra koliko još ciljanih di<strong>za</strong>jnerskih taktika je potrebno<br />
da bi se u prostornom smislu <strong>za</strong>štitile preostale kritične institucije<br />
<strong>za</strong>jednice i da bi se one poboljšale i na taj način učinile “imunim”<br />
na dalju destrukciju. Ova taktička pojačanja se ocrtavaju iz<br />
skrivenog potencijala ovih preostalih 15 institucija, u koje spadaju<br />
crkve, dom kulture, policijska stanica, Gradska kuća, javni parkovi<br />
i novi muzej.<br />
Unapređenje ovih uporišta - uključujući i susedno (prisvojeno)<br />
zemljište, kao i infrastrukturu koja ih spaja - deluje kao štit od razvoja<br />
velikih razmera, pri čemu svaka nova urbana konfiguracija u<br />
budućnosti mora rasti okolo ovih struktura, čija je vrednost ponovo<br />
uspostavljena. Kapacitet <strong>za</strong>jednice se postepeno obnavlja dok<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
aa_02 I 47
48 I aa_02 se <strong>za</strong>štita udvosturčuje kako bi se omogućila interna inkubacija<br />
i rast <strong>za</strong>jednice - usmerenim programima kao što je obrazovna<br />
podrška, centri <strong>za</strong> obuku <strong>za</strong> poslove sa niskim prihodom ili mesne<br />
<strong>za</strong>jednice.<br />
4. Otvoriti, umnožiti granice novim saveznicima i mrežama:<br />
Ako se budući rast oslanja na rast izbornih jedinica, unapređenja<br />
lokalne infrastrukture, kao što je dodavanje i povezivanje ulica,<br />
otvaraju granice na “šavovima“ Kinloha, uvodeći kritičnu masu iz<br />
okolnih susedstava sa programima koje podstiču <strong>za</strong>štićene institucije.<br />
Ovo proširuje teritoriju Kinloha izvan opštinskih granica.<br />
Novi kreativni razvoj stambenih prostora bi polako mogao da<br />
popuni ivice na spojnim tačkama. Kampanja u sajber-prostoru,<br />
koja proističe iz društvenih mreža različitih institucija, ponovo<br />
spaja stanovnike širom proširenog područja, koje bi u suprotnom<br />
bilo izdeljeno i izbrisano.<br />
5. Ponovo ustanoviti Vrednost kao društveni kapital:<br />
Muzičari, umetnici i građani su već na poslu kako bi se suprotstavili<br />
ne-vrednovanja istorijskog prostora. Di<strong>za</strong>jn je ovde takođe<br />
postavljen kao pojačanje na Moralnim Granicama, sa ciljem osporavanja<br />
uobičajenih sistema vrednovanja, kao i kontrolisanja<br />
i ograničavanja načina na koji se globalni razvoj manifestuje u<br />
mestima poput Kinloha, a sve sa ciljem da svi stanovnici imaju od<br />
njega podjednaku korist..
Dispatch from the<br />
Moral Border<br />
A moral conflict zone exists in American cities like St. Louis, Missouri,<br />
USA. Here, and in other cities around the globe, local spaces<br />
are being systematically destabilized and erased for global development<br />
projects. In St. Louis, these projects promise to bring ‘regional<br />
growth’ with logistically efficient generic warehouses on ecologically<br />
compromised landscapes that in reality bring profit (if at all) for a limited<br />
few. An intensive contradiction exists here, whereby ‘progress’<br />
in this sense relies on systems of spatial and social destruction. This<br />
pattern of contemporary urbani<strong>za</strong>tion threatens urbanism’s morality.<br />
Global development’s attack is most pronounced on the front lines<br />
of places like historic (and all-African-American) Kinloch, Missouri,<br />
which have long been under siege by a bureaucratic arsenal slowly<br />
stripping local rights and public benefits, in the staging of future<br />
warehouse development enabling (projections of) global trade.<br />
In Kinloch today, only a fraction - about 200 - of the population is left,<br />
but by some perverse act of engagement protocols, their 15+ local<br />
institutions still stand. This proposal builds on the fragments of place<br />
as valued loci from which to wage a counter-offensive urbanism at<br />
the moral border between inhabitation and (externalized) economic<br />
growth.<br />
This project mobilizes design at the moral border in order to:<br />
1. Develop critical intelligence and establish accountability for collateral<br />
damages: to articulate through drawings the intensive moral<br />
border zone, where moral and immoral practices of urbani<strong>za</strong>tion<br />
meet head on. This zone exists on the urban peripheries of cities<br />
like St. Louis where corporate-modeled city-region policies target<br />
externalized capital accumulations at expenses of lived space and<br />
social justice. The city as community, as history, as culture, diversity<br />
and memory has been under stealth attack by a bureaucratic arsenal<br />
seeking to capture global trade dollars.<br />
Kinloch was Missouri’s first African American community to<br />
incorporate (in 1948); it claims many other firsts, but it also represented<br />
home and a cultural foundation for its residents. Over the<br />
past 20+ years, regional policy systematically diverted focused<br />
funding from places like this, allowing the occupation and take-over<br />
of the airport authority. Now private corporations will promote the<br />
development of global trade warehouses as “good for the region”.<br />
The drawings shed light on actions contributing to Kinloch’s decline,<br />
countering dominant assumptions that poverty is somehow a resident’s<br />
own fault.<br />
2. Provide Moral Urban Policy Reinforcements: The project examines<br />
the small-scale, local resistance movements already in place in<br />
Kinloch for tactical counter-offensive strategies, and launches design<br />
as reinforcement through protections with additional similar actions.<br />
These existing movements include land appropriation tactics like informal<br />
urban farming, locally painted signs and billboards vocalizing<br />
resistance to policies and reclamation efforts like the fledgling Kinloch<br />
Historical Preservation movement that took back Scott Avenue<br />
with a new Kinloch museum next to their only remaining locus of<br />
social life, the Cotton Club. The project infuses design thinking to<br />
consider long-term strategic policy ‘interceptions’ that for example<br />
re-distribute the tax credits more locally based on needs, or that<br />
better track and capture federal funding for infrastructure improvements<br />
and environmental protections that bring public benefit.<br />
3. Provide Tactical Design Counter-Offensives: The project considers<br />
how more targeted design tactics might spatially immunize<br />
remaining critical community institutions with improvements to protect<br />
them from further destruction. These tactical reinforcements<br />
acknowledge and draw from the latent potential of these 15 remaining<br />
institutions that include churches, a community center, police<br />
station, city hall, public parks, and new museum. Improvement to<br />
these strongholds - and to adjacent (appropriated) land and the<br />
infrastructure that binds them - acts as a shield to big box development,<br />
whereby any new future urban configuration must then<br />
grow out around these (re)valued structures. Community capacity is<br />
slowly re-built as the protections double to allow the internal incubation<br />
and growth of community-focused programs like educational<br />
support, low-income job training services, or neighborhood council<br />
groups.<br />
4. Open, Multiply Borders with New Alliances, Networks: If future<br />
growth relies on growing a constituency, local infrastructural improvements<br />
like added street connections open borders at Kinloch’s<br />
seams, drawing in the critical mass from surrounding neighborhoods<br />
with the programs fostered in protected institutions. This expands<br />
Kinloch as a territory beyond municipal lines. Slowly, creative new<br />
housing development might infill the edges at these points of connection.<br />
A cyber-spatial campaign stemming from institutions’ social<br />
networks already in place then multiplies borders, re-connecting<br />
residents across an expanded territory where it is otherwise fragmented<br />
or erased.<br />
5. Re-establish Value as Social Capital: Musicians, artists and citizens<br />
are already at work to counter developments’ de-valuations of<br />
historic spaces. Design is positioned here, too, as reinforcement at<br />
the Moral Border, to challenge mainstream valuation systems and to<br />
control and limit how global development happens in localities like<br />
Kinloch, so that it might benefit everyone, residents alike..<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
aa_02 I 49
50 I aa_02<br />
I ostvarive utopije<br />
Recikliranje društva<br />
Što je moral? Definicija derivirana iz latinske riječi ima značenje<br />
poruke ili lekcije koja se može naučiti iz priče ili događaja. Ne<br />
postoje pisana pravila o moralu već usmena predaja o moralu i<br />
granicama morala koja varira od društva do društva. Svaka osoba<br />
ima ugrađeni set moralnih pravila dobiven društvenim okruženjem<br />
ili kreiran od samog sebe, a ta pravila se često mijenjaju kako bi<br />
prastila potrebe pojedinca. Da li da radimo nove setove pravila,<br />
da li da ih samo primjenjujemo ili da napravimo događaj iz kojeg<br />
možemo nešto naučiti?<br />
Koje je podrijetlo Utopije? Ljudi su nesavršeni po prirodi ali<br />
imaju veliku želju da istražuju i razvijaju sebe i društvo u cjelini,<br />
da izmišljaju i preživljavaju. Logično je <strong>za</strong>ključiti da je bilo koje<br />
društvo koje kreiramo nesavršeno ali bi trebalo težiti višem cilju.<br />
U takvom društvu se rađa ideja o Utopiji, snu o savršenom svijetu.<br />
Tako razmišljajući možemo <strong>za</strong>ključiti da jedno bez drugog ne<br />
može postojati, naš svijet i utopijska vizija su osuđeni na imaginarnu<br />
interakciju i koegzistenciju. Bilo u stvarnosti ili samo u mašti<br />
jedan od oblika Utopije mora postojati.<br />
Što nas sprečava da kreiramo našu Utopiju? Mi smo <strong>za</strong>robljenici<br />
samih sebe, naše akcije i reakcije nas određuju kao ljudska bića,<br />
kao i samosvijest o našim postupcima. Živimo u svijetu koji nismo<br />
i<strong>za</strong>brali već smo došli na njega, gradimo ga i unapređujemo u<br />
skladu sa našim razmišljanjima. Također smo si dali privilegiju da<br />
eliminiramo ono što mislimo da ne pripada našem viđenju svijeta,<br />
bilo to materijalne ili društvene prirode. Ako ne živiš po pravilima<br />
i <strong>za</strong>konima društva, bit ćeš kažnjen, izoliran, popravljen. Također<br />
našim djelovanjem često činimo prirodi štetu, što bi također trebalo<br />
biti kažnjeno, popravljeno; ipak, mi se sami ne kažnjavamo <strong>za</strong><br />
ta djela, barem ne adekvatno.<br />
Zagađenje okoliša se može protumačiti kao akumulativna reakcija<br />
na naše akcije i neprimjerene i pravovremene sanacije. U nastojanju<br />
da kreiramo utopijski događaj, ove dvije pretpostavke su<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
tekst i projekat:<br />
STJEPAN MIKETEK i KATARINA KOVAČIĆ, rođeni u<br />
Splitu. Studenti na Fakultetu građevinarstva, arhitekture i geodezije<br />
u Splitu. Osvojili su veći broj nagrada <strong>za</strong> najbolje projekte<br />
na arhitektonskim radionicama. Zajedno sa Ivanom Baković i<br />
Tanjom Kolak, ušli u uži krug na konkursu Star’s House 2009, po<br />
izboru ruskog izdanja časopisa Domus. Nominovani <strong>za</strong> nagradu<br />
Piranezi 2011 u kategoriji studenata. Njihov projekat “Kuća tolerancije“<br />
objavljen je časopisu “ČIP - čovjek i prostor”.<br />
ključne u daljnjoj razradi projekta, pravilna akcija i reakcija unutar<br />
samog društva i između društva i okoline je nužna ako želimo<br />
kreirati ili bar postaviti Utopiju kao krajnji cilj.<br />
Da li je to moguće? Kombinacijom dvoje faktora <strong>za</strong> koje imamo<br />
negativno mišljenje unutar različitih konteksta, postavimo ih u<br />
međusobnu interakciju i pokušamo predvidjeti moguće ishode.<br />
Umjesto da kreiramo Utopiju da li samo da postavimo osnove i<br />
ostavimo da se ona u jednom trenutku jednostavno – dogodi?<br />
Oni koji nisu mogli iz raznih razloga živjeti po pravilima<br />
društva, <strong>za</strong>tvorenici, oni koji su prekršili <strong>za</strong>kone, neka oni budu<br />
socijalna skupina, neka oni budu osovina novog društva, dati im<br />
novu priliku na novi način i u novim uvjetima, uvjetima gdje ovise<br />
jedni o drugima.<br />
Ali gdje? Negdje gdje se svo naše <strong>za</strong>gađenje akumuliralo? U<br />
tihom oceanu postoji otok smeća, nakupina plastičnog, drvenog<br />
i raznoraznog drugog otpada koje morske struje nose morima,<br />
donose i koncentriraju na jednom mjestu.<br />
Godine <strong>za</strong>gađivanja oceani su tiho nakupljali u jednoj točki,<br />
ovo je prostor guste povijesti našeg djelovanja, kontejner svega<br />
onoga čega smo se odrekli i bacili, stvari koje nisu dio našeg<br />
svijeta. Uzimajući ova dva elementa, dva „otpada“ našeg svijeta,<br />
spajajući ih na novi, drukčiji način, želimo postići Utopijski element,<br />
gotovo fiktivan ali itekako moguć.<br />
U projektu postavljamo osnovnu polazišnu točku, <strong>za</strong>tvoreničko<br />
naselje u sred Tihog oceana. Dajemo mogućnost i tehničku osnovu,<br />
dajemo ideju i predviđamo moguće scenarije. To nije san, to<br />
je mogućnost; mogu li oni skladno djelovati između sebe, da li je<br />
sam taj čin moralan? Da, u konačnici, ali težak je put do cilja. Da li<br />
će biti kaosa ili će ovo shvatiti kao novu, bolju šansu?<br />
Sve stvari koje im trebaju se već tamo, voda, hrana, struja;<br />
reciklirajući otok smeća, oni koriste materijale kako bi proširili<br />
svoju naseobinu. Samo njihov trud i vizija su granice njihova<br />
svijeta. Naseobina je u početku sastavljena od prefabrikata<br />
plastičnih plutača koje su dovedene na lokaciju, reciklirani materijali<br />
će poslužiti <strong>za</strong> proširenje i modifikaciju njihova svijeta.<br />
Sama mogućnost konstantnog premještanja pojedinih gradivnih<br />
elemenata govori o adaptibilnosti i beskonačnim mogućnostima
prostorna oblikovanja na koje utjeću unutrašnji društveni procesi<br />
<strong>za</strong>jednice.<br />
Kako Utopija ne može postojati bez nesavršena društva, njihov<br />
svijet ne može postojati bez našega, njihova „hranjiva tvar“ je<br />
naš odbačeni višak, oni ga recikliraju i rade nešto bolje. Njihovo<br />
<strong>za</strong>jedničko „podrijetlo“, cilj i jedinstvena situacija u kojoj su se<br />
našli je ono što bi ih trebalo održati kao funkcionalnu cjelinu.<br />
Kombinirana želja vlada i država koje predlože plan sanacije<br />
smeća i postavljanja naseobine na oceanu je polazišna točka.<br />
Kako je potrebna izvjesna ekonomska po<strong>za</strong>dina bar <strong>za</strong> početak<br />
operacije, dovodi nas do <strong>za</strong>ključka da i naš svijet treba određene<br />
preobražaje nabolje kako bi se takav projekt ostvario. Korištenje<br />
<strong>za</strong>tvorenika je besplatna radna snaga i moralno je upitna. Ti <strong>za</strong>-<br />
tvorenici ne bi bili prisiljeni jer prisila ne dovodi u konačnici do aa_02 I 51<br />
priželjkivanih rezultata. Zatvorenici bi dobili prijedlog da dio kazne<br />
mogu ostvariti u novom okruženju, a da li će ostati tamo i poslje<br />
njihov je izbor.<br />
Možda će oni sami kreirati nove <strong>za</strong>kone i propise <strong>za</strong> svoje<br />
društvo. Da li će to biti Utopija? Možda, možda samo <strong>za</strong> njih, to<br />
bi vrijeme poka<strong>za</strong>lo. Možda je to samo element novog svijeta,<br />
ali projekt ne prikazuje ideju kao konačno stanje, već samo daje<br />
upute i mogućnosti.<br />
Projekt prikazuje Utopiju kao putovanje a ne destinaciju, pokušaj<br />
da se nešto bolje stvori, čak i neuspjevanje je samo po sebi<br />
događaj, jedan događaj iz kojega svi mogu izvući moralnu poruku<br />
kakva god ona bila..
52 I aa_02<br />
Re-Cycling the Society<br />
What is moral? By definition derived from Latin word moral is a message<br />
conveyed or a lesson to be learned from a story or event. There<br />
are no written rules only common knowledge regarding moral and its<br />
borders. But every person has an implanted set of rules of behavior<br />
planted by others or created by one self. These are often adjusted to<br />
meet one need. Do we set new rules, do implant them, or do we create<br />
an EVENT to learn from?<br />
What is the genesis of Utopia? Humans are imperfect by nature, but<br />
have great desire to explore and develop, invent and survive. It is only<br />
normal to conclude that society we create is imperfect but striving to<br />
a greater goal. In such society the idea of Utopia is born, a dream of<br />
perfect society. Therefore we can conclude that one cannot exist without<br />
other, they are bind to co-exist. Whether in reality or in imagination<br />
Utopia is possible.<br />
What is holding us from creating Utopia of our own? We are the<br />
prisoners of ourselves, our actions and decisions are what makes<br />
us human beings. We live in world we did not chose to live, but we<br />
adapt and upgrade it to our wishes. Also we granted us the luxury to<br />
remove what does not fit in our idea of OUR world. If you do not live<br />
by the common laws set by your society you will be punished, will be<br />
isolated, will be corrected. Also, our actions sometimes do to nature<br />
what is not right, what should be corrected, still we do not punish<br />
ourselves for those actions.<br />
Pollution can be seen as a cumulative reaction to our actions. In order<br />
to create Utopia we have to be mind full of these both, action and reaction<br />
within society and between society and surrounding is essential if<br />
we should try to create or at least set Utopia as goal. This is exciting,<br />
what if we try to create Utopia of impossible elements? What if we combine<br />
factors we think of as wrong, what if we let them interact and see<br />
what happens? Why don't we try to let Utopia happen instead of trying<br />
to create it? Those who failed to live up to the rules of society, prisoners,<br />
those who have broken laws should be the subject, let us see what<br />
society can they create, give them another chance.<br />
But where? Somewhere where all of our bad doings have accumulated.<br />
In the Pacific Ocean, there is a site of accumulated<br />
waste creating the great pacific garbage patch. Years of polluting,<br />
ocean currents have silently been gathering waste in one spot.<br />
This is a space of dense history, a container of all those things we<br />
threw away, things that do not belong to our society anymore. Can<br />
we combine these two?<br />
Let us build a starting point, a prison settlement in the middle of the<br />
Pacific Ocean. Give it a possibility and see what happens. It is not a<br />
dream, it is a reality. Can they co-exist within itself? Will there be chaos,<br />
or will they see this as a new opportunity? All the things they need<br />
to survive are there, recycling the garbage patch they will gather all<br />
those things they need to live, eat, survive. Only their determination<br />
will set the boundaries of how much can they evolve. They are crafting<br />
a new world for themselves, and thus making our world better.<br />
As Utopia can not exist without imperfect society, their world cannot<br />
exist without ours, their feeding material is leftover ours, they recycle<br />
it and create something better. Their common origin and goal is what<br />
should keep them together. Also a place of diversity, unique individuals<br />
of unified greater group. For a starting point a combined effort of<br />
governments decide to solve the problem of polluting the Oceans by<br />
creating a starting settlement in the Pacific. As it is expensive for one<br />
government to conduct this alone, they work together. Also the working<br />
force is free, they suggest the prisoners, who are willing to join<br />
this experiment to go and work at the patch site. They are free to live<br />
and behave as they want on that site, they are of great potential, they<br />
have determination to show what they can do. Recycling the plastic<br />
waste among other they create new easily fabricated elements thus<br />
expanding their settlement. They will create new laws, new moral<br />
borders, will it be Utopia? Perhaps, most likely for themselves but<br />
time will show what it will be. They can create something unique and<br />
exciting, attraction to all not just them.<br />
from..<br />
Utopia is the journey, not destination, trying to create something<br />
better and even failing is the EVENT anyway, one we all can learn
I ostvarive utopije<br />
Grundrisse - stambena<br />
rešenja <strong>za</strong> nematerijalnog<br />
radnika<br />
Ostvariva distopija<br />
Za postfordistička mnoštva svaka kvalitativna razlika između<br />
radnog i slobodnog vremena se smanjuje.<br />
Paolo Virno<br />
U post-industrijskoj ekonomiji, multinacionalne kompanije poseduju<br />
samo brend i razvijaju slike i filozofiju na kojima je proizvod <strong>za</strong>snovan.<br />
Proizvodnja je u potpunosti <strong>za</strong>snovana na poverenju partnerskih<br />
kompanija i licenciranih prodavaca koji će eventualno prodati<br />
gotov proizvod velikim kompanijama po veoma niskim cenama.<br />
Dovođenjem ovakvog ponašanja do krajnosti, kompanije su u<br />
mogućnosti da prepuste svaki aspekt njihove proizvodnje ne<strong>za</strong>visnim<br />
radnicima i time naprave još veći profit, čak i na nematerijalnim<br />
aspektima rada. Za delatnosti poput marketinga i razvoja, di<strong>za</strong>jna<br />
I aa_architectural approach I broj 01 I 2011<br />
tekst i projekat:<br />
MARIABRUNA FABRIZI i FOSCO LUCARELLI<br />
Istraživanje i praksa studija MICROCITIES <strong>za</strong>sniva se na koliziji<br />
između rada, politike i popularne kulture, preispitivanju konteksta<br />
u kome živimo, obaranju konvencionalnih tipologija i istraživanju<br />
novih načina života. Svi navedeni aspekti postaju di<strong>za</strong>jnerski<br />
alat, što rezultira u pragmatičnim projektima, teorijskim spekulacijama<br />
i utopijskim vizijama.<br />
Dobitnici su većeg broja nagrada, uključujući i Europan 10.<br />
i inženjeringa, kompanijama više nije neophodno stalno <strong>za</strong>posleno<br />
osoblje, nego će radije unajmljivati ogromne mase ljudi koji bi imali<br />
fleksibilno radno vreme, a koji bi mogli od kuće da odrađuju posao<br />
na različitim projektima. Za nematerijalnog radnika gubi se granica<br />
između života i rada; njegov rad se poklapa sa njegovim životom.<br />
Na taj način život radnika postaje rad uživo, „nevidljiva i nedeljiva<br />
roba“ (S. Lontringer). Fleksibilan, vešt i sposoban da komunicira<br />
putem elektronske pošte i „pametnog“ telefona, on je non-stop<br />
dostupan kompanijama i klijentima <strong>za</strong> koje radi. Na raspolaganju mu<br />
je da sam sebi odredi radno vreme i način na koji će izvršiti <strong>za</strong>datke,<br />
ali u skladu sa ciljem koji su mu definisali klijenti ili kompanije.<br />
Čak i učenje, čitanje ili bavljenje sportom postaju važan element<br />
usko pove<strong>za</strong>n sa radom, s obzirom da sva navedena iskustva<br />
povećavaju „znanje“ nematerijalnog radnika. Posao kojem nema<br />
kraja postaje moralna obave<strong>za</strong>, predodređeni put usavršavanja,<br />
ali i samoodbrana od socijalne isključivosti prouzrokovane<br />
ne<strong>za</strong>poslenošću.<br />
GRUNDRISSE predstavlja platformu „nematerijalnog rada“, mrežu<br />
pojedinaca koji obavljaju poslove „na poziv“, prilagođavaju svoju<br />
kompetentnost <strong>za</strong> određene projekte, suočavajući se sa rizikom i<br />
sopstvenom odgovornošću.<br />
aa_02 I 53
54 I aa_02 GRUNDRISSE je kompanija koja svakom radniku pruža dom <strong>za</strong><br />
stanovanje i <strong>za</strong> rad, <strong>za</strong>kupljenu simbolično <strong>za</strong> 1 evro. Predodređeno<br />
je da svaka jedinica bude opremljena tehnološkim sistemom kontrole,<br />
koji omogućava radniku da bude u stalnom kontaktu sa klijentom.<br />
Neke od usluga su integrisane, kao npr. individualna obuka,<br />
pristup savremenoj tehnologiji, prostorije <strong>za</strong> sastanke, prostori <strong>za</strong><br />
rekreaciju i bavljenje jogom itd., a sve u cilju izbegavanja otuđenosti,<br />
upravljanja stresom i poboljšavanja radnih sposobnosti. U fizičkom<br />
smislu, GRUNDRISSE predstavlja strukturu sačinjenu iz različitih<br />
tipskih ćelija; svaka je sačinjena od jedne sobe, gde se stanovanje i<br />
rad u potpunosti stapaju. Kuće su osmišljene tako da omogućavaju<br />
povezivanje rada sa bilo kojom drugom aktivnošću ili prostorom.<br />
Kombinacije oblikovanja enterijera i organi<strong>za</strong>cije nameštaja su<br />
beskonačne, što omogućava stanovnicima/radnicima veliki broj izbora<br />
u prilagođavanja proizvoda svom načinu života. Sveden i čist,<br />
„beli“ eksterijer u potpunosti odgovara potrebama minimalističkog,<br />
„pametnog“ di<strong>za</strong>jna, široko poželjnog i usklađenog sa potrebama<br />
pretpostavljenog elitizma.<br />
Nasuprot funkcionalističkog ponavljanja ćelija u industrijskim<br />
radničkim blokovima, kuće ovde postaju moderan individualan<br />
proizvod urbanog intelektualnog radnika. Fragmentacija jedinica<br />
će sprečiti socijalnu solidarnost između radnika, dajući im iluziju<br />
autonomne kuće u centru grada: neispunjen san mnogih drugih<br />
stanovnika.<br />
GRUNDRISSE je sredstvo eksploatacije i društvene kontrole.<br />
Ono pruža iluziju o sprečavanju prekari<strong>za</strong>cije, držeći radnike uvek<br />
<strong>za</strong>uzetim <strong>za</strong> različite kompanije.<br />
Grad Pariz je lokacija odabrana <strong>za</strong> pilot projekat. Sa sve većim cenama<br />
kvadratnog metra, sam grad primorava mlade obrazovane radnike<br />
da žive u sve manjim jedinicama (studijima), dok iznajmljivanje<br />
stana postaje sve teže i teže <strong>za</strong> nesigurne pojednice i parove, koji su<br />
uglavnom onesposobljeni da obezbede stabilan prihod pa samim tim<br />
i garanciju stanodavcu.<br />
Obezbeđivanje kuće radnicima sa fleksibilnim radnim vremenom<br />
će biti privlačno sve većem segmentu populacije. Ogromne<br />
oblasti grada, nekada pove<strong>za</strong>ne magistralnom infrastrukturom (autoputevima<br />
i železnicama) bile su naseljene industrijskim objektima<br />
koji su danas delokalizovane izvan centra grada.<br />
GRUNDRISSE <strong>za</strong>uzima ove sektore grada, pretvarajući strukture<br />
koje su nekada udomljavale fizičke radnike u pojas zemljišta namenjen<br />
intelektualnim radnicima. Direktna ve<strong>za</strong> sa infrastrukturama<br />
podstiče radnika da često putuje tokom godine, tako da se može<br />
brzo oporaviti od stresa i, štaviše, može se isključiti iz gradskog tkiva,<br />
i fizički i socijalno..<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012
GRUNDRISSE<br />
Housing Solutions for the Immaterial Worker:<br />
An Affordable Dystopia<br />
For the post-Fordist multitude every qualitative difference between<br />
labor time and non-labor time falls short.<br />
Paolo Virno<br />
In the post-industrial economy, multinational companies only own<br />
the brand and develop the image and philosophy behind the product.<br />
Manufacturing is entirely outsourced to partner companies<br />
and licenceholders that eventually sell the finished product to the<br />
main company at very low prices.<br />
Bringing such a behaviour to its extremes, companies are able to<br />
outsource every aspect of their production to independent workers<br />
and make a larger marge of profit even on the immaterial aspects<br />
of work. From marketing to product design and developement,<br />
interior design and engineering, the companies do not need<br />
any longer to hire personnel but they rather have the tasks done<br />
by a vast mass of subjects working flexibly from home on specific<br />
projects. For the immaterial worker the boundaries between life<br />
and work are getting completely faded, his work coinciding with<br />
his life.<br />
The worker’s entire life is now live labor, an “invisible and indivisible<br />
commodity”. (S.Lotringere). Flexible, skilled and able to<br />
communicate through email and smart phones, he is reachable<br />
around the clock by the companies and the clients he is working<br />
for. He is free of choosing his working time and how to accomplish<br />
the tasks, but must conform to the performance’s goals identified<br />
by the clients or by the companies.<br />
Even studying, reading or doing sport become elements connected<br />
to his production, since these experiences improve the<br />
“knowledge” which informs the immaterial work (M. Mar<strong>za</strong>no, P.<br />
Virno). Neverending work becomes a moral obligation, a pre-determined<br />
path to self improvement as well as a self defense from<br />
the social exclusion by unemployment.<br />
GRUNDRISSE is a basin of “immaterial labor”, a network of individuals<br />
performing on call tasks, adapting their competences<br />
for specific projects, assuming their own responsibilities, facing<br />
the risks.<br />
GRUNDRISSE is a service company that provides each worker a<br />
house where to live and work, rented for only one symbolic euro.<br />
Each unit is to be equipped with a technological system of control<br />
that keeps the worker in touch with his clients. Some services aa_02 I 55<br />
are integrated, like individual coaching, access to up-to-date technologies,<br />
meeting facilities, yoga training, leisure spaces etc., in<br />
order to avoid alienation, manage stress, improve the working<br />
performance. GRUNDRISSE’s physical expression is a structure<br />
composed by different typologies of cells, all made up by one<br />
room, where inhabiting and working are completely merged. The<br />
houses are conceived to allow the possibility of working in connection<br />
to any other activity and in any possible space.<br />
The combination of interior styles and furniture organi<strong>za</strong>tion is infinite,<br />
providing to the inhabitant/worker the choice of a customized<br />
product that corresponds to his own lifestyle. The exterior image,<br />
homogeneously white and «pure», corresponds to the need of a<br />
minimalist clever design, well advertised and broadly desired, a<br />
conforming good of supposed elitism.<br />
In opposition to the functionalist repetition of the cells in the<br />
industrial workers’ blocks, houses become here a fashionable individual<br />
product for the knowledge urban worker. The fragmentation<br />
of the units will prevent social solidarity among the workers<br />
while giving them the illusion of an autonomous house in the center<br />
of the city: an unfulfilled dream for many other inhabitants.<br />
GRUNDRISSE is a mean of exploitation as well as of social control.<br />
It provides the illusion of preventing precari<strong>za</strong>tion, keeping<br />
the workers always busy for different companies.<br />
The city of Paris is the location for the pilot project. With its ever<br />
growing sqm price, the city forces young -knowledge- workers to<br />
live in ever smaller units (studios), while renting a flat has become<br />
harder and harder for precarious individuals or couples, usually<br />
unable to provide stabile economic guarantees to the landlords.<br />
Providing a house to the flexible workers will be appealing for<br />
an ever growing segment of population. Huge areas of the city,<br />
once connected to the main infrastructures (railroads and highways)<br />
were populated by industrial structures that today are being<br />
delocated outside of what has become part of the city center.<br />
GRUNDRISSE will occupy these sectors of the city, providing a<br />
conversion from structures that hosted manual labor into a strip of<br />
land destined to the intellectual labor. The direct connection to the<br />
infrastructures encourages the worker to travel in many periods<br />
of the year, so that he can fast recover from stress-related problems<br />
and be even more disconnected from the urban tissue, both<br />
physically and socially..<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012
56 I aa_01 I ostvarive utopije<br />
Društveni centar u Novom<br />
Sadu – utopija, realnost,<br />
utopija<br />
tekst:<br />
Inicijativa <strong>za</strong> Društveni centar nije nastala kao organi<strong>za</strong>cija, institucija,<br />
niti kao planirani i organizovani društveni pokret, već kao<br />
građanska inicijativa ljudi koji dugo žive u Novom Sadu, a nemaju<br />
adekvatno mesto <strong>za</strong> susrete i razmenu, odnosno <strong>za</strong> rad, druženje<br />
i učenje od drugih, o drugima i sa drugima. Putovali su, videli prostore<br />
i bili u prostorima gde se osetilo stvaralaštvo, duh i energija<br />
posećenog mesta. Osetili su da takav prostor može postojati i u<br />
njihovom gradu i da to mora biti prostor snažne simboličke priče,<br />
pove<strong>za</strong>ne sa društveno-političkim i kulturnim kontekstom društva<br />
u kojem žive.<br />
Ideja aktivnog uključivanja građana i građanki u procese promene<br />
namene bivših vojnih i industrijskih objekata nije nova i deo je<br />
šireg koncepta o pravu na grad. U eri neoliberalnog kapitalizma,<br />
koji profit i tržište postavlja iznad svega, pravo na grad pokušava<br />
se ustanoviti kao jedno od osnovnih ljudskih prava. Po Harviju<br />
(Harvey, 2003), pravo na grad jeste aktivno pravo građana i<br />
građanki da grad učine drugačijim, da ga oblikuju više u skladu sa<br />
svojim željama i stvore novo urbano <strong>za</strong>jedničko dobro.<br />
Prakse <strong>za</strong>uzimanja napuštenih objekata u državnom<br />
vlasništvu kao vid učešća građana i građanki u „izgradnji“ svojih<br />
gradova već se uspešno primenjuju, kako u zemljama <strong>za</strong>padne<br />
Evrope tako i u našem susedstvu (Društveni centar Rojc, Pula;<br />
Metelkova, Ljubljana; AKC Medika, Zagreb; Pogon, Zagreb).<br />
Ciljevi i aktivnosti Inicijative <strong>za</strong> Društveni centar nadovezuju se<br />
na prethodna iskustva i prakse inicijativa i organi<strong>za</strong>cija civilnog<br />
društva u Novom Sadu, koje su imale iste interese ali nikada nisu<br />
otišle toliko daleko sa direktnom akcijom. Svoj rad su bazirale<br />
isključivo na diplomatiji, pregovorima i korišćenju drugih legalnih<br />
sredstava – jačanje javnog mnjenja, organizovanje tribina, konferencija<br />
i drugo, koja nikada nisu dala rezultate.<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
IVANA VOLIĆ, magistar nauka u turizmu, specijali<strong>za</strong>ntkinja Arhitektonskog<br />
fakulteta u Beogradu i doktorantkinja Menadžmenta u kulturi na<br />
Fakultetu dramskih umetnosti u Beogradu. Oblasti interesovanja: kultura,<br />
grad, turi<strong>za</strong>m, kulturni i kreativni prostori, odnos turizma i javnog prostora.<br />
JASMINA BOŠKOVIĆ je <strong>za</strong>vršila Žurnalistiku na Filozofskom<br />
fakultetu u Novom Sadu, a <strong>za</strong>tim i interdisciplinarne master studije<br />
Teorije umetnosti i medija na Univerzitetu umetnosti u Beogradu. Oblasti<br />
interesovanja: umetnost, kultura, <strong>za</strong>stupljenost i prezentovanje kulture<br />
i umetnosti u medijima, aktivi<strong>za</strong>m.<br />
NATAŠA VUJKOV, diplomirana umetnica novih likovnih medija i<br />
radnica u kulturi. Oblasti interesovanja: angažovana umetnost, politike<br />
kulture, novi i alternativni mediji, ljudska prava.<br />
Potreba <strong>za</strong> jednim takvim mestom kao što je Društveni centar<br />
javila se kao posledica nepostojanja pristupačnog prostora <strong>za</strong><br />
pojedince i grupe koje se bave aktivnostima od značaja <strong>za</strong> <strong>za</strong>jednicu,<br />
prostora <strong>za</strong> ne<strong>za</strong>visne kulturne, sportske, obrazovne i<br />
društvene aktivnosti, prostora koji objedinjuje različite sadržaje <strong>za</strong><br />
kvalitetno provođenje slobodnog vremena. Povećanje broja organi<strong>za</strong>cija,<br />
kao i spoznaja jednog broja građana i građanki da postoji<br />
<strong>za</strong>jednička potreba <strong>za</strong> mestom gde se mogu sretati, družiti,<br />
razgovarati, razmenjivati ideje, učiti od drugih i o drugima, i davati<br />
svoje znanje u <strong>za</strong>menu <strong>za</strong> satisfakciju koja se tom prilikom ostvaruje,<br />
doveli su do stvaranja kritične mase ljudi. Vođeni svojom<br />
iskrenom željom i čistom potrebom, prepoznali su se, udružili i<br />
upustili u reali<strong>za</strong>ciju ideje o stvaranju Društvenog centra.<br />
Pored potrebe <strong>za</strong> prostorom, ideja o stvaranju Društvenog centra<br />
nastala je i zbog rastuće svesti o značaju javnog prostora<br />
<strong>za</strong> život građana i njihovog prava na grad. Prema rečima Petra<br />
Milata, savremeno doba karakteriše novo, kritičko građanstvo<br />
koje se želi suprotstaviti praksi sveopšte privati<strong>za</strong>cije javnih dobara<br />
i razvlašćivanja u interesu nekolicine (Milat, 2008). Takvo<br />
građanstvo mora pronaći nove načine samoorganizovanja i artikulacije<br />
interesa od opšteg značaja Lefevra (Lefebvre, 1971).<br />
Ula<strong>za</strong>k aktivista i aktivistkinja u kasarnu „Dr Arčibald Rajs“ predstavljao<br />
je simboličan čin koji su prepoznali misaoni i osvešćeni<br />
građani i građanke Novog Sada. Cilj je bio ukazivanje na značaj<br />
čuvanja javnog prostora od privati<strong>za</strong>cije kojom se on otuđuje i<br />
postaje nepristupačan stanovnicima grada. Takvo, <strong>za</strong> našu sredinu<br />
netipično ukazivanje na posledice privati<strong>za</strong>cije javnog prostora<br />
poseduje legitimitet i opravdanost, jer predstavlja mogući<br />
validan oblik građanske reakcije na postojeće stanje, kojom se<br />
može skrenuti pažnja na uočeni problem. Naravno, ovaj oblik
građanske reakcije javio se nakon nereagovanja (ili neadekvat-<br />
nog reagovanja) nadležnih institucija na molbe članova Inicijative<br />
<strong>za</strong> Društveni centar da privremeno koriste prostor kasarne „Dr<br />
Arčibald Rajs“, obuhvaćene Master planom o nepokretnostima<br />
Vojske Srbije koje nisu neophodne <strong>za</strong> njeno funkcionisanje. Indiferentan<br />
odnos, nedostatak sluha i volje <strong>za</strong> daljim dijalogom<br />
uka<strong>za</strong>o je na iskrivljen stav nadležnih ustanova, koji podržava<br />
mogućnost da određeni objekat stoji pra<strong>za</strong>n i propada, nasuprot<br />
mogućnosti da se održava i bude u funkciji građana i građanki dok<br />
se ne reši njegov pravno-imovinski status.<br />
U okviru borbe <strong>za</strong> javni prostor, Inicijativa <strong>za</strong> Društveni centar<br />
<strong>za</strong>laže se <strong>za</strong> ostvarivanje prava na javni pristup napuštenim objektima<br />
u vlasništvu države. U tom procesu neminovno dolazi<br />
do sukoba javnih i privatnih interesa. Prevlast privatnih interesa<br />
nad javnim jeste praksa protiv koje se treba boriti i to ne samo<br />
u slučaju bivšeg vojnog objekta „Dr Arčibald Rajs“, nego u svim<br />
slučajevima netransparentnih privati<strong>za</strong>cija i otuđenja državne imovine<br />
na štetu same države, odnosno naroda. Nažalost, činjenica<br />
je da se ovi procesi poslednjih par godina odvijaju daleko brže<br />
u odnosu na procese izgradnje i jačanja civilnog društva, svesti<br />
građana i građanki o ličnoj odgovornosti, njihovom pravu na grad<br />
i njihove potrebe <strong>za</strong> aktivnim učešćem u razvoju društva. Iz tih razloga<br />
je dosta objekata i prostora već otišlo u privatno vlasništvo,<br />
bez pokušaja borbe, protesta i građanske participacije u procesima<br />
donošenja odluka. Ula<strong>za</strong>k u napuštene objekte je samo<br />
jedan od mogućih vidova borbe. Želja svih okupljenih u Inicijativi<br />
<strong>za</strong> Društveni centar jeste da, <strong>za</strong>jedno sa drugim sličnim inicijativama,<br />
pokrenu građane i građanke da se, suprotstavljajući se<br />
apatiji, aktivno angažuju u društvu, te da se bore <strong>za</strong> svoja prava i<br />
<strong>za</strong> javne, opšte interese. Osnivanje Društvenog centra u prostoru<br />
bivše kasarne otvara i druga bitna pitanja: (ne)adekvatna <strong>za</strong>štita<br />
i korišćenje objekata od istorijskog značaja, pravo vlasništva nad<br />
bivšim vojnim objektima, (ne)transparentnost procesa prodaje<br />
državne imovine i prenosa vlasništva i nadležnosti na određene<br />
institucije države, centralizovano upravljanje državnom imovinom<br />
koje je u nadležnosti Republičke direkcije <strong>za</strong> imovinu, (ne)<br />
mogućnost učešća građana i građanki u društvenim procesima<br />
koji ih se tiču, kao i zvanična težnja našeg društva ka demilitari<strong>za</strong>ciji.<br />
Pomenuti problemi značajni su koliko i problemi prava<br />
na javni gradski prostor zbog čega <strong>za</strong>služuju veliku pažnju i<br />
stručnu analizu sa arhitektonskog, kulturološkog, sociološkog i<br />
politikološkog stanovišta.<br />
Društveni centar u Novom Sadu, <strong>za</strong>snovan na vrednostima<br />
solidarnosti, ravnopravnosti, individualne slobode, u<strong>za</strong>jamne podrške,<br />
građanskog aktivizma, otvorenosti i pristupačnosti, postojao<br />
je 22 dana, u tri objekta kompleksa bivše kasarne „Dr Arčibald<br />
Rajs“. Utopijske ideje na kojima je počivala Inicijativa nakratko aa_02 I 57<br />
su našle svoj put ka reali<strong>za</strong>ciji. Građani i građanke Novog Sada<br />
mogli su da osete prela<strong>za</strong>k iz utopije u realnost – materijali<strong>za</strong>cija<br />
ideje o Društvenom centru dogodila se njegovim smeštanjem u<br />
fizički prostor, koji je potom, <strong>za</strong> veoma kratko vreme, <strong>za</strong>jedničkim<br />
radom pretvoren u mesto. Reali<strong>za</strong>cija ideje u realnosti poka<strong>za</strong>la<br />
se mogućom i izvodljivom već na dan ulaska, kada su aktivisti i<br />
aktivistkinje <strong>za</strong> samo nekoliko sati uredili napušten prostor, osposobili<br />
ga i otvorili <strong>za</strong> građane i građanke Novog Sada. Raznolikost<br />
sadržaja i aktivnosti koje su obeležile prvi, a <strong>za</strong>tim i svaki sledeći,<br />
dan postojanja Društvenog centra u napuštenoj kasarni „Dr<br />
Arčibald Rajs“ poka<strong>za</strong>li su da je Novom Sadu potrebno jedno takvo<br />
mesto, stvoreno od građana i građanki <strong>za</strong> građane i građanke.<br />
01 I Čišćenje kasarne, 22.11.2011. I Foto: Danijel Šivinjski<br />
02 I Gostovanje Porodice bistrih potoka, 23.12.2011. I Foto: Danijel Šivinjski<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012
58 I aa_02 Prerastenje prostora u mesto bilo je vidljivo već prvog dana: prostor<br />
je očišćen od korova i prašine, osposobljena je tehnika <strong>za</strong> reali<strong>za</strong>ciju<br />
programa, oplemenjeni su goli zidovi i podovi. Naznačajnije<br />
od svega bilo je participiranje građana i građanki koji su svakodnevno<br />
dolazili, uključivali se i pomagali razvoju Društvenog<br />
centra, čime su načelno utopijske ideje otvorenosti, solidarnosti,<br />
pristupačnosti, interaktivnosti i ujedinjenog napretka postale realnost.<br />
Raznovrsnost ponuđenog sadržaja jeste dokaz o snažnoj<br />
volji i energiji koje su se ujedinile i učinile ideju Društvenog centra<br />
opipljivom. Od 22. decembra 2011. do 13. januara 2012. godine<br />
održano je 18 edukativnih i kreativnih radionica, 17 sportsko-rekreativnih<br />
sadržaja, 12 muzičkih programa, devet tribina i okruglih<br />
stolova, šest filmskih i video programa, pet književnih programa,<br />
pet performansa i tri izložbe. U okviru aktivnosti Društvenog centra<br />
organizovano je i više humanitarnih akcija čiji je rezultat bio<br />
podela novogodišnjih paketića deci iz Svratišta u Novom Sadu.<br />
Svakodnevno su organizovane radne akcije čišćenja i sređivanja<br />
objekata, kao i <strong>za</strong>jednički obroci. Programi održani u napuštenoj<br />
kasarni „Dr Arčibald Rajs“ bili su besplatni i otvoreni <strong>za</strong> javnost.<br />
Ove činjenice predstavljaju potvrdu moći koju poseduju ujedinjeni<br />
građani i građanke kada su usmereni ka jasnom cilju. Izvedeni<br />
programi i sadržaji u Društvenom centru <strong>za</strong> 22 dana, bazirani<br />
na principima volonterizma i solidarnosti, ostvareni isključivo od<br />
novca koji su građani donirali, pokazuju koliko je jaka potreba<br />
građana i građanki Novog Sada <strong>za</strong> samoorganizovanjem i iskazivanjem<br />
sebe kroz delovanje u javnom prostoru.<br />
Građani i građanke su ulaskom u napuštenu kasarnu ostvarili<br />
svoje pravo na prostor, pravo na grad, ali su nakon toga to pravo<br />
želeli ostvariti i drugi, u skladu sa svojim stavovima i ideologijama<br />
– neonacističke organi<strong>za</strong>cije najavile su ula<strong>za</strong>k u druge napuštene<br />
vojne objekte i počele da prete da će „preuzeti“ objekat u koji<br />
se smestio Društveni centar. U svakom društvu postoje suprotstavljene<br />
struje, pri čemu se svaka bori <strong>za</strong> svoja prava. Međutim,<br />
problem sa kojim je suočeno društvo u Srbiji jeste tolerisanje (od<br />
strane države) posebne vrste „građanskog aktivizma“ koji širi i<br />
promoviše netoleranciju, diskriminaciju i nasilje i koji koristi svaku<br />
priliku da nasiljem stane na put zdravom i produktivnom aktivizmu<br />
i građanskim inicijativama. Da bi se građanski aktivi<strong>za</strong>m u Srbiji<br />
razvijao, a time jačao i civilni sektor, neophodno je da, pre svega,<br />
sama država to omogući, jasno stane u odbranu ljudskih prava i<br />
svoje građane i građanke <strong>za</strong>štiti od nasilja i pretnjama nasiljem.<br />
Na taj način bi se ostvario veći društveni angažman građana i<br />
građanki, što jeste jedan od osnovnih ciljeva aktivnog civilnog<br />
društva.<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
Ideju o Društvenom centru su pokrenuli ljudi. Izbacivanje tih ljudi<br />
iz prostora bivše kasarne „Dr Arčibald Rajs“, bez pružanja ikakve<br />
mogućnosti <strong>za</strong> dijalog, jeste primer loše prakse rešavanja već otvorenih<br />
pitanja o napuštenim objektima u državnom vlasništvu,<br />
ne samo u Novom Sadu nego i u celoj zemlji.<br />
Trenutno Društveni centar nema svoj prostor, ali okuplja ljude<br />
kojih je sada mnogo više nego na početku, pre same akcije ulaska<br />
u kasarnu. Ti ljudi se više ne nalaze u jedinstvenom, <strong>za</strong>jedničkom<br />
prostoru, ali i dalje deluju, reaguju, rade. Realnost Društvenog<br />
centra danas jeste ta da je on ponovo na nivou utopije – težnje <strong>za</strong><br />
idealnim modelom.<br />
Nažalost, društvo u kojem postojimo i borimo se <strong>za</strong> kvalitetniji<br />
život još uvek je velikim delom letargično i indiferentno, više<br />
inertno nego kritično. Zbog toga smo i dalje često prepušteni (ne)<br />
postojanju političke volje. Oni koji imaju moć da odlučuju, selektivno<br />
biraju probleme građana i građanki koje će rešavati, na osnovu<br />
poklapanja sa njihovim interesima. Ideja o Društvenom centru u<br />
sebi nosi i utopiju jednog savršenog društva kakvom treba težiti<br />
– društva koje se ujedinjuje, podržava i aktivno se uključuje u razvoj<br />
Društvenog centra, građana i građanki koji se bore <strong>za</strong> svoja<br />
prava i učestvuju u javnom životu i političkim procesima, društva<br />
u kom država ustupa građanima na korišćenje napuštene objekte<br />
u njenom vlasništvu, pomaže razvoj civilnog sektora i staje u njegovu<br />
odbranu, društva u kojem niko nije izložen diskriminaciji i<br />
nasilju, društva u kojem svi imaju jednake slobode i prava.<br />
U trenutnoj društvenoj, političkoj i ekonomskoj situaciji ideja takvog<br />
društva svakako je utopijska. Međutim, stvaranje Društvenog<br />
centra u Novom Sadu neophodno je kako bi kretanje ka ostvarenju<br />
vizije idealnog društvg u Srbiji bilo moguće. Bez obzira što<br />
je idealno društvo možda nedostižna i neostvariva vizija, i samo<br />
kretanje ka njoj već predstavlja napredak. Prema rečima Dejvida<br />
Harvija (David Harvey), utopijski planovi i ideali pravednosti neophodni<br />
su <strong>za</strong> motivaciju i akciju. Ljudi ujedinjeni u Inicijativi <strong>za</strong><br />
Društveni centar, vođeni tim stavom, neće prestati da teže ka<br />
pretvaranju „trenutne utopijska realnosti“ u „realnost sa elementima<br />
utopije“..<br />
Literatura:<br />
- Harvey, D. (2003), ’The Right to the City’, International Journal of Urban and<br />
Regional Research, Volume 27<br />
- Henri Lefebvre, ‘Pravo na grad’, Priručnik <strong>za</strong> život u neoliberalnoj stvarnosti, Zagreb:<br />
Centar <strong>za</strong> ne<strong>za</strong>visnu kulturu i mlade, prevod Leonardo Kovačević, izvorno<br />
objavljeno u Le Droit a la ville, ed. Anthropos, Pariz, 1971./str. 115-133<br />
- Milat, P. (2008). ‘Najmanje i najviše’, Priručnik <strong>za</strong> život u neoliberalnoj stvarnosti,<br />
Zagreb: Centar <strong>za</strong> ne<strong>za</strong>visnu kulturu i mlade
Community/Social Center in Novi Sad:<br />
utopia, reality, utopia<br />
This paper deals with a problem of lacking public space for cultural<br />
activities highly relevant to the community as well as with<br />
citizen acitvism within an underdeveloped civil society. The attention<br />
is thus brought to the limited awareness of the citizens, their<br />
individual responsibility and the possibility of their contribution,<br />
their “right to the city” and their actual need for active participation<br />
in society. On the other hand, another matter that is addressed<br />
here is the problem of privati<strong>za</strong>tion which is an ongoing process<br />
that inevitably leads to the alienation and inaccessibility of the<br />
possible public space for the residents. Having this in mind, it can<br />
be easily concluded that privatized spaces serve the interest of<br />
an owner, and the residents act only as consumers since they are<br />
being put in a relatively passive position, so that they are implicitly<br />
denied their rights to creative contribution.<br />
The Community/Social Center in Novi Sad arose as a necessary<br />
consequence of the lack of available space for individuals and<br />
groups engaged in activities which we believe are profoundly relevant<br />
to the community, i.e. an independent space for cultural,<br />
sporting, educational and social activities. It is based on utopian<br />
ideals of solidarity, equality, individual freedom, mutual support,<br />
citizen activism, openness and accessibility. We are proud to say<br />
that for a small space of time such place switched from utopia<br />
to reality using the abandoned military barracks in “Dr Arčibald<br />
Rajs”. The Community/Social Center existed for 22 days after<br />
which the citizens were forced to leave the place. We believe that<br />
this act of ejection reveals a distorted image that our institution<br />
has in the view of the city’s government, and the serious possibility<br />
of the precious building being left empty and ‘unused’, which<br />
is hardly understandable after it has been proved that the citizens<br />
are willing to maintain the building and use it for the most humane<br />
purposes. At the moment The Community/Social<br />
.<br />
Center seems<br />
to be nothing but a part of an utopian vision, but we are certain<br />
and determined to make it “a reality with utopian elements”, a real<br />
“vision” which would move our society forward.<br />
03 I Dan izbacivanja, 13.01.2012. I Foto: Danijel Šivinjski<br />
04 I Priprema izložbe o Društvenom centru, 02.02.2012. I Foto: Aleksandar Diklić<br />
05 I Izložba fotografija o DC-u, 03.02.2012. I Foto: Danijel Šivinjski<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012
60 I aa_01 I ostvarive utopije<br />
Osvajanje prostora -<br />
ekspedicija Inex film<br />
“Nestanak” javnih prostora predstavlja konstataciju koja se često<br />
vezuje <strong>za</strong> savremeni grad. Razvoj grada vođen tržištem čini veliku<br />
pretnju <strong>za</strong> javne prostore, a isto tako i <strong>za</strong> alternativne kulturne<br />
aktivnosti. Nestajanje javnog prostora, pojava kvazi-javnih prostora<br />
sa ograničenim pristupom događa se uporedo sa agresijom<br />
komercijalne kulture i pojavom kulturnog spektakla. Grad se menja<br />
u sve češćem i prisutnijem kontinuitetu trgovine, informacija<br />
i komerzijali<strong>za</strong>cije. Prostori gube svoj identitet, bivaju otuđeni, a<br />
<strong>za</strong>pravo su realni i socijalno definisani.<br />
Javni prostori po svojim osobinama i po svojoj funkciji služe<br />
javnoj svrsi, omogućavaju socijalnu komunikaciju, pristupačni<br />
su i otvoreni svima. Predstavljaju mesta najvećeg intenziteta<br />
razmene unutar gradskih fizičkih struktura, neka vrsta “spontanog<br />
pozorišta” (Lefevr, 1974, 27), mesta gde se “razmenjuju reči i znakovi”<br />
(Lefevr, 1974, 29). Oni su oduvek bili osnovna komponenta<br />
artificijalnog okruženja obezbeđujući osnovne potrebe čoveka<br />
(odmor, razonodu, rekreaciju…) i okvir svakodnevice (Vasiljević-<br />
Tomić, 2007).<br />
Kako god definisali ovaj termin, moramo imati u vidu da<br />
on podrazumeva kako pravo na javni pristup tom prostoru, tako<br />
i pravo na učešće u njegovom korišćenju, bilo individualno ili<br />
kolektivno. Dakle, javni prostor jeste onaj prostor na koji svaka<br />
individua ima pravo pristupa i može ga koristiti slobodno <strong>za</strong> one<br />
vrste aktivnosti koje ne ulaze u konflikt sa pravima drugih grupa<br />
ljudi ili individua koje ga takođe koriste.<br />
Ideja koju je koncipirao i <strong>za</strong>govarao francuski sociolog Anri<br />
Lefevr (Henri Lefebvre), ideja o “pravu na grad” upravo podrazumeva<br />
pravo svakog građanina na gradske resurse i pravo na<br />
učešće u životu <strong>za</strong>jednice (Lefevr, 2008). Vođeni tom idejom pojavljuju<br />
se primeri aktivizma, uglavnom na mikroplanu, koji reaguju<br />
na oduzimanje i ugrožavanje javnog prostora. Isto tako, svedoci<br />
smo i omladinskog aktivizma sa voluntarističkim pobudama koje<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
tekst:<br />
IVA ČUKIĆ rođena je 1983. godine u Beogradu. Diplomirala je 2008.<br />
na Arhitektonskom fakultetu u Beogradu. Iste godine upisuje doktorske<br />
akademske studije na tom fakultetu, umetnički smer. Trenutno je<br />
student treće godine, a oblast njenog istraživanja obuhvataju tačke<br />
susreta javnog prostora, javne umetnosti i prostorno-kulturnog diskursa.<br />
Učestvovala je u nekoliko radionica, izložbi i projekata u ovoj<br />
oblasti. Članica je i jedna od inicijatora projekta Ekspedicija Inex Film.<br />
se ogleda u “osvajanju” napuštenih prostora <strong>za</strong> svoje potrebe<br />
kroz stvaranje prostora koji bi bio oslobođen od diktata profita i<br />
usmeren na obezbeđivanje osnovnih potreba čoveka.<br />
Gradovi u Srbiji poseduju značajan broj napuštenih objekata<br />
(vojne kasarne, industrijski pogoni, društvena preduzeća…), a<br />
istovremeno je prisutna potreba <strong>za</strong> prostorom <strong>za</strong> umetničko ili<br />
aktivističko delovanje, kao i <strong>za</strong> različite vidove kulturne produkcije.<br />
U skladu sa tim, revitali<strong>za</strong>cija ovih prostora je jedan od načina<br />
da se omogući neophodan prostor <strong>za</strong> rad, a to svakako može<br />
predstavljati potencijal koji doprinosi kreativnom sektoru i industriji.<br />
Iz tog razloga potrebno je delovati u javnom prostoru u cilju<br />
približavanja ideje široj populaciji, a istovremeno, delovanjem na<br />
lokalnom nivou mogu se postići željeni ciljevi koji će služiti konkretnim<br />
potrebama.<br />
Brojni slučajevi <strong>za</strong>uzimanja napuštenih prostora u evropskim<br />
gradovima (Hamburg, Berlin, Madrid…), ali i u gradovima<br />
u regionu (Ljubljana, Zagreb, Pula…) pokazuju angažovanje<br />
građana u borbi <strong>za</strong> aktivno učešće u oblikovanju gradova. Poslednjih<br />
nekoliko godina i u Srbiji je osetno povećanje svesti o preduzimanju<br />
različitih aktivnosti u cilju reaktivacije, odnosno revitali<strong>za</strong>cije<br />
napuštenih prostora. U ponekim gradovima se od nedavno<br />
mogao osetiti talas različitih inicijativa <strong>za</strong> osvajanjem prostora<br />
(Inex Film u Beogradu, Društveni centar u Novom Sadu, Foto Ekspo<br />
u okolini Zrenjanina, inicijative u Somboru, Smederevu, Nišu,<br />
Kragujevcu). Tema je sve prisutnija u javnosti, dolazi do jačanja<br />
omladinskih grupa koje traže prostor i koje shvataju da će rezultatima<br />
i sprovedenim akcijama u prostoru postiči više u toj borbi.<br />
Nekadašnja zgrada društvenog preduzeća Inex Film u<br />
Beogradu predstavlja upravo jedan takav primer. Akcija <strong>za</strong>početa<br />
u martu 2011. godine rezultirala je oživljavanjem ovog objekta, a<br />
pokrenuta je od strane mladih pojedinaca i grupa, među kojima je<br />
veliki broj umetnika.<br />
Inex film bilo je društveno kinematografsko preduzeće koje se<br />
bavilo filmskom produkcijom i distribucijom, kao deo nekadašnjeg<br />
društvenog preduzeća Inex. U trenutku ulaska, zgrada Inex filma<br />
na Karaburmi bila je napuštena i apsolutno devastirana, u njoj nije<br />
bilo nikakvih tragova njene istorije. Danas je možemo posmatrati<br />
upravo kroz paradigmu brutalne kapitalističke tranzicije i privati<strong>za</strong>cije,<br />
kojoj smo svedoci poslednjih godina.
Ekspedicija Inex film, kako je nazvana ova inicijativa, istražuje<br />
mogućnosti samoorganizovanja, solidarnosti i “uradi sam” životne<br />
filozofije sa početka 21. veka. Ona okuplja pojedince i organi<strong>za</strong>cije<br />
kojima je neophodan prostor <strong>za</strong> rad i kulturnu produkciju,<br />
a koji pored sopstvenog znanja i volje, uglavnom ne raspolažu<br />
drugim resursima. Sa namerom da se <strong>za</strong>uzme prostor, mapirana<br />
je zgrada Inex filma, i <strong>za</strong>početa revitali<strong>za</strong>cija kroz, prvo, akcije<br />
sređivanja i čišćenja objekta i okoline, a <strong>za</strong>tim česta okupljanja<br />
i organizovanja različitih umetničkih programa i intervencija u<br />
tom prostoru. Eksperimentalne vizuelne umetnosti, prostorno<br />
specifični umetnički ili arhitektonski radovi, performansi i gerilske<br />
umetnosti, doprinose razvoju strategija <strong>za</strong> prisvajanje gradskih<br />
prostora. Svaka <strong>za</strong>interesovana grupa ili pojedinac predlaže<br />
i realizuje sadržaje koji postaju deo kolektivnih napora da ovaj<br />
prostor preuredimo i osposobimo <strong>za</strong> stvaralaštvo i razmenu ideja<br />
i znanja. Jedan od ciljeva Ekspedicije svakako jeste i podsticanje<br />
aktivnog učešća mladih u društvu.<br />
Od početka <strong>za</strong>uzimanja ovog objekta održano je nekoliko<br />
značajnih dešavanja od kojih bi trebalo pomenuti izložbu "Svetsko<br />
komunalno nasleđe" Rene Readle i Vladana Jeremića, radionicu<br />
"Aktivi<strong>za</strong>m i javni prostori" koju su vodili Dušan Šaponja i Dušan<br />
Čavić, promociju drugog Mikro festivala amaterskog filma, sedmodnevni<br />
festival “Umetnost i lopate”, izložba “Od dionizijskog<br />
socijalizma do predatorskog kapitalizma” u okviru Centra <strong>za</strong> vizuelnu<br />
kulturu, odeljenja Muzeja savremene umetnosti, forum<br />
“Umetnik kao publika”, i mnoga druga.<br />
Interesovanje i angažovanje velikog broja ljudi koji se okupljaju<br />
oko Ekspedicije Inex Film, najbolji je dokaz značaja koje ono<br />
ima <strong>za</strong> <strong>za</strong>jednicu.<br />
Model koji je primenjen <strong>za</strong> osvajanje ovog objekta naziva se<br />
skvotiranje (squatting). Ovaj pojam predstavlja nelegalno <strong>za</strong>uzimanje<br />
i korišćenje tuđe imovine. Osnovne grupe skvotera dele<br />
se na one koji <strong>za</strong>uzimaju prostor jer su egzistencijalno ugroženi,<br />
i na one kojima je potreban prostor <strong>za</strong> ostvarivanje svojih ideja<br />
(umetnici, aktivisti, kulturni preduzetnici). Inex film jeste ovo<br />
drugo. Primeri iz regiona (Slovenija – Metelkova, Pekarna;<br />
Hrvatska – Rojc, Medika) jesu primeri skvotova organizovanih u<br />
vidu multifunkcionalnih kulturnih centara u kojima postoje ateljei,<br />
alternativne biblioteke, računarski centri, mini-redakcije <strong>za</strong> izdavanje<br />
časopisa, galerije, klubovi, alternativna pozorišta, bioskopi i<br />
koncertne sale, dečiji centri i sportska društva. Danas su skvotovi<br />
mesta gde se možemo sresti sa velikom kreativnom energijom i<br />
bogatom kulturnom produkcijom.<br />
U poslednje vreme skvotiranje se sve manje shvata kao<br />
uzurpacija, a sve više kao reciklaža prostora, tj. pretvaranje<br />
<strong>za</strong>puštenog i nekorišćenog u prostor koji “živi”. Skvotiranje je vremenom<br />
(poslednjih decenija) uzelo maha u tolikoj meri da se o<br />
tome više ne govori kao o izolovanim akcijama pojedinaca, već aa_02 I 61<br />
kao o novom društvenom pokretu. Naravno, postoje i drugi načini<br />
<strong>za</strong>uzimanja prostora kao što su pregovori sa lokalnim vlastima, ali<br />
to ume da bude dug i komplikovan put <strong>za</strong> ostvarivanje ciljeva, jer<br />
su institucije i lokalne vlasti često <strong>za</strong>tvorene <strong>za</strong> pregovore, nedovoljno<br />
informisane i spore u donošenju odluka, a neretko i pune<br />
predrasuda kada su ovakve inicijative u pitanju.<br />
Kako su ovakvi projekti i inicijative postali sve češća pojava<br />
i potreba u savremenim gradovima, postali su i deo programa urbane<br />
obnove u kojima se definišu kao strateške lokacije u čiju<br />
obnovu treba uložiti velika javna sredstva u cilju posti<strong>za</strong>nja atraktivnosti<br />
grada. Posebnu ulogu u programima urbane regeneracije<br />
stimulisane kulturom ima kulturna politika grada. Kulturni programi<br />
koji privlače veliki broj posetilaca, festivali, umetničke manifestacije<br />
i projekti u javnom prostoru smatraju se veoma važnim faktorima<br />
<strong>za</strong> privlačenje investitora i kreativne radne snage (Radišić,<br />
2009). Zbog kompleksnosti ovog programa došlo je do profilacije<br />
posebnih modela obnove gradskih prostora. U daljem tekstu biće<br />
pomenuta dva modela u okviru kojih je moguće razvijati strategije<br />
implementacije ovakvih inicijativa.<br />
U drugoj polovini 90-ih godina većina gradova okreće se<br />
uključivanju različitih projekata umetnosti i kulture u javnom prostoru<br />
namenjenih oživljavanju tih prostora, i umetničkim projektima<br />
angažovanja lokalnih <strong>za</strong>jednica u uređenju njihovog susedstva.<br />
Evans (Graeme Evans) naziva ovakav pristup urbanoj regeneraciji,<br />
koji se <strong>za</strong>sniva na implementaciji umetničkih projekata <strong>za</strong>snovanih<br />
na radu sa lokalnim <strong>za</strong>jednicama, programima kulturne<br />
regeneracije (Evans, 2005). Dakle, <strong>za</strong>datak lokalnih vlasti u programima<br />
kulturne regeneracije jeste osmisliti strategije i načine<br />
na koji će kultura i umetnost doprineti regeneraciji urbanih prostora<br />
koji su pretrpeli ekonomsko i fizičko propadanje.<br />
Evans navodi Barselonu kao jedan od najuspešnijih primera integracije<br />
kulturnih aktivnosti (Evans, 2005). Osnovni elementi na<br />
kojima se bazira plan urbane obnove grada Barselone jesu strategije<br />
obnove javnih prostora i razvoja urbanog di<strong>za</strong>jna, planiranje u<br />
kulturi i formiranje kulturnih četvrti (Vaništa-La<strong>za</strong>rević, 2003).<br />
Drugi model predstavlja koncept kreativnog grada (creative<br />
city). Prema Čarlsu Landriju (Charles Landry) ideja kreativnog<br />
grada leži u tome da se obnova grada bazira na razvoju kreativnih<br />
industrija, industrija koje se <strong>za</strong>snivaju na kreativnosti i talentu koji<br />
predstavljaju glavni potencijal budućeg ekonomskog razvoja<br />
(Landry, 2000). Kreativne industrije su <strong>za</strong>snovane na individualnoj<br />
kreativnosti, veštini i talentu, a imaju potencijal <strong>za</strong> stvaranje<br />
kapitala i otvaranje novih radnih mesta. Kao <strong>za</strong>nimljiv primer<br />
pomenućemo slučaj skvota u Hamburgu gde je gradska vlast usvojila<br />
strategije dogovora sa skvoterima u okviru projekta „Hamburg,<br />
grad talenta“, otkupivši zemlju od investitora koji je želeo da<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012
62 I aa_01<br />
na tom mestu gradi objekte druge namene. Ovaj deo grada danas<br />
predstavlja <strong>za</strong>jednicu umetnika, različitih pojedinaca i grupa koje<br />
rade na programima revitali<strong>za</strong>cije tog dela grada.<br />
Inex film je, uslovno rečeno, osvojen prostor na određeno<br />
vreme. Međutim, saradnjom gradskih vlasti, institucija i uključivanjem<br />
građana u pitanja razvoja grada, između ostalog i u<br />
procese revitali<strong>za</strong>cije napuštenih javnih prostora, znatno bi se<br />
doprinelo kvalitetu urbane sredine, a veliki doprinos osetio bi se<br />
i u socijalnom, kulturnom i ekonomskom domenu. Naj<strong>za</strong>d, na<br />
ovaj način dolazi i do generisanja osećaja pripadnosti i <strong>za</strong>jednice,<br />
jer ukoliko se građani uključuju u ovakve akcije oni počinju više<br />
doživljavati grad kao svoj..<br />
Literatura:<br />
- Evans, G. (2005). Measure for Measure: Evaluating the Evidence<br />
of Culture’s Contribution to Regeneration. Korišćeno<br />
15. avgust 2011. sa http://www.kryss.no/resources/12/files/92/<br />
CURS110693-1.pdf<br />
- Landry, Ch. (2000). Creative City, Oxford: Earthscan.<br />
- Lefevr, A. (1974). Urbana revolucija, Beograd: Nolit.<br />
- Lefevr, A. (2008). ‘Pravo na grad’ u (ur.) Kovačević, L. i dr., Operacija<br />
grad: Priručnik <strong>za</strong> život u neoliberalnoj stvarnosti, Zagreb,<br />
str. 16-30.<br />
- Radišić, S. (2009). ‘Postindustrijski grad i kulturna politika’ u<br />
(ur.) Vuksanović, D., Kultura 122-123/2009, Beograd: Zavod <strong>za</strong><br />
proučavanje kulturnog razvitka, str. 59-77.<br />
- Vaništa La<strong>za</strong>rević, E. (2003). Obnova gradova u novom milenijumu.<br />
Beograd: Classic map studio.<br />
- Vasiljević Tomić, D. (2007). Kultura boje u gradu: identitet i transformacija.<br />
Beograd: Arhitektonski fakultet.<br />
Conquest of space -<br />
Expedition Inex Film<br />
One of the consequences of the neoliberal transition, which Serbia<br />
in recent years goes by, is the disappearance of public spaces<br />
and the emergence of hybrid pseudo-public spaces. The development<br />
of market capitalism threatens to current right to use public<br />
spaces, forcing the development of those functions and activities<br />
that make a direct profit. The disappearance of public space, the<br />
emergence of quasi-public spaces with limited access occurs<br />
in parallel with the aggression of commercial culture and the<br />
emergence of cultural spectacle. It is this trend which mobilized<br />
citizens to self-organi<strong>za</strong>tion and the individual struggle for active<br />
participation in shaping cities. Numerous examples of taking the<br />
abandoned spaces in European cities (Hamburg, Berlin, Madrid),<br />
but also in cities in the region (Ljubljana, Zagreb, Pula) indicate<br />
the engagement of citizens who understand that the results and<br />
performed actions in space will achieve more in this fight. One<br />
such example is the Inex Film Expedition, driven by young individuals<br />
and groups, who managed to “conquer’’ the abandoned<br />
building of the former public company Inex Film in Belgrade. The<br />
initiative is exploring possibilities of self-organi<strong>za</strong>tion, solidarity<br />
and do-it-yourself philosophy. Today it is the only Belgrade<br />
squat created in order to “revive’’ abandoned building and provide<br />
the necessary working space and cultural production. This<br />
project deals with “conquest’’ of space in order to emphasize the<br />
importance of public space and civic action, and the examples<br />
that highlight strategies and models of revitali<strong>za</strong>tion and renewal<br />
of urban areas, which include such projects and initiatives..<br />
01 I Akcija čišćenja I Foto: Iva Čukić
I diplomski rad<br />
Kompleks osnovne škole<br />
U svetu globali<strong>za</strong>cije, svetu televizije i komjutera, deca gube<br />
detinjstvo. Previše vremena provode pred televizijskim i kompjuterskim<br />
ekranima, umesto da to vreme potroše na sklapanje prijateljstava<br />
i sa svojim vršnjacima dele dečije radosti. Ono što je<br />
najvažnije <strong>za</strong> podi<strong>za</strong>nje mladog čoveka, jeste vaspitanje volje i<br />
sticanje zdravih odnosa sa društvom. Obrazovanje je, ustvari,<br />
buđenje čoveka iz sna svakodnevice, u koju smo bačeni kao u<br />
vrtlog virtuelnog.<br />
U cilju poboljšanja kvaliteta obrazovanja i podsticanju razvoja<br />
pravih ljudskih vrednosti, <strong>za</strong>datak je i arhitekture da ispita u<br />
kojoj meri uvođenje novih sadržaja i programa u školskim ustanovama<br />
može da doprinese u pravilnom razvoju ličnosti. Doprinos<br />
arhitekture se ogleda u mogućnostima maksimalne dostupnosti<br />
okruženja, objekata, programa i sadržaja.<br />
Koliko je bitno uvođenje novih sadržaja i programa, isto toliko<br />
je bitno da oni budu projektovani po principima univer<strong>za</strong>lnog di<strong>za</strong>jna,<br />
dostupni <strong>za</strong> sve i da odgovore na potrebe svakog. Vraćanje<br />
prirode u građenu sredinu, uvođenje otvorenih prostora sa što<br />
više zelenila, u ovom slučaju, formiranje školskih dvorišta sa otvorenim<br />
programima koji će podsticati na okupljanja i druženje,<br />
stvaranje prijatnog ambijenta i <strong>za</strong> učenje i <strong>za</strong> odmor, sve su to<br />
pozitivne smernice u poboljšanju kvaliteta obrazovanja, kao i<br />
odnosa čovek-čovek i čovek-priroda.<br />
Značajan uticaj pri postavci koncepta bilo je formiranje otvorenih<br />
prostora koji imaju višestruku namenu. Otvoreni prostori<br />
projektovani su kao produžetak nastavnih prostorija, prostori <strong>za</strong><br />
odmor i igru i vrata škole prema okruženju jer imaju <strong>za</strong> ulogu<br />
povezivanje kompleksa škole sa lokalnom <strong>za</strong>jednicom, u pogledu<br />
sadržaja. Na taj način škola postaje deo urbanog okruženja<br />
gde lokalna <strong>za</strong>jednica ima aktivnu ulogu u životu kompleksa.<br />
Višenamenski prostori školskog kompleksa projektovani su oko<br />
centralnog dvorišta, formirajući na taj način vezu sa okruženjem i<br />
omogućavajući prožimanje različitih funkcija.<br />
Oblikovanjem se nastojalo da se podrži funkcionalna raznolikost<br />
objekta u pogledu kombinovane primene sistema dispozicije,<br />
gde su pojedini delovi izdvojeni ili naglašeni u prostoru, naročito u<br />
MILAN STEVANOVIĆ, rođen 1987. godine u Leskovcu. Diplomirao<br />
na master studijama na <strong>Departman</strong>u <strong>za</strong> <strong>arhitekturu</strong> i urbani<strong>za</strong>m<br />
u Novom Sadu, smer Projektovanje u arhitekturi i urbanizmu.<br />
Njegova interesovanja i istraživanja usmerena su ka arhitektonskom<br />
projektovanju, istoriji i teoriji arhitekture.<br />
01 I Dvorište - šema<br />
02 I Višenamenski prostori<br />
03 I Nastavne prostorije<br />
pogledu paviljona koji su negde samostalni a negde se prožimaju<br />
sa koridorima. Visinske varijacije delova objekta proi<strong>za</strong>šle su iz<br />
težnje <strong>za</strong> što povoljnijim osvetljenjem kao i iz težnje da se formira<br />
dinamičan i prijatan ambijent <strong>za</strong> učenje i odmor.<br />
Upravo, arhitektura je ta koja svojim kvalitetom doprinosi<br />
da proces obrazovanja bude lakši, kreativniji, <strong>za</strong>nimljiviji.<br />
Da bi arhitektura bila uspešna, mora da odgovori na potrebe svih<br />
korisnika , kako trenutnih, tako i budućih i na taj način da svoj<br />
doprinos na putu oblikovanja ličnosti mladih ljudi..<br />
aa_architectural approach I broj 02 I 2012<br />
aa_02 I 63
64 I aa_02<br />
Primary School Complex<br />
Children are losing theirchildhood in the world of globali<strong>za</strong>tion,<br />
world of television and computers.They spend too much time in<br />
front of television or computer screens, instead ofspending that<br />
time on making friends and sharing children’s joys. What is themost<br />
important for raising young person is nurturing his/her will<br />
and acquiringhealthy relationships with the society. Education is,<br />
in fact, waking up of aman from a dream of everyday life, in which<br />
we are thrown as in a whirl ofvirtual. In order to improve the quality<br />
of education and encourage thedevelopment of true human<br />
values, the task of architecture is to estimate towhat extent introducing<br />
new contents and programs in school institutions cancon-<br />
04 I Kompleks osnovne škole, maketa<br />
tribute to normal personality development. Designing open space<br />
areas which have multiple purposes had significant influence on<br />
postulating the concept.Open space areas were designed as extensions<br />
to teaching rooms, as areas forrest and play and as a<br />
school door towards the surrounding because they have arole of<br />
connecting a school complex with its local community, in view of<br />
theircontent. In such a manner a school becomes a part of urban<br />
surrounding wherethe local community has an active role in the<br />
life of the complex. Multiple-purposeareas of a school complex<br />
are designed around the central courtyard, and insuch a way they<br />
form a connection with the surrounding and provide permeationof<br />
different functions..
Razvoj kancelarijske stolice<br />
Arh. SAŠA KRSMANOVIĆ<br />
DOO OFFICE LINE<br />
NOVI SAD<br />
Anegdota kaže da je prvu kancelarijsku stolicu izmislo Čarls Darvin kome je bilo dosadilo<br />
da ustaje svaki put kada mu je bio potreban neki uzorak materijala ili fosil. Ugradio je<br />
točkiće na stolicu i sebi umnogome olakšao dotadašnji rad.<br />
Od tog vremena čovek pokušava da sebi vreme provedeno u stolici na radnom<br />
mestu učini što prijatnijim, jer statistika kaže da ako ste <strong>za</strong>posleni u kancelariji, osamdeset<br />
odsto vremena provodite sedeći.<br />
Početkom 20. veka, samo tri odsto <strong>za</strong>poslenih neke proizvodne firme činilo je<br />
kancelarijsko osoblje, tako da se nije ni mogao očekivati neki nivo inovativnosti u pogledu<br />
razvoja kancelarij-skog nameštaja. Ali, pre oko sto godina dolazi do naglog povećanja<br />
preduzeća koja se bave uslužnim delatnostima, kao što su ban-ke, konsalting preduzeca,<br />
osiguravajuća društva, advokatske kancelarije i, <strong>za</strong>što ne pomenuti - projektni biroi.<br />
Stolica počinje da postaje problem i mnogo širi broj ljudi počinje da se bavi tom<br />
problematikom. Ortoped S. Štafel početkom prošlog veka je konstruisao stolicu koja<br />
postaje standard svake kancelarije. Stolica sa ravnom povrsinom sedista, visina podkolenice,<br />
gibljiv naslon ve<strong>za</strong>n polugom <strong>za</strong> sedište, koji korisnika „primorava“ da sedi<br />
uspravno. Uz sve manjkavosti koje mozemo sa ove distance da nađemo, to je ipak bio<br />
veliki korak u ergonometrij-skom pristupu korišćenja stolice. Dođosmo i do te reči. Štafel<br />
verovatno nije poznavao značenje te reči (ergonomija - nauka koja se bavi di<strong>za</strong>jnom<br />
proizvoda tako da oni najbolje budu prilagođeni ljudskom telu), ali je očigledno bio pionir<br />
te oblasti. Sredinom veka, posle drugog svetskog rata, naročito u SAD-u, povećava se<br />
interesovanje <strong>za</strong> ergonomiju <strong>za</strong>poslenog čoveka. Nastaju novi koncepti držanja koji su<br />
doveli do stolica sa korišćenjem u klečećem ili stojećem položaju, lopti <strong>za</strong> sedenje i razni<br />
drugih .<br />
Početkom devedesetih godina prošlog veka Herman Miller, već priznati proizvodjač<br />
kancelarijskih stolica u SAD-u, odlučuje da uloži značajna finansijska sredstva u razvoj<br />
nove stolice koja bi trebalo da postane rešenje <strong>za</strong> sve buduće generacije u pogledu<br />
sedenja na radnom mestu. Veliki tim di<strong>za</strong>jnera na čelu sa Bilom Stampfom, u čiji rad su<br />
ce<br />
uključeni i ortopedi uz pomoć dve stotine osoba koje su isprobavale prototipove, dovelo<br />
je do rešenja koje svi danas znamo kao stolicu AERON. Posle nje, kako se to popularno<br />
kaže, ništa više nije bilo isto. Od 1994. godine većina budućih kancelarijskih stolica<br />
imaće pristup rešavanju problema pravilnog i zdravog sedenja kao i Aeron stolica.<br />
Nasa kičma je ta koja najviše trpi i to zna svako od nas kada posle određenog<br />
vremena provedeneog u neodgovarajućoj stolici ustane i pokuša da hoda. Ne moramo<br />
čekati ni taj trenutak, i pre toga, <strong>za</strong> vreme sedenja, osetićete bol u predelu vrata, ramena<br />
ili lumbaga. Nimalo prijatno, <strong>za</strong>r ne?<br />
Mi u Ofice line-u mozemo da vam ponudimo nekoliko modela koji svojom ergonometri-<br />
jom sigurno mogu da neutrališu većinu problema koji se javljaju zbog dugog sedenja <strong>za</strong><br />
radnim stolom. Modeli O111 i O141 prate najnovije trendove u ovoj oblasti a posebno<br />
ističemo mogucnost da svaki korisnik, u <strong>za</strong>visnosti od visine i tezine, moze podešavati i<br />
jačinu pritiska na svoj lumbalni deo tela.<br />
Stojimo vam na raspolaganju da svojim primedbama i idejama poboljšamo naše modele<br />
jer će to biti u <strong>za</strong>jedničkom interesu..<br />
01 I Art. O111<br />
ceramix project<br />
Ceramix Project d.o.o. | Kosovska 27<br />
21000 Novi Sad | +381 21 420 207<br />
02 I Art. O141
Rečnik pojmova<br />
Habitat I Termin označava biogeografsko i ekološko područje<br />
koje nastanjuje određena vrsta, prirodno okruženje koje je u<br />
konstantnom međuuticaju sa populacijom koja ga nastanjuje.<br />
U vreme kada se sve više gubi ve<strong>za</strong> društvo - građena sredina<br />
- okolina, utopijske vizije upravo teže ka vraćanju te veze, ka<br />
stvaranju održivog društva i održivog grada.<br />
Novogovor I Svaka istorijska društena promena odražava<br />
se na svim kulturnim poljima, pa i na jeziku. Izraz je preuzet<br />
iz prevoda romana “1984“ Dž. Orvela, gde ima negativnu,<br />
distopijsku konotaciju, kao sistem društvene kontrole. Ipak,<br />
ako želimo bolju <strong>arhitekturu</strong>, i jezik arhitekture se mora<br />
unapređivati; revolucija se može postići samo promenom<br />
diskursa. Pod pojmom “novogovor“ objedinili smo tekstove<br />
koji se bave promišljanjem arhitekture i utopije kroz različite<br />
medije - literarnu formu, virtuelni prostor društvenih mreža,<br />
film, umetničku instalaciju.<br />
Ostvarive utopije I Da li je ispravno ostvarenu ideju<br />
nazvati utopijskom ili je u pitanju oksimoron? Da li utopija to<br />
prestaje biti onda kada se ostvari? Da li utopijskim možemo<br />
nazvati samo one ideje koje se odnose na društvo kao celinu,<br />
ili se one mogu odnositi i na manje nivoe - kao individualne<br />
utopije? Da li je borba građana <strong>za</strong> svoj javni prostor postala<br />
svojevrsna utopija 21. veka i neoliberalnog društva? Gde je<br />
budućnost razvoja gradova i koja je uloga arhitekture?
Change language