Crna Gora Ministarstvo uređenja prostora i zaštite ... - Vlada Crne Gore

Crna Gora 

Ministarstvo uređenja prostora 

i zaštite životne sredine 

DPP ZA PROSTOR VIŠENAMJENSKIH AKUMULACIJA NA 

RIJECI MORAČI 

Detaljna razrada 

- Nacrt - 

Podgorica, februar 2010. god.

NARUČILAC: 

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Detaljna razrada 

Ministarstvo uređenja prostora i zaštite životne sredine Crne Gore 

OBRAĐIVAČ PLANA 

Urbi Montenegro – Podgorica, licenca broj: 1201-442/1 

WINsoft – Podgorica, licenca broj: 01-219/07 

Geateh – Slovenija 

Geos – Austrija 

Nosilac izrade Plana: Urbi Montenegro 

Izvršni direktor: 

dr Kaliopa Dimitrovska – Andrews, dipl. ing. arh. 

Menadžer: 

Predrag Bulajić, dipl. ing. el. 

Radni tim: 

Odgovorni vođa projekta: Predrag Bulajić, dipl. ing. el. 

Tim za prostorni dio: 

Koordinator: Andreas Berchtold, dipl. arh. 

Urbanizam i prostorno planiranje: Branka Gogić, dipl. planer 

Geologija i životna sredina: dr Vasilije Radulović, dipl. ing. geologije 

Uređenje predjela: Vesna Jovović, dipl. pejz. arh. 

Održivi razvoj i životna sredina: Radosav Nikčević, dipl. ing. šumarstva 

Saobraćaj: Radenko Ostojić, dipl. ing. građ. 

Telekomunikacije: Zoran Marković, dipl. ing. el. 

Demografija i GIS: Ivana Ivanović, dipl. matem. 

Tim za tehnološko – ekonomski dio: 

Koordinator: mr Zoran Stojič, dipl. ing. građ. 

Hidrotehnika: Luka Javornik, dipl. ing, građ. 

Energetika: Danilo Vuković, dipl. ing. el. 

Postrojenje hidroelektrana: mr Zoran Stojič, dipl. ing, građ. 

Vodoprivreda: Saša Klemenčić, dipl. ing. građ. 

Ekonomija: dr Borislav Uskoković, dipl. ecc. 

Vlasništvo/katastar nekretnina: Dražen Medojević, dipl. prav. 

Geodezija: Šćepanović Veselin, dipl. geod. 

Saobraćaj: Sandra Arović, dipl. ing. građ. 

Tehnička obrada i logistika: 

Saša Šljivančanin 

Igor Vlahović 

Saša Pejović 

Milan Bulajić 

Podgorica 03. februar 2010. Za Obrađivača 

Predrag Bulajić


SADRŽAJ 

SPISAK TEMATSKIH KARATA, TABELA, GRAFIKONA I ŠEMA........................................... 5 

SKRAĆENICE I AKRONIMI........................................................................................................ 8 

UVOD........................................................................................................................................... 9 

A. OCJENA POSTOJEĆEG STANJA PROSTORNOG UREĐENJA...................................... 11 

1. Granice zahvata Detaljnog prostornog plana (DPP) i odnos prema okruženju ......................13 

1.1. Granice i opis zahvata DPP .......................................................................................................13 

1.2. Odnos prema okruženju ............................................................................................................14 

2.1. Postojeća namjena prostora i režim korišćenja......................................................................17 

2.2. Postojeća organizacija prostora ...............................................................................................17 

2.3. Pregled prirodnih uslova za formiranje višenamjenskih akumulacija ................................18 

2.3.1. Opisi terena sliva, akumulacionih bazena i lokacija brana..............................................................18 

2.3.1.1. Hidroakumulacija „Zlatica“................................................................................................................18 

2.3.1.2. Hidroakumulacija „Milunovići“ ..........................................................................................................35 

2.3.1.3. Hidroakumulacija „Raslovići“............................................................................................................35 

2.3.1.4. Hidroakumulacija „Andrijevo“ ...........................................................................................................36 

2.3.2. Seizmološki rizici i hazardi.................................................................................................................37 

2.3.3. Erozioni procesi u Slivu Morače .......................................................................................................38 

2.3.4. Klimatski uslovi..................................................................................................................................39 

3. STVORENI USLOVI ..............................................................................................................40 

3.1. Stanovništvo..............................................................................................................................40 

3.1.1. Broj stanovnika u zahvatu DPP po naseljima ...................................................................................40 

3.1.2. Stanje razvijenosti demografskih struktura......................................................................................41 

3.1.3. Glavni demografski problemi.............................................................................................................41 

3.2. Naselja.........................................................................................................................................42 

3.2.1. Sistem i mreža naselja........................................................................................................................42 

3.2.2. Stanje razvoja naselja u zahvatu DPP ...............................................................................................42 

3.3. Privredni razvoj ..........................................................................................................................43 

3.3.1. Opšte odlike privrednog i društvenog razvoja .................................................................................43 

3.3.2. Nivo razvoja po privrednim granama ................................................................................................45 

3.3.2.1. Poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo .................................................................................................45 

3.3.2.2. Turizam............................................................................................................................................46 

3.3.2.3. Ostala privreda.................................................................................................................................46 

3.4. Društvene djelatnosti.................................................................................................................47 

3.5. Opremljenost prostora tehničkim infrastrukturnim sistemima .............................................47 

3.5.1. Saobraćaj.............................................................................................................................................47 

- 1 -


3.5.1.1. Drumski saobraćaj ........................................................................................................................... 47 

3.5.1.2. Željeznički saobraćaj........................................................................................................................ 48 

3.5.1.3. Telekomunikacije i poštanski saobraćaj .......................................................................................... 48 

3.5.2. Energetski sistemi .............................................................................................................................. 48 

3.5.3. Hidrotehnički sistemi.......................................................................................................................... 48 

3.5.3.1. Korišćenje voda za vodosnabdijevanje ............................................................................................ 48 

3.5.3.2. Ostali vidovi korišćenja voda............................................................................................................ 48 

3.5.3.3. Zaštita od zagađivanja ..................................................................................................................... 49 

3.5.4. Komunalni servisi ............................................................................................................................... 49 

4.1. Stambeni fond............................................................................................................................ 50 

4.2. Domaćinstva .............................................................................................................................. 51 

6. POTENCIJALI, OGRANIČENJA I KONFLIKTI .................................................................... 56 

B. PROJEKCIJA RAZVOJA I KONCEPTI ORGANIZACIJE UREĐENJA I KORIŠĆENJA 

PROSTORA ............................................................................................................................... 83 

1. KONCEPT ORGANIZACIJE, UREĐENJA I KORIŠĆENJA PROSTORA........................... 85 

1.1. Organizacija prostora u zahvatu DPP...................................................................................... 85 

1.2. Mreža naselja ............................................................................................................................. 85 

1.3. Namjena i korišćenje zemljišta................................................................................................. 86 

1.3.1. Poljoprivredno zemljište..................................................................................................................... 86 

1.3.2. Šume i šumsko zemljište.................................................................................................................... 89 

1.3.3. Naselja ................................................................................................................................................. 89 

1.3.4. Vodno zemljište................................................................................................................................... 89 

1.3.5. Saobraćajnice...................................................................................................................................... 90 

1.3.6. Turizam, sport i rekreacija.................................................................................................................. 90 

1.3.7. Vjerski i sakralni objekti ..................................................................................................................... 91 

1.3.8. Zone izgradnje hidroenergetskih građevinskih objekata................................................................. 92 

1.4. Korišćenje mineralnih sirovina za izgradnju .......................................................................... 92 

1.5. Analitički podaci i pregledne karte u zahvatu DPP – planirano stanje................................ 93 

2. URBANISTIČKO - TEHNIČKI USLOVI...............................................................................123 

2.1. Smjernice urbanističkog i arhitektonskog oblikovanja prostora........................................ 123 

2.2. Zaštitne zone i područja, zone, lokacije i objekti od opšteg interesa ................................ 123 

2.3. Smjernice za regulacionu komponentu Plana - Smjernice za projektovanje .................... 123 

2.3.1. I kategorija UTU................................................................................................................................. 124 

2.3.2. II kategorija UTU................................................................................................................................ 125 

2.3.3. III kategorija UTU............................................................................................................................... 134 

3. KONCEPCIJA INFRASTRUKTURNIH SISTEMA I NAČIN NJIHOVOG POVEZIVANJA 

SA INFRASTRUKTURNIM SISTEMIMA U OKRUŽENJU ....................................................135 

3.1. Višenamjenske akumulacije i hidroelektrane na Morači ..................................................... 135 

3.1.1. Akumulacija Zlatica........................................................................................................................... 135 

3.1.2. Akumulacija Milunovići .................................................................................................................... 135 

3.1.3. Akumulacija Raslovići ...................................................................................................................... 135 

3.1.4. Akumulacija Andrijevo ..................................................................................................................... 136 

3.2. Položaj drumskih saobraćajnica............................................................................................ 136 

3.2.1. Auto put Bar-Boljare ......................................................................................................................... 136 

3.2.2. Magistralni put Podgorica – Kolašin, regionalni i lokalni putevi................................................... 136 

3.2.3.4. Lokalni put Mrtvo Duboko-Smolice-Dumačine (km 4+650) – put br. 5 ........................................... 142 

- 2 -


3.2.3.5. Lokalni put M. Morača (Osredci) – Liješnje – Višnje – Kapetanovo jezero, (km 29+720.00) – dio 

puta br. 6 ....................................................................................................................................................143 

3.2.3.6. Lokalni put M.Morača (Debeli lug)-Ljevišta (km 17+788.00) – dio puta br. 10...............................143 

3.2.3.7. Lokalni put M.Morača (Nikonovac)-Đuđevine-Milića brijeg-Crkvine-Pčinja (Jad.Magistrala), (km 

15+585) – dio puta br. 11............................................................................................................................144 

3.2.3.8. Lokalni put Kruna brane Luge (367 mnm)-Đuđevine (put M.Morača-Crkvine), (km 1+110) – dio 

puta br. 12 ..................................................................................................................................................144 

3.2.3.9. Lokalni put Sreteška gora-Prekobrđe-Milića brijeg, (km 10+850) – dio puta br. 13 ........................145 

3.2.3.10. Lokalni put Sreteška gora-Kruševice – dio puta br. 15 ................................................................146 

3.2.3.11. Lokalni put Bioče (Anovi-Brijeg Vuksanovića-Krkor potok-Bulin most(Mala rijeka) -Regionalni put 

Bioče-Lijeva Rijeka), (km 2+325.00) – put br. 17 ........................................................................................146 

3.3. Položaj željezničke pruge Bar-Beograd .................................................................................147 

3.4. Položaj energetskih prenosnih sistema.................................................................................147 

3.5. Položaj telekomunikacionih sistema......................................................................................148 

3.6. Položaj hidrotehničkih sistema...............................................................................................149 

3.6.1. Opis područja i kanalisanje otpadnih voda.....................................................................................149 

3.6.2. Analiza potencijalnih zagađivača ....................................................................................................149 

3.6.3. Određivanje područja na kojima se isplati graditi javnu kanalizaciju...........................................151 

3.7. Položaj komunalnih servisa ....................................................................................................152 

4. ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE, PRIRODE, KULTURNIH DOBARA I UREĐENJE 

PREDJELA.............................................................................................................................. 153 

4.1. Ciljevi i mjere za zaštitu životne sredine i pejzažnih vrijednosti ........................................153 

4.2. Ciljevi i mjere za zaštitu spomenika kulture .........................................................................154 

5. SMJERNICE ZA UBLAŽAVANJE UTICAJA ZA DETALJNI PROSTORNI PLAN 

VIŠENAMJENSKIH AKUMULACIJA NA MORAČI ............................................................... 155 

5.1. Zaključci....................................................................................................................................155 

5.1.1. Pitanja vezana za životnu sredinu ...................................................................................................155 

5.1.1.1. Biodiverzitet ...................................................................................................................................155 

5.1.1.2. Kvalitet vode ..................................................................................................................................156 

5.1.1.3. Hidrologija......................................................................................................................................156 

5.1.1.4. Geološki uslovi i seizmika ..............................................................................................................156 

5.1.1.5. Klimatske promjene .......................................................................................................................157 

5.1.1.6. Materijalna imovina ........................................................................................................................157 

5.1.1.7. Kvalitet vazduha i saobraćaj ..........................................................................................................157 

5.1.1.8. Kulturna baština i kulturni spomenici..............................................................................................157 

5.1.1.9. Pejzaž............................................................................................................................................157 

5.1.2. Društveno ekonomska pitanja .........................................................................................................157 

5.1.2.1. Naselja, stanovništvo i zdravlje ......................................................................................................157 

5.1.2.2. Zaposlenost i obrazovanje .............................................................................................................157 

5.1.2.3. Industrija (rekreacija, turizam, itd.) .................................................................................................158 

5.2. Preporuke..................................................................................................................................158 

5.2.1. Opšti dio ............................................................................................................................................158 

5.2.2. Životna sredina, geološka i hidrološka pitanja...............................................................................158 

5.2.3. Društveno-ekonomski segment.......................................................................................................159 

6. EKONOMSKO – TRŽIŠNA PROJEKCIJA ......................................................................... 160 

6.1 Višenamjensko korišćenje resursa rijeke Morače .................................................................160 

6.1.1. Korišćenje akumulacija ....................................................................................................................160 

6.1.2. Razvoj turizma i rekreacije ...............................................................................................................160 

6.2. Uticaj višenamjenskih akumulacija na rijeci Morači na razvoj planskog područja i 

okruženja..................................................................................................................................161 

6.2.1. Analiza kvaliteta i bilansi potopljenog zemljišta i objekata ...........................................................161 

- 3 -


6.2.2. Razvoj energetike ............................................................................................................................. 165 

6.2.3. Razvoj poljoprivrede......................................................................................................................... 168 

6.2.4. Razvoj šumarstva ............................................................................................................................. 169 

6.2.5. Razvoj turizma................................................................................................................................... 170 

6.2.6. Sintezni iskaz privrednog razvoja.................................................................................................... 170 

6.3. Razvoj društvenih servisa ...................................................................................................... 171 

6.4. Demografski procesi............................................................................................................... 171 

7. SMJERNICE I MJERE ZA REALIZACIJU PLANA ............................................................173 

7.1. Opšte odredbe ......................................................................................................................... 173 

7.1.1. Opšti prioriteti Plana......................................................................................................................... 173 

7.1.2. Korišćenje prirodnih resursa na području Plana ........................................................................... 173 

7.1.3. Zaštita životne sredine ..................................................................................................................... 174 

7.2. Smjernice za sprovođenje Plana............................................................................................ 174 

7.2.1. Smjernice za minimiziranje konflikata u korišćenju prostora sa stanovištva uređivanja 

predjela i zaštite životne sredine ............................................................................................................... 174 

7.2.2. Smjernice za razvojnu komponentu Plana...................................................................................... 174 

7.2.2.1. Usklađivanje drugih planova, programa i dokumentacije ............................................................... 174 

7.2.2.2. Obaveze u sprovođenju Plana ....................................................................................................... 175 

7.3. Način, faze i dinamika realizacije plana................................................................................. 175 

7.3.1. Pripremni radovi, privremeni objekti i faze gradnje ....................................................................... 175 

7.3.2. Trajna namjena lokacija poslije izgradnje....................................................................................... 178 

7.4. Pretpostavke za praćenje sprovođenja i dopune Plana ...................................................... 178 

SADRŽAJ ATLASA GRAFIČKIH PRILOGA ..........................................................................179 

PRILOG – IZVOD IZ IDEJNOG PROJEKTA SANACIJE PLATOA MANASTIRA MORAČA180 

- 4 -


Spisak tematskih karata, tabela, grafikona i šema 

Tematske i pregledne karte 

Stanje prostornog razvoja zahvata DPP 

Geološka – karta terena mjesta brane i HE "Zlatica" na rijeci Morači 

Presjek po osi istražnog profila za HE "Zlatica" 

Geološka – karta terena mjesta brane i HE "Milunovići" na rijeci Morači 

Presjek po osi brane za HE "Milunovići" na rijeci Morači 

Geološka – karta terena mjesta brane i HE "Raslovići" na rijeci Morači 

Geološki presjek terena po osovini brane za HE "Raslovići" na rijeci Morači 

Geološka - karta terena mjesta brane i HE "Andrijevo" na rijeci Morači 

Naziv Str. 

15 

Geološki presjek terena mjesta brane "Bijele Stijene II" i HE "Andrijevo" na rijeci Morači 

Legenda preglednih karata stanja prostornog razvoja 

Pregledna karta Zone 1 (Zlatica 1), razmjera 1:10000 59 




Pregledna karta Zone 5 (Milunovići 1), razmjera 1:25000 67 


Pregledna karta Zone 7 (Raslovići 1), razmjera 1:10000 71 


Pregledna karta Zone 9a (Andrijevo 1), razmjera 1:25000 

Pregledna karta Zone 9b (Andrijevo 1), razmjera 1:25000 

Pregledna karta Zone 9c (Andrijevo 1), razmjera 1:25000 

Pregledna karta Zone 10 (Andrijevo 2), razmjera 1:25000 

Koncept prostornog razvoja zahvata DPP 

Legenda preglednih karata planiranog prostornog razvoja 









Pregledna karta Zone 9a (Andrijevo 1), razmjera 1:25000 

Pregledna karta Zone 9b (Andrijevo 1), razmjera 1:25000 

Pregledna karta Zone 9c (Andrijevo 1), razmjera 1:25000 

Pregledna karta Zone 10 (Andrijevo 2), razmjera 1:25000 

- 5 - 

19 

21 

23 

25 

27 

29 

31 

33 

57 

75 

77 

79 

81 

87 

95 i 97 

115 

117 

119 

121


Tabele 

Naziv Str. 

Produkcija nanosa u okviru pojedinih slivova akumulacija 38 

Stanovništvo na teritoriji zahvata DPP u opštinama Podgorica i Kolašin 40 

Pregled broja stanovnika opštine Podgorica po naseljima u zahvatu DPP (popis 2003) 40 

Učešće stanovnika zahvata DPP u ukupnom stanovništvu (pregled po starosnoj strukturi) 41 

Odnosi broja stanovnika u zahvatu DPP za opštine Podgorica i Kolašin 41 

Uporedni pregled kategorija naselja u zahvatu DPP po broju stanovnika (1948/2003) 42 

Raspored privrednih i društvenih djelatnosti u zahvatu DPP 44 

Pregled obrazovnih ustanova i broja upisanih učenika u zahvatu DPP 47 

Broj i kvadratura stanova u zahvatu DPP u opštini Podgorica (pregled po naseljima) 50 

Broj i kvadratura stanova u zahvatu DPP u opštini Kolašin (pregled po naseljima) 50 

Pregled promjene broja stanova po popisima u zahvatu DPP 1948 – 2003 – opština Podgorica 51 

Pregled promjene broja stanova po popisima u zahvatu DPP 1948 – 2003 – opština Kolašin 51 

Pregled domaćinstava po brojnosti članova u zahvatu DPP – opština Podgorica 52 

Pregled domaćinstava po brojnosti članova u zahvatu DPP – opština Kolašin 52 

Pregled promjene broja domaćinstava u zahvatu DPP – opština Podgorica 53 

Pregled promjene broja domaćinstava u zahvatu DPP – opština Kolašin 53 

Namjena korišćenja prostora po zonama - Postojeće stanje 56 

Projekcija stanovništva po naseljima u zahvatu DPP 85 

Uporedni pregled kategorija naselja u zahvatu DPP po broju stanovnika (1948/2003/projekcija 

2021) 

86 

Promjene površina poljoprivrednog zemljišta u zahvatu DPP 86 

Promjene površina šuma i šumskog zemljišta u zahvatu DPP 89 

Promjene površina za individualnu stambenu izgradnju u zahvatu DPP 89 

Promjene površina rijeke Morače i njenih pritoka u zahvatu DPP 89 

Promjene magistralnog i lokalnih puteva u zahvatu DPP 90 

Planirane površine za turizam i rekreaciju u zahvatu DPP 90 

Promjene površina vjerskih i sakralnih objekata u zahvatu DPP 92 

Namjena korišćenja zemljišta po zonama detaljne razrade i zonama višenamjenskih akumulacija 93 

Osnovni elementi uzdužnih profila izmještanja magistralnog puta radi realizacije hidroakumulacije 

„Zlatica” 

137 

Osnovni elementi uzdužnih profila izmještanja magistralnog puta radi realizacije akumulacije 

„Raslovići” 

138 

Osnovni elementi uzdužnih profila Andrijevo-Melještak, glavni projekat (1988) 139 

Osnovni elementi uzdužnih profila Melještak-M.Morača, idejni projekat (1988.) 140 

Osnovni elementi uzdužnih profila brana Andrijevo- Lazine, idejno rješenje 2009. 142 

Osnovni elementi uzdužnih profila Mrtvo Duboko-Smolice - Dumačine (km 4+650) – put br. 5 142 

Osnovni elementi uzdužnih profila M.Morača (Osredci)-Liješnje-Višnje-Kapetanovo jezero, (km 

29+720.00) – dio puta br. 6 

143 

Osnovni elementi uzdužnih profila M.Morača (Debeli lug)-Ljevišta (km 17+788.00) – dio puta br. 10 144 

Osnovni elementi uzdužnih profila M.Morača (Nikonovac)-Đuđevine-Milića brijeg-Crkvine-Pčinja 

(Jad.Magistrala), (km15+585) – dio puta br. 11 

144 

Osnovni elementi uzdužnih profila kruna brane Luge (367 mnm)-Đuđevine (put M.Morača-Crkvine), 

(km 1+110) – dio puta br. 12 

145 

Osnovni elementi uzdužnih profila Sreteška gora-Prekobrđe-Milića brijeg, (km 10+850) – dio puta 

br. 13 

145 

Osnovni elementi uzdužnih profila Sreteška gora-Kruševice – dio puta br. 15 146 

Osnovni elementi uzdužnih profila Bioče (Anovi)-Brijeg Vuksanovića-Krkor potok-Bulin most(Mala 

rijeka)-Regionalni put (Bioče-Lijeva Rijeka), (km 2+325.00) – put br. 17 

147 

Pregled površina planskih zona 149 

Projekcija stanovništva po naseljima – opština Podgorica 149 

Projekcija stanovništva po naseljima – opština Kolašin 149 

- 6 -


Naziv Str. 

Procjena gustine naseljenosti 151 

Pregled potopljenih objekata prema izvoru podataka 161 

Pregled potopljenih objekata, infrastrukture i zemljišta po namjenama 162 

Pregled potopljenih objekata, infrastrukture i zemljišta po namjenama (akumulacija Zlatica) 163 

Pregled potopljene infrastrukture i zemljišta po namjenama (akumulacija Milunovići) 163 

Pregled potopljenog zemljišta po namjenama (akumulacija Raslovići) 164 

Pregled potopljenih objekata, infrastrukture i zemljišta po namjenama (akumulacija Andrijevo) 164 i 165 

Procjena ekonomskih parametara 168 

Eko-agro proizvodna struktura- investiciona procjena, prihod, dobit, zaposlenost 169 

Lokacije, obim i globalna projekcija turističkog razvoja 170 

Ekonomski parametri turističkog razvoja 170 

Rekapitulacija privrednog razvoja po sektorima sa finansijskim pokazateljima 171 

Projekcija stanovništva po naseljima u zahvatu DPP 171 

Uporedni pregled kategorija naselja u zahvatu DPP po broju stanovnika (1948/2003/projekcija 

2021) 

172 

Grafikoni 

Naziv Str. 

Učešće djelatnosti stanovništva u Slivu Morače - opština Podgorica 44 

Učešće djelatnosti stanovništva u Slivu Morače - opština Kolašin 45 

Učešće djelatnosti aktivnog stanovništva u Slivu Morače 45 

Slike 

Naziv Str. 

Manastir Morača 54, 55 

Manastir Duga 54 

Most Knjaza Danila 54 

Gustine naseljenosti naselja u slivnom području Morače 150 

Šeme 

Naziv Str. 

Uključenje HE na Morači u elektroenergetski sistem Crne Gore 148 

Primjer određivanja populacionih ekvivlenata i aglomeracija za izgradnju javne kanalizacije 151 

- 7 -


Skraćenice i akronimi 

$ Dolar 

€ Euro 

BDP Bruto domaći proizvod 

BiH Bosna i Hercegovina 

DPP Detaljni prostorni plan 

DUP Detaljni urbanistički plan 

EIA Procjena uticaja na životnu sredinu 

EU Evropska Unija 

GIS Geografski Informacion sistem 

GUP Generalni urbanistički plan 

GWh Gigavat sati 

ha Hektar 

HE Hidroelektrana 

IFC Međunarodna finansijska korporacija International Finance Corporation 

km Kilometar 

km2 Kvadratni kilometar 

KN/m2 Kilo Njutn po kvadratnom metru – jedinica mjere za nosivost 

KNU Kota normalnog uspora 

kV Kilo Volt 

l/sec Litara u sekundi 

m Metar 

m2 Kvadratni metar 

m3 Kubni metar 

m3/sec Kubni metar u sekundi 

ME Ministarstvo ekonomije Crne Gore 

mnm Metara nad morem 

Monstat Crnogorski zavod za statistiku 

MW Megavat 

NSOR Nacionalna strategija održivog razvoja 

NVE Norveška Direkcija za vodne rezerve i energiju 

PAH Policiklični aromatični ugljovodonici 

PPO Prostorni plan opštine 

PPCG Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine 

PPPPN Prostorni plan područja posebne namjene 

PPPN Prostorni plan posebne namjene 

PUP Prostorno – urbanistički plan 

SEA Strateška procjena uticaja na životnu sredinu 

Sliv Morače Dio sliva Morače uzvodno od planirane lokacije brane HE Zlatica 

TE Termoelektrana 

UN Ujedinjene Nacije 

UNESCO United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation 

USAID United States Development Assistance 

UTU Urbanističko – tehnički uslovi 

Zahvat DPP Dio Sliva Morače unutar granica detaljne razrade DPP-a 

ZN Zajednica naselja 

- 8 -

Uvod 


Pravni i planski osnov, povodi i cilj izrade planskog dokumenta, kao i orjentirni obuhvat i 

granice planskog dokumenta definisani su programskim zadatkom. 

Planski dokument je, takođe u skladu sa programskim zadatkom, rađen na dva nivoa i u okviru 

dva dokumenta: 

− osnovnom-strateškom koji je rađen za prostor sliva Morače uzvodno od lokacije brane 

„Zlatica“ i 

− detaljnom, koji je rađen za prostor definisan kao Zahvat DPP višenamjenskih 

akumulacija na srednjem toku rijeke Morače. 

Sliv Morače uzvodno od brane HE Zlatica zauzima površinu od oko 790 km 2 . Sama granica Sliva je 

data na svim grafičkim prilozima. Ovo područje se posmatra u ovim granicama kako bi bilo moguće 

integralno razriješiti sva pitanja održivog razvoja i korišćenja višenamjneskih akumulacija na rijeci 

Morači. 

U okviru ovog područja definisana je granica zahvata DPP u skladu sa ciljevima i zadacima za njegovu 

izradu. 

- 9 -


A. OCJENA POSTOJEĆEG STANJA PROSTORNOG UREĐENJA 

- 11 -


1. Granice zahvata Detaljnog prostornog plana (DPP) i odnos prema okruženju 

1.1. Granice i opis zahvata DPP 

Granice zahvata DPP formirane su u skladu sa ciljevima i zadacima za njegovu izradu. U prvom dijelu, 

DPP treba da stvori uslove za izgradnju višenamjenskih akumulacija sa pratećim objektima za 

proizvodnju, prenos i distribuciju električne energije, ali i da obezbjedi dalji održivi razvoj u tom području 

kroz dalju urbanizaciju, infrastrukturno opremanje i razvoj privrednih djelatnosti. 

Zahvat je formiran imajući u vidu i potrebe zaštite životne sredine i njenog unapređenja. Takođe 

granice su formirane i u skladu sa zadatkom neophodne detaljne razrade prostora i formiranje 

urbanističko tehničkih uslova. 

To znači da je u skladu sa prethodnim zadacima, kao i uvažavajući prirodne i stvorene uslove (reljef i 

visinska predstava, veličine prostora i dužine toka Morače, infrastrukturni koridori od državnog značaja, 

naseljene i zone za privređivanje vezane za ta naselja i saobraćajnice, izvršeno definisanje zahvata 

DPP odnosno zone detaljne razrade. U osnovi tu se radi o prostoru 4 hidroakumulacije minimalno, ali 

dovoljno proširene, da se obezbjedi njihovo funkcionisanje integralno sa susjednom mrežom naselja i 

državnom infrastrukturom. 

Za ovaj prostor država Crna Gora odnosno nadležno ministarstvo donošenjem ovog plana preuzima 

odgovornost za planiranje razvoja, zaštitu životne sredine, koordiniranje rada budućih investitora i 

lokalnog stanovništva. Te zone u okvitu 4 hidroakumulacije su formirane i iz praktičnih razloga, radi 

savladavanje velike površine i kako bi nadležni organ lakše mogao izdati UTU za izgradnju novih 

objekata. 

Ostatak prostora u Slivu Morače je integralno razmatran sa ciljem usaglašavanja sa Prostornim 

planovima višeg reda i planovima opština Podgorica i Kolašin na kojima se višenamjenske akumulacije 

nalaze i za koji se daju smjernice koje treba dalje razraditi u pomenutim planovima. 

Sliv Morače uzvodno od brane HE Zlatica zauzima površinu od oko 790 km 2 , a sam zahvat DPP 

odnosno zona detaljne razrade površinu od 32,77 km 2 . 

Zahvat DPP je podijeljen u 10 zona u okviru prostora 4 višenamjenske akumulacije i to: 

1. Hidroakumulacija Zlatica (zone Zlatica 1 površine 1,24 km 2 , Zlatica 2 površine 0,78 km 2 , 

Zlatica 3 površine 3,48 km 2 i Zlatica 4 površine 1,03 km 2 ), 

2. Hidroakumulacija Milunovići (zone Milunovići 1 površine 1,59 km 2 i Milunovići 2 površine 

1,67 km 2 ), 

3. Hidroakumulacija Raslovići (zone Raslovići 1 površine 0,25 km 2 i Raslovići 2 površine 1,74 

km 2 )i 

4. Hidroakumulacija Andrijevo (zone Andrijevo 1 površine 17,71 km 2 i Andrijevo 2 površine 

3,27 km 2 ). 

Sve analize i planski bilansi iskazuju se za integralno za prostore 4 hidroakumulacije, sa željom da se 

vrši njihov jedinstven i integralni razvoj kao cjelina, što je jedino i prirodno i moguće. 

Granica zahvata plana je data u grafičkom prilogu u kome se nalazi i spisak koordinata granice. 

Planska rješenja, odnosno detaljna razrada zona, sa namjenom korišćenja prostora, infrastrukturnim i 

drugim elementima je data u ovom dokumentu u odgovarajućim poglavljima. 

- 13 -


1.2. Odnos prema okruženju 1 

Odnos prema okruženju iskazan je kroz Osnovni planski dokument, koji je urađen za šire područje u 

odnosu na zahvat DPP, odnosno za Sliv Morače. U njemu je prikazan odnos prostora srednjeg toka 

rijeke Morače neposredno uz planirane akumulacije, sa ostatkom prostora. Sam zahvat DPP formiraju 

četiri predione cjeline (Dolinski dio Morače, Kanjonski dio Morače, Međuriječje i Manastir Morača). Svi 

ti odnosi iskazani su kroz odgovarajuće grafičke priloge, a pored međusobnog položaja i odnosa 

predionih cjelina iskazan je i kroz mrežu naselja i načina uvezivanja infrastrukture sa okruženjem, koji 

su pored tekstualnog i grafičkog dijela ilustrovani i priloženom sinteznom tematskom kartom postojećeg 

prostornog razvoja zahvata DPP. 

Ukratko, zahvat DPP, odnosno širi prostor srednjeg toka Morače, predstavlja sa svoje 4 predione 

cjeline kičmu Sliva Morače. U njemu su koncentrisani državni infrastrukturni koridori od kojih je 

najvažniji magistralni put Podgorica-Kolašin i dio željezničke pruge Bar-Beograd, koji danas povezuju 

sva tri regiona Crne Gore i vrše međunarodno povezivanje Crne Gore dalje prema Srbiji. 

Ovo područje predstavlja i prostor preko koga prolaze elektroenergetski prenosni sistemi od državnog i 

međunarodnog značaja. 

U okviru samog Sliva Morače u skladu sa prirodnim uslovima, a dominantno u gornjem toku Morače i 

uz tokove pritoka (Ibrištica, Mrtvica, Mala rijeka i Kruševička rijeka), kao i prostora Donje Morače, 

Vlahovića i Gornjih Rovaca formirane su ostale predione cjeline, koje se skoro u potpunosti oslonjene 

na prostor zahvata DPP i opštine kojima gravitiraju, odnosno Podgorici i Kolašinu. Skromna 

infrastruktura, koja se ogleda u dotrajalim seoskim putevima i energetskoj distributivnoj mreži je skoro 

sva oslonjena na pomenuti državni infrastrukturni koridor. 

Svi društveni servisi su slabo razvijeni i stanovništvo je upućeno na njihovo korišćenje dominantno u 

Podgorici, a manjim dijelom u Kolašinu. 

Najvitalnija naselja iz policentrične mreže naselja se nalaze upravo u zahvatu DPP, i u njima je 

sačuvan osnovni nivo društvenih servisa (osnovne škole, zdravstvene ambulante i dr.) i od njihovog 

razvoja, zavisi i opstanak ostalih naselja iz Sliva Morače. 

Samo periferni djelovi Sliva Morače, koji manjim dijelom i pripadju opštinama Nikšić i Danilovgrad 

određene razvojne potrebe ostvaruju prema pomenutim gradovima. 

1 Tematska karta: „Stanje prostornog razvoja zahvata DPP” 

- 14 -


2. Analiza prirodnih uslova i stanja prostornog razvoja 

2.1. Postojeća namjena prostora i režim korišćenja 

Kao rezultat dosadašnjeg društveno-ekonomskog i demografskog razvoja na prostoru opština 

Podgorica i Kolašin, čiji djelovi teritorija su obuhvaćeni Detaljnim prostornim planom, namjena prostora 

u zoni višenamjenskih akumulacija odnosno zahvatu DPP ukupne površine od 3.276,59 ha iskazuje se 

kroz: 

- Poljoprivredno zemljište 617,14 ha 

- Šume i šumsko zemljište 1893,96 ha 

- Naselja 129,60 ha 

- Groblje 1,69 ha 

- Vjerski objekti 5,15 ha 

- Rijeka Morača 109,37 ha 

- Pritoke rijeke Morače 44,97 ha 

- Saobraćajnice 

o Magistrala (40,5 km) 29,99 ha 

o Lokalni putevi (93 km) 42,30 ha 

- Ostale površine (neobraslo zemljište i kamenjari itd) 402,42 ha 

2.2. Postojeća organizacija prostora 

Postojeća organizacija prostora je data kroz analizu postojećeg stanja u poglavljima koja govore o 

prirodnim uslovima, mreži naselja i infrastrustrukturnoj opremljenosti. 

Na osnovu raspona nadmorskih visina, položaja u okviru toka rijeke Morače, reljefnih karakteristika, 

klimatskih osobenosti, florističke različitosti i društvenih i privrednih djelatnosti zahvat DPP se dijeli u 4 

predione cjeline i to: 

1. Dolinski dio Morače od Zlatice do kraja sela Milunovića karakteriše osnovno priobalje Morače sa 

proširenom terasom na Bioču i Milunovićima, sa submediteranskom klimom, florom i faunom na 

terasma i padinama neposrednog priobalja. Morača je usjekla kanjon u fluvioglacialnom materijalom 

dubine oko 30 m. Same terase iznad kanjona pogodne su za agro-proizvodnu i turističku valorizaciju. 

Ovoj predionoj cjelini pripadaju naselja Bioče, Vijedenje, Duga i Mrke. 

2. Kanjonski dio Morače od Milunovića do Melještaka (Platije) karakteriše klasični kanjon sa skoro 

okomitim stranama. Klima je još uvijek modifikovana submediteranska zavisno od nadmorske visine. 

Sadašnja namjena je dominantno putni koridor. Ovoj cjelini pripadaju donji djelovi (priobalje) naselja 

Rijeka Piperska i Pelev Brijeg (nenaseljeni dio). 

3. Međuriječje se nalazi na sastavu Mrtvice i Morače, koje su formirale rječne terase na kojima se 

nalazi naselje Međuriječje. Ovom predjelu gravitiraju sela Mrtvo Doboko, Vlahovići, Gornja Rovca 

(desno priobalje Mrtvice i Morače) i Cerovice (desno priobalje Morače i Ibrištice). Karakteriše ga za ovo 

područje natprosječna naseljenost i dobra putna infrastruktura. Od privrednih djelatnosti koristi se 

prirodni potencijal za poljoprivredu i marginalno ugostiteljstvo uz magistralni put. Klima je izmijenjena 

submediteranska koja na višim nadmorskim visinama prelazi u planinsku. Ovoj cjelini pripadaju naselja 

Međuriječje, Mrtvo Duboko i Sreteška Gora. 

4. Manastir Morača se nalazi na prelazu iz srednjeg u gornji tok Morače, na formiranim višekaskadnim 

terasama u koje se Morača usjekla u poslednjem glacijalnom dobu. Iako usječen u planinski prostor 

Crne Gore i ovdje se osjeća uticaj submediteranske klime, zbog relativno niskih nadmorskih visina (oko 

300 mnm) i samog toka Morače koji ga otvara ka jugu i Jadranskom moru. Na proširenim terasama sa 

lijeve i desne strane nalazi se naselje Manistir Morača sa za ovo područje relativno dobro razvijenim 

društvenim servisima, ugostiteljskim uslugama i Manastirom Morača, kao značajnim vjeskim i kulturnim 

- 17 -


centrom. Tu se nalaze i niži djelovi sela Osretci. Danas ovaj prostor karakteriše razbijeni tip 

urbanizacije, sa ekstezivnom poljoprivredom. Od dendroflore zastupljen je hrast, cer, crni grab, klen, 

lipa, a iznad visina 700 mnm, u zavisnosti od ekspozicije, bukva, hrast kitnjak, javor i jasen kao 

karakteristične vrste. Ovoj cjelini pripadaju naselja Vrujica, Đuđevina i Manastir Morača. 

2.3. Pregled prirodnih uslova za formiranje višenamjenskih akumulacija 2 

2.3.1. Opisi terena Sliva, akumulacionih bazena i lokacija brana 

2.3.1.1. Hidroakumulacija „Zlatica“ 

Tereni sliva 

Mjesto brane i HE „Zlatica“ je najnizvodniji profil na Morači uzvodno od ušća Zete, gdje se završava 

Sliv Morače. Sve navedeno u poglavljima vezanim za orografiju i hidrografiju; geološku građu terena, 

geomorfološke odlike, hidrogeološke odlike, inženjerskogeološke odlike, seizmogeološke odlike – rizike 

i hazarde, ostale geološke rizike i hazarde, mineralne sirovine, klimu regiona i hidrologiju, važi za 

terene sliva Morače do mjesta brane i HE „Zlatica“. Izdvajamo samo podatke za akumulacioni basen i 

mjesto brane što je bitna prirodna odlika o čemu do sada nije bilo rije;i. Po istom principu će u daljem 

tekstu biti obrađena i ostala tri uzvodna pregradna mjesta – mjesta brana HE „Milunovići“, HE 

„Raslovice“ i HE „Andrijevo“. 

Tereni akumulacionog basena 

Tereni akumulacionog basena i HE „Zlatica“ sa normalnim usporom od 81 mnm (zapremina 

akumulacije od oko 16 hm 3 i korisnom zapreminom od 13 hm 3 ), je u koritu Morače koje pripada 

sinklinorijumu doline Zete i duž reversnog razloma između tog sinklinorijuma i antiklinorijuma Kučke 

kraljušti. Ti tereni su u prostoru akumulacije izgrađeni od krednih, skaršćenih, veoma vodopropustnih 

krečnjaka, trijaskih i jurskih krečnjaka i takođe skaršćenih dolomita. Duž akumulacije korito Morače 

predstavlja estavelski horizont sa nagibom prema jugu. U krečnjačkim terenima sliva naspram ove 

akumulacije hidrogeološko razvođe je podzemno i zonarno. To su tereni u kojima je karstifikacija 

preticala eroziju Morače. Na potezu ove akumulacije korito Morače je kratkotrajno bez vode u sušno 

doba godine. 

Tereni mjesta brane 

Osnovne stijenske mase mjesta brane i HE „Zlatica“ je u krednim i dolomitičnim krečnjacima koji su 

otkriveni na lijevom boku brane (korita Morače). Na ovo osnovno gorje su glaciofluvijalni zrnasti 

sedimenti, vezani karbonatnim vezivom toliko da čine konglomerate u terasama Morače. Dno Morače 

je sa aluvijalnim šljunkovima i pjeskovima ispod kojih je krečnjačko gorje duboko za oko 10 m. Na tlo 

terasa Morače se spuštaju drobine i na kote oko 70 mnm. Ispitivanja VDP-a je vršeno upumpavanjem 

voda u bušotinu sa pritiscima i do 9 atmosfera. Ta ispitivanja su pokazala gubljenje – gutanja različitih 

količina voda, u različitim intervalima (dubina) što ukazuje na nabušene diskontinuitete i kaverne. 

Za potrebe izrade građevinskih projekata narednih nivoa za terene mjesta brane i prateće objekte treba 

uraditi seizmička mikrorenizacija, na planu određene razmjere (1:500 ili druge razmjere), sa 

2 Tematska karta: 

- Geološka – karta terena mjesta brane i HE "Zlatica" na rijeci Morači 

- Presjek po osi istražnog profila za HE "Zlatica" 

- Geološka – karta terena mjesta brane i HE "Milunovići" na rijeci Morači 

- Presjek po osi brane za HE "Milunovići" na rijeci Morači 

- Geološka – karta terena mjesta brane i HE "Raslovići" na rijeci Morači 

- Geološki presjek terena po osovini brane za HE "Raslovići" na rijeci Morači 

- Geološka - karta terena mjesta brane i HE "Andrijevo" na rijeci Morači 

- Geološki presjek terena mjesta brane "Bijele Stijene II" i HE "Andrijevo" na rijeci Morači 

- 18 -


procjenama stabilnosti kanjona u prostoru uticajnom na branu i elektranu po prethodno urađenim 

projektima kompleksnih geoloških i seizmogeoloških istraživanja. 

2.3.1.2. Hidroakumulacija „Milunovići“ 

Tereni sliva 

Za terene sliva ove akumulacije se ne može navesti niša bitno i specifično što nije rečeno za sliv 

Morače do brane HE „Zlatica“. Razvođe i ovog sliva je naspram i iznad ove akumulacije u karstnim 

terenima na zapadu u masivu planine Kamenika i na istoku, takođe u karstnim terenima površi 

Bratonožića. Kroz te terene razvođe je na dosta dugim potezima zonarno. 

Teren akumulacije 

Osnovno gorje terena akumulacionog basena HE „Milunovići“ je izgrađeno od trijasko-jurskog 

krečnjaka, dolomitičnih krečnjaka, krečnjačkih dolomita i dolomita. U terenima ovog akumulacionog 

basena koji je sa kotom normalnog uspora na 119 mnm; (ukupnom zapreminom od oko 9,9 hm 3 i 

korisnom zapreminom od oko 6,8 hm 3 ) nijesu zapažena poniranja voda Morače u njenom koritu i ako je 

to jako vidno izraženo u estavelama mlina manastira Duge na lijevoj obali Morače odmah nizvodno od 

brane i u sredini korita Morače gdje je takođe nekad radila vodenica na snage voda koje poniru. Ta 

poniranja su vezana za razlome koje prate vodotok Morače od sjevera (atar sela Raslovića), ka Bioču 

gdje se sučeljavaju sa reversnim rasjedima Kučke kraljušti. 

Dosadašnja saznanja upućuju na zaključak da je predviđena akumulacija duboko u kanjonu Morače i 

to u dijelu do koje je erozija skoro dostizala karstifikaciju. 


Osnovno gorje mjesta brane HE „Milunovići“ je trijasko-jurskim dolomitima – krečnjacima, koji su 

otkriveni u lijevom boku korita dok su u desnom pod glaciofluvijalnim konglomeratima terase Morače 

koji su na višim kotama pod drobinama izmiješanim sa zemljastim masama. Dno Morače je pod 

aluvijalnim šljunkovima i pjeskovima debljine i preko 5 m. Tereni mjesta brane su istraživani istražnim 

bušotinama sa ispitivanjima VDP-a, pijezometrijskim bušotinama, istražnim bunarom i galerijom. 

Ispitivanjem VDP-a pokazalo se neravnomjerno gutanje voda pod istim pritiscima (do 9 at) na različitim 

dubinama. 

Za terene mjesta brane sa pratećim objektima treba, pored ostalih istraživanja, uraditi seizmičku 

mikroreonizaciju na planu u pogodnoj razmjeri od 1:500 ili 1:1.000 sa procjenom stabilnosti padina na 

potezu zahvata brane i hidroelektrane. 

2.3.1.3. Hidroakumulacija „Raslovići“ 

Tereni sliva 

Tereni sliva ove hidroelektrane su uzvodno od prethodnih u terenima znatno viših kota u kojima je 

kanjon Morače dublji. Karbonatne stijenske mase su na površi - višim kotama skaršćene. Ti djelovi 

sliva, ove kao i prethodnih akumulacija, izgrađeni od karbonatnih stijena su skaršćeni i bezvodni sa 

razbijenim karstnim izdanima duboko u terenu ali na nivoima koji su iznad voda u koritu Morače. 

Razvođe sliva ove akumulacije dijelom je zonarno. 


Tereni ove akumulacije su još uzvodniji i još u dubljim djelovima kanjona Morače pa time još više u 

terenima gdje erozija Morače približno prati karstifikaciju. U terene ove akumulacije koja je sa 

normalnom uspornom kotom na 155 m (ukupnom zapreminom od 11,3 hm 3 i kor. zap. 7,8 hm 3 ) nije 

registrovano poniranje voda. Te terene izgrađuju krečnjaci i dolomiti trijasa, jure i krede sa 

- 35 -


pružanjemslojeva skoro upravno na vodotok Morače i uzvodnim padom. U obalama prethodnih 

akumulacija pa ni u obalama ove nema takvih nagiba sa nepovoljnim diskontinuitetima koji bi upućivali 

na odrone većih masa koje bi ugrozile akumulaciju i/ili branu sa pratećim objektima. 


Osnovno gorje mjesta brane i HE „Raslovići“ izgrađuju stratifikovani jurski krečnjaci sa međuslojnom 

ispunom listastih glinaca i glinovitih laporaca. Na lijevom boku mjesta brane su dijelom otkriveni ovi 

krečnjaci dok su na drugom dijelu i na desnom boku pokriveni glaciofluvijalnim zrnastim sedimentima – 

konglomerati terase Morače. Ove konglomeratične terase na višim kotama pokrivaju drobine koje su 

skoro pravi sipari. 

Tereni ovog mjesta za branu i hidrolektranu su istraživani istražnim bušenjem sa ispitivanjem VDP-a i 

istražnim galerijama. Dobijeni rezultati su povoljniji od onih dobijenih istim metodama istraživanja na 

prethodnim mjestima brane. Za terene mjesta i ove brane sa objektima treba uraditi seizmičku 

mikroreonizaciju na karti razmjere 1:500 ili dr. sa procjenom stabilnosti terena kanjona u zahvatu brane 

i hidroelektrane. 

2.3.1.4. Hidroakumulacija „Andrijevo“ 

Tereni sliva 

Tereni sliva brane i HE „Andrijevo“ su još uzvodniji u slivu Morače, u odnosu na predhodne. Te terene 

većim dijelom izgrađuju vezane slabo okamenjene meke stijenske mase (durmitorski fliš) i škriljavo 

glinovito-laporovito-pjeskovite stijenske mase gornjeg perma i donjeg trijasa, a manjim dijelom krečnjaci 

i dolomiti mezozoika sa vulkanitima. To su tereni sa mrežom povremenih i stalnih potoka, rečica i rijeka 

koje predstavljaju prave bujice koje spiraju znatni stjenoviti materijal u korito Morače. Tereni ovog dijela 

sliva Morače daju najveći dio suspendovanog i vučnog materijala tom vodotoku. To je za predmetnu 

problematiku glavna odlika predmetnog sliva Morače, a posebno dijela do brane za HE „Andrejevo“. 

Tereni ovog sliva idu od kota od oko 150 mnm do kota koje idu i preko 2.200 mnm 


Terene akumulacionog basena na manjem – kraćem – najnizvodnijem dijelu izgrađuju debeloslojeviti 

jurski i kredni krečnjaci. Veće djelove terena akumulacionog basena izgrađuju stijenske mase 

durmitorskog fliša na kojem su mjestimično deponovani glaciofluvijalni terasni sedimenti, koji se nalaze 

iznad ovih na padinama deluvijalne drobine. Korito Morače, Sjeverice i Mrtvice je sa aluvijalnim 

pjeskovima i šljunkovima. Erozija Morače i njenih pritoka na potezu ove akumulacije je preticala 

karstifikaciju. 

Vode ove akumulacije dopiru uzvodno do iznad manastira Morače koji je na koti oko 305 mnm dok je 

korito Morače u profilu Manastira na koti oko 250 mnm. Ovo znači da će nivo voda dolaziti ispod nivoa 

Manastira za oko 23 m. 

Naspram Manastira je poznato klizište zvano „Đuđevine“. Ovo klizište još nije definisano istražnim 

radovima na nivou da se zna njegova površina, debljina (ukupna zapremina), nagib klizne ravni, fizičke, 

geotehničke i druge karakteristike stijenskih masa i tla preko kojih je klizište, kao i druge karakteristike. 

Iz ovih razloga neophodno je proučiti raspoložive geološke i druge podatake i podloge i nakon toga 

izvršiti rekognosciranje terena i uraditi projektni zadatak za istraživanje pomenutih terena. U skladu sa 

Pravilnikom o izradi projekata geoloških istraživanja taj projektni zadatak se reviduje od posebne 

stručne komisije. Na osnovu tog projektnog zadatka treba uraditi projekat geoloških istraživanja sa 

seizmičkom mikroreonizacijom odnosnih terena. Na bazi dobijenih rezultata treba uraditi modele i 

simulirati stanja pri punjenju i pražnjenju akumulacije (Manastira i klizišta) punjenja i pražnjenja 

akumulacije u statičkim i dinamičkim uslovima. Sve ovo, razumije se, potrebno je raditi paralelno sa 

- 36 -


ostalim istraživanjima na osnovu kojih bi se došlo do rezultata koji bi omogućili donošenje zaključka o 

načinu ostvarivanja predviđene akumulacije sa kotom normalnog uspora od 285 mnm. 

Teren - tlo na kome je manastir Morača može se adekvatnim konstrukcijama sigurno učiniti stabilnim a 

samim tim obezbjediti Manastir kada je u pitanju Manastir kao građevina. 

Kada su u pitanju drugi mogući uticaji, ako takvi mogu doći ostvarivanjem akumulacije do normalnog 

uspora od 285 mnm, kao što su povećana vlažnost vazduha, ona u vezi sa ovim treba konsultovati i 

uvažiti predloge i mišljenja drugih stručno-naučnih oblasti koji bi doprinijeli racionalnoj i sigurnoj zaštiti 

Manastira. 

Ove kompleksne analize, koje bi precizno izmjerile štetne uticaje na manastir Moraču treba uraditi u 

fazi izrade strateške procjene uticaja na životnu sredinu, dalje projektne dokumentacije koju će pratiti i 

izrada procjene uticaja na životnu sredinu. Sva planska i projektna rješenja moraju obezbjediti 

prihvatljiv nivo eventualnih negativnih uticaja na sam Manastir. 

Terene mjesta brane izgrađuju masivni gornjejurski krečnjaci sa manjom konglomeratičnom terasom 

(glaciofluvijal) na desnoj obali na kojoj je dijelom kameni nabačaj. U samom koritu su aluvijalni zrnasti 

sedimenti. Mjesto brane je u najužem dijelu kanjona sa predviđenim normalnim usporom na 285 mnm, 

(sa ukupnom zapreminom od 304 hm 3 i korisnom zapreminom od 249 hm 3 ). Za potrebe mjesta brane 

HE „Andrijevo“ istraživana su tri profila: Andrijevo, Bijele stijene I i Bijele stijene II. Istraživanja su 

vršena istražnim bušenjem sa ispitivanjem VDP-a, istražnim galerijama, geofizičkim metodama, 

mjerenjem direktno u terenu modula deformacija stijenskih masa metodom „limeni jastuci“ ispitivanjem 

u laboratorijsma fizičko-mehaničkih stijenskih masa mjesta brane, a i preko modela teren-brana 

(Bergamo – Italija). 

Na osnovu rezultata za osovinu lučne visoke betonske brane izabran je profil u kome je ispitivan modul 

elastičnosti stijenskih masa preko modula deformacija utvrđenih metodom „limenih jastuka“. 

Za ovo mjesto brane, obzirom na njenu visinu, karakter kanjona, prisustva pukotina unutar masivnih 

stijenskih masa i sl. treba uraditi posebna istraživanja sa ocjenom stabilnosti bokova brane i 

seizmičkom mikroreonizacijom. Ovim istraživanjima treba obuhvatiti dio kanjona za koji se ocijeni da u 

dinamičkim uslovima može doći do nestabilnosti većih blokova – količina stijenskih masa. 

2.3.2. Seizmološki rizici i hazardi 

Za poterebe izrade idejnih projekata brana i hidroelektrana „Titograd“, „Zlatica“, „Milunovići“, „Raslovići“ 

i „Andrijevo“ urađena je komleksna seizmička studija. Ovom studijom su dati brojni seizmički i 

seizmogeološki podaci na osnovu kojih su određena sljedeća računska ubrzanja u temeljima objekata: 

„Andrijevo“ Normalni zemljotres: ....................................................... Am = 198 cm/s 2 

Maksimalni zemljotres:..................................................... Am = 236 cm/s 2 

„Milunovići“ Normalni zemljotres: ...................................................... Am = 242 cm/s 2 

Maksimalni zemljotres:..................................................... Am = 285 cm/s 2 

„Titograd“ Normalni zemljotres: ....................................................... Am = 330 cm/s 2 

Maksimalni zemljotres:.................................................... Am = 380 cm/s 2 

Za lokacije „Raslovići“ i „Zlatica“ posebne analize nijesu vršene, već se vrijednosti računskih 

parametara određne interpolacijom: 

„Raslovići“ Normalni zemljotres: .................................... Am = 220 cm/s 2 sa Vm = 19.0 +- 2.7 cm/s 2 

Maksimalni zemljotres:.................................. Am = 261 cm/s 2 sa Vm = 21.5 +- 2.8 cm/s 2 

„Zlatica“ Normalni zemljotres: .................................... Am = 286 cm/s 2 sa Vm = 23.6 +- 2.4 cm/s 2 

- 37 -


Maksimalni zemljotres:.................................. Am = 333 cm/s 2 sa Vm = 27.7 +- 2.5 cm/s 2 

Srednje vrijednosti seizmičkog koeficijenta (Kc) na projektnim lokacijama su 0,058 za „Andrijevo“, 0,065 

za „Rasloviće“, 0,072 za „Milunoviće“, 0,085 za „Zlaticu“ i 0,097 za „Titograd“. 

Analizom seizmičkog hazarda u funkciji magnituda, u regionu poluprečnika 80 km od srednje računske 

lokacije („Milunovići“) određene su sljedeće mjerodavne računske magnitude zemljotresa: 

- Tip III distribucije ekstrema: Normalni zemljotres: ................................ M = 7.19 

Maksimalni zemljotres:.............................. M = 7.41 

- Tip S (Tanh -1 (arg)) distribucije ekstrema: Normalni zemljotres:.............. M = 7.33 

Maksimalni zemljotres:.......... M = 7.53 

2.3.3. Erozioni procesi u Slivu Morače 

U idejnim projektima za hidroakumulacije-hidroelektrane Zlatica, Milunovići, Raslovići i Andrijevo, dat je 

naglasak na negativni uticaj erozionih procesa na zasipanje-smanjenje korisne zapremine i dužine 

radnog vijeka budućih hidroakumulacija-hidroelektrana. 

Tabela – Produkcija nanosa u okviru pojedinih slivova akumulacija 

Naziv sliva (međusliva) F km 2 W m 3 /god W/km 2 m 3 /god/km 2 

1 

2 

3 

HE Zlatica 809 1004842 1242 

HE Zlatica do prof. HE Milunovići 254 288201 1135 

HE Milunovići 555 712903 1284 

HE Milunovići do prof. HE Raslovići 40 36822 921 

HE Raslovići 512 678771 1326 

HE Raslovići do prof. HE Andrijevo 60 50004 833 

4 HE Andrijevo 455 640131 1407 

U sintezi, količine erozionog nanosa koje se produkuju i dospijevaju u akumulaciju Zlatica, pod pretpostavkom da 

se samo ona radi(cio sliv od 809 km2) i njihov uticaj na vijek trajanja akumulacije-elektrane definišu se sledećim 

veličinama: 

− Zapremina akumulacije ...............................................................................................................16 x 10 6 m 3 

− Zapremina mrtvog prostora ....................................................................................................... ..3 x 10 6 m 3 

− Godišnji dotok .............................................................................................................. 1942.6 x 10 6 m 3 /god 

− Ukupna zapremina vučenog i suspendovanog nanosa koji dospijeva u akumulaciju...........251599 m 3 /god 

− Ukupna zapremina vučenog nanosa koji dospijeva u akumulaciju..........................................36232 m 3 /god 

− Odnos zapremine akumulacije i godišnjeg dotoka vode...................................................................0.00824 

Iz dijagrama Brune-a, procenat zadržanog nanosa u akumulaciji je 43% što znači da će se od godišnjeg dotoka 

nanosa u akumulaciji Zlatica zadržati 108188 m 3 /god, znači sav vučeni nanos i 0,33% suspendovanog. Količina 

nanosa u periodu od 52 godine iznosi približno koliko i zapremina planirane akumulacije. 

Za rješavanje ovog problema u Osnovnom planskom dokumentu je planiran čitav niz mjera od 

izgradnje antierozionih pregrada, formiranja 11 novih hidroakumulacija u gornjem toku Morače i 

pritokama, kao i čitav niz bioloških mjera kao što je pošumnjavanje i drugo. 

- 38 -


2.3.4. Klimatski uslovi 

Predmetni tereni su na potezu kraćem od 60 km, na kotama od ispod 100 mnm do preko 2.000 mnm 

Na tako kratkom potezu imamo promjenu klime od izmjenjeno sredozemne do planinske. Uticaj 

sredozemne klime se proteže ka sjeveru od Podgorice kanjonom Morače do Platija i kanjonom Male 

rijeke do profila prema Pelevom Brijegu. Dalje prema sjeveru i van ovih kanjona klima postepeno 

prelazi u planinsku klimu. 

Na osnovu podataka sa kišomjernih stanica u prostoru predmetnog sliva i ostalih u Crnoj Gori i okolnim 

terenima urađena je karta izohijeta. Sa te karte se vidi da, gledano u višegodišnjem prosjeku, najmanje 

padavina ima u prostoru hidroakumulacije „Zlatica“ (ispod 2.000 mm) Od tih prostora prema 

sjeverozapadu, sjeveru i sjeveroistoku padavine rastu dostižući količine i preko 2.400 mm. Za ostale 

klimatske parametre postoje samo registrovani podaci na klimatološkoj stanici (KS) „Podgorica“ i KS 

„Kolašin“. Podaci sa KS „Podgorica“ mogu se prihvatiti kao mjerodavni za terene sa kotama do oko 400 

mnm U tim terenima (do K.285 mnm) su predviđene brane, hidroelektrane i akumulacije voda u 

kanjonu Marače. Za ostali dio sliva nema drugih mjerodavnijih klimatskih pokazatelja osim onih sa KS 

„Kolašin“. 

Po podacima sa KS „Podgorica“ dolazi se do vrijednosti za: 

- Prosječno višegodišnje osunčavanje od oko 2.477 časova; aps.max od 2.723 časa; i apsolutni 

minimum od 2.180 časa; 

- Relativnu srednju vlažnost vazduha od oko 65. 

- Oblačnost srednja od oko 4,7 ili 47% desetine pokrivenog neba oblacima; 

- Najveća učestalost vjetrova je iz sjevernog kvadranta (13,8%), iz južnog kvadranta 11,1%, sa 

zapada 1,9%; sa istoka 2%, tišine su 8,4%. 

- Temperaturu vazduha od oko Tsred = 15,4 o C; Tmax = 43,8 o C i Tmin = -15,6 o C; 

- 39 -


3. Stvoreni uslovi 

Stvoreni uslovi u posmatranom području zahvata DPP analizirani su kroz oblasti stanovništva i 

njegovih privrednih i društvenih djelatnosti, naselja, infrastrukturne opremljenosti prostrora i 

uspostavljenih komunalnih servisa. 

3.1. Stanovništvo 

Prema popisu iz 2003. godine u Slivu Morače živi 4.175 stanovnika. U periodu između dva popisa 

(1991-2003. godine) broj stanovnika opao je za 26,65%, po prosječnom godišnjem padu od 2,22%. 

Gustina naseljenosti Sliva Morače je mala, veoma različita i iznosi 5,28 st/km 2 , odnosno približno 10% 

prosječne gustine naseljenosti u Crnoj Gori. 

Prema popisu iz 2003. godine u zahvatu DPP živi 894 

stanovnika. U periodu između dva popisa (1991 – 2003. 

godine) broj stanovnika opao je za 7,17%, po prosječnom 

godišnjem padu od 0,60%. Gustina naseljenosti zahvata 

DPP je otprilike polovina prosječne gustine za čitavu Crnu 

Goru i iznosi 27,28 st/km 2 . 

Naselje 

Starosna struktura 

0-19 20-59 60 i više 

- 40 - 

Ukupno 

Bioče 48 94 37 179 

Vijedenje 21 30 16 67 

Duga 1 20 13 34 

Mrke 50 101 49 200 

Rijeka Piperska 17 38 21 76 

Ukupno - Podgorica 137 283 136 556 

Vrujica 14 33 16 63 

Đuđevina 9 26 24 59 

Manastir Morača 2 30 17 49 

Međuriječje 28 49 37 114 

Mrtvo Duboko 8 6 21 35 

Sreteška Gora 0 11 7 18 

Ukupno - Kolašin 61 155 122 338 

Ukupno zahvat DPP 198 438 258 894 

3.1.1. Broj stanovnika u zahvatu DPP po naseljima 

Tabela – Stanovništvo na teritoriji zahvata DPP u 

opštinama Podgorica i Kolašin 

Broj stanovnika 

1991. 2003. 

2003/ 

1991. 

- 

26.65% 

Ovako izražene razlike u gustini naseljenosti su posljedica Sliv Morače 5.692 4.175 

procesa eksterne migracije, odnosno stalnog preseljavanja Zahvat DPP 963 894 -7,17% 

stanovništva van Sliva i doline Morače. Ovo je, uglavnom, dio u Kolašinu 513 338 -34,11% 

proisteklo iz procesa urbanizacije i kretanja stanovništva iz 

Sliva prema urbanim centrima Kolašinu, a posebno 

Podgorici. 

dio u Podgorici 450 556 23,56% 

Tabela – Pregled broja stanovnika opštine Podgorica po 

naseljima u zahvatu DPP (popis 2003) 

U priloženim tabelama dat je pregled broja stanovnika u naseljima opština Podgorica i Kolašin, koje ulaze u 

zahvat DPP. Pregled uključuje i starosnu strukturu stanovništva.


Na osnovu tabela 3 se vidi da u zahvatu DPP-a živi ukupno oko 894 stanovnika, odnosno 21,41% 

stanovnika Sliva Morače ili 0,14% stanovnika Crne Gore. Gledano po opštinama, u zahvatu DPP živi 

oko 0,33% stanovnika opštine Podgorica i oko 3,40% stanovnika opštine Kolašin. 

3.1.2. Stanje razvijenosti demografskih struktura 

U narednom periodu (do 2021. godine) očekuje se dalji 

porast učešća starijeg stanovništva, naročito u seoskim 

naseljima. 

Od ukupnog broja stanovnika u zahvatu DPP, njih: 

- 198 ili 22,15% su djeca predškolskog i školskog 

uzrasta, 

- 438 ili 48,99% je radno aktivno, a 

- 259 ili 28,86% je starosti preko 60 godina. 

Priložena tabela daje pregled učešća stanovništva 

zahvata DPP u ukupnom broju stanovnika na nivou 

cijelih opština, odnosno Sliva Morače. 

Najveći dio aktivnog stanovništva u zahvatu DPP se 

bavi, prevashodno, poljoprivredom. 

3.1.3. Glavni demografski problemi 

Iz rezultata popisa stanovništva iz 1991. i 2003. godine vidi se da je na seoskom području u zahvatu 

DPP došlo do pada broja prisutnog stanovništva 

za 8,25%. Dok je u opštini Kolašin došlo do 

pada broja prisutnog stanovništva u svim 

naseljima u prosjeku za 33,98%, u Podgorici je 

došlo do porasta broja prisutnog stanovništva u 

svim naseljima. Taj porast, u prosjeku, u 

seoskim naseljima u zahvatu DPP koja 

pripadaju Podgorici iznosi 23,01%. 

Sa aspekta demografskih problema u zahvatu 

DPP Morače može se konstatovati nekoliko 

bitnih faktora: 

- Smanjenje broja stanovnika generalno 

i u opštini Kolašin; 

- Nastavljeno je ranije ispoljeno 

opadanje prirodnog priraštaja; 

- Opadanje broja sklopljenih brakova; 

- Smanjenje broja članova porodice (po 

popisu iz 2003. taj broj prosječno 

iznosi 2,88 u zahvatu DPP); 

- Prelazak mlađe populacije iz ruralnih u 

urbana naselja. 

- Nastavljena je tendencija starenja 

stanovništva; 

3 Izvor - Monstat 

- 41 - 

Tabela – Učešće stanovnika zahvata DPP u 

ukupnom 

stanovništvu (pregled po starosnoj strukturi) 

% u odnosu 

na opštinu 

naselja u Kolašinu Kolašin 

% u odnosu 

na Sliv 

Morače 

0-19 godina 0,61% 1,46% 

20-59 godina 1,56% 3,71% 

60 i više godina 1,23% 2,92% 

naselja u Podgorici Podgorica 

0-19 godina 0,08% 3,28% 

20-59 godina 0,17% 6,78% 

60 i više godina 0,08% 3,26% 

Tabela – Odnosi broja stanovnika u zahvatu DPP za 

opštine Podgorica i Kolašin 

Br. Stanovnika 

po popisu 

1991. 2003. 

Procenat 

promjene 

2003/1991 

opština Podgorica 146121 169132 15.75% 

Bioče 158 179 13.29% 

Vijedenje 28 67 139.29% 

Duga 31 34 9.68% 

Mrke 170 200 17.65% 

Rijeka Piperska 63 76 20.63% 

naselja u Pogorici 450 556 23.56% 

opština Kolašin 11046 9949 -9.93% 

Vrujica 88 63 -28.41% 

Đuđevina 127 59 -53.54% 

Manastir Morača 73 49 -32.88% 

Međuriječje 139 114 -17.99% 

Mrtvo Duboko 46 35 -23.91% 

Sreteška Gora 40 18 -55.00% 

naselja u Kolašinu 513 338 -34.11% 

UKUPNO 963 894 -7.17%

3.2. Naselja 


3.2.1. Sistem i mreža naselja 

U opštini Podgorica, zahvat DPP formiraju naselja: Bioče, Vijedenje, Duga, Mrke, Rijeka Piperska i 

priobalnim dijelom Morače nenaseljeni dio Pelevog Brijega. 

U opštini Kolašin, zahvat DPP formiraju naselja: Vrujica, Đuđevina, Manastir Morača, Međuriječje, 

Mrtvo Duboko i Sreteška Gora, kao i svojim manjim i slabo naseljenim dijelom Vlahovići, Osretci i 

Raičevina. 

Razmještaj privrednih i društvenih djelatnosti u naseljima zahvata DPP – Koncentracija i 

disperzija manifestuju se i preko razmještaja djelatnosti po naseljima. Laka dostupnost naselja uz 

magistralu Podgorica – Kolašin, kao i gravitaciona snaga urbanog i privrednog razvoja Podgorice 

izazvalo je porast dnevnih radnih migracija, a često i dodatno iseljavanje sa ovog područja u područje 

Podgorice. Niska dostupnost za usluge višeg ranga (obrazovanje, zdravstvena zaštita i dr) 

karakteristična je i za ovaj prostor. 

3.2.2. Stanje razvoja naselja u zahvatu DPP 

Za seoska područja karakteristična je niska gustina naseljenosti i pretežna zaposlenost stanovništva u 

poljoprivredi i šumarstvu, prerađivačkoj industriji, državnoj upravi i socijanom radu, obrazovanju, 

saobraćaju i ugostiteljstvu. Mrežu naselja u seoskim područjima, po pravilu, čine manja naselja sa 

manjim brojem usluga i urbanih djelatnosti. Pretežni dio seoskih naselja u zahvatu DPP su naselja 

razvijena oko magistralnog puta, kao i sa određenim stepenom koncentracije izgradnje u seoskim 

centrima. Veću koncentraciju izgradnje i bolju opremljenost imaju naselja u blizini magistralnog puta 

Podgorica – Kolašin. 

Proces demografskog pražnjenja kao i nadprosječnog povećanja broja naselja sa malim brojem 

stanovnika u području zahvata DPP ilustrovan je narednom tabelom. Kao što se vidi, od 4 naselja u 

kojima je 1948. godine bilo više od 200 stanovnika, danas nije ostalo nijedno naselje. U slučaju naselja, 

koja obezbjeđuju vitalnost policentričnog sistema na seoskom području (naselja koja broje od 100 do 

500 stanovnika) situacija je znatno gora nego što je u prosjeku u Crnoj Gori, gdje taj pad iznosi oko 

50%. Naime, taj broj naselja u zahvatu DPP u periodu 1948 – 2003. je smanjen za 62%, odnosno sa 8 

na 3 naselja. 

Tabela – Uporedni pregled kategorija naselja u zahvatu DPP po broju stanovnika (1948/2003) 

Kategorij 

a sela 

Broj 

stanovnika Broj sela 

1948. 2003. 

Učešće u broju 

naselja zahvatu 

DPP 

- 42 - 

Broj sela 

Učešće u broju 

naselja u 

zahvatu DPP 

1. 0 – 25 0 0.00% 1 9.09% 

2. 26 – 50 0 0.00% 3 27.27% 

3. 51 – 100 3 27.27% 4 36.36% 

4. 101 – 200 4 36.36% 3 27.27% 

5. 201 – 300 3 27.27% 0 0.00% 

6. 301 – 500 1 9.09% 0 0.00% 

7. 501 – 1000 0 0.00% 0 0.00% 

8. preko 1000 0 0.00% 0 0.00% 

UKUPNO 11 11 

Seoska područja u zahvatu DPP mogu se podijeliti sljedeće grupe: 

− Seoska područja u blizini Podgorice (Bioče)


− Seoska područja sa mješovitim djelatnostima, koja još zavise od poljoprivrednih djelatnosti, ali 

je primjetan i razvoj drugih, na primjer, turizma, usluga i sl (Manastir Morača, Bioče); 

− Pretežno poljoprivredna seoska područja; 

Polazišta za dalje uređenje prostora su: 

− Značajan dio seoskih područja ima ograničenja za razvoj, dijelom i zbog nepovoljnih opštih 

trendova u pogledu stanovništva, privrednog rasta, itd; 

− Demografsko pražnjenje većeg dijela brdskog i planinskog područja predstavlja znatno 

ograničenje za ukupni razvoj zahvata DPP, što zahtijeva preduzimanje većeg broja novih mjera; 

Najvažniji problemi karakteristični za oblast stanovanja u zahvatu DPP mogu se svesti na sljedeće: 

− Neadekvatno održavanje i ubrzano propadanje postojećeg stambenog fonda; 

− Nepovoljni kreditni uslovi koji se nude građanima za rješavanje stambenih pitanja; 

− Neodgovarajuće rješavanje stambenog pitanja socijalno ugroženih domaćinstava. 

Zahvat DPP, pored administrativne podjele na dvije opštine, karakteriše i podjela na 4 predione cjeline 

koje se, između ostalog, mogu analizirati i sa aspekta uspostavljene mreže naselja. Grupisanje naselja 

po predionim cjelinama dato je u poglavlju 2.2. A dijela. 

Osnovne karakteristike (stanovništvo i djelatnosti) mreže naselja po predionom cjelinama date su u 

nastavku. 

Sa pregledne tematske karte se uočava da je policentrična mreža naselja formirana, uglavnom, 

grupisanjem naselja uz dolinu rijeke Morače, duž kojih se vršilo i infrastrukturno opremanje 

(magistralni, regionalni i lokalni putevi). Pored unutrašnjeg povezivanja, naselja su povezana sa 

okruženjem magistralnim putem za Podgoricu i Kolašin, regionalnim putevima za Mateševo i Šavnik, a 

željezničkom prugom (u zahvatu postoji željeznička stanica u Bioču) preko Podgorice i Kolašina 

integriše se u šire okruženje. 

Područje je slabo servisirano u oblasti obrazovanja i zdravstva, dok drugih servisa, praktično, i nema. U 

zahvatu DPP trenutno rade 3 osnovne škole, a povremeno funkcionišu 3 zdravstene stanice. 

Privreda, ima nepovoljnu strukturu u kojoj dominira poljoprivredna proizvodnja, sa niskim prihodom. 

Takva privredna djelatnost ne ostavlja prostora za angažovanje lokalnih finansijskih sredstava za 

razvoj zahvata DPP. Sve pomenute okolnosti samo pospješuju dalje iseljavanje sa područja naselja 

opštine Kolašin i pogoršavanje stanja uspostavljene mreže naselja. Mnoga naselja danas funkcionišu 

po sezonskom principu (samo ljeti) i postoji velika opasnost od njihovog trajnog nestajanja (naprimjer 

Sreteška Gora sa manje od 25 stanovnika). 

3.3. Privredni razvoj 

3.3.1. Opšte odlike privrednog i društvenog razvoja 

Prostor zahvata DPP karakteriše nizak nivo ali i relativno povoljna struktura privrednih djelatnosti, 

uglavnom u oblastima poljoprivrede (17,82%), prerađivačke industrije (10,4%), saobraćaja i 

skladištenja (8,91%), trgovine i servisa (6,93%), ugostiteljstva (5,94%) i drugog. 

Procjenjuje se da je ovom prostoru 2009 godine ostvaren bruto nacionalni dohodak od približno 

1.000.000 Eura, odnosno nešto malo više od 1.000 eura po stanovniku. 

U društvenim djelatnostima zastupljeno je obrazovanje (9,9%), državna uprava (8,91%) i ostale 

društvene i komunalne djelatnosti (oko 13%). 

Svi procenti iskazani su prema udjelu pojedinih djelatnosti u ukupno aktivnom stanovništvu. Raspored 

privrednih i društvenih djelatnosti u zahvatu DPP najslikovitije je prikazan sledećom tabelom i 

grafikonima. 

- 43 -


Tabela – Raspored privrednih i društvenih djelatnosti u zahvatu DPP 

Ukupno 

Poljoprivreda, lov i 

šumarstvo 

Prerađivačka industrija 

Proizvodnja i snabdijevanje 

električnom energijom, 

gasom i vodom 

Bioče 40 1 10 1 5 4 3 4 1 1 4 6 

Vijedenje 12 2 1 0 1 0 2 2 0 0 1 3 

Duga 16 0 1 0 1 1 1 1 0 0 10 1 

Mrke 43 1 6 1 4 1 8 5 6 1 5 5 

Rijeka Piperska 14 0 0 0 0 2 0 2 1 0 3 6 

Ukupno u zahvatu 

DPP u Podgorici 125 4 18 2 11 8 14 14 8 2 23 21 

Vrujica 12 7 0 0 0 0 0 1 1 0 0 3 

Đuđevina 9 4 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 

Manastir Morača 19 1 0 0 1 2 2 2 6 1 3 1 

Međuriječje 24 10 3 0 1 2 2 0 4 0 0 2 

Mrtvo Duboko 2 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 

Sreteška Gora 11 8 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 


DPP u Kolašinu 149 32 3 1 3 4 4 4 12 1 3 10 


DPP 274 36 21 3 14 12 18 18 20 3 26 31 

- 44 - 

Trgovina i servisi 

Ugostiteljstvo 

Saobraćaj, skladištenje i 

veze 

Državna uprava, odbrana i 

socijalni rad 

Učešće djelatnosti stanovništva u zahvatu DPP - opština 

Podgorica 

Ostale komunalne i 

društvene djelatnosti, 

18.40% 

Zdravstvo, 1.60% 

Ostalo, 16.80% 

Obrazovanje, 6.40% 


šumarstvo, 3.20% 

Državna uprava, 

odbrana i socijalni rad, 

11.20% 

Prerađivačka 

industrija, 14.40% 

Saobraćaj, 

skladištenje i veze, 

11.20% 

Obrazovanje 

Zdravstvo 

Proizvodnja i 

snabdijevanje 


gasom i vodom, 

1.60% 

Trgovina i servisi, 

8.80% 

Ugostiteljstvo, 6.40% 


društvene djelatnosti 

Ostalo


Učešće djelatnosti stanovništva u zahvatu DPP - opština 

Kolašin 


Obrazovanje, 

15.58% 


odbrana i socijalni 

rad, 5.19% 

Saobraćaj, 

skladištenje i veze, 

5.19% 


društvene 

djelatnosti, 3.90% 


Ugostiteljstvo, 

5.19% 

- 45 - 


3.90% 



Prerađivačka 

industrija, 3.90% 

Proizvodnja i 

snabdijevanje 

električnom 

energijom, gasom i 

vodom, 1.19% 

Učešće djelatnosti aktivnog stanovništva u zahvatu DPP 


društvene djelatnosti, 

12.87% 


Obrazovanje, 9.90% 


odbrana i socijalni rad, 

8.91% 


3.3.2. Nivo razvoja po privrednim granama 

Saobraćaj, skladištenje 

i veze, 8.91% 



Ugostiteljstvo, 5.94% 

Prerađivačka industrija, 

10.40% 

Proizvodnja i 

snabdijevanje 


gasom i vodom, 1.49% 


6.93% 

I onako nizak nivo privrednih djelatnosti, različito je i nejednako raspoređen kako po prostoru tako i po 

djelatnostima. Pregled tih skromnih privrednih djelatnosti dat je u nastavku po vrstama, sa osnovnom 

idejom da se iskažu potencijali. 

3.3.2.1. Poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo 

Polaznu osnovu razvoja čine značajni prirodni potencijali i određene komparativne prednosti sa 

opredjeljenjem za podsticanjem i unapređenjem organske poljoprivrede sa ciljem proizvodnje zdrave 

hrane.


Glavni problem u odvijanju procesa poljoprivredne proizvodnje je nedovoljna primjena savremenih 

tehnologija u procesu proizvodnje i ograničenost kapaciteta; Trenutno u zahvatu DPP je evidentirano 

617,14 ha poljoprivrednog zemljišta. 

Uprkos činjenici da je došlo do značajnih društvenopolitičkih i sistemskih promjena koje su išle u korist 

razvoja poljoprivrede, poljoprivreda je u zahvatu DPP zadržala glavne osobine tradicionalnog 

niskoproduktivnog sektora. 

Prema podacima iz popisa 2003. godine, glavni proizvodni subjekti su privatna gazdinstva kojih u 

zahvatu DPP ima 115 (od čega 57 u Podgorici, a 58 u Kolašinu). Na tim gazdinstvima, poljoprivredom 

se bavi 38 aktivnih stanovnika (od čega 4 u Podgorici, a 34 u Kolašinu). 

Vodni resursi, značajni za poljoprivredu u cjelini, a naročito kao objekti i sredstva za ribarsku 

proizvodnju nijesu efikasno korišćeni. 

Šume i šumska zemljišta 

Na relaciji od planirane akumulacije i HE Zlatica do Pelevog Brijega se nalazi zona submediteranske 

dendoflore, dok se sjeverno od Pelevog Brijega prostire zona planinske dendoflore. Na ovom potezu 

prisutna je klasična visinska zonalnost: bukva, jasen, javor, jela i smrča (do pozicija 1600 m), iznad 

kojih se nalazi subalpijska bukva (fagetum subalpinum), bor krivulj (pinus montana) i klečica (juniperus 

nana). Trenutno u zahvatu DPP je evidentirano 1.893,96ha šumskog zemljišta. 

Ribarstvo 

Režim malih voda većine vodotoka u Crnoj Gori nije povoljan za razvoj ribljeg fonda. Čak i neki veliki 

vodotoci presušuju (Morača prije Zete), ili su protoci rijeka u doba minimalnih voda izrazito mali. U 

pogledu kvaliteta voda generalno se može reći da su uslovi povoljni za razvoj riba, mada ima i 

određenih lokaliteta sa nepovoljnijim kvalitetom. 

Iz popisa vrsta se vidi da je u slivu rijeke Morače do sada registrovano 35 vrsta riba. Zadnjim 

istraživanjima registrovano je prisustvo 30 vrsta. Porodica šaranskih vrsta u ovom slivu je dominantna i 

zastupljena je sa 19 predstavnika. Pastrmke su zastupljene sa 4 vrste. Ostale porodice zastupljene su 

sa po dvije, odnosno jednim predstavnikom. U rijeci Morači je ranije bio prisutan i lipljen (Th. 

Thymallus), a po nekim podacima i dvije naprijed navedene vrste pastrmki. 

Bez obzira što je u ispitivanim vodama registrovano znatno više ciprinidnih vrsta riba vode Morače su 

uglavnom pogodne za salmonide-pastrmke. Rezultati hemijskih istraživanja, a potvrđuju ih i rezultati 

istraživanja makroinvertebrata, pokazuju da je cijeli tok rijeke Morače do Podgorice pogodan za 

egzistenciju salmonidnih vrsta riba. 

U ovim vodama su registrovane pastrmke mada je brojnost u pojedinim djelovima znatno smanjena. 

Navedena područja Morače pružaju optimalne uslove, po kvalitetu vode. 

3.3.2.2. Turizam 

Turističko-ugostiteljska djelatnost u zahvatu DPP odvija se uz magistralni put Podgorica-Kolašin u 

dijelu servisiranja putnika u tranzitu, koji se u ovom području vrlo kratko zadržavaju. Posebnu vrijednost 

u tom smislu ima Manastir Morača. 

Prema podacima iz popis 2003. godine, ugostiteljstvom se bave 12 aktivna stanovnika, od čega 8 u 

Podgorici, a 4 u Kolašinu, što turističku valorizaciju ovog prostora sliva Morače čini minornom. 

3.3.2.3. Ostala privreda 

Ostale privredne djelatnosti u zahvatu DPP su nedovoljno razvijene, što najbolje ilustruje podatak da: 

- 46 -


- Prerađivačkom industrijom se bavi 21 aktivno lice 

- U oblasti saobraćaja, skladištenja i veza radi 18 aktivnih lica 

- Ostalim komunalnim djeltnostima se bavi 26 aktivnih lica 

- Trgovinom i raznim servisima se bavi 14 aktivnih lica 

3.4. Društvene djelatnosti 

Društvene djelatnosti u zahvatu DPP su nedovoljno razvijene, što najbolje ilustruje podatak da u 

oblasti: 

- Obrazovanja radi 20 ili 7,30% aktivnih lica 

- Državne uprave, odbrane i socijalnog rada radi 18 ili 6,50% aktivnih lica 

- Zdravstva radi 3 ili 1,10% aktivnih lica 

Prostorni raspored osnovnih škola, učenika i nastavnika je neravnomjeran. U zahvatu DPP nalaze se 3 

škole, koje 2009. godine pohađa 130 učenika, i to: 

- U Podgorici u naseljima Bioče, ukupno 40 učenika, 

- U Kolašinu u naseljima Manastir Morača i Međuriječje, ukupno 90 učenika. 

Tabela – Pregled obrazovnih ustanova i broja upisanih učenika u zahvatu DPP 

Naselje / Opština Naziv škole 

Broj učenika 

upisanih 2009. 

godine 

Podgorica 40 

Bioče O.Š. „18. oktobar“ 40 

Kolašin 90 

Manastir Morača O.Š. „Mojsije Stefanović“ 34 

Međuriječje O.Š. „Međuriječje“ 56 

UKUPNO u Slivu Morače 130 

Slično drugim društvenim djelatnostima, i kapaciteti i usluge u oblasti zdravstvene zaštite imaju 

neravnomjeran prostorni razmještaj. 

3.5. Opremljenost prostora tehničkim infrastrukturnim sistemima 

3.5.1. Saobraćaj 

U zahvatu plana, može se reći sa izuzetkom južnog dijela da u okviru saobraćajnih sistema postoji 

samo drumski i telekomunikacioni saobraćaj. 

3.5.1.1. Drumski saobraćaj 

U zahvatu DPP kao integrativni sistem nalazi se magistralni put i početci dva regionala puta i mreža 

lokalnih puteva. 

Kada se uzmu u obzir godine izgradnje i činjenica da su, uglavnom, mala sredstva ulagana za 

održavanje, onda je jasno u kakvom je stanju putna infrastruktura. Posebno ako se zna da se u Slivu 

Morače oko 50% mreže nalazi na nadmorskoj visini većoj od 1.000m. 

Svi lokalni putevi u zahvatu DPP su ispod tehničko-tehnološkog nivoa za normalni saobraćaj u svim 

godišnjim dobima i vremenskim uslovima (mali radijusi krivina, uski kolovozi, nezavršeni i nestandardni 

tuneli, veliki podužni usponi i padovi-i do 20%), i sa takvim elementima oni su nefunkcionalni, kako za 

postojeći tranzit, tako i tekuću egzistenciju stanovnika ovog prostora i potreba za očekivani razvoj. 

Opšte karateristike drumske mreže, unutar zahvata DPP, slične su sa karakteristikama ukupne mreže 

Crne Gore a to znači da: 

- 47 -


- Prosječna starost mreže je vrlo velika. U poslednjih dvadesetak godina vrlo malo je izgrađeno 

novih dionica primarne mreže; 

- Godinama je vrlo malo ulagano u održavanje i rekonstrukciju putne mreže, što se normalno 

odražava na kvalitet, posebno ako se ima u vidu da je dobar dio mreže na velikim nadmorskim 

visinama. U zadnje vrijeme bilježi se pozitivan pomak u održavanju i posebno rekonstrukciji 

mreže ali i dalje ima dosta kritičnih mjesta; 

Od magistralnih puteva najvećom dužinom unutar zahvata DPP su djelovi dionica Jadranske 

magistrale M-2 Petrovac – Podgorica – Kolašin. Jadranska magistrala u evropskoj mreži puteva ima 

oznaku E-65, E-80. 

Od regionalnih puteva u zahvatu DPP je i početni dio pravca Bioče – Mateševo R-19 

Od lokalnih i nekategorisanih puteva izgrađene su veze 11 naselja iz zahvata DPP sa magistralom. 

3.5.1.2. Željeznički saobraćaj 

U zahvatu DPP samo na kratkoj relaciji na početku hidroakumulacije Zlatica nalazi se dio pruge Bar- 

Beograd. 

Kontaktno zahvatu DPP, nalazi se željeznička stanica Bioče. 

3.5.1.3. Telekomunikacije i poštanski saobraćaj 

Aktuelno stanje u telekomunikacijama u ovom prostoru karakteriše dominantna primjena bežičnih 

komunikacija i to: Mobilna telefonija, Radio-difuzija, dok je fiksna telefonija slabo zastupljena. Duž 

koridora magistralnog puta Podgorica – Kolašin postavljen je fiber-optički kabal. 

Pošta Crne Gore, i pored pojave konkurentskog operatora, i dalje ima dominantnu ulogu, jer je 

zastupljena u skoro svim većim naseljenim mjestima. 

3.5.2. Energetski sistemi 

U zahvatu DPP se nalaze djelovi osnovne elektroenergetske mreže napona 400 kV, 220 kV i 110 kV i 

odgovarajuće distributivne mreže koja omogućava da se skoro sva naselja u ovoj zoni (osim teško 

pristupačnih sela u središnjem i sjevernom dijelu) snabdijevaju električnom energijom. 

Distributivna mreža u sistemu Elektroprivrede Crne Gore obuhvata vodove 35 kV, transformatorske 

stanice TS 35/10 kV, postrojenja 10 kV u TS stanicama 110/10 kV, vodove 10 kV, TS stanice 10/0,4 kV 

i vodove niskog napona. U zahvatu DPP rade 2 lokalne distribucije (Podgorica i Kolašin). Njihov 

prostorni raspored, dužine i vrste su detaljno dati u odgovarajućim grafičkim prilozima. 

3.5.3. Hidrotehnički sistemi 

3.5.3.1. Korišćenje voda za vodosnabdijevanje 

U zoni zahvata DPP organizovano snabdijevanje vodom preko vodovodnog sistema ima: 

- Izvorište „Bioče“ daje vode za potrošače Bioča. 

- Izvorište „Duga“ daje vodu za naselje atara sela Duga. 

3.5.3.2. Ostali vidovi korišćenja voda 

Na terasama uz vodotoke u zahvatu DPP stanovništvo individualno i samoinicijativno koristi vodu za 

navodnjavanje. 

- 48 -


Za sada ne postoji korišćenje voda za akvakulturu ni za flaširanje vode. 

3.5.3.3. Zaštita od zagađivanja 

Za sada ne postoje značajnija zagađenja od otpadnih voda. U poređenju sa klasama kvaliteta koje su 

predviđene Uredbom o kategorizaciji i klasifikaciji voda, utvrđeno stanje kvaliteta voda je 

zadovoljavajuće. 

3.5.4. Komunalni servisi 

U ovom području, pored gore pomenutih nema ostalih komunalnih servisa. To znači da u ovom 

prostoru koji je ispodprosječno naseljen i u kom nema značajnih privrednih aktivnosti, nema 

uspostavljenih sistema za tretman čvrstog komunalnog otpada i otpadnih voda. Ovaj nedostatak biće 

otklonjen u planskom periodu kroz uspostavljanje ovih servisa tokom i nakon završetka paniranih 

investicija. 

- 49 -


4. Ekonomsko – demografska analiza 

Osnovni pokazatelji i indikatori iz oblasti ekonomskog razvoja izvedeni su iz analize djelatnosti aktivnog 

stanovništva i procijenjenog bruto dohotka u poglavlju 3.3.1 A dijela, dok je u nastavku data analiza 

kvantiteta i kvaliteta izgrađenih dobara i njihovog prostornog rasporeda. 

U pogledu stanovništva, pored djelatnosti urađena je i analiza domaćinstava, po raznim osnovama, 

kako bi se ocjenila njihova ekonomska snaga i procijenio potencijal za budući razvoj. Prema popisu iz 

2003 godine u zahvatu DPP je živjelo 304 domaćinastava, od čega u opštini Podgorica 169, a u opštini 

Kolašin 135. Prosječan broj članova domaćinstava je 2,88. 

4.1. Stambeni fond 

Područje zahvata DPP, pored niske gustine naseljenosti karakteriše i ispod-prosječan kako broj 

stambenih i drugih objekata, tako i prosječna korisna površina tih objekata. Po popisu iz 2003 godine u 

zahvatu DPP evidentirano je 5531 stambeni objekat, ukupne površine od 30461 m 2 . U nastavku je dat 

pregled tih objekata prema naseljima i načinu korišćenja. Uočava se da je prosječna veličina objekata 

mala i iznosi 57,37 m 2 . 

Tabela – Broj i kvadratura stanova u zahvatu DPP u opštini Podgorica (pregled po naseljima) 

Ukupno 

stanovi i 

kvadratura 

Stanovi 

Naselje Za stalno stanovanje Ostali tipovi stanovanja 

Nastanjeni Nenastanjeni 

- 50 - 

Privremeno 

korišteni 

Korišćeni 

u poslovne 

svrhe 

Ostale 

nastanjene 

prostorije 

Ukupno 

stanovnika 

u 

objektima 

br. jed. 92 50 11 31 0 184 

Bioče m 2 5112 3037 455 1620 0 - 

br. jed. 54 19 6 29 0 67 

Vijedenje m 2 3398 1423 300 1675 0 - 

br. jed. 21 13 4 4 0 25 

Duga m 2 1408 894 270 244 0 - 

br. jed. 94 63 8 19 4 0 200 

Mrke m 2 6179 4331 570 979 299 0 - 

Rijeka 

br. jed. 38 25 0 13 0 76 

Piperska m 2 2880 1836 0 1044 0 - 

zahvat DPP u 

br. jed. 299 170 29 96 4 0 552 

Podgorici m 2 18977 11521 1595 5562 299 0 - 

Tabela – Broj i kvadratura stanova u zahvatu DPP u opštini Kolašin (pregled po naseljima) 

Ukupno 

stanovi i 

kvadratura 

Stanovi 



Privremeno 

korišteni 

Korišćeni 

u poslovne 

svrhe 

Ostale 

nastanjene 

prostorije 

Ukupno 

stanovnika 

u 

objektima 

br. jed. 36 22 14 0 2 63 

Vrujica m 2 1906 1001 905 0 72 - 

br. jed. 48 24 8 16 0 59 

Đuđevina m 2 2714 1460 438 816 0 - 

Manastir 

br. jed. 25 20 4 1 0 41 

Morača m 2 1113 918 135 60 0 - 

br. jed. 63 39 24 0 0 114 

Međuriječje m 2 3476 1869 1607 0 0 -


Ukupno 

stanovi i 

kvadratura 

Stanovi 



- 51 - 

Privremeno 

korišteni 

Korišćeni 

u poslovne 

svrhe 

Ostale 

nastanjene 

prostorije 

Ukupno 

stanovnika 

u 

objektima 

br. jed. 28 13 13 2 2 35 

Mrtvo Duboko m 2 946 394 452 100 54 - 

br. jed. 32 8 24 0 0 18 

Sreteška Gora m 2 1329 313 1016 0 0 - 

zahvat DPP u 

br. jed. 232 126 87 19 0 4 330 

Kolašinu m 2 11484 5955 4553 976 0 126 - 

Ukupno 

br. jed. 531 296 116 115 4 4 882 

zahvat DPP m 2 30461 17476 6148 6538 299 126 - 

Prema uporednim podacima, u zahvatu DPP evidentan je pad broja objekata u periodu od 1971. do 

1991. godine, što je uglavnom posledica zemljotresa iz 1979 godine, dok je u periodu od 1991. do 

2003. evidentirana ekspanzija izgradnje objekata koja u potpunosti nadoknađuje te prethodne 

negativne trendove, kako u broju tako i u kvalitetu objekata. U nastavku je dat uporedni pregled 

stambenih jedinica za naselja u zahvatu DPP za obje opštine. 

Tabela – Pregled promjene broja stanova po popisima u zahvatu DPP 1948 – 2003 

Naselje 

Broj stanova Promjena u procentima (%) 

1971 1981 1991 2003 1981/71 1991/81 2003/91 2003/71 

Bioče 51 56 46 92 9,80 -17,86 100,00 80,39 

Vijedenje 23 11 14 54 -52,17 27,27 285,71 134,78 

Duga 34 19 13 21 -44,12 -31,58 61,54 -38,24 

Mrke 70 62 52 94 -11,43 -16,13 80,77 34,29 

Rijeka Piperska 33 29 16 38 -12,12 -44,83 137,50 15,15 

Zahvat DPP u 

Podgorici 188 166 127 245 -11,70 -23,49 92,91 30,32 

Vrujica 44 41 54 36 -6,82 31,71 -33,33 -18,18 

Đuđevina 55 57 77 48 3,64 35,09 -37,66 -12,73 

Manastir 

Morača 23 17 20 25 -26,09 17,65 25,00 8,70 

Mrtvo Duboko 22 19 17 28 -13,64 -10,53 64,71 27,27 

Međuriječje 50 50 51 63 0,00 2,00 23,53 26,00 

Sreteška Gora 29 23 14 32 -20,69 -39,13 128,57 10,34 

Zahvat DPP u 

Kolasinu 223 207 233 232 -7,17 12,56 -0,43 4,04 

Zahvat DPP 411 373 360 477 -9,25 -3,49 32,50 16,06 

4.2. Domaćinstva 

Nisku gustinu naseljenosti karakteriše i mali broj domaćinstava, koje u zahvatu DPP, u odnosu na Crnu 

Goru, karakteriše i ispod-prosječan broj članova, odnosno 2,88 člana po domaćinstvu. U nastavku je 

dat pregled broja domaćinstava po naseljima u zahvatu DPP, diferenciranih na domaćinstva sa i bez 

gazdinstva.


Tabela – Pregled domaćinstava po brojnosti članova u zahvatu DPP – opština Podgorica 

Naselje 

Ukupno 

Sa 1 

članom 

2 3 4 5 6 7 8 9 

- 52 - 

10 i više 

Prosj. 

Br. 

članova 

Ukupno 49 11 10 4 6 5 6 5 2 3,65 

Bioče sa gazdinstvom 10 3 1 2 3 1 5 

bez gazdinstva 39 11 7 3 6 5 4 2 1 3,31 

Ukupno 19 3 4 4 4 2 1 1 3,53 

Vijedenje sa gazdinstvom 5 1 1 2 1 4,4 

bez gazdinstva 14 3 3 3 2 2 1 3,21 

Ukupno 13 8 2 1 1 1 1,92 

Duga sa gazdinstvom 8 5 1 1 1 2,13 

bez gazdinstva 5 3 1 1 1,6 

Ukupno 63 11 19 8 12 7 5 1 3,16 

Mrke sa gazdinstvom 24 2 9 4 5 3 1 3,08 

bez gazdinstva 39 9 10 4 7 4 4 1 3,21 

Rijeka 

Piperska 

Ukupno 

sa gazdinstvom 

25 

10 

5 

3 

8 

2 

3 

1 

3 

1 

3 

1 

2 

1 

1 

1 

3,04 

3,2 


Ukupno u 

zahvatu DPP 

Ukupno 


169 

57 

38 

10 

43 

16 

20 

7 

26 

9 

15 

4 

11 

4 

12 

5 

3 

1 

1 

1 

0 

0 

3,23 

3,42 

u Podgorici bez gazdinstva 112 28 27 13 17 11 7 7 2 0 0 3,13 

Tabela – Pregled domaćinstava po brojnosti članova u zahvatu DPP – opština Kolašin 

Naselje 

Ukupno 

Sa 1 

članom 

2 3 4 5 6 7 8 9 

Ukupno 24 7 8 2 3 2 2 2,63 

Vrujica sa gazdinstvom 17 5 5 1 2 2 2 2,82 

bez gazdinstva 7 2 3 1 1 2,14 

Ukupno 24 8 9 3 1 1 1 1 2,46 

Đuđevina sa gazdinstvom 22 8 8 3 1 1 1 2,36 

bez gazdinstva 2 1 1 3,5 

Manastir 

Morača 

Ukupno 


20 

4 

8 

2 

7 

1 

3 1 1 

1 

2,05 

2,5 


Ukupno 41 8 15 5 5 7 1 2,78 

Međuriječje sa gazdinstvom 9 2 1 1 3 2 3,22 


Mrtvo 

Duboko 

Ukupno 


16 

6 

7 

1 

7 

4 

1 1 

1 

2,19 

2,83 

bez gazdinstva 10 6 3 1 1,8 

Sreteška 

Gora 

Ukupno 


10 6 1 2 1 1,8 


Ukupno u 

zahvatu DPP 

Ukupno 


135 

58 

44 

18 

47 

19 

15 

5 

11 

6 

10 

4 

5 

3 

1 

1 

2 

2 

0 

0 

0 

0 

2,44 

2,69 

u Kolašinu bez gazdinstva 77 26 28 10 5 6 2 0 0 0 0 2,26 

10 i više 

Prosj. Br. 

članova

Naselje 


Ukupno 

Sa 1 

članom 

2 3 4 5 6 7 8 9 

- 53 - 

10 i više 

Prosj. 

Br. 

članova 

Ukupno 304 82 90 35 37 25 16 13 5 1 0 2,88 

Ukupno u sa gazdinstvom 115 28 35 12 15 8 7 6 3 1 0 3,05 

zahvatu DPP bez gazdinstva 189 54 55 23 22 17 9 7 2 0 0 2,78 

U zahvatu DPP prema uporednim podacima evidentan je pad broja domaćinstava u periodu od 1961. 

do 2003. godine. Izuzetak je period 1991 do 2003 godine za opštinu Podgorica u kome je zabilježen 

porast broja domaćinstava. U nastavku je dat uporedni pregled broja domaćinstava po naseljima u 

zahvatu DPP za obije opštine. 

Tabela – Pregled promjene broja domaćinstava u zahvatu DPP – opština Podgorica 

Naselja 

Broj domaćinstava po popisima Promjene u procentima (%) 

Podgorice 

1948 

1953 

1961 

1971 

1981 

1991 

2003 

Bioče 53 52 48 63 57 48 49 -1,89 -7,69 31,25 -9,52 -15,79 2,08 -7,55 

Vijedenje 22 23 39 23 11 14 19 4,55 69,57 -41,03 -52,17 27,27 35,71 -13,64 

Duga 32 32 30 39 19 14 13 0,00 -6,25 30,00 -51,28 -26,32 -7,14 -59,38 

Mrke 63 63 61 71 58 50 63 0,00 -3,17 16,39 -18,31 -13,79 26,00 0,00 

Rijeka 

Piperska 37 42 40 33 26 16 25 13,51 -4,76 -17,50 -21,21 -38,46 56,25 -32,43 

Ukupno 207 212 218 229 171 142 169 2,4 2,8 5,0 -25,3 -17,0 19,0 -18,36 

Tabela – Pregled promjene broja domaćinstava u zahvatu DPP – opština Kolašin 

Naselja 

Broj domaćinstava po popisima Promjene u procentima (%) 

Kolašina 

1948 

1953 

1961 

1971 

1981 

1991 

2003 

Vrujica 33 29 47 44 35 31 24 -12,12 62,07 -6,38 -20,45 -11,43 -22,58 -27,27 

Đuđevina 78 80 65 58 56 58 24 2,56 -18,75 -10,77 -3,45 3,57 -58,62 -69,23 

Manastir 

Morača 25 33 88 38 25 24 20 32,00 166,67 -56,82 -34,21 -4,00 -16,67 -20,00 

Međuriječje 62 57 75 50 49 39 41 -8,06 31,58 -33,33 -2,00 -20,41 5,13 -33,87 

Mrtvo 

Duboko 26 25 27 25 19 16 16 -3,85 8,00 -7,41 -24,00 -15,79 0,00 -38,46 

Sreteška 

Gora 29 30 30 29 20 14 10 3,45 0,00 -3,33 -31,03 -30,00 -28,57 -65,52 

Ukupno 253 254 332 244 204 182 135 0,4 30,7 -26,5 -16,4 -10,8 -25,8 -46,64 

UKUPNO 

u zahvatu 

DPP 

1953/48 

1953/48 

460 466 550 473 375 324 304 1,3 18,0 -14,0 -20,7 -13,6 -6,2 -33,91 

1961/53 

1961/53 

1971/61 

1971/61 

1981/71 

1981/71 

1991/81 

1991/81 

2003/91 

2003/91 

2003/48 

2003/48


5. Ocjena stanja životne sredine 

Gledano u cjelini, što je već konstatovano za šire područje Sliva Morače, kvalitet životne sredine kroz 

kvalitet vazduha, stanje zemljišta, kvaliteta voda, stanje biodiverziteta i radiološko opterećenje 

stanovništva je očuvan, što omogućava sveobuhvatan i dinamičan održivi razvoj zone zahvata DPP. 

U zahvatu DPP po osnovu nacionalnog zakonodavstva u Crnoj Gori nema zaštićenih prirodnih 

područja. 

Kulturno nasljeđe čine 3 spomenika kulture, od čega je 1 spomenik prve kategorije, a 2 su spomenici 

treće kategorije. 

U zahvatu DPP nalaze se spomenici kulture: 

- I kategorija 

o manastir Morača sa crkvama Uspenja 

Bogorodice, i sv. Nikole, nastao 1252. 

godine u Kolašinu 

- III kategorija 

o Manastir Duga, Bioče je nastao oko 

1755. godine u Podgorici i 

o Most knjaza Danila, rijeka Mrtvica, 

nastao je 1858. godine u Kolašinu’ 

Slika – manastir Duga 

- 54 - 

Slika – manastir Morača 

Slika – Most Knjaza Danila 

Manastir Morača se nalazi na ivici padine koja se u 

dvije terase spušta prema Morači. Visinska razlika 

između nivoa manastira i rijeke je oko 40 m. Manastir je najvećim dijelom temeljen na konglomeratnim 

stjenama. 

Danas je manastirski kompleks izložen brojnim rizicima. Ugroženost kulturne baštine kao i fonda 

zgrada je slijedeća: 

- Blizina magistralnog puta po kome se odvija i saobraćaj teških transportnih vozila; 

- Nestabilnost kosine prema rijeci, sa mogućnošću odrona stijenske mase; 

- Potok iznad konaka a ispod puta, iz kojeg se voda drenira u smjeru temelja manastirskih 

zgrada.


Zbog loše situacije i zatečenog stanja manastirskog kompleksa, treba započeti što prije sa integralnom 

sanacijom, koja mora obuhvatiti sakralna dobra i šire okruženje. 

- 55 -


6. Potencijali, ograničenja i konflikti 4 

U prethodnim poglavljima su detaljno opisani prirodni potencijali i ograničenja, kao i uočeni konflikti 

izazvani djelatnostima stanovništva i izgrađenom infrastrukturom. To je u nastavku sistematizovano 

iskazano u tabeli, prostorno grupisano po lokacijama višenamjenskih akumulacija i u okviru planskih 

zona detaljne razrade. Ti numerički podaci grafički su interpretirani na sledećim sinteznim preglednim 

kartama. 

Tabela – Namjena korišćenja prostora po zonama - Postojeće stanje 

Naziv 

akumulacije/zone Poljoprivreda 

Šume 

Naselja 

Groblje 

- 56 - 

Vjerski 

objekti 

Vodene 

površine 

Morače 

Vodene 

površine 

pritoka 

Saobraćaj 

magistrala 

Saobraćaj 

lokalni putevi 

Ostale 

površine 

ha ha ha Ha ha ha ha ha ha ha ha 

Zona 1 - Zlatica 1 20.47 25.08 2.52 0.00 0.00 4.04 0.00 1.20 1.78 68.47 123.55 

Zona 2 - Zlatica 2 22.61 24.58 7.69 0.19 0.00 4.31 0.00 1.55 1.13 16.19 78.24 

Zona 3 - Zlatica 3 151.24 65.40 42.62 0.29 0.00 12.33 3.52 3.88 9.04 59.70 348.02 

Zona 4 - Zlatica 4 24.90 36.31 3.75 0.00 1.85 5.35 0.32 1.24 2.77 26.82 103.30 

Hidroakumulacija 

Zlatica 

219.22 151.36 56.58 0.48 1.85 26.02 3.85 7.87 14.72 171.17 653.11 

Zona 5 - Milunovići 1 46.31 28.11 14.37 0.00 0.00 9.38 0.06 2.29 2.21 56.01 158.74 

Zona 6 - Milunovići 2 13.52 60.83 3.85 0.13 0.00 11.71 0.00 3.30 0.29 73.32 166.95 


Milunovići 

59.83 88.94 18.22 0.13 0.00 21.09 0.06 5.59 2.49 129.33 325.69 

Zona 7 - Raslovići 1 0.30 13.74 0.00 0.00 0.00 2.48 0.00 0.81 0.00 7.87 25.19 

Zona 8 - Raslovići 2 0.40 126.71 1.65 0.00 0.00 18.44 0.07 4.82 0.00 22.38 174.48 


Raslovići 

0.70 140.45 1.65 0.00 0.00 20.92 0.07 5.63 0.00 30.25 199.67 

Zona 9a - Andrijevo 1 2.35 104.22 0.07 0.00 0.00 8.79 1.10 2.66 0.00 47.06 166.26 

Zona 9b - Andrijevo 1 152.62 720.79 27.22 0.49 0.00 7.64 20.13 0.48 13.59 13.47 956.43 

Zona 9c - Andrijevo 1 107.74 486.03 14.43 0.60 0.00 7.36 16.03 3.52 6.95 5.46 648.11 

Zona 9 - Andrijevo 1 

Zona 10 - Andrijevo 2 74.67 202.17 11.42 0.00 3.30 17.55 3.73 4.24 4.55 5.67 327.32 


Andrijevo 

337.39 1513.22 53.15 1.08 3.30 41.34 40.99 10.91 25.09 71.67 2098.12 

Ukupno 617.14 1893.96 129.60 1.69 5.15 109.37 44.97 29.99 42.30 402.42 3276.59 

4 Pregledne karte: 

Hidroakumulacija Zlatica: 

− Pregledna karta Zone 1 (Zlatica 1), razmjere 1:10000 




Hidroakumulacija Milunovići: 

− Pregledna karta Zone 5 (Milunovići 1), razmjere 1:25000 


Hidroakumulacija Raslovići: 

− Pregledna karta Zone 7 (Raslovići 1), razmjere 1:10000 


Hidroakumulacija Andrijevo: 

− Pregledna karta Zone 9a (Andrijevo 1), razmjere 1:25000 

− Pregledna karta Zone 9b (Andrijevo 1), razmjere 1:25000 

− Pregledna karta Zone 9c (Andrijevo 1), razmjere 1:25000 

− Pregledna karta Zone 10 (Andrijevo 2), razmjere 1:25000 

Površina 

zone


B. PROJEKCIJA RAZVOJA I KONCEPTI ORGANIZACIJE UREĐENJA I 

KORIŠĆENJA PROSTORA 

- 83 -


1. KONCEPT ORGANIZACIJE, UREĐENJA I KORIŠĆENJA PROSTORA 5 

1.1. Organizacija prostora u zahvatu DPP 

Od centara definisanih Prostornim planom Crne Gore, u zahvatu DPP nalazi se lokalni centar opštine 

Kolašin – Manastir Morača. Od centara definisanih Prostornim planom opštine Podgorica u zahvatu 

se nalazi planska zona, odnosno, lokalni centar Bioče. Prema PPO Kolašin u zahvatu DPP nalaze se 

djelovi zajednica naselja Manastir Morača i Međuriječje. 

Sama organizacja prostora u zahvatu DPP dio je šire organizacije prostora Sliva Morače koja je 

opisana u Osnovnom planskom dokumentu, a koju najbolje ilustruje sledeća pregledna karta. 

1.2. Mreža naselja 

Sa ciljem podrške Prostornim planom Crne Gore, Prostornim planom Podgorice i Prostornim planom 

Kolašina definisanog policentričnog sistema mreže naselja, u zoni zahvata DPP, kroz analizu uticaja i 

usmjerenja, stvoreni su svi preduslovi za ostvarivanje zacrtanih ciljeva kroz izgradnju, razvoj i 

povezivanje magistralnih, regionalnih i lokalnih infrastrukturnih sistema, čime će se stvoriti preduslovi 

neophodnog prostornog i privrednog povezivanja i funkcionisanja naselja, i time podstaći: 

- Razvoj malih naselja sa manje od 50 stanovnika u zahvatu DPP i to u opštini Podgorica Duga, a 

u opštini Kolašin Manastir Morača i Sreteška Gora. 

- Smanjenje tendencije doseljavanja u prigradska naselja Podgorice i Kolašina; 

- Razvoj specijalnih funkcija (poljoprivrednih, turističkih, proizvodnih i dr.) u lokalnim centrima i 

većim seoskim naseljima 

- Razvoj infrastrukture i podizanje standarda opšte opremljenosti u lokalnim centrima i seoskim 

naseljima. 

Tabela – Projekcija stanovništva po naseljima 

u zahvatu DPP 

Redni 

Naselje Popis Urojekcija 

broj 

2003. 2021. 

1 Bioče 179 379 

2 Vijedenje 67 72 

3 Duga 34 49 

4 Mrke 200 260 

5 Rijeka Piperska 76 171 

Ukupno – naselja u Podgorici 556 931 

1 Vrujica 63 103 

2 Đuđevina 59 79 

3 Manastir Morača 49 154 

4 Međuriječje 114 159 

5 Mrtvo Duboko 35 135 

6 Sreteška Gora 18 68 

Ukupno – naselja u Kolašinu 338 698 

Ukupno naselja u zahvatu DPP 894 1629 

Planirani proces privrednog razvoja, infrastrukturnog povezivanja i razvoja društvenih djelatnosti 

detaljno je opisan u Osnovnom planskom dokumentu, kao i u poglavlju 6 ovog dokumenta. 

Kao posledica tako planiranog razvoja očekuje se sledeća projekcija broja stanovnika po naseljima: 

Proces demografskog pražnjenja kao i povećanja broja naselja sa malim brojem stanovnika u području 

zahvata DPP u periodu od 1948 do 2003 godine ilustrovan je narednom tabelom. Realizacijom ovog 

5 Tematska karta: Koncept prostornog razvoja zahvata DPP 

- 85 -


plana taj negativni trend bi bio zaustavljen i uspostavila bi se nova i vitalnija mreža naselja u zahvatu 

DPP. Ponovo bi se pojavila naselja sa preko 200 stanovnika (Bioče i Mrke), dok bi najveći broj naselja 

imao između 100 i 200 stanovnika, čime bi se odagnala opasnost nestajanja tih naselja. 

Tabela – Uporedni pregled kategorija naselja u zahvatu DPP po broju stanovnika (1948/2003/projekcija 2021) 

Popis 1948. Popis 2003. Projekcija 2021. 

Kategorija 

naselja 

Broj 

stanovnika 

Broj 

sela 

Učešće u 

broju naselja 

zahvatu DPP 

(%) 

Broj 

sela 

- 86 - 

Učešće u 

broju naselja 

u zahvatu 

DPP (%) 

Broj sela 

Učešće u 

broju naselja 

u zahvatu 

DPP (%) 

1. 0 – 25 0 0 1 9,09 0 0 

2. 26 – 50 0 0 3 27,27 1 9,09 

3. 51 – 100 3 27,27 4 36,36 3 27,27 

4. 101 – 200 4 36,36 3 27,27 5 45,45 

5. 201 – 300 3 27,27 0 0 1 9,09 

6. 301 – 500 1 9,09 0 0 1 9,09 

7. 501 – 1000 0 0 0 0 0 0 

8. preko 1000 0 0 0 0 0 0 

UKUPNO 11 11 11 

1.3. Namjena i korišćenje zemljišta 

U neposrednom okruženju višenamjenskih akumulacija, odnosno u zahvatu DPP, planirani bilans 

namjena korišćenja prostora od 3276,59 ha iskazuje se kroz: 

- Poljoprivredno zemljište 288.69 ha 

- Šume i šumsko zemljište 1454.60 ha 

- Naselja 291.40 ha 

- Vodene površine 

o Akumulacije 1013.82 ha 

o Rijeka Morača 1.04 ha 

o Pritoke rijeke Morače 9.17 ha 

- Saobraćajnice 

o Autoput (0,5km) 2,4ha 

o Magistrala (43km) 51.97 ha 

o Lokalni put (48,7km) 36.30 ha 

- Groblja 1.53 ha 

- Turizam 61.59 ha 

- Sport i rekreacija 6.85 ha 

- Vjerski kompleksi 3.73 ha 

- Zone izgradnje hidroenergetskih građevinskih objekata 59.84 ha 

U pojedinim djelovima dolazi do preklapanja površina po namjenama, što je uzrokovalo razliku u 

površini samog zahvata DPP i zbiru površina po namjenama korišćenja prostora. Ovo je najizraženije 

na području akumulacije Andrijevo gdje površina preklapanja namjena korišćenja prostora iznosi oko 

4ha. 

1.3.1. Poljoprivredno zemljište 

Obradivo poljoprivredno zemljište u 

zahvatu DPP smanjiće se za oko 53%, 

odnosno, u prosjeku oko 328,45 ha 

zbog izgradnje višenamjenskih 

akumulacija, pratećih objekata i 

infrastrukture. 

Tabela – Promjene površina poljoprivrednog zemljišta u zahvatu DPP 

Postojeće stanje 

(u ha) 

Plan 

(u ha) 

Promjena 

Zlatica 219.22 143.78 -34.41% 

Milunovići 59.83 27.65 -53.79% 

Raslovići 0.7 0.00 -100.00% 

Andrijevo 337.39 117.26 -65.24% 

UKUPNO 617.14 288.69 -53.22%


Utvrđeni prioriteti razvoja u najkraćem se ogledaju kroz intenziviranje poljoprivredne proizvodnje 

usmjeravanjem na aktivnije korišćenje zemljišta u skladu sa pedološkim svojstvima. 

1.3.2. Šume i šumsko zemljište 

Realizacijom ovog Plana, 

površina šuma i šumskog 

zemljišta u zahvatu DPP 

smanjiće se za oko 23% 

odnosno, u prosjeku, oko 

439,36 ha. Priložena 

tabela ukazuje na 

promjene ovih površina 

pojedinačno za svaku 

akumulaciju. 

1.3.3. Naselja 

Za individualnu stambenu 

izgradnju planira se 

uvećanje prostora za oko 

161,80ha što, ukupno, čini 

uvećanje od preko 124%. 

Priložena tabela ukazuje na 

promjene ovih površina 

pojedinačno za svaku 

akumulaciju. 

1.3.4. Vodno zemljište 

Tabela – Promjene površina šuma i šumskog zemljišta u zahvatu DPP 

Vodno zemljište u zahvatu Plana činiće jezera i vodotoci, korito i obale vodotoka Morače sa pritokama i 

planiranim akumulacijama Zlatica, Milunovići i Raslovići i Andrijevo. Ukupna površina formiranih 

akumulacija iznosiće oko 1031,82ha i to: 

− Akumulacija Zlatica 139.41ha 

− Akumulacija Milunovići 70.94ha 

− Akumulacija Raslovići 71.00ha 

− Akumulacija Andrijevo 732.48ha 

Formiranje ovih akumulacija, izazvaće umanjenje površine rijeke Morače i njenih pritoka u zahvatu 

DPP. Pregled ovih promjena, pojedinačno po akumulacijama, dat je u priloženoj tabeli. 

Tabela – Promjene površina rijeke Morače i njenih pritoka u zahvatu DPP 

Postojeće 

stanje 

(u ha) 


(u ha) 

Rijeka Morača Pritoke Morače 

Plan 

(u ha) 

- 89 - 

Promjena 

Plan 

(u ha) Promjena 

Zlatica 151.36 193.32 27.72% 

Milunovići 88.94 106.74 20.01% 

Raslovići 140.45 108.33 -22.87% 

Andrijevo 1513.22 1046.22 -30.86% 

UKUPNO 1893.96 1454.60 -23.20% 

Tabela – Promjene površina za individualnu stambenu izgradnju 

u zahvatu DPP 


(u ha) 

Postojeće 

stanje 

(u ha) 

Plan 


Zlatica 56.58 95.30 68.44% 

Milunovići 18.22 61.93 239.91% 

Raslovići 1.65 0.00 -100.00% 

Andrijevo 53.15 134.17 152.43% 

UKUPNO 129.6 291.40 124.85% 

Plan 

(u ha) 

Promjena 

Zlatica 26.02 1.04 -96.00% 3.85 0.67 -82.57% 

Milunovići 21.09 0.00 -100.00% 0.06 0.00 -100.00% 

Raslovići 20.92 0.00 -100.00% 0.07 0.02 -71.12% 

Andrijevo 41.34 0.00 -100.00% 40.99 8.48 -79.32% 

UKUPNO 109.37 1.04 -99.05% 44.97 9.17 -79.61%


1.3.5. Saobraćajnice 

Zbog formiranja višenamjenskih akumulacija planira se izmiještanje magistralnog puta Podgorica – 

Kolašin u dužini od oko 13 km, kao i izmiještanje, revitalizacija i formiranje novih lokalnih putnih 

pravaca. Dužina lokalnihih i nekatogirisanih puteva koji se potapaju iznosi oko 17 km. 

Tabela – Promjene magistralnog i lokalnih puteva u zahvatu DPP 

Postojeće 

stanje 

(u ha) 

Magistrala Lokalni putevi Autoput 

Plan 


Postojeće 

stanje 

(u ha) 

- 90 - 

Plan 


Plan 

(u ha) 

Zlatica 7.87 13.23 68.11% 14.72 16.95 15.14% 2.4 

Milunovići 5.59 8.50 52.03% 2.49 1.23 -50.46% 0 

Raslovići 5.63 9.45 67.85% 0 0.13 +0.13ha 0 

Andrijevo 10.91 20.79 90.60% 25.09 18.00 -28.27% 0 

UKUPNO 29.99 51.97 73.30% 42.3 36.30 -14.17% 2.4 

1.3.6. Turizam, sport i rekreacija 

U zahvatu DPP-a planira se izgradnja objekata za turizam, ugostiteljstvo, sport i rekreaciju na površini 

od oko 68,5 ha. 

Tabela – Planirane površine za turizam i rekreaciju 

Za ove najmene u zahvatu DPP trenutno ne u zahvatu DPP 

postoje realizovani objekti. 

Turizam Sport i rekreacija 

(u ha) 

(u ha) 

Koncept razvoja turizma i rekreacije bazira se 

na tome da će realizacija hidroakumulacija i 

elektrana na Morači stvoriti jedinstvene 

mogućnosti za razvoj turizma i rekreacije. Ovim 

Zlatica 

Milunovići 

Raslovići 

37.07 

4.62 

5.77 

2.45 

4.40 

0 

planom se stvaraju prostorne pretpostavke i Andrijevo 14.13 0 

definiše nivo razvoja različitih vidova turizma i 

rekreacije. 

UKUPNO 61.59 6.85 

Na čitavom prostoru u zahvatu DPP sljedeće aktivnosti će biti obezbjeđene: 

- Biciklizam: uspostavljanjem mreže biciklističkih staza koje bi, daljim razvojem i 

uspostavljanjem odgovarajuće infrastrukture bile povezane sa biciklističkim stazama Podgorice 

sve do Skadarskog jezera. Ovdje bi se koristili i svi putevi projektovani i izgrađeni u sklopu 

izgradnje hidroelektrana, kao npr. putevi za održavanje obala hidroakumulacija. Za sve 

biciklističke staze se predviđaju odmorišta, a gdje je to moguće i uslužne djelatnosti (hrana, 

suveniri itd) 

- Ponuda putnicima u tranzitu: Rekonstruisani magistralni put i autoput u određenim tačkama 

biće povezani sa branama i akumulacijama, kako bi se i putnicima u tranzitu mogle pružiti 

određene turističke usluge. 

U daljem tekstu navode se i ostali vidovi turizma i rekreacije, za koje se prostorno prepoznaju i 

rezervišu posebne zone i lokacije: 

Hidroalumulacija Zlatica 

Hidroakumulacija Zlatica se nalazi u neposrednoj okolini Podgorice i lako je dostupna lokalnom 

stanovništvu. Nivo vode u ovoj akumulaciji će biti konstantan, što omogućava da se sljedeće turističko 

– rekreativne djelatnosti koncentrišu na ovoj akumulaciji: 

− Turistički centar sa hotelom i centrom za planinarenje 

− Javno dostupna obala za kupanje


− Marina za privatna plovila i iznajmljivanje plovila 

− Turistički brodovi sa organizovanim turama po jezeru 

− Kružne staze sa tematskim prikazima 

− Biciklističke staze 

− Alpski rolercoaster-a (tobogan) 

− Ribolovni centar za izdavanje dozvola za ribolov sa mrestilištem 

− Parking prostori 

− Restorani 

− Galerije za izložbe 

Hidroakumulacija Milunovići 

Hidroakumulacija Milunovići je druga u nizu elektrana posmatrano od Podgorice. Ova akumulacija sa 

stabilnim novoom vode će se nalaziti u kanjonskom dijelu Morače, i u njoj će se moći razvijati sljedeće 

aktivnosti: 

− Odmorišta sa mogućnošću pružanja uslužnih djelatnosti (hrana, suveniri itd) 


− Pješačke staze 

− Lokacije za posmatranje ptica 

− Ribolov 

Hidroakumulacija Raslovići 

Hidroakumulacija Raslovići je treća u nizu elektrana posmatrano od Podgorice. Po pitanju prirodnih 

uslova, ova akumulacija ima uslove za razvoj skoro istih turističko-rekreativnih aktivnosti kao i HE 

Milunovici. Ovdje se predlaže razvoj sljedećih aktivnosti: 

− Odmorišta sa mogućnošću pružanja uslužnih djelatnosti (hrana, suveniri itd) 




− Ribolov 

Hidroakumulacija Andrijevo 

Hidroakumulacija Andrijevo je četvrta u nizu elektrana posmatrano od Podgorice i ima najvišu branu. 

Vještačko jezero će prekriti ogromnu površinu i biće najimpresivnije od svih, mada mu nivo vode neće 

biti konstantan. Ova elektrana i njena akumulacija nude brojne mogućnosti za razvoj turizma i 

rekreacije: 

− Centar za posjetioce sa vidikovcem-platformom na brani 

− Žičara za posjetioce za spuštanje do brane 

− Izložbena postava o izgradnji elektrane 

− Parking 




− Razvoj seoskog turizma u cilju podsticanja ekonomskog razvoja ruralnog zaleđa 

− Centar za posjetioce Manastir Morača: restoran, razvoj vjerskog turizma (npr. vjenčanja, 

postavljanje platforme za posmatranje i sl) 

1.3.7. Vjerski i sakralni objekti 

Na području zahvata DPP doći će do smanjenja površina vjerskih objekata za oko 27%, odnosno oko 

1,42ha, dok će se površine rezervisane za groblja smanjiti za manje od 10%, odnosno oko 0,16ha. Za 

funkcionisanje Manastira Morača i Duga planira se prostor od 3,72 ha. 

- 91 -


Priložena tabela daje detaljan pregled ovih promjena, pojedinačno po akumulacijama. 

Tabela – Promjene površina vjerskih i sakralnih objekata u zahvatu DPP 

Postojeće 

stanje 

(u ha) 

Vjerski objekti Groblje 

Plan 

(u ha) 

Promjena 

Postojeće 

stanje 

(u ha) 

- 92 - 

Plan 

(u ha) 

Promjena 

Zlatica 1.85 1.83 -0.85% 0.48 0.63 31.01% 

Milunovići 0.13 0.13 1.24% 

Andrijevo 3.3 1.90 -42.49% 1.08 0.77 -29.10% 

UKUPNO 5.15 3.73 -27.53% 1.69 1.53 ‐9.69% 

1.3.8. Zone izgradnje hidroenergetskih građevinskih objekata 

U prvoj fazi uspostavljanja višenamjenskih akumulacija za zone gradnje brana i hidroenergetskih i 

ostalih postrojenja rezerviše se prostor od oko 59,84 ha i to: 

− Akumulacija Zlatica 6.72ha 

− Akumulacija Milunovići 39.83ha 

− Akumulacija Raslovići 5.05ha 

− Akumulacija Andrijevo 8.24ha 

Po završetku izgradnje, dio tog prostora biće prenamijenjen, u pravilu, u prostor za stanovanje i 

turizam. 

1.4. Korišćenje mineralnih sirovina za izgradnju 

Šljunkovi i pjeskovi 

Za izgradnju objekata brana višenamjenskih akumulacija, pratećih objekata i infrastrukture da sada nije 

iskazana precizna potreba u šljunku i pijesku. 

Budućom tehničkom dokumentacijom treba definisati eksploataciju šljunkova i pjeskova iz korita – 

dolina vodotoka pritoka u Slivu Morače, kojom bi se, koliko je to moguće, pospješila regulacija 

vodotoka na potezima eksploatacije šljunka i pijeska. 

Kamenolomi 

Pogodne mikrolokacije eksploatacija potrebnih količina tehničkog građevinskog materijala karbonatnog 

i magmatskog porijekla, po traženom kvalitetu utvrdiće se kada se to precizira detaljnijom tehničkom 

dokumentacijom. Tada će se u cilju zadovoljenja potrebnog kvaliteta i kvantiteta te sirovine, a u skladu 

sa zahtjevima zaštite životne sredine cijeniti opravdanost otvaranja novih kamenoloma (aktiviranje 

napuštenih i povećanje eksploatacije postojećih). Ovo znači da se za dodatne potrebe tehničkog 

građevinskog stjenovitog materijala mimo postojećih kapaciteta postojećih kamenoloma treba uraditi 

adekvatna tehnička dokumentacija u skladu sa zakonskom regulativom Crne Gore, pravilnicima i 

standardima. Vrlo perspektivna lokacija prepoznata Idejnim projektima za izgradnju hidroelektrana na 

Morači je zona Šujaci u Milunovićima, koja bi mogla zadovoljiti potrebe za sve četiri elektrane.


1.5. Analitički podaci i pregledne karte u zahvatu DPP – planirano stanje 

Planski koncept organizacije, uređenja i korišćenja prostora u zahvatu DPP je u nastavku prezentiran 

tabelom analitičlih podataka i setom preglednih karata 6 . 

Tabela – Namjena korišćenja zemljišta po zonama detaljne razrade i zonama višenamjenskih akumulacija 

Namjena 

Akumulacija 

Zlatica 

Akumulacija 

Milunovići 

- 93 - 

Akumulacij 

a Raslovići 

Akumulacija 

Andrijevo 

Ukupno u 

zahvatu 

DPP 

Poljoprivreda 143,78 27,65 0,00 117,26 288,69 

Šume 193,32 106,74 108,33 1046,22 1454,60 

Naselja 95,30 61,93 0,00 134,17 291,40 

Groblje 0,63 0,13 0,00 0,77 1,53 

Turizam 37,07 4,62 5,77 14,13 61,59 

Sport i rekreacija 2,45 4,40 0,00 0,00 6,85 

Vjerski objekti 1,83 0,00 0,00 1,90 3,73 

Zona gradnje 

energetskih objekata 

6,72 39,83 5,05 8,24 59,84 

Akumulacija 139,41 70,94 71,00 732,48 1013,82 

Vodene površine 

Morače 

1,04 0,00 0,00 0,00 1,04 

Vodene površine 

0,67 0,00 0,02 8,48 9,17 

pritoka Morače 

Saobraćaj - autoput 2,40 0,00 0,00 0,00 2,40 

Saobraćaj - magistrala 13,23 8,50 9,45 20,79 51,97 

Saobraćaj – lokalni 

16,95 1,23 0,13 18,00 36,30 

putevi 

Korekcija površina 

zbog preklapanja 

namjena 

-1,69 -0,26 -0,07 -4,30 -6,33 

Površina akumulacije 653,11 325,69 199,67 2098,12 3276,59 

6 Pregledne karte: 

Hidroakumulacija Zlatica: 





Hidroakumulacija Milunovići: 



Hidroakumulacija Raslovići: 



Hidroakumulacija Andrijevo: 

− Pregledna karta Zone 9a (Andrijevo 1), razmjere 1:25000 

− Pregledna karta Zone 9b (Andrijevo 1), razmjere 1:25000 

− Pregledna karta Zone 9c (Andrijevo 1), razmjere 1:25000 

− Pregledna karta Zone 10 (Andrijevo 2), razmjere 1:25000


2. Urbanističko - tehnički uslovi 

U regulacionon smislu DPP se primjenjuje: 

1. Direktnim izdavanjem akta o urbanističkim uslovima u skladu s Prostornim planom za 

višenamjenske akumulacije i prateće sadržaje 

2. Izradom projektne dokumentacije hidroenergetskih objekata, dionica magistralnog puta, dionica 

lokalnih puteva, turističkih naselja i dr. 

2.1. Smjernice urbanističkog i arhitektonskog oblikovanja prostora 

Kod planiranja i uređenja prostora u naseljima i velikim infrastrukturnim zahvatima (akumulacije, brane, 

hidroelektrane, putna i elektroprenosna infrastruktura i dr) treba nastojati da se obezbijedi primjena 

najsavremenijih trendova arhitektonske prepoznatljivosti i formiranja novog vizuelnog identiteta. 

Naročito pažljivo treba planirati uređenje predjela (prostora uz puteve, jezera, zelene površine, 

rekreativne i sportske površine i druge otvorene površine). 

U ruralnim naseljima treba nastojati da se obezbjedi arhitektonska prepoznatljivost, koja polazi od 

postojećeg kvaliteta i karakteristika prostora, odnosno od graditeljskog (kulturnog) nasljeđa. U pogledu 

visina, gabarite treba prilagoditi postojećim, naslijeđenim strukturama. 

Očuvanje arhitekturne prepoznatljivosti izvodi se planiranim uređenjem i obnovom naselja i 

infrastrukture, a realizuje se kroz čuvanje predjela. 

Zaštita i unapređenje autentičnog kulturnog pejzaža i okruženja obezbjeđuje integralnu zaštitu 

prostornih cjelina i posebnih kompleksa i objekata koji imaju karakteristike kulturnog nasljeđa. 

Stara naselja sadrže, pored urbanih vrijednosti, brojne kategorije arhitektonskog nasljeđa, pokretni 

spomenički fond, objekte i prostore sa sačuvanim prvobitnim rasporedom i namjenom. Pitanje 

održavanja autentične namjene ili izbora odgovarajuće nove perspektive i kompatibilne namjene je 

jedna od krucijalnih stavki u postupku zaštite i revitalizacije starih naselja. Nasuprot tome, 

neodgovarajući izbor namjene u praksi kao posljedicu donosi degradaciju monumentalnih vrijednosti. 

2.2. Zaštitne zone i područja, zone, lokacije i objekti od opšteg interesa 

Od javnog interesa su sva područja koja su zaštićena nacionalnim, regionalnim i međunarodnim 

dokumentima, kao i ona koja su to postala na osnovu donesenih zakonskih regulativa. Tako su 

akumulacije, brane i prateći objekti, kao i obale rijeka, područja i zone od javnog interesa. 

Ova područja i objekti definisani su na grafičkim prilozima u detaljnoj razradi za svih 10 zona u 

području zahvata DPP. Na osnovu člana 10. Zakona o vodama (Sl. List RCG 27/07 od 17.05.2007), 

utvrđuje se priobalno zemljište širine 15m uz obale jezera, radi omogućavanja opšteg korišćenja 

vodnog dobra. 

2.3. Smjernice za regulacionu komponentu Plana - Smjernice za projektovanje 

U regulacionon smislu ovaj plan se primjenjuje izdavanjem akta o urbanističkim uslovima u skladu s 

Prostornim planom za višenamjenske akumulacije i prateće sadržaje. 

Izradom i usvajanjem DPP višenamjenskih akumulacija potrebno je osigurati u označenim granicama 

Plana status kompleksne i funkcionalne zaštite i kvalitetan prostorni razvoj područja u kojima se 

realizuju te akumulacije. 

U tom smislu se definišu se tri kategorije UTU: 

- 123 -


- I kategorija UTU za višenamjenske akumulacije i objekte koji su njihov sastavni dio: brane, 

energetska postrojenja, prevodnice, trafostanice, dalekovodi, magistralni i lokani putevi, tuneli, 

propusti, nasipi i sl; 

- II kategorija UTU za prateće sadržaje neophodne za održavanje višenamjenskih akumulacija: 

baze za održavanje brana, mjerne stanice, servisna pristaništa i privezi za plovila, biciklističke i 

pješačke staze, stajališta na obali sa sanitarnim i ugostiteljsko – uslužnim sadržajima, punktovi 

za informacije i dr; 

- III kategorija UTU za izgradnju stambenih, privrednih, društvenih, ugostiteljskih, komunalnih i 

drugih objekata u granicama područja DPP. 

2.3.1. I kategorija UTU 

I/ 1. Uslovi za brane – Proističu iz odgovarajućih stručnih propisa i standarda kao i iz klimatskih, 

geoloških, seizmičkih i sl. uslova mikrolokacije. Takođe, UTU za bane sadrže i elemente oblikovanja 

objekata i ambijentalne karakteristike mikrolokacije koji imaju uticaj na oblikovanje. Prirodni uslovi za 

formiranje višenamjenskih akumulacija, po svim elementima dati su u poglavlju 2.3 A dijela. Opis 

višenamjenskih akumulacija i objekata na njima dati su u poglavlju 3.1 B dijela i u odgovarajućim 

grafičkim prilozima. 

I/2. Uslovi za energetska postrojenja sa trafostanicama i dalekovodima – Proističu iz odgovarajućih 

stručnih propisa i standarda kao i iz klimatskih, geoloških, seizmičkih i sl. uslova mikrolokacije. Takođe, 

UTU za ostale elemente elektrana sadrže i elemente oblikovanja objekata i ambijentalne karakteristike 

mikrolokacije koji imaju uticaj na oblikovanje. Opis energetskih postrojenja dati su u poglavlju 3.5 B 

dijela i u odgovarajućim grafičkim prilozima. 

I/3. Uslovi za „riblje staze“ – Proističu iz odgovarajućih stručnih propisa i standarda kao i iz zahtjeva za 

obezbjeđenje kretanja životinja. 

I/4. Uslovi za magistralne i lokalne saoraćajnice – Proističu iz odgovarajućih stručnih propisa i 

standarda. Takođe, UTU za putnu mrežu sadrže i elemente oblikovanja putnih objekata u ambijentalne 

karakteristike mikrolokacije koji imaju uticaj na oblikovanje. Elementi za UTU, kako za izmještanje i 

gradnje novih djelova magistrale Podgorica-Kolašin, tako i za djelove lokalnih puteva, kojima se ovo 

područje integriše u prostor Sliva Morače su dati u poglavlju 3.2 B dijela ovog plana i u odgovarajućim 

grafičkim prilozima. 

I/5. Uslovi za tunele – Proističu iz odgovarajućih stručnih propisa i standarda kao i iz klimatskih, 

geoloških, seizmičkih i sl. uslova mikrolokacije. 

I/6. Uslovi za propuste – Mikrolokacije za ove objekte utvrđuju se na osnovu DPP, kao i veze sa 

lokalnim i drugim saobraćajnicama, postojećim i planiranim. Takođe, uslovi proističu i iz odgovarajućih 

stručnih propisa i standarda kao i iz klimatskih, geoloških, seizmičkih i sl. uslova mikrolokacije trase. 

I/7. Uslovi za nasipe – Proističu iz odgovarajućih stručnih propisa i standarda kao i iz klimatskih, 

geoloških, hidroloških, seizmičkih i sl. uslova mikrolokacije trase. Za ove objekte preciziraju se i max. 

visine usjeka i način finalne obrade, u skladu sa prirodnim i ambijentalnim karakteristikama 

mikrolokacije. 

I/8. Uslovi za saobraćajne znake i saobraćajne informacije – Ove uslove daje nadležno ministarstvo u 

skladu sa međunarodnim i domaćim propisima i standardima. Uslov je savremeno oblikovanje ovih 

elemenata 

I/9. Uslovi za ograde – Proističu iz konkretnih potreba mikrolokacije i oblikovnih karakteristika objekta. 

I/10. Uslovi za zaštitu od buke – Proističu iz odgovarajućih stručnih propisa i standarda i uslova 

mikrolokacije trase. 

- 124 -


I/11. Uslovi za zaštitno zelenilo – Definišu se na osnovu karakteristika mikrolokacije, okolnog pejzaža i 

odgovarajućih stručnih propisa i standarda iz ove oblasti. 

2.3.2. II kategorija UTU 

Urbanističko – tehnički uslovi za navedene objekte i površine sa kompleksnim sadržajima struktuiraju 

se na sledeći način i definišu se na osnovu tehnoloških zahtjeva za tu vrstu objekta, karakteristika 

mikrolokacije, okolnog pejzaža i odgovarajućih stručnih propisa i standarda iz ove oblasti: 

- II/1. Uslovi za pješačke staze 

- II/2. Uslovi za biciklističke staze 

- II/3. Uslovi za servisna pristaništa i privezi za plovila 

- II/4. Uslovi za kupališta na otvorenom 

- II/5. Uslovi za ribolovni centar sa uzgajalištem ribe (mrestilište) 

- II/6. Uslovi za odmorišta na obali sa sanitarnim i ugostiteljsko – uslužnim sadržajima (parking, 

toaleti, ugostiteljski objekat, punkt za informacije i sl) 

- II/7. Uslovi za alpski tobogan (roler coaster) 

2.3.2.1. Pješačke staze 

Pozicioniranje staza: Način pozicioniranja staza varira u zavisnosti od očekivanja njegovih korisnika. 

Dnevni posjetici uglavnom urade jedan ili više obilazaka. Staza se projektuje na takav način da 

obuhvata različite tipove vegetacije, tipove zemljišta i nudi pogled na različite pejzaže. Učestale okuke 

na putu i promjene nagiba terena povećavaju atraktivnost staza. Kratki ogranci staza se mogu koristiti 

za pristup potocima, obližnjim vodotocima i planinskim vrhovima. 

Dužina: Ljubitelji dugih šetnji kroz prirodu prelaze od 2 do 5 km za jedan čas, zavisno od njihove 

kondicije, kao i karakteristika samog terena. Pješačke staze bi trebalo da imaju dužinu koja je dovoljna 

da pruži dovoljno mogućnosti za šetnju i, istovremeno, zadovolji mogućnosti i različitih očekivanja 

posjetilaca. Unutrašnje povezane staze i prečice omogućuju korišćenje pješačkih staza različitih 

sadržaja i dužina. 

Dnevno korišćenje: 0,5 do 8,0 km (1/2 dana); 8 do 24 km (cjelodnevni obilazak). 

Širina pročišćavanja terena za staze: potrebno je da širina pješačkih staza bude dovoljnih dimenzija 

koje obezbjeđuju da se izbjegnu efekti zatvorenosti i omogući promovisanje različitih ugođaja, kao npr. 

šumsko cvijeće, pašnjaci i obodi šuma. Pješačke staze, generalno, na padinama bi trebalo da budu 

široke minimum 0,5 m. Za lakše trase staze treba raščistiti od 1,2 do 2,0 m (jednosmjerne staze), a za 

teže trase staze: od 2,0 do 3.0 m (dvosmjerne staze). 

Visina pročišćavanja terena za staze: Pješačke staze, generalno, na padinama bi trebalo da budu 

široke minimum 2,5 m. Moguće je javljanje potrebe i za dodatno pročišćavanje visine kako bi se 

omogućio prolaz šetača sa višim rancima, nesmetan prolaz za vrijeme obiilnih kiša ili snijega, kada se 

grane spuštaju. 

Širina za pješačenje se određuje prema kategoriji staza i to za lakše trase staza: od 0,5 do 1,0 m 

(jednosmjerne staze), a za teže trase staza: od 1,0 do 2.0 m (dvosmjerne staze). 

Površina staza se oblikuje zavisno od kategorije staza i to za lakše trase staza: prirodna površina sa 

kaldrmom, a za teže trase staza: po mogućnosti prirodna površina ili kaldrma. 

Radijusi skretanja: kod ovih staza za radijusom skretanja nema nikakvih specijalnih zahtjeva. Ipak 

blage krivine su zahvalne u smislu estetike, ali i jednostavnog održavanja. Češće se projektanti 

odlučuju za prečice nego za okretanje pod oštrim uglom. DjelovI staze bez okuka ne bi trebalo da 

iznose više od 30 m. 

- 125 -


Nagibi koji prelaze 10% su teški za pješačenje, ali i za održavanje. Bez postavljanja dodatne zaštite, 

vrlo često dolazi do problema sa erodiranjem tla. Stepenice, okretišta i ograde za pridržavanje pješaka 

mogu biti potrebni na nagibima od preko 25%. Povremene promjene uspona i padova tebalo bi uključiti 

u prikaze koje pruža staza u cilju promovisanja interesovanja korisnika i olakšavanja prirodnog oticanja 

sa ovih staza. Preporučeni nagib je od 0 do 5%, dok je maksimalni nagib 15% (održivi) ili 40% (na 

distancama kraćim od 50 m) 

Za dužinu vidnog polja, ne postoje specifični zahtjevi za definisanje dužina vidnog polja na pješačkim 

stazama. Ipak, ukrštanja sa putevima za motorna vozila moraju biti pažljivo locirana i projektovana 

kako bi se i pješacima na stazama, i vozačima automobila omogućio pogled dovoljan za bezbjedan 

prelaz u svim smjerovima. 

Objekti za prelazak preko vode zavise od toka vode, dužine prelaza, kao i očekivanja posjetilaca – 

pješaka. Svi ovakvi objekti moraju zadovoljiti uslove za uspostavljenje pješačkog saobraćaja. 

Mostovi: locirani iznad uobičajenog najvišeg nivoa vode ili kablirani na jednom kraju kako bi se 

spriječilo njegovo odnošenje. Širina se dimenzioniše na od 0,5 do 1,5 m na lakšim trasama, od 1,5 do 

2.0 m na težim trasama i na 2,5 m ili više ako preko njih idu vozila za održavanje. 

Dopunsko korišćenje (sa dodatnim standardima za projektovanje staza) se planira zimi: šetnja sa 

krpljama, turno skijanje ili ski-skuteri, a ljeti: jahanje konja (slabije korišćenje) ili omogućavanje pristupa 

stazama za osobe sa hendikepom. 

Za sve se planiraju i dodatni kapaciteti: parking prostor, površina za piknik, površine za odmor, 

površine sa pogledom, kampovi, voda, oglasna tabla, informativni znaci. 

Staze za posmatranje ptica i prirode planiraju se u skladu sa pješačkim stazama, uvažavajući 

sljedeće uslove: 

− Staze za posmatranje prirode se uglavnom projektuju sa ciljem da ugoste manji broj gostiju. 

− Principi izrade ovih staza bi trebalo da se fokusiraju na mjesta za ishranu, mjesta sa vodom 

kao i teritorije različite flore i faune. 

− Ovdje treba uzeti u razmatranje zahtjeve habitata različitih divljih vrsta. Treba imati na umu da 

se ovi zahtjevi često sezonski mijenjaju. Mjere unapređivanja habitata su neophodne kako bi se 

privukle željene vrste. 

Trase staza treba postavljati da prolaze kroz staništa različitih divljih životinja. Aero-foto snimci pružaju 

dragocjene alate za lociranje vegetacije različitog tipa i starosti, proplanaka i kanala. Granične oblasti 

između različitih tipova habitata mogu da ponude najveću moguću različitost vrsta. Visoravni u zaleđu, 

između vodnog zemljišta ili kanala su odlične lokacije za postavljanje ovih puteva. 

Divlje životinje će često koristiti napravljene staze. Pažljivo treba odabirati istaknute tačke u blizini 

proplanaka ili kanala. Vodotoci većih brzina privlače ptice i brojne druge vrste. Grebeni predstavljau 

idealne tačke za posmatranje ptica koje žive u višim djelovima šuma. Potrebno je izbjegavati trase koje 

premošćavaju osjetljiva područja za gnijždenje i razmnožavanje životinja. Staze je potrebno 

projektovati tako da se oblastima koji pružaju pogled pristupa u pravcu suprotnom od sunca. Ovim su 

ptice i ostali divlji svijet su pogodno osvijetljeni za posmatranje i fotografisanje. 

Projektom staza treba predvidjeti blage krivine. Površinu staza je u najvećoj mogućoj mjeri potrebno 

održati kao prirodnu, sa komadićima drveta ili makadamom predviđenim samo u vlažnim područjima. 

Uske staze treba da prolaze neposredno uz vegetaciju. Kada to bezbjednost dozvoljava, trupci i 

uginula neoborena stabla bi trebalo da ostanu kao staništa i mjesta za ishranu mnogih ptica i sisara. 

Potrebno je razmotriti mogućnost postavljanja kućica za gniježdenje ili kreiranje vještačkih mjesta za 

odmor ptica u šumskom sistemu u blizini staze. Lokalne šumare bi trebalo konsultovati pri lociranju 

trasa i projektovanu staza. 

- 126 -


2.3.2.2. Biciklističke staze 

Pozicioniranje staza: Zbog potencijalnih opasnosti koje nastaju prilikom vožnje – prolaska biciklista, 

kao najprikladnije predlažu se jednosmjerne biciklističke staze. Uglavnom se koriste staze u formi petlji 

ili staze sa definisanim startom i ciljem. Biciklističke staze za planinski biciklizam moraju biti pažljivo 

locirane, i mora se sprovodoti monitoring njihove upotreba kako bi životna sredina ostala neugrožena. 

Dužina staza: Dužine biciklističkih staza variraju zavisno od spretnosti i očekivanja biciklista. Biciklisti, 

uglavnom, voze brzinom od 14 do 35 km/h. U svakom slučaju, brzina se bitno razlikuje zavisno od 

samog bicikliste, krivina i nagiba. Većina biciklista može preći od 20 do 50 kilometara za jedan dan, 

dok iskusniji vozači mogu preći 80 km i više. Generalno, kao minimalna dužina za biciklističku stazu je 

2 km. U svakom slučaju, pola kilometra duga petlja i staza sa brojnim preprekama i izazovima može biti 

poželjna za BMX bicikliste. 

Dnevno korišćenje: od 10 do 20 km (1/2 dana) 

od 20 do 50 km (tokom cijelog dana) 

Širina pročišćavanja terena za staze iznosi za: 

− Mountain bicycle: od 2,0 do 3,0 m 

− Touring biciklisti: 3,0 m (jednosmjerno) 

− Rekreativni biciklisti: od 3,0 do 4,5 m (dvosmjerno) 

Potrebno je obezbjediti dodatnu širinu na sekcijanma sa većim nagibima i krivinama. 

Visina pročišćavanja terena za staze iznosi od 2,5 do 3,0 m. 

Širina površine za vožnju iznose za: 

− Mountain bicycle: od 0,5 do 1,0 m 

− Obični biciklisti: od 1,0 do 2,0 m (jednosmjerno) i 2,5 m (dvosmjerno) 

Površina staza se oblikuju posebno za: 

− Mountain bike: Prirodna površina. Ekspert za geologiju može pomoći da se odredi trasa staze 

kako bi se izbjeglo zemljište sklono erodiranju. 

− Obični biciklisti: Preporučuje se asfalt debljine 5 cm sa bazom od 25 cm kompaktnog kamenja. 

Može se koristiti i fini krečnjak i ostali vidovi izlomljenog granularnog kamena (10 mm ili manje). 

Radijus skretanja: Široke i blage krivine sa dobrim nastavkom pogleda su idealne za biciklistička 

putovanja. Skretanja nikada ne treba locirati u podnožjima niti na samom vrhu. Oštre krivine zahtijevaju 

postavljanje znakova upozorenja kao i dovoljnu dužinu za zaustavljanje. 

Za mountain bicycle se propisuju sledeći radijusi: 1, 2 m (minimum), 2,5 m ili više (poželjno), a za 

obični biciklizam iIdealni minimalni radijus krivine se računa na sljedeći način: 

r = ((0.8 * v) + 1.5)*0.3, gdje je: 

r = Radijus krivine u metrima 

v = brzima u km/h 

Primjer: 4 m je the minimalni radijus za 15 km/h. 

Nagib: Biciklističke staze su prihvatljive ukoliko imaju nagib niži od 5%. Potrebno je izbjegavati 

prestrme nagibe prilikom spuštanja biciklista koje ugrožavaju korisnike staza i izlažu staze eriozionim 

problemima zbog kontinualnih kočenja i proklizavanja. 

Kada je to moguće, neizbježne strme nagibe postaviti na uzlaznim padinama. Većina biciklista će biti 

primorana da siđe sa bicikla i da ih izgura uz nagibe koji prelaze 15%. Okretnice sa preprekama kao i 

dovoljne dužine za zaustavljanje mogu biti korišćeni na strmim padinama. 

- 127 -


Pristupe motorizovanim putevima bi trebalo pozicionirati na nivoima blagih nagiba – do 3%. Zbog 

podloge koja se koristi za oba tipa biciklističkih staza, one imaju slične zahtjeve po pitanju nagiba. Na 

planinskim biciklističkim stazama treba primjenjivati jame i vodene preusmjerivače za prelaz preko 

potencijalno opasnih mjesta. 

Preporučeni nagib iznosi od 0 do 3%, maksimalni nagib iznosi od 5 do 10% (održivo) a 15% (na 

dionicama kraćim od 50 metara) 

Dužina vidnog polja: Dužina staza sa dobrim vidnim poljem kod motorizovanih puteva i prelazaka 

preko vode kod dvosmjernih staza mora biti minimum 30m. Iako krivine treba pažljivo projektovati kako 

bi imale što duži pogled, mjesta skretanja i krivine mogu pomoći smanjivanju brzine putovanja. Za 

projektovanje se propisuju: 

− Zahtijevana dužina vidnog polja: 30 m 

− Minimalna dužina vidnog polja: 15 m 

Prelasci preko vodotoka: Različiti ispusti, mostovi, ili drvene ponte bi trebalo koristiti za prelaske 

preko vodotoka. Mostove i ponte treba popločavati glatkim daščicama koje su postavljene pod uglom 

od 45 do 90 stepeni u odnosu na pravac vožnje. Šupljine između daščica postavljene u smjeru vožnje 

mogu ugroziti bicikliste. Pristupi mostovima treba da budu pravi u dužini od minimum 30 m. Mostovi: 

Moraju biti lociorani iznad uobičajenog maksimalnog nivoa vode. Mostovi moraju da imaju ograde sa 

obije svoje strane. Širine mostova se propisuju: 

− od 1,2 do 2,5 m (jednosmjerno) 

− 3,0 m (dvosmjerno) 

Kapacitet nosivosti je promjenjiv, 5 tona ili više za ako preko njih idu vozila za održavanje. 

Dodatno korišćenje staza se planira: 

− Zimi: Ski – skuteri ili turno skijanje i šetnja po snijegu sa krpljama 

− Ljeti: Pješačenje i dostupnost staza osobama sa hendikepom 

− Jahanje konja kao alternativno korišćenje 

- 128 -


Planiraju se prateći kapaciteti: Parking prostor za automobile i bicikla, kampovi, oglasna tabla, 

informativni znaci. 

2.3.2.3. Servisna pristaništa i privezi za plovila 

Pristupne rampe 

Prije izgradnje objekata za spuštanje plovila, pažljivo treba razmotriti razvoj potreba, lokaciju, kao i 

kapacitet pristupne rampe. Generalno posmatrano, opremu za čamce bi trebalo na odgovarajući način 

smjestiti uzduž ili okolo kanala kako bi se rasporedilo korišćenje čamaca. Ovim bi se umanjila 

zagađenja na površini vode i konflikt separacije različitih tipova korisnika. 

Predlaže se da oprema na ovakvoj lokaciji treba da ima pristup odgovarajućim javnim putevima i 

servisima zavisno od željenog nivoa razvoja. Parcela bi trebalo da ima i dovoljnu površinu za parking 

koja se nalazi u blizni rampe za predloženu lokaciju. 

Sigurnost korisnika i mogućnost pristupa bi trebalo razmotriti u momentu kada se razmatra i sama 

lokacija. Preporučuje se da parking plovila bude lociran u blizini pristupne rampe kako bi bio omogućen 

lakši pristup i udobnost korišćenja. Takođe, pristupne rampe bi trebalo pozicionirati tamo gdje je voda 

povoljna za ove aktivnosti, kao i u blizini poznatih oblasti za ove tipove aktivnosti. 

Lokalna topografija može odigrati veoma bitnu ulogu prilikom projektovanja i osjetljivosti područja pri 

razvoju predloženih objekata. Veliki broj usijecanja ili nasipanja terena koji bi bili neophodni kako bi se 

lokacija upodobila za korišćenje može iziskivati veće troškove nego što bi to bilo opravdano za same 

objekte. 

Tipični objekti za servisiranje čamaca se lociraju na otprilike 5 km razdaljine na jezerima i 

akumulacijama. Ove distance se mogu mijenjati u djelovima gdje se nalaze brane ili sekcije sa vodom 

na kojoj nije moguća navigacija ili kada je pravljenje pristupa odgovarajućim servisnim objektima na 

suprotnoj strani rijeke neisplativo. Najveći dio čamaca se koristiti na udaljenosti do oko 5 km od 

pristupne rampe. 

Pristupne rampe se, uglavno projektuju na način da se najveći broj iskopavanja excavation vrše iznad 

nivoa vode, sa podvodnim djelovima rampe koji su prirodno uklopljeni u teren i jezero, gdje god je to 

moguće. Na ovaj način se smanjuju potrebe za usijecanjem, ili nasipanjem terena u pristupnim 

zonama, a umanjuje se i bilo kakav uticaj na životnu sredinu i okruženje uopšte. Efekte talasa i 

izloženosti vjetru treba razmotriti u cilju definisanja veličina pristupnih rampi. 

Izgled: međusobna odaljenost do 5 km, nagib rampe: min. 12% do max. 15%, širina: 6 m 

Materijal: Krečnjak, asfalt ili drveni materijali 

Dokovi za ukrcavanje 

- 129 -


Kontakt mola sa terenom obezbjeđuje pješački pristup za ukrcavanje u plovila. Ovaj kontakt može 

takođe poslužiti kao privez na krajnjem dijelu mola. 

Molo bi trebalo da ima pomičnu vezu (šarku) na mjestu gdje se nalazi priključak na teren, a nalazi se 

iznad maksimalnog nivoa vode. Molo za pristup bi trebalo da ima dovoljnu dužinu iza dijela rampe u 

koji se spuštaju prikolice za transport plovila kako bi osigurao čamce od nekontrolisanog plutanja. Duža 

mola mogu biti postavljena pod uglom do 90 stepeni spram obale kako bi se izbjeglo formiranje kanala 

ili izloženost većim plutajućim predmetima ili talasima. 

Rampa za spuštanje pravilom se postavljaja duž desne strane mola (gledajući sa strane vode) kada se 

radi o jednoj rampi. Ovo pomaže boljoj 

preglednosti vozača kada se spuštaju 

unazad na rampu. Iza dijela rampe za 

spuštanje, svakih 8 m duž mola rezerviše 

se za opsluživanje jednog čamca/ broda 

(sa jedne strane) ili 2 broda (sa obije 

strane). 

Mjesto za manevrisanje oko mola i rampe 

treba da ima dubinu od minimalno 1 m. 

Po iskustvu, ova dubina je dovoljna da se 

može uslužiti većina čamca kraćih od 8 

m. 

Veličina rampe i mola zavisi od veličine 

čamaca koji se predviđaju za akumulaciju. 

Kao dodatak rampama i molu, potrebno je 

obezbjediti dovoljno mjesta za parkiranje 

za automobile posjetilaca – korisnika 

čamaca. 

2.3.2.4. Kupališta 

Generalno, temperatura Moračkih akumulacija neće odgovarati za kupanje. Promjena nivoa vode u 

akumulaciji Andrijevo, velike brzine vode u akumulacijama HE Milunovići i HE Raslovići neće omogućiti 

da se voda zagrije na željenu temperaturu. Dalje, veći dio obale i s njom povezanog terena suviše je 

klizav i krševit, da bi se mogli stvoriti uslovi za kupanje. Pa ipak, dijelovi obale u akumulaciji HE Zlatica 

mogli bi pružiti mogućnosti za razvoj nekih vidova kupanja. Da bi se to posliglo, prije korišćenja lokacija 

za kupanje, pojedine djelove bi tebalo izdvojiti malom branom kako bi se stvorila mirna zona vode i 

stvorio određeni oblik zaliva gdje bi se voda mogla zagrijati. Dodatno izgradnji brane, biće potrebno i 

formiranje plaža pijeskom. 

Obalu za kupanje treba locitrati na osunčanim djelovima obale jezera. Analiza osunčanosti može 

ukazati na najpovoljnije djelove. Treba razmotriti zahtijevanu sigurnosnu razdaljinu do brane, a prije 

- 130 -


svega do objekta zahvata vode hidroelektrane. Obala za kupanje treba da se nalazi u blizini 

saobraćajne infrastrukture. Prateći objekti, kao što su npr. sanitarni čvorovi, parking prostor, kamping 

prostor, restorani biće potrebni za posjetioce ovog područja. 

2.3.2.5. Ribolovni centar sa uzgajalištem ribe (mrestilište) 

Pružanje potrebnih informacija i upravljanje sa posjetiocima su najbitniji zadaci u vezi ribolovnog 

centra, i on bi trebalo da obezbjeđuje sva saznanja o ribama i ribolovu u akumulacionom bazenu. 

Dozvola za ribolov se može izdavati u tom centru. Takođe je poželjno da se kapacitet za izložbe 

smjesti u okviru ovog centra. 

Ribolovni centar bi trebao biti lociran u blizini saobraćajne mreže. Idealno, ovaj centar bi bio odlična 

početna tačka za obilaske terena. Takođe, centar može biti smješten u bližini tehničkih objekata, brana 

ili hidroelektrana, i u tom slučaju bi pružao i informacije o hidroelektrani. 

Povoljna mjesta za ribolov bi trebalo da se nalaze u blizini centra, tako da se minimizuje dodatno 

vrijeme za nalaženje tih mjesta. Ova mjesta se mogu razmjestiti duž obale sa dostupom preko puta 

odmaknutog od obale akumulacije sa kraćim dostupima. Kratke silazne staze omogućiće pristup 

mirnim mjestima za ribolov. 

Ukupni nivo smetnji prilikom ribolova, naročito zbog kupanja na otvorenom i upravljanjem čamcima se 

može smanjiti odgovarajućim smještanjem objekata i opreme. 

Ribolovne farme-mrjestilišta se mogu koristiti za uzgoj ribe u akumulacijama. Uzgoj ribe se mora 

pripremiti vrlo pažljivo uz konsultacije sa ekolozima; uzgoj sa neodgovarajućim ribljim vrstama može 

ugroziti razvoj osjetljivog ekosistema. 

Ovdje, takođe treba ponuditi dodatne usluge kao npr, restorani, parking prostor, sanitarije, 

iznajmljivanje čamaca i prodavnice za prodaju ribolovne opreme. 

2.3.2.6. Odmorišta sa katering mogućnostima 

Mogućnost odmaranja na stazama i korištenje katering snabdijevanja treba omogućiti na 

odgovarajućim razdaljinama. Razdaljine između odmorišta zavise od vrste transporta odnosno 

transportnih sredstava. Pješačke staze, oprema i 

objekti moraju biti dostupni na svaka dva sata hoda ili 

3-4 km. Na biciklističkim stazama ova rastojanja mogu 

biti veća i iznose oko 8 do 10 km. 

Objekti koji se nalaze na jednom mjestu, kao npr 

ribolovni centar, otvorena kupališta ili marine, moraju 

uključivati odmarališta. Sa dobro organizovanom 

mrežom puteva i opreme, broj dodatnih odmorišta se 

može umanjiti, a odmorišta učiniti ekonomski 

isplativijim. 

Odmorištima mogu upravljati nadležni lokalni operateri, 

na određenim lokacijama može se organizovati 

kampovanje ili se može ponuditi neka druga vrsta 

odmora. 

Odmorišta treba locirati na slikovitim mjestima. Zbog lakšeg i kvalitenijeg održavanja i logistike, lokacija 

ne bi trebalo da bude smještena predaleko od putne mreže. 

- 131 -


2.3.2.7. Alpski tobogan 

Alpski tobogan (roler coaster) postavljen je na cijevnim šinama od nerđajućeg čelika. Vozilo ili „Sanke“ 

za putnike voze mirno i tiho niz padinu velikom brzinom. Vozila su projektovana da njima mogu udobno 

da upravljaju dvije osobe, ali njime može jednostavno upravljati i samo jedan. Vozači kontrolišu 

brzinom spuštanja. Noseća konstrukcija leži 

direktno na terenu bez fundiranja, a u položaju se 

održava uz pomoć čeličnih spojnica. 

Staze topogana mogu biti postavljene na visini od 1 

m do 6 m iznad zemlje. Promjene pravca u vertikali 

i horizontali treba da budu projektovane. Prisustvo 

kiše ne predstavlja problem jer efekat i sistem 

kočenja ne zahtijeva promjene pri ovakvim 

promjenama. 

Uzbrdice se mogu savladati uz pomoć specialnog 

Alpine Lifter-a, gdje su sanke okačene, ili sa 

klasičnom žičarom ili gondola-žičarom. 

2.3.2.8. Smjernice za ublažavanje negativnog vizuelnog uticaja 

U većini slučajeva novoformirana tehnička oprema ima loš uticaj na prirodni pejzaž. S druge strane, 

dobro dizajnirani projekti mogu donijeti vizuelno poboljšanje i obogaćenje pejzaža. 

U oba slučaja, neophopdno je voditi računa o ublažavanju negativnog uticaja. Generalno, ublažavanje 

se može podijeliti u dvije kategorije: 

− Primarne mjere: razmatranje detalja u fazama kreiranja projekta 

− Sekundarne mjere: koraci koji upućuju na negativne efekte idejnih projekata 

Zbog toga je veoma bitno predvidjeti ublažavanje vizualnog uticaja u ranoj fazi planiranja. Projekat i 

dispozicija konstrukcije i izmjene pejzaža mora predstavljati dio procesa planiranja. 

Mjerama se mora razmatrati dugoročni razvoj. Ovim se garantuje uspjeh finansijskog i pejzažnog 

aspekta projekta. Cilj ovoga je da se ostvare koristi na pejzažni karakter, uslove i vrjednosti, paralelno 

sa ublažavanjem negativnih uticaja na okolinu. 

Najbolja strategija za svaki prepoznatljivi negativni efekat je njegovo izbjegavanje. Ukoliko ovo nije 

moguće, potrebno je razmotriti svaku od alternativnih strategija kao što su redukcija, sanacija i 

kompenzacija. Neka od glavnih pitanja koja su povezana sa različitim tipovima strategija ublažavanja 

su: 

Izbjegavanje: Izbjegavanje negativnih uticaja na pejzaž i vizuelne efekte se može postići pažljivim i 

kvalitetnim razmatranjima prilikom projektovanja. Skoro sve razvojne faze projekta, kao i vrijeme, 

troškovi i javne rasprave mogu biti redukovani ukoliko se ozbiljna prostorna ograničenja identifikuju i 

izbjegnu kroz samo planiranje i izradu idejnog projekta. Ovo može biti dostignuto kroz odabiranje 

lokacija koje mogu jednostavno pružiti predloženi razvoj ili davanjem inovativnog dizajna. 

Smanjivanje uticaja: U djelovima gdje negativni efekti ne mogu bitio izbjegnuti, redukcija bilo kog 

konflikta sa pejzažnim i prostornim ograničenjima zahtijeva detaljno razmatranje karakteristika lokacije. 

Ukoliko se predvidi smještanje objekta ukopavanjem u teren (sutereniski) može se često pomoći boljoj 

integraciji objekta u pejzaž. Nove prirodne strukture i sadnice, kao dio mjera ublažavanja, mogu 

povećati mogućnost da se kod pejzaža uveća estetski efekat. Pri tome uvijek treba obezbjediti da se 

ove sadnice uklapaju u postojeći karakter oblasti i da odgovaraju određenim okolnostima. 

- 132 -


Oporavak: Mjere ublažavanja koje zavise direktno od nadodatih ili tzv „kozmetičkih“ pejzažnih mjera, 

kao što je na primjer postavljanje barijera od vegetacije u cilju oporavka od negativnih efekata stalnog 

objekta, ostaće vjerovatno bez većeg efekta. Bez obzira na to, obzirni tretman pejzaža može proširiti 

integraciju novog razvoja sa pejzažom u okruženju. Oporavak životne sredine bi trebalo posmatrati 

kao dio kompletnog procesa izbjegavanja i redukovanja negativnih uticaja. 

Kompenzacija: Kada negativni uticaji ne mogu biti ublaženi do prihvatljivog nivoa, druge mjere 

kompenzacije ili vezanih prostornih unapređenja mogu ublažiti ili kompenzovati neizbježne preostale 

efekte. Da bi kompenzacija bila efektna, neophodna je pouzdana procjena prirodnih vrijednosti i 

resursa koji će se izgubiti. Ovo je neophodno da bi se isto moglo ekvivalentno zamijeniti ili jednog dana 

postaviti kako je i bilo nekad. U svakom slučaju, diskutabilno je da li je moguće napraviti pravu 

kompenzaciju. Npr, nova šumska oblast može eventualno, tokom nekoliko dekada, kompenzirati 

gubitak postojećih zrelih šuma, u vizuelnom efektu, ali na taj način se nikada ne može kompenzovati 

gubitak uspostavljenog habitata ili drugih vrijednosti. Uglavnom, kompenzacija se treba uzimati u 

razmatranje kao posljednja opcija. U djelovima gdje bude potrebno kreiranje habitata, mora se 

konsultovati lokalni ekspert za tu oblast. 

Unapređenje: U pejzažnom i vizuelnom efekatom mogu se prepoznati mjere za upravljanje 

neophodnim promjenama (koje dolaze sa razvojem), tokom održavanja i, gdje je to moguće, 

unapređivanja kvaliteta prirrodne sredine za lokalno stanovništvo i posjetioce. 

Iako često povezano sa ublažavanjem, unapređenje je odvojeno pitanje koje ispituje mogućnosti i 

prilagođenost idejnih projekata da pozitivno utiču na pejzaž razvojnog područja i druge, šire oblasti. 

Predlozi za unapređenje su bazirani na efektu inicijalnog uticaja na pejzaž, kvalitet i trendove promjena 

u kojima se mogu pojaviti sljedeća pitanja: 

− Može li razvoj pomoći oporavku ili rekonstrukciji lokanog pejzažnog karaktera i lokalnih razlika? 

− Može li razvoj pomoći u stvaranju autoriteta (propisima) za upravljanjem pejzažnim jedinicama 

za određenu oblast? 

− Može li razvoj pomoći u rješavanju specifičnih pitanja kao što je npr. napušteno zemljište? 

Unapređenje može biti predloženo na više načina, uključujući unaprijeđenje upravljanja zemljištem, ili 

restauracijom istorijskih pejzaža, habitata i drugih vrijednih objekata; obogaćivanja denudiranih 

agrikulturnih pejzaža; kreacija novih pejzaža, habitata i oblasti za rekreaciju. Ovakve mjere 

dozvoljavaju unapređenje prostora, kako bi kreirali adekvatnu zamjenu održivog razvoja i ukupnog 

kvaliteta životne sredine. 

Osnovne mjere ublažavanja: 

− Osjetljive lokacije pružaju značajne mogućnosti za efektivne mjere ublažavanja, kroz izbor 

lokacije, kao i pozicije unutar te lokacije. 

− Izgled lokacije: Pažljivo razmatranje izgleda lokacije može pomoći da se redukuje pejzažni ili 

vizuelni efekti. Npr. zgrade mogu biti locirane tako da imaju pogled na neugledne objekte ili 

aktivnosti iz osjetljive tačke pogleda. 

− Izbor nivoa lokacije: pejzaž je trodimenzionalan i može obezbijediti opseg za redukovanje 

neprijatnih efekata pri pažljivom odabiru pozicije i njenog vertikalnog poravnanja. 

− Odgovarajući oblici, materijali i dizajn sagrađenih struktura: Mnoge građevine i druge 

strukture ne mogu biti sakrivene, bilo da to nije poželjno ili čak nije praktično da se uradi. Pod 

ovim okolnostima, dizajn samih struktura, njihova arhitektuira, boja i teksture mogu biti 

dizajnirane da se prijatno uklope u okolinu. 

− Osvjetljenje u sigurnosne svrhe je često neizbježno i može dati razlog da se moraju razmatrati 

vizuelni efekti. Moderni dizajn osvjetljenja su pogodni za minimiziranje ili izbjegavanje 

zagađenja svetlošću dizajniranjem fenjera, uklapanjem smjerova, ili sakrivanjem raznim 

barijerama. Takođe je moguće minimizirati korišćenje osvjetljenja sa sistemima koji 

osvjetljavaju minimalne površine koje zahtijevaju osvjetljenje za neki minimalni vremenski 

period. 

- 133 -


− Modelovanje može odigrati svoju ulogu u prirodnim djelovima gdje prirodni oblici ili nivoi 

lokacija ne daju optimalni efekata paravana. Glavni zemljani radovi sami za sebe mogu ugroziti 

pejzaž i vizuelni efekat, tako da je potrebno voditi računa kako bi se omogućilo da novoformirani 

prirodni oblici izgledaju prirodno, kao jedna integrisana cjelina pejzaža. 

− Sadnice: Struktuisane sadnice na površini mogu pomoći da se razvojni projekat integriše sa 

okolnim pejzažom, i može ublažiti rubove agrevnog izgleda građevina. Tamo gdje je to moguće 

sadnice treba da odgovaraju prirodnom izgledu lokalnih vrsta ili autohtonih vrsta. Sađenje 

unaprijed i, gdje je to moguće, zasadi netipičnih sadnica daju određeni potencijal za efektivno 

ublažavanje. 

− Korišćenje kamuflaže ili prikrivanja: vizuelni efekti se mogu redukovati promjenama u 

perceptivne pojavenrazvoja ili strukture u smjeru da postane vizuelno prihvatljivija lokalnom 

stanovništvu, ili čak da se bolje uklapa u pejzaž. 

2.3.3. III kategorija UTU 

Granica zahvata DPP predstavlja zonu u kojoj se, pored planiranih višenamjenskih akumulacija 

očekuju dinamične promjene u prostoru u vidu gradnje turističkih, stambenih, privrednih, sportsko 

rekreacionih i drugih objekata. Takođe se očekuje i oživljavanje ruralnih naselja koja će uz 

izgradnju akumulacija i izmiještanja postojećih puteva, kao i autoputa Bar – Boljare biti dostupnija iz 

postojećih opštinskih, regionalnih i republičkog centra. 

Osnov za gradnju u zoni zahvata Detaljnog prostornog plana proizilazi iz ovog Plana ili drugog 

planskog dokumenta koji je usaglašen sa ovim Planom. 

Uslovi za gradnju se dobijaju na osnovu DPP-a, a za njihovo izdavanje je nadležano resorno 

ministarstvo. 

Ukoliko se u zoni zahvata DPP-a ukaže potreba za kompleksnom gradnjom (turistički kompleks, 

proizvodni kompleks, infarstruktura i dr.), UTU će se definisati na osnovu ovog Plana. 

- 134 -


3. Koncepcija infrastrukturnih sistema i način njihovog povezivanja sa 

infrastrukturnim sistemima u okruženju 

3.1. Višenamjenske akumulacije i hidroelektrane na Morači 

Sama koncepcija korišćenja hidropotencijala opisana je u Poglavlju 6, a u nastavku se daju osnovne 

prostorne karakteristike višenamjenskih akumulacija i infrastrukturnih objekata na njima koji su u 

funkciji proizvodnje električne energije. 

3.1.1. Akumulacija Zlatica 

Akumulacija HE Zlatica je četvrta u nizu akumulacija hidroelektrana na Morači i predstavlja 

kompenzacioni bazen uzvodnih hidoroelektrana. Nalazi se imeđu sela Milunovići (gdje je profil brane 

HE Milunovići) i mjesta Zlatica nizvodno od Bioča (profil brane). Brana je locirana na 36+200 km toka 

rijeke Morače (računajući od njenog ušća u Skadarsko jezero), ili oko 8 km od Podgorice. Geografske 

koordinate mjesta brane su: 42 o 30' 20¨ N i 19 o 20' 10¨ E. Akumulacija se pruža u pravcu sjever-jug i 

ima dužinu od oko 11 km. Njena širina je približno jednaka čitavom dužinom, kreće se oko 200 m. 

Dijelom se pruža uz dolinu Male Rijeke koja se uliva u Moraču uzvodno od Bioča. 

Akumulacija se nalazi u kanjonskom dijelu koji je usječen u šljunkovitu terasu doline Morače. 

Akumulacija i ostali objekti HE Zlatica se nalazi na teritoriji opštine Podgorica. Akumulacija se formira 

do kote 81,00 mnm izgradnjom brane visine 62,5 m i ima korisnu zapreminu od 13 mil m 3 . 

U zoni akumulacije i njenom priobalju u poslednjih nekoliko godina izražena je urbanizacija. U zoni 

brane, postojeći magistralni put Podgorica – Kolašin treba izmjestiti na dužini oko 3,5 km. 

3.1.2. Akumulacija Milunovići 

Akumulacija HE Milunovići je treća u nizu akumulacija HE na Morači. Nalazi se imeđu sela Raslovići 

(gdje je profil brane HE Raslovići) i sela Milunovići (profil brane HE Milunovići). Brana je locirana na 

47+000 km toka rijeke Morače (računajući od njenog ušća u Skadarsko jezero), ili oko 16 km od 

Podgorice. Geografske koordinate mjesta brane su: 42 o 33' 50˝ N i 19 o 20' 35˝ E. Akumulacija se pruža 

u pravcu sjever-jug i ima dužinu od 8 km. Njena širina je približno jednaka čitavom dužinom, kreće se 

oko 200 m. 

Akumulacija se nalazi u kanjonskom dijelu usječenom u šljunkovitu terasu koja se pruža duž srednjeg 

toka Morače. 

Akumulacija i ostali objekti HE Milunovići se nalaze na teritoriji opštine Podgorica. Akumulacija se 

formira do kote 119,00 mnm izgradnjom brane visine 61,8 m i ima korisnu zapreminu od 6,8 mil m 3 . 

Ukupno plavljena površina iznosi 141 ha. Od ove površine obrađuje se oko 32 ha, pod pašnjacima je 

11 ha, a ostalo su slaba šuma i neplodno zemljište. 

U vrijeme izrade tehničke dokumentacije (1987. godine) na području plavljenja je bilo 20 domaćinstava 

sa 45 stanovnika. Na ovom području nema industrijskih kapaciteta. 

3.1.3. Akumulacija Raslovići 

Akumulacija HE Raslovići je druga u nizu akumulacija HE na Morači. Nalazi se imeđu sela Raslovići 

(gdje je profil brane) i brane Andrijevo. Brana je locirana na 54+800 km toka rijeke Morače (računajući 

od njenog ušća u Skadarsko jezero), ili oko 24 km od Podgorice. Geografske koordinate mjesta brane 

su: 42 o 37' 05¨ N i 19 o 22' 25˝ E. Akumulacija se pruža u pravcu sjever-jug i ima dužinu od 8 km. Njena 

širina je približno jednaka čitavom dužinom, kreće se od 200 – 300 m. 

- 135 -


Akumulacija se nalazi u kanjonskom dijelu sa dosta strmim stranama, ali ne tako kao početna dionica 

kanjona HE Andrijevo. 

Akumulacija i ostali objekti HE Raslovići se nalaze na teritoriji opština Kolašin i Podgorica. Akumulacija 

se formira do kote 155,00 mnm izgradnjom brane visine 59 m i ima korisnu zapreminu od 7,8 mil m 3 . 

Ukupno plavljena površina iznosi 63 ha. Od ove površine obrađuje se oko 2 ha, pod pašnjacima je 31 

ha, a ostalo su (30 ha) slaba šuma i neplodno zemljište. 

U zoni akumulacije nema naselja, niti je potrebno iseljavanje stanovništva. Nema ni industrijskih 

kapaciteta. 

U zoni brane, postojeći magistralni put Podgorica – Kolašin treba izmjestiti na dužini oko 1 km. 

3.1.4. Akumulacija Andrijevo 

Akumulacija HE Andrijevo proteže se u kanjonskom dijelu srednje Morače, između kanjona Platije 

(profil brane) do iznad manastira Morače. Brana je locirana na 62+700 km toka rijeke Morače 

(računajući od njenog ušća u Skadarsko jezero), ili oko 32 km od Podgorice. Geografske koordinate 

mjesta brane su: 42 o 40' 30˝ N i 19 o 22' 20˝ E. Akumulacija se pruža u pravcu sjever-jug i ima dužinu od 

14,5 km. Početna zona akumulacije (od brane), na dužini oko 2 km, se nalazi u uskoj kanjonskoj dolini 

širine 200 – 500 m, sa skoro vertikalnim stranama. Kanjon je usječen u planinski masiv Platija čiji se 

vrhovi izdižu do visine od 1042 mnm. Dalje prema sjeveru, rijeka Morača prima pritoke Sjevernicu, 

Melještak i Mrtvicu i u toj središnjoj zoni akumulacije, kanjonska dolina se širi i kreće od 500 do 2000 m 

i ima nešto blaže padine. Potom, riječna dolina sve do Manastira Morača i uzvodno od njega ponovo 

prelazi u uski kanjon strmih strana širine oko 200 m. 

Akumulacija i ostali objekti HE Andrijevo se nalaze na teritoriji opštine Kolašin. Akumulacija se formira 

do kote 285,00 mnm izgradnjom brane visine 150 m i ima korisnu zapreminu od 249 mil m 3 . Ukupno 

plavljena površina iznosi 890 ha. Od ove površine obrađuje se oko 140 ha, pod pašnjacima je 250 ha, 

a ostalo su slaba šuma i neplodno zemljište. 

Seoska naselja su razbijenog tipa. U vrijeme izrade tehničke dokumentacije (1987. godine) na području 

plavljenja je bilo 90 domaćinstava sa 310 stanovnika. Na ovom području nema insdustrijskih 

kapaciteta. 

Dolinom Morače prolazi magistralni put Podgorica - Kolašin, kojeg treba izmjestiti na potezu od brane 

do manastira Morače na dužini oko 14,5 km. 

3.2. Položaj drumskih saobraćajnica 

3.2.1. Auto put Bar-Boljare 

Koridor autoputa Bar – Boljare, ukupne dužine oko 164 km, na dionici Smokovac – Mateševo u Slivu 

Morače je dužine 29 km. Ovaj potez autoputa vezan je za petlju Smokovac i ide dalje prema Bioču, 

Pelevom Brijegu i Lijevoj Rijeci do Mateševa, koji se na lokacijama u Slivu Morače: Pelev Brijeg i 

Duške integriše sa saobraćajnom mrežom Crne Gore. U reonu Bioča autoput premošćuje akumulaciju 

visokim mostom dužine 950 m i to je jedini direktni kontakt sa područjem zahvata DPP. 

3.2.2. Magistralni put Podgorica – Kolašin, regionalni i lokalni putevi 

Izmiještanje puteva koje uslovljavaju planirane akumulacije ima za cilj da supstituiše postojeću putnu 

mrežu u Slivu Morače koja se potapa, a planiranje i izgradnja novih da stvori osnovnu razvojnu 

pretpostavku za integralni razvoj ovog prostora. 

- 136 -


Naime, postojeći, lokalni, šumski i nekategorisani putevi u Slivu Morače su ispod svih tehničkotehnoloških 

kriterijuma (usponi i padovi i do 20%, serpentine, kontrapadovi, izuzetno mali radijusi 

krivina. Procjenjuje se da se oni ne mogu rekonstruisati, niti poslužiti tekućoj namjeni, a posebno ne za 

planirani razvoj. 

Svi putni pravci koji se planiraju, treba da imaju i vizuelnu vrijednost. Nagibe kosina treba projektovati 

principijelno u odnosu na kategoriju terena na način koji će omogućiti njihovo ozelenjavanje 

gramineama ili žbunastom dendroflorom, primjerenim za konkretne mikrolokalitete. 

Izgradnja višenamjenskih akumulacija doprinijeće razvoju ovog prostora: proizvodnja elektroenergije, 

agroproizvodnja, proizvodnja-flaširanje vode za piće, turizam i dr. U odnosu na ove potrebe neophodno 

je pristupiti planiranju i projektovanju nove lokalne putne mreže kao osnove integralnog razvoja ovog 

prostora. Idejne varijante su postavljene sa tehničkim elementima (usponi i padovi, radijusi krivina, 

širine kolovoza) koji će omogućiti predstojeći razvoj ovog područja. Svi putni pravci imaće karakter 

izrazito privrednih komunikacija (povezivanje budućih hidroelektrana; povezivanje skoro svih ključnihosnovnih 

razvojnih punktova), pa su stoga i koncipirani sa značajno boljim elementima od minimalnih 

za ovu kategoriju puteva. 

3.2.2.1. Izmještanje magistralnog puta radi realizacije hidroakumulacijeakumulacije „Zlatica” 

Razlozi izmještanja puta 

Planirana hidrakumulacija “Zlatica” (knu 81,00 mnm) je dijelom iznad postojećeg magistralnog puta pa 

je bilo nužno definisati novu trasu po kojoj će se put projektovati. Nova trasa je planirana na potezu 

nizvodno i uzvodno od brane, kao zamjena za postojeću dionicu magistralnog puta koji će se naći pod 

vodom, odnosno, ispod kote normalnog uspora. 

Na km 3+198.28 planiran je priključak na magistralu jer se i u konačnoj fazi postojeća magistrala koristi 

za prilaz groblju i naselju Pocić. 

Opis trase 

Trasa je po idejnom projektu iz 1987. godine postavljena na desnoj obali Morače, od krune brane niz 

vodu (profil broj 39) i od krune brane uz vodu, do priključenja u postojeći magistralni put (Bioče) iznad 

kote uspora na profilu broj 188. Maksimalni uspon na trasi iznosi 3,39%. 

Tuneli i vijadukti-mostovi naznačeni su u profilima kao i dionice slobodne trase na osnovu kojih će se 

dati procjena troškova. Širina kolovoza iznosi 7,0m. Radijusi horizontalnih krivina propisuju se 

Rmin=180m. Odnos kategorija terena je: 25% III./IV i 75% V/VI . 

Tabela – Osnovni elementi uzdužnih profila izmještanja magistralnog puta radi realizacije 

hidroakumulacije „Zlatica” 

Broj profila Pozicija Stacionaža 

1 Početak izmještanja 0+000.00 

21 Veza izmještene i postojeće magistrale 0+357.71 

39 Odvajanje ka kruni brane Zlatica 0+701.34 

44' Početak tunelske cijevi 0+805.00 

45' Početak tunela L=63.00m 0+816.00 

47 Kraj tunela 0+879.00 

48' Kraj tunelske cijevi 0+887.00 


72' Kraj tunela 1+233.00 

- 137 -



73' Kraj tunelske cijevi 1+241.00 



124 Početak tunela L=191.94m 2+153.06 


135 Kraj tunelske cijevi 2+348.23 

146' Početak vijadukta L=12.00m 2+452.00 

148' Kraj vijadukta 2+464.00 


178' Kraj tunela 3+148.00 

181 Priključak postojeće magistrale 3+198.28 

188 Kraj izmještanja, uklapanje u magistralu 3+454.50 

3.2.2.2. Izmještanje magistralnog puta radi realizacije hidroakumulacije „Raslovići” 


Idejni projekat za izmještanje dionice magistralnog puta koji će se naći ispod kote normalnog uspora 

buduće hidroakumulacije Raslovići urađen je kao izmještanje od krune brane nizvodno do uključenja u 

postojeću magistralu (profil 1, kota 152.20 mnm) i od krune brane uzvodno (profil 58 kota 156,48 

mnm). Na km 0+183.49 odvaja se priključak na krunu brane. 

Opis trase 

Dužina novoprojektovane trase iznosi km 1+000.00. Širina kolovoza je 7,0m što je nivo elemenata 

postojeće magistrale. Trasa je komponovana od 4 horizontalne krivine radijusa od R=180m do 

R=1100m sa odgovarajućim prelaznim krivinama dužine L=50m do L=90m. Maksimalni uspon iznosi 

4,11%. Odnos kategorija terena je: 20% III/IV i 80% V/VI . 

Tabela – Osnovni elementi uzdužnih profila izmještanja magistralnog puta radi realizacije akumulacije 

„Raslovići” 


1 Početak izmještanja 0+000.00 

8' Odvajanje ka kruni brane Raslovići 0+183.49 

58 Kraj izmještanja 1+000.00 

3.2.2.3. Izmještanje magistralnog puta radi realizacije hidroakumulacije „Andrijevo” 


Hidroakumulacija Andrijevo, kao najveća čeona brana u čitavom hidroenergetskom sistemu Morače, 

nameće potrebu izmještanja magistralnog puta na velikoj dužini. Izmještena magistrala će omogućiti 

nesmetano odvijanje saobraćaja tokom izgradnje brane Andrijevo, kao i nakon izgradnje iste. Priključci 

na izmještenu magistralu obezbijediće veze za postojeća sela na desnoj obali Morače nizvodno od 

Manastira Morače (Jasenova, Ocka gora, Cerovice, Liješnje, Višnje, Velje Duboko, Mrtvo Duboko, 

Vlahovići, Gornja Rovca, Trmanje…). Na ovom prostoru postavljene su idejne varijante trasa koje 

supstituišu postojeće puteve koji će biti ispod kote normalnog uspora od 285m. Za naselja na lijevoj 

obali Morače, od mosta Grlo pa nizvodno, i sela u slivu Sjevernice, posebno su date idejne trase koje 

će zamijeniti postojeće puteve od mosta Pjenavac za Prekobrđe i dalje, tako da će njihovo ishodište za 

- 138 -


Podgoricu biti Manastir Morača, a za Kolašin ili M.Morača ili pozicija Milića Ravan na trasi puta 

M.Morača-Milića Ravan-Ravni-Crkvine-Pčinja (Jad.Magistrala). Date su idejne trase, koje će Sretešku 

goru, odnosno Gornja i Donja Sela, povezati sa selom Kruševice i budućom hidroakumulacijom HE 

Kruševice te dalje za petlju autoputa Bar-Boljare na poziciji Duške. Takođe su date trase koje vežu 

buduće hidroakumulacije Kos i Luge sa planiranom novom putnom mrežom. U okviru detaljne razrade, 

na planu 1:2500 daće se sve veze lokalnih puteva, kao i veze planiranih brana, sa trasom izmještene 

magistrale. 

Opis trase 

Kako je postojeći put jedna od najznačajnijih veza u Crnoj Gori, gdje se odvija intenzivan saobraćaj 

naročito u ljetnjim mjesecima, a početak radova na brani zavisi direktno od završetka izmještenog puta, 

to je dionica izmještene trase magistralnog puta kod hiroakumulacije Andrijevo podijeljena u dvije faze: 

− Prva faza: izmještanje magistralnog puta od Andrijeva do mosta na Pjenavcu, od čega bi dio 

puta do Melještaka predstavljao definitivnu trasu izmještanja, a dio od Melještaka do 

Pjenavca privremeni put koji bi se potapao nakon završetka hidroelektrane. 

− Druga faza: izmještanje od Melještaka do Manastira Morače. 

Za prvu fazu dionice trase Andrijevo-Manastir Morača urađen je glavni projekat. Ova izmještena trasa 

je dužine 7942,48m do Pjenavca, dok dužina trase koja ostaje i nakon izgradnje hidroelektrane, do 

Melještaka, iznosi 6765,73 m. Minimalan uzdužni nagib upotrijebljen na ovoj trasi je 0,3%, a 

maksimalan je 7.0%. 

Od Melještaka do Manastira Morača urađen je idejni projekat izmještanja magistrale u dužini od 

8945,71 m. Prema tome, ukupna dužina novoprojektovane dionice izmještene magistrale kod 

hidroakumulacije Andrijevo iznosi 15711,44m. Širina kolovoza na cijeloj dionici iznosi 7m. 

Tabele sa osnovnim elementima uzdužnih profila su date u prilogu za sljedeće dionice izmještene 

magistrale: 

− 3a. Dionica Andrijevo-Melještak, glavni projekat (1988) 

− 3b. Dionica Melještak-M.Morača, idejni projekat (1988) 

Posebno je dato varijantno rješenje 3b (Brana Andrijevo-Lazine km 2+275.00) . Ovo varijantno rješenje 

dato je kao alternativa projektovanom rješenju iz 1988. i čini tehničko poboljšanje u odnosu na njega. 

Naime, maksimalni uspon na dionici od Lazina do brane Andrijevo po ovom rješenju je 4,4% a po 

osnovnom rješenju iz 1987 godine je 7%. 

Tabela – Osnovni elementi uzdužnih profila Andrijevo-Melještak, glavni projekat (1988) 


1 Početak odvajanja od magistrale 0+000.00 




75 Kraj tunela-početak vijadukta L=13.00m 0+823.48 

79 Kraj vijadukta 0+836.48 


98 Kraj tunela-početak vijadukta L=41.16m 0+987.69 





181 Kraj tunela-odvajanje ka kruni brane Andrijevo 1+862.43 


- 139 -








288 Početak vijadukta L=46.27m 3+061.36 












527 Priključak puta za Trmanje 5+522.08 








647 Kraj tunela-kraj I faze, privremeni priključak za Pjenavac 6+765.73 

Tabela – Osnovni elementi uzdužnih profila Melještak-M.Morača, idejni projekat (1988.) 

Broj 

profila Pozicija Stacionaža 

1 Početak odvajanja od magistrale 0+000.00 



17' Početak tunela L=101.00 m 0+231.00 




144' Početak mosta L=76.00m 1+472.20 

111'' Kraj mosta 1+548.20 

142 Početak mosta L=71.16m 1+931.84 

152 Kraj mosta 2+003.00 



188 Odvajanje planiranog lokalnog puta za Mrtvo Duboko 2+396.31 

190' Početak arm. bet. mosta L=312.86m 2+423.00 

197 Kraj mosta 2+735.86 


- 140 -


Broj 

profila Pozicija Stacionaža 





248' Kraj tunela 3+216.00 


298' Kraj mosta 3+952.50 


308' Kraj tunela 4+508.00 


326' Kraj mosta 4+337.50 



371 Početak arm. bet. mosta L=37.14m 5+144.14 

374' Kraj arm. bet. mosta 5+181.28 

376' Početak arm. bet. Mosta L=87.00m 5+216.34 

383 Kraj arm. bet. mosta 5+303.34 


402' Kraj tunela 5+628.00 


413' Kraj tunela 5+790.00 






437' Kraj mosta 6+355.00 




458' Kraj tunela 6+728.00 


473' Kraj tunela 6+960.00 




532' Kraj tunela 8+108.00 


562' Kraj tunela 8+582.00 

566 Početak arm. bet. Mosta L=105.69m 8+669.30 

573 Kraj arm. bet. mosta 8+774.99 


577' Kraj tunela 8+814.00 

583 Kraj izmještanja 8+945.71 

- 141 -


Tabela – Osnovni elementi uzdužnih profila brana Andrijevo- Lazine, idejno rješenje 2009. 

Broj 

profila Pozicija Kote mnm Rastojanja ∆H m i% Stacionaža 

0 Kruna brane Andrijevo +5m 300 0 

1 Ulaz u most 272.5 625 27.5 -4.4 0+625 

2 Kraj mosta-vijadukta, ulaz u tunel 265.9 M 150 6.6 -4.4 0+775 

3 Kraj tunela Žlijeb, ulaz u most 259.3 T 150 6.6 -4.4 0+925 

4 Kraj mosta Žlijeb 251.6 M 175 7.7 -4.4 1+100 

5 Ulaz u most Lazine 218.6 750 33 -4.4 1+850 

6 Kraj mosta Lazine 

Uključenje u magistalni put 

214.2 M 100 4.4 -4.4 1+950 

7 

nizvodno od brane 199.9 325 14.3 -4.4 2+275 

3.2.3.4. Lokalni put Mrtvo Duboko-Smolice-Dumačine (km 4+650) – put br. 5 

Namjena puta 

Ova trasa vezaće Mrtvo Duboko za Jadransku magistralu dobrom komunikacijom, a ujedno će i 

omogućiti da se i zaseoci Smreka, Zavrh, Dumačine vežu za ovaj ovaj putni pravac, odnosno preko 

njega za Jadransku magistralu. 

Opis trase 

Trasa Mrtvo Duboko-Smolice-Dumačine, postavljena je od škole, kroz gornji dio sela-ispod Đurevače, 

iznad kote uspora buduće akumulacije Andrijevo-iznad sela Smolice; do padina Dumačine gdje se 

veže za trasu iz idejnog projekta izmještanja magistralnog puta od brane Andrijevo do Manastira 

Morače, na profilu broj 188. Maksimalni uspon je 5%. Minimalni radijus je R=120m za Vr=60km/h. 

Planirana širina kolovoza je 5,5 m. Kategorije terena se procjenjuju na 80% III/IV i 20% V/VI. 

Tabela – Osnovni elementi uzdužnih profila Mrtvo Duboko-Smolice - Dumačine (km 4+650) – put br. 5 

Br. 

Kote 

profila Pozicija 

mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža 

1 Škola 430 - - - 0+000 

2 Ulaz u most 426.25 75 3.75 5 0+075 

3 Kraj mosta 423.75 M 50 2.5 5 0+125 

4 Ulaz u most 418.75 100 5 5 0+225 

5 Kraj mosta 416.25 M 50 2 5 0+275 

6 Ulaz u most (Dubočinjak) 396.25 400 20 5 0+675 

7 Kraj mosta (Dubočinjak) 393.75 M 50 2.5 5 0+725 

8 Ulaz u most 386.4 75 3.75 5 0+800 

9 Kraj mosta 383.9 M 50 2.5 5 0+850 

10 Ispod Đurevače 

Ispod Đurevače 

343.9 800 40 5 1+650 

11 (ulaz ispod stijene) 318.9 625 25 4 2+275 

12 Smolice (izlaz iz stijene) 309.9 450 9 2 2+725 

13 Smolice ulaz u most 304.4 275 5.5 2 3+000 

14 Kraj mosta 301.9 M 125 2.5 2 3+125 

15 Ulaz u most 300 200 2 1 3+325 

16 Kraj mosta 300 M 125 0 0 3+450 

17 Zeleni vir 300 550 0 0 4+000 

18 Ulaz u most 300 350 0 0 4+350 

19 Kraj mosta 

Put Andrijevo (brana)- 

300 M 50 0 0 4+400 

20 

Manastir Morača 300 250 0 0 4+650 

- 142 -


3.2.3.5. Lokalni put M. Morača (Osredci) – Liješnje – Višnje – Kapetanovo jezero, (km 29+720.00) 

– dio puta br. 6 

Namjena puta 

Ova idejna trasa postavljena je sa mikrolokacije Debeli Lug- Jad. Magistrala na, približno 2km od 

Manastira Morače u pravcu Kolašina ili oko 300m od mosta Grlo u pravcu Manastira Morače. Osnovni 

cilj ove trase je da stvori uslov da se skoro sva sela, Donjemoračka i Rovačka, između Mrtvice i Morače 

saobraćajno vežu za ovu trasu jer se postojeće veze sa pozicije Međuriječje potapaju, odnosno biće 

ispod kote normalnog uspora hidroakumulacije Andrijevo. 

Opis trase 

Ovaj putni pravac bi otvorio sela-zaseoke: Crnine, Rašov laz, Rupe, Zakrilje, Prisoja, Rošca, Stara 

Jasenova, Jagodina Njiva, Ocka gora, Vrta, Kruševlje, Međupotočje, Jasičje, Previna, Kunak, 

Zaprevorje, Centar Liješnja, Kuta, Ploča, Jasenova, Rovine, Višnje. Od pozicije Liješnje, uža lokacija 

Ploča, odvojio bi se krak za Velje Duboko trasom boljih tehničkih elemenata od postojeće koja po svom 

karakteru ne obezbjeđuje normalnu komunikaciju, pa zato i ne može biti razvojni doprinos (energetski, 

agroproizvodni, turistički) za Velje Duboko u varijanti izgradnje hidroakumulacije Velje Duboko. Od 

Višanja (izvori Mrtvice), trasa je postavljena u pravcu Trebješa i Kapetanovog jezera u koridoru: Pod- 

Vršca-Veljanovice-Planinica-katun Milin do-Trebiješ (profil broj 128) gdje je petlja-raskrsnica za 

Kapetanovo jezero u jednom pravcu i za Lukavicu, Luke Bojovića, Zagrad i Nikšić u drugom pravcu. 

Budući put Nikšić-Zagrad-Lukavica-Trebješ (Kapetanovo jezero)-M.Morača-Đuđevine-Gornje Ravni- 

Crkvine-Kolašin biće aproksimativno dužine 76 km, dok je postojeći put iz Nikšića do Kolašina, preko 

Podgorice, dužine oko 131 km. Po svojoj budućoj funkciji, ovaj putni pravac otvara mogućnost za 

agroturistički razvoj jednog od najperspektivnijih planinsko-turističkih područja Crne Gore (Moračke 

planine). Mikrolokacije Višnje, a pogotovo Kapetanovo jezero, imaju izuzetno dobre razvojne osnove. 

Donje pozicije zaseoka Cerovice i donje pozicije u slivu Ibrištice, pored moguće veze za ovaj putni 

pravac, priključiće se i za izmještenu magistralu, na desnoj obali Morače, od Međuriječja do M.Morače. 

Maksimalni uspon na ovoj trasi je 6%, a širina kolovoza predviđa se 6.0 m dvosmjerni saobraćaj, a 

radijusi horizontalnih krivina su minimum R=100m po važećem standardu. Kategorije terena procjenjuju 

se na 70% III/IV i 30% u V/VI. 

Tabela – Osnovni elementi uzdužnih profila M.Morača (Osredci)-Liješnje-Višnje-Kapetanovo jezero, 

(km 29+720.00) – dio puta br. 6 

Broj 

profila Pozicija Kote mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža 

1 Manastir Morača, Debeli lug, Jad. mag. 370 0 0+000 

2 Ulaz u most 375 100 5 5 0+100 

3 Kraj mosta 380 M 100 5 5 0+200 

4 Ulaz u most 393 225 13.5 6 0+425 

5 Kraj mosta 399.5 M 100 6 6 4+525 

6 Ulaz u most 417.5 300 18 6 0+825 

7 Kraj mosta (Crnine) 420.5 M 50 3 6 0+875 

8 Greben 440 325 19.5 6 1+200 

3.2.3.6. Lokalni put M.Morača (Debeli lug)-Ljevišta (km 17+788.00) – dio puta br. 10 

Namjena puta 

Idejna trasa ove buduće komunikacije postavljena je od Jadranske magistrale sa mikrolokacije Debeli 

Lug sa osnovnim ciljem da sobraćajno poveže buduće hirdoelektrane: Ljuta, Krušev lug i Ljevišta. 

Pored toga, kao razvojni cilj, njena uloga treba da bude ekonomska valorizacija, prirodno veoma 

izraženih agro-turističkih potencijala-sela Gornje Morače: Ljuta, Topli potok, Požnja, Krušev lug, 

Zavratca, Starče, Bojići i Ljevišta. Razvojno, ovaj put bi omogućio ekonomsku valorizaciju ovog 

prostora (primarna eko-agro proizvodnja, voda kao roba, ljetnji turizam, zimski turizam…). Naime, ovaj 

- 143 -


prostor bi se našao na obalama čistih hidroakumulacija-jezera, pa bi na relativno malom prostoru 

posjedovao značajan broj razvojno sve aktuelnijih resursa. U integralnom planu, sve ove pozicije se 

relativno lako funkcionalno vežu za sistem Moračkih planina, a ove seoske naseobine bi bile i 

smještajno-destinacione pozicije, što će biti, vjerujemo, i predmet detaljne prostorno-planske 

elaboracije. 

Opis trase 

Preciznije, trasa je postavljena desnom obalom Morače, tako da operativno omogućuje laku vezu za 

poziciju brana Ljuta i Krušev lug, kao i za poziciju planiranih hidroelektrana, odnosno mašinskih zgrada. 

Od Kruševog luga, trasa ide desnim priobaljem rijeke Ratinje i zalazi skoro u centar sela Zavratca ,a 

zatim se skoro u kontinuitetu penje kroz sela Starče i Bojići, a iznad zaseoka Telač Do, veže se sa 

kotom krune brane Ljevišta na profilu broj 54 (kota 1031m) i potom, samom branom, prelazi u selo 

Ljevište, odnosno njegov dio koji će ostati iznad kote normalnog uspora buduće HE Ljevišta. 

Maksimalni uspon predviđen je 5,7%, a širina kolovoza 6m, a minimalni radijus R=120m. Kategorije 

terena se procjenjuju na 70 % III/IV i 30% V/VI. 

Tabela – Osnovni elementi uzdužnih profila M.Morača (Debeli lug)-Ljevišta (km 17+788.00) – dio puta 

br. 10 

Broj 


1 Osredci (Ravno, Jad.magistrala) 370 0+000 

2 Osredci- ulaz u tunel 374.71 125 4.71 3.77 0+175 

3.2.3.7. Lokalni put M.Morača (Nikonovac)-Đuđevine-Milića brijeg-Crkvine-Pčinja 

(Jad.Magistrala), (km 15+585) – dio puta br. 11 

Namjena puta 

Osnovni cilj ove trase je da centralno poveže sve seoske naseobine na lijevom priobalju Morače od 

mosta Grlo do sliva Sjevernice, čije sadašnje veze potapa HE Andrijevo. 

Opis trase 

Sa krune brane (kota 367 mnm) trasa se spušta u prosjeku sa 0,45% do uključenja u trasu puta 

M.Morača-Crkvine, profil broj 4. Maksimalni pad je 0,45%. Širina kolovoza je 6m. Minimalni radijus je 

100m. Kategorija terena procjenjuje se na 95% III/IV i 5% V/VI. 

Tabela – Osnovni elementi uzdužnih profila M.Morača (Nikonovac)-Đuđevine-Milića brijeg-Crkvine- 

Pčinja (Jad.Magistrala), (km15+585) – dio puta br. 11 

Broj 


1 Manastir Morača (Nikonovac- Jadr. Magistrala 330 

2 Ulaz u most M.Morača 330 250 0 0 0+250 

3 Kraj mosta M.Morača 340 M 200 10 5 0+450 

3.2.3.8. Lokalni put Kruna brane Luge (367 mnm)-Đuđevine (put M.Morača-Crkvine), (km 1+110) 

– dio puta br. 12 

Namjena puta 

Cilj trase je u osnovi da poveže krunu brane Luge (kota 367 mnm) sa postavljenom idejnom trasom 

puta M.Morača- Petrova Ravan- Crkvine- Pčinja (Jad. Magistrala) i omogući izgradnju i održavanje 

buduće brane-akumulacije, turistički razvoj i lokalnu komunikaciju. 

- 144 -

Opis trase 


Sa krune brane (kota 367 mnm) trasa se spušta u prosjeku sa 0,45% do uključenja u trasu puta 

M.Morača-Crkvine, profil broj 4. Maksimalni pad je 0,45%. Širina kolovoza je 6m. Minimalni radijus je 

100m. Kategorija terena procjenjuje se na 95% III/IV i 5% V/VI. 

Tabela – Osnovni elementi uzdužnih profila kruna brane Luge (367 mnm)-Đuđevine (put M.Morača- 

Crkvine), (km 1+110) – dio puta br. 12 

Broj profila Pozicija Kote mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža 

3 Kraj mosta 365.85 100 0.45 0.45 0+255 

3.2.3.9. Lokalni put Sreteška gora-Prekobrđe-Milića brijeg, (km 10+850) – dio puta br. 13 

Namjena puta 

Sadašnji lokalni putni pravac, od Jadranske magistrale (most pjenavac) za sela-zaseoke u slivu rijeke 

Sjevernice, biće pod vodom hidroakumulacije Andrijevo kao i zaseoci: Dobri Lug, Jabuka, Drijen i 

Potoci. Ostale naseobine, iznad kote velike vode budućeg jezera Andrijevo, ostaće bez funkcionalne 

veze sa Jadranskom magistralom, odnosno pozicijom Pjenavac. U odnosu na prednje projektovano 

stanje u varijanti izvođenja, bilo je nužno postaviti idejnu trasu koja će sve seoske naseobine u slivu 

Sjevernice funkcionalno vezati za Jadransku magistralu, odnosno, za Podgoricu i Kolašin, u kojim 

pravcima njihove egzistencijalne i razvojne potrebe idu. 

Opis trase 

Idejna varijanta ovog putnog pravca postavljena je sa pozicije Sreteška gora, pravcem Zagradac- 

Rijeka-Kaluđerov most-Kučino brdo-Meljaci-Svine-Vinogradine-Zasjednica-Bojin do(prevoj)-Streljanica- 

Raskrsnica-Raičevine-Muline- ukrštanje sa pravcem Manastir Morača-Kolašin. Sa ovog putnog pravca 

(sa pozicije Kaluđerov most , profil broj 12) odvojio bi se put za mašinsku zgradu hidroelektrane Kos a 

sa pozicije Meljaci (na primjer sa profila broj 17) odvojio bi se put za poziciju brane hidroakumulacije 

Kos. Selo-zaseok Ulica bi se vezalo na ovu trasu na prostoru između profila 18 i 19 (Meljaci). Širina 

kolovoza se predviđa 5,5 m, sa dvosmjernim saobraćajem. Minimalni radijusi horizontalnih krivina 

predviđaju se za računsku brzinu 50 km/h (minimum R=75m). Maksimalni uspon na trasi je 7%. 

Kategorije terena se procjenjuju na 80% III/IV i 20% V/VI. 

Tabela – Osnovni elementi uzdužnih profila Sreteška gora-Prekobrđe-Milića brijeg, (km 10+850) – dio 

puta br. 13 

Broj 


- 145 - 

Kote 


1 Sreteška gora (Peroševina, Livada) 350 - - 0 0+000 

2 Ulaz u most 350 500 - 0 0+500 

3 Kraj mosta 350 M 100 - 0 0+600 

4 Ulaz u most 350 100 - 0 0+700 

5 Kraj mosta,ulaz u most 350 M 75 - 0 0+775 

6 Kraj mosta 350 M 75 - 0 0+850 

7 Zagradac 350 100 - 0 0+950 

8 Ulaz u most Bjelaja potok 350 1300 - 0 2+250 

9 Kraj mosta Bjelaja potok 350 M 150 - 0 2+400


3.2.3.10. Lokalni put Sreteška gora-Kruševice – dio puta br. 15 

Namjena puta 

Sreteška Gora, pa i Donja i Gornja Sela, kao supstitucija postojećem putu, sada ovaj prostor veže za 

Jadransku magistralu, na poziciji most Pjenavac, a koji će se u izvedenom stanju naći ispod kote 

normalnog uspora hidroakumulacije Andrijevo. Nova trasa povezuje ovaj prostor sa pozicijjom 

Raičevine, odakle se uključuje u Jadransku magistralu ili na poziciju Manastir Morača, ili u drugom 

pravcu takođe na Jadransku magistralu na prostoru Crkvina, uža lokacija Pčinja. Međutim, smatralo se 

za potrebno da ova sela u lijevom priobalju Sjevernice treba povezati I sa pozicijom Kruševice i dalje 

lokalnim putem do petlje autoputa Bar-Boljare (Duške). 

Opis trase 

a. Varijanta I – km 15+680.00: 

Generalno, trasa je postavljena sa mikrolokacije Bjelaja Potok ,na koti približno 350m ,a na profile 8 

trase puta Sreteška gora-Prekobrđe-Milića brijeg i penje se u kontinuitetu pravcem jugozapad, gdje se 

na poziciji Prljavi Brijeg kružnom krivinom okreće u pravcu jugoistoka do pozicije ulaza u tunel Pečački 

Vrh na koti približno 1100m. Ova dionica je isključivo postavljena padinom- osojnom stranom sa 

usponom od 7%. Sam tunel je u dužini od 1675m i usponom od 3%. Ima za cilj da izbjegne prevoj koji 

je na koti između 1300 i 1400m. Ova varijanta trase dalje ide sa padom od 6%, 2% i 1% do krune 

brane planirane akumulacije Kruševice (kota 1039m), na profilu 25. Sa krune brane trasa se penje 

usponom od 1% do pozicije na postojećem putu koji je iznad kote uspora (kota 1050). 

b. Varijanta II- km 6+025.00: 

Odvaja se od varijante I na profilu 21 i ide padinom jugozapadno do prevoja Štavanj (kota približno 

1190), odakle se spušta sa 5% I 6% do mosta Suvodski potok a ,zatim, sa padom od 2% I 5% uključuje 

se u trasu i na kruni brane Kruševice (profil 7 , odnosno , 25. Ova varijanta je svakako jeftinija jer 

izbjegava dosta dug tunel ,ali I mikroklimatski nepovoljnija jer se penje na prevoj Štavanj (kota 1190). 

Kategorije terena se procjenjuju na 90% III I IV, a 10% V I VI kategorije. Širina kolovoza se predviđa 

5,5 m, sa dvosmjernim saobraćajem. Minimalni radijus horizontalnih krivina sugeriše se na 50m. 

Tabela – Osnovni elementi uzdužnih profila Sreteška gora-Kruševice – dio puta br. 15 

Broj 


I varijanta 

- 146 - 

Kote 


1 Ulaz u most Bjelaja potok 350.00 0 0 0 

2 Početak mosta 429.00 1125 79.00 7.0 1125 

II varijanta 

Broj profila Pozicija Kote mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža 

1 Pečački vrh 1047.25 0 0 

2 Krši (ispod kote 1201) 1116.05 1376.00 68.80 5.0 1376.00 

3.2.3.11. Lokalni put Bioče (Anovi-Brijeg Vuksanovića-Krkor potok-Bulin most(Mala rijeka) - 

Regionalni put Bioče-Lijeva Rijeka), (km 2+325.00) – put br. 17 

Namjena puta 

Naselja na lijevoj obali Morače i Male rijeke: Brijeg Vuksanovića, Lučice i druga, sada se vežu za 

Jadransku magistralu mostom preko rijeke Morače na Bioču i mostom zvanim Bulin most na Maloj 

rijeci. Kako su oba mosta ispod kote normalnog uspora buduće hidroakumulacije Zlatica, to se moralo


uraditi alernativno rješenje u obliku idejne varijante za ovaj prostor. Ovaj putni pravac će omogućiti 

turistički razvoj lijeve obale-priobalja Morače, od Bulinog mosta nizvodno do grebena Rujevine, 

odnosno, između kota uspora akumulacije Zlatica, približno 81m, i kota priobalja (približno 120m). Ova 

trasa će biti na obali budućeg kupališta Podgorice i na samom ulazu u kanjon Male rijeke i to će, 

između ostalog, biti veoma dobar katalizator budućeg razvoja ovog prostora. 

Opis trase 

Trasa se veže za Jadransku magistralu na Bioču- pozicija Anovi, mikrolokacija raskrsnica puta 

Jadranska magistrala i put za Lijevu rijeku. Preko Morače, na postojećem putu, planira se novi most na 

koti približno 90 mnm, na lijevoj obali most se uključuje u potojeći put kojim ide do profila broj 4, a 

zatim, skreće lijevom krivinom na sjeveroistok gdje u nastavku, u pravcu, prelazi Krkor potok, 

neposredno ispod Sastava, potoka iz kostovskog Žlijeba, potoka iz uvale Dolovi. Put se dalje u istom 

pravcu uklapa u postojeći put za željezničku stanicu Bioče, a zatim, nastavlja u pravcu Male rijeke gdje 

na poziciji sadašnjeg Bulinog mosta prelazi Malu rijeku na koti približno 90m , i dalje se uključuje na put 

Bioče-Veruša (mikrolokacija Potkraje). Maksimalni planirani uspon na ovoj trasi je 4% (uključenje u put 

Bioče-Veruša). Širina kolovoza je 6m jer minimalno ta širina kolovoza omogućuje budući razvoj ove 

lokacije. Minimalni radijus je R=120 (projektna brzina 60 km/h). Kategorije terena se procjenjuju na 

90% III/IV i 10% V/VI. 

Tabela – Osnovni elementi uzdužnih profila Bioče (Anovi)-Brijeg Vuksanovića-Krkor potok-Bulin 

most(Mala rijeka)-Regionalni put (Bioče-Lijeva Rijeka), (km 2+325.00) – put br. 17 

Broj 


1 Jad.Magistrala - Bioče 95 - - - 0+000 

2 Ulaz u most “Morača” 90 175 5 2.8 0+175 

3 Kraj mosta “Morača” 90 M 125 0 0.0 0+300 

4 Skretanje sa postojećeg puta 98 550 8 1.4 0+850 

5 Ulaz u most “Krkor potok” 92 250 6 2.4 1+100 

6 Kraj mosta “Krkor potok” 91 M 50 1 2.0 1+150 

7 Trasa puta za ž.st. Bioče 90 400 1 0.0 1+550 

8 Ulaz u “Bulin most “ 90 350 0 0.25 1+900 

9 Kraj “Bulinog mosta” 93 M 125 3 2.4 2+025 

10 Put Bioče – Lijeva Rijeka 105 300 25 4.0 2+325 

3.3. Položaj željezničke pruge Bar-Beograd 

Nijesu planirani nikakvi radovi na izmještanju pruge, koja kroz zahvat DPP prolazi dužinom od 2,2km. 

Pristupni put za željezničku stanicu Bioče, preko tkz. Bulinog mosta na Maloj rijeci je djelinmično ispod 

kote uspora HE Zlatica, pa je izvršeno izmještanje ovog dijela puta tako da će se, posle izgradnje 

hidroakumulacije Zlatica, željeznička stanica Bioče biti povezana novom putnom komunikacijom. 

3.4. Položaj energetskih prenosnih sistema 

Položaj brana i objekata hidroelektrana je opisan u prethodnom poglavlju. Rješenje prenosnog sistema 

u Slivu Morače se sastoji od sledećih dalekovoda: 

1. Dalekovod 2 x 110 kV Podgorica 1 - HE "Zlatica" 

2. Dalekovod 110 kV HE "Zlatica" - HE "Milunovići" 

3. Dalekovod 110 kV HE "Milunovići" - HE "Raslovići" 

4. Dalekovod 110 kV HE "Raslovići" - Kolašin 

5. Dalekovod 220 kV Podgorica - Pljevlja, ulaz-izlaz u HE "Andrijevo" 

6. Dalekovod 110 kV Podgorica - EVP Trebješica, ulaz-izlaz u HE "Milunovići" 

7. Dalekovod 110 kV Smokovac - Tuzi, priključak na HE "Zlatica" 

- 147 -


Dužina postojećih dalekovoda iznosi 186,8 km, a planiranih još dodatnih 61,8km, što ukupno uznosi 

242,6 km. Od toga u zahvatu DPP danas postoji 11,8 km, a za izgradnju planira se još oko 6km. 

Problematika priključivanja budućih hidroelektrana na Morači (HE Andrijevo, HE Raslovići, HE 

Milunovići i HE Zlatica) obrađivana je u idejnim projektima hidroelektrana na Morači, Studijom razvoja 

elektroenergetskog sistema Crne Gore (110, 220, 400 kV) do 2010. godine i Studijom razvoja mreže 

110 i 35 kV elektroenergetskog sistema Crne Gore ( period 1995 – 2000. godine sa vizijom do 2020. 

godine) i izvještajem Komisije stručnog savjeta od 2004. godine. Komisija je proučila svu postojeću 

dokumentaciju i obišla mikrolokacije budućih elektrana i mogućih koridora dalekovoda kojima bi se 

priključile HE na Morači u elektroenergetski sistem Crne Gore. Potencijalni problem je pronalaženje 

dovoljnog gabaritnog prostora za proširenje rasklopnih postrojenja ovih HE, kao i koridora za potreban 

broj dalekovoda. Uvažavajući zaključke Komisije stručnog savjeta a poštujući principe određivanja 

trasa dalekovoda (zauzimanje prostora, vizuelni uticaji, električni efekti, uticaji građenja i održavanja) 

predlažu se sledeća uvezivanja hidroelektrana na Morači u elektroenergetski sistem Crne Gore: 

- HE Andrijevo se uključuje u elektroenergetski sistem Crne Gore uvođenjem DV 220 kV 

Podgorica 1 – Mojkovac presjeka 360/57 AlČe po sist „ulaz – izlaz“. 

- HE Raslovići se uključuju u sistem DV 110 kV presjeka HE Raslovići - HE Milunovići 240/40 

AlČe i DV 110 kV HE Raslovići – Kolašin presjeka 240/40 AlČe. 

- HE Milunovići se uključuju uvođenjem postojećeg DV 110 kV Podgorica 1 – Trebješica presjeka 

150/ 25 AlČe, po sistemu „ulaz – izlaz“i izgradnjom DV 110 kV HE Zlatica- HE Milunovići 

presjeka 240/40 AlČe kao i DV 110 kV HE Milunovići – HE Raslovići presjeka 240/40 AlČe. 

- HE Zlatica se uključuje izgradnjom dvostrukog DV 110 kV TS Podgorica 1 – HE Zlatica presjeka 

240/40 AlČe, izgradnjom DV 110 kV HE Zlatica – HE Milunovići presjeka 240/40 AlČe i 

uvođenjem postojećeg DV 110 kV Smokovac – Tuzi presjeka 240/40 AlČe. 

Predloženim načinom uključenja novih HE na Morači obezbijedio bi se siguran plasman u stanjima 

njihove maksimalne proizvodnje uz uvažavanje uobičajenog kriterijuma sigurnosti ispada jedne grane 

(n-1). 

3.5. Položaj telekomunikacionih sistema 

Uz magistralu Podgorica Koplašin rezerviše se prostor za postavljanje fiber optičkih kablova. 

- 148 -


3.6. Položaj hidrotehničkih sistema 

Uz saobraćajnice sa lijeve i desne obale akumulacija i rijeke Morače rezerviše se prostor za vodovod i 

kanalizaciju. Duž zahvata DPP izgrađuje se potreban broj crpnih stanica i kaptaža. Atmosferska i 

otpadne vode iz urbanizovanih područja sakupljaju se i vode do centralnog prečistača gdje se tretiraju i 

ispuštaju u rijeku Moraču. Lokacija centralnog prečistača predviđa se u reonu Zlatice. 

3.6.1. Opis područja i kanalisanje otpadnih voda 

Osnovna dispozicija kanalizacionih sistema za otpadne vode proizilazi iz više uslova. Najznačajniji su: 

urbanistički, geodetsko-topografski i ekološki uslovi. Kanalisanje otpadnih voda naselja obuhvata 

otpadne vode iz domaćinstava, javnih i komercijalnih ustanova i industrije. Otpadne vode iz 

domaćinstava i javnih i komercijalnih ustanova imaju uobičajene karakteristike "domaćih upotrebljenih 

voda" i one se, po pravilu, bez prethodnog prečišćavanja upuštaju u javne kanalizacione sisteme poslje 

čega se prečišćene vode ispuštaju u recipijent. Industrijskih otpadnih voda u zoni zahvata DPP nema. 

Za budući razvoj se predviđa izgradnja separacionih 

sistema kanalisanja u svim naseljima. Ovi sistemi treba da 

se nadovežu i uklope u postojeće sisteme bilo opšteg ili 

separacionog tipa. Analizirane su mogućnosti za izgradnju 

javnih kanalizacionih sistema u svim naseljima, pri čemu je 

određeno samo nekoliko naselja gdje se planira izgradnja 

javnog sistema odvođenja otpadne vode. Ostala 

domaćinstva riješena su prefabrikovanim uređajima za 

prečišćavanje koja se individualno instaliraju. Odvođenje 

atmosferske kanalizacije u svim slučajevima riješen je 

prirodnim odticajem. 

Područje uređenja elektroenergetskog sistema Morače 

Andrijevo 2 (zona 10) 3,27 

obuhvata 32,77 km2. Podeljeno je na nekoliko manjih 

područja: Zlatica 1, Zlatica 2, Zlatica 3, Zlatica 4, Milunovići 1, Milunovići 2, Raslovići 1, Raslovići 2, 

Andrijevo 1 i Andrijevo 2. Andrijevo 1 je zbog svoje veličine podjeljeno još na tri manja područja. Na 

predmetnom području uglavnom se nalaze seoska naselja, za koja je karakteristična niska gustina 

naseljenosti i raštrkana prostorna struktura. 

3.6.2. Analiza potencijalnih zagađivača 

U narednim tabelama dat je izvod iz podataka koji se odnose na naselja koja su od interesa za takav 

tretman otpadnih voda koji nebi ugrozio kvalitet i čistoću voda u Morači i budućim akumulacijama. 

Tabela – Projekcija stanovništva po naseljima – 

opština Podgorica 

Ukupno Ukupno Projekcija 

Naselje 

1981. 2003. ukupno 2021. 

Bioče 255 179 402 

Blizna 72 16 18 

Vijedenje 41 67 58 

Duga 80 34 32 

Lutovo 39 7 6 

Mrke 230 200 168 

Pelev Brijeg 64 24 24 

Rijeka 

Piperska 

114 76 155 

Slacko 78 54 113 

Stupovi 151 67 143 

Trmanje 50 9 12 

- 149 - 

Tabela – Projekcija stanovništva po naseljima - opština 

Kolašin 

Naselje 

Tabela – Pregled površina planskih zona 

ZONA 

Ukupno 

1981. 

Ukupno 

2003. 

POVRŠINA 

(km 2 ) 

Zlatica 1 (zona 1) 1,24 




Milunovići 1 (zona 5) 1,59 

Milunovići 2 (zona 6) 1,67 

Raslovići 1 (zona 7) 0,25 

Raslovići 2 (zona 8) 1,74 

Andrijevo 1 (zona 9A ) 1,66 

Andrijevo 1 (zona 9B ) 6,56 

Andrijevo 1 (zona 9C ) 9,64 

Projekcija 

ukupno 2021. 

Vlahovići 264 139 240 

Vrujica 91 63 63 

Đuđevina 175 59 60 

Jasenova 47 35 84 

Manastir Morača 65 49 158 

Međuriječje 208 114 103 

Osretci 265 75 66 

Petrova Ravan 182 61 126 

Raičevina 214 148 161 

Sreteška Gora 81 18 62


- 150 - 

Slika – Gustine 

naseljenosti naselja 

u slivnom području 

Morače


3.6.3. Određivanje područja na kojima se isplati graditi javnu kanalizaciju 

Metodologija ocjene: 

Područja na kojima se isplati graditi javnu kanalizaciju smo odredili na sledeći način: 

- Planirano područje višenamjenskih akumulacija smo podelili na jedinice kvadratnog oblika 

veličine 1 ha 

- U obzir se uzimaju samo jedinice, za koje se smatra, da je u njima 8 ili više PE (populacioni 

ekvivalent) 

- Aglomeracija 7 u kojoj se isplati graditi javnu kanalizaciju je ona u koja ima 50 ili više PE 

Rezultati: 

Jedinica sa 8 ili više PE 

aglomeracija 

Uz pomoć katastra nepokretnosti, ortofoto snimka, aplikacije Google Earth, i podataka o broju 

stanovnika dobili smo rezulatate, koji su prikazani u tabeli. 

Tabela – Procjena gustine naseljenosti 

Potpodručje 

br. celica sa 8 

ili više PE 

br. 

aglomeracija 

- 151 - 

br. aglomeracija sa 

više od 50 PE 

Procjenjen br. 

stavnovnika 

Zlatica 1 (Zona 1) 4 1 0 44 

Zlatica 2 (Zona 2) 11 3 0 140 

Zlatica 3 (Zona 3) 57 9 2 380 

Zlatica 4 (Zona 4) 6 1 0 80 

Milunovići 1 (Zona 5) 5 1 0 110 

Milunovići 2 (Zona 6) 1 0 0 35 

Raslovići 1 (Zona 7) 0 0 0 0 

Raslovići 2 (Zona 8) 1 0 0 30 

Andrijevo 1 (Zona 9A ) 0 0 0 0 

Andrijevo 1 (Zona 9B ) 16 2 0 160 

Andrijevo 1 (Zona 9C ) 10 4 0 140 

Andrijevo 2 (Zona 10 ) 10 4 0 140 

7 skup ćelija ( 8 ili više PE), koji su povezani sačinjavaju aglomeraciju 

nezavisne jedinice 

izuzeto (redukcija)


Iz gornjih podataka se vidi, da je jedino područje na kojem se isplati gradnja javne kanalizacije područje 

u zoni 3 u kojoj su naselja Bioče i Mrke. Na ostalim područjima se izgradnja ne isplati. Tamo se 

preporučuje izgradnja kućnih prečištača. Ako budu postojale industrijske otpadne vode, njih mora 

vlastititim pročišćavanjem tretirati proizvođač. Na objektima turizma i ugostiteljstva, planira se 

instalacija sopstvenih uređaja za prečišćavanje. Na objektima elektroprivrede potrebno je izgraditi 

šahte za otpadnu vodu, koji se periodično prazne. Zbog planiranog povećanja broja stanovnika, nakon 

izgradnje elektroprivredne i turističke infrastrukture kanalizacija se planira i u zoni 10 u naselju Manastir 

Morača i u zoni 5 u naselju Rijeka Piperska zbog predviđenog građevinskog naselja. 

Idejno rešenje javne kanalizacje u naseljima Bioče i Mrke 

Kanalizacija je planirana na području zone 3, u naseljima Bioče i Mrke. Na tom području živi oko 380 

stanovnika. Rast stanovnika na tom području je mala. Postoji mogućnost, da će se nakon izgradnje 

hidroeletrarna i povezanih objekata povećati broj stanovnika. Zbog toga se planira izgradnja objekta za 

prečišćavanje otpadne vode kapaciteta 500PE, na kojeg će biti vezana kanalizacija iz sela Bioče i 

Mrke. Prečišćena voda, isticaće u Moraču. Planirana kanalizaciona mreža, bit će izgrađena sa 3,5 km 

cijevi NL DN 200 i 1,8 km cijevi NL DN 250. Kako je teren vrlo dinamičan u idejnom rešenju se planira 

8 pumpnih stanica. Položaj kanalizacionih cijevi i objekta za prečišćavanje otpadne vode vidi se na na 

prilozima 1 i 2. 

Idejno rešenje javne kanalizacje u naselju MANASTIR MORAČA 

Kanalizacija u naselju Manastir Morača je planirana, zbog predviđenog rasta turizma i povećanja broja 

stambenih jedinica. Planira se izgradnja objekta za prečišćavanje otpadne vode kapaciteta 200 PE, na 

koji će biti povezana kanalizacija iz dijela naselja Monastir Morača, turističke zone i iz samog 

Manastira. Planirana kanalizaciona mreža bit će izgrađena sa 1,7 km cijevi NL DN 200 i 0,7 km cijevi 

NL DN 250. 

Idejno rešenje javne kanalizacje u naselju RIJEKA PIPERSKA 

Kanalizacija u naselju Rijeka Piperska je planirana, zbog predviđenog građevinskog naselja sa 

kapacitom od 450 radnika. Planira se izgradnja objekta za prečišćavanje otpadne vode kapaciteta 500 

PE, na koji će biti vezana kanalizacija iz gradilištnog naselja i dijela naselja Rijeka Piperska. Planirana 

kanalizaciona mreža bit će izgrađena sa 1,4 km cijevi NL DN 200, 0,6 km cijevi NL DN 250 i 0,2 km 

cijevi NL DN 300. 

3.7. Položaj komunalnih servisa 

Odvoz čvrstog otpada vrši se na deponiju u Podorici. 

- 152 -


4. ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE, PRIRODE, KULTURNIH DOBARA I 

UREĐENJE PREDJELA 

4.1. Ciljevi i mjere za zaštitu životne sredine i pejzažnih vrijednosti 

Koncept životne sredine zasniva se na modelu održivog razvoja koji treba da bude specifičan za oblast 

zahvata DPP i u skladu sa lokalnim uslovima i zasnovan na prostornim kapacitetima. Razvoj područja 

mora da bude kompatibilan sa ekološkim vrijednostima i mora se raditi na njihovom poboljšanju i 

implementaciji. 

U odnosu na dalje integracije u Evropsku uniju - vodenim resursima će se upravljati na način koji je 

saglasan sa zakonskom regulativom i usvojenim evropskim konvencijama i direktivama. 

Pri identifikaciji novih zaštićenih područja koristiće se saznanja nastala u okviru nacionalne doktrine 

zaštite prirodne baštine čime će se obezbjediti zastupljenost svih reprezentativnih ekosistema u Crnoj 

Gori. Evropske tipologizacije staništa - EMERALD, Natura 2000, biće predmet daljih analiza i moguće 

primjene u zahvatu DPP. 

Upotreba i degradaicija zemljišta moraju da se smanje utvrđivanjem i primjenom efikasnih kontrolnih 

mehanizama i procedura. 

Područja vodoizvorišta moraju se zaštititi i osigurati od rizika zagađenja. 

Pejzažne forme su osnova razvoja posebnih privrednih djelatnosti uz poštovanje principa održivog 

razvoja. 

Razmatranje veze između zaštite određenih cjelina prirodnih vrijednosti i očuvanja okruženja (npr. 

karakter pejzaža crnogorskih planina, jezera i djelova kanjona rijeka će se očuvati zaštitom planinskog 

zaleđa sa svojim izvornim mediteranskim biodiverzitetom). 

Obale rijeka, jezera, polja i livade moraju biti zaštićeni, a u izgradnji mora da se poštuje adekvantna 

razdaljina, posebno u slučaju nekontrolisane gradnje. 

Nakon realizacije planiranih višenamjenskih akumulacija očekuju se sledeće promjene u predionim 

jedinicama: 

− U dolinskom dijelu Morače od Zlatice zaključno sa Milunovićima formiraće se tri jezera 

(hidroakumulacije) koja će biti smještena u postojećem kanjonskom dijelu. Najveća dubina će biti 

62 m, a srednja širina će iznositi oko 100 metara. Ovo će stvoriti uslove za integralni razvoj 

(proizvodnju električne energije, poljoprivrede, turizma, sporta i rekreacije). 

− U kanjonskom dijelu Morače (Platije) izgradiće se velika lučna brana, koja će sama po sebi biti 

velika vizuelna atrakcija i koja će formirati veliko jezero dubine od 150 m. Ovo će stvoriti uslove za 

integralni razvoj (proizvodnje električne energije, turizam, sport i rekreacija). 

− U Međuriječju će biti formirano veliko jezero, koje će potopiti znatne djelove površina na terasama, 

a time i dio naselja, putne infrastrukture, poljoprivrednog i drugog zemljišta. Ovdje će se drastično 

izmijeniti izgled predjela, formiranjem jezerskog pejzaža, novih putnih pravaca i formiranjem novih 

naseljskih struktura uz izmješenu magistralu. Na ovom području glavne djelatnosti biće 

poljoprivreda i turizam. 

− U području Manastira Morače, doći će do formiranja jezera do blizu nivoa manastirskog 

kompleksa. Ovo neće izazvati potapanje naseljenih područja, a pojaviće se sporadično nova 

saobraćajna infrastruktura. Ovo će značajno promjeniti izgled pejzaža i generistai integralni razvoj 

(turizam, poljoprivreda, saobraćaj, proizvodnja električne energije). 

- 153 -


4.2. Ciljevi i mjere za zaštitu spomenika kulture 

Imajući u vidu stanje kulturne baštine, neophodno je preduzeti odgovarajuće mjere za izradu kvalitetne 

dokumentacije o kulturnoj baštini na savremenoj osnovi. Takođe, neophodno je stvoriti uslove za 

preduzimanje neophodnih istraživanja spomenika, a naročito arheoloških nalazišta, što bi omogućilo 

potpuniju zaštitu kulturne baštine. 

Nelegalna gradnja, kao prepoznati investicioni fenomen u Crnoj Gori, može da ugrozi kulturno 

nasljeđe. Stoga se moraju donijeti odgovarajuće mjere zaštite tradicionalne arhitekture na osnovu 

međunarodnih iskustava i savremenih standarda. 

Uočljivost kulturnih spomenika i zaštićenih urbanih cjelina se mora osigurati i promovisati mjerama koje 

predviđaju lokalni propisi o prostornom planiranju i izgradnji. 

Pravilna zaštita kulturnih spomenika zahtijeva razmatranje okolnog područja. Potrebno je uraditi 

detaljnu procjenu i mapiranje potrebnih područja i granica kulturnih spomenika. 

Zbog kategorije koju uživa, ali i posebno osjetljive pozicije u kojoj će se naći nakon uspostavljanja 

višenamjenskih akumulacija posebno se analizira Manastir Morača i predlažu posebne aktivnosti i 

mjere. 

Bitna promjena tiče se i pejsaža, pa će se manastir u novim prilikama nalaziti na obali jezera. Problem 

stabilnosti manastirskog kompleksa rješava se geotehničkim mjerama koje bi u vizeuelnom smislu bile 

ukolopljene u okolinu. Sa mjerama stabilizacije kosine manastirskog kompleksa pejsažno će se urediti 

čitava okolina, a u okviru tih radova predviđene su nove 

površine za korišćenje posjetilaca manastira. 

Potok treba regulisati i spriječiti isticanje vode iz korita 

prema temeljima objekata manastira. Privremeno treba 

tok preusmjeriti u drugom pravcu, da bi se radovi izvodili 

u osušenom koritu. 

Zaštita manastira Morača od postojećih klizišta i 

nestabilnosti kosina, kao i uticaja buduće 

hidroakumulacije će se najbolje ostvariti obezbjeđenjem 

stabilnosti kosine rječnih terasa na dijelu manastira 

Morača izradom balasta-potpornih prizmi od kamena i 

sanacijom temelja manastira radi obezbjeđenja 

konstrukcije manastira od uticaja naknadnih deformacija 

rječne terase pri oscilaciji nivoa akumulacije i pri 

zemljotresu. 

Potporna konstrukcija temelja manastira treba da bude 

na određeni nivo hidroizolovana. 

Smjernice za izradu UTU za rješavanje problema 

stabilnosti platoa i temelja manastira Morača su urađene 

na osnovu Idejnog projekta sanacije platoa manastira 

Morače, iz koga su u prilogu dati: Situacioni plan u 

razmjeri 1:2500 i karakteristični presjeci građevinske 

intervencije, razmjere 1:500. 

- 154 -


5. SMJERNICE ZA UBLAŽAVANJE UTICAJA ZA DETALJNI PROSTORNI 

PLAN VIŠENAMJENSKIH AKUMULACIJA NA MORAČI 

Konzorcijum COWI je angažovan od strane Norveške Direkcije za vodne resurse i energiju (NVE) koja 

je pritom zastupala Ministarstvo uređenja prostora i zaštite životne sredine Crne Gore, da uradi 

Stratešku procjenu uticaja na životnu sredinu (SEA) za Detaljni prostorni plan za višenamjenske 

akumulacije na rijeci Morači (DPP). 

Glavni cilj ovog SEA Izvještaja je da obezbjedi održivi razvoj iz DPP-a, i da pri tome očuva nivo zaštite 

zdravlja ljudi i životne sredine. 

SEA je pripremljena u popunosti u skladu sa novim crnogorskim Zakonom o SEA, koji je tijesno 

usklađen sa EU Direktivom 2001/42/EC. Struktura SEA Izvještaja je u skladu sa zahtjevima člana 15 

prethodno pomenutog zakona. U nastavku je dat izvod iz Nacrta Finalnog izvještaja (januar 2010). 

5.1. Zaključci 

Ukratko bi se moglo reći da će generalno gledano DPP za 4 HE na rijeci Morači obezbjediti pozitivne 

efekte za cijelu Crnu Goru, kroz obezbjeđivanje hidro energije i smanjenje zavisnosti od uvoza. Postoje 

mogućnosti za stimulisanje lokalne oblasti i okretanje trenda pada broja stanovništva koji je nedavno 

zapažen u regionu u suprotnom smjeru. Međutim, DPP bi mogao takođe imati neke negativne efekte 

uglavnom u odnosu na rijetku floru i faunu u okviru regiona, čiji opseg nije moguće u potpunosti 

procjeniti, usled slabe raspoloživosti podataka, stoga je potrebno dalje istraživanje prije početka 

aktivnosti na izgradnji. 

DPP-om je takođe obuhvaćeno još 11 drugih akumulacija u gornjem slivu vezanih za male 

hidroelektrane, ali one su na idejnom nivou i tek treba da bude donešena odluka o njihovoj izgradnji. 

Pored toga, prije nego bi mogle biti dalje realizovane, ovih 11 akumulacija bi bile bi predmet značajno 

većih istraživanja i druge SEA. 

Trenutno postoje ograničene informacije o predloženom radu brana. Međutim, ukoliko se bude 

praktikovao dnevni vršni rad veoma je važno održavati osnovni protok (minimalni protok) u rijeci Morači 

koji je generalno jednak vrijednosti od 10% srednjeg protoka. Ovo bi tebalo detaljnije istražiti tokom 

pripreme EIA. 

5.1.1. Pitanja vezana za životnu sredinu 

5.1.1.1. Biodiverzitet 

− Dolinu rijeke Morače i njene pritoke karakteriše veliki biodiverzitet (naročito Mrtvicu i Malu 

Rijeku) kao i Skadarsko jezero. Vjerovatno je da će DPP uticati na endemske vrste i usled 

međunarodnog značaja Ska- darskog jezera, potrebno je u skladu sa međunarodnim 

standardima i sporazumima (tj. Ramsar, Espoo konvencije) tokom pripremne faze izvršiti 

konsultacije o potencijalnim opasnostima i prihvatljivim nivoima gubitka biodiverziteta kako 

bi eventualne neophodne mjere ublažavanja uticaja mogle biti uključene u tender/glavni 

projekat. 

− Promjene u nivoima jezera bi mogle uticati na životni ciklus riba i na gniježđenje 

migratornih ptica i potrebno je prije izgradnje izvršiti dalja istraživanja vezano za ovo pitanje. 

− Veoma je značajno planirati postavljanje ribljih ljestvi u 3 nizvodne brane na rijeci 

Morači kako bi se omogućila migracija ribe, i ukoliko je moguće za branu Andrijevo. 

Trebalo bi budućom tenderskom dokumentacijom za izgranju brana predvidjeti 

obezbjeđivanje takvih objekata. Za branu Andrijevo, bi se tokom cijele faze planiranja 

projekta trebalo strogo pridržavati najnovijih rješenja u pogledu metoda i tehnika za 

migraciju riba kroz velike brane i ukoliko je neko od njih izvodljivo, trebalo bi biti integrisano u 

tehničko rješenje. 

- 155 -


− Potrebno je utvrditi kolebanja dotoka vode u Skadarsko jezero kako bi se održala 

močvarna staništa i njihova ekološka funkcija i stoga je potrebno da ova analiza bude 

izvršena tokom detaljnije EIA. 

5.1.1.2. Kvalitet vode 

− Nivoi hranljivih materija i stanje algi u Skadarskom jezeru su na srednjem nivou. Međutim, unos 

hranljivih materija u jezero je visok i moglo bi doći do eutrofikacije (stagnacije) kada ne bi bilo 

veliko horizon- talno kretanje vode ispod površine. Pored toga drugi faktori mogu biti značajni, 

uključujući veliki unos sedimenata tokom proljeća, čime se smanjuje vidljivost i stoga i količina 

svjetlosti u jezerskoj vodi, na koji način se inhibira rast algi u prvom dijelu ljeta; 

− U ljetnom periodu bi moglo doći do poboljšanja kvaliteta vode rijeke Morače usled predložene 

regulacije, s obzirom da će povećani protok vode razblažiti zagađujuće materije. Slično, u 

Skadarskom jezeru može doći do povećanja horizontalnog kretanja vode ispod površine jezera 

u kritičnoj sezoni rasta i na taj način se može smanjiti rizik od bujanja algi. 

− Drugi tipovi zagađenja u ovom slivnom području obuhvataju teške metale i toksične materije iz 

industrije i ne očekuje se da će doći ni do poboljšanja ni do pogoršanja situacije usled 

planiranih HE; kvalitet vode u slivu rijeke Morače u oblasti DPP-a je odličan. 

5.1.1.3. Hidrologija 

− Gornja Morača, gdje se planiraju hidroelektrane, učestvuje sa oko 32% ukupnog protoka u 

rijeci Morači i 21% ukupnog dotoka u Skadarsko jezero. 

− Ukupna zapremina sve četiri akumulacije je oko 340 miliona m3 što je manje od pola količine 

vode koja prođe hidrološku stanicu na Pernici (u blizini Andrijeva). 

− Biće značajno održavati minimalni protok u rijeci. 

− Godišnje promjene u protocima vode u rijeci su prilično velike, sa velikim protokom u toku zime 

i malim protokom u toku ljeta. Slično, nivoi vode u Skadarskom jezeru se značajno 

mijenjaju, i na taj način se održava močvarna površina od oko 150 km 2 . 

− Vjerovatno je da je protok u rječnim sistemima Bojane i Drima značajniji za oscilacije 

nivoa vode u Skadarskom jezeru nego protok u rijeci Morači, ali protok u rijeci Morači je ipak 

značajan. 

− Potrebno je bolje razumijevanje hidrologije ukupnog vodnog sistema prije izgradnje brana. Svi 

podaci bi bez izuzetka trebali biti stavljeni na raspolaganje od strane relevantnih organa. 

Potrebno je izvršiti ovo hidrološko istraživanje kako bi se procjenio značaj različitih 

sistema dotoka (pritoka, podzemnih voda, rijeke koja ističe) za nivoe vode u jezeru. Ova 

informacija će zatim biti unijeta u EIA koja treba da bude urađena u vrijeme izvođačkog 

projekta. 

− Ukoliko Investitor/Koncesionar bude eksploatisao brane tako ima dnevnu vršnu proizvodnju 

(mali protok tokom noći i veliki protok tokom dana), mora se očekivati veće opterećenje u 

odnosu na biologiju rijeke. Trebalo bi još jednom, kada budu obezbjeđene i unešene u EIA 

detaljnije informacije o režimima rada, procjeniti ograničenja takvih praksi. 

− Smanjenje protoka tokom zime može pomoći u smanjenju najvećih velikih voda i stoga 

smanjiti rizik oštećenja usled poplava. 

5.1.1.4. Geološki uslovi i seizmika 

− Brane na Morači se nalaze u Seizmičkoj Zoni VIII i rizik zemljotresa većih magnituda 

raste u južnom smjeru nizvodno. Važan zahtjev je puna seizmička procjena uključujući 

obezbjeđivanje opreme za seizmički monitoring i to bi trebalo biti urađeno prije faze 

izgradnje, tokom izgradnje i tokom faze eksploatacije. 

− Zona potencijalnog klizišta u blizini Djurdjevine u zoni Andrijeva je u prošlosti bila predmet 

ograničenih geotehničkih istraživanja. U toku je tenderski postupak koji sprovode ME i IFC za 

geotehnička ispitivanja, s namjerom da se završe istraživanja prije završetka evaluacije ponuda 

za izgradnju HE na Morači. Ukoliko ovo ne može biti postignuto, onda će istražne radove 

izvršiti Investitor/Koncesionar. Trebalo bi prije dodatno ispitati vodonepropusnost u 

akumulacionim bazenima u okolini 4 HE i naročito brana Zlatica i Milunovici. 

- 156 -


5.1.1.5. Klimatske promjene 

− Mada nije konačna, analiza klimatskih promjena ukazuje na to da je temperatura možda 

neznatno porasla (za manje od 0,5°C) u poslednjih 10-15 godina, međutim nije moguće donijeti 

zaključke vezano za promjene u padavinama (smanjenju ili povećanju). Duže prognoze 

klimatskih promjena su dramatičnije, sa rastom temperature između 2 i 5°C u sledećih 100 

godina. 

5.1.1.6. Materijalna imovina 

− U DPP-u je dato veoma malo informacija o gubitku materijalne imovine. Ovo se naročito odnosi 

na 11 brana u gornjem slivu. 

− DPP ne precizira koje akumulacije će se koristiti za snabdijevanje pijaćom vodom, u 

svijetlu njihove višenamjenske funkcije, niti daje detalje o broju izvora snabdijevanja vodom 

koji će biti pogođeni. Dodatni detalji o ovom pitanju bi trebali biti precizirani tokom glavnog 

projekta. 

5.1.1.7. Kvalitet vazduha i saobraćaj 

− Kvalitet vazduha u području DPP-a ostaje dobar i poboljšaće se, generalno gledano, jer 

će na dolinu Morače uticati novi put Bar Boljare, i trasa ovog puta će odvući saobraćaj od 

Manastira Morača. Monitor- ing kvaliteta vazduha u području u okolini predloženih brana bi 

trebao početi prije izgradnje kako bi se ustanovile bazne vrijednosti za lokacije i da bi se 

onda nastavilo tokom faza izgradnje i eksploatacije projekta 

5.1.1.8. Kulturna baština i kulturni spomenici 

− Postoje indikacije o predistorijskim lokacijama u dolini Morače koje bi trebalo ispitati prije 

plavljenja; po mogućnosti tokom faze prije izgradnje kako bi eventualne mjere ublažavanja 

mogle biti uključene u glavni projekat. 

− Ništa nije navedeno u DPP-u o predloženom izmještanju 150 grobova koji će biti poplavljeni, 

niti kako će to biti izvedeno i ko će biti odgovoran. Takve informacije bi po mogućnosti trebalo 

obezbjediti u fazi izvođačkog projekta kako bi se imalo vremena za realizaciju. 

− Usled plavljenja akumulacije Andrijevo će biti izgubljena dva pješačka mosta stara preko 150 

godina, kao i crkva i dvije osnovne škole, ali se u DPP-u ništa ne pominje o tome kako će se 

izvršiti ovi istražni radovi oko ovih lokacija . 

− Freske u Manastiru Morača su u skorijoj prošlosti pretrpjele značajnu degradaciju usled 

povećane vlažnosti usled nedostatka preventivnog održavanja. Neophodna je detaljnija analiza 

situacije i trebalo bi, uz druge relevantne studije, tokom faze prije izgradnje i u fazi izgradnje HE 

na Morači naručiti posao vezano za mikroklimu. 

5.1.1.9. Pejzaž 

− Akumulacije koje će biti stvorene (naročito Andrijevo i Zlatica) će imati najveći uticaj na pejzaž. 

Izvršena je procjena pejzaža i vizuelnog uticaja i sa izuzetkom Andrijeva, smatra se da vizuelni 

uticaj brana neće biti previše veliki i akumulacije koje budu formirane izgradnjom brana bi 

mogle unaprijediti pejzaž i priv- lačnost ovog područja. 

5.1.2. Društveno ekonomska pitanja 

5.1.2.1. Naselja, stanovništvo i zdravlje 

− Demografska i statistika o zdravstvenoj situaciji ukazuju na generalno gledano staro 

stanovništvo čiji je broj u opadanju. 

− Očekivani životni vijek u projektnoj oblasti je sličan kao u drugim djelovima Crne Gore. 

− Neki ljudi će morati da se iselje iz područja koja će biti poplavljena, mnogi od njih su starije dobi 

i stoga se mora razmisliti o posebnoj pažnji radi njihove mentalne dobrobiti. Potrebno je 

prije faze izgradnje pripremiti plan aktivnosti. 

5.1.2.2. Zaposlenost i obrazovanje 

− Zaposlenost u Projeknoj oblasti DPP-a je pretežno vezana za poljoprivredu i šumarstvo. 

− BDP u dolini rijeke Morače je nizak u poređenju sa drugim djelovima Crne Gore, dok stope 

nezaposlenosti ostaju relativno visoke. 

- 157 -


− Projekat će obezbjediti značajne mogućnosti za zapošljavanje; kod izgradnje brane, i takođe i u 

pogledu dodatnih mogućnosti zapošljavanja usled toga što će biti na raspolaganju više vode za 

navodnjavanje i ta- kođe usled povećanih aktivnosti u sektoru turizma. 

− Konstatacija navedena u DPP-u da će se otvoriti 4.000 poslova u sektoru turizma zahtjeva da 

bude dodatno potkrijepljena prije početka projekta. 

− Promjene nivoa vode u jezeru bi mogle uticati na izdržavanje ribara u Skadarskom jezeru i 

potrebno je izvršiti dodatna istraživanja kako bi se procjenilo ovo pitanje. 

5.1.2.3. Industrija (rekreacija, turizam, itd.) 

− Institucionalni kapacitet postojećih organizacija zainteresovanih strana će morati biti ojačan kao 

rezultat DPP-a. Potrebno je prije izgradnje izvršiti procjenu potreba za obukom i institucionalnih 

kapaciteta. 

− Potrebno je potkrijepiti sugestiju datu u DPP-u da se akumulacija Zlatica može koristiti za 

vodosnabdijevanje Podgorice, i kao i za rekreaciju. Kod motornih čamaca, skutera, itd., 

postoji opasnost izlivanja nafte, što bi moglo dovesti do problema u korišćenju pijaće vode. 

− Oscilacije nivoa vode u akumulaciji Andrijevo će otežati bavljenje turističkim /rekreacionim 

aktivnostima. 

5.2. Preporuke 

Date su sledeće preporuke: 

5.2.1. Opšti dio 

− Programi ublažavanja uticaja i monitoringa bi trebali biti korišćeni kao obrazac za 

detaljniju dokumentaciju koja će biti potrebna kada budu pripremane EIA za projekte 

hidroelektrana, što bi trebalo biti paralelno sa glavnim projektom za brane. 

− Trebalo bi prije tendera kontaktirati nadležni organ u Albaniji kako bi se razgovaralo o 

prekograničnim pitanjima vezanim za HE na Morači, i razmisliti o seminaru/konferenciji kako bi 

se razgovaralo o pitanjima upravljanja vodama i regulacije u kompletnom slivu Skadarskog 

jezera. 

5.2.2. Životna sredina, geološka i hidrološka pitanja 

− Plavljenje značajnih površina doline Morače bi moglo podrazumjevati stalni gubitak značajne 

flore i faune i potencijalnih lokacija kulturne baštine ili arheološki značajnih lokacija. 

Preporučuje se da se tokom perioda izrade izvođačkog projekta izvrše naknadna detaljna 

istraživanja u područjima plavljenja, kako bi eventualne mjere ublažavanja uticaja koje bi bile 

predložene kao rezultat istraživanja mogle biti obrađene na efikasan način.”Potrebno je više 

istraživanja radi boljeg razumijevanja dinamike promjena nivoa vode i ekologije (ptice, ribe, 

makrofiti, itd.) u Skadarskom jezeru, uključujući posledice smanjenih promjena nivoa vode na 

pružanje močvarnih područja; 

− Potrebno je prije plavljenja uspostaviti sistem seizmičkog monitoringa kao i ugraditi u nove 

objekte mrežu instrumenata za mjerenje ubrzanja za monitoring dinamičkog ponašanja brana u 

slučaju zemljotresa. 

− Trebalo bi prije ili tokom izgradnje sprovesti mjere za rješavanje uticaja povećane vlažnosti na 

freske manastira Morača i nastaviti monitoring tokom faze eksploatacije. 

− Potrebno je uraditi detaljni hidrološki model za sliv Morače na vrijeme da se on ugradi u EIA 

koju bi trebalo raditi vezano sa glavnim projektom. Ovim bi trebale biti obuhvaćene rijeke, 

podzemne vode i jezero i trebalo bi obuhvatiti sve izvore podataka uključujući nedavnu 

inicijative Projekta Svjetske banke (GEF). 

− Preporučeno je da se tokom faze izgradnje poboljša prekogranična raspoloživost 

postojećih hidroloških podataka, npr. da se razmisli o ugradnji dinmičkog sistema online 

monitoringa da bi se dobili precizniji polazni uslovi i nakon toga tokom faze eksploatacije. 

- 158 -


− Potrebno je da hidrološke stanice za monitoring budu unaprijeđene i da se uzorci 

suspendovanih sedimenata uzimaju na predloženim lokacijama dovoda i ispusta brane, prije, 

tokom i nakon izgradnje brana. Neophodan je monitoring minimalnog protoka u rijeci Morači 

tokom perioda izgradnje i nakon izgradnje/u peirodu eksploatacije HE na Morači. 

− Trebalo bi dati prioritet izgradnji više postrojenja za tretman otpadnih voda u cijelom regionu, sa 

posebnim fokusom na najveće gradove; ovo bi po mogućnosti trebalo realizovati paralelno sa 

izgradnjom HE na Morači. 

5.2.3. Društveno-ekonomski segment 

− Trebalo bi razmisliti o daljoj analizi uticaja na ribarstvo u Skadarskom jezeru i povezati je sa 

prethodno pomenutom inicijativom WB/GEF. 

− Potrebno je ojačati zdravstvenu uslugu i unaprijediti je u svijetlu povećanja broja ljudi 

koji će raditi u oblasti (HE, turizam, rekreacija, itd.). Pored toga, potrebno je izvršiti takvo 

unapređivanje u svijetlu raseljavanja. Ova unapređivanja bi trebalo izvršiti tokom faze 

izgradnje projekta. 

− Potrebno je obezbjediti da se raseljavanje vrši na odgovoran način i u skladu sa zakonskim 

propisima, pri čemu treba imenovati kontakt osobu u Vladi. Ovo bi trebalo realizovati tokom 

faze prije izgradnje/faze izgradnje. 

− Potrebno je u naturi obezbjediti nadoknade za gubitak kuća i zemlje. Pored toga, potrebo je 

prije izgradnje projekta razmisliti o nadoknadi za gubitak prihoda od ribarstva, eksploatacije 

šljunka, itd., mogućnostima prekvalifikacije i podršci vezano za alternativne izvore prihoda. 

− Potrebno je prije izgradnje u institucijama zainteresovanih strana sprovesti analizu 

instutucionalnog jačanja i procjenu potreba za obukom kako bi se obezbjedilo pravilno 

postupanje u pitanjima raseljavanja i nadoknađivanja. 

- 159 -


6. Ekonomsko – tržišna projekcija 

6.1 Višenamjensko korišćenje resursa rijeke Morače 

Rijeka Morača i njene pritoke su kao vodoprivredni sistem detaljno opisani u Osnovnom planskom 

dokumentu. 

6.1.1. Korišćenje akumulacija 

Osnovne namjene akumulacija su proizvodnja električne energije, snabdijevanje vodom, rekreacija, 

obrana od poplava i manjim dijelom navodnjavanje. Upravljanje režimom rada akumulacija prepušteno 

je njihovim vlasnicima ili koncesionaru koji mora nastojati da nivo u akumulaciji drži na što konstantnijoj 

visini, što je moguće ostvariti protočnim radom donje tri hidroelektrane u ritmu sa čeonom 

akumulacijom Andrijevo. Operativnost višenamjenskog korišćenja akumulacija mora se obezbijediti 

odgovarajućom podrškom: monitoringom režima voda, uključivanjem potreba i zahtjeva korisnika, 

formiranjem vodoprivrednog informacionog sistema, operacionalizaciom različitih simulacionih i 

optimizacionih modela, itd. 

Kod akumulacija na rijeci Morači treba uzeti u obzir mjere sanitarne zaštite slivnih područja (pojasevi i 

zone sanitarne zaštite), radi očuvanja kvaliteta voda u njima i smanjenja rizika po zdravnje korisnika 

voda, a glavna mjera za postizanje takvog stanja je realizacija sistema za odvođenje i prečišćavanje 

otpadnih voda, kao i dobra poljoprivredna praksa na čitavom slivu. Kod ovih akumulacija prioritetno se 

predviđa i zaštita od nanosa na erozionoj bazi u slivu. 

Pored osnovnih namjena akumulacije se koriste i za druge potrebe (ribarstvo, sport, rekreacija, turizam, 

itd). Može se očekivati da će u budućnosti akumulacije biti znatno više korišćene za uzgoj riba, sport i 

rekreaciju, pa je pri koncipiranju i razvoju ovih objekata potrebno ostaviti mogućnost razvoja 

naznačenih aktivnosti. 

Krajnji cilj izgradnje akumulacija i uređenja režima voda je obezbjeđenje dovoljnih količina voda za 

potrebe svih korisnika, zaštita životne sredine i isključenje (smanjenje) destruktivnog dejstva voda, 

uređenje vodnog režima, odnosno racionalno uređenje posmatranog prostora. Jedino se 

akumulacijama može ostvariti preraspodjela vode, prostorno i vremenski, nužna zbog izraženih 

neravnomjernosti protoka na ovoj rijeci. 

Uređenje zemljišta, naselja, sobraćajnih i dugih sistema nije moguće bez adekvatnog uređenja voda, 

pri čemu se posebno ističe pitanje očuvanja i unapređenja kvaliteta voda, kao elementa životne sredine 

koji je najviše izložen degradaciji. 

Uređenje infrastrukture, zemljišta i voda u zahvatu DPP treba da omogući povećanje privrednih 

aktivnosti, kako bi ovi prostori postali "atraktivni" za zadržavanje i čak dolazak stanovništva, posebno 

mlađe populacije, zbog čega je potrebna revitalizacija prostora, posebno seoskih naselja. 

U rijeci, nizvodno od brane na Zlatici, moraju se obezbijediti garantovani protoci neophodni za 

opstanak i razvoj svih nizvodnih biocenoza (vodoprivredni minimum), a i količine za ostale korisnike 

voda. Prije izrade tehničke dokumentacije za građenje akumulacija i drugih većih vodoprivrednih 

objekata mora se uraditi vodoprivredna osnova za predmetni sliv, u kojoj će, prema propisanoj 

proceduri, biti urađena analiza uticaja karakteristika sliva i aktivnosti na njemu na kvalitet voda u 

akumulaciji, mjere za zaštitu akumulisanih voda, kao i uticaj akumulacije na nizvodne tokove i priobalje 

te na hidrološke promjene koje utiču na prilike u Skadarskom jezeru. 

6.1.2. Razvoj turizma i rekreacije 

Kada se govori o korišćenju vještačkih jezera u turističke, rekreativne i sportske svrhe onda je sigurno 

da najveće mogućnosti pruža jezero Zlatica i djelimično Andrijevo. Velika po površini, sa različitom 

- 160 -


konfiguracijom obala i pristupima jezeru, raznovrsnom obraslošću obala i priobalnog područja, jezera 

pružaju velike mogućnosti za razvoj turizma. U prvoj fazi treba se orjentisati na domaći turizam, za 

korišćenje jezera za razne sportske i rekreativne aktivnosti. 

Planskom izgradnjom vikend naselja, turističkih smještajnih kapaciteta, prateće infrastrukture u 

priobalnoj zoni, jedne marine i nekoliko pristana obezbijediće se bitni uslovi za korišćenje prirodnih 

pogodnosti ovih vještačkih jezera i njihove okoline. Izgradnjom objekata plovnog turizma, kao i za 

iznajmljivanje plovnih objekata i druge opreme, jezero Zlatica može da preuzme ulogu centra za 

odmor, rekreaciju i sportove na vodi koje koriste Podgoričani. Neophodno je planirati atraktivne 

sadržaje na jezeru ili turističke destinacije do najinteresantnijih prirodnih atraktivnosti u bližoj okolini 

(kanjona Male Rijeke, Mrtvice, Ibrištice, Nožice, visokih planina i planinskih jezera itd.). Pod atraktivnim 

sadržajima se podrazumijeva organizovanje izleta brodićima duž jezera, sportskih takmičenja (veslačke 

regate, skijanje na vodi, itd.), kulturnih i zabavnih sadržaja, umjetničkih kolonija, izviđačkih kampova itd. 

Ribolov, a posebno sportski ribolov, treba da postane značajni segment turističke ponude. Neophodno 

je popraviti postojeći riblji fond u smislu njegove raznovrsnosti, kvaliteta i kvantiteta. Ribe kao što su 

pastrmka, mladica, lipljan, klijen su neke od onih koje su pogodne za sportski ribolov. Planirana jezera 

na Morači stvaraju nove mogućnosti za razvoj niza sportskih i rekreativnih aktivnosti. Naseljena mjesta, 

a posebno Podgorica, dobiće prostore za odmor, rekreaciju i sport. 

6.2. Uticaj višenamjenskih akumulacija na rijeci Morači na razvoj planskog područja i 

okruženja 

6.2.1. Analiza kvaliteta i bilansi potopljenog zemljišta i objekata 

Podaci o nekretninama koji će biti potopljene formiranjem višenamjenskih akumulacija, preuzeti su iz 

zvaničnih podataka Uprave za nekretnine Crne Gore, projektne dokumentacije Elektroprivrede Crne 

Gore iz 1987, kao i verifikacijom sa raspoloživih ortofoto snimaka, pa imaju ažurnost na nivou 

dokumentacije iz koje su preuzeti. Kako je katastar urađen samo za područje desne obale Morače na 

mjestu buduće akumulacije Zlatica i na području buduće akumulacije Andrijevo, podaci o broju 

objekata na lijevoj obali Morače kod buduće akumulacije Zlatica i na području budućih akumualcija 

Milunovići i Raslovići izvedeni su analizom orto-foto snimaka predmetnog područja iz jula 2007. godine. 

Tabela – Pregled potopljenih objekata prema izvoru podataka 

Redni 

broj 

Akumulacija Zona 

Broj objekata 

katastar orto foto snimak Ukupno 

1 Zlatica Zlatica 1 0 8 8 




Ukupno Zlatica 10 37 47 

5 Milunovići Milunovići 1 0 0 0 

6 Milunovići Milunovići 2 0 0 0 

Ukupno Milunovići 0 0 0 

7 Raslovići Raslovići 1 0 0 0 

8 Raslovići Raslovići 2 0 0 0 

Ukupno Raslovići 0 0 0 

9 Andrijevo Andrijevo 1 165 54 219 

10 Andrijevo Andrijevo 2 0 2 2 

Ukupno Andrijevo 165 56 221 

Ukupno u zoni akumulacija 175 93 268 

Iz prethodne tabele se vidi da će zbog formiranja akumulacija biti potopljeno 268 građevinskih 

objekata. 

- 161 -


U priloženim tabelama su dati kumulativni podaci za sve četiri višenamjenske hidroakumulacije, dok je 

pojedinačni bilans kasnije dat za svaku pojedinačno. 

Tabele – Pregled potopljenih objekata, infrastrukture i zemljišta po namjenama 

Građevinski objekti u privatnoj 

svojini 

Površina 

u m 2 

Stambeni objekti I kategorije 13212,00 

Stambeni objekti II kategorije 3784,00 

Stambeni objekti IIIkategorije 180,00 

Pomoćni objekti I kategorije 1423,00 

Pomoćni objekti II kategorije 560,00 

Vodenica 250 

Građevinski objekti u 

društvenoj svojini 

Površina 

u m 2 

Crpna stanica 1 kom 

Privredni objekti - “Market” 400,00 

Osnovna škola KO Osredci 400,00 

Mjesna zajednica 360,00 

Osnovna škola Sreteška gora 180,00 

Vjerski objekti 

Crkva 50,00 

Infrastruktura 

Pored zemljišta obuhvaćenog akumulacionim prostorom, za potrebe pripremnih radova i organizacije 

građenja, kako za HE Andrijevo tako i za HE Raslovići, HE Milunovići i HE Zlaticu, neophodno je 

eksproprisati jos oko 23 ha. 

6.2.1.1. Bilans potopljenih dobara na akumulaciji Zlatica 

Na osnovu detaljno obrađenog katastarskog elaborata, utveđeno je da bi se formiranjem akumulacije 

potopila površina od ukupno 141 ha. Izgradnjom brane Zlatica potopio bi se postojeći put u dužini 3,6 

km. Ovo je dio Jadranske magistrale, koji bi bio zamijenjen novim putem. Akumulacija HE Zlatica bi 

zahvatila djelove katastarskih opština Đurkovići i Bioče. Prema podacima Zavoda za zaštitu kulturno 

istorijskih spomenika Crne Gore na području potapanja nema nikakvih spomenika. 

- 162 - 

Zemljište 

Površina 

u ha 

Njive 20,46 

Livade 113,31 

Pašnjaci 79,28 

Šume 475,09 

Vinogradi 3,88 

Voćnjaci 39,78 

Okućnice 5,28 

Ukupno obradivo 737,08 

Neplodno 412,92 

U K U P N O 1150,00 

Energetika i telekomunikacije Putna infrastruktura 

Dalekovod 110 kV 0,80 km Seoski i šumski putevi (i mostovi) 16,60 km 

Čelični most 1 kom 

Dalekovod 35 kV 3,70 km Groblja 

Dalekovod 10 kV 0,20 km Groblja-eshumacija 150 kom 

Vodovi 6,60 km Kulturno-istorijski spomenici 

Trafo stanica 1 kom Kaluđerski most (snimanje i obrada) 

PTT 8,50 km Most Kneza Danila (snimanje i obrada)


U priloženim tabelama je dat spisak dobara po vrstama i kategorijama, koja će biti potopljena 

realizacijom hidroakumulacije 

Tabele – Pregled potopljenih objekata, infrastrukture i zemljišta po namjenama (akumulacija Zlatica) 

Građevinski objekti u privatnoj Površina 

svojini 

u m 2 

Stambeni objekti I kategorije (25 

domaćinstava) 4565,5 

Pomoćni objekti I kategorije 250 

Vodenica 250 



Komada 

Crpna stanica 1 


Energetika i telekomunikacije Putna infrastruktura 

Dalekovod 110 kV 0,80 km Seoski i šumski putevi (i mostovi) 

Dalekovod 10 kV 0,20 km Putevi 0,6 km 

Vodovi 2,40 km Čelični most 1 kom 

PTT 0,50 km 

Trafo stanica 1 kom 

6.2.1.2. Bilans potopljenih dobara na akumulaciji Milunovići 

Sa aspekta otkupa i odšteta, HE Milunovići je veoma povoljna. pošto se akumulacioni bazen nalazi u 

rječnom kanjonu, gdje zemljište nema neku veću vrijednost, a ne plavi se ni jedno domaćinstvo niti 

komunikacija. 

Prema podacima Zavoda za zaštitu kulturno istorijskih spomenika Crne Gore na području potapanja 

nema nikakvih spomenika. 


realizacijom hidroakumulacije. 

Tabele – Pregled potopljene infrastrukture i zemljišta po namjenama (akumulacija Milunovići) 

Zemljište 

Površina 

u ha 

Livade 1,90 




U K U P N O 56,00 

- 163 - 

Zemljište 

Površina u 

ha 

Njive 3,95 

Livade 22,23 


Šume 19,43 

Vinogradi 3,88 

Voćnjaci 1,70 

Okućnice 0,56 



U K U P N O 141,00 


Energetika i telekomunikacije 

Dalekovod 35 kV 0,70 km


6.2.1.3. Bilans potopljenih dobara na akumulaciji Raslovići 

S obzirom da je akumulacioni bazen HE Raslovići u samom kanjonu rijeke Morače, da ugroženo 

zemljište nema veliku vrijednost, da se ne potapa ni jedno domaćinstvo, može se zaključiti da bi sa 

aspekta eksproprijacijskih troškova izgradnja ove hidroelektrane bila veoma povoljna. 

Socijalnih posledica usled potapanja u zoni akumulacije ne bi Tabela – Pregled potopljenog zemljišta 

bilo. 

po namjenama (akumulacija Raslovići) 

Zemljište 

Površina 

u ha 

Prema podacima Zavoda za zaštitu kulturno istorijskih 

spomenika Crne Gore na području potapanja nema nikakvih 

spomenika. 

U priloženoj tabeli je dat spisak dobara po vrstama i 

kategorijama, koja će biti potopljena realizacijom 

hidroakumulacije. 

6.2.1.4. Bilans potopljenih dobara na akumulaciji Andrijevo 

Ukupna površina koja će biti poplavljena izgradnjom ove hidroakumulacije iznosi oko 890 ha. Većina 

akumulacije je kanjonskog karaktera sa proširenjem u području sastava Morače sa rijekama 

Sjevernicom i Mrtvicom. Na području nema industrijskih kapaciteta. Od privrednih objekata najznačajniji 

je “Marketing”- tržni centar sa ugostiteljskim objektima. Od društvene svojine postoje dvije škole, koje 

treba izmjestiti, kao i jedna manja crkva koju treba izgraditi. Dolinom Morače prolazi Jadranski put koji 

treba izmjestiti na potezu od brane do manastira Morača u dužini od oko 13 km. 

Pošto sa obje obale rijeke Morače iznad buduće akumulacije ima sela i šumskog zemljišta u većim 

kompleksima, pa će biti neophodno izgraditi nove puteve sa priključcima na glavnu komunikaciju. 

Puteva ovakve vrste će biti ukupno 16 km, pa se i njihove investicije procjenjuju u okviru ovog teksta. 

Socijalna problematika potapanja 

Pored domaćinstava čiji će domovi biti potopljeni formiranjem akumulacije za HE Andrijevo, biće i ona 

koja će indirektno biti ugrožena, pošto im se najveći dio plodnog zemljišta potapa, dok manje vrijedno 

zemljište i kuće ostaju izvan zone akumulacije. Kod HE Andrijevo nije veliki broj ovakvih slučajeva, pa 

se računa da će se od preostalih imanja onih stanovnika koji će se iseliti, a koje će Investitior otkupiti, 

putem kompenzacije, ovakvi problemi moći da se riješe. 

Prema podacima Zavoda za zaštitu spomenika kulture Crne Gore, na području akumulacije HE 

Andrijevo od istorijskih spomenika kulture nalaze se “Kaluđerski most” ispod Manastira Morače i most 

Knjaza Danila. 


realizacijom hidroakumulacije. 

Tabele – Pregled potopljenih objekata, infrastrukture i zemljišta po namjenama (akumulacija Andrijevo) 

Građevinski objekti u privatnoj 

svojini 

Površina 

u m 2 

Zemljište Površina u ha 

Stambeni objekti I kategorije 8646,50 Njive 16,51 

Stambeni objekti II kategorije 3784,00 Livade 87,18 

Stambeni objekti III kategorije 180,00 Pašnjaci 25,78 

Pomoćni objekti I kategorije 1173,00 Šume 455,66 

Pomoćni objekti II kategorije 560,00 Ukupno obradivo 627,93 


Ukupno zemljište 890,00 

- 164 - 

Livade 2,00 




U K U P N O 63,00




Površina 

u m 2 Vjerski objekti 

Privredni objekti - “Market” 400 Crkva 50 

Osnovna škola u Međuriječju 400 

Mjesna zajednica 360 

Bivša osnovna škola u 

Sreteškoj gori 180 


Energetika i telekomunikacije Groblja 

Dalekovod 35 kV 3,00 km Groblja-eshumacija 150 kom 

Vodovi 4,20 km 

PTT 8,00 km Kulturno-istorijski spomenici 

Putna infrastruktura 

Most Kneza Danila (snimanje i obrada) 

Seoski i šumski putevi (i mostovi) 16,00 km Kaluđerski most (snimanje i obrada) 

6.2.2. Razvoj energetike 

U ekonomsko tržišnoj projekciji korišćen je materijal iz nacrta izvještaja „Tehnička i ekonomska analiza 

hidroelektrana na Morači“ koju je za IFC uradio Pőyry, u decembru 2009. godine. Pošlo se od 

pretpostavke da će izgradnja četiri višenamjenske akumulacije na Morači biti realizovana kroz 

koncesioni aranžman u trajanju od 30 godina. Pretpostavlja se da ovaj koncesioni period predstavlja 

dodatak inicijalnom periodu gradnje od 6 godina, u skladu sa postojećim Zakonom o koncesiji. 

Planirana investicija iznosi 543 miliona Eur, i približno je podijeljena na sljedeće stavke 8 : 

- 248 miliona Eur za građevinske poslove, 

- 142 miliona Eur za turbine i elektro-mašinsku opremu, 

- 58 miliona Eur za izmještanje puteva, 

- 57 miliona Eur za eksproprijaciju zemljišta, 

- 13 miliona Eur za izgradnju prenosnih dalekovoda, 

- 12 miliona Eur za planove upravljanja društvenim i pitanjima životne sredine, 

- 10 miliona Eur za troškove vlasnika, 

- 3 miliona Eur za zaštitu manastira Morača. 

Cilj ovog izveštaja je procjena izvodljivosti investicija u HE na Morači sa tehničkog, finansijskog i 

konomskog gledišta. Analizirani su troškovi investicija, proizvodnja, tržište, potražnja i cijene električne 

energije i uzete kao polazna osnova za finansijske i ekonomske analize. 

Hidrološka analiza i simulacija akumulacije pokazuju da se može očekivati godišnja proizvodnja 

električne energije od 712 – 730 GWh, zavisno od toga na koji način se upravlja elektranom. U 

finansijskoj i ekonomskoj analizi pretpostavljena je godišnja proizvodnja od 721 GWh. Prethodne 

studije su procjenjivale prosječnu godišnju proizvodnju električne energije na 697 GWh. 75% 

proizvodnje čini regulaciona energija, dok ostatak predstavlja takozvani obavezni pogon (MR). To 

podrazumijeva da se 75% električne energije može proizvesti kada su cijene struje visoke, odnosno 

tokom vršnih perioda dana. 

Crna Gora je dio regionalnog tržišta elektri ne energije Balkana. Region Balkana slijedi ostale regione 

EU u tom smislu da se kreće u pravcu veće otvorenosti i transparentnosti tržišta. Cijeli region je 

postigao napredak u institucionalnom smislu, ali je potrebno dalje razvijati stvarno funkcionisanje 

tržišta. Postizanje likvidne referentne cijene će potrajati određeno vrijeme; očekuje se da će prelazne 

faze razvoja tržišta predstavljati osnove za transparentnost određivanja cijene. Bilateralna tržišta stoga 

mogu ponuditi dovoljnu likvidnost, u najmanjem slučaju za dugoročne produkte. Stoga, čisto bilateralno 

8 Izvor – Pőyry:„Tehnička i ekonomska analiza hidroelektrana na Morači“ 

- 165 -


tržište možda u istoj mjeri ne odražava kratkoročne varijacije, ali se bilateralni ugovori mogu, naravno, 

dodatno specificirati, npr. zavisno od blokova opterećenja, godišnjeg doba, itd. Suštinski cjenovni 

mehanizam će biti isti, a cjenovni mehanizam će sadržavati važne informacije za trgovinu električnom 

energijom i nove investicije u perspektivi otvorenog tržišta. Razlike u vrsti prozvodnih kapaciteta u 

regionu stavljaju komercijalni pritisak na olakšavanje regionalne trgovine, što je vidljivo i u drugim 

dijelovima Evrope. 

Na tržištu koje funksioniše dobro, veleprodajna referentna cijena je od prednosti za trgovinu 

električnom energijom, poslovanje elektrana, analizu ponašanja potrošača i investicione odluke. Na 

Balkanu, kao i u EU, dugoročna cijena električne energije će biti zasnovana na dugoročnim 

marginalnim troškovima proizvodnje električne energije. Kada očekivana dugoročna cijena električne 

energije premaši ili se izjednači sa ukupnim troškovima novih proizvodnih kapaciteta, novo postrojenje 

će biti izgrađeno. Usljed različitih karakteristika elektrana koje obezbjeđuju energiju u osnovnom, 

srednjem ili vršnom opterećenju, dugoročni marginalni troškovi za elektrane se značajno razlikuju. 

Određivanje cijene električne energije iz hidroakumulacionih elektrana će zavisiti od oportunitetnih 

troškova izostanka proizvodnje koja u većini slučajeva predstavlja proizvodnju električne energije iz 

fosilnih goriva. Stoga određivanje cijene akumulacione hidroenergije zavisi od kretanja cijena goriva. 

Ne smatra se vjerovatnom konkurencija između marginalnih troškova različitih izvora hidroenergije. 

Očekuje se da će cijene goriva, te ostali faktori koji utiču na određivanje cijene električne energije 

postavljati relevantna mjerila za evaluaciju novih kapaciteta u regionu. 

HE na Morači će prodavati električnu energiju na regionalnom tržištu. Iz tog razloga je važno procijeniti 

da li je vjerovatno da u budućnosti uska grla između Crne Gore i njenih susjeda predstavljaju problem. 

Iako su kapaciteti prenosa od presudnog značaja, ipak i institucionalno okruženje koje se odnosi na 

upravljanje zagušenjima igra važnu ulogu. Zato je urađena analiza kako bi se procijenili trenutni i 

budući kapaciteti prenosa u regionu kao i metode upravljanja zagušenjima. Osim toga, modelirani su i 

budući kapaciteti za razmjenu i prenos električne energije. To je urađeno kako bi se testirao rizik od 

zagušenja i da li su kapaciteti prenosa dovoljni. Proučavanje kapaciteta prenosa ukazuje na to da ako 

se održava efikasno upravljanje zagušenjima, onda se očekuje da zagušenje bude samo ograničen 

problem za investiciju u HE na Morači. 

Radi procjene strukture prihoda HE na Morači, izvršeno je poređenje relevantnih vrsta konkurentnih 

vršnih postrojenja. Troškovi proizvodnje vršne energije sa fosilnim gorivima će određivati prihod svakog 

vršnog segmenta za HE na Morači. Zato su urađene projekcije za sirovu naftu, ugalj, lignit, prirodni gas 

i CO2. 

Pokazuje se da crnogorska cijena električne energije zavisi od međunarodnih cijena goriva. Zemlje 

Balkana su međusobno povezane i cijene u jednoj zemlji utiču na cijene u drugoj. Novi proizvodni 

kapaciteti su potrebni u budućnosti zbog očekivanog rasta potražnje. Značajan broj postrojenja na ugalj 

i lignit koja su u funkciji u regionu je star. Proces zastarijevanja će se nastaviti tokom narednih 5-6 

godina dok HE na Morači ne počnu sa proizvodnjom. Zastarijevanje kapaciteta, kao i uticaj direktiva 

EU predstavljaju pokretačke snage za postepenu eliminaciju postrojenja. U Srbiji otprilike 1500 MW 

instalisanog kapaciteta (postrojenja na lignit i ugalj) potiče iz 1975. godine ili je starije. Cijena 

proizvodnje je određivana u skladu sa kapacitetom za regulaciju. Na osnovu tehničke analize koja se 

odnosi na regulacionu električnu energiju i komercijalne uslove u pogledu investicije u HE na Morači, 

Pöyry je procijenio sljedeću strukturu prihoda: 

− 25% obavezni pogon (MR). Obavezni pogon je nezavisan od neposredne potrebe i cijena se 

određuje prema projektovanoj veleprodajnoj cijeni u Crnoj Gori 

− 50% srednje vršno opterećenje: Srednja vršna energija se proizvodi u skladu sa potrebama 

sistema i cijena se određuje u skladu sa troškovima CCGT-a, sa godišnjim faktorom 

opterećenja od 50% 

− 25% visoko vršno opterećenje: Vršna energija se proizvodi kao neposredni odgovor na potrebe 

sistema i cijena se određuje u skladu sa troškovima CCGT-a sa godišnjim faktorom opterećenja 

od 25% 

- 166 -


Predstavljena su tri scenarija. 

Osnovni slučaj: Scenario normalizovanog privrednog rasta. Međunarodne cijene fosilnog goriva ostaju 

prilično stabilne u periodu do 2025. godine i onda počinje njihov porast. 

Slučaj visoke cijene: Scenario velikog privrednog rasta. Međunarodne cijene fosilnog goriva uslovljene 

su visokim privrednim rastom i povećavaju se tokom ovog perioda budući da se moraju pronalaziti 

skuplji izvori. 

Slučaj niske cijene: Scenario niskog privrednog rasta. Međunarodne cijene fosilnog goriva uslovljene 

su niskim privrednim rastom i uglavnom se zadržavaju na niskom nivou tokom većeg dijela ovog 

perioda. 

Analiza potražnje za električnom energijom u Crnoj Gori je relevantna za ekonomsku analizu, jer ona 

govori o troškovima i koristima po crnogorsko društvo. Za finansijsku analizu, rezultati su uglavnom 

korišteni samo kao reference za opravdanost. U nastavku su navedeni glavni pokretači domaće 

potražnje: 

− U Crnoj Gori će potražnja za električnom energijom vjerovatno rasti zbog stalnog demografskog 

i privrednog rasta. 

− U cjelini, veza između date stope rasta GDP-a i rasta potražnje za električnom energijom 

dugoročno teži slabljenju kako se povećava efikasnost, nastavljaju strukturalne promjene i 

potražnja za određenim energetskim uslugama postaje „zasićena“. 

− Očekuje se da planirano otvaranje tržišta električne energije, pa otuda i napuštanje regulisanih 

tarifa za krajne potrošače, poveća cijene za krajnje potrošače. To bi moglo da smanji 

potencijalno povećanje potražnje za električnom energijom u regionu. 

− Niži očekivani komercijalni gubici na prenosnoj i distributivnoj mreži će ujedno povećavati 

ponudu i smanjivati potražnju. 

− Suprotan efekat tome je da će očekivani tehnički gubici na prenosnoj i distributivnoj mreži 

povećavati ponudu električne energije, pa tako smanjivati cijene. Takav efekat bi unekoliko 

povećao potražnju. 

− Prognoze tražnje za električnom energijom u Crnoj Gori su dodatno komplikovane zbog 

Kombinata aluminijuma. Na nacionalnom nivou, efekat bi bio primjetan, posebno u pogledu 

nezaposlenosti. Na regionalnom nivou, efekat na potražnju električne energije bi bio ograničen, 

sa opštim povećanjem potražnje koje bi relativno brzo pokrilo gubitak. Vjerovatno je da bi 

finansijski uticaj zatvaranja KAP-a na HE na Morači bio ograničen. 

Zatvaranje postrojenja u regionu može da uti e na potražnju za elektri nom energijom u kratkom i 

srednjem roku. Opšti rast potražnje u regionu može u nekoj mjeri nadoknaditi gubitak izazvan 

zatvaranjem pojedinih industrijskih postrojenja. 

Finansijska izvodljivost investicije je procijenjena prognoziranjem slobodnih novčanih tokova (FCF) za 

pretpostavljeni koncesioni period od 30 godina (bez terminalne vrijednosti). Korišten je model 

određivanja cijene uloženog kapitala (CAPM) za izračunavanje ponderisane prosječne cijene kapitala 

(WACC). FCF je diskontovan sa WACC-om. Analiza je urađena za tri scenarija Osnovni slučaj, Niski i 

Visoki. Razlika između scenarija je prognoza cijene električne energije. Osnovni slučaj, Niski i Visoki su 

predmet analize osjetljivosti ključnih ulaznih parametara. 

Finansijska analiza pokazuje da je projekat HE na Morači finansijski održiv u Osnovnom slučaju. 

Scenario Slučaja visoke cijene ukazuje na to da bi investicija dovela do viška dobiti. U Slučaju niske 

cijene, projekat ostaje neprofitabilan bez obzira na rezultate analize osetljivosti. 

Svrha ekonomske analize jeste da ocijeni ekonomske troškove i koristi koje ovaj projekat ima i da 

procijeni da li on donosi neto korist ili neto trošak društvu. Ekonomska analiza nije ograničena na 30godišnji 

period koncesije, već pokriva cjelokupni životni ciklus investicije. 

- 167 -


Scenario osnovnog slučaja generiše pozitivnu neto sadašnju vrijednost (NPV) od 474 mil €. EIRR za 

ovaj scenario iznosi 9,7% što ukazuje na to da će projekat dovesti do pozitvnih neto koristi. Analiza 

osjetljivosti ukazuje na ekonomsku održivost. Međutim, osnovni slučaj i slučaj niske cijene električne 

energije u kombinaciji sa visokom diskontnom stopom (10) rezultira negativnim vrijednostima NPV. 

Procjenjuje se da će HE na Morači donijeti koristi crnogorskom društvu. U svim scenarijima i sa 

osnovnom diskontnom stopom od 5,5%, diskontne neto koristi su pozitivne i variraju od niskih 91 mil€ 

do visokih 743 mil€. HE na Morači će predstavljati nacionalno bogatstvo i kao takve će Crnoj Gori 

obezbjeđivati sigurnost snabdijevanja električnom energijom. Bez Morače, Crna Gora bi vjerovatno i 

dalje zavisila od termoelektrana na fosilna goriva, a time i od snabdijevanja gorivom iz drugih zemalja. 

Sve u svemu, ekonomska analiza predviđa da će investicija u HE na Morači donijeti koristi crnogorskoj 

privredi, ukoliko se pridržava odgovarajućih planova za upravljanje uticajem na društvo i životnu 

sredinu. 

Procjena ekonomskih parametara 

U narednoj tabeli sintezno su iskazani osnovni parametri (ekonomski i društveni), na osnovu kojih se 

mogu cijeniti pozitini ili negativni uticaji na razvoj kako samog područja tako i čitave Crne Gore. 

Tabela – Procjena ekonomskih parametara 

Investicije Prihod Dobit Zaposlenost 

Snaga u 

MW 

Cijena po 

MW u € 

Iznos u € KWh 

Cijena 

po kW 

u € 

Iznos 

u Eurima 

% u 

odnosu 

na 

prihod 

Iznos 

Broj 

zaposlenih 

240 2887500 693000000 700000000 0,12 84000000 70 % 58800000 192 

6.2.3. Razvoj poljoprivrede 

Buduća hidroenergetska struktura i infrastruktura koja će takvu izgradnju i pratiti (putna, energetska i 

druga), stvoriće nužnu razvojnu pretpostavku za razvoj primarnog i sekundarnog eko-agroproizvoda. 

Eko-agroproizvod je jedan od strateških proizvoda Crne Gore, a prostor u zahvatu DPP u periodu u 

kojem će se desiti hidroenergetska gradnja, imaće veoma realne razvojne šanse. Naime, 

hidroakumulacije će stvoriti uslove za vodosnabdijevanje, navodnjavanje i turistički razvoj. 

Poseban benefit eko-agroproizvoda sa prostora zahvata DPP, a naročito iznad kote uspora HE 

Andrijevo, biće bonificiranje takozvanom eko rentom. Ovakav proizvod, proizveden u ambijentu čistih 

zemljišta, vode i vazduha, biće vrednovan na tržištu takozvanom eko rentom tj. biće vredniji nego 

sličan proizvod proizveden na nekom drugom manje ekološkom prostoru od ovoga. 

U usaglašenom razvoju, sa turizmom na istom prostoru, stvoriće se dodatni benefit u mogućnosti da se 

značajan dio proizvoda plasira na lokaciji proizvodnje. Kvantifikacija i, na osnovu toga, osnovni 

ekonomski parametri (investicije, prihod, dobit, zaposlenost, multiplikativni efekti) daje se u nastavku 

kao naznaka mogućih dometa razvoja. 

Broj stanovnika, a pogotovo starosna struktura na ovom prostoru, kao parametar razvoja nije 

ohrabrujući (ukupan broj stanovnika u zahvatu DPP je - u opštini Kolašin 735 od kojih se 

poljoprivredom bavi nih 71, a u opštini Podgorica 596 stanovnika od kojih se poljoprivredom bavi njih 

6). Međutim, prostorni raspored i broj domaćinstava – gazdinstava koji bi se u budućoj razvojnoj 

koncepciji bavio intenzivnom eko-agro proizvodnjom ne mora poštovati trenutnu demografsku 

strukturu. Naime, skoro niko na ovom prostoru od postojećih stanovnika mlađeg životnog doba, neće i 

dalje ostati da bi živio siromašno, kakvo je sada stanje, a hoće da bi živio bogato, što je moguće. 

- 168 -


Dakle, scenario status quo kao ishodište ima daljnju depopulaciju ovog prostora („bijela kuga“), što 

svakako ne može biti državni cilj. Najizglednije eko-agro proizvodne razvojne perspektive imaju 

naseobine sa najviše poljoprivrednog prostora i sa izdašnošću voda uključujući i novoprojektovane 

hidroakumulacije. U strukturi proizvoda, realna osnova postoji za: 

− Intezivno vinogradarstvo na pozicijama submediteranskog klimata 

− intezivno pčelarstvo razvijeno na bazi čistog ambijenta, različitog klimata i različitog florističkog 

medonosnog sastava na kratkom rastojanju 

− Proizvodnja ribe, kaveznog tipa u budućim akumulacijama i klasičnih potočnih ribnjaka 

− Kontinentalno voće 

− Kontinentalno povrće 

− Intenzivnu stočarsku proizvodnju štalsko-pašnog tipa 

− Ljekovito bilje i gljive 

− Prerada poljoprivrednih proizvoda 

U tom smislu, a u dijapazonu od Bioča do Brskuta u jednom smjeru i od Bioča do Višanja i Ljevišta u 

drugom smjeru mogu se naglasiti sledeće najizglednije agroproizvonde pozicije: 

Tabela – Eko-agro proizvodna struktura- investiciona procjena, prihod, dobit, zaposlenost 

Redni 

broj Naselje 

Poljoprivredno 

stanovništvo 

Broj 

gazdinstava 

- 169 - 

Investicije 

(€) 

Prihod 

(€/god) 

Zaposlenost 

(br.radnika) 

1 Bioče 1 4 240000 120000 8 

2 Vijedenje 2 1 60000 30000 2 

3 Duga 1 60000 30000 2 

4 Mrke 1 2 120000 60000 4 

5 Rijeka Piperska 1 60000 30000 2 

Svega u Podgorici 4 9 540000 270000 18 

1 Vrujica 7 4 240000 120000 8 

2 Đuđevina 4 4 240000 120000 8 

3 Manastir Morača 1 3 180000 90000 6 

4 Međuriječje 10 5 300000 150000 10 

5 Mrtvo Duboko 2 2 120000 60000 4 

6 Sreteška Gora 8 4 240000 120000 8 

Svega u Kolašinu 32 22 1320000 660000 44 

Ukupno zahvat 

DPP 36 31 1860000 930000 62 

Dobit se projektuje na 20% ukupnog prihoda ili 186000 Eura. 

Analitika u tabeli urađena je na osnovu pretpostavki: 

− Jedno tipsko gazdinstvo ima farmu od 10 muznih krava; ili 30 tovnih junadi ili 100 priplodnih 

ovaca; 

− Investicije za jedno tipsko gazdinstvo su 60000 €; 

− Ukupan godišnji prihod po jednom tipskom gazdinstvu jednak je 30000€ (računa se da jedno 

gazdinstvo ima 2 radnika). 

6.2.4. Razvoj šumarstva 

Po svojoj osnovnoj funkciji, skoro sve šume u slivu Morače imaju zaštitni karakter. Sve glavne pritoke 

Morače imaju i bujične osobenosti (sliv u obliku lepeze, izvor erozionog materijala, intenzitet 

padavina,pogodne nagibe terena, obraslost terena itd). 

Postojeći šumski pokrivač ima zaštitni – konzervatorski karakter ovog prostora.


U izvedenom stanju budućih akumulacija, na srednjem toku Morače, zaštitni karakter postojećeg 

šumskog pokrivača još više će dobiti na značaju. 

Na pozicijama hrastovih šuma i šuma bukve panjače, uzgojno i zaštitno, poželjna je npr. konverzija sa 

jezgrima crnog bora, pogotovo na južnim ekspozicijama lijevog priobalja Morače (od Manastira Morače 

do izvorišta Javorskog potoka). 

6.2.5. Razvoj turizma 

Realizacija višenamjenskih akumulacija, putne i druge infrastrukture generisaće veoma značajne 

razvojne osnove ovog, po prirodnom potencijalu, visoko vrijednog područja. 

Hidroakumulacije Zlatica i Milunovići kao protočne, imaće konstantan nivo vode i s obzirom na činjenicu 

da će biti na samoj periferiji glavnog grada Crna Gore, predstavljaće izuzetne motive za formiranje 

novih urbanizovanih zona u funkciji turizma i stanovanja, i to: 

- Na prostoru hidroakumulacije Zlatica, pored kupališnih motiva, u skoro iskonski čistoj i toploj 

vodi budućeg jezera, direktna atrakcija biće i kanjon Male rijeke do čijeg samog ishodišta će biti 

vode jezera hidroakumulacije Zlatica. Puno toga će biti na sceni: pitomi vinogradi, kupanje, 

jedrenje, tihi odmor i uživanje, ali i atrakcija obilaska jednog od najvećih i najatraktivnijih kanjona 

Crne Gore. 

- Na obalama hidroakumulacije Milunovići, takođe će se detaljnom razradom koncipirati 

turistički sadržaji strukture i kapaciteta koji omogućuje sama hidroakumulacija i njeno priobalje. 

- Pozicija Međuriječje, buduće ostrvo Buljska kosa, poluostrvo Ćeća, su ambijenti na kojima su u 

detaljnoj razradi data rješenja turističkog aktiviranja. 

- Manastir Morača će se naći na obali hidroakumulacije Andrijevo, pa je detaljnom razradom i na 

ovom prostoru programiran turistički razvoj. 

- Mrtvo Duboko, seoska naseobina na obali jezera Andrijevo i na samom ulazu u izazovni 

Kanjon Mrtvice, imaće sasvim izgledne osnove za agroturistički razvoj. 

Za sve naglašene mogućnosti turističkog razvoja, odnosno ambijente, na visočijim kotama od 

Manastira Morače, u varijanti opredjeljenja integralnog razvoja sliva Morače (hidroenergetskog, 

agroproizvodnog i turističkog) biće potrebne detaljnije projekcije i razrade.U normalnom optimističkom 

scenariju razvoja sa planerskim vidikom do 2020. godine, procjena pozicije, obima i globalnih 

proporcija turističke strukture je: 

Tabela – Lokacije, obim i globalna projekcija turističkog razvoja 

R.br. Lokacija 

Broj 

ležaja 

Kategorija 

Površina 

objekata 

Cijena po 

m 2 Iznos 

1 Zlatica-Bioče-Milunovići 1000 **** 40.000 1000 40.000.000 

Tabela – Ekonomski parametri turističkog razvoja 

Broj ležajeva Prihod u Eurima Dobit u Eurima Zaposlenost 

1.000 11.500.000 3.456.000 250 

Sezona je računata 180 dana, sa popunjenošću od 80% i dnevnoj potrošnji od 80 Eura. Zaposlenost je 

računata sa 1 radnikom na 4 ležaja. Dobit je računata na 30% od planiranog prihoda. 

6.2.6. Sintezni iskaz privrednog razvoja 

Prema planiranom scenariju razvoja, očekuje se povoljnija struktura razvoja sa značajnim finansijskim 

pokazateljima koji višestruko premašuju postojeći nivo privrednog razvoja. 

- 170 -


Tabela – Rekapitulacija privrednog razvoja po sektorima sa finansijskim pokazateljima 

R.b. Djelatnost Investicije Prihod Dobit Zaposlenost 

1 Hidroenergija 693.000.000 84.000.000 58.800.000 192 

2 Ekopoljoprivreda 1.860.000 930.000 186.000 62 

3 Turizam 40.000.000 11.500.000 3.456.000 250 

Ukupno 734.860.000 96.430.000 62.442.000 504 

Multiplikativno svi efekti se uvećavaju od 30 do 50%. 

6.3. Razvoj društvenih servisa 

Kako direktno, tako i posredno uticaj izgradnje višenamjenskih akumulacija i ostale infrastrukture na 

mrežu naselja, demografska kretanja i privredni razvoj, ostvariće se pozitivan uticaj i u oblasti 

društvenog razvoja. Poboljšana dostupnost centara omogućiće efikasnije dijeljenje resursa u oblastima 

zdravstva, obrazovanja, kulture i drugih društvenih djelatnosti. Ovim će se omogućiti da se potrebe za 

servisima iz društvenih djelatnosti svakodnevno koriste bez potrebe promjene stalnog mjesta boravka, i 

afirmisati ostvarivanje koncepta policentričnog razvoja mreže naselja. 

6.4. Demografski procesi 

Demografska projekcija po naseljima, koja za predpostavku ima realizaciju planiranog razvoja urađena 

je u Osnovnom planskom dokumentu za Sliv Morače. U nastavku je dat izvod iz te projekcije za naselja 

koja djelovima svoje teritorije formiraju zonu zahvata DPP. 

Tabela – Projekcija stanovništva po naseljima u zahvatu DPP 

Naselje Ukupno 1981. 

Ukupno 

2003. 

Ukupno 2021 prema 

trendu i u scenariju bez 

investicija 

- 171 - 

Povćanje br. stanovnika 

ostvarivanjem scenarija 

poljoprivrednog razvoja 



turističkog razvoja 



hidroenergetskog i voda 

kao roba 

Ukupno 

2021. 

Bioče 255 179 142 20 140 40 379 

Vijedenje 41 67 53 5 72 

Duga 80 34 27 5 10 49 

Mrke 230 200 158 10 50 260 

Rijeka Piperska 114 76 60 5 50 40 171 

Ukupno - Podgorica 720 556 440 45 250 80 931 

Vrujica 91 63 43 20 20 103 

Đuđevina 175 59 40 20 79 

Manastir Morača 65 49 33 15 80 10 154 

Međuriječje 208 114 78 25 20 159 

Mrtvo Duboko 60 35 24 10 80 10 135 

Sreteška Gora 81 18 12 20 20 10 68 

Ukupno - Kolašin 680 338 230 110 220 30 698 

Ukupno zahvat DPP 1400 894 670 155 470 110 1629 

Proces demografskog pražnjenja kao i nadprosječnog povećanja broja naselja sa malim brojem 

stanovnika u području zahvata DPP u periodu od 1948 do 2003 godine ilustrovan je narednom 

tabelom. Realizacijom ovog plana taj negativni trend bi bio zaustavljen i uspostavila bi se nova i vitalna 

mreža naselja u zahvatu DPP. Ponovo bi se pojavila naselja sa preko 200 stanovnika (Bioče i Mrke),


dok bi najveći broj naselja imao između 100 i 200 stanovnika, a time i odagnao opasnost nestajanja tih 

naselja. 

Tabela – Uporedni pregled kategorija naselja u zahvatu DPP po broju stanovnika (1948/2003/projekcija 2021) 

Kategorija 

naselja 

Broj 

stanovnika Broj sela 

1948. 2003. projekcija 2021. 

Učešće u 

broju naselja 

zahvatu 

DPP (%) Broj sela 

- 172 - 

Učešće u 

broju naselja 

u zahvatu 

DPP (%) Broj sela 

Učešće u 

broju naselja 

u zahvatu 

DPP (%) 

1. 0 – 25 0 0 1 9,09 0 0 

2. 26 – 50 0 0 3 27,27 1 9,09 

3. 51 – 100 3 27,27 4 36,36 3 27,27 

4. 101 – 200 4 36,36 3 27,27 5 45,45 

5. 201 – 300 3 27,27 0 0 1 9,09 

6. 301 – 500 1 9,09 0 0 1 9,09 

7. 501 – 1000 0 0 0 0 0 0 

8. preko 1000 0 0 0 0 0 0 

UKUPNO 11 11 11 

U zaključku bi se moglo konstatovati, da bi ovakav scenario privrednog razvoja i infrastrukturnog 

opremanja, omogućio demografsku regeneraciju i naseljenost prostora srednjeg toka Morače koja je 

postojala prije popisa stanovništva iz 1981 godine.


7. Smjernice i mjere za realizaciju Plana 

Smjernice za sprovođenje Plana date su kroz opšte odredbe, definisanim etapama izgradnje 

višenamjenskih akumulacija, smjernice za razvojnu – stratešku i regulacionu - projektnu komponentu 

Plana. Posebno su definisane pretpostavke za praćenje i aktivnosti na, eventualnim dopunama Plana. 

7.1. Opšte odredbe 

Ciljevi, planske koncepcije i rješenja Prostornog plana sprovode se: 

- Primjenom utvrđenih kriterijuma; 

- Neposrednom primjenom pojedinačnih politika, mjera i instrumenata 

- Poštovanjem utvrđenih normativa i standarda 

- Ugrađivanjem i razradom Prostornim planom utvrđenih ciljeva i koncepcija kroz planove i 

programe razvoja opština, užih teritorijalnih cjelina, naselja, javnih preduzeća, kao i kroz druge 

programe i projekte; i 

- Nastavkom istraživanja i planiranja, izradom tehničke dokumentacije, monitoringom promjena u 

prostoru i operacionalizacijom osnovnih koncepcija Prostornog plana. 

7.1.1. Opšti prioriteti Plana 

U sprovođenju planskih ciljeva i koncepcije, kao i u primjeni definisanih kriterijuma, mjera i 

instrumenata, normativa i standarda, prioritet ima: 

- Obezbjeđenje neophodnih uslova i smanjenje na prihvatljivi nivo prostornih ograničenja za 

izgradnju, opremanje i funkcionisanje infrastrukturnih sistema u zahvatu Plana u skladu sa 

zakonskim propisima, opštim razvojnim opredjeljenjima i postavkama Prostornog plana; 

- Sanacija do sada nastalih šteta od postojećih infrastrukturnih sistema i buduće rigorozno 

sprečavanje svih direktnih i indirektnih negativnih uticaja; 

- Socijalna, ekonomska i ekološka zaštita stanovništva u zahvatu Plana, koje je ugroženo 

izgradnjom i funkcijom višenamjenskih akumulacija; 

- Primjena prostorno-planskih, urbanističkih i ekoloških mjera koje su utvrđene Prostornim 

planom, opštih propisa u pogledu zaštite životne sredine i neposrednih tehničko – tehnoloških 

mjera zaštite; 

- Stimulisanje, u prvom redu poreskim i kreditnim mjerama, onih djelatnosti i aktivnosti koje na 

planskom području najbrže povećavaju zaposlenost i ostvarivanje dobiti; i 

- Obezbjeđivanje institucionalnih, organizacionih i informatičkih uslova za sprovođenje 

Prostornog plana, kao i uslova za nastavak započetih istraživanja, izradu odgovarajućih 

programa, planova i projekata od interesa za razvoj područja. 

7.1.2. Korišćenje prirodnih resursa na području Plana 

Korišćenje prirodnih resursa biće zasnovano na principima racionalnosti i dugoročnim ciljevima razvoja. 

U vezi s tim poštovaće se sljedeći zahtjevi: 

- Korišćenje poljoprivrednog zemljišta usmjeravaće se ka što većem očuvanju postojećih površina 

od prenamjene za građevinsko zemljište i kvalitativnom unapređivanju raspoloživog zemljišta, uz 

obezbjeđenje spoljne podrške (specijalizovani programi, obrazovanje, kreditna i poreska politika i 

sl) za aktiviranje rezervi u poljoprivrednoj proizvodnji individualnih domaćinstava, radi 

racionalnijeg i efikasnijeg korišćenja proizvodnog potencijala poljoprivrede i poboljšanja 

ekonomske i socijalne situacije poljoprivrednih domaćinstava; 

- Obezbijediće se kontrola i nadzor nad korišćenjem zemljišta, radi sprečavanja kontaminacije, 

degradacije i destrukcije poljoprivrednog zemljišta; 

- Intenziviraće se pošumljavanje u skladu sa prirodnim svojstvima zemljišta (posebno degradiranih 

i neobraslih površina čije korišćenje ne obezbjeđuje odgovarajuće ekonomske efekte), poboljšati 

biološko stanje šumskih ekosistema i preduzeti biotehničke i druge mjere zaštite od erozije, 

poplava i drugih vidova degradacije šumskog zemljišta; i 

- Obavezaće se nosioci korišćenja i izgradnje višenamjenskih akumulacija i infrastrukturnih 

- 173 -


sistema da preduzmu podizanje zaštitnih šuma, odnosno zaštitnog zelenila, a vlasnici i korisnici 

drugih, specifičnih zemljišnih površina na podizanje i njegovanje zelenih površina. 

7.1.3. Zaštita životne sredine 

Prioritet u zaštiti životne sredine imaće: 

- Zaustavljanje dalje degradacije i saniranje područja u kojima je kvalitet sredine najviše narušen 

dosadašnjim djelovanjem infrastrukturnih i privrednih sistema; 

- Podsticanje onih sektora i grana u kojima uslovi privređivanja omogućavaju racionalnije 

korišćenje prirodnih resursa i bolju zaštitu životne sredine 

- Stimulisanje primjene čistih i energetski štedljivih tehnologija za formiranje novih proizvodnih 

sektora uz obavezu otklanjanja štetnih posljedica izazvanih ovim aktivnostima; 

- Obezbjeđenje zadovoljavajućeg kvaliteta življenja u naseljima, poštovanjem standarda uređenja 

prostora i komunalne opremljenosti naselja i individualnih posjeda; 

- Kontrola sprovođenja propisa i mjera zaštite životne sredine od strane državnih i/ili nezavisnih 

stručnih institucija. 

7.2. Smjernice za sprovođenje Plana 

7.2.1. Smjernice za minimiziranje konflikata u korišćenju prostora sa stanovištva uređivanja predjela i 

zaštite životne sredine 

Smjernice za minimiziranje neizbježnih konflikata kao posljedice izgradnje višenamjenskih akumulacija 

i prateće infrastrukture proističu,uglavnom, iz preporuka datih Strateškom procjenom uticaja na životnu 

sredinu. 

7.2.2. Smjernice za razvojnu komponentu Plana 

DPP će se realizovati: 

- Tokom izrade i revizije postojećih prostornih planova: PPO Podgorica, PPO Kolašin i DPP 

autoputa Bar – Boljare; 

- Izdavanjem akta o urbanističkim uslovima u skladu sa prostornim i urbanističkim planovima za: 

putni pravac autoputa Bar – Boljere, servisne saobraćajnice paralelne sa autoputem, 

denivelisana ukrštanja autoputa s postojećom železničkom prugom, infrastruktura za elektro i 

vodosnabdijevanje i telekomunikaciono povezivanje i drugo. 

7.2.2.1. Usklađivanje drugih planova, programa i dokumentacije 

Nadležna javna preduzeća i posebne organizacije u roku od najduže šest mjeseci po donošenju 

Prostornog plana uskladiće sa planskim rješenjima, mjerama i smjernicama ovog Prostornog plana 

svoje srednjoročne i godišnje planove i tehničku dokumentaciju, a posebno planove rekonstrukcije i 

održavanja puteva, održavanja i izgradnje pruga, gasovoda, dalekovoda, optičkih kablova i dr. 

Nadležna služba zaštite prirode ugradiće u roku od šest mjeseci po donošenju Prostornog plana u svoje 

srednjoročne i godišnje programe rada poslove na analizi potreba i mogućnosti povezivanja 

vegetacijskih koridora međusobno i sa bliskim šumskim zonama i definisanju uslova za utvrđivanje 

položaja prolaza/prelaza za životinje u zoni DPP, radi očuvanja flore i faune (posebno migratornih vrsta). 

Nadležne službe zaštite spomenika kulture i prirode ugradiće u roku od šest mjeseci po donošenju 

Prostornog plana u svoje programe i planove rada stručne poslove na opservaciji terena, evidentiranju, 

utvrđivanju i kategorizaciji nepokretnih kulturnih dobara i utvrđivanju granica zaštićene okoline 

nepokretnih kulturnih dobara u zoni višenamjenskih akumulacija i koridorima postojećih i planiranih 

magistralnih infrastrukturnih sistema. 

Prioriteti u izvršenju poslova iz prethodna dva stava utvrdiće se saglasno dinamici razrade planskih 

- 174 -


rješenja odgovarajućim urbanističkim planovima i aktima utvrđenim zakonom i izgradnje višenamjenskih 

akumulacija, autoputa i magistralnih infrastrukturnih sistema, a nadležni državni organi i posebne 

organizacije, u saradnji sa Ministarstvom za ekonomski razvoj, obezbijediće koordinaciju svih radova na 

prethodnom istraživanju prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara na planskom području. 

Nadležni državni organi za poljoprivredu, šumarstvo, vodoprivredu i životnu sredinu, kao i javna 

preduzeća i druge organizacije koje se bave djelatnostima od opšteg interesa, ugradiće smjernice i 

opredjeljenja ovog prostornog plana u planove, odnosno osnove uređenja i korišćenja zemljišta i 

pokrenuti izradu kompleksnih programa uređivanja poljoprivrednog i šumskog zemljišta i korišćenja i 

zaštite vodnih resursa u roku od dvanaest mjeseci po donošenju Prostornog plana. 

Nadležni državni organ za turizam izvršiće kategorizaciju turističkih mjesta i ugostiteljskih objekata u 

okviru pratećih sadržaja višenamjenskih akumulacija na području Prostornog plana. Gradske i opštinske 

turističke organizacije izvršiće usklađivanje svojih srednjoročnih i godišnjih programa rada sa planiranim 

razvojem turizma i turstičkih mjesta utvrđenim ovim Prostornim planom u roku od dvanaest mjeseci od 

donošenja Prostornog plana. 

7.2.2.2. Obaveze u sprovođenju Plana 

Prioritetne mjere i obaveze za sprovođenje planskih rješenja i smjernica su: 

1. Obezbjeđenje mjera pojačanog nadzora građevinske inspekcije radi kontrole korišćenja 

rezervisanog prostora za višenamjenske akumulacije i magistralne infrastrukturne koridore, do 

njegovog privođenja planiranoj namjeni; 

2. Nadležni državni organi i posebne organizacije obezbijediće detaljno snimanje stanja 

izgrađenosti prostora i vlasništva nepokretnosti predviđenih za uklanjanje u neposrednim 

zaštitnim pojasevima višenamjenskih akumulacija i infrastrukturnih koridora (autoputa, pristupnih 

puteva, gasovoda, regionalnog vodovoda, optičkog kabla i sl), a prema dinamici kompletiranja, 

izgradnje i modernizacije pojedinih infrastrukturnih sistema utvrđenih ovim Prostornim planom; 

3. Nadležne skupštine gradova i opština donijeće srednjoročne i godišnje programe 

rekonstrukcije i uklanjanja objekata u neposrednim zaštitnim pojasima višenamjenskih 

akumulacija i infrastrukturnih sistema, a na osnovu postignutog sporazuma o visini, dinamici i 

uslovima obezbjeđenja finansijskih sredstava nadležnih javnih preduzeća i posebnih 

organizacija; 

4. Stručne službe nadležne skupštine gradova i opština informisaće, putem oglašavanja u 

sredstvima javnog informisanja, lokalnu zajednicu o donijetim programima iz prethodne tačke, 

davati uputstva o pravima i obavezama vlasnika i korisnika obuhvaćenih nepokretnosti i druga 

potrebna obavještenja u vezi sa sprovođenjem Prostornog plana. 

7.3. Način, faze i dinamika realizacije plana 

7.3.1. Pripremni radovi, privremeni objekti i faze gradnje 

HE Andrijevo 

HE Andrijevo je prva u nizu hidroelektrana u Srednjem toku Morače. Predviđeno je, da se HE Andrijevo 

gradi oko 5 godina, sa sljedećim fazama: početak radova, skretanje rijeke, završetak građevinskih 

radova za montažni prostor i prvi agregat, zatvaranje optočnog tunela i početak punjenja akumulacije 

sa početkom redovnog rada prvog agregata, a 6 mjeseci kasnije i drugog. 

Osim toga, neophodno je izmještanje dijela magistrale, najprije nizvodno od brane, zatim deo od brane 

do potoka Melještak, a kasnije ostali put. Što se tiče situacije oko transporta i eksploatacije materijala 

situacija je sledeća: predviđeno je da se iskop iznad kote 167 izvrši u vrijeme izgradnje pomoćnih 

- 175 -


brana sa prenosom materijala na bočne strane platoa mašinske zgrade na koti 167, pošto pristupni put 

koritu još neće biti završen. Preostali deo iskopa transportovaće se pristupnim putem koji ide preko 

nizvodne pomoćne brane ka građevinskoj jami. Iskop brane će se vršiti odozgo nadolje u etažama 

visine 10m, paralelno na oba boka sa obrušavanjem materijala u korito rijeke, gde se utovara i 

transportuje. Ovdje su neophodni kabl-kranovi. Materijal iz iskopa može se upotrebiti za nasip za 

zaštitu manastira Morače. Svi iskopi će se izvršiti prije početka betoniranja brane. Agregat za beton 

proizvodit će se drobljenjem krečnjaka. Kamenolom i drobilišno postrojenje nalazit će se na platou 

Grad na desnoj obali, oko 700m uzvodno od profila brane. Transport do betonske baze vršiće se 

trakom postavljenom u tunelu, dužine 650m. Kapacitet proizvodnje agregata je 80 m 3 /h. Za betoniranje 

optočnog tunela i pomoćne brane agregat će se obezbjediti iz Podgorice. Za betoniranje optočnog 

tunela i pomoćne brane neophodno je izgraditi manju betonsku bazu (20m 3 /h) na platou privrednog 

gradilišta, nizvodno od brane na oko 9km. Za ostale količine betona predviđena je betonska baza 

kapaciteta 80 m3/h na desnom boku, na koti 292. Transport betona za branu, predviđen je kablkranovima, 

a za mašinsku zgradu i ostale objekte automikserima i pumpama. Betoniranje brane će se 

vršiti u blokovima visine 2m, a predviđeni mjesečni kapacitet betoniranja je 12.000m3. Oplata i 

armatura pripremaće se na privrednom gradalištu nizvodno od brane, a dopremaće se kamionima i 

montirati pomoću kranova i autodizalica. Gradilštno stambeno naselje predvidjeno je na platou zvanom 

Mravinje, 0,5km nizvodno od brane Milunovići, a to će služiti i za fazu izgradnje HE Raslovići i 

Milunovići. Privredno gradilište predvidjeno je na platou 1km nizvodno od Raslovića, dok će se kod 

brane zbog nedostatka prostora, uraditi samo velika betonska baza sa laboratorijom, injekciona 

stanica, gradilišne kancelarije, priručni magacin i pomoćna radionica. Deponija materijaala nalazit će se 

kod dotoka potoka Melještak. 

HE Raslovići 

HE Raslovići je druga u liniji hidroelektrana na srednjem toku Morače. Ovdje je moguće više varijanti 

građenja, i to: Andrijevo i Raslovići, pa zatim Milunovići odnosno Zlatica; Andrijevo i Milunovići, pa 

zatim Raslovići odnosno Zlatica; i konačno Andrijevo i Zlatica, a zatim Raslovići odnosno Milunovići. 

Detaljna obrada organizacije građjenja je urađjena za svako postrojenje posebno, uvažavajući uslove o 

zajedničkom naselju i privrednom gradilištu kod Milunovića za HE Andrijevo i HE Milunovići. Za slučaj 

HE Raslovići važe sledeće varijante: 

1. Zasebna organizacija građenja sa posebnim kamenolomima i separacijama, ali sa smještajem 

naselja i privrednog gradilišta kod Milunovića, 

2. Isto kao varijanta 1 samo sa djelimičnim separacijama i dovozom pijeska iz Podgorice, 

3. Posebne organizacije građenja, posebni kamenolomi sa kompletnim separacijama (Raslovići i 

Milunovići). Naselje i privredno gradilište u Milunovićima, 

4. Isto kao varijanta 3 samo sa djelimičnim separacijama i dovozom pijeska iz Podgorice. 

Kod varijante 1 je obrađena i zajednička organizacija građenja za iskope, dok se kod betonskih radova 

nije moglo izbjeći preklapanje. Kamenolom je planiran u Raslovićima. Kod varijante 3 predviđena je 

zajednička organizacija, samo što je zajednički kamenolom sa separacijom kod Raslovića. Na osnovu 

izvodenih analiza – promenljivih troškova (obuhvaćeni su: snabdjevanje agregatom, iskopi i betonski 

radovi) i grupe radova za različite varijante (obračun rada mehanizacije, pogonski troškovi 

mehanizacije, radna snaga prema odabranoj mehanizaciji, obračun izmjena i dopuna pripremnih 

radova), Raslovići, kao postrojenje sa kompenzacionim bazenom ima prednost u odnosu na ostala dva 

postrojenja, između ostalog jer je najbliže Andrijevu. 

Na osnovu rezultata analiza i proračuna, može se zaključiti, da je najbolja kombinacija izvođenje u 

zajedničkoj organizaciji građenja: prvo Andrijevo i Raslovići sa zajedničkom kamenolomom, drobilišnim 

postrojenjem i separacijom za kompletnu proizvodnju agregata, a zatim Milunovići i Zlatica, takođe u 

zajedničkoj organizaciji građenja sa posebnim kamenolomom, drobilišnim postrojenjem i separacijom 

za kompletnu proizvodnju agregata. Takođe se predviđa izgradnja zajedničkih objekata za Andrijevo i 

Rasloviće 1km nizvodno od Raslovića, a ostali objekti neposredno pored objekata. 

- 176 -


HE Milunovići 

HE Milunovići je treća u liniji hidroelektrana na srednjem toku Morače. Za potrebu izgradnje ove HE je 

predviđeno stambeno naselje 800m nizvodno od brane na desnom brijegu. Privredno gradilište će se 

organizovati uz samo gradilište, a ovdje će se neposredno uz postojeći magistralni put nalaziti 

kancelarije, deponije građevinskog čelika i armiračnica, a sa lijeve strane parking prostor, skladište 

goriva, deponije građevinskog materijala i centralna fabrika betona. U neposrednoj blizini gradilišta će 

se nalaziti trafostanica, kompresorska stanica i injekciona stanica. Deponije iskopnih materijala su 

predvidjene 2,5km uzvodno od brane u području buduće akumulacije. 

Za sve faze građenja koristi se pristupni put do gradilišne jame širine 6m u nagibu do 8%. 

Gradnja se planira fazno sa sledećih 5 grupa aktivnosti: 

I faza: izgradnja optočnog tunela – pristup na lijevu obalu će se vršiti preko montažnog Bejli mosta, 

raspona 30m i širine 4m sa niveletom 93m. Na desnoj obali će se od mosta prema nizvodnom i 

uzvodnom portalu sprovesti transportni put širine 6m. 

II faza: izrada pomoćnih brana po završetku optočnog tunela. Materijal se dotura toranjskom dizalicom 

na lievoj obali. Pristup kamionima za nasipanje materijala za preusmjeravanje rijeke u optočni tunel će 

biti omogućen nakon obavljenih djelimičnih radova na iskopu građevinske jame. 

III faza: iskop građevinske jame, nakon demontaže Bejli mosta. Lijeva i desna obala će se povezavati 

sa mostom preko nizvodne pomoćne brane nagiba 11% i širine 4,8m. Do građevinske jame će voditi 

put po mostnoj konstrukciji preko nizvodne pomoćne brane do lijeve obale i dalje po nasipu do samog 

dna. Trasa puta u nasipu će se tokom iskopnih radova izmještati. Nakon završetka jednog dijela 

slapišta uz lijevu obalu, preko njega će se izraditi nasip druge faze puta gradilišne jame. Deponija 

iskopanog materijala je predviđena u budućoj akumulaciji na nekoliko rječnih terasa koje bi se inače 

hidroakumulacijom poplavile sa nekoliko metara dubine, a na ovaj način se mogu urediti kao 

poljoprivredno ili drugo zemljište. Transport materijala će se vršiti po staroj trasi Jadranske magistrale. 

IV faza: izgradnja glavnog objekta – gradilište opslužuju tri toranjske dizalice. Dvije su pomične. Jedna 

od njih je stacionirana na području deponija građevinskog čelika i građevinskog materijala kojeg može 

stavljati na dohvat ostalim dizalicama. 

V faza: zatvaranje optočnog tunela – evakuacija vode za vrijeme zatvaranja optočnog tunela vršiće se 

temeljnim ispustom pa je potrebno otvoriti prolaz vodi, miniranjem lukova uzvodne pomoćne brane do 

kote 81m. U nizvodnoj pomoćnoj brani će se privremeno zbog nesmetanog oticanja nizvodno izraditi 

otvori preko kojih ostaje ranije formirana mostna konstrukcija za prelazak na lijevu obalu. Ostatak brane 

će se na kraju radova srušiti i materijal u cjelini odsraniti iz korita rijeke. 

HE Zlatica 

HE Zlatica je četvrta i poslijednja u liniji hidroelektrana na srednjem toku Morače. Za ovu HE je 

predviđeno stambeno naselje 800m nizvodno od brane Milunovići na desnom brijegu.Privredno 

gradilište će se organizovati uz samu branu, a i ovdje će se neposredno uz postojeći magistralni put 

nalaziti kancelarije, deponije gradjevinskog čelika i armiračnica, a sa lijeve strane parking prostor, 

skladište goriva, deponije građevinskog materijala i centralna betonska baza. U neposrednoj blizini 

gradilišta će se nalaziti trafostanica, kompresorska stanica i injekciona stanica. Deponije iskopnih 

materijala su predvidjene 2,5 km uzvodno od brane u području buduće akumulacije. 

Za sve faze gradenja postoji jedan dostupni put do gradilišne jame širine 6m u nagibu 8%. 

I faza: izgradnja optočnog tunela – pristup na lijevu obalu će se vršiti preko montažnog Bejli mosta, 

raspona 30m i širine 4m sa niveletom na 50m. Na desnoj obali će se od mosta prema nizvodnom i 

uzvodnom portalu sprovesti transportni put širine 6m. 

- 177 -


II faza: izrada pomoćnih brana po završetku optočnog tunela. Materijal se dotura toranjskom dizalicom 

na lievoj obali. Pristup kamionima za nasipanje materijala za preusmjeravanje rijeke u optočni tunel će 

biti omogućen nakon obavljenih djelimičnih radova na iskopu građevinske jame. Nizvodna pomoćna 

brana gravitacionog tipa će se izraditi tehnologijom tzv. bunara, pa će se svi radovi obaviljati 

autodizalicama i betonskim crpkama sa obje strane rijeke. 

III faza: iskop građevinske jame, nakon demontaže Bejli mosta. Lijeva i desna obala će se povezavati 

sa mostom preko nizvodne pomoćne brane nagiba 10% i širine 4,8m. Do građevinske jame će voditi 

put po mostnoj konstrukciji preko nizvodne pomoćne brane do lijeve obale i dalje po nasipu do samog 

dna. Trasa puta u nasipu će se tokom iskopnih radova izmještati. Nakon završetka jednog dijela 

slapišta uz lijevu obalu, preko njega će se izraditi nasip druge faze puta gradilišne jame. Deponija 

iskopanog materijala je predviđena u budućoj akumulaciji na nekoliko rječnih terasa koje bi se inače 

hidroakumulacijom poplavile sa nekoliko metara dubine, a na ovaj način se mogu urediti kao 

poljoprivredno ili drugo zemljište. Transport materijala će se vršiti po staroj trasi Jadranske magistrale. 

IV faza: izgradnja glavnog objekta – gradilište opslužuju tri toranjske dizalice. Dvije su pomične. Jedna 

od njih je stacionirana na području deponija građevinskog čelika i građevinskog materijala kojeg može 

stavljati na dohvat ostalim dizalicama. 

V faza: zatvaranje optočnog tunela – evakuacija vode za vrijeme zatvaranja optočnog tunela vršiće se 

temeljnim ispustom pa je potrebno otvoriti prolaz vodi, miniranjem lukova uzvodne pomoćne brane do 

kote 49m. U nizvodnoj pomoćnoj brani će se privremeno zbog nesmetanog oticanja nizvodno izraditi 

otvori preko kojih ostaje ranije formirana mostna konstrukcija za prelazak na lijevu obalu. Ostatak brane 

će se na kraju radova srušiti i materijal u cjelini odsraniti iz korita rijeke. 

7.3.2. Trajna namjena lokacija poslije izgradnje 

Sve lokacije koje će biti korišćene za građenje hdroelektrana po završetku će, u pravilu, biti rezervisane 

za organizaciju održavanja i funkcionisanja hidroelektrana, a ostatak će se stavljati u funkciju razvoja 

turizma i stanovanja. 

7.4. Pretpostavke za praćenje sprovođenja i dopune Plana 

Ministrastvo pomorstva, telekomunikacija i saobraćaja, Ministrastvo poljoprivrede, šumarstva i 

vodoprivrede, Ministarstvo turizma i zaštite životne sredine, Glavni Grad Crne Gore, Skupština opštine 

Kolašin, Elektroprivreda Crne Gore, Željeznice Crne Gore i Crnogorski Telekom izvještavaće 

periodično, a najmanje jednom u dvije godine Ministarstvo za ekonomski razvoj o preduzetim 

aktivnostima i problemima u zaštiti i korišćenju zaštitnih pojaseva postojećeg rezervisanog prostora za 

planiranu zonu akumulacija, odnosno o sprovođenju planskih rješenja, smjernica i mjera utvrđenih 

Prostornim planom. 

Ministarstvo za ekonomski razvoj, na osnovu izvještaja iz prethodnog stava, izvještavaće Vladu Crne 

Gore o problemima i predlagati mjere za efikasnije sprovođenje Prostornog plana. 

Dopune i, eventualne, izmjene Prostornog plana obaviće se po kompletiranju i/ili izmjeni i verifikaciji 

tehničke dokumentacije za izgradnju objekata na višenamjenskim akumulacijama i ostalih 

infrastrukturnih sistema na nivou generalnog projekta. 

- 178 -


Sadržaj atlasa grafičkih priloga 

Postojeće stanje: 

Grafički prilog 01. Plan namjene površina i objekata u zahvatu DPP (set karata razmjere 1:5000) 

Planirano stanje: 

Grafički prilog 02. Plan namjene površina i objekata u zahvatu DPP (set karata razmjere 1:2500) 

- 179 -


Prilog – Izvod iz Idejnog projekta sanacije platoa manastira Morača 

- 180 -

Crna Gora Ministarstvo uređenja prostora i zaštite ... - Vlada Crne Gore

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?