film Duchy nie chcą odejść

NUMER 8 (107) SIERPIEŃ 1991 

Opowiadania i nowele 

Harry Harrison 

Widok ze szczytu wieży 

Ian Watson 

Smok Gaudiego 

Światosław Loginów 

Dom przy drodze 

Powieść 

Ondfej Neff 

Miesiąc mojego życia (1) 

Z polskiej fantastyki 

Short stories po polsku 

Film i fantastyka 

Dorota Malinowska 

Duchy nie chcą odejść 

Wśród fanów 

Eurocon'91 

Dni chaosu 

3…2…1 

Adam Hollanek 

Zarówno fanowie, jak i twórcy... 

Krytyka 

Słownik polskich autorów fantastyki 

Ursula K. Le Guin 

Skromny geniusz 

Recenzje 

Zbigniew Łazowski 

Herezja i wiara 

SF na świecie 

Locus, Galaktika, Ikarie 

Komiks 

Funky Koval III (3) 

Czytelnicy i „Fantastyka” 

Sondaż VII - opowiadania zagraniczne 

Drogi 

Czytelniku ! 

W tym numerze zapraszamy do lektury nowej 

powieści Neffa. Autor znakomitych opowiadań, z 

których kilka drukowaliśmy, tym razem występuje 

w kategorii zwanej czasem „przemysł w kosmosie". 

Klasycznym przykładem jest tu„Moon is a Harsh 

Mistress" (Księżyc jest surową kochanką) 

Heinleina z lat pięćdziesiątych. Przypomnijmy, że 

zbuntowani koloniści organizują na Księżycu 

związek zawodowy „Solidarność". Temat jest stale 

żywy-ostatnio C. J. Cherryh opublikowała „Heavy 

Time" (Ciężki czas), powieść o górnikach z pasa 

asteroid. 

Wśród opowiadań „Smok Gaudiego" lana 

Wat sona. Barcelońskie dzieła Gaudiego są 

najbardziej fantastycznymi tworami w całej chyba 

historii architektury i można się tylko dziwić, że tak 

późno zainspirowały fantastyczną literaturę. Nie 

dokończona katedra, która jest miejscem akcji 

opowiadania, to rzeczywiście dzieło jak z innego 

świata. 

W dziale krytyki mały rarytas - Ursula Le Guin 

pisze o Dicku. Także recenzja z„Ubika" pióra 

Marka Oramusa. Twórczość Dicka pozostaje 

najbardziej niezwykłym zjawiskiem w dziejach SF, 

jak widać, szczególnie fascynującym innych pisarzy. 

I wreszcie niespodzianka, piękny i mądry artykuł 

„Herezja i wiara", który przyszedł po prostu pocztą 

od nieznanego nam zakonnika. 

PS. Uważni czytelnicy prasy codziennej mogli 

zauważyć, że Komisja Likwidacyjna RSW 

ogłosiła przetarg na tytuł „Fantastyka". Z 

satysfakcją informujemy, że mamy już 

wszelkie prawa do naszego dawnego tytułu. 

Lech Jęczmyk 

W prenumeracie 

NOWA FANTASTYKA 

TAŃSZA O 2OOO zł 

patrz strona 80

Role playing games 

...Potrzebna jest mi Wasza pomoc. Spra- 

wa dotyczy stworzenia klubu role playing 

games. Grami SF, fantasy i role playing 

interesuję się od 5 lat. Nawiązałem kon- 

takty z graczami w Anglii i Niemczech. W 

całej Europie jest kilkanaście (?) takich 

klubów. Ich centrala znajduje się w Gene- 

wie. Entuzjaści gier korespondują ze sobą, 

wymieniają doświadczenia, organi- zują 

spotkania i zjazdy. Chciałbym stwo- rzyć 

podobny klub graczy w Polsce. W grę nie 

wchodzą żadne składki, pieniądze itp. 

bzdury. Wszystko spro wadza się do czys- 

tych intencji i wyobraźni tych, którzy chcą 

się w to ba wić. Oczekuję listów od chęt- 

nych... 

Piotr Partyn (20 lat) 

ul. Bolesława Prusa 30 m. 1 

08- I10 Siedlce 

...Chciałbym się skontaktować ze 

wszystkimi miłośnikami wszelkiego ro- 

dzaju gier fantastycznych... Piotr Narloch 

Os. Czecha 10 m. 8 

61-286 Poznań 

...Bardzo podobało mi się opowiadanie 

„Geheimnisnacht". Chciałbym zobaczyć na 

łamach „Fantastyki" więcej opowia- dań 

napisanych na podstawie gier. A może 

wydrukowalibyście jakąś grę lub utworzyli 

poświęcony grom specjalny dział? Czy 

moglibyście podać mi adres poświęconego 

grom pisma „White Dwarf"? Jestem 

zainteresowany jego prenumeratą... 

Tomasz Filipkowski 

(uczeń) 

Łomża 

Dyrektor Zarządu: Maciej Makowski 

Adres do korespondencji: 

00-952 WARSZAWA 40 

skrytka pocztowa 6 

Czytelnicy i „Fantastyka" 

W niektórych listach przysyłanych do redakcji nie ma ani oceny 

materiałów drukowanych w „Nowej Fantastyce", ani też żadnych 

konkretnych pytań do nas, redaktorów pisma. Ich autorzy 

chcieliby jedynie skorzystać z naszego pośrednictwa w 

nawiązaniu kontaktów z osobami o podobnych 

zainteresowaniach. Jak widać, nie wystarczają istniejące kluby 

miłośników fantastyki. Niektórzy odczuwają potrzebę stworzenia 

nowych - korespondencyjnych. A więc w tym miesiącu „skrzynka 

kontaktowa". 

Myślimy o utworzeniu takiego działu w 

naszym piśmie, zastanawiamy się nawet 

nad wydaniem specjalnego numeru po- 

święconego w całości grom. Co Państwo o 

tym myślicie? Czekamy na listy. A oto 

adres, o który prosił Tomek: White Dwarf 

Subscriptions, Games Workshop, Chew- 

ton Street, Hilltop, Eastwood, Notts NG16 

3HY, ANGLIA. 

Star Wars 

Jesteśmy grupą fanatyków Star Wars. 

Założyliśmy klub i szukamy kontaktów. 

Odpowiemy na wszystkie listy. Prosimy 

wysyłać je pod adresem: Piotr P. Mazu- rek, 

ul. Okrzei 2 m. 6, 40- I26 Katowice. 

Stowarzyszenie Miłośników Star Wars 

„Rebel's Club" 

Horror 

...Więcej horroru!!! To też fantastyka. Za 

mało go na Waszych łamach. Chciałbym 

za pośrednictwem „Nowej Fantastyki" 

nawiązać kontakt listowny z miłośnikami (a 

raczej maniakami) horroru, fantasy i w 

ogóle fantastyki, gdyż wokół siebie nie 

znajduję nikogo, kto interesowałby się 

fantastyką, a nawet czytał jakiekolwiek 

książki! To niepokojące zjawisko. 

Przykładem jest tu moja klasa (uczę się w 

Technikum Poligraficznym), a mieszkam 

przecież w Warsza wie. 

Marek Szczepański (15 lat) 

ul. Żwirki i Wigury 43 m. 33 

02-091 Warszawa 

Zhvicks Fan-Club 

...Interesuje mnie kontakt z osobami, które 

umożliwiłyby mi zakup wszelkich utwo- 

Redaguje „Fantastyka" sp. z o.o.: Andrzej Brzezicki (dział 

graficzny), Lech Jęczmyk (redaktor naczełny), Andrzej W. 

Kaczorowski (zastępca sekretarza redakcji), Sławomir 

Kędzierski, Dorota Malinowska (dział zagraniczny), Marek 

Orarnus (dział publicystyki), Teresa Pajdzińska (korekta), Maciej 

Parowski (dział literatury polskiej, zastępca redaktora, 

naczelnego), Hanna Sosińska-Balcer (dział techniczny), 

Krzysztof Szolginia (sekretarz redakcji). 

Stali współpracownicy: Adam Hollanek, Jacek Inglot, Arkadiusz 

Nakoniecznik, Andrzej Niewiadowski, Jacek Rodek, Darosław J. 

Toruń oraz Karbu rator, Kunktator, Negocjator, Predator, Sekator 

i Wibrator. 

Redakcja nie zwraca materiałów nie zamówionych, w opublikowanych 

tekstach zastrzega sobie prawo dokonywania skrótów. 

rów Wiktora Żwikiewicza (oprócz „Deli- rium 

w Tharsys", „Imago" i „Ballady o 

przekleństwie" - te już mam) lub chociaż 

jepożyczyły. Z góry serdecznie dziękuję. 

Mateusz Marcinkowski (ki. III LO) ul. 

Niecała 1 m. 7 60-805 Poznań 

Komu, komu... 

Jestem Waszym wiernym czytelnikiem od 

pierwszego numeru „Fantastyki". Z pis- 

mem tym dorastałem i dlatego z dużą 

przykrością rozstaję się ze swą kolekcją. 

Zmuszają mnie do tego trudne warunki lo- 

kalowe. Mam wszystkie numery „Fanta- 

styki" i „Nowej Fantastyki". Są one kom- 

pletne i w dobrym stanie... 

Jan Łokieć 

ul. Szczyto wa 5 m. 7 

92- I14 Łódź 

Odstąpię numery „Fantastyki" od 1 do 

98... 

Dariusz Kwieciński 

ul. Bydgoska 11 m. 21 

89- I00 Nakło 

Jestem zażartym czytelnikiem Wasze- 

go pisma. Jesteście wspaniali!!! Mam jed- 

nak problem. Za nic w świecie nie mogę 

skompletować starych roczników „Fanta- 

styki". Pomóżcie... 

Kareł Masek 

Olmovec 1130 

Orlova 4 

735 14 

Czecho-Słowacja 

W zdobyciu brakujących egzemplarzy 

„Fantastyki" i „Nowej Fantastyki" z pew- 

nością pomoże chętnym nasza rubryka 

„Komu, komu...". Pewną niewielką liczbę 

numerów naszego miesięcznika z roku 

1990 i 1991 mamy zarówno my w redak- 

cji, jak i nasz wydawca (adres w stopce) - 

możemy wysłać je za zaliczeniem poczto- 

wym (zwroty istnieją zawsze, mimo że 

wiele kiosków dostaje za mało egzempla- 

rzy „Nowej Fantastyki"). Jeżeli natomiast 

chodzi o numery najnowsze, to zachęca- 

my wszystkich do prenumeraty (patrz: 

strona 80). W prenumeracie pewniej i ta- 

niej niż w kiosku! 

(KS) 

PS. Bardzo dziękujemy Oficynie Wydaw- 

niczej „Comfort" za nadesłanie nam 

pierwszego z serii informatorów OMNI- 

BUS-POLSKA'91. 

Wydaje Prószyński i S-ka 

(spółka cywilna- Jacek Herman-lżycki, 

Mieczysław Prószyński, 

Zbigniew Sykulski 

i Tadeusz Winkowski), 

ul. Różana 34,02-569 Warszawa, 

tel. 49 87 54, 

komertel/fax (48) 39 12 16 81. 

Skład, druk i oprawa: Drukarnia 

Prasowa S.A., Łódź, ul. 

Piłsudskiego 82. Druk kolorowej 

wkładki: Zakłady Graficzne sp. z 

o.o., Piła, ul. Okrzei 5. 

Nakład 100 000 egz. 

PL ISSN 0867- I32X © Copyright by „Fantastyka" sp. z o.o., Warszawa 1991 NR INDEKSU 35 839

opowiadania i nowele 

HARRY HARRISON 

Widok ze szczytu wieży 

(The View From the Top of the Tower) 

S 

ean Mulligan wkroczy! majestatycznie na szczyt schodów, 

niosąc w dłoniach pełną mydlin miskę, na której 

leżała brzytwa z lusterkiem. Rozpięty żółty szlafrok powiewał 

za jego plecami, unoszony łagodnymi 

podmuchami porannej bryzy. Właśnie podniósł miskę, 

kiedy klatkę scho- dową przeszył ostry głos. 

- Doigrasz się w końcu! - głośne, przenikliwe zawodzenie 

Molly było w stanie strzaskać butelkę Guinnessa z odległości 

dwudziestu kroków. - Zachciało ci się zamieszkać w Wieży 

Martello... tak będzie taniej, mówiłeś... ani jednego kontaktu, 

a wilgoć jak w szczurzej norze i jeszcze goli się taki na blankach. 

Jeeezu, żeby cię piorun strzelił... 

Sean wyłączył się, ale choć słowa do niego nie docierały, 

fale dźwięku wciąż rozbijały się wokół niczym grzywacze 

zasmarkanego morza. Golił się zbyt szybko, ścinając kawałeczki 

skóry, aż wreszcie mydliny zmieniły kolor na bladoróżowy, 

nakrapiany drobinkami zarostu. Ze stęknięciem chlusnął 

spienioną wodą przez otwór strzelniczy i pośpieszył z powrotem 

na dół. Głos uderzał w niego nadal, gdy wbijał stopę 

w nogawkę spodni, owijał krawat wokół szyi, przyciskał kawałki 

papieru toaletowego do pokrwawionej skóry i umykał 

w dół, ku ziemi, ku wypitce. Minął Czterdzieści Stóp, dysząc 

przemknął obok Zamku Bullock, ku sanktuarium Sanctum 

Sanctorum. Pub „U Łuczników" wzywał go, a on szedł za 

głosem. 

Z doskonałym wyczuciem, nabytym podczas długich lat, 

popchnął drzwi dokładnie w momencie, gdy od środka prze- 

kręcił się w nich klucz, zatoczył naprzód, oparł poplamiony 

łokieć na zalanym kontuarze i tchnął słowa błogosławieńst- 

wa w wyczekujące, pełne piwa powietrze. 

- Kufel ciemnego. 

- Zadąłeś się przy goleniu? - napełniając szkło jasną żół- 

cią spytał Noel przeraźliwie ponurym tonem, jedyną melo- 

dią, jaka kiedykolwiek dobyła się z jego szerokiej piersi. 

- Zgadza się, a i to mam szczęście, że nie ciachnąłem się 

od ucha do ucha, taka była dziś wściekła. Ten jej głos tylko 

wzmacnia się z wiekiem. 

- Ano. Niedługo słychać ją będzie aż w Wexford. 

- Dobra, wystarczy, dawaj. 

Ostatnie muśnięcie serwetą, uniesienie kielicha w górę, 

chwila adoracji, pierwsza kropla na języku, pierwsza cudow- 

na łykopieszczota podniebienia, pierwsza oznaka powraca- 

jącego życia. Pax vobiscum, pax humanum.

D 

la Portakala Ziemia stanowiła tryskający zdrój języka. 

Na swej rodzinnej planecie, mrocznym globie, krążącym 

wokół lodowoniebieskiej gwiazdy w odległym 

krańcu galaktyki, był pierwszym i jedynym uczniem, 

które- mu udało się opanować trudną sztukę projekcji 

mentalnej. Kiedy obcy intelekt opanował Lakatropa, 

jedynie Portakal zajął się nim i odkrył, co się faktycznie 

stało. Dzięki projekcji umysłu mógł podróżować, mógł zająć 

ciało jakiejkolwiek innej rozumnej istoty z jakiegokolwiek 

świata. Zanim przybysz opuścił Lakatropa, znudzony 

niemrawym, zimnym otocze- niem i niemal całkowitym 

brakiem zainteresowania jego obe- cnością, Portakal nauczył 

się techniki projekcji. Źródło tachionowe można było 

opanować, zrozumieć i uruchomić jedynie siłą woli. A on 

miał silną wolę podtrzymywaną chęcią porozumiewania się w 

inny sposób niż tylko przytłumionymi pomrukami 

używanymi przez przedstawicieli jego własnej rasy. Ich 

wielkie cielska przelewały się leniwie na dnie gęstej, mroźnej 

atmosfery, gdzie gaz i ciecz stapiały się z sobą i prze- chodziły 

jedno w drugie. Każde odezwanie wymagało ogromnego 

wysiłku związanego z pokonaniem ciśnienia tysięcy mil gazu 

nad nimi. Dlatego też ich język był prosty i niewymyślny, nagi, 

pozbawiony ozdóbek, zwięzły i brutalny. Portakal był jedynym 

lingwistą, samotnym samoukiem, komu bowiem potrzebny 

językoznawca, jeśli język liczy sobie tylko 112 słów? 

Zielona, ciepła Ziemia wydawała mu się rajem. Portakal 

odwiedził ten świat już dwukrotnie, wkraczając w umysły 

jego mieszkańców, aby mówić i napawać się bogactwem ich 

języka, aby uczyć się i zapamiętywać. Nie przeszkadzało 

mu, że chodził jedynie na dwóch nogach miast dwudziestu, 

że musiał obywać się bez macek i dodatkowych oczu na koniuszkach 

palców. Nie tęsknił nawet do swych narządów 

drygałkowych, które sprawiały, że kopulacja przedstawiała 

się tak intrygująco. Żadne poświęcenie nie było zbyt wielkie, 

jeśli mogło pomóc jego badaniom lingwistycznym. 

Lekko irytowało go, że pierwsza próba skończyła się niemal 

natychmiast po rozpoczęciu. W rezultacie jego mówiony 

zuluski był dość prymitywny, bowiem nieszczęsne ciało, które 

kontrolował, spalono pod zarzutem uprawiania czarnej 

magii wkrótce po jego przybyciu. Druga podróż, do Japonii, 

okazała się bardziej owocna, ponieważ przez prawie cały 

czas ukrywał swoją obecność. Jego niechętna nosicielka, 

młoda gejsza, żyła wystarczająco długo, by zdołał dokładnie 

opanować jej język, zanim w zamyśleniu nie wprowadził jej 

prosto pod superszybki pociąg, kompletnie zaabsorbowany 

relacją siostra-brat, shimai-kyoodal. 

Teraz gotów był do ponownej wyprawy badawczej. Jego 

pamięciowe notatki z zakresu japońskiego zostały już wydrapane 

w twardym jak stal lodzie za pomocą brzusznego szponu. 

Zakłapał z rozkoszą dziesięcioma czy jedenastoma szczękami, 

włączając się w tachionowe źródło, sięgnął myślą i raz jeszcze 

przed oczami stanął mu błękitnozielony ziemski glob... 

S 

ean Mulligan poczuł zawrót głowy -już po sześciu kuflach? 

- i na moment zamknął oczy. Kiedy je otworzył, 

wyjrzał z nich Portakal. 

- Sean, kochanie ty moje - powiedział Kelly. - Nie 

masz chyba zamiaru kimnąć w samym środku popołudnia, 

co? 

Sean zamrugał kilka razy ponad morzem kufli, cmoknął 

ustami i odparł: 

- Biru nihong, kudusai. 

- Tylko bez takich - Seamus potrząsnął ostrzegawczo palcem, 

grubym jak przegub przeciętnego mężczyzny, bo był to 

naprawdę kawał chłopa, zahartowany przez życie, spędzone 

na budowach. - Nic z tego. Wiesz, że jestem niedouczony i 

nie kumam po irlandzku, więc daj sobie spokój z tymi popisami. 

Każdy wie, że uczyłeś się u księży. 

Portakal błyskawicznie przeczesał złącza nerwowe otępiałego 

od alkoholu mózgu, w którym właśnie przebywał. Co za 

idiotyczna pomyłka! Odezwał się po japońsku, nie w miejscowym 

języku. Po jakiemu tu mówili! Aha, to tutaj. Z 

westchnieniem zanurzył się w lingwistycznym zbiorniku, 

chlapiąc wokół właściwymi wyrazami - po czym przemówił. 

Musi wyjaśnić swą poprzednią pomyłkę, aby i to ciało nie 

spłonęło. 

-J 

estem Portakal z odległego świata na drugim krań- 

cu Galaktyki. Przynoszę wam pozdrowienia. - 

Chryste, już się narąbał - stwierdził Kelly z pew- 

nym zdumieniem. - Musiał łyknąć w domu whisky, mówię 

wam. 

- Macie słuchać moich poleceń i odzywać się tylko, kiedy 

wam każę, jeśli zależy wam na dalszej egzystencji waszego 

towarzysza. 

Jak przez mgłę poczuł ból w tylnej części ciała i kończy- 

nach, padając na twardą powierzchnię. 

- I nie wracaj, póki nie wytrzeźwiejesz! - krzyknął za nim 

Noel. - Wstydziłbyś się, mężczyzna w twoim wieku, nie mówiąc 

już o wykształceniu, i spity jak dętka o tak wczesnej porze. 

Drzwi pubu zatrzasnęły się, a Portakal podniósł się spo- 

między strzępów opakowań, niedopałków i psich gówien. 

Zaklął po japońsku, bo tak mu w tej chwili było najłatwiej. 

Co to za ludzie, którzy nie widzą różnicy między gospoda- 

rzem i lokatorem? Okropność. Ale może to tylko bywalcy sa- 

lonu z sake tak myśleli? Wiedział, że mocne napoje wyczyniały 

dziwne rzeczy z tymi miękkimi ciałami. Poszuka kogoś obda- 

rzonego wyższą inteligencją, z kim mógłby porozmawiać. 

Powolnym krokiem ruszył ulicą, używając swych nowo 

nabytych umiejętności do odczytania rojących się wokół na- 

pisów. Oszklone okno. POD WESOŁĄ PATELNIĄ - RYB A 

Z FRYTKAMI. Pod spodem zamknięte drzwi. PRZERWA 

OBIADOWA. Interesujące. 

Inny zakład z tablicą ŁATANIE DĘTEK. Po drugiej stro- 

nie napis głosił: ŁATANIE DENTEK. Zanotował w pamięci 

niezwykłe wariacje pisowni. 

Dalej większy budynek, z otynkowanego kamienia, poło- 

żony nieco na uboczu, u góry zakończony szpicem. Drzwi 

otwierały się zapraszając do ciemnego wnętrza. Wszedł do 

środka i ujrzał rzędy migoczących płomyków. Podszedł do 

niego mężczyzna od stóp do głów odziany w czerń. 

- Witam cię, synu dalekiego świata - powiedział Portakal - i 

przynoszę ci pozdrowienia z przeciwnego krańca Galaktyki. 

Ojciec Flynn zmierzył go groźnym spojrzeniem przez całą 

długość imponującego nosa. 

- Znowu piłeś, Seanie Mulligan. To prawdziwe przekleń- 

stwo Irlandczyków. A na mszy nie pojawiłeś się od czasów 

Bitwy pod Boyne. Umrzesz be'z rozgrzeszenia, człowieku, 

przelecisz przez samo dno czyśćca wprost do piekła, zanim 

nawet zdążysz zorientować się, że już nie żyjesz... 

- Proszę o ciszę i żądam uwagi - przerwał mu rozdrażnio- 

ny Portakal. W Japonii szło mu znacznie lepiej. -Nazywam 

się Portakal. Nie widać stąd słońca mojej planety, ale zapew- 

niam cię... 

- Jedynego zapewnienia, jakiego od ciebie oczekuję, ty 

łajdaku, to wyznania twoich grzechów - i tak będzie już moc- 

no spóźnione. Jesteś tylko ciężarem dla twojej biednej żony. 

Co za wstyd dla niej przychodzić tu samej co niedziela... 

- Wysłuchasz mnie? 

- Nie! Ale będę się za ciebie modlił, ty nieszczęsny grzesz- 

niku. 

To'było niewiarygodne, absolutnie okropne. Portakal 

obrócił się na pięcie i ciężko wytoczył z powrotem na wiosen- 

ne słoneczko. Nagle jednak słońce zniknęło i z nieba lunął 

chłodny deszcz, który momentalnie go przemoczył. Zadygo- 

tał, ale nie przejął się tym ani trochę. Niewątpliwie z tymi lu- 

dźmi było coś nie w porządku. Nie mogli przecież wszyscy 

nie dosłyszeć. Może wybrał sobie niewłaściwego nosiciela. 

Całym ciężarem wparł się o mur i spojrzał na mijających go 

w pośpiechu przechodniów umykających przed deszczem. 

Czy zdoła jeszcze raz wysilić wolę, aby opuścić to ciało i zna- 

leźć inne? Nigdy przedtem tego nie robił. Musiał spróbować. 

Odczekał, aż w pobliżu znalazła się większa grupka ludzi, po 

czym skupił się. Mocno... 

Nic się nie stało. Trzeba więc było wykorzystać sytuację 

najlepiej, jak się tylko da. To stworzenie musi wystarczyć. 

Wróci do miejsca, gdzie pił na początku i jeszcze raz podej- 

mie próbę nawiązania kontaktu. 

Kiedy jednak rozkazał ciału ruszyć naprzód, nawet nie 

drgnęło. Niemożliwe! Dzięki sile swej woli pokonywał setki

lat świetlnych, miał moc, która pozwalała mu manipulować 

tachionami. Ten nędzny Ziemianin - czuł jego ponurą obec- 

ność, przycupniętą w odległym kącie móżdżku - nie mógł 

walczyć z jego potęgą. Dlaczego zatem nie potrafił się ru- 

szyć? Przemówił na głos, był to bowiem jedyny sposób poro- 

zumienia się z podległym sobie umysłem. 

- Ustąp, rozkazuję ci. Wracamy do „Łuczników". 

- Udamy się do centrum miejscowej władzy - odpowie- 

dział głębokim, dźwięcznym głosem. 

Portakal poczuł całkowite zaskoczenie. To nie były jego 

słowa - ani nawet słowa jego gospodarza. A zatem kto... 

- Kini jesteś? - krzyknął. - Widzę cię, jak czaisz się w pos- 

kręcanych zwojach rdzenia przedłużonego. Wyjdź i przed- 

staw się! 

HARRY HARRISON 

Amerykański autor (ur. w 1925 r.) 

mieszkający w Irlandii (jest to 

chyba jedyny kraj, w którym nie 

płaci się podatków od działalnoś- 

ci artystycznej). Ostatni raz 

przedstawialiśmy go na naszych 

łamach powieścią „Bill, bohater 

Galaktyki" („F" nr 6-8/86) oraz 

opowiadaniem „Kontrakt za mi- 

liard kredytek" („F" nr 9/86). Obe- 

cnie pisze bardzo mato, dlatego z 

tym większą przyjemnością dru- 

kujemy jego najnowsze opowia- 

danie, w którym autor kolejny raz 

ujawnia swe znakomite poczucie 

hu moru i zmysł satyryka. O.M. 

Minęła go starsza kobieta, kurczowo ściskając w dłoni pa- 

rasolkę. Zerknęła na Seana Mulligana, przeżegnała się i pod- 

reptała dalej, przyśpieszając kroku. 

- Jestem Mntkl z planety ..., o Ziemianinie, przynoszę ci 

pozdrowienia spoza gwiazd... 

- Wynoś się z tego mózgu - polecił mu Portakal. - Byłem 

tu pierwszy. 

Sean zrobił gwałtownego zeza, gdyż każdy z obcych prze- 

jął kontrolę nad jednym jego okiem, usiłując spojrzeć na dru- 

giego. 

- To nie może być prawda! -jęknął Mntkl. - Mój mistrz 

zestarzał się i umarł, ucząc mnie techniki projekcji astralnej. 

Zajęcie tego umysłu kosztowało mnie całą moją energię. Mu- 

sisz stąd odejść.

- Tere-fere - warknął Portakal. - Kto pierwszy, ten lep- 

szy. A teraz zmykaj stąd, ty obcy dupku, bo czekają na mnie 

ważne badania lingwistyczne. 

Sean Mulligan tańczył w kółko, wymachując rękami i no- 

gami, podczas gdy dwie obce istoty walczyły o kontrolę nad 

jego ciałem. W końcu wywalił się w kałużę. 

- Twoje badania tyle mnie obchodzą co zeszłoroczny pis- 

pel - huknął Mntkl. - Przybywam z umierającego świata, 

dotkniętego przyśpieszoną entropią. Kończy nam się paliwo. 

Jestem tu w galaktycznej misji ratunkowej. Muszę skontak- 

tować się z władzami, zaofiarować im wiedzę w zamian za 

paliwo jądrowe. Jeśli jak najszybciej nie zostanie do nas wy- 

słany transport U-235, wylądujemy na galaktycznym cmen- 

tarzysku. 

- Szerokiej drogi - prychnął niewzruszony Portakal. - I 

tak nikt nawet nie słyszał o waszej zacofanej planecie - nikt 

więc nie będzie za nią tęsknić. 

Wściekłość niemal rozsadziła Seana, gdy Mntkl wyryczał 

swą odpowiedź. Z jego gardła zaczął dobywać się nieskładny 

bełkot, podczas gdy obaj przybysze zmagali się, aby uzyskać 

władzę nad narządami mowy. Bitwa umysłów toczyła się w 

najlepsze, kiedy Sean stwierdził, że znów widzi, choć jak 

przez gęstą mgłę. Spróbował się ruszyć i podążył przed siebie 

chwiejnym krokiem. Ogarnięte żądzą mówienia obce świa- 

domości zaniechały kontroli nad jego ciałem. Szurając noga- 

mi, zawrócił - dziś stanowczo nie będzie mile widziany „U 

Łuczników"! - i ruszył w kierunku „Mulrooneya". Powolut- 

ku, cały czas gadając do siebie, wydając wysokie piski i grze- 

choczący rechot wszedł i skierował się do baru. 

- Naprawdę, paskudny masz kaszel - stwierdził Mulroo- 

ney, stawiając przed nim kufel. -To Wieża Martello i cała ta 

wilgoć. Centralne ogrzewanie, oto, czego ci trzeba, choć ro- 

zumiem, że ciężko będzie przewiercić się przez granitowe 

mury, muszą mieć chyba ze dwadzieścia stóp szerokości. 

Sean wolno uniósł kufel, po czym opróżnił go do połowy. 

Ani na moment nie przestawał mówić do siebie, kiedy porter 

spływał w dół opłukując struny głosowe. 

Mulrooney odszedł, aby obsłużyć kolejnego gościa. W tej 

samej chwili Mntkl odezwał się mrocznym tonem: 

- Pójdźmy na kompromis. Pozwól mi mówić. Nie chcesz 

przecież mieć na sumieniu zagłady całej planety, prawda? 

- Ja nie mam sumienia. Wybitnie niepraktyczne przy 

ogromnych ciśnieniach, w jakich żyjemy. 

' - Apeluję więc do twej inteligencji. I ciekawości. Proszę 

jedynie o możliwość udania się do miejscowego dyktatora 

czy też innego urzędnika odpowiedniej rangi i uzgodnienia z 

nim sprawy U-235. Tamto stworzenie będzie bez wątpienia 

władało tutejszym narzeczem lepiej, aniżeli nasz obecny gos- 

podarz, a zatem ułatwi ci to twoje badania. 

- No dobrze, a co ja będę z tego miał? - spytał zaintrygo- 

wany Portakal. 

- Wdzięczność całego mojego świata. 

- Potrzebna mi, jak krlabie brlacek. Spróbuj jeszcze raz. 

- Nie mam nic innego do zaoferowania. 

- A jak tam wasz język? Może być interesujący. Jak to bę- 

dzie po waszemu: „Moje piersi pachnące tak a serce biło mu 

jak szalone i tak powiedziałam tak chcę Tak"? 

- N*/py##*#. ##89. 

- Zapomnij o tym. To nie język, to zapalenie gardła. 

Kiedy tak rozmawiali, Sean uniósł chwiejny palec w kieru- 

nku Mulrooneya, wygrzebał kilka banknotów, położył je na 

lepkim kontuarze, wlał w siebie kolejny kufel i sięgnął po na- 

stępnego. 

- Jesteś taki niesprawiedliwy -zaskowyczał Mntkl -i samo- 

lubny. Czy chcesz, aby cały świat zginął z twojego powodu? 

- Zgadza się - odparł cichnącym głosem Portakal. - Ga- 

laktyki jak ziarnka piasku, gwiazdy jak pył - albo dziury w 

kocu. Zupełnie mnie to nie obchodzi. 

Jego głos zamazał się... po czym powrócił z wysiłkiem. 

- Nie mogę mówić. Co się dzieje? 

- Powiem ci, co się dzieje - odrzekł Mntkl, a jego strach 

zmuszał słowa do przeniknięcia zaciskającej się zasłony nie- 

zrozumienia. - Podczas gdy my zajęci byliśmy czymś innym, 

nasz nosiciel spożywał duże ilości trucizny biologicznej. 

Śmiercionośny płyn przedostał się do łączy nerwowych i te- 

raz rozłącza je jedno po drugim. Tracę panowanie. On nas 

stąd wyrzuca! 

- A przy okazji sam się zabija -pisnął Portakal. -Musimy go 

powstrzymać. 

Każdy z nich przejął jedną rękę i mocno zacisnęli dłonie na 

ladzie. Tępym wzrokiem wpatrzyli się w przestrzeń, walcząc 

o utrzymanie kontroli. 

- No, wreszcie przestałeś gadać do siebie - Mulrooney 

ostrożnie polerował szklankę. - Uchlałeś się aż do wytrzeź- 

wienia. Strzemiennego? 

- Nie chcę - powiedział głębokim tonem Mntkl -już wię- 

cej - pisnął Portakal. 

- Przechodzisz mutację? W twoim wieku? To musi byt 

przeziębienie. Lepiej idź do łóżka, zanim dostaniesz praw- 

dziwej grypy. 

Na szeroko rozstawionych nogach, z rękami zaciśniętymi 

na ladzie, Sean stał dysząc jak parowóz. Jego lokatorzy nic 

pozwalali mu zamówić więcej - nie mogli jednak powstrzy- 

mać litrów Guinnessa, który przenikał z żołądka do krwi. 

Kropla po kropli sączył się alkohol etylowy, aż wreszcie jego 

plazmę można było butelkować i sprzedawać jako gin. Sean 

wytrzeszczał oczy, a w jego wnętrzu toczyła się bitwa. 

Przegrana bitwa. Przy akompaniamencie cichego krzyku, 

który rozpłynął się w nicość i lekkiego trzasku uchwyt 

Mntkla zelżał, a jego układy myślowe zniknęły na powrót 

między gwiazdami. Portakal, bardziej doświadczony, wal- 

czył dalej. Była to jednak walka z góry przegrana. Klęska, 

alkoholowy Armageddon. Jedno po drugim puszczały złącza 

nerwowe, aż odpadł i klnąc zniknął, przenosząc się do swego 

cuchnącego domu pośród gwiazd. 

- Achhh - odetchnął Sean puszczając ladę i zacierając 

ścierpnięte dłonie. Liczyło się doświadczenie. Skonsumowa- 

na przez niego ilość alkoholu zabiłaby abstynenta w dwanaś- 

cie sekund, zakonserwowałaby w szklanym słoju na wieki 

wieków całą rodzinę szczurów workowatych. Lecz lata alko- 

holowego treningu przeważyły. Co z tego, że jego wątroba 

wyglądała, jakby przemaszerował po niej pułk irlandzkiej 

gwardii w nabijanych ćwiekami buciorach? Nieważne, że 

miliony szarych komórek rozpłynęły się w galaretę, a jego 

iloraz inteligencji obniżył się o dwadzieścia punktów. Nic sie- 

nie liczyło. Ważne, że udało mu się przegnać obcych naje- 

źdźców. Zwyciężył. Wyprostował się i pierwszy raz od paru 

godzin przemówił własnym głosem, choć walka przybyszów 

wyczerpała jego struny głosowe. 

- Diablo jestem spragniony. Jeszcze jeden kufel popro- 

szę. 

- Dzięki Bogu. Przez chwilę mocno mnie zaniepokoiłeś, 

stary. 

- Siebie samego też, wierz mi - zamrugał zrzucając z oczu 

alkoholowe bielmo. - Mój mózg opanowała najpierw jedna 

dziwna istota, a potem druga. Naprawdę, niech skonam, to 

właśnie mi się przydarzyło. Zostałem nawiedzony. 

- Byłeś pijany - stwierdził Mulrooney stawiając przed 

nim jedno ciemne. 

- Jedno i drugie, ale i tak nikt mi nie uwierzy - westchnął 

i wypił. - Było ich dwóch. Jeden paskudny, gruby jak dwie 

dechy. Nie chciał słuchać błagań drugiego, że jego planeta 

zostanie zniszczona. Śmiał się, ot co. Obrzydliwy nadęty ro- 

bal. 

- Brzmi to zupełnie jak jakieś opowiadanie fantastyczne. 

Czemu tego nie zapiszesz, póki jeszcze pamiętasz? Sprzedał- 

byś je komuś. 

- To nie dla mnie. Opowiadanie historyjek pozostawię fa- 

cetom, którzy nie piją. Słyszałem, że wszyscy ci pisarze 

science fiction to banda ponurych abstynentów, niesłychanie 

serio podchodzących do wszystkiego. No, nalej jeszcze, Mul- 

rooney, i sobie też, bo zaczynam wątpić, czy to naprawdę sie 

zdarzyło. 

W tym samym momencie, kiedy kufel napełniał się powo- 

li, hen daleko, po drugiej stronie Galaktyki masywna istota 

siedziała pogrążona w niewesołych myślach na dnie gęstnie- 

jącego morza, podczas gdy jeszcze dalej entropia dobiegła 

kresu i blada gwiazda zniknęła z cichutkim gwiezdnym 

okrzykiem bólu. 

Przełożyła Paulina Braiter

K 

lan Watson 

Smok 

GAUDIEGO 

iedy Johnny Butler i jego siostra Marta przyjechali do 

Barcelony, autobusy były obwieszone flagami katalońskimi, 

a na biurowcach powiewały transparenty. Wszędzie widniały 

żółto-czerwone wstęgi. Kobiety w najprzeróżniejszym 

wieku ściskały w rękach pojedyncze szkarłatne róże i zielone 

kłosy pszenicy. Uzbrojeni policjanci siedzieli jak czarne roboty 

w opancerzonych pojazdach i obserwowali niedzielne tłumy. 

- Jaka szkoda, że nie ma słońca - wykrzyknął ich opiekun, 

Salvador Miravell, pulchny trzydziestoparoletni mężczyzna z 

baczkami. - Te hiszpańskie gliny by się usmażyły. Upiekłyby 

się. - Salvador posłał gniewne spojrzenie chłodnemu, szaremu 

jak ołów kwietniowemu niebu. Zmieniający się klimat igrał z 

planetą. - Wieczorem parę osób zginie - zapewnił Johnny'ego 

i Martę. - Ale i tak już niedługo będziemy niezależni. 

Angelica Bonaventura, dziewczyna Salvadora, a jednocześnie 

ich kierowca, roześmiała się. - Czy tak samo jak niedługo 

skończymy budować Sagrada Familia? 

- Ale przecież skończyliśmy świątynię Gaudiego! Właśnie 

teraz, dzięki programom komputerowym i holografii! Prawda, 

Johnny? Musimy tylko pozbyć się naszego wiruska i wszystko 

będzie doskonale. Jak inaczej moglibyśmy w ogóle skończyć 

coś tak zwariowanego? 

- Nie jest skończona - upierała się Angelica. Mała, impulsywna, 

dumnie obnosiła górę blond włosów, które mogły być 

tlenione. Zawsze roześmiana albo uśmiechnięta. Lubiła się 

droczyć. 

- I nigdy nie mogła być skończona! - zapewnił Salvador. 

(Gaudi Dragon) 

Angelica spojrzała z uśmiechem na Martę. - Udajemy. Ro- 

bimy faszady. - Marta wiedziała, że Angelica celowo źle wy- 

mawia słowo „fasada". Żartowała z FaCADes, Inc., kalifor- 

nijskiej firmy, który wysłała Johnny'ego, aby zlikwidował 

wspomnianego wirusa. 

Czarno-żółte taksówki mijały eleganckiego citroena bzycząc 

jak osy. Szerokie aleje biegły w nieskończoność, przypomina- jąc 

wąwozy wysadzane, jak się zdawało Marcie, platanami. Z 

poobcinanych gałęzi, jeszcze bezlistne, wyglądały niczym trę- 

dowate zbiorowiska kości dinozaurów. Citroen przejechał przez 

plac: palmy wznosiły się na piętnaście metrów i wyżej. Wszędzie 

róże i flagi katalońskie. 

- Szkocja już wkrótce mogłaby się stać niepodległa w ra- 

mach Eurowspólnoty - odezwał się Salvador. - Tak jak Bawa- 

ria. I Katalonia; zobaczycie. Duch Gaudiego będzie spoczywać w 

spokoju. 

- Wewnątrz budynku-widma? - Angelica uśmiechnęła się 

olśniewająco. - Salvador chce powiedzieć, że Gaudi to symbol 

nacjonalizmu katalońskiego. Lubimy się sprzeczać po angiels- 

ku, seńorita Butler. To język bardziej stanowczy od katalońs- 

kiego. Nasz własny kraik niepodległy? E tam, Hiszpanie jak 

zwykle będą kontrolować sytuację. 

- Hiszpanie ostrzeliwali nasze miasto ze wzgórz podczas 

wojny z Franco - rzekł Salvador mimochodem. - Kilka pocis- 

ków wpadło do Sagrada Familia. 

Stare rany, stare krzywdy, pomyślała Marta. Duchy przesz- 

łości. Johnny opowiedział jej o politycznym aspekcie architek-

tury Gaudiego. Gaudi był luminarzem renesansu katalońskie- go, 

rozwijającego się w XIX wieku: renesansu artystycznego, 

politycznego, a także religijnego. 

Polityka nie była mocną stroną Johnny'ego, ale w zeszłym roku 

spędził w tym mieście dziesięć dni przymierzając się do operacji 

„Sagrada Familia". Nawet on się zorientował, że do- kończenie 

tego ogromnego kościoła (choć tylko w widmowej, 

holograficznej formie) jest aktem politycznym, aktem koronu- 

jącym poczucie tożsamości narodowej, dopehiiającymje. Zda- 

niem Johnny'ego mieszkańcy Barcelony powinni bardziej 

przejmować się poziomem morza niż nacjonalizmem. 

Angelica zrobiła objazd, aby pochwalić się zadrzewionym 

Ramblas, długim ulicznym targiem kwiatów, ptaków i książek. 

Tłumy, czerwone róże, flagi. Plakaty komunistyczne i 

socjalistyczne, anarchistyczne i lingwistyczno-nacjonalistyczne. 

Marta po raz pierwszy zobaczyła prostytutkę, suchą kobietę w 

czerni, o grubo ciosanej twarzy, wyczekującą przy krawężniku. 

- Rambla r- powiedziała Angelica -znaczy otwarty rów do 

doprowadzania wody ze wzgórz. Nigdy tu przedtem nie byłaś? 

- Nie, nigdy nie byłam za granicą. Tylko raz w Meksyku. 

Johnny uważał, że przydałyby mi się wakacje; ten kłopot z 

oprogramowaniem nie może być poważny. A ja chciałam zoba- 

czyć, jak Gaudi wykorzystuje ceramikę. 

- Jesteście oczywiście bliźniakami. 

Oczywiście. Wysokie, rude, piegowate bliźniaki; troszkę 

niezgrabne. Kiedy szli gdzieś razem, bezwiednie idąc równo - 

choć nieco kanciasto - w nogę, wyglądali jak straż przednia ja- 

kiegoś szczepu klonów. Marta nie lubiła chodzić z Johnnym. 

Teraz miał na sobie spodnie z demobilu, sztruksową marynarkę i 

kremowe, skórzane buty, ona więc wybrała niebieskie dżinsy, 

tenisówki i ciemnofioletowy sweter. 

Z hologramu, który widziała u Johnny'ego, rozpoznała ko- 

lumnę wznoszącą się przed nimi, z której szczytu spiżowa sta- 

tua Krzysztofa Kolumba wskazywała ręką na morze. Angelica 

zwolniła, samochód poruszał się w tempie żółwia. Przypływ! 

Wezbrane Morze Śródziemne zalało esplanadę, omywając samą 

podstawę kolumny. Wydawało się, że Kolumb nie wska- zuje 

dalekich lądów, lecz pełnym rozdrażnienia gestem powstrzymuje 

wodę. Może poziom oceanu już się ustabilizował i miasto wcale 

nie musi się niepokoić. Może. 

- Przynajmniej ostatnio owoce morza mamy bliżej. -Angelica 

pojechała w kierunku obiecanej restauracji, od której, jak się 

okazało, dzieliły ich całe kilometry. Kiedy już byli na miejscu, 

musiała przez piętnaście minut krążyć, żeby znaleźć parking dla 

citroena. Marcie burczało w brzuchu. Johnny ostrzegł ją, że 

Katalończycy jedzą późno, choć obficie. O wpół do czwartej 

obiad, o dziesiątej lub jedenastej wieczorem kolację. 

N 

ad płytkim, czarnym kociołkiem gęstej zupy z młodej 

ośmiornicy, krewetek, małży i langust Johnny i Salvador 

omawiali problem wirusa, a Marta plotkowała z Angelicą. 

Ani Salvados, ani Angelicą nie byli religijni. Po prostu firma 

Salvadora, Elektronika, ustawiała i konserwowała projektory 

holograficzne w - tu głęboki oddech - Pokutniczej Świątyni 

Świętej Rodziny, będącej własnością utrzymującego ją Duchowego 

Związku Wyznawców Św. Józefa. 

Gaudi był prawdziwym wizjonerem, a jego budynki przypominały 

zaczarowane cuda z baśni. Angelicą przypuszczała, że 

był też obłąkany. W 1883 roku, w wieku 31 lat, dostał zamówienie 

na wybudowanie Sagrada Familia. W 1910 roku ten zaprzysięgły 

kawaler przeprowadził się na miejsce budowy. Porzuciwszy 

wszystkie inne zamówienia, mieszkał jak pustelnik 

w swym warsztacie, stając się coraz bardziej religijny i coraz 

bardziej pogrążając się w skomplikowaną symbolikę swego 

wolno rosnącego budynku. Gdy w 1926 roku Gaudi miał 75 lat, 

zginął pod kołami trolejbusu, w drodze na nieszpory. Po- 

chowany w krypcie pod swym nie dokończonym dziełem, Gaudi 

zabrał do grobu jego dokładne szczegóły architektonicz- ne. W 

niebo strzelało osiem dzwonnic. Jeszcze nie istniały środkowe 

wieżyce, które wysokością miały zaćmić nawet te już 

wybudowane. 

Od tego czasu prace postępowały zrywami przy akompania- 

mencie zaciekłych sporów o to, jak właściwie powinien wyglą- 

dać ostateczny projekt. Czy ten kościół zostanie kiedykolwiek 

dokończony? Powiedzmy na Olimpiadę w Barcelonie w 1992 

roku? Nie ma mowy. Na rok 2000? Niezbyt prawdopodobne. 

Na scenie pojawia się FaCADes, Inc. i Johnny. 

Kiedy Johnny i Marta byli dziećmi, on chciał zostać archi- 

tektem, a ona garncarzem. Jej marzenia spełniły się, jego nie. 

Odciągnęła go elektronika. Albo może wiedział, że nie ma pra- 

wdziwie oryginalnej wizji, tak jak Gaudi. Johnny zaangażował 

się w CAD, komputerowe wspomaganie projektowania, czego 

efektem był Wielki Pomysł. Niestety, orientacja Johnny'ego w 

sprawach pieniężnych dorównywała jego brakowi wyczucia 

politycznego. Jako rezultat prześlizgiwania się nad WZO 

(Wielkimi Zmarnowanymi Okazjami) powstała firma, w której 

prawie nie miał udziałów, specjalizująca się w „opakowywaniu" 

domów i biur, w symulacje budynków historycznych. Świątynia 

Kinkakuji, domek Annę Hathaway, Notre Damę (dopasowane 

wielkością i nieco zdeformowane tak, aby zmieściły się na 

wybranej działce). Zaczęło się szaleństwo. Klienci mogli 

dowolnie zmieniać fasady domów, ozdabiając holograficznie 

funkcjonalne pudełka mieszkalne. 

Architekci nienawidziliby Johnny'ego, gdyby miał bardziej 

eksponowane stanowisko, powiedzmy prezesa FaCADes, ale on 

był zwykłym pracownikiem firmy. 

A potem nadeszło prestiżowe zamówienie od Duchowego 

Związku Wyznawców Św. Józefa na holograficzne dokończe- 

nie dzieła Gaudiego. Te potężne wieżyce mają jak najszybciej 

wznieść się nad Barceloną. W FaCADes szaleli z radości. Joh- 

nny zabrał się do roboty. 

Istniało kilka koncepcji ostatecznej wersji kościoła. Można by 

wyświetlić każdą z nich, wszystkie po kolei. W efekcie skoń- 

czyłoby się kłótnią. W poniedziałki projektory wyczarowywa- 

łyby wersję Cunchillo. We wtorki wykonanie nieco się od niej 

różniące. Przecież środkowe wieżyce mogłyby nawet być wyż- 

sze niż zakładał w najśmielszych marzeniach Gaudi. Sagrada 

Familia zostałaby kościołem-drapaczem chmur! Ale to grozi- 

łoby zachwianiem proporcji, upodabniając cały zespół do 

ogromnego, fantazyjnego statku kosmicznego, mającego dole- 

cieć do najbliższej gwiazdy, autentyczne dzwonnice redukując do 

pozycji doczepianych zbiorników paliwa. 

Niektórzy liczyli, że pojawienie się pełnego kościoła w for- 

mie hologramu przyśpieszy jego wykonanie w kamieniu. Tak czy 

owak wielkie dzieło zostanie skończone, przynajmniej psy- 

chologicznie. 

Przez ostatni rok turyści ściągali do Barcelony oglądać rze- 

czywistość i przenikające ją marzenie. A jednak teraz coś jakby 

plątało się wewnątrz holograficznych wieżyc, jakiś wolno po- 

ruszający się obraz, nie będący częścią żadnego projektu. 

Salvador wzruszył ramionami. - Tam z pewnością coś jest. 

Myśleliśmy, że to efekt migotania w hologramie. Może piorun 

kulisty, przyciągnięty napowietrznym widowiskiem, działal- 

nością laserów. Ale gdy wyłączamy hologram, zjawisko znika. 

- Musi być błąd w programie sterującym - powiedział Joh- 

nny. - Wirus. Czy można polegać na dostawach energii? 

- Są w porządku. Hologram trzyma się absolutnie pewnie. 

Wygląda solidnie jak skała. Wydaje się, że po schodach można 

naprawdę wejść do wieżyc. Ale wchodzi po nich tylko duch. 

Tak, będę nazywał to duchem! Choć dla mnie to raczej niesfor- 

ny kursor na ekranie komputera, ale tu mówi się o duchu. 

- Duch architekta? - spytał żartobliwie Johnny. - Wywołany 

faktem zakończenia budowy? Uszczęśliwiony? Niezadowo- 

lony? Wyznawcy chyba nie myślą o zaniechaniu prac?

- Nic tak drastycznego. Nawet patrząc z jednej z prawdzi- 

wych dzwonnic trudno dostrzec, co tam jest. Widzisz coś katem 

oka za jednym z wlotów powietrza. Potem za innym. W głównej 

wieżycy, w bocznej wieży. Kształt? Nie, chyba nie człowieka. Nie 

można go zauważyć z ziemi, więc nie ma żad- nych bzdur w 

mediach. Ani słówka. Wyznawcy zamknęli chwilowo dla 

turystów prawdziwe dzwonnice. 

- Mnóstwo rozczarowanych Japończyków! - rzekła Angeli- 

ca. - Japończycy uwielbiają Gaudiego. 

- Czy to nie podejrzane? - zapytał Johnny. 

Uśmiechnęła się szeroko. - Że Japończycy uwielbiają Gau- 

diego? 

- Nie, zamknięcie dzwonnic. 

Salvador potrząsnął głową. - Wiesz, że prawdziwe dzwon- 

nice są ze sobą połączone małymi mostkami. W hologramach od 

dzwonnic także biegną mostki do wieżyc. Nie możemy prze- cież 

pozwolić, żeby nasi turyści stąpali w nicość, prawda? Tak więc 

dzwonnice są, zamknięte z powodu zakładania barierek 

zabezpieczających, a prace mają być wykonane... mańana. 

Oczywiście nie trzeba wspominać, że Wyznawcy założyli te ba- 

rierki już przedtem. Myje po prostu usunęliśmy. Nikt nie zau- 

ważył. Większość mieszkańców Barcelony wchodzi na dzwon- 

nice raz w życiu albo wcale. - Salvador zerknął na zegarek. - 

Zabieram cię na spotkanie z Wyznawcami o siódmej. 

- Czy ty również chciałabyś wybrać się wieczorem do Sa- 

grada Familia, Marto? - wtrąciła Angelica. 

Marta przyjrzała się badawczo ostatniemu soczystemu kąs- 

kowi pływającemu w ogromnym garnku zarzueli. Czuła się pe- 

łna od nadmiaru owoców morza, jak gdyby skonsumowała 

większą część populacji Morza Śródziemnego. 

- Jestem trochę zmęczona - przyznała. - Muszę najpierw 

oswoić się z Barceloną. 

- Świetnie. - Angelica zapaliła papierosa z filtrem. - Jutro 

pokażę ci miasto Gaudiego. Pójdziemy piechotą albo weźmie- my 

taksówkę. Wiesz, te korki. 

Kiedy wyszli z restauracji, Salvador kupił Marcie czerwoną 

różę i kłos pszenicy od ulicznego sprzedawcy. Później, w swym 

pokoju w Cristina Grand Hotel, rozgrzana po kąpieli Marta 

usłyszała terkot śmigłowca. Widziała przez okno, jak przesuwa 

się nad jej głową, świecąc reflektorem po ulicach. Zdawało się 

jej również, że słyszy gdzieś w dali odgłos wystrzałów. 

- Wyznawcy zabrali cię na kolację? - spytała Johnny'ego przy 

porannej kawie i bułeczkach w restauracji hotelowej. - O której to 

było? -Czułą, że gdzieś jej przepadło pół dnia. 

- Hmm... około jedenastej. 

- Wcześnie poszłam spać. - Przypomniała sobie. - Słysza- 

łam strzały. 

- Nie widziałem żadnych zamieszek. Nie martw się, sio- 

struniu, już po święcie narodowym. Namiętności opadły. Ten 

Wyznawca, Montserrat... niepokoi się, że nasz hologram Sa- 

grada Familia jest oszukiwaniem Boga. Skrócona pokuta za 

grzechy. - Johnny głośno łyknął trochę czarnej kawy. Zawsze 

głośno łykał kawę, zwykle kiedy była już zimna. - Z drugiej 

strony, teraz masa kościołów wprowadza plastykowe skrzynki z 

elektronicznymi świecami. Wrzuć parę peset do otworu, a zapali 

się żarówka. Nawet miga przekonująco i nie kopci. Po- 

wiedziałbym, że to samo dotyczy Sagrada Familia. Nie sądzę, 

żeby nasza zjawa była znakiem Bożego niezadowolenia... Chy- 

ba że Bóg nie może już wznieść się na takie wyżyny jak w dniach 

Sodomy i Gomory! 

- Zdaje się - ciągnął - że doktor Rubio to mistyk. Mówi, że 

Gaudi poszukiwał wyższej geometrii leżącej u podłoża wszech- 

świata i oznaczającej świętość. Z całą pewnością powiększyliś- 

my geometryczną złożoność Sagrada Familia. Może zdarzy się 

jakiś cud przyciągnięty architektonicznym równaniem, które 

wypisaliśmy światłem w powietrzu? Objawienie dziewicy? Ach. 

idzie Angelica. 

Dziewczyna Salvadora wpadła do restauracji tryskająca 

energią, uśmiechnięta, machając ręką. 

F 

lagi katalońskie zniknęły z autobusów. Po ulicach walało 

się trochę czerwono-żółtych plakatów. Zwykły dzień pracy. 

Ruch uliczny przelewał się szerokimi, głębokimi wąwozami. 

Taksówką jedącą po Diagonal dotarły do Guell Pavilions. 

Finansista Guell był największym mecenasem Gaudiego. Niebiesko-zielona 

mozaika wywietrzników na dachach nasunęła 

Marcie pomysł dzbanków zdobionych glazurowaną szachownicą. 

Gdyby tylko wyszło słońce i odbiło światło od glazury. 

Mimo złego światła stała przed smoczą bramą nieruchomn 

przez długie minuty. Na bramie rozpostarł się groźny prehisto- 

ryczny gad latający, zesztywniały nie w kamień, a w metal. 

Właściwie to on stanowił bramę: kości skrzydeł, wielkie zwoje 

kręgów, ogromne zakrzywione szpony pokryte łuską, rozwar- ta 

zębata paszcza, wąski jak sztylet język skręcający się na ze- 

wnątrz jak liść yukki... 

- No, no - rzekła po chwili. 

- Podoba ci się? - spytała Angelica. - Gaudi w młodości 

uwielbiał smoki. Trochę to pogańskie, nie sądzisz? 

- Czy na Sagrada Familia są one również? 

- Tylko jeden. Coś jakby demon w kształcie smoka podaje 

anarchiście bombę. W miarę jak Gaudi robił się pobożny, smok... 

brakuje mi słowa... pogrążał się. Chodź, pokażę ci. jak się 

pogrąża... 

Taksówka przywiozła je z powrotem do centrum, wysiadły 

przed Casa Battló. Rozwarte kamienne kości szczęk stanowiły

obramowanie dolnych okien wykuszowych. Wzdłuż dachu ro- 

złożył się guzowaty kręgosłup smoka; dachówki były jego łus- 

kami. Marcie wydawało się, że smok, jak najdalszy od pogrą- 

żania, wyłania się z samej substancji domu, siedzi na nim jak na 

grzędzie, gotów do lotu nad miastem. 

Paręset metrów dalej blok mieszkalny o nazwie La Pedrera 

spowijał falujące urwisko oszklonymi jaskiniami wokół całego 

rogu ulicy. Wężowe skręty kamienia przywodziły na myśl 

ogromnego gada, który chwycił budynek w kondygnacje zwo- 

jów swego ciała. 

- To arcydzieło - odezwała się Angelica. 

- Mieszkanie tu musi kosztować majątek. Angelica 

uśmiechnęła się figlarnie. 

- Ach nie, te mieszkania nie były popularne. Nie ma gdzie 

wywiesić pościeli ani prania. Balkony mają niedobry kształt, 

widzisz? To zwariowane kute żelazo darło len na strzępy. Więc 

czynsze są niskie. Duży bank kupił cały budynek na centrum 

kulturalne. Ale nie można pozbyć się lokatorów. 

- No więc La Pedrera jest popularna, czy nie? 

Angelica zachichotała. -Ja tylko żałuję z tą pościelą, Marto. 

Gdy Amerykanka zachowała obojętną minę, Angelica pow- 

tórzyła. - Żal. Żałowałam. Chodź, możemy wejść na dach. Jest 

otwarty dla zwiedzających. 

W miejscu, gdzie labirynt schodów opasywał dwie przepast- 

ne studnie podwórek, dachu strzegły figury potworów. Niezie- 

mskie, kamienne roboty, niektóre o ceramicznych jaszczu- rzych 

skórach, inne w rycerskich hełmach: kominy, wywie- trzniki. 

Czy stwory chodziły nocą? Czy stąpały uroczyście po podestach, 

grając w niesamowite, powolne szachy o zmienio- nych zasadach 

geometrii? 

- Patrz! 

Daleko nad innymi dachami Marta po raz pierwszy ujrzała 

ciasno zgrupowane, strzeliste dzwonnice Sagrada Familia. 

Wydawało się, że te wysokie chropawe wrzeciona, poznaczone 

wlotami powietrza na kształt plastra miodu i zakończone kuli- 

stymi kamiennymi kwiatami nie zostały zbudowane, lecz wy- 

rosły na podobieństwo kolumnowycn kaktusów. Właśnie teraz 

Johnny sprawdzał tam program. 

W tej chwili włączył się większy kościół -jak widmo. 

Skupisko wyższych wież górowało nad dzwonnicami. Niek- 

tóre wąskie, ale dwie miały pokaźniejszy obwód. Marta ochrzciła 

dwie główne wieżyce nazwami Duży Chłopak... i Największy 

Chłopak. Czy gdyby świeciło słońce, istniałohy niejasne 

wrażenie nierzeczywistości? Majacząc na tle szarego nieba, 

widmowy kościół wydawał się całkowicie materialny i 

rzeczywisty. I całkowicie obcy. Wyobraziła sobie, jak wznosi się 

w chmury na językach ognia, dążąc ku niebiosom... - Organowe 

piszczałki - mruknęła. 

- Tak, jest też zaprojektowany jako instrument muzyczny. - 

Angelica wyjaśniła, że dzwonnice miały działać jak pudła re- 

zonansowe dla dzwonów rurowych. Wloty powietrza obudo- 

wane były kamiennymi płytami rezonansowymi. Olbrzymie 

organy powinny były stanowić kontrapunkt dla kurantów. 

Dźwięki dzwonów i głęboki pomruk organów miały rozchodzić 

się po Barcelonie, dzięki czemu całe miasto rozbrzmiewałoby 

świętą melodią. Taką przynajmniej nadzieję żywił Gaudi. 

Znalazłszy się z powrotem na Passeig de Gracia, Angelica 

zaprowadziła Martę do kawiarni, żeby skusić ją na gorącą cze- 

koladę i rogaliki. 

- Dlaczego zostałaś ceramikiem? - spytała Angelica, zanu 1 

rzając ciasto w filiżance. Marta poszła za jej przykładem. 

Wkładając rogalik do filiżanki, Marta zagniotła swe silne 

dłonie w wyrazistym geście. - Nie potrafię oddać tego słowa- mi. 

To sprawa fizyczna. Oko wewnętrzne, palce... Znam nie- 

widomego ceramika, wyznawcę Zen; ma na imię Ray. Ray 

odrzuca wzrok, wzrok, którego nigdy nie miał. Jego palce do- 

stępują. .. oświecenia. 

- Czy Ray to twój chłopak? 

- Wspólnik... 

Jego dotyk mnie oświeca, pomyślała Marta. Jego palce znają 

mnie o wiele lepiej niż oczy, które patrzą na mnie i widzą tylko 

Johnny'ego w żeńskim wydaniu. 

- Pokażę ci dzielnicę gotycką. Możemy wziąć sobie tapas na 

lunch. A potem pójdziemy do Parku Guell. 

Przy katedrze przeszły obok sklepu z zabawkami. Na wystawie 

obok półmetrowego hologramu „podstawowej" Sagrada Familia 

widniał nieco większy model plastykowy. Portyk poniżej 

dzwonnic był pyskiem jakiegoś potwora morskiego o wielu 

paszczach. Maleńki zgarbiony demon z malowanego ołowiu stał 

w progu dzierżąc maczugę. Cała armia miniaturowych trolli i 

zwierzołaków zajmowała szachownicę posadzki nawy 

pozbawionej dachu. Podobne figurki stąpały po hologramie. 

Modele Sagrada Familia stanowiły miejsce akcji jakiejś gry 

fantasy! 

- Co to takiego? - wykrztusiła Marta. 

- Nazywa się to Gra Dobra i Zła. Nowość w sklepach. Wy- 

znawcy są bardzo zaniepokojeni. Mówią, że to bluźnierstwo. 

Usiłują uzyskać sądowy zakaz sprzedaży. Pozwali do sądu 

producenta. Dla mnie to śmieszne. 

Zewnętrzna fasada była chropowata, z zaciekami, jakby 

stopiona czekolada zastygła w zęby, listowie i figurki. Wspina- li 

się po nich grający na trąbkach aniołowie i święci. Prawem 

kontrastu fasada wewnętrzna była surowo geometryczna: pół- ki, 

nisze i balkony, na których siedziały demony podobne do 

pterodaktyli. Martę świerzbiły palce, żeby zgarnąć anielskiego 

herolda i pterodemona i by rzucić je do walki przeciw sobie na 

planszy nawy, trąbkę przeciw szponom. 

- To wszystko jest na odwrót, prawda? Przecież siły spra- 

wiedliwości powinny być wewnątrz kościoła, a siły zła powinny 

je atakować z zewnątrz? Kościół jest pełen demonów! 

Angelica przyjrzała się bliżej. - Może właściciel sklepu jest 

ateistą? Woli więc ustawić figurki właśnie w ten sposób. W ze- 

szłym tygodniu widziałam w telewizji producenta. Dowodził, że 

gra pokazuje dzieciom odwieczną wojnę między Diabłami i 

Aniołami o władzę nad wszechświatem, a więc rozwija ducho- 

wość dziecka. Czy coś takiego. Podobno wersja plastykowa jest 

lepsza, mniej ograniczająca. No i tańsza. 

- Ostatnio chyba poświęca się Sagrada Familia wiele uwagi- 

- Jasne. Oczywiście. Ale to - Angelica machnęła w kierunku 

wystawy -jest zdzierstwo. 

Marta bawiła się myślą, czy by nie kupić Gry Dobra i Zła w 

wersji plastykowej. Nie holograficznej, o nie. 

Dotarły do czegoś, co wyglądało na miejsce pamięci wyko- 

nane z betonu, wciśnięte między budynki i osłaniane przez sa- 

motne młode drzewo morwowe. 

- Widzisz tę tabliczkę na murze? Tłumaczy się to tak: „Nie 

leży tu ani jeden zdrajca." Tu właśnie złożono ciała katalońs- 

kich patriotów, zabitych, gdy Hiszpanie przejęli władzę. W tym 

kościele odprawiamy msze. - Nad wąską uliczką górowa- ła 

fasada kościoła. - Typowy barok kataloński. 

Marta nie była pewna, czy Angelica mówi o stylu architektom 

nicznym czy o miejscowych zwyczajach. 

Po ośmiornicy przyprawionej papryką, frytkach i piwie zła- 

pały taksówkę i pojechały pod górę do Parku Guell, z którego 

rozciągał się widok na całe miasto. Disneyowskie stróżówki 

polukrowane ceramiką prowadziły do mozaikowych schodów. 

Zakrzywione boczne ściany były zwieńczone wystającymi krę- 

gami albo stanowiły zapasowe żebra dinozaura. Znalazły się 

wśród krzewów, opuncji i palm. 

- Kolejne arcydzieło, kolejne fiasko. To miało być miaste- 

czko-ogród. Udało się sprzedać tylko parę działek, a jedną ku- pił 

sam Gaudi. Więc zamiast tego jest tylko ogród... - powie- działa 

Angelica.

Weszły pod most. Kamienne płytki przypominające łuski 

przechodziły w wielkie poszarpane zęby zwisające nad głową. 

Równie dobrze mogły iść przełykiem jakiegoś skamieniałego 

zwierza z ogromną szyją, zwieńczonym setkami kłów. 

Gdy znów znalazły się na otwartej przestrzeni, Marta podzi- 

wiała zdobione mozaiką ławki, ich giętkie kształty przypomi- 

nały jej wijącego się węża. Daleko poniżej wznosił się popra- 

wiony, wykończony kościół. Morze Śródziemne w dali wcale 

nie wyglądało groźnie, jak gdyby nie ruszyło się ani na centy- 

metr z miejsca, gdzie zawsze było. 

Piąta. 

- Czas na spotkanie z wielkością - rzekła Angelica. Miała 

na myśli kościół, czy brata Marty? 

Z 

anim ich taksówka przemknęła prosto jak bobslej 

pomiędzy dziesiątkami innych po Carrer de Sardenya, 

żeby wysadzić je przed obrotową bramą, większy kościół został 

wyłączony. Stadka ostatnich turystów zmierzały do czekających 

autokarów. Tyle japońskich twarzy! Ktoś napisał na ścianie 

czarną farbą hasło: BAJ AD EL VOLUMEN DEL CARI1 - 

LON. 

- Wyciszyć dźwięk dzwonów - przetłumaczyła Angelica. 

Gdyby ziściło się marzenie Gaudiego o wielkich organach, cóż 

to by był za koncert dla sąsiedztwa! 

Marta zapatrzyła się na dzwonnice, Angelica telefonowała 

ze stróżówki. 

Gdy Johnny i Sal vador spotkali się z obiema kobietami wewnątrz 

rozwartej paszczy wieloryba, Johnny miał na sobie dżinsy 

i czarny sweter. Musiał przebrać się po śniadaniu. Teraz 

brat i siostra wyglądali prawie jak klony. 

- Zostało jeszcze trochę światła dziennego - rzekł wesoło. - 

W każdym razie reflektory i hologram wszystko doskonale 

oświetlają. Wybieram się na polowanie. Idziecie? Przydałoby 

mi się paru obserwatorów. Salvador musi zostać na dole do obsługi 

projektora. 

Obaj mężczyźni mieli miniaturowe radia przypięte do kieszeni. 

Johnny, uzbrojony dodatkowo w lornetkę i aparat fotograficzny, 

zaproponował siostrze zapasowe radio. Patrzyła 

znacząco na jego strój, aż wreszcie załapał, o co chodzi, przynajmniej 

do pewnego stopnia. 

- Chłodno. Salvador pożyczył mi sweter. Chodź do środka... 

Wzięła radio i szła za nim, mijając gipsowe modele i gabloty 

z pocztówkami. 

W środku było naturalnie tak samo jak na zewnątrz, ponieważ 

nie istniał dach. Połowę przestrzeni zajmował labirynt poustawianych 

na sobie ociosanych kamiennych bloków, rusztowań, 

szop, urządzeń do podnoszenia; wszystko wyglądało na 

porzucone. Zauważyła ołtarz, podobny do ogromnego namiotu 

i jakieś urządzenia holograficzne. Technika. Jej wzrok powędrował 

w górę po wewnętrznej stronie skorupy. Jak wierny 

był ten plastykowy model: wszystkie te półki, nisze; ale nigdzie 

nie widać ani jednego pterodemona. 

Johnny popatrzył krytycznie w górę, tak jak niegdyś oceniał 

kosz w koszykówce. Ciągle zła z powodu podobieństwa ich 

strojów, Marta wzdrygnęła się bardziej ze złości niż z niepokoju 

i spojrzała ponownie w górę. O tak, Johnny potrafiłby 

wspiąć się po tych rowkowanych dzwonnicach jak lalka z ruchomymi 

kończynami ubrana w specjalny strój. Dla niego to i 

tak tylko pojęcie, schemat. Pewnie widział siebie w roli myszy 

ścigającej na ekranie komputera jakąś błędną plamkę, którą 

trzeba wymazać. Kompetencja, kompetencja. 

Dobrze przynajmniej, że nie umiał zarabiać pieniędzy. 

Szczerze mówiąc, klepali z Rayem biedę, ale jakoś dawali sobie 

radę. Niewidomy mężczyzna i powielona kobieta: fotokopia 

swego brata, jakby mama i tata nie mieli razem tyle genów, 

żeby starczyło na dwie oddzielne osoby. Rodzice przez lata 

ubierali bliźniaki w oszczędnościowym pędzie jednakowo. 

Przez jakiś czas, dawno temu, Marta chodziła trzy kroki za 

Johnnym, ale w nogę. On się urodził pierwszy; on był orygina- 

łem. Czy mogła coś na to poradzić, że miała taką samą gesty- 

kulację i słabość do lodów z kawałkami karmelu jak on? Wszy- 

stko przez te geny. Czy śniło im się to samo? Czy myśleli tak 

samo? To, co działo się w jej umyśle, należało wyłącznie do 

niej. Jednak presja świata zewnętrznego ciążyła jej i zmuszała 

do takich samych reakcji. Po tym, jak zaczęli chodzić do róż- 

nych szkół, polepszyło się. A Ray cenił ją za to, czego nie wi- 

dział. Miłość Zen. 

Pomyślała, że Johnny to Hiszpania, a ona to Katalonia. 

Więc jak w ogóle mógł zrozumieć świątynię Gaudiego? Zna- 

lazła się tu na jego koszt, inaczej w ogóle nie przyjechałaby do 

Barcelony. Dostały się jej okruchy jego okruchów z pańskiego 

stołu. Johnny chyba nie zdawał sobie sprawy, że spadały mu 

tylko okruchy. Oświecić go byłoby okrucieństwem. To tak jak- 

by kopnąć w nos rozochoconego szczeniaka. 

Strzałka wskazywała drogę do windy. Przy wejściu do 

dzwonnicy kolejna tabliczka: groźny czarny pies zrywający się 

z łańcucha. Zwierzę było spuszczane między szóstą po połud- 

niu a szóstą rano. Wyobraziła sobie, że duch, którego widywa- 

no, to wałęsający się w górze czarny pies. Oczywiście nie mógł 

stąpać w powietrzu. 

- Dziś nie ma tu żadnych psów - uspokoił ją Johnny. Salva- 

dor odszedł do szopy kryjącej projektor. - Idziesz na górę? - 

Johnny spytał Angelice. 

- Czemu nie? Właściwie nigdy... 

- Tam nie byłam! Tak to jest, jak się mieszka blisko jakie- 

goś sławnego obiektu. - Podśmiewając się, Johnny poprowa- 

dził obie kobiety po kilku stopniach do małej windy.

M 

arta czuła gdzieś w środku uderzenia skrzydeł cichego 

przerażenia. Bardzo wąskie kamienne schody wiły się 

w górę: miejsca starczyło ledwo tyle, żeby minęły się 

dwie osoby, z których jedna na wdechu przykleja się do ściany. 

Wewnętrzna balustrada wychodziła na przepastny szyb. Oczy 

reflektorów patrzyły z samego dna prosto w górę. Ponieważ 

Marta była wysoka i chuda, łatwo mogła sobie wyobrazić, jak 

wychyla się pomiędzy kamiennymi słupkami i spada w szyb. 

Pyski w ścianie zewnętrznej: wloty powietrza umieszczone co 

jakiś metr jak obwisłe kamienne wargi wystarczająco obszer- ne, 

aby się przez nie prześliznąć. W gruncie rzeczy te wloty powietrza 

były bardzo podobne do zjeżdżalni - pierwszego pół 

metra zjeżdżalni - a potem pustka i dopiero daleko w dole zie- 

mia. Gdyby tak wetknęła głowę i ramiona do takiego pyska, 

gdyby tak odepchnęła się stopami... pofrunęłaby w dół; umar- 

łaby. 

Uwięziona w sicie, zwężającym się do góry w bardzo wydłużo- 

ny stożek. Jak te kamienie mogą trzymać się razem? Dlaczego te 

wargi nie odpadły od wlotów? Dlaczego schody nie zawaliły się 

do środka szybu? Wiatr wiał przez ściany, napierał na nią. 

Gdy tak wchodzili jedno za drugim w tempie nadanym przez 

Johnny'ego, Angelica zaczęła pojękiwać. 

Dotarli do mostka na wolnym powietrzu prowadzącego do 

przyległej dzwonnicy. Poniżej wszędzie wokół rozpościerała się 

Barcelona. Daleko poniżej. Marta zauważyła basen na ja- kimś 

dachu. Jeziorko na Płaca de Gaudi wydawało się takie płytkie, 

ledwo na kilka centymetrów. Wszędzie indziej bezli- 

tośnie twarde płaszczyzny... Spojrzała z mostka ku szczytom 

wież, na kuliste obce kwiaty, na wielopłaszczyznowe, nachylo- 

ne, popękane dachówki. Nawet w gasnącym szarym świetle 

przemawiał do niej ich blask. Jeśli ta budowla jest drzewem, to 

jego kwiatami i owocami, jego celem i szczytem jest ceramika. 

Zstępujące mozaikowe litery układały się w słowa Hosanna i 

Excelsis. Kamienne bryłki wystawały z dachu jakby miały dać 

oparcie dla stóp jakimś samobójczym robotnikom wysokościo- 

wym. 

Angelica przylgnęła do balustrady mostka. - Zawrót głowy - 

wyjęczała na wpół żartobliwie, na wpół z rozpaczą. - Nogi 

odmawiają mi posłuszeństwa. Nie czułam się tak od lat. 

- Może lepiej zejdziesz? - zaproponował Johnny. 

- Tak! Tak! - Angelica wbiegła do dzwonnicy. 

Johnny odczepił swoje radio. - Salvador, włącz reflektory! 

Błękitne światło wypełniło dzwonniae, jak gdyby rozlała się w 

nich tropikalna laguna. Usłyszeli odległy okrzyk zaskocze- nia 

nagle oświetlonej Angelici. Po przejściu przez mostek Mar- ta i 

Johnny skierowali się w górę przez błękitne światło, wciąż wyżej 

i wyżej wewnątrz drugiej dzwonnicy. Zeszli kilka okrą- żeń, aż 

przechwycił ich kolejny mostek; chyba prowadzi z powrotem 

do poprzedniej dzwonnicy? A może to już następna? Marta 

pogubiła się. Nie miała pojęcia, jak dojść do windy. Jak może tu 

być tyle schodów, mostków i to tak podobnych do siebie? Czy 

Johnny prowadził ją w górę, czy w dół, jemu też ten labirynt nie 

był zbyt dobrze znany? Nucił coś pod nosem, za- trzymywał się, 

wyglądał przez wloty powietrza. 

- Tu będzie dobrze. - Powiedział do radia: - Dobra, Salva- 

dor, włącz trzeci hologram. - Zwrócił się do Marty: - Trójka jest 

najbardziej rozgałęziona. Może popatrz przez ten wlot. Ja skoczę 

do następnej dzwonnicy. 

- Zostawiasz mnie tutaj? 

- Dwa punkty widzenia! - Pokazał jej, jak posługiwać się 

radiem. 

Na zewnątrz i powyżej pojawił się, migocząc, większy koś- 

ciół; wieżami godził w chmury i zredukował ich dzwonnicę do 

rozmiarów podnóżka. Nowa, promieniejąca budowla wyglądała 

tak realnie: olbrzymie żyłkowane wieże z na wpół zakryty- mi 

wlotami połączone łukami mostków z oryginalną bryłą. Marta 

zawołała do brata, który nje zdążył jeszcze odejść. - Spójrz, 

Johnny, spójrz tam! 

Coś złocistego poruszyło się za jedną z framug widmowej 

wieżycy. Johnny szybko zrobił zdjęcie, gdy cel znów częściowo 

się ukazał. Częściowo. Marta nie potrafiła zidentyfikować zło- 

cistego ducha. Cóż to jest? A może niczego jednak nie ma? 

Przecież musiałby stąpać po nierzeczywistych, holograficznych 

stopniach. 

Johnny rzucił się naprzód, zbiegając ze schodów. Nie, nie 

naprzód, ale dookoła, dookoła. Zanim Marta dotarła do roz- 

widlenia, straciła go z oczu. Fala błękitnej światłości wylewa- 

jącej się z szybu nie pozwoliła jej dostrzec, czy jest na schodach 

położonych niżej. Krzyknęła: - Którędy, Johnny? 

Jego odpowiedź nadbiegła od płyt rezonansowych sąsiedniej 

dzwonnicy. 

- Tędy! Szybko! - Musiał przejść po mostku, więc poszła w 

jego ślady. Potem zszedł czy wszedł? 

- Johnny? - nadała przez radio. - W górę czy w dół? 

- Idę w górę. Zaczęła się wspinać. 

Z 

awahała się przy portalu wiodącym do następnego mostka. 

Jasność większego kościoła oślepiała. Szarpało nią nocne 

powietrze. Iluminacja dzwonnicy zmieniła wloty w okna o 

turkusowych witrażach.

Krzyknęła. W przejściu za garbem mostka - smok. Pokryty 

złocistymi łuskami, ze złoconymi skrzydłami pterodaktyla, ze 

szponami jak zakrzywione zęby rdzewiejących wideł porzuco- 

nych na polu, z długim ogonem jak u grzechotnika... Lśniły 

bursztynowe oczy. Skrzydła szeleściły i pobrzękiwały. Roz- 

warta paszcza pełna zębów. Wysunęła się z niej klinga języka 

smakując powietrze i Martę. Smok wskoczył na mostek. Był 

mniej więcej wielkości Angeliki. 

Marta rzuciła się z powrotem do dzwonnicy. Uciekała w górę, 

naokoło, znowu w górę. Jak daleko? Zatrzymała się bez tchu, 

zmusiła się do nasłuchiwania. 

Zgrzyt, pisk, klekot, łupnięcie. Głośny syk, jak gdyby gdzieś 

poniżej uchodziła para. Zjawa była z nią w rzeczywistym 

budynku! Czarny pies spuszczony z łańcucha! Ale to nie żaden 

pies. To smok, smok Gaudiego. Pradawny wizerunek osadzony 

na bramie pawilonu, siedzący na dachu Casa Battló, pogrążony 

w parku. Zebrał się w sobie, wyłonił się. 

- Johnny - szepnęła do radia. 

- Ledwo cię słyszę, siostruniu! Zgubiłem to cholerstwo. - 

Jego elektroniczne słowa odbijały się głośnym echem w ciasnej 

wieżyczce. Poniżej syk. 

- Na litość boską, mów ciszej. Jest w dzwonnicy razem ze 

mną. 

- Niemożliwe, siostruniu. Żyje w świecie hologramów. 

- Mówię ci, że jest tutaj. 

- Gdzie jest to tutaj? 

- Nie wiem. - Szelest, syk. Musi uciekać: w górę, przez mo- 

stek, w dół, naokoło, w górę. 

- Hej, siostruniu, odezwij się! - zaryczało radio, dokładnie 

określając jej położenie. Z wściekłością cisnęła to paskudztwo 

przez balustradę. Głos Johnny'ego spadał w głąb szybu. Może 

smok pójdzie za nim. Gdyby ona i Johnny byli razem, mogliby 

zmylić smoka rozdzielając się. Smok mógłby uwierzyć, że są 

jedną osobą i nie wiedziałby, jak gonić kogoś, kto dowolnie po- 

jawia się i znika. Robiła z Johnnym takie sztuczki ilekroć w są- 

siedztwie sprowadzał się jakiś nowy dzieciak; w końcu robiło jej 

się niedobrze od tej zabawy. Ale nie było tu Johnny'ego, żeby ją 

powtórzyć. Nocna bryza szarpała jej ubraniem, wyciągając ku 

niej palce przez kamień. 

Usłyszała syk. Uciekła. 

D J 

sza odległość. To nie żadna dzwonnica. Po przebyciu ćwierci 

okrążenia, przyklejając się do kolejnego wlotu spojrzała z 

otwartymi ustami - na bliźniacze wieże. Znajdowała się wysoko 

w Największym Chłopaku, w najwyższej holograficznej 

wieżycy... 

- Nie - szepnęła. - Nie... - Przez chwilę wydawało się, że 

kamień pod jej ręką słabnie, że stopień mięknie pod jej teni- 

sówkami. Z uczuciem mdłości wyobraziła sobie, jak zapada się w 

kamień, który nagle zmienił się w wodę, w powietrze i spada z 

ogromnej wysokości. 

- Nie! - krzyknęła. To już inne zaprzeczenie, odmowa zgody 

na zdradę widmowego kamienia. Teraz kościół Gaudiego istniał 

w całości. Co ten Wyznawca powiedział Johnny'emu? O wyższej 

geometrii leżącej u podłoża wszechświata, która jest kwintesencją 

rzeczywistości? Wszędzie wokół niej rozpościerało się 

mistrzowskie równanie Gaudiego: spiral, łuków sznurowych, 

paraboli obrotowych, wewnętrznych przeciwwag, osi symetrii, 

połączeń. Nie miało znaczenia, czy zapisano je w kamieniu czy w 

świetle, czy w obu tych substancjach naraz. Większość drogi 

przez równanie przeszła bezwiednie, ścigana przez smoka. 

Dopóki nie zaprzeczy teraz swej pozycji, równa- nie ją 

podtrzyma, wytrzyma pod nią. Nie śmiała go zaprzeczyć, bo to 

oznaczało upadek. 

Czy Johnny może ją teraz dostrzec przez lornetkę, jak prze- 

mierza holograficzny kościół? Czy może dostrzec potwora, który 

na nią poluje? Złocista moc ze szponami i zębami, smok z serca 

rzeczywistości. Smok... śmierci? 

Syk! Ssssss. Potykając się ruszyła w górę. Ściany zwężały się. 

Nie ma już mostków, nie ma już alternatyw. Ostatni za- kręt. 

Stopnie skończyły się kratą. Za nią tylko szczyt szybu wieży, 

szczyt pustki, ostateczny stożek dachu. Tak czy owak krata była 

zamknięta. Oparła się o nią plecami. Iss. Ssssss. 

- Hosanna! -krzyknęławyzywająco. -Excelsis!-Zupełnie jak 

jakiś fundamentalistyczny fanatyk; poczuła wstyd. Czy hasła 

mogą uratować ją przed smokiem? Właśnie wyłonił się zza 

ostatniego zakrętu na tych okrutnych zakrzywionych szponach, 

pomagając sobie skrzydłami uderzającymi miękko w ścianę i 

wewnętrzną balustradę, z szukającą jej klingą języka, ssss. Jak 

mu płoną oczy! Podziwiała go wbrew sobie. 

Smok rzucił się na Martę. 

yszała, jak po wspinaczce wysoko w górach, gdzie nie 

można wciągnąć do płuc wystarczającej ilości powietrza. akimś dziwnym sposobem żyła; jakimś dziwnym sposo- 

Dzwoniło jej w uszach. Nogi miała jak z bolącej galarety. Johnny bem to ona była smokiem. Wypełniała ją szalona radość. 

nie potrafiłby utrzymać takiego tempa. Jego czasy koszykówki, Pomyślała o promieniejących aniołach i mnogości ich lśniągdy 

tańczył po boisku, dawno przeminęły. Za dużo czasu spędza cych skrzydeł. Pomyślała o wykrzywionych diabłach ze 

przed monitorem komputera. Ale ona utrzymała kondycję. Nie skrzydłami nietoperzy. Smok to ani demon, ani anioł. To istota, 

tylko rąk - ugniataniem gliny, ale i długich nóg -joggingiem w która powstała z ziemi, a nie zeszła z nieba. Nawet diabły 

czerwonym dresie po drogach obsadzonych se-kwojami, między przybyły kiedyś z nieba, z niematerialnego geometrycznego 

ociekającymi mgłą stromymi wzgórzami. Tak stromymi, że domy królestwa, domeny teologii, cybernetyki mózgowej. A smok 

wsparte na palach wystawały spomiędzy koron sekwoi, jakby powstawał ze skały, ziemi, rudy i gliny. Jego kręgi stanowiły 

pnie drzew stanowiły ich przypory. 

kręgosłup wzgórz, jego żebra ograniczały doliny, jego pysk to 

To jednak nie przygotowało jej mięśni na ucieczkę przez Sa- każda jaskinia. Smok powstał z tej samej gliny, z której pochograda 

Familia, ucieczkę przed sykiem, klekotem szponów, dziła rasa ludzka, jeśli na archeozoicznej glinie rzeczywiście 

szelestem skrzydeł. Opierając się o wlot powietrza, żeby wes- odcisnęła się pierwsza prymitywna matryca reprodukcji, jak 

sać trochę tlenu, spojrzała na zewnątrz i pomyślała, że zwario- twierdzą niektórzy naukowcy. Z tej samej gliny, z jakiej robi się 

wała. 

garnki. 

Patrzyła w dół na ceramiczne kwiaty w formie krzyża na Wiedziała, że w pewnym sensie smok wcale jej nie gonił. 

szczytach dzwonnic. W dół na kwiaty, w dół. A te dzwonnice to Przeciwnie, to ona go wabiła. Uciekając przed smokiem, wynajwyższe 

szczyty rzeczywistej Sagrada Familia, właściwe- go muszając na nim przemierzenie w pościgu za nią geometrii kokościoła! 

ścioła, zmusiła go do przebycia całej drogi, do zagonienia jej z 

Klatka schodowa, na której się teraz znalazła, nie była tak sykiem w górę. Smok istniał po to, aby w panice przed nim zakręta, 

ściana zakrzywiała się łagodniej, framugi dzieliła więk- pomniała, że tych wież nie ma. Aby zmieniła myśl w materię.

S 

zła, szła, w dół, naokoło, w górę i w dół, dając się prowadzić 

swym obolałym nogom. Była tak wysoko, jak tylko 

się dało; wyżej nie było już nic. Teraz wracała. Schodziła. 

Znowu znajdowała się w dzwonnicy, dzwonnicy zbudowanej z 

kamienia. Materialnego, choć podziurawionego na kształt plastra 

miodu. 

W tej chwili wyłączono większy kościół; hologram zniknął. 

Spojrzała przez wlot powietrza na otchłań oświetloną błękit- nym 

wyciekiem z dzwonnic. Nacisnęła guzik wiywający win- dę. 

Zjechała. Na dole czekał Johnny i Angelica. 

- Dokąd poszłaś siostruniu? Szukałem cię wszędzie, jak tyl- 

ko straciłem z oczu to straszydło. 

- Tam, dokąd poszłam, nie mógłbyś szukać. 

- Przysięgam, że sprawdziłem wszystkie dzwonnice. Dla- 

czego nie używałaś radia? 

- Upuściłam je. 

- Cholera. Mogłaś krzyczeć. 

- Niegrzecznie jest krzyczeć w kościele - odparła Marta. 

- Aha. Bawiłaś się w chowanego, jak w dzieciństwie. Nie, to 

nie była ta zabawa, w jaką bawili się przed laty. Źle 

pamiętał. Po co szukać kogoś, kto jest tak podobny do szukają- 

cego? Oboje bawili się oszukiwaniem naiwnych. A właściwie po 

co chować się przed samym sobą? To było coś zupełnie innego. 

W końcu została znaleziona przez dziką energię, która na nią 

czekała, czekała na kogoś, kogokolwiek odpowiedniego, żeby 

wyładować się jak błyskawica na piorunochronie, błyska- wica z 

abstrakcyjnego nieba, w którym została wyczarowana, 

wyładować się z powrotem w pozlepianą, żyzną, namacalną 

ziemię, w swój żywioł. Ale najpierw wybrany nosiciel musiał się 

wznieść jak najwyżej. Nauczyć się stąpać w powietrzu. Te- raz, 

stojąc mocno na ziemi, widziała smoka w nowym świetle. 

- Czego spodziewasz się po zdjęciach? - spytała Angelica. 

- Wywołamy je pronto jutro. W razie potrzeby powiększy- 

my komputerowo. Ja nie wiem, co tam było. 

- Ale było? 

- Jeśli to nie wirus w programie, to najwyżej elektromagne- 

tyczna halucynacja. 

- Co takiego? 

- Zdaje się, że istnieje pole elektromagnetyczne związane z 

hologramem. Może w specjalnych warunkach atmosferycz- nych. 

Cała ta pokrywa chmur, kapryśna pogoda... no wiesz, jeśli 

przepuści się komuś przez głowę mały prąd, zaczyna mieć 

przywidzenia. 

- Naprawdę? 

Ależ Johnny miał zadowoloną minę. - Część mózgu zwana 

hipokampem jest elektrycznie bardzo niestabilna. Hipokamp to 

ważne ogniwo systemu emocjonalnego i pamięciowego. Wy- 

starczy połechtać tę część elektrycznością i można zobaczyć 

wszelkiego rodzaju ukryte obrazy, zazwyczaj tłumione w pod- 

świadomości. 

Potwory, archetypy... duchy. Wydawałyby się tak rzeczy- 

wiste jak twoja dłoń. Nie mieliśmy takich problemów z innymi 

fasadami. Żadnego ducha Szekspira nawiedzającego domek 

Annę Hathaway. Ale Sagrada Familia jest duża. Więcej tu mocy. 

Przeprowadzimy jutro z Salvadorem kilka testów, sprawdzimy 

pole elektromagnetyczne. Jeśli to jest wyjaśnienie, wcale mnie 

nie dziwi, że nic nie widziałem wyraźnie. Nie znam się na 

konwulsjach podświadomości. 

Angelica przechyliła głowę. - Więc jeśli aparat uchwycił ja- 

kiś obraz, macie do czynienia z wirusem. Jeśli nie.. - popukała 

się w głowę. 

Marta słuchała z niesmakiem. - Czy wymyśliłeś tę hipotezę o 

elektryczności mózgu, zanim tu przylecieliśmy? 

Johnny uśmiechnął się szeroko. - Jako możliwość. FaCA- Des 

musi wiedzieć. Nie możemy pozwolić, żeby u naszych klientów 

straszyło. 

Ale elektroniczny duch nie mógłby sprawić, aby istota ludz- 

ka chodziła po niebie. Nie, Johnny, niczego nie widziałeś wy- 

raźnie, pomyślała. A już na pewno nie widziałeś mnie w żadnej z 

dzwonnic - bo mnie tam po prostu nie było. 

W ich kierunku śpieszył przez zaśmieconą nawę Salvador, 

udając, że podnosi do ust kufel piwa... 

W 

tydzień później na pokładzie samolotu Pan Am lecącego 

do domu Johnny powiedział: 

- Obawiam się, że nie były to wspaniałe wakacje, siostruniu, 

skoro większość czasu przesiedziałaś osowiała w Cristina Gran. 

Nawet kiedy wyszło słońce. 

Nazajutrz po wspinaczce wewnątrz dzwonnic pogoda poprawiła 

się. Przyszła wiosna - nie, pełne lato. Barcelona zaczęła 

się piec i prażyć. Rynsztoki wydzielały odór. 

- Nie byłam osowiała. Skupiałam się. 

- Tak? Pierwszy raz słyszę o skupianiu się. Biedna Angelica 

myślała, że się gniewasz; uznała, że jej nie lubisz. Powiedziałem, 

że złapałaś jakiegoś robaka, pewnie z owoców morza. 

- Widziałam wszystko, co miałam zobaczyć. 

Zdjęcia były do wyrzucenia. Równie dobrze można było je 

zrobić wprost pod słońce. Nawet komputer nie mógł się zorientować, 

co na nich jest. Jeśli zaś chodzi o pola elektromagnetyczne, 

to może zniosła je aż do następnej pory roku nagła zmiana 

pogody? Johnny i Salvador nie wykryli żadnych nieprawidłowości. 

Johnny wchodził na dzwonnice przez pięć dalszych 

wieczorów - na próżno. Wydawało się, że problem zniknął. 

- Nie byłaś nawet w muzeum Picassa. 

- Trochę chodziłam. 

- Akurat. Przeraziłaś się tej strzelaninki? Czy pobyt w obcym 

mieście to taki wstrząs? 

- Widziałam go, Johnny, uwierz mi. Widziałam. 

Nosiła w sobie smoka. Kiedy wróci do zamglonych sekwoi, 

pokaże swemu niewidomemu kochankowi. 

Przełożyła Agnieszka Sylwanowicz

Światosław Łoginów 

Dom 

przy 

drodze 

(Dom u dorogi) 

Dom stał nie opodal wielkiej drogi. Tylko z bliska można 

było dojrzeć głębokie niegdyś koleiny zarośnięte obecnie 

łopuchami i ostami. Jęczące nocami drzewa bały się 

wychodzić na twardą nawierzchnię drogi i tylko wiła się po 

niej kapryśnie nieuczęszczana przez nikogo ścieżka. Dom 

patrzył w przestrzeń bielmem zamkniętych na głucho 

okiennic; szczelny, na chłopa wysoki płot otaczał go prze- 

słaniając świat zewnętrzny. Ciężka brama była stale za- 

mknięta na kłódkę. 

Rankiem drzwi domu zawsze się otwierały i na progu 

pojawiał się gospodarz z kosą na ramieniu. Uderzał nią z 

brzękiem o blaszany szyld kołyszący się nad gankiem i 

schodził po stopniach. Na szyldzie był namalowany kocioł 

z umieszczoną nad nim głową koguta. Dom był zajazdem. 

Gospodarz obchodził podwórze mrucząc pod nosem. Kosił 

wysoką trawę, klnąc przerzucałprzez ogrodzenie pędy dusie- 

Inika, które wpełzły tu nocą. Niekiedy, wyciągając szyję, 

spoglądał ponad płotem i krzyczał w milczący las: „No, no... 

nie podskakuj!... Już ja cię...!", a wtedy siedzące dotąd 

spokojnie psy zaczynały wyć i szarpać się na uwięzi. 

Ten ranek był nadzwyczaj pogodny. Nocą nikt nie pła-

kał w gęstwinie, rosa osiadła nad podziw czysta i nawet nie 

wypełzły naganek uwiędłe grzyby, na których gospodarzo- 

wi co ranka ślizgały się nogi. Okaszał kolcokrzewy, od 

czasu do czasu przesuwał osełkę po wyraźnie zeszlifowa- 

nym ostrzu i jakby uśmiechał się z zadowoleniem. Wtem 

rozległo się silne stukanie do wrót. Gospodarz naty- 

chmiast napiął mięśnie, chwycił kosę i miękkimi krokami 

podkradł się do bramy. Z tamtej strony jej dębowych skrzy- 

deł ktoś stał, słychać było zmęczony oddech. Potem stuka- 

nie się powtórzyło. 

- Kto tam? - ciężkim szeptem zapytał gospodarz. 

- Proszę otworzyć! - dobiegło z zewnątrz. 

- Ktoś ty? Skąd? 

- Z miasta! Zabłądziłem. Idę całą noc i nie spotkałem 

żywej duszy! 

- Zaraz - mruknął gospodarz, kładąc rękę na kłódce. - 

Tylko nie wchodź od razu, bo cię... 

Brama uchyliła się z długim skrzypnięciem nieoliwio- 

nych zawiasów. Gospodarz czekał, trzymając kosę przed 

sobą i celując jej ostrzem w przestrzeń za wrotami. Na ze- 

wnątrz stał człowiek. 

- Odwróć się! - rozkazał gospodarz. 

- Coś ty? - Podróżnego wyraźnie przestraszyło takie 

powitanie. - Może lepiej sobie pójdę... 

- Nie wygłupiaj się! - warknął gospodarz. -Powiedzia- 

łem odwróć się, to rób, co każę. Może masz ogon, to ci go 

raz dwa skoszę. 

Podróżny odwrócił się, zerkając z lękiem przez ramię. 

Gospodarz zrobił krok do tyłu. 

- Wchodź-pozwolił. 

Gość nie odważył się sprzeciwić i wszedł na podwórze. 

Gospodarz całym ciałem naparł na skrzydło piszczącej 

bramy, zatrzasnął ją i podparł kawałkiem bierwiona. 

- Skąd się tu wziąłeś? - zapytał. 

- Z miasta! - cierpiętniczym tonem zawołał przybysz. - 

Wyszedłem na przechadzkę i zabłądziłem. Nie wiem, do- 

kąd iść... i las jest tu jakiś dziwny... 

- Jakim cudem nic cię nie zeżarło? - zdziwił się gospo- 

darz. - Znaczy się, takie twoje szczęście. A co, miasto je- 

szcze stoi? - zapytał nagle. 

- Stoi. Dlaczego miałoby nie stać? - gość niczego nie 

mógł zrozumieć. 

- A paskudy?... - zaczął gospodarz, ale w tej samej 

chwili przerwano mu. 

- Hej, cześć! - rozległ się młody, dźwięczny głos. - 

Otwieraj, skoro już tu jestem! 

Nad płotem pojawiła się ludzka postać. Miała wesołą 

twarz pod strzechą splątanych włosów, nagi tors gęsto po- 

rośnięty kędzierzawą sierścią, pokryte węzłami mięśni sil- 

ne, owłosione ręce. Gospodarz odwrócił się i ciął nie pat- 

rząc. Ostrze kosy świsnęło tuż przed twarzą nieznajome- 

go, który łedwo zdołał się uchylić. Roześmiał się szyderczo 

i zniknął. Dał się słyszeć cichnący tętent końskich kopyt. 

- Czemuś go tak? - zapytał ze strachem podróżny. - 

Przecież to żywy człowiek... 

- Człowiek, a jakże! - rzucił gospodarz. - To paskud. 

Połowa chłopa i połowa konia. Rozumiesz? 

Przybysz stanął na palcach, spojrzał ponad płotem i 

krzyknął cicho. 

ŚWIATOSŁAW ŁOGINÓW 

Leningradzki fantasta młodszego pokolenia (to znaczy w wieku oko- 

ło trzydziestu pięciu lat). W polowie łat osiemdziesiątych zbuntował 

ale przeciwko obowiązującej w ZSRR wizji fantastyki -naukowo), te- 

chnicznej, kosmiczne) i bohaterskiej - i zaczął pisać oficjalnie wów- 

czas nieuznawaną fantasy i horror. Skromny, ale konsekwentny I 

uparty, wciąż należy do czołówki radzieckich fantastow, choć grono 

piszących nienaukowa fantastykę znacznie się zwiększyło. 

(SK) 

Przybysz stanął na palcach, spojrzał ponad płotem i 

krzyknął cicho. 

- Otóż to-stwierdził gospodarz. Otworzył drzwi domu i 

odwróciwszy się w stronę oniemiałego gościa, ciągnął da- 

lej: - Idź i odsapnij na razie, żarcie znajdziesz na stole. Ja 

mam robotę. Koszenie i pielenie. Jeden dzień opuszczę, to 

potem kapusty od rzepy nie odróżnię. 

Przez pół dnia przybysz siedział w domu zupełnie sam, a 

kiedy ciężkie słońce zaczęło chylić się ku wierzchołkom 

drzew, w domu pojawił się gospodarz. Postawił w kącie 

kosę, opłukał w cebrzyku czarne od ziemi ręce, usiadł i do- 

piero wtedy powiedział: 

- Opowiadaj. 

- Cóż tu opowiadać? 

- Co w mieście, jak tam łudzie żyją i co mówią, skąd się 

wzięło to nieszczęście i czy kiedyś się skończy? 

- Miasto jak to miasto, żyje pomaleńku. Ale pierwsze 

słyszę, że paskudy podchodzę tak blisko! To raczej ciebie 

należałoby zapytać, skąd się tu wziąłeś, razem z tym lasem 

i tym twoim zajazdem? 

- Jak to - skęd? Przecież stoję przy drodze na Wycież, 

podróżowały tędy tysiące ludzi! -gospodarz umilkł, a potem 

dodał żałośnie: - Podróżowali, ale przestali. Droga zarosła. 

Czyżby już nikt nie miał nic do załatwienia w Wycieżu? 

- Dlaczego? Przecież jest droga do Wycieża - zdziwił się 

gość. -Ale pierwsze słyszę, żeby takie rzeczy się tam działy... 

- A czy ty przypadkiem, chłopie, nie kłamiesz? - gospo- 

darz pochylił się do przodu. 

- Niby poco? - zaniepokoił się przybysz. - Lepiej mi po- 

wiedz, jak się mam dostać do domu. Przecież już najwyższa 

pora. 

- Dokąd teraz pójdziesz? Zeżrę cię w lesie. Trzeba wy- 

chodzić z rana, dopóki mgła leży. Wtedy może i dojdziesz. O 

świcie sę łagodniejsze, chociaż i tak wredne. W tym lesie 

wszystko jest nieludzkie - trawa, drzewa i zwierzyna. Nawet 

i tu lezę, próbują. Miałem owce - pilnowałem ich, dbałem, 

aż wreszcie widzę - to wcale nie owce. Spojrzenie maję złe, 

nocami zaś rozmawiaję między sobę jak my, tylko nic nie 

można zrozumieć. Zarżnęłemje i zakopałem w jamie. Psy 

trzymam, owszem, nie sposób się bez nich obejść. Mędre, aż 

strach bierze, ale wytrzymuję jakoś. Czasem wypuszczam je 

do lasu, to przynoszę mi mięso, takie wielkie kawały. Ale na- 

wet nie próbuję zgadnąć, jakie to mięso. 

Gospodarz przestał mówić i wstał. Z podwórza dobiegało 

przerywane wycie spuszczonych z łańcucha psów. 

- Słyszysz? - zapytał gospodarz. - Kładźmy się spać, do- 

póki zmrok nie zapadł, bo nocą może trzeba będzie się zry- 

wać, jeżeli ktoś nagle zawita w gości. 

W milczeniu rozeszli się do swoich izb i dom przycichł, 

przywarł do ziemi starając się niezbyt rzucać w oczy budzą- 

cemu się lasowi. Tylko psy jak szare cienie krążyły po 

obejściu i niekiedy tęsknie wyły w zgęszczajęcy się nocny 

mrok. 

Noce gospodarz usiadł nagle na łóżku. Dygotał cały. Bez- 

szelestnie stoczył się na podłogę, przeczołgał na kolanach do 

wyjścia i przylgnę! do szczeliny pod drzwiami. Korytarz 

oświetlony widmowym migotaniem plam pleśni na ścianach 

był pusty. Potem w jego końcu zakołysał się cień i ukazał się 

poranny gość. Biegł na czworakach korytarzem, przestawia- 

jęc bezszelestnie łapy. Jego twarz uległa straszliwej zmianie 

- uszy przylegały teraz do czaszki, szczęki wysunęły się do 

przodu. Wargi drżały nerwowo odsłaniając masywne, żółte 

kły. Gospodarz wyszczerzył zęby i błyskawicznym ruchem wy- 

skoczył na spotkanie przybysza. Zastygli na chwilę w bezru- 

chu, wbijajęc w siebie pełne nienawiści czerwone krężki śle- 

pi. Sierść na ich karkach stanęła dęba, wargi uniosły się ob- 

nażając zęby. Wreszcie z rykiem pełnym wściekłości i roz- 

czarowania obydwaj rzucili się na siebie. Tarzali się po po- 

dłodze próbując chwycić kłami gardło wroga. Gniewne wycie 

roznosiło się daleko po czuwającym lesie, cały dom zaś koły- 

sał się, drżał w posadach i śmiał głucho, klaszczęc dłońmi 

okiennic... 

Przełożył Sławomir Kędzierski

powieść 

ONDŘEJ NEFF 

Miesiąc 

mojego życia (1) 

(Mĕsic mého života) 

przełożyła Joanna Czaplińska 

Polskim czytelnikom Ondrej Neff miał do tej pory okazję zaprezentować się jako autor opowiadań, 

publikowanych przede wszystkim na łamach „Fantastyki". „Miesiąc mojego życia" (1988) jest 

drugą powieścią SF, po „Jądru pudla" (Sednie sprawy). W1989 r. wydał kolejne dwie książki: „Pole 

śfastnych nahod" (Pole szczęśliwych przypadków) i „Ćarodejuv ućeń" (Uczeń czarnoksiężnika). 

W 1990 r. „Miesiąc mojego życia" uzyskał Ludvika, nagrodę czechosłowackiego fandomu za 

najlepszą książkę, a w ankiecie „łkani" w kategorii najpopularniejszych powieści czeskosłowackich 

uplasował się na miejscu drugim, tuż za znaną również w Polsce trylogią Soućka „Tajemnica 

ślepych ptaków". „Miesiąc mojego życia" jest typową hard science fiction. Neff ukazał 

w niej swoje nowe oblicze - oblicze futurologa. Utwór został wydany trzy lata temu, powstał 

więc w warunkach społecznopolitycznych zupełnie innych niż dzisiejsze, a nastroje w Czechosłowacji 

były dalekie od optymizmu i nadziei na jakąkolwiek zmianę. W powieści Polska, i 

Czechy stworzyły federację - zaznaczam: Czechy, a nie Czechosłowacja - co nie jest wprawdzie 

ideą nową, bo sięgającą korzeniami końca XIX wieku, niemniej jednak po wydarzeniach 

ostatnich dwóch lat nabierającą nowych impulsów. Drugi istotny wątek to eskalacja fanatyzmu 

religijnego, zwłaszcza islamskiego - spektakularny przykład, do czego może doprowadzić zaślepienie, 

mieliśmy niedawno w Zatoce Perskiej. (JC)

1. 

CZĘŚĆ I 

Tę datę pamiętam dokładnie: 26 czerwca 2045 roku. 

Długo czekałem na ten dzień. O północy z dwudziestego 

piątego na dwudziestego szóstego siedziałem w swojej 

szufladzie. Zupełnie sam. Na stole przede mną leżały cztery 

rzeczy: pudełko z napisem „syrop malinowy", pełne przeszmuglowanego 

rumu, w połowie opróżnione, kieliszek nalany 

do pełna, zaostrzony nóż i malutki prostokącik z cyfrą 

jeden. 

Malusieńki prostokącik. 

To wszystko zostało z półtorametrowego krawieckiego centymetra. 

Już nie sto pięćdziesiątka, już nie setka, pięćdziesiątka, 

dziesiątka. Tylko jedynka. 

Dwudziestka piątka na kalendarzu zamieniła się w dwudziestkę 

szóstkę. 

Niewielka zmiana - na ekranie przybyła tylko jedna mała 

kreseczka. Z piątki zrobiła się szóstka. Piątka składa się z pięciu 

odcinków, szóstka z sześciu. Dwudziestoprocentowy zysk. 

Dla mnie to był zysk stuprocentowy. Tysiącprocentowy. A 

to dlatego, że dzięki tej kreseczce jutro zamieniło się w dzisiaj. 

Chwyciłem kieliszek, uśmiechnąłem się do kalendarza, 

przywitałem starym pijackim gestem, a potem całą zawartość 

kieliszka wlałem prosto do gardła. 

Na zdrowie, niech ci służy. 

Powtórnie napełniłem kieliszek, wziąłem nóż i zacząłem 

ciąć prostokącik na paseczki. Kiedy skończyłem, poszczególne 

paseczki zacząłem ciąć na cząstki. 

Trwało to godzinę, ale efekt byt doskonały: z prostokącika 

została kupka żółtego proszku. 

Miałem już porządnie w czubie. 

To zapicie było dobre. Położyło mnie na koję i uśpiło lepiej 

niż kołysanka mamy. Jednak następnego dnia rano byłem na 

nogach, gdy tylko odezwała się syrena. Wstałem i siup do 

drzwi - worek z dobytkiem w jednej ręce, niedopite pudełko w 

drugiej. Co tam mycie i ubieranie. Miałem się rozbierać, nim 

padłem na koję? A rum jest lepszy niż dziesięć szczoteczek do 

zębów. 

Interesujące. Wstałem natychmiast, gdy zawyło, ale na korytarzu 

był już ścisk. Chłopy pchały się jak bydło. W sumie 

jajcarsko to wyglądało, tu i ówdzie ktoś dostał w pysk, a ryk 

panował gorszy niż na dole na szychcie. Każdy najchętniej by 

biegł, leciałby, gdyby mógł. Ale było nas pięciuset i mogliśmy 

tylko ciurkać przez rurę jak woda z zepsutego kranu. Wściec 

się można. Ciało na ciele, dla nóg miejsca tylko tyle, że można 

było robić szur, szur, szur, przesuwaliśmy się decymetrami, ci 

z tyłu krzyczeli, czemu przód blokuje, ci z przodu krzyczeli w 

tył, żeby ci z tyłu się wypchali, że tam zupełnie z przodu jacyś 

kretyni zrobili korek, a kiedy ci z tyłu krzyczeli do przodu, że 

pójdą skopać tych zupełnie z przodu, to ci w środku wrzeszczeli, 

no to spróbujcie, no chodźcie, na co czekacie. 

Szkoda słów. Można było tylko robić szur, szur, szur nogami, 

wytrzymać tych parędziesiąt metrów wąskiego korytarza. 

Dla mnie było to jasne, ja nie krzyczałem, tylko mnie 

wkurzało, że pozwoliłem sobie przydusić ręce do ciała i nie 

mogłem podnieść rumu, żeby poprawić sobie smak. Szur, 

szur, szur. 

I hol. 

Ale tam było narodu! Przed pójściem na szychtę przyszli się 

pogapić również ci, którzy mieli jeszcze setkę, dwie, nie brakowało 

nawet kotów, ale ci byli spokojni. Za to dziadki! Gadali 

jak najęci, a zwłaszcza prześcigali się w pomysłach dotyczących 

babek, które czekają na nas tam na górze i gdybyśmy 

musieli wypełnić każde „Raz za mnie", mielibyśmy na dwa 

lata ręce pełne roboty, no może nie ręce. Krzyczeli na nas, my 

na nich, tu i ówdzie na balkonie zauważyłeś znajomą twarz i 

wtedy ogarniał cię żal, osiemnaście miesięcy to jednak szmat 

czasu, żyliśmy tu obok siebie. Gdzieś tam na górze był też 

Kazik 

Ondřej Neff 

Prus, mój jedyny kolega. Chciałem mu pomachać, ale nie dało 

rady. 

Spokój! Spokój! 

Akurat naprzeciwko, na balkonie trzeciego piętra, pojawił 

się główny inżynier Dutkiewicz, a obok niego zastępca dyrektora 

Petrak, obaj w kombinezonach, na nogach nawet mieli 

gumiaki, błazny jedne. Szkoda, że nie założyli hełmów. Pan 

dyrektor się nie pojawił, on pewno ma inne kłopoty, ekstra 

przydział kawy albo przygotowanie do narady, dobrze, że chociaż 

wysłał zastępcę. Skoro harowaliśmy tu osiemnaście miesięcy, 

zasługujemy przynajmniej na porządne pożegnanie. 

Spokój!" 

Jak możemy się pożegnać, skoro dziadki ryczą „Raz za 

mnie!", a my, którzy odjeżdżamy, krzyczymy „Stul gębę!" i 

podobnie. No, do cholery, czemu nie zamkną jadaczek? 

Zdałem sobie sprawę, że niepotrzebnie się denerwuję. Przecież 

to i tak nieważne, że faceci ryczą i że pan zastępca dyrektora 

nie może nam podziękować za ofiarną pracę i takie inne. 

Wszystkim rządzi czas, nawet dyrektorem i jego naradami, i 

kiedy nadejdzie ten odpowiedni moment, pojawi się tu i wszyscy 

przestaną się wydzierać i gadać, ponieważ nadejdzie odpowiednia 

chwila. 

Wokół mnie się rozluźniło. Łyknąłem sobie. 

- Daj mi - syknął sąsiad. 

- Gówno - powiedziałem. 

- No... -odparł. 

- Dobra, masz - dałem mu. Po prostu byłem na miękko. 

Napił się i chciał podać rum sąsiadowi z lewej, ale łapsnąłem 

go za nadgarstek. Sąsiad to wykorzystał i walnął mnie pięścią 

w twarz. Ledwo zdążyłem się uchylić. Żeby tylko nie rozgniótł 

pudełka, przeleciało mi przez głowę, a pięść przeleciała koło 

nosa jak ekspres. Chwyciłem rum prawą ręką, a pod drugi cios 

nadstawiłem ciemię. Zabolało, ale boksera bardziej. Trzasnęło 

mu w stawach, ryknął, to był Polak, ale miałem dzisiaj fart, bo 

wokół byli chłopcy z Czech i jak poszło w obieg, że to jakaś 

częstochowska cholera, zaczęli go dusić, a ja przyssałem się 

do pudełka, bo było jasne, co się za chwilę stanie - będą 

chcieli wypić za tę przysługę. I tak, kiedy duszenie zakończyło 

się sukcesem, wokół mnie wyrósł las dłoni z rozcapierzonymi 

palcami, a ja włożyłem do nich puste pudełko i 

uśmiechnąłem się jak aniołek. Ciemię mnie bolało, ta cholera 

miała jednak mocny cios! 

- Spokój! Spokój! 

Zastępca pochylił się do mikrofonu i powiedział: 

Szczęść Boże! 

O, do diabła, pomyślałem. Czymś tu śmierdzi. Kiedy szychy 

zaczynają po naszemu, zawsze czymś śmierdzi. 

W holu zapanowała cisza. 

Wszyscy pomyśleli: do diabła, czymś tu śmierdzi. 

Zastępca zrobił pauzę, chyba przestraszył się tej ciszy, zerknął 

na Dutkiewicza, ten mu coś zaszeptał do ucha, zastępca 

odchrząknął i powiedział: 

Chłopy, sprawa jest trudna, ale jest, jak jest: czółno nie 

przyleci. 

Spodziewał się wybuchu, ale hol został cichy. Nikt się nawet 

nie ruszył, może tylko pod kopułą zaszeleściło jakieś westchnienie. 

Ale Petrak nie był idiotą, a iluzje stracił już dawno, o ile w 

ogóle kiedyś takie posiadał. Wiedział, że ta cisza nie zwiastuje 

niczego dobrego i strach wręcz z niego skapywał, lał się z niego 

ciurkiem. 

- Zrozumcie, to nie nasza wina. My zawsze dotrzymywaliśmy 

układu zbiorowego do ostatniej kropeczki. Robimy 

wszystko, żeby umożliwić wasz transport na górę. Zrozumcie, 

że nie jesteśmy zainteresowani przedłużaniem kontraktu, 

że... 

- Co się stało? 

Poznałem ten głos. To był Brunza, Polak. Pełnił funkcję

przewodniczącego w Jednolitych Związkach, ale zrezygnował 

z niej, ponieważ dzisiaj wracał z nami na górę. O ile przyleci 

czółno. Ale nie zrezygnował z autorytetu., Miał go cięgle nawet 

bez funkcji. Z autorytetu nie można zrezygnować, tak samo 

jak nikt go wam nie da. Albo go macie, albo nie. 

Brunza go miał. 

Czyżby znowu ten Kryzys Mikronezyjski? 

Nigdy nie interesowałem się zbytnio wiadomościami z góry, 

ale info w ostatnim czasie było pełne Kryzysu Mikronezyjskiego, 

tak że nie można się było od tego wywinąć. Wiedziałem, że 

jest jakiś Kryzys Mikronezyjski, że napięcie rośnie z dnia na 

dzień, ale miałem to w poważaniu, ucinałem metr i myślałem 

tylko o tych stu tysiącach europejskich dorubli -jak też z nimi 

na górze zacznę rządzić, siądę sobie u Fleków i w Sali Konszelskiej 

będzie płacić tylko Kuba Nedoiny. 

Kuba Nedomy to ja. 

Co mnie tam Kryzys Mikronezyjski? Niech się żółtki piorą, 

będzie na Ziemi o jedną pustynię więcej, i tak Środkowy 

Wschód jest pokryty radioaktywną szklaną płytą, Afryka 

straciła na dole ten czubek, który można zobaczyć na starych 

mapach, a Ameryka Północna już nie jest połączona z Południową. 

Mówię, co mi tam do jakiejś Mikronezji, ja chcę dobrego 

piwa i spokoju, i kilku kumpli, i chcę się czuć jak panisko! 

- Nie robimy tajemnicy z tego, co się stało - powiedział zastępca 

Petrak. - Rada Bezpieczeństwa ogłosiła Stan Żółty. 

Wstrzymała wszelki ruch z wyjątkiem jednostek desantowych 

Błękitnych Wojsk. 

- Ale my słyszeliśmy o czymś innym - odpowiedział Brunza. 

Był gdzieś z przodu, chyba tuż pod balkonem. - Myśmy 

słyszeli, że to wszystko jeden wfelki bajer! 

- Bajer? - zdziwił się zastępca Petrak. 

- Tak, bajer. Ziemniaki ponoć nie są zainteresowane powrotem 

ludzi na górę. Kiedy ma wracać na górę duży turnus, 

wymyślają bajery o zablokowaniu transportu, żeby nas tu 

przytrzymać i naóc się potem powołać na paragraf sześć. KPL 

potrzebuje ludzi, a nowi wcale się nie garną! 

- O czymś takim słyszę po raz pierwszy - wymamrotał Petrak. 

Odwrócił się do inżyniera Dutkiewicza i coś do niego 

mówił, chyba „Słyszał pan o czymś takim?", a ten na to chyba 

„Skądże, nie słyszałem, no proszę, coś takiego!". 

Zapewne rozmawiali w tym duchu, ale o ile doszło to do mikrofonów, 

my na dole nie słyszeliśmy ani słowa, ponieważ hol 

zaczął szumieć. 

- Cicho, chłopy! - ryknął Brunza. Potrafił ryczeć. Dwumetrowe 

chłopisko, niedźwiedzie płuca, łapy jak łopaty. -Cisza! 

Czyli wy mówicie, że o niczym takim nie słyszeliście? Że jesteście 

niewinni jak lilie? 

- No, prawda-powiedział dyrektor Petrak. 

- Czyli według was to przypadek, że transport jest blokowany 

akurat wtedy, kiedy wraca turnus z Czeskopolskiej oraz 

tysiąc pięćset chłopów z Arkadii i osiemset z Dwójki? 

- Przecież wiecie, że już w zeszłym roku KPL przeszedł na 

masowy cykl wymiany. 

- Czyli niewinni - powtórzył Brunza. 

Strach z dyrektora już nie ciekł, po prostu z niego buchał. 

Przypomniałem sobie klauna z cyrku Humberto, który płakał 

strumieniami łez i krzyczał „Panie dyrektosze, panie dyrektosze, 

oni kszyfdzić klaun!". 

Jak się potem okazało, poważnie nie doceniłem Brunzy. To 

był olbrzym nie tylko z torsem byka. W swojej cetnarowej 

czaszce miał komputerowy mózg i porządnie się przygotował 

do porannej scenki, bo z góry wiedział, co się szykuje. 

Jak już powiedziałem, dyrektorski balkon był na trzecim 

piętrze, a nad nim pięły się spiralnie jeszcze cztery kolejne. 

Szczytu kopuły nie było dobrze widać, z nas musiało się dosłownie 

dymić, tak się pociliśmy, ale powietrze było na tyle 

przejrzyste, że można było się domyślić, że na górze coś się 

dzieje. 

Miesiąc mojego życia 

Tuż nad balkonem pojawił się tłum chłopów, coś błysnęło w 

szarawej mgle, jedna żółta linia, druga, trzecia, prosto na balkon 

na linach spuściła się grupka mężczyzn, rzuciła następne 

dwie liny na dół i wyciągnęła Brunzę na górę. 

To wszystko odbyło się w okamgnieniu. I już odezwały się 

syreny policji. Jakżeby inaczej. Oddział pogotowia był na 

nogach od trzech dni, wszystkie cytryny Czeskopolskiej polerowały 

te swoje psychiny. A teraz na pewno trzymali palce 

na spustach, żeby nas nafaszerować. Winny czy niewinny, oni 

już sobie nas wybiorą, kiedy padniemy jak biedronki na mrozie. 

Jęczały syreny, a do tego megafony mówiły coś jakby: 

Hahyhualahu mahu haha hu! Brzmiało to niezwykle groźnie. 

Brunza również wiedział, że policja jest w pogotowiu, zresztą 

jak zwykle podczas zmiany turnusów w kopalni, i starannie 

się przygotował. Starannie? Prosto, ale zadziałało, a według 

mnie to, co działa, jest również staranne. 

I na odwrót. 

Brunza wyjął zza napierśnika naostrzony sztylet, długi na 

dobre trzydzieści centymetrów. Błyszczał w powietrzu jak 

ślina węża. Przyłożył go doktorowi Petrakowi do gardła, oczywiście 

tą odpowiednią, czyli ostrą stroną. Potem krzyknął: 

Przy pierwszym rajskim pocałunku zadrży mi ręka! Psychina 

najpierw lekko stuka, to rajski pocałunek. Potem 

mąci wam we łbie. No a w końcu uderzacie w kimono. 

Od rajskiego pocałunku do zamętu we łbie prowadzi droga 

trwająca pół sekundy. 

W tym czasie Brunzie zdąży zadrżeć ręka, a do tego jeszcze 

doda „cholera". 

Megafony przestały kwakać. A może nie przestały, ale chłopiska 

zaczęli pokrzykiwać i po prostuje zagłuszyli. Podskakiwali 

też w miejscu jak małe dzieci. 

Czego się spodziewali? 

Cieszyli się, że w ogóle coś się dzieje. Chciałbym wiedzieć, 

ilu z nich w tej chwili powiedziało: „Hergot, takie widowisko 

jest warte paragrafu sześć!". 

Brunza wolną ręką zrobił taki mały gest. 

Panie wielka cytryno! - zawołał. - Nalegamy na wymianę. 

Niech na nasze miejsce przyjedzie ktokolwiek. Transport 

cywilny zablokowany? Bueno. To niech nas odwiozą Błękitni. 

Przekażcie to tym wielkim panom. Powiedzcie im, że na Czeskopolskiej 

pięciuset chłopa czeka na odwóz. Powiedzcie im, 

że olewamy jakiś żółty stan. Chcemy do domu. Harowaliśmy 

osiemnaście miesięcy. Harowaliśmy jak woły. Mieszkaliśmy w 

szufladach i piliśmy destylowane szczyny. Prysznic raz w 

tygodniu, cholera, niech spróbuje tego jakiś ziemniak z góry! 

Megafon odezwał się znowu, tym razem zrozumiale. 

- Załatwimy to. Ale wy, Brunza, bekniecie za to. Za to będziecie 

siedzieć, aż sczerniejecie. 

- Wolę siedzieć w pudle na górze niż resztę życia walać się 

tu na dole w szufladzie z powodu paragrafu sześć, panie wielka 

cytryno! To po pierwsze. A po drugie: niech pan się rozejrzy, 

niech pan popatrzy na tych pięknych chłopów. Myśli pan, 

że ziemniaki mają pudła mocne na tyle, żeby ich ci chłopcy nie 

rozebrali na kawałki w ciągu jednego słonecznego popołudnia? 

Chłopy, powiedzcie tylko panu wielkiej cytrynie: pozwolicie 

mnie wsadzić do pudła? 

- Nie-po-zwo-li-my! Nie-po-zwo-li-my! 

Krzyczeli wszyscy. Krzyczeliśmy wszyscy - przecież ja też 

się przyłączyłem. 

To dziwne uczucie. Stoicie w tłumie, setki ludzi wokół was 

i nad wami, galerie o mało się nie za rwa pod tą masą ciał i to 

żeby chociaż spokojnie stali, ale nie, oni tupią w takt. Ktoś 

powinien im powiedzieć „Przestańcie, galerie nie są do takiego 

tupania", ale kto miałby im to powiedzieć? 

Petrak ma ostrze sztyletu na szyi, łaskocze go w jabłko Ada-

ma, dokładnie w te miejsca, gdzie maszynka do golenia najtrudniej 

łapie. A może Brunza ogoli Petrakowi przynajmniej 

parę tych włosków, które zawsze zostają nawet po najdokładniejszym 

goleniu? Skądże, Petrak nie ma ochoty na rozmowę. 

Dutkiewicz też nie. Nie ma wprawdzie noża na gardle, ale 

mógłby mieć, i, jak już to bywa, bardziej robi w portki ten, któremu 

mogłoby coś się stać niż ten na kogo już padło. 

Chłopy, nie tupcie, myślałem sobie, ale sam tupałem do taktu 

jak durny. Chłopy, nie ryczcie, ale sam ryczałem: 

Nie-po-zwo-li-my! Nie-po-zwo-li-my! 

Nawet na szychcie człowiek nie wydaje się sobie tak silny jak 

wtedy, kiedy stoi w środku holu między setkami innych i ryczy 

na całe gardło. W tym momencie uświadomiłem sobie, co straciłem 

w życiu przez ten swój ateizm: nigdy nie stałem w żadnym 

kościele, meczecie czy pagodzie, nigdy nie śpiewałem i 

nie krzyczałem do Pana Boga białego, brązowego czy żółtego, 

ilu tylko ich jest, i wywołują te wszystkie wojny. „A ja sam, 

zawsze sam", jakoś tak śpiewała moja mama, kiedy jeszcze 

byłem zupełnie mały. 

I tak się dostałem aż tutaj. Sam, zawsze sam. 

Tylko że teraz nie jestem już sam. Stoję w holu i skanduję jakieś 

słowo, które przez setne powtarzanie straciło sens. Co ja 

właściwie mówię? Nieważne. Trzeba po prostu jak najgłośniej 

ryczeć. 

Kuba, zachowaj spokój, odezwał się we mnie głos wewnętrzny. 

Przestań wykrzykiwać i zacznij przynajmniej trochę 

myśleć. 

Jak długo Brunza wytrzyma na balkonie? Chce tak na wieki 

wieków łaskotać Petraka po jabłku Adama ostrzem rzeźnie - 

kiego noża? 

Czyż to wszystko nie jest jedną wielką, straszną głupotą? 

Przestałem krzyczeć. Nikt tego nie zauważył. Z lewej, z 

prawej, z przodu i z tyłu chłopiska ryczeli, oczy im się błyszczały, 

brody mieli wilgotne od śliny. Jezu, czy nikt tutaj nie 

ma rozsądku? 

Musisz sam zachować się rozsądnie, Kubo, Kubusiu. To pokrzykiwanie 

i tupanie do niczego nie doprowadzi. Brunza 

wcześniej czy później musi albo puścić Petraka, albo poderżnąć 

mu gardło. Czy to się skończy tak czy inaczej, w twoim 

własnym życiu to zupełnie niczego nie zmieni. 

Nie ma pułapki tak mocnej, żeby nie miała szczeliny. 

Teraz jesteśmy w pułapce, wszyscy, z Brunza i jego nożem 

czy bez niego. 

Trzeba tylko znaleźć tę szczelinę i wyśliznąć się stąd. Sam 

tego nie zrobisz. 

A jedyny facet, o którym słyszałeś, że mógłby to zrobić, nazywa 

się Jerzy Zasada. 

2. 

Ten policjant nie patrzył na mnie przychylnie. Można 

nawet powiedzieć, że patrzył nieprzychylnie. 

- Co panu do tego? - spytał. 

- Niech się pan sam zastanowi. 

Dumał. Było o czym. Powiedziałem mu: „Jedziemy na tym 

samym wózku, szanowny panie sierżancie, pan i ja. Za tydzień 

nadziejemy się na haczyk paragrafu sześć i nie wrócimy 

za życia na górę". 

Kto to panu powiedział? 

Uśmiechnąłem się do niego. Czegóż się spodziewać, glina. 

Gdybyście mu powiedzieli, że za pół godziny nastąpi Big Bang 

Dwa, spyta się, kto wam to powiedział. Albo to choroba zawodowa, 

albo predyspozycja psychiczna do wykonywania tego 

zawodu. 

Miał dwadzieścia pięć lat, urodził się w Klatowach i nazywał 

się Jirzi Byczek. Trzy lata służby w Błękitnych Hełmach. 

Rzucali go, gdzie popadło. Był w Peru, Ghanie, Bengali, a 

ostatnio gdzieś w Australii, gdzie diabeł podkusił dwa szczepy 

tubylców, żeby się zaczęły wzajemnie wybijać w imię wiary w 

Ondřej Neff 

jakiś płaski kamień czy coś w tym rodzaju. Trafili go zatrutą 

strzałą i zaraz potem ranę osmalili miotaczem ognia. Uratowało 

mu to wprawdzie życie, ale nie poprawiło humoru. Przeszedł 

z Błękitnych do policji i pozwolił się wysiudać tu na dół. 

Czemu? Dla dorubli, również. Ale przede wszystkim dlatego, 

że tu nie ma fanatyków religijnych, a jeśli już uda się jakiemuś 

prześliznąć, szybko go namierzają i wsadzają do pudła. 

A już na pewno nie pozwolą mu biegać po kopalni z zatrutymi 

strzałami i miotaczami ognia. 

Ma pan rację - powiedział. - Jedziemy na tym samym wózku. 

Ale co to ma do rzeczy, świrnięty świrusie? 

Zrozumiałem, czemu mnie wyzywa. 

Pan myśli, że chcę pana przekabacić na stronę tych na dole. 

Pokazałem palcem za siebie, w tym kierunku, gdzie znajdował 

się hol i gdzie w kręgu potężnie rozeźlonych górników 

przykucnął smutny dyrektor Petrak. Komitet Czujnych, tak 

się nazwali. Piękna nazwa. Brunza ją wymyślił. Oczywiście on 

stał na czele Komitetu Czujnych. W tej chwili siedział w biurze 

Dutkiewicza i negocjował. 

Sierżant Byczek uniósł brwi. 

Wyglądał na trzydzieści pięć, czterdzieści. Trzy lata w Błękitnych 

Hełmach porysowały mu twarz pismem klinowym. 

Nigdy nie studiowałem takiego alfabetu, ale ten napis potrafiłem 

przeczytać: wojna religijna to świństwo. 

Do rzeczy - powiedział. 

Opierał się mięsistym policyjnym tyłkiem o krawędź stołu, 

ręce miał założone na piersiach. Z rozpiętej kabury wystawała 

kolba psychiny. Siedziałem na krześle przy drzwiach i na 

zmianę patrzyłem to na kolbę, to w oczy Byczka. 

- Ci tam to idioci - powiedziałem. 

- Zgoda - przytaknął. 

- Skisną tu wszyscy, nawet gdyby usmażyli Petraka na 

wolnym ogniu. 

- Myśli pan? - uśmiechnął się słabo. 

- Arkadia ma się rozrastać. Pięciokrotnie. Rozumie pan? 

Skąd wezmą tylu ludzi, żeby ją zasiedlić? Już ten nasz ostatni 

turnus z trudem zebrali. 

- O tej Arkadii - powiedział niepewnie - wie pan na sto procent? 

- Tak, stuprocentowo - powiedziałem jakby nigdy nic -jak 

wiem, że ma pan w Pradze dwuletniego synka i chce go pan 

zobaczyć. 

- Do diabła, kogo pan ma w tym centrum danych? 

- Nieważne. To pewne, że kogoś mam. Cieszę się, że panu 

zaświtało. 

Odczepił się od stołu, ostrożnie otworzył drzwi i wyjrzał na 

korytarz. Zobaczyłem grupkę kilku górników. Biegli obok, 

kiedy zobaczyli cytrynę, zwolnili, ale tylko na chwilkę, tylko 

na dwa, trzy kroki. Jeden się uśmiechnął, spojrzał na sąsiada, 

ten wyszczerzył zęby, przyśpieszyli i zniknęli mi z oczu. Tylko 

tupot ich chodaków niósł się po korytarzu. 

Sierżant zatrzasnął drzwi i przekręcił zamek. Potem wrócił 

do stołu i ciężko usiadł na obrotowym foteliku. 

Niech pan słucha - powiedział - ale z tą Mikronezją to nie 

przelewki. To wiem z kolei ja, już wczoraj po obwodzie informacyjnym 

przyszła notka. 

Skinął głową w stronę kąta, gdzie na niskim żelaznym stoliku 

leżał orakl, na wpół zagrzebany pod warstwą wydruków. 

Pan sierżant ma tu niezły bajzel. Nie dba o estetykę. Żadnego 

obrazka, żadnego apetycznego kociaka, żadnego japońskiego 

ogródka; Nad stołem kalendarz, zupełnie zwykły, 

tylko cyferki, nic poza tym. Lewa połowa się czerwieni. Oczywiście, 

poczynając od pierwszego stycznia daty są zakreślone 

na czerwono. Od pierwszego stycznia do dwudziestego szóstego 

czerwca. A między czerwcem a lipcem gruba czerwona 

krecha.

lylko krecha. Żadnego znaczka „§ 6". A mimo to linia 

oznaczała tylko i wyłącznie paragraf sześć. 

Chciałbym wierzyć, że Mikronezja to nie bluff. Ale w tej 

chwili nie interesuje mnie ani Mikronezja, ani Makronezja. 

Chcę się stąd wydostać. Pan również. Dlatego do pana przyszedłem. 

Nerwowo zachichotał i pokręcił głową. Miał gęste blond 

włosy, obcięte krótko, na jeżyka. 

To weźmiemy się za rączki i pójdziemy razem. Dokąd? 

Śmieszna wizja. 

Serce zaczęło mi szybciej tłuc. Do tego momentu rozmowa 

nie miała większego znaczenia. Pogadaliśmy sobie, ja w rezultacie 

okazałem się lojalnym obywatelem, ponieważ przejawiłem 

dezaprobatę wobec awanturniczych poczynań nieodpowiedzialnych 

elementów i możemy się rozejść. Ja wrócę do 

swojej szuflady, on zostanie tutaj na posterunku, za godzinę 

ktoś go zmieni, on pójdzie się pogapić do holu, gdzie Komitet 

Czujnych maceruje dyrektora Petraka w pocie. 

- Niech pan sobie wyobrazi, że byłaby realna szansa wydostania 

się na zewnątrz. Poszedłby pan ze mną? 

- Pąn potrzebuje mojej pomocy? 

- Oczywiście, po cóż innego bym do pana przychodził? 

- Takiej szansy nie ma. 

- Już pan się przekonał, że jestem dobrze poinformowany. 

- Usłyszał pan jakieś plotki od kolegi w centrum danych. 

Ale, chłopie, wyjście z kopalni? To coś innego! 

Dajmy na to, że taki sposób naprawdę istnieje. Poszedłby 

pan ze mną? 

Chyba włożyłem w głos zbyt wiele natarczywości. Sierżant 

to wyczuł i poczuł się ważny. I tak był ważny - a teraz jeszcze 

ważniejszy. 

- Niech pan wyłoży kawę na ławę, zobaczę, co się da zrobić. 

- Wierzy pan, że tym na dole się uda? - zacząłem z innej 

beczki. 

Nie chciał ustąpić. 

- Jak to jest z tą drogą na zewnątrz? 

- O coś pana pytałem. 

- Oczywiście nie wierzę. Dostaliśmy tę wiadomość okólnikiem! 

Sektor cywilny nie ma w tej chwili żadnej możliwości 

Transport przejęły Błękitne Hełmy. 

- Nie pomogą im nawet oficerowie policji? 

- To pana interesuje najbardziej? 

Niezmiernie mnie to interesowało. To jasne, że mnie to interesuje, 

glino! 

Byłoby to bardzo na rękę, prawda? - powiedziałem. - Wyniszczę 

panu, co wiem, pan mnie podłoży, a po aresztowaniu 

naczelnik wręczy panu gustowny dyplom. Starszy sierżant 

Byczek, to by brzmiało naprawdę ładnie i syn mógłby być z 

pana dumny, prawda? 

Kiedy powiedziałem „syn", coś mu drgnęło koło oczu.

Przez chwilę na mnie patrzył, potem wstał. Myślałem, że mi 

przyłoży, ale odwrócił się do mnie plecami i podszedł do 

oraklu. 

- Słuchaj, małpko, połącz mnie z dowództwem. 

- Połączenie nawiązane - odpowiedział orakl przyjemnym 

kobiecym głosem. 

- Kiedy nas odwieziecie? - Byczek zaczął bez ogródek. 

- Lokalne dowództwo Interpolu wyraża ubolewanie. W 

ciągu najbliższych czterdziestu ośmiu godzin nie przewiduje 

się możliwości uzyskania środków do wymiany oddziałów 

bezpieczeństwa. 

- A potem? 

- Brak informacji. 

Wstałem i podszedłem do Byczka. 

- To nie podpucha? - spytałem. 

- Myśli pan, że rozmawiam z własną babcią? - odciął się. 

- Taki terminal mamy też w kasynie - zauważyłem. - I to 

nawet nowszy typ. 

- Niech pan sam spróbuje. 

- Chcę wiedzieć - powiedziałem powoli i wyraźnie - w której 

książce kucharskiej wydanej w Islandii po roku 1950 po raz 

pierwszy pojawia się przepis na makowiec. 

- Przykro mi - powiedział orakl swoim pieszczotliwym altem 

- ale nie należy pan do osób autoryzowanych do zadawania 

pytań skierowanych do banku danych zamkniętego obiegu 

bezpieczeństwa. Oznajmiam, że pańska próba nadużycia banku 

danych i pański wzór głosu zostały zarejestrowane i zidentyfikowane. 

W ciągu najbliższych dwudziestu czterech godzin 

zostanie pan wezwany do poniesienia odpowiedzialności za 

czyn karalny przed organem administracji lokalnej, obywatelu 

Jakubie Nedomy, numer ewidencyjny 231129 CSFR łamane 

przez 090. 

- Aż się pan prosił o nieprzyjemności - zauważył sierżant 

Byczek. - Gratuluję. 

Wkurzył mnie. 

- Chciałem tylko się dowiedzieć o makowiec. 

- Trzeba było spytać cywilne centrum danych. 

- A ma pan tu cywilny terminal? 

- Nasz orakl ma bezpośrednie wejście do kręgu cywilnego. 

Prawda, małpko? 

- Prawda - odpowiedział orakl. - Domaga się pan odpowiedzi 

na pytanie? 

- Tak - odpowiedziałem. Nie interesowałem się makowcami, 

ale coś mi wpadło do głowy i musiałem zyskać trochę na 

czasie. 

- Przepis na makowiec został opublikowany w Islandii po 

raz pierwszy w roku 1922 w książce Sveina Althinga „Tajemnice 

słowiańskiej kuchni". Nie podaję tytułu oryginalnego, 

ponieważ nie zna pan duńskiego. Jeśli chce pan poznać nazwę 

oryginalną, proszę wydać polecenie. 

- Wsadź je sobie gdzieś - odpowiedziałem. 

- Przykro mi, ale tego polecenia nie mogę wykonać - 

uprzejmie odpowiedział orakl. 

- Wpadka czy nie - skomentował sierżant - teraz to już 

nieważne. Co panu mogą zrobić? Nie znam nic gorszego od 

paragrafu sześć. Zapłaci pan mandat, nie więcej niż pięćset. 

- Powiem panu, jak się stąd wydostać. 

- Niech pan mówi. 

- Ona słucha - skinąłem głową na orakl. 

- Kto? Małpka? Hej, małpko, dopóki nie powiem „słuchaj", 

nie będziesz słuchać. Zadowolony? - odwrócił się do 

mnie. 

- Jeszcze drobiazg. Muszę mieć pewność, że mnie pan nie 

wsypie. 

- Nie starczy panu moje słowo? 

- Przykro mi, ale nie urwałem się z drzewa. 

Ondřej Neff 

Wzruszył szerokimi ramionami, ale widziałem,że zaczyna 

być trochę nerwowy, a więc zaczyna mi wierzyć. 

Jak chce pan uzyskać pewność? Nie mogę dać żadnej gwarancji. 

Usiedliśmy. Była to partia pokera, jak sobie nagle uzmysłowiłem. 

- Jest pan stuprocentowo pewny, że nikt pana nie zastąpi? 

- Sam pan słyszał. 

- Mówili o czterdziestu ośmiu godzinach'. 

- Wspomniał pan o rozszerzeniu Arkadii. Też już coś słyszałem. 

Koledzy mówią o tym już od dawna. Jak panu to wytłumaczyć? 

Nie chcę tu zostać. Ma pan rację we wszystkim, co 

pan powiedział, na górze czeka na mnie chłopak... Od półtora 

roku go widuję tylko na ekranie, chcę go mieć przy sobie, 

Jezus Maria, zrobię, co pan zażąda, tylko żebym pana przekonał... 

Nagle się rozsypał, ten twardziel, policjant, weteran wojenny, 

prawie zaczął płakać, trzęsły mu się ręce, cały się trząsł. 

- Chcę, żeby pan spalił za sobą mosty. 

- Co? - wymamrotał. 

- Odsłużył pan osiemnaście miesięcy. My teraz poprosimy 

centrum o zmianę w pańskich danych osobistych. Nie osiemnaście 

miesięcy, ale dwadzieścia cztery! 

- To się nie uda! 

- Uda się - powiedziałem uspokajająco. - Nie mam kolegi 

w centrum danych. Słuchaj uważnie - przeszedłem na ty. - 

Włamałem się do sieci. Do cywilnej sieci - dodałem szybko i 

kątem oka zerknąłem na orakl. - Potrafię tam rządzić jak 

niewidzialna ręka. Znam kluczowehasła, kody bezpieczeństwa, 

wiem wszystko. 

- To niemożliwe - zaprotestował. - Nie da rady. Kto by to 

umiał, mógłby sobie dopisywać forsę. 

- Forsa jest uzależniona od odpracowanych miesięcy, a one 

są kryte przez paragraf sześć. Po co by komuś była forsa, gdyby 

za tę cenę miał skisnąć w tym gnoju? Dlatego nikt się na to 

nie porwał. Będziesz pierwszy. Powiem ci dokładnie, co masz 

zrobić. Zmienisz zapis personalny. Obejmie cię paragraf sześć. 

Nie za tydzień, nie chcę słyszeć o żadnych czterdziestu ośmiu 

godzinach. Zrobisz to zaraz. Zmienisz zapis i staniesz się 

obywatelem Luny na dożywocie. Dopiero wtedy ci uwierzę, 

że mnie nie podkablujesz. 

Prawdę mówiąc, ten perfidny plan wpadł mi do głowy dopiero 

po dowcipie z makowcem. Był tak prosty, że aż mnie 

rozbawił. 

Glina był w kropce. 

- Nie mogę tego zrobić. Wstałem i ruszyłem do drzwi. 

- Żegnaj, pa, pa - powiedziałem. 

- Czekaj - krzyknął nieszczęśliwie. - A jeśli... 

- Mnie nie interesuje żadne a jeśli. Powiem ci coś, a potem 

zrobisz, czego od ciebie chcę, albo wyjdę. Znam na szychcie 

chłopa, który wymyślił idealny sposób, jak się stąd wydostać. 

Za parę godzin jesteśmy w friporcie Jeden. Tam nikt nikogo o 

nic nie pyta, tylko o konto. Friport należy do stanu Teksas, a 

Teksańczycy są ostatnimi porządnymi Amerykanami. Interesują 

ich tylko pieniądze. My forsę mamy. Stać nas na podróż. 

A jeśli trafimy do friportu na czas, wymigamy się od paragrafu 

sześć. Ten facet, o którym mówię, wie, jak to zrobić. 

- To czemu sam nie ucieknie? 

- Jeden człowiek nie da sobie rady. Musi być trzech - ani 

więcej, ani mniej. Równa liczba-trzy. I jeden z nich musi być 

policjantem. 

- Dlaczego ten facet sam... 

- Koniec pytań. Wchodzisz w to? Tak albo nie. Jeśli nie - 

odchodzę. Są tu inni policjanci, którym pali się pod nogami. A 

jeśli tak... znasz mój warunek. 

Przełknął ślinę.

No dobra. 

Wzięliśmy się do roboty. Byczek odblokował orakl, weszliśmy 

do sieci cywilnej i zacząłem działać. Coś z głowy, coś recytowałem 

ze ściągi, miałem wrażenie, że jestem żołnierzem w 

dżungli, machałem wokół siebie maczetą, kłody waliły mi się 

pod nogi a ja szedłem krok po kroku do przodu, dokładnie tak, 

jak na górze na Ziemi nauczył mnie jeden wyżeracz, który 

pamiętał jeszcze rakiety chemiczne i skafandry-bałwany. 

Znałem mnóstwo trików, a to był jeden z nich, możecie mi wierzyć, 

że nigdy nie przyszłoby mi do głowy, by z niego skorzystać. 

Dopiero ta wpadka z siecią policyjną poruszyła komórkami 

i pomysł wpadł do mózgownicy. 

Byczek siedział koło mnie, na zmianę rumienił się i blakł, aż ' 

na policzkach na stałe wykwitły mu czerwone plamy ograniczone 

białym meandrem. 

- No i gotowe - powiedziałem, kiedy było gotowe. 

- Jeśli to nie wyjdzie - powiedział - zabiję cię. 

- Musi wyjść. Od teraz naszym celem jest port kosmiczny 

Jeden. 

- No to wyduś ten plan. 

- Ja go nie znam. 

Teraz się okazało, jak strasznie szybki był Byczek. W 

okamgnieniu miałem na szyi jego palce. 

- Nie wygłupiaj się - wysyczałem. Trochę rozluźnił, ale nie 

za bardzo. 

- Zna go ten facet. 

To gdzie on jest? - skrzywił się i podejrzenie prawie krzyczało 

mii z oczu. - Czemu nie wytrzepałeś z niego tego planu? 

- Jezus Maria, a co, myślisz, że mogłem z nim rozmawiać? 

Potrząsnął mną, aż zachrzęściło w kręgach szyjnych. 

- Zabiję cię, tu, zaraz, na miejscu, ty draniu! 

- Przecież on... 

Chciałem dokończyć, ale ten wariat ściskał mnie tak mocno, 

że przez tę szparę, która została mi w gardle, nie potrafiłem 

przecisnąć ani głoski. 

Co on? 

On siedzi w pudle, ty baranie, i dlatego potrzebuję policjanta, 

który by mnie do niego zaprowadził. Przecież to było od 

początku jasne! 

Tak, taka była smutna prawda: pomysłodawca tego planu 

Jerzy Zasada siedział w pudle za to, że wzywał Allacha, co we 

wszystkich koloniach Luny było zakazane tak samo jak wzywanie 

jakiegokolwiek innego proroka, boga czy bożka, ile tylko 

ich jest na świecie, a ponieważ jest ich tam sporo i kręci się 

wokół nich tak wspaniałe mordobicie, człowiek musi się dziwić, 

czemu ta niebieska Ziemia, która wisi nad naszymi głowami, 

jeszcze nie poczerwieniała. 

Zupełnie mnie puścił. 

Polak i mahometanin. To tak horrendalna bzdura, że nie 

wymyśliłby jej nawet tak chytry łeb jak twój. Idziemy do pudła. 

Ale powtarzam: jeśli jest w tym jakaś lewizna, zostaniemy 

w pudle we trójkę: Zasada za wzywanie Allacha, ty martwy, a 

ja za bestialskie morderstwo. 

Wyszliśmy na korytarz. 

Było tam pełno ludzi, jedni biegli tam, inni z powrotem, coś 

przeklinali, coś krzyczeli, ale ani Byczka, ani mnie nie interesowało 

nic z tego, co im się we łbach kłuło. 

3. 

Jerzy Zasada siedział po turecku na rozłożonym na ziemi 

kocu, bezgłośnie, bez ruchu i z przymkniętymi oczyma. 

Dopiero po bliższych oględzinach można było dostrzec, że 

między palcami świętego męża swobodnie krążą kółeczka tasbihu, 

różańca o dziewięćdziesięciu dziewięciu ziarnach, symbolizujących 

najpiękniejsze imiona, które bliżej wyjaśniają 

atrybuty Allacha, tego boga, prócz którego nie ma innych bogów, 

albowiem la ilah elAllah. 


Byczek niepewnie na mnie spojrzał. Wzruszyłem ramionami. 

Też nie wiedziałem, co zrobi Zasada, kiedy go wyrwiemy 

z jego dhikr. 

Odchrząknąłem. 

Byczek dźgnął-mnie łokciem i skinął brodą. 

Coś był niecierpliwy, ten sierżant Byczek. A ja również nie 

mogłem świecić przykładem bogobojnego człowieka. 

Słuchaj, Jerzy - zacząłem. - Przysłał mnie do ciebie pewien 

Kazik. Przeciągał mnie na waszą wiarę, ale bez efektów. Ale 

nie wydałem go. To też jest przysługa. A ten... facet to kolega. 

Właśnie ten policjant, którego potrzebujesz. 

Nie powiedział ani słowa. 

- Powiedz mu coś - zwróciłem się do Byczka. 

- Słuchajcie, Zasada, nie wiecie, co się dzieje na zewnątrz. 

Teraz już jesteście w pudle nie tylko wy i pół tuzina innych 

religijnych wariatów. - Nadepnąłem mu na nogę, ale nie zauważył 

tego. - Teraz jesteśmy w pudle wszyscy, ponad pięciuset 

chłopa. Na górze znów jest jakaś wojna czy co i jeśli się 

stąd nie wyniesiemy, mamy za tydzień paragraf sześć. Nie 

patrzcie na mój mundur. Jestem gliną, zgoda, ale nie chcę tu 

zostać ani chwili dłużej niż ten tutaj, Nedomy. Muszę wrócić, 

jasne? A wy ponoć wiecie, jak się za to wziąć. 

- Jerzy, przysięgam, to nie pułapka - przyłączyłem się do 

niego. - Zrobiłem dokładnie tak, jak mówił Kazik: przyprowadź 

do Jerzego policjanta, a on załatwi resztę. Masz policjanta, 

więc załatwiaj. 

Wreszcie podniósł oczy. 

Kim pan jest? Nie znam pana. Nigdy pana nie widziałem. W 

celi był półmrok, ale nie tak znowu wielki, żeby pomylić 

wilka z babcią. Szczerze mówiąc, między więzienną celą a 

szufladą dla wolnych górników nie było zbyt wielkiej różnicy. 

Chyba tylko taka, że szufladę zamyka się od środka, a celę od 

zewnątrz. Ale co to za różnica? Gdzie mogę wyjść z szuflady? 

Kilkaset metrów korytarzy, kantyna, szpital, klub, hol, no i 

oczywiście szychta, harówa, robota. Wszechświat tylko ociupinkę 

większy niż ma Zasada. W pewnym sensie Zasada ma 

nawet większy wszechświat: wierzy w swojego Allacha, ą ja 

tylko w swoich sto tysięcy dorubli, które dostanę jako rekompensatę 

za osiemnaście miesięcy straconego życia na tej pieprzonej 

okrągłej skale, którą od pradawna nazywano Księżycem. 

Klęknąłem tuż przed nim, żeby mieć twarz na wysokości 

jego oczu. 

Jerzy, jest źle. Zwiewamy, rozumiesz? Ten glina Jurek Byczek 

jest już gliną tylko przez swój mundur. Wdepnął w to z 

nami. Sam go w to wrobiłem, żeby się nie mógł wywinąć. Daleko 

się posunąłem, możesz mi wierzyć. Nie możemy się wycofać. 

Od tej chwili ty jesteś kapo. Skończ to przedstawienie i 

zacznij coś robić. W każdej chwili mogą ogłosić alarm. Opuścił 

posterunek. Będą go szukać. Rozwalił szpicla, do diabła, 

Byczek, pokaż mu tego szpicla! 

Byczek pochylił się, odwinął rękaw i pokazał Zasadzie kółko 

identyfikacyjne. Nadajnik impulsów diabli wzięli. Już to 

powinno Jerzego przekonać. Kto by rozbijał nadajnik impulsów, 

tym bardziej, jeśli ten ktoś jest wbity w policyjny mundur? 

' 

- O niczym nie wiem, niczego nie słyszałem i nikogo nie 

znam - odparł Jerzy. Na mnie nawet nie spojrzał. Patrzył 

prosto na Byczka. 

- Myślisz sobie - powiedziałem - że mnie zmiękczyli i cię 

wsypałem. Myślisz, że to podpucha, albo że Kazik zaczął 

mówić. Jak mam cię przekonać, że nie kłamię? 

- Pamiętasz, co ci powiedziałem? Zostaniemy w tym 

mamrze obaj - ty martwy, a ja z oskarżeniem o morderstwo na 

karku - powiedział Byczek. 

- Słyszysz go? - nalegałem na Zasadę. - To mu się przestaje

podobać. Jakżeby inaczej, jest w rozpaczliwej sytuacji, tak 

samo jak ty czyja. Popatrz na mnie, no, popatrz na mnie! 

Nie przestawał wyliczać najpiękniejszych imion należnych 

Najwyższemu, który nie ma sobie podobnego, w sobie jednolity, 

wieczny, bez początku i poprzednika, i bez końca, i następcy, 

nie ulegający śmierci, nie ograniczony czasem, ani miejscem, 

ani w inny sposób. Tylko my jesteśmy w innej sytuacji, 

my jesteśmy ograniczeni początkiem i końcem, czasem i miejscem, 

i setką innych określeń, i śmierć czeka nas wszystkich. 

Chcę umrzeć na górze na Ziemi, a nie tutaj, już za życia pogrzebany 

w księżycowej skale. 

- Było powiedziane - odezwał się Zasada - że w dzień ostatecznego 

rozstrzygnięcia pojawią się Gog i Magog i serca niesprawiedliwych 

wypełni groza, lecz serce prawowiernego 

zatańczy. Nie mam czego się bać. Anioł śmierci Azrai przeprowadzi 

mnie przez most piekielny, który jest cienki jak 

włos, ostry jak brzytwa i ciemny jak noc. Przy jego boku 

wejdę do czwartej z bram dżannatu, która zwana jest dżannat 

Adana, wyłożonej białymi perłami i dostępnej dla tych, 

którzy nawracali na dobro i odciągali od zła. Nie czuję wobec 

was złości. Nawet dla was droga do raju nie jest zamknięta. 

Nawet w ostatniej godzinie możecie się nawrócić na słuszną 

wiarę. Powtarzajcie za mną: La ilah elAllah. Czemu mielibyście 

nie dostąpić wiecznych rozkoszy raju, skoro jego bramy 

są otwarte nawet dla niektórych zwierząt, jak oślica proroka 

Saliha, cielę Abrahama, mrówka Salomona, dudek królowej 

Bilkis i pies siedmiu śpiących? 

- Brama szósta - odezwałem się - dżannat-un-na'imi, jest 

srebrna - zauważyłem. Wiedziałem to od Kazika. 

Zasada się ocknął. 

- Zabiję was obu - powiedział Byczek. Nagle coś go olśniło. 

- Przecież ty... co ty tutaj pieprzysz o bramach do raju? Jesteś 

zamaskowanym muslimem? 

- Bzdura - odparłem. - Kazik sporo tego we mnie władował, 

kiedy chciał mnie nawrócić na wiarę, ale jakoś mu nie 

wyszło, prawda, Jerzy ku? 

- Ogród niebiańskiego życia... - powtarzał Jerzy Zasada w 

zamyśleniu. 

- A jeśli musiałbyś to wyjaśnić organom śledczym? - rzekł 

Byczek. 

- Wydział antyfundamentalistyczny jest w Bazie na Jedynce. 

Co pan na to, Nedomy? A może wybierzemy się na Jedynkę 

razem, ale służbowo? 

- Nie zapominaj o zapisie personalnym! Grozi ci paragraf 

sześć. Już nie możesz wrócić na Ziemię. 

- Zapis można sprawdzić i poprawić - był teraz tak ostrożny, 

jak poprzednio szalony. 

Byczek ożywał. Przed oczyma kształtowała mu się nowa 

szansa: zaprowadzi mnie na wydział walki z fundamentalizmem 

religijnym i wyjaśni nielegalne wtargnięcie do zapisu 

służbowego jako konspiracyjną konieczność. Dostanie się na 

Jedynkę łatwo i bezpiecznie przez Bazę. Jak? Wydział walki z 

fundamentalizmem religijnym podlegał dowództwu wojsk 

Organizacji Narodów Zjednoczonych. 

Znowu był z niego zasrany glina, bojownik i weteran, barczysty 

bokser z pięściami jak młoty. Jedną z tych pięści uderzył 

w drzwi celi. Za chwilę przyjdą strażnicy r wszystko diabli 

wezmą. 

To przez ciebie, idioto! - zacząłem krzyczeć na Zasadę. - 

Muslimski bigoteryjny idioto! Teraz trafisz najwyżej do gówna, 

a nie do Mekki! 

Szósta brama muslimskiego raju jest dostępna tylko dla 

tych, którzy odbyli hadżdż, jeśli to możliwe, w miesiącu pielgrzymek, 

Zu-l-hidżdża, i zobaczyli al-Hadżar al-Aswad, święty 

kamień, wmurowany we wschodni róg Ka'aby w Mekce, 

kamień o rajskim pochodzeniu, który, pierwotnie biały, pod 

dotykami grzeszników sczerniał. W dzień kijamatu, w dzień 

Ondřej Neli 

zmartwychwstania, kiedy zatrąbi archanioł Israfil, kamień 

ten, niegdyś rozbity na cztery kawałki przez niejakiego Karmatowca, 

i trzymający się w całości dzięki srebrnym płytom, 

dostanie oczy i język, i będzie świadczyć na korzyść tych, którzy 

go pocałowali. No a teraz grozi niebezpieczeństwo, że 

kamień al-Hadżar al-Aswad w dzień kijamatu, kiedy przyprowadzą 

mu Jerzego Zasadę, powie: 

Co? Jerzy Zasada? Proszę wybaczyć, ale tego pana nie 

znam. W życiu go nie widziałem, nie poczułem dotyku jego ust 

na swojej sczerniałej od dotyków grzeszników powierzchni. 

I siup go do diahannam, do piekła dotychczas ukrytego pod 

siedmioma ziemiami, chyba żeby się Jerzemu udało prześliznąć 

do czwartej bramy, ozdobionej zwykłymi perłami. 

Nie patrz tak na mnie, sam się prosiłeś o diahannam. No bo 

gdzie jest miejsce muslima, który nie odbył hadżdż, chociaż 

mógł! 

Byczek już nie słuchał, walił w drzwi i wzywał straż. 

Pielgrzymka do Mekki - wyszeptał Zasada patrząc na rozłożyste 

plecy stróża prawa, który na pewien ściśle ograniczony 

czas stał się przestępcą, ale teraz ponownie był stróżem prawa, 

dziko zdecydowanym odpokutować przestępstwo, którego się 

był dopuścił pod moim przywództwem, naprawić swoją reputację, 

wykazać się nowymi zasługami, a razem z nimi zdobyć 

dodatkową gwiazdę, ponieważ stopień starszego sierżanta jest 

bez wątpienia bardziej imponujący niż stopień sierżanta. 

Byczek się zmienił, ale teraz zmienił się również Zasada. 

Ocknął się z bezruchu, ożył, w drobnej twarzy podkreślonej 

przez smoliście czarną brodę zagrały mu oczy i kiedy tak klęczał 

na kocu, który służył mu jako dywanik do modlitw, przewrócił 

się na bok, sięgnął rękoma gdzieś pod pryczę, odezwało 

się kilkakrotnie metalowe łupnięcie i jedna płyta podłogowa 

zapadła się jak klapa pod szubienicą. 

Zanim zdążyłem się zorientować, Zasada zniknął w otworze, 

przed oczyma mignęły mi tylko białe, prawie nie schodzone 

podeszwy jego butów. Ten Zasada zawsze dbał o swój 

wygląd. 

Byczek nie dostrzegł, co się dzieje, tylko wytrwale tłukł i domagał 

się interwencji strażnika. Ale na zewnątrz chyba znowu 

coś było nie tak. Kto wie, do jakiego mogło dojść przewrotu, co 

wydumał Brunza, uzbrojony w nóż ostry jak piekielny most? 

Może znowu jakiś bunt czy kontrbunt? Tak, kontrbunt, ponieważ 

chłopy z nowych turnusów, którym zostało dwanaście 

albo sześć, na pewno nie są zachwyceni tym, że Brunza trzyma 

dyrektora jako zakładnika i że inżynier Dutkiewicz negocjuje 

z dyrekcją, i że kopalnia prawdopodobnie stoi, a młodzieńcom 

forsa przechodzi koło nosa. Za obijanie się nikt nie dostanie 

złamanego grosza, doruble są tylko za wykonaną pracę. A jak 

koty mają fedrować, skoro po kopalni biega Brunza z nożem w 

ręku? 

Chodź - syknął na mnie Zasada z ciemnego otworu. Nie 

musiał dwa razy powtarzać. Robinsonadą rzuciłem się 

w ziejący otwór, a wierzcie, że w sześciokrotnie mniejszym 

ciążeniu księżycowym robinsonady robi się piekielnie łatwo. 

Walnąłem się przy tym w głowę (obok guza, który mi tam 

wyrósł po potyczce w holu, będę miał chyba następnego) i 

otarłem sobie łokieć, ale poza tym lot skończył się bez szwanku. 

- Jeszcze on - szepnął Zasada. 

- Ty idioto, na niego nie można już liczyć! 

Pane kochany - krzyknął Zasada czeskopolską kopalnianą 

gwarą - pan się raczy przypoić do partii! 

Skoczyłem na niego, żeby mu zamknąć gębę. Rozwścieczony 

glina na szczęście nie słyszał, jego kowalska pięść narobiła 

takiego hałasu, że zagłuszyłaby go chyba tylko kopalniana 

ładowarka. 

Ale Zasada mi się wysmyknął. 

- Nie słyszałeś, że musi nas być trójka? 

- Znajdziemy kogoś innego.

Nie mamy czasu. Pane kochany! 

Byczek przestał walić w drzwi, odwrócił się i skamieniał jak 

ten facet, o którym opowiada się nowicjuszom, że rozpiął na 

zewnątrz rozporek, żeby się wysiusiać, i zapomniał, że wokół 

niego jest minus sto dziewięćdziesiąt. 

Stać! - krzyknął sierżant Byczek, praworządny pracownik 

Bezpieczeństwa. - Powtarzam, stać! 

Sięgnął po broń osobistą, ale od razu sobie przypomniał, że 

musiał ją oddać służbie dozorczej oddziału więziennego. Nikt 

nie ma prawa wejść do więzienia z bronią, takie już przepisy. 

Niech pan się przypoi do partii, pane kochany - wabił go 

Zasada. 

Byczek coś wymamrotał i podbiegł do nas. Zwalił się na 

podłogę i wyciągnął przed siebie ręce. Chciał nas wyciągnąć 

z dziury jak ślimaka z muszli, ale przecenił swoje siły. 

Chwyciliśmy go każdy za jedną rękę i ciągnęliśmy go i ciągnęli, 

zaparci nogami o ścianę przewodów wentylacyjnych, w 

których się znaleźliśmy, że Byczek tylko bezsilnie kopał wokół 

siebie nogami, klął i groził. Jego olbrzymie ciało obsuwało się 

po pochyłej podłodze coraz niżej, już był w szychcie do połowy 

ciała, w ostatniej chwili rozstawił nogi, starał się zaczepić 

czubkami palców o pryczę, ale wystarczyło tylko troszeczkę 

się wysilić - i już był w środku. 

Dranie! Cholerne dranie! W imieniu prawa... puśćcie 

mnie, dranie! 

Zasada coś zrobił z podłogą, która się podniosła, odezwał się 

metaliczny łomot, kiedy spadły na nią nogi odchylonej pryczy, 

wokół nas roztoczyła się księżycowa noc. 

To jest napaść na osobę urzędową, ostrzegam waaaas... 

Zasada podszedł do rozwścieczonego Byczka od tyłu i zatkał 

mu dłonią usta. Nastał moment ciszy. Nad naszymi głowami 

coś stuknęło, zadudniły kroki, usłyszeliśmy przytłumione 

głosy. Straż więzienna wreszcie usłyszała uderzenia i 

wtargnęła do celi, teraz już pustej jak muszla ostrygi po uczcie 

Lukullusa. 

Klawisze biegali po celi, krzyczeli i przeklinali, a my byliśmy 

dwa, trzy kroki od nich. Macałem obiema rękoma w 

ciemnościach, żeby znaleźć twarz Byczka i pomóc Zasadzie w 

duszeniu. W życiu nie dostałem takiego wycisku, jak wtedy! 

Byczek miał siłę! Młócił wokół siebie rękoma i nogami, starał 

się nas dosięgnąć, od czasu do czasu oczywiście trafiał gołą 

pięścią w stalową ścianę, ale częściej we mnie (Zasada trzymał 

go z tyłu, ale potem okazało się, że też dostał za swoje, bo 

Byczek bił w tył łokciami). 

Mimo woli ustępowałem, żeby wyjść z zasięgu tych miażdżących 

ciosów, wycofywałem się, ale te uderzenia też mnie 

poganiały, każdy cios odrzucał mnie o ćwierć metra do tyłu, 

bolały mnie już wszystkie żebra i naprawdę nie czułem, ile już 

zafasowałem, chyba ze sto piętnaście ciosów, jak wstępnie 

szacowałem. 

Zasada wisiał Byczkowi na plecach, przyciśnięty jak młode 

niedźwiadki koala, i już widział, jak wchodzi do raju bramą z 

żółtych pereł zwaną dtannat-ul-chuldi, która jest dostępna dla 

proroków oraz męczenników, ponieważ Byczek okrutnie gryzł 

go w dłoń. Dręczyła go jednak myśl, że islam jednoznacznie 

zakazuje dobrowolnego męczeństwa i za prawdziwego męczennika 

nie uznaje wiernego pogryzionego przez policjanta, 

lecz tego, który był niewinnie zamordowany, stał się ofiarą 

zarazy, utonął, spłonął, był zasypany przez walącą się ścianę, 

zmarł z głodu czy podczas pielgrzymki do Mekki. 

Byczek wściekle mnie atakował, szybko posuwał się do 

przodu i opanowało mnie wrażenie, że nie robi tego sam z 

siebie, tylko Zasada popycha go od tyłu. Byłem dla niego 

giaurem, niewiernym psem. 

Cofałem się, ile mogłem, ale w ciemności pięści Byczka dosięgały 

mnie z niemiłosierną pedanterią. Zapewne sierżant za 

pierwszoplanowy cel postawił sobie, by mnie zniszczyć. Do- 


myśliłem się bowiem, że zaprzestał prób strząśnięcia Zasady z 

pleców, nie walił go już łokciami i chyba nawet przestał gryźć. 

Nie wołał o pomoc ani nie groził, tylko sapał, dyszał całą objętością 

swoich przerażających płatów płucnych, a ja już tylko 

czekałem na moment, kiedy zapalą mu się oczy jak jakiemuś 

potworowi z horroru. 

A potem z całej siły walnął mnie w czoło, przed oczyma wybuchły 

mi fajerwerki i nagle padałem w tył, byłem leciutki jak 

piórko i zdążyłem tylko pomyśleć - ten glina mnie zabił, a ja 

unoszę się prosto do raju, a raczej do piekła, do jednego z siedmiu, 

które zna islamska religia. Jak wpadnę na to, że to dżahannam, 

skoro nigdy nie garnąłem się do katechezy, pomyślałem 

sobie. Dlaczego mam zakosztować wiecznego ognia, który 

jest siedemdziesięciokrotnie skuteczniejszy od ognia ziemskiego 

i dlatego się twierdzi, że to, co my, ludzie, uważamy za 

ogień, jest nędznym dymem ognia piekielnego. Dlaczego, 

przecież jestem niewinny, ba, zasłużony, czyż nie próbowałem 

ocalić muslimskiej duszy przed jej własnym szaleństwem, czyż 

nie chciałem pomóc Jerzemu Zasadzie w odbyciu świętego 

hadidil I całkiem możliwe, że gdyby było dość czasu, Zasada 

potrafiłby nawrócić mnie na prawą wiarę, mógłby mnie nakłonić 

do tego, żebym w szczerym przeświadczeniu ogłosił, że la 

ilahu el-Allah, że nie ma Boga prócz Allacha, istoty określonej 

ismul-azam, imieniem najwyższym, niedostępnym dla ludzi? 

Padałem i padałem, ale żadne płomienie nie rozświetlały 

ciemności, ani piekielne, ani ziemskie czy też księżycowe. 

Wszędzie wokół było ciemno jak w grobowcu i nie poprawiło 

się nawet wtedy, gdy upadłem na kupę jakichś szmat. 

Byłem ogłupiały po ciosie prosto w kość czołową i po tym locie, 

ale w tej mojej wymęczonej głowie zostało jednak na tyle 

przytomności ducha, że błyskawicznie się przetoczyłem na 

bok, z dala od miejsca, gdzie za chwilę miało paść podwójne 

ciało Byczka-Zasady. I już tu byli, zadudniło, Zasada zapewne 

się odczepił od pleców policjanta, a Byczek zaklął tak pięknie, 

że aż przyjemnie było posłuchać. 

Bałem się ruszyć, żeby policjant mnie nie usłyszał i nie kontynuował 

tak pomyślnie rozpoczętej pracy. Nawet nie pisnąłem, 

mimo że bolały mnie wszystkie kości i wszystkie flaki, a 

płuca groziły pęknięciem. Kurczowo ściskałem usta i czułem, 

jak tryska z nich słona krew. Ale wszystko na nic, Zasada 

zapalił światło. 

Światło sączyło się z malutkiej podręcznej lampy i zalewało 

całą naszą nieświętą trójcę od stóp do głów. 

Zasada trzymał latarkę w końcach palców lewej ręki. Z obu 

dłoni leciała mu krew. Gdyby nie był muslimem, mógłby występować 

przed katolickimi fundamentalistami jako święty 

obdarzony boskimi stygmatami. 

Oto mój magazyn - oświadczył. - Wszystko potrzebne do 

pomyślnej ucieczki. 

Byczek, jak się okazało, upadł głową na ziemię i to uderzenie 

pozbawiło go na jakiś czas bojowej inicjatywy. Leżał na 

kupie białych szmat, z otwartą gębą i wyglądał tak mądrze 

jak pseudokoń w galerii obrazów. 

- Byczek, słuchaj pan, my obaj przysięgniemy, ie tę ucieczkę 

przyszykował pan - powiedziałem szybko, łeby znowu 

nabrać sierżanta, ale zamknąłem się, bo w tej chwili nie był w 

stanie zrozumieć nawet reguł gry w koci-koci łapci. Może 

przynajmniej z Jerzym będzie można rozsądnie pogadać, 

zaroiło mi się. - Prawda, szejku? 

- Ma szallah - odpowiedział poważnie i wyciągnął z kieszeni 

różaniec, żeby się wzmocnić krótką medytacją, zanim - przy 

pomocy dwóch niewiernych - podejmie pielgrzymkę do Mekki, 

którą przed chwilą rozpoczął. 

4. 

Była to sytuacja, którą za moich młodych lat nazywano 

bagnem, a ja w nią dosłownie wpadłem. Dzisiaj muszę 

się z tego śmiać. Na Księżyc leciałem z pełnym bagażem 

nadziei. Nie miałem nawet dwudziestu dwóch

lat, za sobą miałem wilczy bilet w czterech szkołach wyższych, 

co jest dość imponującym osiągnięciem w tak młodym wieku, 

moim programem życiowym było picie piwa i kochanie się z 

dziewczynami, i ten osiemnastomiesięczny pobyt na Księżycu 

uważałem za dość nieprzyjemną wycieczkę, która przyniesie 

sto tysięcy, a tym samym dolce vita do końca życia, przy czym 

koniec życia umieszczałem gdzieś na granicy czterdziestu lat. 

Czy wiedziałem, co mnie czeka na Księżycu? Wiedziałem i 

nie wiedziałem. 

Na Księżycu się harowało, to po pierwsze. Harowało się jak 

diabli już ładnych parę lat, od czasu, kiedy ONZ uchwaliła 

Zielony Pakiet zakazujący wszelkiej eksploatacji przemysłowej 

na Ziemi. Myślałem, że chyba potrafię harować, ale nie 

miałem okazji się o tym przekonać. Wujek wprawdzie załatwił 

mi przyjęcie do Czeskich Kolei Państwowych w Pradze, to 

było po moim drugim wylocie ze szkoły, ale wynik był taki, że 

każdego pierwszego i piętnastego trafiałem na terminal księgowania 

zarobków z obligatoryjną uwagą, że jestem w kolejce 

do zatrudnienia w eksploatacji. Zatrudnienie w eksploatacji! 

Brygada robotnicza na stacji w Wysoczanach składała się z 

sześciu konserwatorów, a w domu przy terminalach czekało 

tysiąc pięciuset etatowych następców. Po pół roku przesunąłem 

się na miejsce 1382 (nawet to dzięki protekcji wujka), 

dałem więc wypowiedzenie, żeby się przynajmniej przydać 

do czegoś tym, którzy byli w kolejce za mną. 

Zgłosiłem się zatem na biofizykę, a zaraz potem na systematykę, 

kiedy się okazało, że na biologię nie mam dostatecznie 

wysokiego IQ. Wyglądało już na to, że przez resztę życia będę 

studiować, jak to robią ci, których nie interesuje sport albo 

paćkanie płótna farbkami, czy psychokinetyka i temu podobne 

duperele, kiedy spotkałem jednego kumpla jeszcze z polibudy 

w Pardubicach. 

Wyglądał szpanersko i powiało od niego pewnością siebie 

faceta, który - jak się wtedy mawiało - potrafił stawić życiu 

czoła. 

Gdzie mógłbym być? - powiedział, gdy go spytałem, 

gdzie się włóczył, kiedy nie dawał znaku życia. - Na górze, na 

Arkadii. 

Przypominam, że ziemniaki mówią „na górze", kiedy mają 

na myśli pobyt na Księżycu. Może wyda wam się to śmieszne, 

ale tak już jest, gdybyście przez jakiś czas żyli na pleśniawce, 

też mówilibyście „na górze" pokazując palcem na ten nasz 

żwirek. 

Wtedy przemysł na żwirku dopiero się rozkręcał, więc się 

zdziwiłem. 

- Na Księżycu? Jak to? Skończyłeś studia? 

- Po co miałbym studiować? 

Odpowiadanie pytaniami na pytanie to obrzydliwy zwyczaj. 

Na Lagrange i na orbity biorą tylko magistrów - powiedziałem. 

- Przecież każdy o tym wie. Nie musisz ze mnie robić 

głupota. 

Pokazał mi ręce. Myślałem, że ma jakąś chorobę skórną, ale 

potem do mnie dotarło, że to odciski. 

Na Księżycu się haruje i zarabia forsę. 

To nie była odpowiedź pytaniem na pytanie. To nie była 

żadna odpowiedź. Ten kumpel - nazywał się Jirous, jeśli was 

interesuje - dał mi bezcenną informację. 

Jeszcze tego samego dnia zgłosiłem się w kadrach Czeskopolskiej. 

Była to nora w Pradze na Starym Mieście, na ulicy 

Żelaznej. Siedziała w niej kobieta, wprawdzie obłożona reklamami, 

ale poza tym była to całkiem żywa kobieta." Wtedy 

wydawała mi się stara, ponieważ dobijała do sześćdziesiątki. 

Nie zapominajcie, że moja mama miała czterdzieści pięć lat, 

jeden tata czterdzieści siedem, a ten drugi nawet trzydzieści 

osiem. 

Kiedy powiedziałem, że chcę fedrować tytan w Czeskopolskiej, 

nie zemdlała ani nie zaczęła się śmiać. 

Ma pan jakieś doświadczenie w pracy? - spytała. 

Ondřej Neff 

- Pracowałem na kolei. Ale ona nie była wczorajsza. 

- Liczba porządkowa? 

- Sto dwanaście - skłamałem. Skinęła w stronę orakla. 

Tysiąc trzysta osiemdziesiąt dwa - powiedziałem zrezygnowany. 

Zmierzyła mnie od stóp do głów. Byłem durniem. 

- Nałogi? 

- Piwo. 

- Z tym trzeba skończyć - uniosła brwi. - Księżyc jest suchy. 

Tu się myliła jak sto pięćdziesiąt. W koloniach wesoło się 

handlowało wszystkim, oczywiście również wódą, tylko narkotyki 

nie miały powodzenia. Takie było niepisane prawo 

górników - u kogo znaleziono narkotyki, tego w ciągu tygodnia 

znajdowano na zewnątrz z rozpiętym rozporkiem, jeśli 

wiecie, co mam na myśli. Nikogo nie interesowało, skąd się ten 

narkotyk wziął, za ile i co na to powie pan adwokat. Nic z 

tych rzeczy. Wyprowadzali chłopa, choćby się rzucał na 

wszystkie strony, potem prask i w tym niezniszczalnym, 

ognioodpornym, nierozrywalnym skafandrze była dziura. 

Potem następował tylko meldunek na policji, że miał miejsce 

wypadek. Policja dbała o odwiezienie ciała do kostnicy, a 

potem w plastykowym worku na górę na Ziemię, i było po 

wszystkim, bo do tego górniczego zwyczaju należało również 

i to, że śmierć ćpuna na Księżycu znaczyła mniej więcej tyle co 

na Ziemi tragiczne zejście muchy i wywoływała podobne zainteresowanie 

organów ścigania. 

Czyli Księżyc jest ponoć suchy. 

- To nie wszystko - powiedziała ta miła pani. - Nie ma tam 

również kobiet. 

- To już gorzej - powiedziałem. Spodziewała się, że wyjdę, 

ale kiedy się na to nie zanosiło, ciągnęła zniechęcający wykład. 

Męcząca robota dwanaście godzin dziennie. Pożywienie dehydrowane, 

częściowo syntetyczne, częściowo recyklowane. 

Mieszkanie w szufladzie dwa na dwa na pół metra. Za kłótnie 

mandat, za bójki i pijaństwo pudło. 

- Za pijaństwo? Przecież Księżyc jest suchy? Nie dała się 

zwieść. 

- Również za propagandę religijną - dodała znacząco. 

- Czy wyglądam na fundziaka? 

- Propaganda religijna jest uznawana za poważne wykroczenie 

kryminalne - powtórzyła. - A za propagandę religijną 

uważa się również krzyżyk na szyi. 

- Dyscyplina jak brzytew, nie sądzi pani? 

- Nikt pana nie zmusza do pracy w Czeskopolskiej Wydobywczej, 

panie... panie... 

- Jakub Nedomy, bezwyznaniowy. Chce pani, żebym to 

podpisał? 

- Czy chcę? Pan to musi podpisać, panie Nedomy! - krzyknęła 

zgorszona. - No a poza tym jest paragraf sześć. 

Ciągle jeszcze stałem przed tą uprzejmą staruszką. Nogi tak 

mnie już bolały, że przestąpiłem z jednej na drugą. 

- Paragraf sześć - ciągnęła - znajdzie pan w kodeksie 

obywatelskim, w rozdziale o prawach i obowiązkach pracowników 

niecybernetycznego personelu Kompleksu Przemysłowego 

Luna. Umie pan czytać? 

- Cztery lata studiowałem w szkole wyższej. 

- To jeszcze nie oznacza, że umie pan czytać. 

Molem książkowym wprawdzie nie byłem, ale w życiu przeżarłem 

się przez co najmniej dziesięć książek, w tym dwie z 

nich były staromodne, z literami. 

Paragraf sześć - kontynuowała ta bajkowa staruszka - jest 

pomyślany jako ochrona przed oszustami, którzy chcieliby 

sobie nabić kabzę procesami sądowymi z KPL. Maksymalna 

długość pobytu na Księżycu wynosi pięćset sześćdziesiąt dni.

Kto z jakiejkolwiek przyczyny zatrzyma się dłużej, z winy czy 

bez winy siły wyższej, traci prawo do powrotu na planetę 

Ziemia i zostaje starym obywatelem Społeczeństwa Lunarnego 

bez prawa do jakiejkolwiek rekompensaty ze strony 

KPL. Niech pan sobie przestudiuje paragraf sześć, a kiedy 

przyjdzie pan podpisać umowę o pracę, podpisze pan również 

oświadczenie, że się pan z nim zapoznał. 

Podniosła palec. 

To ze strony Czeskopolskiej grzeczność, żebyśmy się dobrze 

rozumieli, panie Nedomy. Nie pociąga to za sobą żadnych 

konsekwencji prawnych. Nawet gdyby pan niczego nie podpisywał, 

nawet gdyby podpisane przez pana oświadczenie się 

zgubiło, zgodnie z paragrafem sześć i tak zostanie pan stałym 

obywatelem Kompleksu Przemysłowego Luna na zawsze, bez 

możliwości powrotu na Ziemię, nawet na pobyt przejściowy. 


- To trochę ostre, nie wydaje się pani? 

- Wie pan, jak po półtorarocznym pobycie w sześciokrotnie 

mniejszej grawitacji zmiękną panu kości? Po dłuższym okresie 

nie mógłby pan wrócić na Ziemię, nawet gdyby nie było paragrafu 

sześć. 

Teraz pokiwała palcem z boku na bok. 

- Ta humanitarne prawo. W przeszłości znalazło się mnóstwo 

mądrali, którzy przedłużali sobie pobyt, żeby zarobić 

pieniądze: bo nie chciało im się wracać do domu, bo na górze 

zakochali się w koledze - przyczyny były różne. Konsekwencje 

zawsze takie same: na Ziemię wracał kaleka. 

- I co, łapiduchy nie wymyśliły jakiejś kuracji? 

- Istnieją programy rehabilitacyjne, ale paragraf sześć jest 

rozwiązaniem o wiele prostszym. Coś panu powiem, panie 

Nedomy.

Nachyliła się przez stół, aż jej loczek spadł na czoło. Miała 

groszkowozielone włosy. Ale baba! 

- KPL jest zainteresowany wzrostem stałej populacji. I jest 

to jedna z przyczyn, z powodu której uchwalono paragraf 

sześć. 

- Szanowna pani - powiedziałem. - Żeby było jasne: nie jestem 

ani ćpunem, ani fundziakiem, nie mam zamiaru zbawić 

świata i pozwolę innym wynaleźć żarówkę. Chcę zarobić forsę, 

żeby kumple wiedzieli, że nie jestem mięczakiem, że potrafię 

harować i wiem, co zrobić z zarobioną forsą. Dlatego chcę na 

Księżyc, kapewu? Nie będę miał najmniejszych kłopotów z 

paragrafem sześć, może pani być spokojna. 

Tak głupio mówiłem i po tych strasznych latach trochę mi 

wstyd, kiedy to sobie przypominam. Oczywiście, były to diabelnie 

inne czasy, wtedy i dzisiaj. 

A to, że KPL pakuje fundziaków do pudła, pod tym się 

tylko podpisuję. Jeśli o mnie chodzi, zamknąłbym ich wszystkich. 

Zrobiło się ich trochę za dużo. 

Nie był to tak bardzo nasz problem. W Europie Środkowej 

fundamentaliści nigdy się za bardzo nie rozwinęli. Ktoś chodził 

do kościoła, inny nie, ale ten, który tam chodził, nie 

sądził, że musi podrzynać sąsiadowi gardło za to, że się nie 

modli. Jeszcze w szkole średniej dużo podróżowałem. Byłem 

w Konfederacji Wschodnioamerykańskiej i stąd pojechaliśmy 

do Wolnego Cesarstwa Teksas, byliśmy też na dole na 

południu zerknąć na te miejsca, gdzie na starych mapach 

zaznaczona jest szyja między Ameryką Północną i Południową. 

Podróżowałem i zawsze mnie zdumiewała przedziwna 

drapieżność ludzi, których spotykałem. Każdy krzyczał „Ja! 

Ja!" i myślał, że świat kręci się wokół niego i był zdolny pobić 

się z każdym choć trochę innym niż on. W Europie z niczym 

takim się nie spotkałem, a odwiedziłem Socjalistyczną Republikę 

Bretanii, Królestwo Bawarskie i oczywiście Zielony Pas, 

ciągnący się od Gdańska po Dubrownik. Ludzie byli - i są do 

dzisiaj - łagodniejsi i grzeczniejsi, chyba dlatego, że mają we 

krwi niechęć do wszystkich wojen, które przewaliły się przez 

Europę, a do czterdziestego piątego roku poprzedniego wieku 

przewaliła się ich niezliczona ilość. Dlatego fundamentalizm 

chwycił przede wszystkim poza Europą, wówczas, kiedy w 

tym małym biurze na ulicy Żelaznej rozmawiałem z zielonowłosą 

panią o umowie o pracę. Dzisiaj to wszystko zapomniana 

melodia, ale kiedy byłem chłopcem, do rąk fanatyków 

sekt religijnych trafiły pierwsze bomby atomowe i dopiero 

wtedy na świecie zaczęło być gorąco. 

Właśnie to miałem na myśli, kiedy mówiłem, że pozamykałbym 

wszystkich fundziaków. 

Chyba ją to zadowoliło, nawet się nie zdziwiła, że użyłem 

słowa kapeel mówiąc o Kompleksie Przemysłowym Luna i 

powiedziała mi, żebym wszystko dokładnie przemyślał i 

przyszedł za tydzień podpisać kontrakt. 

- Mogę podpisać choćby zaraz - zaoferowałem się, ale pokręciła 

głową. 

- Zgodnie z przepisami ma pan tydzień na zastanowienie. 

To dla pańskiego dobra. Nie musimy tego robić. Nie obliguje 

nas do tego żaden przepis. 

Cały czas jesteście humanitarną organizacją. Po raz pierwszy 

się uśmiechnęła. 

Nie - powiedziała. - Na pewno nie. Ale sam pan się przekona, 

jeśli trafi pan na Księżyc. 

Po tygodniu podpisałem umowę. Mama, kiedy się o tym 

dowiedziała, o mało nie wybiła głową w suficie dziury, a obaj 

tatusiowie się pokłócili, bo jeden był strasznie za, a drugi 

strasznie przeciw. Mała siostra Alenka przyjęła to ze spokojem 

i tylko mnie spytała, co jej przywiozę z Księżyca. 

- Przywiozę ci krater - powiedziałem. 

- Dobrze - wzięła to serio. - Ale chcę taki malutki. 

I paluszkami pokazała kółko o średnicy może trzech centymetrów. 

Ondřej Neff 

Zaczął się trening, naprawdę bez obijania, i szkolenie, i musiałem 

się naprawdę nauczyć czytać, a paragrafem sześć trzaskali 

nas w gęby pięć razy dziennie przez cały czas trwania 

treningu - sześć tygodni. Nie było mowy o żadnych numerach, 

jak choroby czy bójki z kumplem, żeby trafić do pudła - 

pięćset sześćdziesiąt dni i Czeskopolska umywa ręce, bilet 

powrotny przepada i czołem, jesteś obywatelem KPL, ziemskie 

doruble zamieniają na księżycowe kredyty w Centralnym 

Banku w Arkadii. Możecie sobie za nie kupić suszony kotlet, 

watę do uszu i pięć minut połączenia telefonicznego z ciocią 

Amelią. Odpowiednio wyszkoleni i nastraszeni horrorem pod 

tytułem paragraf sześć polecieliśmy wszyscy na Lunę, wtedy 

jeszcze nie przez Lagrangę, ale przez jakąś wszawą stację, 

która - ó ile dobrze pamiętam - była własnością prywatną 

jakiejś holenderskiej spółki. A może honolulskiej? Już mi się 

mylą te wszystkie nazwy. Osiemnaście miesięcy przeleciało 

jak woda i nagle wszystko się odwróciło, siedziałem w dziurze 

z dwoma chłopami i możecie mi wierzyć, że z trudem mógłbym 

określić, który z nich bardziej działał mi na nerwy. 

5. 

- Ma szallah - poważnie powtórzył polski mahometanin. 

Wydostaniemy się stąd z pomocą Allacha. Rozglądałem 

się wokół siebie. 

Wygląda to jak magazyn pomocy medycznych - zauważyłem. 

Jerzy przytaknął. 

- Bardzo dobrze. Mundury pracowników służb ratowniczych. 

Nosze - i przede wszystkim - nadajnik alarmowy. 

Przywołuje karetkę z Jedynki. 

- Karetkę może przywołać jedynie personel służb medycznych 

- odezwał się Byczek. 

- Tak - skinął Jerzy. - Ale również policjant. Do ucieczki 

potrzebni są trzej ludzie: dwaj niosą nosze, a trzeci na nich 

leży. A jeden z tych trzech musi być policjantem. 

- Na noszach będę leżał ja - oświadczył Byczek, obmacując 

sobie głowę. - Mam perforację kości czaszki. 

- Nie można - zaprotestował Jerzy. - Allach sobie nie życzy, 

żeby muslim niósł na noszach niewiernego psa. 

- Poza tym śmiesznie byś na nich wyglądał. Nawet byśmy 

ich pod tobą nie znaleźli - przyłączyłem się. - Ale uwaga.' Chcę 

mieć jasność, ponieważ padło tu kilka brzydkich słów. Idziemy 

na to w trójkę, bez podkładania świń. 

Patrzyłem przy tym na Byczka. Po ciosie w czerep zdecydowanie 

się uspokoił i o dziwo może wreszcie poszedł po 

rozum do głowy. 

- No - powiedział, ale entuzjazmu w tym oświadczeniu 

było jak na lekarstwo. Dlatego uznałem za stosowne przycisnąć 

go do muru. 

- Jak już powiedziałem, gdybyś chciał nas wsypać, zaklejmy 

cię z Jerzym tak dokładnie, że przez te plastry każda 

marynarka będzie na ciebie za ciasna. 

- To chyba jasne - powiedział Jerzy. - Teraz włóżcie mundury. 

- Masz dla kolegi odpowiednio duży numer? - zacząłem 

wątpić i wkrótce się okazało, że nie bez racji. 

Byczek zdjął policyjny mundur. Sykał przy tym i wzdychał, 

bo upadek pokiereszował go chyba tak, jak mnie jego pięści. 

Ale wysiłek został ukoronowany sukcesem i teraz stał tu, 

niesamowicie powykręcany w ciasnym pomieszczeniu, w 

podkoszulku i niezupełnie aseptycznych slipach. 

Przymierz tę kamizelkę - podałem mu biały kitel. - Wygląda 

na większą. 

Nawet dzisiaj nie jestem tłuściochem, wtedy byłem prawie 

jak tyczka, ale mógłbym przysiąc, że tym kitlem mógłbym się 

trzykrotnie owinąć i jeszcze by trochę zostało. Sierżant z dość 

dużym wysiłkiem wepchnął ramię do rękawa, ale kiedy chciał 

zasiedlić również drugi rękaw, zaczął się kręcić w kółko jak 

pies, który goni własny ogon.

- Chłopy, bez żartów, ja tego nie włożę! 

- Cierpliwość góry przenosi - powiedział Jerzy Zasada. - 

Spróbuj jeszcze raz. 

- Czekaj, pomogę ci - zaoferowałem się, ale od razu przekonałem 

się, jak bezowocne są wszystkie wysiłki. - Nie da 

rady, Jerzy. Musimy zamienić się rolami. Położymy na noszach 

tego hipopotama, a z ciebie zrobimy sanitariusza. 

- Allach nie życzy sobie... 

- To poważna sprawa, Jerzy. 

- Ale ja to traktuję poważnie - i spojrzał na mnie tak poważnie, 

że poważnie zrozumiałem, jak poważnie to traktuje. 

Byczek wściekle zrywał z siebie rękaw białego fartucha. 

- Ta cała pieprzona ucieczka weźmie w łeb tylko dlatego, że 

jakiś cholerny idiota wziął z magazynu fartuch dla krasnoludków! 

- Nie dla krasnoludków - zaprotestowałem - ale dla normalnych 

ludzi. Słuchaj, Jerzy, nie możesz na chwilę zapomnieć 

o tym swoim mahometaństwie? 

- Przykro mi, ale nie mogę. Nie mam zamiaru spędzić w 

dżahannam ani godziny dłużej niż to konieczne. 

- I tak tam trafisz - przypomniałem sobie swoje wiadomości 

o podstawach wiary islamskiej. - Godzina w te czy wewte cię 

nie zbawi. 

- Godzina? Tysiąc lat dodatkowo! Wolę już wrócić do pudła! 

- I przez paragraf sześć skiśniesz na Księżycu. 

- Ma szallah - odpowiedział Jerzy. - Jeśli to wola Allacha, 

to tak się stanie. 

- A co, jeśli - męczyłem korę mózgową -jeśli Byczek przejdzie 

na twoją wiarę? Nie sprzeciwiłbyś się wtedy, gdyby leżał 

na noszach? 

- Jeśli tobie by nie przeszkadzało, że niesiesz muslima - Jerzy 

wzruszył ramionami -ja bym przeciw temu nic nie miał. 

- Ja jestem ateistą! - bronił się Byczek. 

- Tym lepiej - powiedziałem. - Gdybyś był, powiedzmy, 

buddystą, przed przejściem na islam musiałbyś rozwiązać 

stosunek pracy z Buddą narażając się w ten sposób na jego 

gniew. To coś podobnego, jakby żonaty chłop chciał się ożenić. 

Ty jesteś w godnej pozazdroszczenia sytuacji chłopa wolnego. 

Znowu zagrałem na słabej strunie Byczka: trzeba podtrzymywać 

jego świadomość o dzieciątku na górze na Ziemi. 

- Przejście na wiarę powinno być dobrowolne, żarliwe i całkowite 

- rzekł Jerzy. 

- Nie mamy dużo czasu. W tej chwili policja już ma awizo, 

że brakuje jednego funkcjonariusza. 

- Czyżbym potrafił przechodzić na wiarę? 

Rozterki Byczka były żarliwe i całkowite, ale wcale nie dobrowolne. 

- Przede wszystkim trzeba dokonać wyznania wiary, szahada 

- powiedział polski mahometanin. - Powtarzaj za mną: 

la ilah Allah 'wa Muhammadun rasul Allah. 

- Nie powiem tego, nawet gdybyście mnie kroili! 

- Nie wystarczy powiedzieć po naszemu? - zaproponowałem. 

- Dobra - powiedział Zasada po krótkim namyśle. - Powtarzaj: 

nie ma Boga prócz Allacha, a Mahomet jest jego prorokiem. 

- Nie ma Boga prócz Allacha - mówił niechętnie Byczek - 

a Mahomet jest jego prorokiem. 

Zasada obiema rękoma ścisnął jego prawą dłoń. 

- Czujesz coś? 

- Zimno mi. 

- Ale w duszy! Czujesz, jak wstępuje w ciebie pełna miłości 

łaska Allacha? 

- No - powiedział Byczek. - Założę swoją marynarkę, co? 

Ale zdejmę odznaki i pagony - dodał ze smutkiem. 


Nie zapomnij o spodniach. Jako muslim musisz teraz wyglądać 

podwójnie dostojnie. 

Zasada wzniósł oczy w górę, tam, gdzie unosiła się - stąd 

oczywiście niewidzialna - Ziemia, podobna do spleśniałej 

pomarańczy, a na Ziemi Mekka, ten najświętszy punkt całej 

planety, i wyszeptał słowa podzięki. Potem, jak się wydawało, 

jego religijna ekstaza ustąpiła i był skłonny poświęcić się 

sprawom świeckim. 

- Szczegółowo opracowałem cały plan - powiedział. - Aż 

mnie zaskoczyło, że tak łatwo uciec z tutejszego więzienia. 

- Przecież nawet nikt się nie liczył z tym, że ktoś chciałby z 

niego uciekać. Dokąd by miał uciekać, a przede wszystkim - 

po co - zauważył Byczek, którego zapewne dotknęła ta krytyka 

przepisów bezpieczeństwa. 

Jerzy wyciągnął z kieszeni białego fartucha starannie złożony 

arkusz papieru. Okazało się, że jest to wydruk głównych 

odgałęzień instalacji powietrznej w części mieszkalnej kompleksu 

kopalnianego. 

- Musimy dotrzeć tutaj - Jerzy dziabnął palcem w wydruk 

- aż do komory przepustowej. Stąd wyślemy sygnał i będziemy 

czekać. 

- Wydostanie się? 

- Kto? Sygnał? Oczywiście. Właśnie tutaj - ciągnął wykład 

Jerzy - ściana jest plastykowa. 

Nie chciałem się tak łatwo poddać i ciągle coś mnie niepokoiło. 

Znowu ten niezniszczalny głos wewnętrzny, który tak 

długo podważa niepodważalne prawdy, aż się okazuje, że są 

to prawdy podważalne. Ten głos wewnętrzny to przebrzydły 

potwór. 

Czyli my będziemy czekać za drzewem, dopóki nie wyląduje 

ambulans. Potem wyleziemy... 

Wtem światło wątpliwości wylazło z mojej podświadomości 

jak ohydny bąbtl bagna na powierzchnię czystej studni. 

- Skąd masz ten wydruk? 

- Skąd miałbym go mieć? Z drukarki! 

- Nie pomyślałeś, że wydruki są rejestrowane? 

- O czym on gada? - spytał Jerzy Byczka. Zapewne nie 

traktował mnie, niewiernego, zbyt poważnie, więc zwrócił się 

do kolegi muslima. 

- Ma rację - huknął Byczek. - Każdy wydruk koduje się w 

pamięci razem z identyfikacją wnioskodawcy. 

- Czyli to twoje polecenie jest schowane w banku danych 

jak w szkatułce. Policjanci już wiedzą, że zwialiśmy do kanałów. 

Spytają orakla, a on im powie, że to nie był przypadek, 

jakiś nagły impuls, ale z góry ukartowany plan, ponieważ 

wierny sługa Allacha Jerzy Zasada załatwił sobie plan instalacji 

powietrznej o wiele wcześniej. O ile, jeśli mogę spytać? 

- Siedem miesięcy temu - niechętnie odparł Zasada. - Obmyśliłem 

ucieczkę zaraz, jak zaczęli mi deptać po piętach. 

- Sekundę - odezwał się nasz przyjaciel policjant. - Nie ma 

sensu przelewać z pustego w próżne. Przecież możemy sprawdzić, 

czy oni - to znaczy gliny - o nas wiedzą. 

Wyciągnął z kieszeni swoją ściągę. Zrobiło mi się trochę głupio, 

że tak prosty pomysł nie zrodził się w moim, ale w jego 

policyjnym mózgu - przecież Byczek ciągle jest funkcjonariuszem 

policji i jego ściąga ma dojście do źródeł informacji policyjnego 

orakla! Ta informatyka to jednak skomplikowana 

sprawa, a ja jestem marnym amatorem, chociaż, jak wynika z 

wcześniejszych zdarzeń, osiągnąłem na tym polu pewne wyniki. 

Byczek swoimi krótkimi grubymi paluchami wystukał kilka 

znaków kodowych (niewiarygodne, że nie zmiażdżył przy tym 

ściągi), z niedowierzaniem wbił spojrzenie w mikrodisplej, a 

potem jego szeroka twarz rozciągnęła się w uśmiechu: 

Dobra nasza, chłopcy, informacja jest w szufladce i nikt się 

nią ani trochę nie interesował! 

Nie wiem, jak to możliwe, ale kamień spadający z serca w

Ondřej Neff 

sześciokrotnie mniejszej grawitacji Księżyca wydaje łomot 

taki sam jak na Ziemi. A ponieważ łupnęło potrójnie, uderzenie 

było imponujące, aż szkoda, że nikt nie mógł go usłyszeć. 

Dopiero po dobrych dwóch godzinach przecisnęliśmy się 

przewodami na górę w bezpośrednie sąsiedztwo hali przepustowej 

pokrytej plastykową kopułą. 

Kiedy byliśmy na miejscu, Zasada wyciągnął z kieszeni białego 

fartucha nadajnik alarmowy służb ratowniczych. 

- Włączam - powiedział. 

- Jestem za - odezwało się gdzieś w ciemności. Kamień, 

który spadł mi z serca, ponownie wrócił na swoje 

miejsce i ucisnął je tak mocno, że chyba tylko cud utrzymał 

mnie przy życiu. Oślepił nas błysk silnego reflektora. 

No chodźcie, chodźcie - wzywał nas nieznany głos.Na co 

czekacie? 

Z niechęcią posłuchaliśmy i z opuszczonymi głowami, ponieważ 

w ciasnym kanale i tak nie można było inaczej, podeszliśmy. 

Spodziewałem się, że zobaczę wokół siebie pełno policyjnych 

mundurów, ale nawet w tym względzie się przeliczyłem. 

Kiedy wyciągnęli nas na światło Boże (zbiegiem okoliczności 

znaleźliśmy się w magazynie rur ciśnieniowych), nie zobaczyliśmy 

ani jednego policjanta. 

Wokół stali górnicy, czyli koledzy, ale wyglądali tak niekoleżeńsko, 

jak to tylko było możliwe, czyli to właściwie nie byli 

koledzy, i -jak się niebawem okazało - mieliśmy wielkiego 

pecha, że to byli koledzy-niekoledzy, a nie policjanci. 

Koledzy-niekoledzy mówili jeden przez drugiego, ale grali 

jakby według jednej partytury, tak że wynikiem była jedna 

długa, wielowyrazowa litania: 

Wy dranie - mniej więcej tak zaczynała sfe ta przemowa i 

ów rzeczownik przewijał się w niej we wszywkich przypadkach 

- chcieliście olać kumpli i zmyć się. po angielsku tylnym 

wyjściem, ale my nie jesteśmy w ciemię bici, jak się wam wydawało, 

umiemy zliczyć do pięciu i od razu było nam jasne, 

gdzie się skierujecie. 

Mówili długo, ale niezbyt jasno i dokładnie, więc przez 

chwilę musiałem pogłówkować, zanim wpadłem na to, w 

czym tkwi haczyk. Byczek pytał ściągi, czy policjanci zadali 

oraklowi pytanie, policjanci się nie pytali, więc ściąga dała 

poprawną odpowiedź. Gdyby Byczkowi (czy raczej mnie) 

wpadło do głowy, by zainteresować się obiegiem cywilnym, 

ściąga bez wątpienia odpowiedziałaby, że w obiegu cywilnym 

zostało zadane pytanie o wewnętrzną organizację instalacji 

wentylacyjnej. I dokąd ta instalacja prowadzi. Którędy prowadzi 

droga do nieba, albo dokądkolwiek, byle jak najdalej 

stąd. I nawet skończony głupiec po jedynym spojrzeniu na 

schemat instalacji stwierdziłby, że jedyną naszą nadzieją jest 

komora przepustowa. 

I po prostu tam na nas poczekali. 

Kiedy się wygadali i nastąpiła chwila ciszy, powiedziałem: 

Chłopcy, przecież wy też możecie jechać! W karetce 

zmieści się siedemnaście osób... 

Wetknąłem tym tylko patyk w gniazdo os. Natychmiast dostałem 

parę razy w twarz od tych najbliższych kolegówniekolegów 

(chyba to byli Frantino z Piętką, na szczęście Niedźwiedź 

stał w tej chwili z tyłu), po czym mi wyjaśnili, że istnieje 

coś takiego jak koleżeństwo i solidarność i takie tam rzeczy. 

Chcieli mi wyjaśnić więcej, ale nagle ucichli, a do komory 

przejściowej wszedł Brunza w towarzystwie inżyniera Dutkiewicza. 

Zdziwiłem się, że wysoki funkcjonariusz Czeskopolskiej tak 

szybko skumał się z podżegaczem niepokojów społecznych, 

ale po ostatnich doświadczeniach poprzysiągłem sobie, że 

zasieki moich zębów nie przepuszczą już żadnego słowa. 

Zwrot 

ten usłyszałem kiedyś od Jerzego, który to powiedzenie 

zaczerpnął chyba z tych zwariowanych książek. 

- To oni - powiedział Szelsem gorliwie i, żeby nie było wątpliwości, 

wskazał nas palcem. - To oni. Oni. 

- W każdym stadzie - powiedział Brunza - znajdzie się kilka 

parszywych owiec. 

- Słuchaj, Brunza, pomyśl rozsądnie - pogwałciłem zasadę 

milczenia. - Ten twój numer z nożem nie może się udać. To z 

góry przegrana partia. Wiesz o tym tak samo dobrze jak ja. 

Znam cię jak własną kieszeń. Jesteś rozsądnym chłopem i to 

głupstwo zrobiłeś z rozpaczy. 

- Z tym muszę się zgodzić - przyłączył się Dutkiewicz. - Ta 

gra na pewno nie może się udać. 

- Uda się czy nie - huknął Brunza - nie chcę się zachowywać 

jak owieczka. 

Swoje mądrości czerpał z podręcznika dla pasterzy, pomyślałem, 

ale zostawiłem to dla siebie. Dyplomatycznie kontynuowałem: 

W takiej chwili nie pozostaje nic poza przedsięwzięciem 

czegoś na własną rękę. Jak na tonącym statku. To dokładnie 

taki sam przypadek: statek idzie na dno, a ty łaskoczesz kapitana 

nożem po gardle. No a my pierwsi wpadliśmy na ten 

pomysł, że możemy skoczyć z kołami ratunkowymi za burtę. 

Co w tym złego, chłopcy? - zwróciłem się do reszty. Jerzy wyciągnął 

z kieszeni ten swój różaniec, przymrużył oczy i poświęcił 

się sprawom nadziemskim. Trochę ich tym wyprowadził 

z równowagi: jeszcze nigdy nie spotkali na Księżycu 

nikogo, kto by tak ostentacyjnie przyznawał się do fundystów. 

Jerzy doszedł do wniosku, że w tej chwili już mu 

wszystko jedno. Byczek był mocno zdenerwowany, końcem 

języka zwilżał sobie spierzchnięte wargi, a niebieskie oczy 

wędrowały z boku na bok. Ciągle był to policjant złapany na 

kradzieży jabłek i chyba czuł się jak człowiek ze spodniami 

spuszczonymi do połowy łydek w towarzystwie dam. 

Brunza się zastanowił, a ja czekałem, kiedy usłyszę szum 

tych dziko mielących kółeczek. Zastanawiał się, aż wymyślił. 

Wy trzej - pokazał palcem, ale inaczej niż za pierwszym razem 

Szelsem, we wszystkim są różnice, nawet w pokazywaniu 

palcem, raz jest to wazeliniarskie donosicielstwo, kiedy indziej 

werdykt - wy trzej zdradziliście paczkę. Panie inżynier - 

zwrócił się do Dutkiewicza - my jesteśmy twarde chłopy, ale 

gramy fair. Robimy swoje. Nie chcemy nic poza własnym 

prawem. Odpękaliśmy osiemnaście miesięcy i chcemy wracać 

do mamusi. Tak było uzgodnione i żadna Mikronezja nas nie 

obchodzi. My swoje prawo wymusimy, choćbyśmy mieli wysadzić 

kopalnię w powietrze. Tylko że z takimi draniami, jak 

tych trzech, nie chcemy mieć nic wspólnego. Oni już nie są 

jednymi z nas. Panie inżynier, chcę, żeby pan miał jasność. 

My jesteśmy twarde chłopy i to, co mówimy, traktujemy 

poważnie. Jeśli coś obiecujemy, to dotrzymujemy i chcemy, 

żeby dyrekcja tak samo traktowała nas. Poderżniemy gardło 

dyrektorowi i panu również, jeśli to będzie konieczne. Obiecuję 

to panu. 

Powiedział to z naciskiem. Faktycznie, to była piękna 

obietnica. 

W komorze było cicho, że usłyszelibyście upadającą igłę, a 

ta igła na Księżycu upada niezwykle lekko. 

Może mi pan nie wierzy. Może pan sobie jeszcze myśli, że 

rzucam słowa na wiatr. Ale pan się myli, panie inżynier, i ja 

pana z tego błędu wyprowadzę. 

Odwrócił się do swoich ludzi. 

Tych trzech wyprowadźcie na mróz - wskazał nas palcem 

(do trzech razy sztuka) - a jak będą na zewnątrz, otwórzcie im 

rozporki. 

Potem wyszedł nie zaszczycając nas nawet spojrzeniem. Na 

Dutkiewiczu najwyraźniej zrobiło to wielkie wrażenie. Chciał 

coś powiedzieć, ale nie było komu, bo Brunza już był w

drzwiach, wychodził i nie zatrzymałby go nawet hamulec hydrauliczny, 

a tłumaczyć coś Niedźwiedziowi, Piętkowi czy 

Szelsemowi nie miało sensu. A nas trzech? 

Spojrzał na nas ze szczerym współczuciem, na chudej szyi 

trzykrotnie podskoczyła mu grdyka, chrząknął i szybko wyszedł 

z komory. 

Razem z nim wyszło też kilku chłopów, inni zaś dla odmiany 

przyszli. Bez jakichkolwiek poleceń zamieniały się straże, 

dobrowolnie, według własnego uznania. Niedźwiedź i cała ta 

paczka byli łowcami i przechwytywaczami. Po nich mieli 

przyjść kaci. 

Trzymali nas za ręce i nogi, każdego cztery osoby (tylko za 

Byczka wzięła się drużyna we wzmocnionym składzie, a i tak 

mieli pełne ręce roboty, glina szarpał się, jak się patrzy i ryczał 

tak strasznie, że musieli mu zalepić jadaczkę plastrem), inni z 

kolei hermetyzowali kombinezon Jerzego. Z Byczkiem i ze 

mną poszło im gorzej, ponieważ byliśmy ubrani w fartuchy i 

spodnie sanitariuszy, a to ubranie miało trochę inny system 

hermetyzacji i izolacji cieplnej niż kombinezon górniczy. Ale 

ponieważ byli pojętnymi ludźmi, szybko na to wpadli i po pięciu 

minutach cała ta mordercza banda z nami trzema w charakterze 

ofiar stała pośrodku komory przepustowej. 

Drzwi powoli się wsuwały w ościeżnice i ich powierzchnia 

spurpurowiała na znak, że zamki weszły w łoża. 

Ten chłop, który zamknął hermetyczne drzwi (cały czas 

skrywał twarz pod szczelną maską), był głównym katem, który 

w czasie mojej służby wyprowadził na mróz przynajmniej 

pięciu ćpunów. Wyciągnął teraz z szafy hełmy i butle. Najpierw 

obsłużył nas, skazanych, zapewne należało to do rytuału 

egzekucji. Potem pomógł swoim pachołkom. Nie mogli sami 

założyć hełmów, ponieważ ręce mieli zajęte nami. Pracował 

powoli, metodycznie, leniwie, jakby się wahał nad każdym 

kolejnym ruchem. Pracuś. Nie zapomniał o żadnym szczególe, 

nawet Byczkowi, zanim założył hełm, odkleił plaster, za co 

w ciągu tej chwili, która dzieliła moment odklejenia plastra 

od włożenia hełmu, dostała mu się niezła wiązka przekleństw. 

Ale na ten potok niecenzuralnych słów reagował jak 

gibraltarska skała. Widziałem ją - możecie mi wierzyć, jest 

naprawdę nieruchoma. 

Dzisiaj te chwile wspominam prawie z humorem, ale wtedy 

nie było mi do śmiechu. 

Coś się we mnie przełamało w momencie, kiedy ten metodyk 

włożył mi hełm. Wiedziałem, że przezroczysta kula jest 

absolutnie dźwiękoszczelna, nie musiałem więc się wstydzić i 

ulżyłem sobie z całego serca. Wołałem mamę, żeby przyszła i 

wyciągnęła mnie z tego, wołałem ją, jakby to był tylko zły sen, 

który śni mi się tylko dlatego, że - na przekór ostrzeżeniom 

rodzicielki - zjadłem na kolację bułkę z kiełbasą, która teraz 

leży mi na żołądku. Niech przyjdzie i zabierze mnie, niech się 

obudzi, przecież wszystko to to jedna wielka bzdura. Czemu 

koledzy mieliby mnie zabijać? Czyżbym coś przeskrobał? 

Chciałem tylko znowu zobaczyć mamę i małą siostrę, chciałem 

tej małej smarkuli Alence przywieźć z Księżyca krater o 

średnicy trzech centymetrów, od kumpla wyżebrałem petryfikator, 

jaki selenolodzy używają do utrwalania skał, odłupałem 

z Księżyca jeden krater i trzymałem go w swoim worku! To 

dla ciebie, Alenko, może już go nie będziesz chciała, bo po 

półtora roku nie jesteś już dziewczynką, ale małą panienką, 

już nigdy cię nie zobaczę! 

Pomocnicy kata uwiesili się na mnie, wykręcali mi ręce do 

tyłu, bo inaczej strząsnąłbym ich z siebie; oczywiście, przecież 

każdy ważył tylko jakieś piętnaście ziemskich kilogramów. 

Nienawidziłem ich, nigdy bym nie uwierzył, że będę zdolny do 

takiej nienawiści. 

To jest koleżeństwo, to jest solidarność! Tylko dlatego, że 

nie chciałem się przyłączyć do ich wygłupów, teraz mnie zabite- 


[ 

Przednia ściana komory przepustowej otworzyła się przed 

nami i czarne jak smoła niebo wyszczerzyło do nas miliony 

gwiaździstych zębów. 

Wyprowadzili nas na lądowisko. 

Tutaj byliśmy mniej więcej bezpieczni, ponieważ egzekucje 

odbywały się między skałami, a od nich dzielił nas pas startowy, 

a potem równina szeroka na dobrych trzysta metrów. Byliśmy 

bezpieczni, albo przynajmniej tak się nam wydawało. . 

Za nami wznosiła się kopuła komory przepustowej, a na 

prawo i na lewo ciągnęły się budynki technologii kopalnianej. 

Gwiaździste niebo było z lewej strony jakby zamglone: tam 

była kopalnia odkrywkowa, tam pracowały zgarniarki i ładowacze, 

tam się harowało, tam chłopcy fedrowali, żeby zarobić 

doruble i móc zaszpanować, kiedy po skończeniu turnusu 

wrócą do swoich mam i małych sióstr, i swoich kochanek, i 

kolegów, chyba że ich przechytrzą, pozwolą im skisnąć na 

Księżycu zgodnie z paragrafem sześć, albo zabiją, jak to się 

stanie z nami. Harowali również teraz, ponieważ bunt odjeżdżającego 

turnusu ich nie dotyczył. Ranna zmiana napasła 

oczy widokiem wziętego do niewoli dyrektora, ale długo oczu 

nie pasła, bo każda minuta wypasu kosztowała kawałek wypłaty, 

księżycowa kopalnia to nie sanatorium czy miejsce do 

pasienia oczu, to miejsce stworzone do twardej roboty. 

Albo -jak teraz - do zabijania. 

Główny aktor egzekucji powoli obszedł nas wokoło. W ręku 

trzymał półmetrowy odłamek skały powstającej przy upadku 

asteroidu na powierzchnię Księżyca. Nie wątpiłem, że krawędzie 

odłamka są ostre jak brzytwa. 

Wskazał na mnie. Jak zwykle, ja zawsze szedłem na pierwszy 

ogień. 

Krzyczałem na kata i na Drogę Mleczną, która wisiała mu 

za plecami na czarnej ścianie jak tania tapeta. Myślę, że Droga 

Mleczna przynajmniej trochę mi współczuła, mimo że w żaden 

sposób tego nie okazała. 

Pomocnicy podprowadzili mnie do egzekutora. 

Przystawił mi do szyi ostrze odłamka. 

Pierwszy grot przedarł się przez tkaninę. Usłyszałem syk 

uciekającego powietrza, a przy nogach zaczęły się pienić niebieskie 

płatki tlenu. 

Wkrótce było ich tyle, że miniaturowy kraterek dla małej 

siostry Alenki byłby w połowie zaśnieżony. 

6. 

Wokół górniczej wspólnoty narobiło się mnóstwo hałasu 

zwłaszcza tam na górze, na Ziemi. 

Wielka rodzina twardych chłopów, którzy codziennie ryzykują 

życie, żeby z głębi milczącego satelity Błękitnej Planety 

wyrwać jego skarby. Łączy ich wspólny cel oraz wspólne 

stawianie czoła wrogiemu otoczeniu. Jeden polega na drugim, 

ponieważ za cienką ścianą czyha śmierć w próżni. Kopalnia 

lunarna - toż to wyspa człowieczeństwa w nieskończonym 

morzu kosmicznej nicości: właśnie tutaj człowiek odważnie 

przeciwstawia się niebytowi i dlatego musi stać ramię 

w ramię z towarzyszem, zawsze przygotowany do podania i 

przyjęcia pomocnej dłoni. 

Można się zapłakać nad takim zalewem pięknych słów. 

Ale nie były one tak zupełnie nieprawdziwe. 

Z górniczą wspólnotą możecie się spotkać na każdym kroku, 

w Czeskopolskiej i dziesiątkach innych kopalni, które w 

tych latach wyrastały jak grzyby po deszczu, wyskakiwały na 

twarzy Księżyca jak trądzik, co by się nawet zgadzało, bo wtedy 

Księżyc przeżywał swoją młodość. Wspólnota była wszędzie, 

i to nie jedna, ale od razu mnóstwo wspólnot. Chłopy, 

którzy służyli pierwsze pół roku, byli na jednym wózku z chłopami, 

którzy również służyli pierwsze pół roku, roczniacy 

trzymali sztamę z roczniakami, a z kim innym mieliby się 

trzymać dziadkowie, którzy byli na wylocie, jak nie z dziadkami, 

którzy byli na wylocie.

Poza tym ważne było, dlaczego się tu przyszło. 

Ja na przykład chciałem się dorobić, a to oznaczało, że chodziło 

mi o całą sumę, o sto patyków. Prawo do niej miał tylko 

ten, kto nie zarobił żadnego minusowego punktu: od tych stu 

patyków można było odliczać, a przybyć do nich nie mogło 

nic. Maksimum sto tysięcy, ani krztyny więcej, a in minus 

mogło iść aż do zera, gdyby - czysto teoretycznie - ktoś się 

oszczędzał tak starannie, że na szychcie nawet by nie 

ziewnął. 

Oczywiście praktycznie było to niemożliwe, ponieważ nowi 

byli włączani do brygad roboczych i mimo że - znowu czysto 

teoretycznie - wszyscy byli klasyfikowani osobno, w praktyce 

wyglądało to tak, że zmianowy obserwował wyniki brygady, a 

kontrolę nad poszczególnymi chłopami zostawiał brygadziście. 

Z tego oczywiście wywodziła się wspólnota zupełnie 

innego rodzaju: brygadzista pilnował chłopów, a chłopi pilnowali 

się nawzajem, żeby nikt się nie obijał kosztem kumpli i 

nie żerował na szczytowych wynikach brygady. 

Kierownictwo było dość mądre na to, żeby pozwolić na 

przejście z brygady do brygady. 

W rezultacie podczas pierwszego pół roku pracy skład brygady 

ulegał całkowitej wymianie i zanim półroczni stawali się 

roczniakami, było jasne, w czym dana brygada jest najlepsza. 

Najlepsi robotnicy zostawali oczywiście w brygadach prac 

głębinowych. Do tego zmierzałem od samego początku, ponieważ 

było jasne jak słońce, że na dole pewniacko zarobię 

całych sto kawałków. Tam się harowało, ale też ryzykowało. 

Zgodnie z przepisami bowiem również na dole fedruje się w 

bałwanach. To znaczy ja już nie pamiętam prawdziwych 

bałwanów, bo kiedy trafiłem na Lunę, praktycznie wszędzie 

stosowano już hermetyzowane kombinezony; ich częścią był 

całogłowy hełm, całkiem lekki, w którym można było kręcić 

makówką z boku na bok. Taki hełm nie był wcale gorszy od 

kasków motocyklistów na górze na Ziemi, jeśli łapiecie, o 

czym mówię, ale górnicy na kombinezony mówili bałwany, to 

taki slang. Ten przepis miał swoje uzasadnienie. Skała księżycowa 

jest wprawdzie jednolita i pod ziemią istnieje minimalne 

prawdopodobieństwo, że podczas fedrowania trafi się na 

zapadlisko połączone z powierzchnią. Ale nie można mieć 

stuprocentowej pewności. Nigdy nie wiadomo, kiedy zrobi 

się „fiuuut" i powietrze pod ciśnieniem przedostanie się do 

zapadliska. Nagle wszędzie jest pełno kurzu, światło wprawdzie 

nie gaśnie, ale przez ten kurz nie przenika nawet promyk, 

więc efekt jest taki sam, jakby ktoś wyłączył lampy. No a to 

trwa parę minut albo parę sekund. W pierwszym przypadku 

jest jakaś szansa na ratunek, w drugim macie czas najwyżej na 

pomyślenie „No to pa", a potem zaczynacie się dusić i wkrótce 

strzelacie kopytami. 

Stąd ten przepis, że zdejmowanie odzieży ochronnej jest surowo 

zakazane. 

Ale kto by ten przepis kontrolował? 

Kiedy brygada trafia na swoje miejsce, musi się za sobą zahermetyzować 

i z górą łączy urobisko tylko tuba. Tak się na 

Czeskopolskiej nazywa kanał przewodowy. Jak się już zahermetyzujecie, 

naczelnicy mogą was kontrolować tylko 

przez kamery, ale istnieje takie niepisane prawo, że kamery 

strasznie się psują i nigdy nie działają dłużej niż pięć minut, 

więc nawet nie warto ich naprawiać. 

Pod kontrolą ślepej kamery chłopy się rozbierają i dalej pracują 

już rozebrani. Oczywiście, każdy ma pod ręką flaszkę z 

tlenem i wystarczy, że gdzieś coś syknie, każdy sięga po butlę 

rozglądając się, gdzie wiruje kurz. Może to być mikroskopijny 

kanalik, długi choćby na dziesiątki metrów albo tylko na parę 

centymetrów, i kończy się w zapadlisku, które jest albo decymetrowe, 

albo metrowe. Sonary kopalniane powinny 

wprawdzie odkryć takie zapadlisko wcześniej, ale to też teoria. 

Praktyka jest taka, że co roku dmucha w kopalni co najmniej 

raz albo dwa, a kiedy się nie farci, to nawet częściej. • 

Ondřej Neff 

Tyle wyjaśnień, dlaczego brygady głębinowe cieszą się popularnością 

wśród chłopów, którzy hazard mają we krwi. 

Inny typ chłopa robi na powierzchni, gdzie pracuje się w 

ciężkich bałwanach: tam większość pracy odwalają maszyny, 

zgarniarki, ładowacze i ciężarówki. Kopalnia z lotu ptaka 

przypomina ośmiornicę. Z budynku centralnego wychodzą 

promieniście korytarze powierzchniowe, a na końcu jest wydobycie 

odkrywkowe, tworzące półokrąg. Tam z wysokości 

można obserwować te zgarniarki i ładowacze. Wyglądałyby 

jak pudełka, facet w śnieżnobiałym skafandrze nie byłby większy 

niż punkcik i mielibyście wrażenie, że maszyny poruszają 

się powoli, ale to złudzenie. Na powierzchni wszystko zasuwa, 

dlatego chłopy z brygad powierzchniowych muszą mieć refleks, 

no a przede wszystkim oczy naokoło głowy. To jest tak: 

zwłaszcza półroczniacy mają wrażenie, że sześciokrotnie 

mniejsza grawitacja to majówka i że nikomu nic nie może się 

stać. Skaczecie jak kangur, zlecicie ze schodów na łeb i nic, w 

sześciokrotnie mniejszej grawitacji spadacie jak na puchową 

pierzynę. Potem wsiadacie do ciężarówki, chwytacie się klamki 

i wydaje się wam, że siedzicie w samochodziku w wesołym 

miasteczku. Ale siła bezwładności to zdradziecka dziwka i 

kiedy władujecie się obciążoną ciężarówką w inną obciążoną 

ciężarówkę, kończy się tak samo nieprzyjemnie jak na Ziemi, 

ba, jeszcze gorzej, bo pozornie nie tłukące się hełmy ciężkich 

bałwanów jak na złość nie tłuką się podczas prób w laboratoriach, 

ale podczas wypadku pękają jak bańki mydlane.

Powierzchniowcy i głębinowcy nie mają więc sobie czego zazdrościć, 

jeśli chodzi o harówę i ryzyko, ale tutaj też obowiązuje 

to samo, co powiedziałem o nie tłukących się hełmach: inaczej 

idzie życie, a inaczej fantazja. Nie mają sobie czego zazdrościć, 

ale w rzeczywistości zarzucają sobie wszystko, przede 

wszystkim, że są na dole (to powierzchniowcy głębinowcom) 

albo (głębinowcy powierzchniowcpm), że są na górze. I z tych 

pretensji od czasu do czasu robi się śliczne naparzanie. 

To prawda, że powierzchniowcy i głębinowcy uważają siebie 

nawzajem za porządnych chłopów, natomiast monterzy, 

konserwatorzy i chłopcy z eksploatacji są według nich hrabiątkami, 

którzy nie mają zielonego pojęcia o prawdziwej 

robocie. A te hrabiątka z kolei o górnikach mówią, że są wariatami, 

którzy nie fedrują rudy tytanowej, ale forsę, natomiast 

oni są rozsądni, nie potrzebują stu kawałków, ta forsa nie jest 

warta nadstawiania karku i że pięćdziesiąt, sześćdziesiąt 

tysięcy musi normalnemu człowiekowi wystarczyć. 

Tak w zarysach wygląda wspólnota górnicza, jeśli ją jeszcze 

uzupełnimy pretensjami do kierownictwa i oczywiście do 

cytryn, których w dzień i w nocy tkwi na posterunku setka na 

wypadek, gdyby cała ta wspólnota przerodziła się w wielką 

bijatykę. 

W zarysach mniej ogólnych, czyli szczegółowo, wygląda to 

jeszcze mniej różowo. 

Wyobraźcie sobie, że harujecie dzień w dzień, sześć dni w tygodniu, 

w zahermetyzowanej szychcie z dziesięcioma chłopami. 

Jeden pilnuje drugiego, żeby się nie obijał i nie robił 

głu- 


pot. I po jakimś czasie każdy z tej brygady dochodzi do wniosku, 

że to on haruje na resztę, że on jest koniem pociągowym 

i ciągnie pozostałych. Kiedy macie potrzebę, musicie powiedzieć 

coś dowcipnego, na przykład że idziecie przywiązać 

konia albo coś podobnego, reszta się odwraca, a wy kucacie na 

lepką deskę podciśnieniowej latryny i biada, jeśli przypadkiem 

macie zaparcie, bo przez cały dzień musicie wysłuchiwać 

uwag o obiboku, który pół szychty przesiedział w kiblu. 

Znacie się nawzajem jak własne kieszenie i jeszcze lepiej, bo 

kto by miał tę samą kieszeń przez półtora roku. 

Wszystko, co w życiu przeżyliście i co słyszeliście, że przeżyli 

wasi koledzy, opowiedzieliście chłopcom, a z kolei oni opowiedzieli 

wam, co sami przeżyli i co słyszeli od kolegów. 

Każdą historyjkę opowiadacie (i słuchacie) raz, dwa razy, 

pięć razy, dziesięć razy. 

To znana prawda, że półroczniacy podchodzą do siebie z rezerwą, 

otwierają się dopiero po siedmiu, ośmiu miesiącach na 

szychcie, a dziadki już trzymają gębę na kłódkę, nawet ze sobą 

za bardzo nie rozmawiają i tylko myślą o tej chwili rozkoszy, 

kiedy przed zaśnięciem można odciąć kawałek metra. 

To jeszcze szczęście, że w kopalniach lunarnych wyznaczono 

tak długi czas pracy, sześć dni w tygodniu. 

Na początku ponoć było inaczej, były trzydniowe tygodnie 

pracy i czterogodzinne zmiany itepe, zupełnie tak samo jak na 

górze na Ziemi, ale potem się okazało, że ludzie jednak lepiej 

czują się w pracy. Czas szybciej leci, nie ma kiedy myśleć o 

głupstwach, ludzie przywiązują się do swojej maszyny, patrzą, 

jak plastyk rozgniata świeżo wyrąbaną ścianę, a wiertło 

wgryza się w skałę i cieszą się, kiedy z dziury zaczyna się sypać 

koncentrat tytanowy, który w pierwszej chwili wygląda jak 

miał węglowy. Ile razy chłopiska nacierają nim sobie gęby i 

wyglądają jak jacyś terroryści, tylko zęby im połyskują i wszyscy 

się cieszą, jakby wygrali w totka. Chociaż niczego to w 

końcowym wyniku nie zmienia, kto robi na dole, ma swoich 

sto tysięcy jak w banku. 

Za to w tak zwanym czasie wolnym? 

Ilu przemądrzałych psychologów zrobiło doktoraty i habilitacje 

na wynalazkach, które prowadziły do uczłowieczenia 

otoczenia lunarnych kompleksów przemysłowych! 

Kiedyś dawno myślano ponoć, że wszystko załatwi uspokajające 

działanie koloru zielonego i wynik był taki, że chłopcy 

rzygali, kiedy na obiad dostawali szpinak. Już ci pierwsi jajogłowi 

-jeszcze w zeszłym wieku - wpadli na pomysł, że chłopom 

będzie brakowało normalnego życia seksualnego. I kiedy 

kolonizacja Księżyca rozkręciła się na całego, jajogłowi podzielili 

się na dwa obozy według dwóch kategorii. Jedną można 

by określić: „no to im ten seks dajcie", drugą: „no to dajcie 

im coś innego". Wypróbowano obie, najpierw tę pierwszą. 

Werbowano kobiety tak samo jak mężczyzn. Oczywiście ja już 

się na to nie załapałem, ale słyszałem od chłopów, którzy osiedlili 

się na Lunie już w latach dwudziestych. To musiało być 

rodeo. Bójki na porządku dziennym, zabójstw trudno się było 

doliczyć, a co najciekawsze, bardziej się naparzały baby niż 

chłopy. Miało to swoją logikę. Na Lunę szły tylko twarde baby, 

nie. żadne księżniczki, i kiedy taka chłopobaba zobaczyła, że 

jakieś rude czupiradło ogląda się za jej chłopem, sięgała po nóż 

z taką szybkością, że niejeden fundamenciacki terrorysta 

mógłby jej pozazdrościć. Potem policjanci dostali na wyposażenie 

psychinę i zaczęła się ta eervotronika. Chłopy fasowali 

elektroniczne seksaczki i we śnie przeżywali chyba to, co czeka 

Jerzego Zasadę w czwartym mahometańskim raju. Przez jakiś 

czas się wydawało, że problem jest z głowy, aż naraz, ponoć to 

było zupełnie jak epidemia, śmietniki były pełne rozdeptanych 

seksaczek. 

Żeby wyjaśnić tę sprawę, też napisano mnóstwo uczonych 

rozpraw, ale według mnie chłopiska po prostu zaczęli się wstydzić 

i te seksaczki zaczęły im się wydawać strasznie głupie.

Myślano też o tym, żeby do służby w kosmosie brać tylko 

homoseksualistów, ale kiedy w latach trzydziestych próbowano 

zrealizować ten pomysł w jakimś tureckim laboratorium 

zajmującym się badaniami wysokiej próżni, wszyscy się niebotycznie 

rozczarowali, ponieważ jeśli chodzi o zazdrość i 

wynikające z niej konsekwencje, te ładne buzie nie zostawały 

daleko w tyle za babami. 

A potem przestało się o całej sprawie mówić, jajogłowi swoje 

umiejętności i badania skierowali na coś innego, a problem 

rozwiązał się sam z siebie w ten sposób, że przedłużono czas 

pracy do dwunastu godzin dziennie i sześciu dni w tygodniu. 

Po takiej szychcie przechodzą wszelkie zachcianki — oto cały 

cud. 

Gdybyście w tych czasach odwiedzili którykolwiek kompleks 

wydobywczo-przemysłowy na Lunie, wszędzie pokazano 

by wam pomieszczenia klubowe, oddziały rozrywki, tereny 

sportowe i pochwalono by się oczywiście centrum informacyjnym. 

Nie omieszkano by przy okazji zauważyć, że dzięki połączeniu 

z Ziemią personel lunarny ma taki sam dostęp do informacji 

jak dowolny mieszkaniec Ziemi (o ile nie mieszka w rejonie, 

który właśnie fundyści przywracają do stanu przyjemnie 

średniowiecznej ciemnoty). 

Pokazaliby wam ładnych, czystych i pachnących górników 

podczas wydumanych rozrywek. 

Nie, to nie byliby wynajęci na tę okazję ludzie. To prawdziwi 

górnicy, ale prawie bez wyjątku półroczniacy. Roczniacy 

schodzili się po szufladach, gadali, a ponieważ znaleźli już 

dojścia do różnych rzeczy zakazanych na szychcie, jak na 

przykład picie i lekka trawka, pili tam i kopcili. 

Za to dziadki chowali się po własnych szufladach. Po szychcie 

na pryczę, położyć się i nawet nie włączać tele. Ten szary 

sufit jest bardziej interesujący niż ekran. 

Ale teraz, kiedy wspominam te dawno zamierzchłe czasy, 

uświadamiam sobie, że to wszystko również jakoś należało do 

rzeczy, że nawet z tym się liczyłem, kiedy zaciągałem się do 

Czeskopolskiej. Gdyby chodziło tylko o to, chyba stałbym się 

normalnym górnikiem, na początku wystraszonym, potem 

wszystkim zachwyconym, potem towarzyskim, a w końcu 

osamotnionym. 

Ale ze mną było inaczej. 

Kiedy przypominam sobie ten najwcześniejszy okres pobytu 

na Księżycu, przed oczyma pojawia mi się ten dzień, kiedy 

mnie - zielonego nowicjusza - dziadkowie wzięli na pierwszy 

księżycowy spacer. 

Tak się robiło i było to zgodne z przepisami. Nowicjusze po 

przyjściu na bazę przechodzili szkolenie, głównie praktyczne. 

Uczyli się najpierw chodzić, a potem pracować w zmniejszonym 

ciążeniu. Pomagali im dziadkowie, a zwłaszcza wybrane 

chłopy z eksploatacji. 

Na spacery księżycowe brano nowicjuszy w grupach, baza 

miała wtedy dwanaście głównych odgałęzień i każde z nich 

było dodatkowo rozgałęzione, tak że tych grupek było mnóstwo, 

a w tej mojej było nas, pamiętam jakby to było wczoraj, 

siedmiu. Byłem czwarty w kolejce, siedziałem z resztą oczekujących 

na ławce i trząsłem się, a kiedy wrócił pierwszy kumpel, 

od razu się na niego rzuciliśmy i pytamy, co i jak, a on, że w 

porządku, że normalnie i fajnie, żebyśmy się niczego nie bali, 

na zewnątrz jak w środku, trzeba tylko uważać na środek ciężkości, 

pochylić się do przodu, w tym bałwanie w pyle księżycowym 

idzie się trochę gorzej i kiedy chcecie skręcić w prawo 

albo w lewo, trzeba wziąć lekki zamach jak na Ziemi na 

łyżwach. 

Na dole na Ziemi... każdy nowicjusz mówi „na dole na Ziemi". 

Kiedy zaczyna mówić „na górze na Ziemi", to znaczy, że 

zrobił się z niego prawdziwy skalnik. 

Wreszcie rozległo się „Nedomy", rozejrzałem się, jakby 

miał tam być jakiś inny Nedomy oprócz mnie, a potem do 

mnie dotarło, że to ja. Wstałem i trochę sztywno podszedłem 

Ondřej Neff 

do tych dwóch dziadków, którzy czekali na mnie w drzwiach 

komory skafandrów. 

Pomogli mi założyć ciężkiego bałwana i w duchu się dziwiłem, 

że chce im się tak o mnie troszczyć, bo w przejściówce 

dbano przede wszystkim o to, żeby nowicjusz dał sobie radę ze 

wszystkim sam. 

Gdyby trzasnęło - powtarzał instruktor tysiąc razy dziennie 

i nigdy nie dodał, co by miało trzasnąć (zapewne mogło tu 

trzasnąć wszystko) - gdyby trzasnęło, każdy idzie na własną 

rękę, na własną odpowiedzialność. 

No a ci dwaj ubierali mnie jak pierwszoklasistę pierwszego 

września. 

W końcu w pewnym sensie byłem pierwszoklasistą. 

Jeden hermetyzował mi kombinezon, drugi założył hełm. 

Wyglądali przy tym tak uroczyście, jakby mnie pasowali na 

króla. 

Kiedy wszystko było gotowe, ten, który zakładał mi hełm, 

uderzył mnie w ramię. 

Idziemy - usłyszałem w hełmie. 

Wąskim przejściem weszliśmy do komory przejściowej. 

Przypomniałem sobie windy „tam na dole na Ziemi" (byłem 

zielony), w windzie też nie wiecie, co robić, czujecie się głupio, 

kiedy macie na kogoś spojrzeć, więc wolicie wgapiać się w ścianę. 

A co z rękoma? Wzdłuż ciała? Założone za plecami? Obaj 

dziadkowie stali i nonszalancko czekali, jeden oparł się plecami 

o ścianę i założył ręce na piersiach, drugi chodził w tę i z 

powrotem i walił się pięścią w otwartą dłoń. Wolałem nic nie 

robić, nie próbowałem naśladować ani jednego, ani drugiego, 

ponieważ by mi się nie udało: tyle już zdążyłem się nauczyć, że 

wiedziałem, co to za cholera te kombinezony i rękawice robocze, 

i że nie tak łatwo założyć sobie ręce na piersiach i zacisnąć 

pięści. 

Kolorowa tarcza ciśnieniomierza poczerwieniała, co oznaczało, 

że w komorze zapanowało ciśnienie zero. Bardziej 

niecierpliwy z obu dziadków uderzył pięścią w czujnik zamka 

i stalowe drzwi śluzy wjechały w łoże progu. 

Przewodnik ostrożnie chwycił mnie za łokcie i wypchnął 

przez właz na zewnątrz. Przez chwilę przyzwyczajałem się do 

kontrastowego oświetlenia i dopiero wtedy ujrzałem grupkę 

mężczyzn, którzy tu pracowali, wszyscy w ciężkich bałwanach, 

oczywiście porządnie podniszczonych. 

To brygada konserwacyjna - odezwał się w hełmie głos jednego 

z przewodników. - Chodź, pokażemy ci, jak to spawanie 

próżniowe wygląda w praktyce. 

Spawanie próżniowe było jednym z przedmiotów teoretycznych 

przejściówki. 

Podeszliśmy bliżej. Faceci nie zwracali na nas uwagi. Jeden 

ciągnął długą belkę z tego nędznego lunarnego żelaza, którego 

używano wtedy na Księżycu do konstrukcji budowlanych. 

Ponieważ nie było tu atmosfery, nie mogło skorodować, a w 

niskiej grawitacji nie musiało mieć nie wiadomo jakich właściwości 

mechanicznych. 

Dwaj konserwatorzy gestami naprowadzali tragarza, a 

reszta się przypatrywała. . Nasza trójka zatrzymała się nie 

opodal. 

Jeden z moich dwóch przewodników, ten żywszy, który w 

komorze przytupywał i uderzał w dłoń, nagle podniósł rękę. 

Facet z belką odwrócił się do niego i belka zaczęła się poruszać, 

jeden koniec począł się do mnie zbliżać, powoli i nieubłaganie. 

Chciałem uskoczyć, ale nie mogłem (dopiero później sobie 

uświadomiłem, że ten drugi dziadek podskoczył do mnie w 

tym momencie i trzymał mnie od tyłu). 

Rozpaczliwie krzyknąłem i uniosłem ręce, żeby chwycić belkę. 

Rękawice miałem jak z ołowiu, rękawy chyba stężały 

(jakżeby nie, skoro ci dranie powlekli je petryfikacyjnym 

plastykiem) i już była przy mnie. Olbrzymia belka wypełniła 

całe pole mojego widzenia.

I bum. 

Belka uderzyła w mój hełm, a on, mimo że był nie tłukący i 

miał na sobie nie jeden, ale trzy znaki różnych i niezależnych 

od siebie kontroli: państwowej, firmowej i lunarnej, ten nie 

tłukący się superhełm zrobił brzdęk i zupełnie się rozsypał. 

Mimo woli wstrzymałem oddech, żeby oddalić moment, w 

którym zacznę się dusić w wysokiej próżni. Był to odruch, nic 

poza tym, brakowało mu nawet szczypty rozsądku, ponieważ 

w wysokiej próżni człowiek dosłownie wybucha. Przecież nie 

jest niczym innym jak workiem wypełnionym płynem, przystosowanym 

wewnątrz do ciśnienia jednej atmosfery, a w 

ciśnieniu zerowym płyn wytryskuje wszystkimi porami na 

zewnątrz, wycieka krew, wyciekają oczy i... 

Ale ze mnie nic nie wyciekało. 

Rozbolały mnie płuca. 

Otworzyłem, dotychczas kurczowo zamknięte, oczy. 

Odetchnąłem. 

Tu było powietrze! 

Niniejszym pasuję cię na skalnika! - ktoś krzyknął do 


Dziadek, który mnie cichaczem popryskał, a potem trzymał, 

żebym nie zdążył uskoczyć, zdjął swój hełm. Szczerzył 

się, uśmiechał i zapewne miał niezłą uciechę z tego udanego 

numeru. 

Ty draniu! - zacząłem na niego wrzeszczeć. Roześmiał się 

jeszcze szerzej. Moja wściekłość była chyba 

częścią scenariusza. 

Dobre, co? Kupił wszystko razem z opakowaniem! 

Nie, nie mogłem wiedzieć, że przestrzeń przed przepustem 

jest przykryta plastykowym pęcherzem. Instruktor nam o tym 

nic nie wspominał, czyli faktycznie nie mogłem przeczuwać, 

że to najnowszy wymóg bezpieczeństwa, kolejna sztuczka, i że 

kto naprawdę chce wyjść na zewnątrz, musi też przejść przez, 

taką śluzę, jakie są w hermetycznych przegrodach na dole 

szycht. Nie mogłem przejrzeć tego numeru, który mi przyszykowali. 

Drugi dziadek też zdjął hełm. 

To jest chrzest każdego kota - wyjaśniał. - Teraz wrócimy 

do środka, ale ani mru mru, rozumiesz? Tę próbę musi 

przejść każdy. 

Wróciliśmy z przepustu do przejściówki, przeszliśmy przez 

komorę skafandrową i weszliśmy do poczekalni. Chłopcy 

wbili we mnie wzrok. 

No i co? 

Są kotami, a ja już jestem pasowany na skalnika, każdy musi 

przejść przez ten chrzest, to niepisane prawo bazy. A gówno 

prawda, powiedziałem sobie. 

To podpucha. Na zewnątrz nie ma próżni. Wyprowadzą 

was na zewnątrz, rozbiją wam hełm, a potem wam powiedzą, 

że niniejszym was pasują na skalnika. Że to ponoć taki zwyczaj. 

Ale ja - odwróciłem się do tych dwóch dziadków - ja 

mam takie zwyczaje w dupie. 

Jeden nie powiedział nic, przez chwilę mi się przyglądał, a 

potem wyszedł. 

Ten drugi wymaszerował za nim, w drzwiach się odwrócił i 

powiedział: 

Jesteś skończony. 

Wyszedł i zatrzasnął za sobą drzwi. 

Odwróciłem się do chłopców. 

Uśmiechnąłem się. 

Ale ani jeden z tych trzech słupów solnych nie odpłacił mi 

uśmiechem. Przeciwnie, patrzyli na mnie gorzej niż ci dwaj 

dziadkowie. 

Zrozumiałem, że popsułem im chrzest, że popsułem im zabawę, 

w której grali główne role, że jestem psują i dziwakiem, 

i oni już zadbają o to, żebym był skończony. Że oni, nowi, 

zrobią brudną robotę za dziadków i wezmą mnie w obroty tak, 

jak na to zasługuję. 


Macie już jasność? 

Macie już jasność, jaki byłem samotny podczas tych osiemnastu 

miesięcy służby w Czeskopolskiej? 

7. 

Przez to, co do tej pory powiedziałem, nie chcę sugerować, 

że może na szychtach i w bazach nie było solidarności. 

Była. 

Dowcip polegał na tym, że tej solidarności nie czuliście, jeśli 

byliście - tak jak ja - tylko górnikiem. 

Trzeba było być górnikiem i jeszcze czymś jeszcze. 

Górnik i prażanin. Górnik i bajerant. Górnik i szmugler alkoholu. 

Górnik i fundziak. 

A nawet obowiązywało w drugą stronę: fundziak i górnik, 

szmugler i górnik. I tak dalej. 

Może nie było to zbyt dobrze zorganizowane, ale tylko dzięki 

temu siedzę tu teraz i wspominam stare czasy. W innym wypadku 

cały tlen wyleciałby z mojego bałwana przez tę śliczną 

dziurkę, którą miałem na piersiach, choćby dlatego, że sprawny 

kat by tę dziurkę porządnie powiększył, tak żeby to nie była 

dziurka, ale dziura jak się patrzy. 

Nie dopuściły do tego - a trochę wstyd się do tego przyznać 

- cytryny, czyli policjanci. Przezwisko dostali od koloru skafandrów. 

Zgadnijcie, jaki to był kolor. 

Nagle narobiło się ich wokół nas pełno - znaczy, teraz przesadzam, 

nie tak zupełnie pełno, ale pięciu - i celowali w nas nie 

psychiną, ale czymś innym. Każdy trzymał w łapach bezślizgowy 

szybkostrzelny karabin kalibru 14,50. Piękny kaliber, 

to prawda, a ta broń działała jeszcze piękniej, bo naboje były 

wybuchowe. Czysto teoretycznie broń ta miała być używana 

wyłącznie do celów humanitarnych, przede wszystkim do 

usuwania zawałów. Sławne prawo z roku 2032 zakazało 

transportu na Lunę jakiejkolwiek broni i nakazywało likwidację 

wszystkich spluw, które już tu były. Na liście nie było 

jednak ręcznej wyrzutni rakietowej, która zazwyczaj naprawdę 

służyła do usuwania zawałów. 

Ale, jak widać, ich użycie w celach innych niż humanitarne 

należało wprawdzie do rzeczy zakazanych, ale możliwych. 

Cytryny znały się na swojej robocie i nie marnowały czasu. 

Spoza kopuły hali przepustowej wynurzyła się ich 

płaszczka, prześlizgnęła się tuż nad dachem budynku technologii 

kopalnianej (ogień jej silników chyba osmalił plastyk na 

dachu, płaszczka oczywiście leciała na zakazanej wysokości, 

ale komu można się poskarżyć na poczynania pilota cytrynowej 

płaszczki) - i zahamowała dokładnie przed naszą milutką 

grupką, która szykowała się na piknik pod gołym niebem. 

Tak, te cytryny znały się na swojej robocie i choć nigdy ich 

nie lubiłem, to w tej chwili wydali mi się bardziej anielscy niż 

wszyscy cherubini chrześcijańskiego nieba razem wzięci. To 

byli stuprocentowi szpanerzy. Nawet się nie zaczepili o uchwyty, 

tylko mocno się trzymali, a takie utrzymywanie się na 

płaszczce, która robi gwałtowne skręty, przyśpiesza i hamuje 

na najdłuższym płomieniu, nie należy do łatwych umiejętności. 

Ognie silników hamujących wzbiły pył, który od tego żaru 

zaczął świecić. Był to straszliwy żar, odłamki roztopionych 

skał latały dookoła w kapryśnych zawijasach jak robaczki 

świętojańskie, a w hełmach całej naszej paczki rozległ się szarpiący 

nerwy jęk. 

Mogli sobie odpuścić ten numer, przynajmniej jeśli chodzi o 


Był to odpowiednik psychiny: ponieważ nie mogli jej użyć 

przeciw ludziom w skafandrach, wchodzili na fonię na pewnej 

częstotliwości, której nie można było zablokować. A wynik? 

Hałas tak potworny, że mógł wywołać obłęd, tak samo jak 

psychiną. 

Przycisnąłem dłonie do rozerwanego miejsca w skafandrze.

Ratunku! Ratunku! - krzyczałem. Byłem zrozpaczony. Zupełnie 

bez sensu wpadło mi do głowy, że cytryny w tym jęku 

mogą nie usłyszeć mojego krzyku. Nie pomyślałem, że ich 

fonia starannie filtruje częstotliwość „sygnału ostrzeżenia", 

jak oficjalnie nazywał się ten trik. 

Z obłoku pyłu wynurzył się cytryna z butlą i na nic nie czekając 

zakleił mi dziurę w skafandrze błyskawicznie polimeryzującą 

pianą. 

Stało się to wszystko o wiele szybciej niż jestem w stanie opowiadać 

i kiedy tylko cytryna zakleił mi dziurę, pilot płaszczki 

odpalił ładunek ciśnieniowy, który policjanci noszą przy paskach 

swoich skafandrów i przedmuchał ten pył na bok, żeby 

było porządnie widać, co się właściwie dzieje. 

No a działo się to, że uczestnicy pikniku stali jak zamurowani, 

winny czy niewinny, i wszyscy mimo woli przykładali ręce 

do hełmów, żeby zakryć uszy. Ja też je tam przyłożyłem, kiedy 

ten mój anioł stróż załatał mi dziurę w bałwanie. Dodajmy, że 

natychmiast zamienił się w strasznie złą cytrynę, ponieważ 

rzucił flaszkę na ziemię i zerwał z pleców spluwę. W rezultacie 

cała piątka w komplecie była uzbrojona i mierzyła do nas. Staliśmy 

jak słupy solne, a pilot płaszczki zasiadający na swoim 

tronie spoglądał na ten teatrzyk niewątpliwie z rozbawieniem, 

ale nie mogłem się o tym przekonać, bo oczywiście nie było 

widać jego twarzy. 

Robole na niedalekiej kopalni odkrywkowej przestali zarabiać 

doruble, zatrzymali nawet zgarniarki i na pewno wytrzeszczali 

oczy w bąblach swoich bałwanów, ponieważ to już 

nie była normalna egzekucja - to była egzekucja przerwana, 

executio interrupta, jak powiedzieliby starzy łacinnicy (przynajmniej 

od czasu do czasu w tej opowieści muszę się pochwalić, 

że tak w zasadzie jestem wykształcony). 

Jęk umilkł jak kamień wpadający do studni, zapanowała 

błoga cisza i brzmiała jak muzyka w tym najbardziej luksusowym 

mahometańskim raju, przeznaczonym dla najbardziej 

zasłużonych muslimów. 

Zasada, Nedomy, Byczek - odezwało się na fonii - trzy 

kroki w przód. 

Posłuchaliśmy jak marionetki w teatrze lalek. 

Pozostali... w tył zwrot i rozejść się. 

Odwróciłem się. Bardzo chętnie zatrzymałbym tego przyjemniaczka, 

który rozerwał mi na piersi skafander, tego kochasia, 

który za hobby wybrał sobie śmierć. Strasznie chciałbym 

mu zerwać bąbel, żeby spojrzeć mu w twarz. Te rysy mi 

kogoś przypominały, ale tylko trochę, cały czas nie mogłem go 

skojarzyć i bardzo sobie życzyłem, żeby się zamienił w płyn 

wrzący w wysokiej próżni. 

Nie ruszać się - surowo rozkazał policyjny głos. Jego właściciel 

trenował retorykę chyba w tej austriackiej psiarni, gdzie 

hodują bullmastify. - Bez wygłupów. Byczek, Nedomy i Zasada 

zostaną na miejscu, pozostali się rozejdą - namierzyli nas 

bez pudła. Dokładnie wiedzieli, kto brał udział w tej grze. 

Przez chwilę nie działo się nic, dwie cytryny celowały do nas 

tymi swoimi rurami, a ich trzej kumple śledzili w celowniku 

odmarsz organizatorów zabawy. Wszystkich, włącznie z 

moim katem. 

Uświadomiłem sobie, że niczego nie pragnę tak bardzo, jak 

tego, żeby jeszcze kiedyś tego faceta spotkać w cztery oczy. 

Oddałbym za to całą forsę, całą sumę całych stu tysięcy. 

Dla tego mógłbym zostać nawet na Lunie. 

Kiedy to sobie uświadomiłem, poczułem mrowienie w plecach. 

Spytałem samego siebie: czy twoja nienawiść naprawdę 

jest tak mocna? 

I odpowiedziałem sobie: tak. 

Teraz powoli do wozu - ciągnął psi głos. - Pierwszy Zasada, 

pięć kroków za nim Nedomy i kolejne pięć kroków za nim 

Byczek. 

Posłuchaliśmy. Nie ma nic tak przekonującego, jak wbite w 

Ondřej Neff 

ciebie spojrzenie bezślizgowych tysiąc czterysta pięćdziesiątek, 

a patrzył na nas cały ich komplet, wszystkie pięć - niekłamana 

oznaka tego, że organizatorzy pikniku już przeszli 

przez śluzę i zniknęli pod kopułą. 

Nie maszerowaliśmy raźno. Szło nam to powoli, z ociąganiem. 

Ruszać się, ruszać się - warknął psofacet. 

Co to, to nie, glino, pomyśleliśmy sobie wszyscy, nawet Byczek, 

który był gliną jeszcze dzisiaj rano. Co to, to nie. Pójdziemy, 

bo musimy, ale nie wyskoczymy ze skóry. Co to, to nie. 

Posadzili nas z tyłu płaszczki w pomieszczeniu bagażowym 

i jeden z cytryn usiadł przy nas. Spluwę położył sobie na kolanach, 

tą brzydką stroną do nas, chociaż, prawdę mówiąc, nie 

chciałbym z tej odległości dostać w piersi ładunkiem niwelującym. 

Pozostali czterej wleźli na płaszczkę, złapali się za 

uchwyty i kiedy stanęli w rozkroku, naprawdę wyglądali jak 

posągi. 

Nie zdążyliśmy nawet porządnie usiąść, kiedy znowu odezwał 

się ten obrzydliwy dźwięk, dręcząca, nieprzyjemna wibracja. 

Tym razem jednak zabrzmiała cicho, cichutko jak 

brzęczenie komara. 

Dobiegały z niej jakieś słowa! 

- Słyszycie mnie? Zasada, podnieś rękę! Jerzy usłuchał i 

głos odezwał się ponownie: 

- Ani słowa, nie możecie nawet westchnąć. 

Nasz strażnik nawet się nie poruszył. Pilot zapalał silniki rakietowe. 

Płaszczka zaczęła nieprzyjemnie drgać. Nie byłem 

przyzwyczajony do poduszkowców. Będzie mi niedobrze, 

pomyślałem. 

Odbierzcie mi spluwę. No mnie, oczywiście! Nasz cerber ledwo 

dostrzegalnie ruszył bronią. 

Byczek na nic nie czekał, rzucił się do przodu i chwycił broń. 

Na szczęście jej właściciel szybko uskoczył - Byczek tym 

szarpnięciem mógłby mu złamać kciuk. 

Wszyscy ręce do góry! - ryknął. Jego głos był słyszalny na 

fonii wszystkich. 

Policjanci się odwrócili. Płaszczka nie przestawała się 

trząść. 

- Wspaniale - pochwalił nas cienki głosik. - Teraz im powiedz, 

żeby wysiedli. 

- Wysiadajcie, ale powoli i po kolei! Zasada, wyłaź, będziesz 

im odbierał broń. Każdemu z osobna! Rzucisz ją na 

ziemię. 

- Dobra robota - cieszył się głosik na tej nieprzyjemnej 

komarzej frekwencji. 

- Zwariowaliście! - odezwał się psofacet. - To bunt! Teraz 

już nic wam nie pomoże, rozumiecie! Nawet Jedynka was nie 

przyjmie. Chłopy, nie wygłupiajcie się! Rozumiecie? Friport 

może przyjąć zbiegów, ale buntowników potraktuje zgodnie z 

prawem! 

- Nie dajcie się zagadać - pisnął komar. - Na Jedynce też 

są muslimi. 

Teraz mi zaświtało! Nasz policjant - wyzwoliciel był zakamuflowanym 

muslimskim fundziakiem, członkiem tego 

samego bractwa co Zasada! Właśnie harował na poważne 

skrócenie obowiązkowego pobytu w muslimskim piekle. Za 

ofiarną pomoc współwyznawcy mogą mu odjąć jakieś sto tysięcy 

lat kary. Znowu o krok bliżej raju! 

- - Zasada, przecież wiesz, do kogo się w Jedynce zwrócić. 

Powiedz, tak czy nie? 

- Tak - odezwał się Zasada. - Była to cholernie skomplikowana 

konspiracja. 

Nasz wyzwoliciel mówił do nas na frekwencji ostrzegawczej, 

której nie przyjmuje fonia skafandrów policyjnych. Ale 

nasze odpowiedzi słyszeli wszyscy policjanci. I stało się tak, że 

owo „tak" Zasady psofacet błędnie sobie wytłumaczył. 

Czyli zgadzacie się? - ucieszył się.

- Nie - odpowiedział Zasada. To z kolei wystraszyło naszego 

zbawiciela, mahometańskiego policjanta. 

- Czyli tak, czy nie? - pisnął. 

- No tak! 

- Jak w domu wariatów - zauważyłem. W tym czasie już 

wszyscy policjanci wysiedli z płaszczki. Niczym wytresowani 

stanęli w równym szeregu. Chyba nawet nie zdawali sobie 

sprawy, jak śmiesznie wyglądali. 

- Żeby było jasne - uważałem za stosowne oświadczyć stojącym 

na baczność cytrynom - nie zwracajcie uwagi na żadne 

„tak" albo „nie". My wychodzimy z gry i nie musicie się dalej 

o nas obawiać. 

Nasz mahometański cytrynowy przyjaciel dołączył do swoich 

towarzyszy. Naczelnik dał mu porządnego kuksańca za to, 

że pozwolił sobie zabrać spluwę umożliwiając w ten sposób 

ucieczkę trzem niebezpiecznym przestępcom, ale czegóż by nie 

uczynił prawowierny muslim, byle się dostać do raju! 

Wyzwoliciel na pożegnanie pisnął: 

Żeby było jasne, bracie Zasado, zrobiłem to tylko dla ciebie. 

Allach będzie prowadzić twoje kroki i będzie cię chronić 

podczas drogi do Bazy numer Jeden. Przygotowałem ci dosyć 

żywności i tlenu. To zapasy dla jednego. Allach pomoże ci 

pozbyć się tych dwóch niewiernych psów! 

Dopiero po chwili do mnie dotarło, o co tu chodzi. Ale dotarło. 

Chciałem rzucić coś dowcipnego, ale wtedy odezwał się 

Zasada. 

Kuba, jeśli piśniesz, zrobię w tobie dziurę. 

Chciał chyba powiedzieć: jeśli wsypiesz naszego brata, zabiję 

cię. 

Celował we mnie ze spluwy, którą przewidująco podniósł z 

ziemi, jedną z tych spluw, które ja - nieprzewidująco - na 

ziemi położyłem. 

Również świeżo upieczony muslim Byczek, jakżeby inaczej, 

we mnie celował. Na początku to mnie zaskoczyło, ponieważ 

nie brałem serio prawdziwości jego wiary, ale potem przypomniałem 

sobie słowa naszego cytryny-zbawiciela, że również 

na Jedynce są muslimi i że Zasada wie, do kogo iść. Byczek 

będzie z nim trzymać muslimską sztamę, żeby mahometanie 

pomogli mu wygrzebać się z bagna. 

A mnie, niewiernego psa, wyrzucą za burtę. 

Czułem dokładnie we wszystkich nerwach, jak rośnie w nim 

zdecydowanie, jak swędzi go palec, widziałem, jak unosi broń. 

Zbiera całą odwagę na to, żeby mnie Zabić! 

Kubo, Kubusiu, powiedziałem sobie, jeśli teraz czegoś nie 

zrobisz, będziesz w jeszcze gorszej sytuacji niż na początku, 

kiedy twój przyjaciel kat rozerwał ci koszulkę. Wtedy tylko 

umierałeś, ale teraz będziesz zupełnie martwy. 

Nie zastanawiałem się długo. 

Wystarczył tylko jeden skok do przodu i zanim Byczek zdążył 

przesunąć muszkę i szczerbinkę i te wszystkie proste i krzywe, 

które wykładają na balistyce, chwyciłem za drążki, z silników 

wyleciały płomienie i płaszczka gwałtownie wzbiła się w 

górę. Bogu dzięki, że komputer kontroluje sterowanie, potrafi 

przeciwdziałać najgorszemu i utrzymuje pozycję w granicach 

jakiej takiej normy, bo moja pierwsza próba pilotażu skończyłaby 

się fiaskiem. 

- Nie wygłupiaj się! - zaczął ryczeć Byczek. - Puść mnie do 

tego! Przecież nie umiesz się z tym obchodzić! 

- Jak widzisz, umiem - odpowiedziałem. W tym momencie 

byliśmy już jakieś pięćdziesiąt metrów nad powierzchnią i 

lecieliśmy. Dokąd? Byle dalej od Czeskopolskiej. Gdybym 

miał czas popatrzeć w dół, zobaczyłbym cały ten kompleks, 

jak się zmniejsza, wygląda jak pajęczyna, jak płatek śniegu, 

chłodziarki z żebrami rozpalonymi do białości wysysają nadmierną 

energię w przestrzeń (dzisiaj to śmieszne, ale jeszcze w 

połowie poprzedniego wieku chłodzenie należało do największych 

problemów kolonii księżycowych), płatek tracił ostre 

kontury, 


ponieważ zakrywała go niewidzialna zasłona delikatnego 

pyłu i cząsteczek spalonych gazów. 

Lecimy, mahometańscy chłopaczkowie, i gdybyście mi 

chcieli wyciąć jakiś numer, rozbijemy się o skały tam na dole! 

Chciało mi się śmiać, ale kiedy sobie uświadomiłem, jak daleko 

jest na Jedynkę i że płaszczka jest środkiem komunikacji 

lokalnej o zasięgu dwudziestu pięciu kilometrów, że na pokładzie 

mamy troje płuc i trzy żołądki, ale powietrza i żywności 

tylko dla jednego, uśmiech zamarł mi na twarzy. 

Mało co potrafi tak doskonale popsuć humor jak perspektywa, 

że się udusicie albo umrzecie z głodu, albo wszystko na 

raz (jeśli to możliwe). 

8. 

Układ był zupełnie prosty. To znaczy, żeby trzymać się 

faktów, wyglądał prosto, kiedy już na niego wpadliśmy. 

Najchętniej obu bym wyrzucił i kontynuował podróż w samotności, 

tego chyba nie muszę podkreślać, ale komputer nie 

pozwolił mi zrobić płaszczką pętli, która katapultowałaby 

pasażerów na zewnątrz. Poza tym mieli mnie na muszce i 

gdybym zrobił coś naprawdę dla nich niebezpiecznego, nie 

zawahaliby się i zaryzykowaliby wypadek paląc do mnie z obu 

luf. 

Najchętniej obaj by mnie załatwili i kontynuowali podróż w 

duecie, aleja trzymałem ręce na drążkach i każda próba zmiany 

personalnej na mostku pilota przyniosłaby w konsekwencji 

bójkę i wypadek, a nie chcieli ryzykować, o ile to nie będzie 

całkowicie konieczne. 

Gnałem na rozsądnej wysokości w kierunku północnowschodnim, 

gdzie według współrzędnych pokładowych powinna 

leżeć Jedynka. Światła Czeskopolskiej mieliśmy już dawno 

za sobą, pochłonął je pióropusz pierwszego górskiego grzebienia, 

nad którym przelecieliśmy. Pod nami była pustynia i 

wtedy naprawdę nie rozumiałem, co można w niej widzieć 

poetyckiego i interesującego. Wszędzie żwir i nic poza nim, 

ruiny po kosmicznym bombardowaniu, które szalało tu przed 

trzema miliardami lat i podziobało księżycową twarz tworząc 

kształt, który ziemniaki na górze na Ziemi podziwiają do dzisiaj. 

Szybko się przyzwyczaiłem do sterowania rakietowym poduszkowcem 

i po pięciu minutach zacząłem się uważać za asa 

pilotażu i przynajmniej część swojego intelektu mogłem 

poświęcić na wymyślanie wyrafinowanych epitetów, którymi 

ja, ateista, częstowałem mahometan, jednego fanatycznego 

fundystę, a drugiego szczerego jak wegetariańska łasiczka w 

kurniku. 

Obaj odpłacali mi pięknym za nadobne, przy czym trzeba 

odnotować, że Zasada był bardziej odkrywczy. Przede wszystkim 

wyjaśnił mi, jakie rozkosze czekają na mnie w diahannam, 

gdzie bez wątpienia trafię, a ponoć to tylko kwestia 

minut. Będę odziany w szaty z ognia, do picia podadzą mi 

wrzącą wodę, a na zakąskę dostanę owoce z drzewa zakkum, 

które spalają wnętrzności. Diabły przeciągną przez mój przewód 

pokarmowy łańcuch i przy wiążą mnie w ten sposób do 

osobistego szatana. 

Szczerze mówiąc, bardziej obawiałem się zderzenia ze skałami 

niż spotkania ze skorpionami wielkości osła, którymi 

groził mi Zasada. Obserwowałem również wskaźnik poziomu 

paliwa. Lampka zaczynała czerwienieć, a to oznaczało, że 

zbliżamy się do punktu zwrotnego. Jeszcze kilometr czy dwa i 

dotrzemy do miejsca, skąd jeszcze można wrócić. Jeszcze 

starczy paliwa na drogę powrotną. 

Po dwóch minutach tam byliśmy. 

Niemal bezbłędnie wylądowałem między skałami, a Zasada 

przestał kląć. Silniki leniwie szumiały na wolnym biegu i 

nawet przez materiał rękawic czułem ich wibrację. 

Wystarczy jeden ruch ręką i będzie z was miazga - ostrzegłem 

ich na wypadek, gdyby chcieli wypróbować swoje snajperskie 

zdolności. - Jak widzicie, ręce mam na drążkach.

- Co dalej? - odezwał się Byczek. Opuścił broń, to był dobry 

znak. 

- Bierzcie picie, jedzonko i oddychanko, i idźcie swoją droga- 

- A ty? 

- Wracam na Czeskopolską. 

- Gadanie - zwątpił Zasada. - Nie wierz mu, to niewierny 

pies, giaur. Wszyscy giaurowie łżą. 

- A co innego mi pozostało? Stąd na Jedynkę jest dwieście 

kilometrów. Płaszczka by nas dowiozła tylko o dwanaście kilometrów 

bliżej. Zostaje jeszcze około stu dziewięćdziesięciu. 

Sześć dni wytężonego marszu. Ten wasz mahometański Święty 

Mikołaj przygotował porcję dla jednego, mam nadzieję, że 

solidną porcję dla jednego. To mogły być dwie biedne porcje 

dla dwóch. Ale na pewno nie nędzniutkie porcje dla trzech. 

Wszyscy trzej tam nie dotrzemy. Wy dwaj trzymacie się jeden 

drugiego jak bracia syjamscy. Co mi pozostaje poza powrotem? 

- Zamkną cię. 

- Was też zamkną, chłopcy. Ale to wasza sprawa. Jeśli chodzi 

o mnie, wolę być zamknięty niż sztywny. 

Jakoś tak wyglądał punkt wyjściowy umowy. Trzeba było 

jeszcze omówić niektóre szczegóły. Akcja w końcu wyglądała 

tak, że Byczek wyciągał zapasy z bagażnika płaszczki, a Zasada 

celował mi w plecy. Potem odleciałem o dziesięć metrów, 

przekonałem się, że Byczek odłożył broń na ziemię i odszedł o 

pięćdziesiąt metrów, a kiedy Zasada wyrzucił z pokładu swoją 

spluwę, łaskawie opuściłem się na wysokość zero i wypuściłem 

Zasadę. 

Wziąłem kurs powrotny, ale gdy tylko obie postacie zniknęły 

za skałami, wylądowałem i natychmiast wyłączyłem silniki. 

Ani przez chwilę nie pomyślałem o powrocie na Czeskopolską, 

gdzie jak w banku czekał mnie kryminał, ewentualnie 

sędzia Lynch, o ile wpadłbym w ręce swoich byłych koleżków, 

a nie zaprzysiężonym sługom prawa. Mój plan opierał się na 

prostej kalkulacji: 

Do Jedynki dotrę po sześciodniowym marszu. Potrzebuję 

przede wszystkim tlenu. 

W zbiornikach paliwa płaszczki starczy go dla regimentu takich 

oddychaczy jak ja. 

Poza tym potrzebuję wody. Wyprodukuję ją dziecinnie prostą 

reakcją tlenu z wodorem. 

I wreszcie potrzebuję jedzenia. No, tego się muszę wyrzec. 

Czy wytrzymam sześciodniową pielgrzymkę przez pustynię 

bez jedzenia? Gdybym był fundziakiem, powiedziałbym ma 

szallah i oddałbym się w ręce Allacha. A tak mogłem polegać 

tylko na sile mojej natury. 

Będę się żywić wściekłością. Muszę dojść już choćby dlatego, 

że chcę zrobić mielonkę z tego udanego faceta, który się 

bawił w kata, chcę zacisnąć ręce na szyjkach Byczka i Zasady 

i zawiązać je na supełki. Dużo roboty dla jednego człowieka, 

ale można się wyrobić. O ile oczywiście dojdę do Jedynki, do 

jedynego lunarnego friportu. 

Kilka godzin spędziłem majsterkując. Musiałem wymontować 

zbiorniczek z metalowym tlenem, zmodyfikować dozownik 

i połączyć go wężykiem z moim skafandrem. Rurkę 

uszczelniłem pianą polimerową, na szczęście była na wyposażeniu 

płaszczki. Gorzej było z wodą. Spaliłem całą resztę tlenu 

z wodorem i wyciągnąłem dobrych sześćdziesiąt litrów, ale 

natychmiast zamarzła na kamień. Na pewno to był plus - będę 

ją niósł jak plecak, bez pojemnika. Ale jak ją przetransportuję 

do środka skafandra do moich spragnionych ust? Będę ją 

musiał tłuc na kosteczki i wsuwać do środka śluzą dla suchego 

pożywienia, tą malutką klapką na spodzie bańki.. 

Kiedy wszystko było gotowe, uciąłem sobie kilkugodzinną 

drzemkę, a potem rozpocząłem marsz. 

Nie było w tym nic zabawnego i trudno się dziwić, że nigdy 

Ondřej Neff 

później nie ubóstwiałem turystyki pieszej. Z kostką lodu na 

plecach, z pojemnikiem na tlen na brzuchu, oplatany liną, w 

ręku dzierżąc metalową tyczkę wygiętą w hak, która służyła 

mi jako czekan, udałem się w tę długą anabazę, która miała się 

skończyć albo w piekle o nazwie hawija, albo w raju zwanym 

Jedynką. 

Szedłem jak maszyna, z myślami skoncentrowanymi wyłącznie 

na kompasie podłączonym do informacji z niewidzialnego 

satelity, który wisiał na orbicie stacjonarnej gdzieś w 

czerni nad moją głową. Stoki na szczęście nie były tak strome, 

jak opowiadają sobie o nich ziemniaki i pierwszego dnia zaliczyłem, 

nie przemęczając się zbytnio, według moich szacunków, 

dobrych czterdzieści kilometrów. Głód jednak dokuczał 

mi wściekle, a kostka lodu na plecach znacznie się zmniejszyła. 

Odpoczywałem kilka godzin, pogrążony w koszmarnym 

śnie, z którego wyrwały mnie straszne wizje, a zwłaszcze sen, 

w którym budziłem się na górze na Ziemi: dziwnym zbiegiem 

okoliczności musiałem iść z powrotem do szkoły. 

Pani nauczycielka wyraziła zrozumienie dla mojego przypadku. 

To nieprzyjemne nieporozumienie, panie Nedomy, to wina 

komputera, zdarza się. Ale nie możemy nic zrobić, nikt nie 

chce mieć kłopotów, jak pan sam rozumie. 

Oczywiście rozumiałem i zgodnie z jej poleceniem usiadłem 

w ostatniej ławce, żeby nie zasłaniać dzieciom. 

Może pan pod ławką oglądać telewizję, ale dyskretnie, żeby 

nie robić hałasu. 

Ale dzieciom to przeszkadzało, też chciały oglądać i nauczycielka 

musiała zaostrzyć dyscyplinę. 

Trudna sprawa, panie Nedomy, musi pan schować telewizor. 

Proszę pisać z nami: ma-ma ma mię-so. Em-ma miesza. 

Ma-my ma-ło mię-sa? 

Obudził mnie własny krzyk i nie posiadałem się ze szczęścia, 

kiedy wokół.siebie ujrzałem lunarną pustynię oświetloną Słońcem. 

Pleśniawka w tym czasie była schowana gdzieś za horyzontem. 

Nawet za nią nie tęskniłem. Gdzieś tam czekała na 

mnie ta antypatyczna nauczycielka. 

Podniosłem się z trudem. Nogi bolały mnie jak przetrącone 

i tym razem zacząłem wątpić, czy dojdę, ponieważ miałem 

wrażenie, że gonię resztkami sił. 

Ale następne wydarzenie odebrało mi nawet tę szczyptę dobrego 

humoru. 

Zrobiłem najwyżej dziesięć kroków, kiedy spoza skał wyszedł 

mi naprzeciw Byczek celując we mnie tysiąc czterysta 

pięćdziesiątką. 

Zamknąłem oczy, ale to nie pomogło, zjawa nie zniknęła jak 

pani nauczycielka, dalej stała na swoim miejscu, kiedy uchyliłem 

powieki. 

- No właduj we mnie - powiedziałem. - Na co czekasz? 

- Wiedziałem, że pójdziesz za nami. Nigdy byś nie wrócił. 

- Nigdy. Po co to przeciągasz? Strzelaj. 

Jerzy złamał sobie nogę. Dopiero po chwili zakontaktowałem. 

- Spadł, idiota. To mięczak. Głupi, zasrany, fundziacki 

mięczak. Cały dzień wczoraj jęczał, że nie dojdzie, a pod 

wieczór potknął się i od tego czasu tylko ryczał. Teraz zemdlał. 

- No i co z tego? 

- Pomożesz mi go nieść. Tylko on zna muslimów na Jedynce. 

- Gówno. 

- Dam ci jego część żarcia. Masz, łap. 

W promieniach słońca błysnęła kostka suchej żywności zapakowana 

w ochronną folię. Ludzie, jeszcze nigdy się tak 

dobrze nie najadłem, jak tego ranka. 

Poniesiemy go. On nie potrzebuje żarcia. Nawet nie potrafi 

go przełknąć, tylko majaczy. Będziemy mu dawać wodę. 

Mamy jej pod dostatkiem.

Nieśliśmy go dwa dni. 

Cóż więcej dodać? 

Potraficie sobie wyobrazić dwóch chłopów, połączonych i 

rozdzielonych nąjżarliwszą nienawiścią, wlokących lunarnymi 

kanionami jęczący i skowyczący pakunek? Tysiące razy 

chciałem walnąć Jerzym o skały, a Byczek na pewno również, 

tysiące razy chciałem rozwalić mu bąbel, żeby dosięgnąć tę 

jego rozdziawioną gębę i uciszyć jego lamenty, i tylko myśl, że 

w jego makówce skrywa się to tajemnicze „Sezamie, otwórz 

się", dzięki któremu on, Byczek i chyba ja dostaniemy się pod 

skrzydełka muslimów na friporcie zwanym Jedynką, zapobiegła 

morderstwu. 

Nieśliśmy go równinami w labiryncie głazów wielkich jak 

pięciopiętrowe domy, wciągali na linie na strome stoki, a po 

drugiej stronie opuszczaliśmy go ostrożnie jak koszyk jajek, 

wypróbowaliśmy setki sposobów, jak we dwójkę nieść trzeciego 

i za każdym razem wydawało się nam, że odkryliśmy genialny 

sposób transportu bagażu bez wysiłku i za każdym 

razem następowało rozczarowanie. Mówię, że nieśliśmy go 

dwa dni, ale sam nie wiem dokładnie, jak to właściwie było, 

ponieważ szliśmy w nieregularnych odstępach, czasami nagle 

siadaliśmy bez porozumienia i natychmiast zasypialiśmy, nie 

przejmując się skowytami Jerzego Zasady, który przeżywał 

pierwszy etap czyśćca jeszcze za swojego świętego życia. 

Na początku trzeciego dnia obudziło nas milczenie Jerzego. 

- Zasnął - powiedział Byczek. 

- Umarł - poprawiłem go. 

Pochyliliśmy się nad nim. Mój bąbel uderzył w bąbel Byczka, 

a oba nasze bąble stuknęły w bąbel Zasady pod nami. 

W przezroczystym szkle jego bąbla z trudem dojrzeliśmy zarysy 

twarzy. Czarne policzki pokryły się zarostem. Para oczu 

świeciła w półmroku. Czekaliśmy minutę, dwie, trzy, czy te 

oczy nie mrugną. 

- Mrugnął - powiedział Byczek. 

- Nie mrugnął. To ty mrugnąłeś. Ale pewności nie miałem. 

- Hergot, ja nie mrugnąłem, to on mrugnął. 

- Nie mów hergot, muslimie, mów ma szallah. Nie mrugnął. 

Jest sztywny. Jest martwy jak te kamienie wokół. 

- Jaki znowu muslim, koniec zabawy - warknął Byczek. 

Palce zacisnęły się na kolbie tysiąc czterysta pięćdziesiątki. 

- To chyba pójdziemy? - powiedziałem spokojnie. 

- Ja pójdę na pewno - odpowiedział tajemniczo, ale nie na 

tyle tajemniczo, żebym nie przejrzał jego zamiarów. 

- Ja też pójdę - powiedziałem. - Możesz mi w tym przeszkodzić 

tylko skracając mnie o głowę. 

- Tak - warknął - żebym miał na karku morderstwo. Rób, 

co chcesz. Ja idę. Ty rób, co chcesz. Ale zapomnij o moim 

żarciu. 

I poszedł, a zapasy jedzenia razem z nim. 

Ruszyłem za nim. Na martwego mahometanina nawet nie 

spojrzałem. 

A jednak to cytrynowa cytryna. Dobrze wie, że na Księżycu 

trupa można znaleźć nawet po tysiącu lat dokładnie w takim 

samym stanie, w jakim był za życia, a wokół niego wszystkie 

ślady, które pozwolą glinom znaleźć mordercę. Mojego morderstwa 

nie usprawiedliwiłby żadną samoobroną. Udałoby mu 

się to trzy dni temu, kiedy tańczyliśmy wokół płaszczki. Wtedy 

można było ukartować wszystko, mógłby nawet spreparować 

ślady i dowody, które utwierdziłyby śledczych w przekonaniu, 

że strzelałem pierwszy. 

Ale tutaj, na pustyni, po dwudniowym wspólnym marszu? 

Dwaj mężczyźni, jeden strzał, jedna spluwa, prosta arytmetyka, 

podliczone, podkreślone-i morderstwo jest morderstwem 

z premedytacją. 

Wędrowaliśmy dalej. I obaj mówiliśmy na głos sami do siebie, 

ale fonia starannie przenosiła głos jednego do słuchawek 

drugiego. 


Zdążę na czas - powtarzał Byczek. - Zdążę na czas, przed tym 

parszywym terminem paragrafu sześć. Zdążę na czas. Wrócę do 

domu. 

A ja powtarzałem: 

Zabiję cię. Chciałem zabić Zasadę, ale jego już diabli wzięli. Teraz 

kolej na ciebie, glino. Jako trzeciego zażyczę sobie pana egzekutora. 

Zabiję cię. 

I tak ciągle w kółko. 

Dopiero po dwunastu godzinach zawiodły go nerwy. 

Byłem utargany, na wpół ogłupiały piosenką, którą do znudzenia 

powtarzałem, naprawdę sam do siebie, ale nie na głos, 

więc nie spodziewałem się, że zaatakuje. 

Nerwy mu puściły, ale w dobrym miejscu. Maszerowaliśmy w 

odstępie kilku kroków po wąskiej ścieżce, przepaść z prawej, 

przepaść z lewej, jedna potworniejsza od drugiej. 

Zabiję cię - mówiłem właśnie, kiedy nagle się odwrócił i z 

wściekłością, która nie sprawiłaby zawodu jego nazwisku, rzucił 

się na mnie i obiema rękoma zdzielił mnie w piersi w to miejsce, 

gdzie piana pokrywała dziurę w skafandrze. 

Zamachałem rękoma, ale nie chwyciłem równowagi i poleciałem 

do tyłu. 

Usłyszałem suche trzaśniecie - to mój blok zamarzniętej wody, 

czy raczej bloczek, który został mi po tej długiej udręce. Ale w tej 

chwili to nie był mój najważniejszy problem. Bardziej zajmował 

mnie upadek i wrzask. Pociągnąłem za sobą lawinę kamieni i 

księżycowego pyłu, bez powodzenia próbowałem czegoś się 

złapać, ale zatrzymałem się dopiero na dnie, jakieś piętnaście 

metrów pod poziomem ścieżki. 

Byczek stał nade mną, malusieńki jak zły troll, chociaż był 

ubrany jak sanitariusz. Promienie słońca tworzyły mu aureolę 

wokół hełmu. 

Zdechnij tutaj - życzył mi serdecznie. - I łap. Jest w niej jeden 

banan. Celuj dobrze, zaoszczędzi ci kłopotów. 

Zamachnął się i rzucił mi na dół tę tysiąc czterysta pięćdziesiątkę. 

Może traktował to jako akt miłosierdzia, ale raczej po prostu 

nie chciało mu się jej targać. Zresztą po co, skoro jego wróg spadł 

w przepaść. Poza tym, kiedy znajdą moje ciało ze spluwą przy 

zwłokach, łatwo obroni tezę, że do ostatniej chwili byliśmy 

najlepszymi kumplami. 

Złapałem broń, bez namysłu wycelowałem w niego i wypaliłem. 

Spudłowałem. Eksplozja wyrwała tonę skały i rzuciła ją Drodze 

Mlecznej w objęcia. W obłoku pyłu Byczek po raz ostatni 

mnie przeklął. Niewątpliwie przeklinał mnie dalej, kiedy podjął 

wędrówkę, ale jak wiadomo na Księżycu fonia za rogiem nie 

działa. 

A w ciągu kilku minut Byczek był za kilkoma rogami, obładowany 

zapasem wody i jedzenia, i chyba również swoim sumieniem. 

Ja tymczasem na dole smutno i wesoło umierałem, żegnałem 

się z mamą i tatusiami, i z małą Alenką, i wszystkimi dziewczynami, 

i stopniowo w duchu odwiedzałem wszystkich kolegów, i 

prowadziłem z nimi mądre dysputy, i nawet podejrzewam, że 

wspólnie byśmy coś wymyślili, może znowu tę żarówkę. Ale nie 

wymyśliliśmy nic. 

Kiedy byliśmy w najlepszym, ciągnęła obok jakaś wyprawa selenologów 

i wyciągnęła mnie. 

Na, Jedynkę dostarczyli mnie równą dobę po tym, jak przepadł 

mi termin powrotu na Ziemię, określony sztywno przez paragraf 

sześć. 

Ma szallah, jak powiedziałby religijny Jerzy Zasada. 

A co na to przyjaciele? Byczek? Jak mu się powiodło? A co na 

Czeskopolskiej? 

Nie wie pan? Już tydzień temu cały ten turnus bez problemów 

wrócił na Ziemię. Ten Brunza to musi być łebski facet. 

Ładnie to chłopcom załatwił. Jaki to człowiek? Znał go pan dobrze? 

Czyli turnus jest na Ziemi u swoich żon i dziewczyn, i dzieci, 

i kolegów, i mam oraz tatusiów, a ja tkwię na żwirku jak żwirkowaty 

żwirek. 

Ma szallah. 

cdn.

Michał Orzechowski 

MIASTO 

Siedzieli i obalali dropsy. Ciepło było i 

jasno, czasem tylko wiatr przywiewał 

woń czegoś zgniłego. Koło nich trzy 

gołębie dziobały okruszki, takie zwykłe 

okruszki z chleba. Żeberko nagle 

spojrzał na ptaki. 

Ty, zobacz, coś nie tak! 

Kloss zdrętwiał. Rzeczywiście coś 

było nie tak. Gołębie tyralierą szły na 

nich. Podeszły prawie pod same buty. 

Dokumenty! 

Żeberko spękał. Kloss próbował ratować 

sytuację, ale od dropsów latała 

mu dolna warga. Zresztą gołębie nie 

ustępowały. 

Dokumenty! 

Wyjęli, okazali. Ten środkowy, zaobrączkowany, 

przeglądał, dwa po 

bokach przyglądały się podejrzliwie. 

- I co? - spytał środkowy gołąb. 

Widać szef. 

- No bo my... nie, to... - powiedział 

Kloss. 

- Alei skądże... ja też nie, bo... - 

dorzucił Żeberko. 

- Dropsy się cmokało, co? - zaobrączkowany 

wyglądał, jakby chciał 

dziobnąć. 

- My??? Nie!!! - krzyknęli chórem. 

- My tu tylko... 

Gołąb spojrzał spod piórka tak 

groźnie, że wstrząsnął nimi dreszcz. 

Znacząco potupał łapką, splunął za 

siebie. 

Macie dokumenty i żeby mi tu się 

żadne papierki nie walały! 

Ptaki wolno wróciły do swoich 

okruszków. 

Kloss i Żeberko zgaśli i przycichli. 

Znowu coś zaśmierdziało. Zza śmietnika 

wybiegł pies. Poniuchał, poniuchał, 

podbiegł bliżej, znowu poniuchał. 

Żeberko był cały rozdygotany. 

Wskazał na psa i histerycznie krzyknął: 

Wącha, cholera, jeszcze coś wywącha! 

Kloss kopnął Żeberkę w kostkę. 

Cicho! Może on tylko tak, powącha, 

powącha i se pójdzie. 

Ale nie, pies ciągle niuchał, niuchał, 

jakoś tak, cholera, podejrzanie 

niuchał. Raz nawet znacząco pokiwał 

ogonem. Wreszcie gdzieś pobiegł. 

Żeberko załamał się, zaczął łkać. 

Kloss nerwowo obgryzał paznokcie, 

oczy latały mu na wszystkie strony. 

Wreszcie spojrzał do góry. 

Ty, zobacz, to cholerne miasto 

zdycha! Wysoko na niebie wolno 

kołowały 

sępy- 


CZŁOWIEK 

OBSŁUGUJĄCY 

LITERĘ Y 

Litera T nie jest używana zbyt często, 

jednak czasami muszę się bardzo śpieszyć, 

by pokryć ją na czas czarną 

pastą. Pastę rozrabiam kijkiem, nabie- 

ram szeroką szuflą i nakładam cienką, 

możliwie równą warstwą. W wolnych 

chwilach przestawiam puste 

pojemniki po paście i sprzątam cały 

powierzony mi teren ze śladów pracy 

czcionki. Niekiedy nad moim stanowiskiem 

zapala się czerwona żarówka 

- wiem wówczas, że przyszła kolej na 

pisanie czerwonym kolorem. 

Sprawdzam wtedy służbowy pistolet 

i idę do klatki z barwnikiem 

czerwonym. Barwnik czerwony jest 

do- 

Short stories po polsku 

Po bardzo długim i przejmującym opowiadaniu Huberatha (,. Kara 

większa ", „Sowa Fantastyka " nr 7/91); przed szóstym już, równie 

długim opowiadaniem Sapkowskiego o wiedźminie (jego druk rozpoczniemy 

w następnym numerze) - chwilowa zmiana formatu. Polecam 

Państwu kolejną porcje literackich miniatur. 

Cztery opowiadania, drukowane w zestawie jako ostatnie, nadeszły 

do nas w konkursowej poczcie. Reszta shortów miała różne losy. Na 

przykład humoreska Sierpińskiego o myszkach czekała w redakcyjnych 

szufladach parę lat na zielone światło. Za to trzy miniaturki 

Orzechowskiego, naszego człowieka w Danii, studenta kulturoznawstwa 

Uniwersytetu w Roskilde - wchodzą na lamy „Fantastyki" niejako 

z marszu. Prezentowane opowiadanko Żółtowskiej znajdzie się 

również w jej autorskim tomiku fantasy przygotowywanym do druku 

w wydawnictwie Alfa, I tak dalej... Zwracam uwagę, te zwłaszcza w 

czterech konkursowych opowiadankach pobrzmiewają echa ogarniającego 

nas od co najmniej dwu lat ideowego chaosu. Teksty nie są 

uzgodnione, każdy z autorów cięgnie swoją prawdę w swoją stronę. 

Zresztą, nie mówię, że to źle. 

Prezentowany zestaw shortów zilustrował tegoroczna maturzysta, 

TOMASZ NIEWIADOMSKI, absolwent XXIV liceum imieniu 

CK. Norwida w Warszawie. 

(mp) 

brze utuczony i spokojny, nigdy nie 

miałem z nim żadnych problemów. 

Otwieram kluczem drzwi i wyprowadzam 

go z klatki głaszcząc po głowie 

lub karmiąc cukrem, oczywiście 

zawsze w pogotowiu trzymając pistolet. 

Kiedy dochodzimy do litery T, 

wyjmuję z torby uprzednio przygotowane 

sznury i gdy ułożę barwnik 

czerwony na czcionce (co niekiedy 

trwa dłuższą chwilę), przywiązuję go 

mocno. Odchodzę i czasami przyglądam 

się pracy maszyny. 

Czcionka rusza nagle, uderza mocno 

w biały papier pozostawiając 

czerwony ślad - literę T - i powraca 

na swoje miejsce. 

Przeważnie litera T odbija się dobrze, 

niekiedy tylko jej kontury są 

lekko rozmazane, co zależy od świeżości 

osobnika. Z reguły te, które są 

w klatce krótko (nazywam je „mokre"),

daję lepszy i wyraźniejszy ślad litery 

T. Następnie czyszczę czcionkę z kości 

i mięsa, ściągam z rąk zegarki i 

pierścionki, a zmiażdżone ciała wrzucam 

do pojemnika na odpadki. 

Ostatnio wydarzył mi się nieprzyjemny 

wypadek. Widocznie nie dość 

dokładnie przywiązałem barwnik 

czerwony do czcionki, bo kiedy miało 

nastąpić stuknięcie, sznur przytrzymujący 

lewą rękę rozwiązał się i 

barwnik czerwony niedokładnie pokrył 

czcionkę. 

W chwili stuknięcia rozległ się głośny 

krzyk, który trwał jeszcze po 

ukończeniu pracy maszyny. Podszedłem 

i pochyliłem się, żeby rozwiązać 

sznury. Nagle osobnik szarpnął się 

i mocno wbił zęby w moje ramię. 

Przestraszyłem się, ale szybko przystawiłem 

lufę pistoletu do czoła i 

strzeliłem. 

Powoli zacząłem przychodzić do 

siebie. Popatrzyłem na ranę po ugryzieniu 

- z mojej ręki kapała czerwona 

krew. 

* 

W nocy... W nocy miałem sen. Otworzyłem 

wszystkie klatki i wypuściłem 

barwniki. Potem biegliśmy gdzieś w 

ciemnej otchłani maszyny, ślizgając 

się na smarze w czarnych korytarzach, 

wokół wszystko huczało, łomotało, 

obracały się jakieś wielkie koła, a 

my potykając się, wciąż padając i 

wstając gnaliśmy, aż wreszcie gdzieś 

w dali zajaśniało światło i w chwilę 

potem wybiegliśmy na otwartą przestrzeń, 

gdzie oczy nasze poraziło wielkie 

słońce. 

* 

Rano już wiedziałem. Kiedy nadszedł 

czas i zapaliła się czerwona żarówka, 

sznury były już od dawna 

gotowe. Zacisnąłem mocno węzły i 

czekałem. Czcionka ruszyła nagle, jak 

zwy- 

kle, i runąłem na spotkanie nieskończonej 

białej przestrzeni. 


PRZYNĘTA 

Zalęgły mi się w domu małe, czerwone 

jeżozwierze. I może dałbym im 

spokój, ale okropnie rozrabiają. W 

nocy, kiedy chcę zasnąć, zwijają dywany 

i tupią po całym mieszkaniu. 

Co najgorsze, zaczynają już skarżyć 

się na nie sąsiedzi. Podobno, kiedy 

mnie nie ma, jeżozwierze urządzają 

sobie zabawę na klatce schodowej, 

strasząc dzieci. 

W zlewozmywaku znajduję od 

niedawna skrzek. 

Chciałem wygonić jeżozwierze, bo 

ostatnio wymyśliły sobie nową zabawę 

- gazem. No trudno, naprawdę nie jest 

wygodnie spać w masce. Sprowadziłem 

więc kudłatą, niebieską żyrafę. 

Owszem, przegoniła je (żyją teraz w 

windzie i zsypie na śmieci), ale sama 

jest po prostu nie do zniesienia. Zrzuca 

doniczki z parapetu i nieproszona 

odbiera telefony. I proszę sobie wyobrazić, 

stale ubliża rozmówcom. 

Oczywiście wszystko idzie na moje 

konto. 

W rurach są kijanki! Po nocy bulgoczą 

straszliwie, a kiedy rano nalewam 

sobie wody z czajnika, kilka z nich, 

ugotowanych, pływa w herbacie. 

Biedne. 

Rano, gdy chciałem umyć zęby (kijanki 

już mi tak nie przeszkadzają), 

spotkałem szczura. Właśnie nakładałem 

pastę na szczoteczkę, kiedy nagle 

usłyszałem plusk w muszli klozetowej. 

Pomyślałem, że to kijanki i zajrzałem. 

W środku siedział on - wędrowny 

i otrzepywał się z wody. 

Chrząknąłem. Uniósł głowę i spojrzał 

na mnie. Zrobiło mi się głupio, jemu 

chyba też, bo nerwowo potarł łapkami 

pyszczek. Postał jeszcze chwilkę, 

porozglądał się, wreszcie z pluskiem 

zanurkował. Pozostał tylko obustronny 

niesmak. 

Sąsiadka mówiła, że listonosz w 

torbie nosi meduzy. Może to i prawda, 

bo kiedy wczoraj dawał mi list od 

wujka z Ameryki, miał wyraz obrzydzenia 

na twarzy. Ale koperta nie była 

lepka. 

A jednak to prawda! Gdy wieczorem 

otworzyłem list, spomiędzy ba- 

nknotów wypełzła mała meduzka. Nie 

wiedziałem, czym ją nakarmić, więc 

wrzuciłem do wanny i odkręciłem 

wodę. Po paru minutach usłyszałem 

dziwne chlupoty w łazience i kiedy 

wszedłem, meduza właśnie zjadała 

kijankę. Reszta próbowała wyskoczyć 

z wanny, a parę z nich wiło się na 

podłodze. Przyznam szczerze - zdenerwowałem 

się. Wyjąłem korek. 

Woda spłynęła, a kilka kijanek trzepotało 

się na dnie wanny. Chciałem je 

wrzucić do otworu, ale właśnie wtedy 

wynurzyła się z niego długa macka i 

przyssawkami złapała kijanki, po 

czym zniknęła. W chwilę później usłyszałem 

wyraźne mlaskanie. Zatkałem 

otwór korkiem, ale odgłosy stały się 

tylko bardziej dudniące. Chciałem 

nawet wsypać trochę proszku do prania 

i zalać wrzątkiem, ale jakoś nie 

mogę. Chyba za mało mam w sobie 

brutalności. Mięczak. 

Wczoraj podsłuchałem rozmowę, 

jaką żyrafa prowadziła przez telefon 

ze swoim znajomym. Skarżyła się, że 

w jej mieszkaniu zalągł się człowiek. 

Mówiła, że zastanawia się, jak go stąd 

wykurzyć - lwem, policją czy może 

czymś innym? Wtedy ten ktoś po 

drugiej stronie aparatu coś powiedział 

i żyrafa zaczęła się śmiać i wołać, że 

to świetny pomysł. Obiecałem sobie, 

że nie będę się bał. 

Dzisiaj znalazłem w mieszkaniu kobietę. 

Nie wiem, skąd się u mnie wzięła. 

Ale to nieważne. I ten jej sznurek 

to też mnie nic nie obchodzi. 

Sznurek biegnie od mojego łóżka 

(na którym leży kobieta) przez cały 

pokój (mech trochę się już przerzedza, 

chyba zbliża się jesień), korytarz i 

wychodzi przez okno na klatce schodowej. 

Nie wiem, gdzie jest żyrafa. 

Może się nareszcie wyniosła? 

Postanowiłem sprawdzić, dokąd 

biegnie sznurek w przeciwnym kierunku. 

No więc wchodzi przez jej 

dekolt, przebiega przez brzuch (ona 

jest

nawet ładna, kijanki łagodnie szemrzą 

w rurach) i znika w majteczkach. 

Zaraz odkryję całą prawdę. 

Ach! Więc to... AAAAAAAAAA!!! 

Ten hak wbija mi się w rękę! Gdzie 

mnie ciągniesz, nie!!! Muszę się czegoś 

złapać, drzwi, ach, ręka!, okno już 

blisko, nie mam siły, boli! AAAAA, 

spadam!!! Żyrafo, dlaczego?! 

Jacek Sierpiński 

MYSZEK 

ZABIJAĆ 

NIE WOLNO 

Pewnego razu hutnik, pan Stanisław, 

leżał po powrocie z pracy na tapczanie 

i oglądał swój nowy, kolorowy telewizor. 

Właśnie leciał serial, gdy spod 

szafy wybiegła mała, szara myszka. 

* 

Pan Stanisław natychmiast zrozumiał, 

w czym rzecz. Zerwał się z tapczanu, 

poleciał do kuchni po siekierę i zarąbał 

myszkę na śmierć. Potem umył 

dokładnie siekierę, ogonek zarąbanej 

myszki na znak triumfu zatknął za 

uchem, a resztą jej resztek przyozdobił 

telewizor. 

* 

Minęła długa, nudna godzina. I nagle, 

bez ostrzeżenia, telewizor zgasł. Po 

chwili zgasło też światło. Pan Stanisław 

zerwał się z tapczanu, ale w tym 

momencie spod szafy wyszło coś dużego, 

szarego. Zęby i uszy metrowej 

myszy świeciły ponurym, czerwonym 

światłem. 

Panie Stanisławie - odezwała się 

wielka mysz - przed chwilą popełnił 

pan zbrodnię. Zabił pan siekierą moją 

młodszą koleżankę. Zapowiadam 

panu, że kara za to pana nie minie. 

Pan Stanisław ryknął dziko i zamachnął 

się siekierą, ale w tej chwili 

wielka mysz znikła. Rozległ się ogłuszający 

huk. Gdy rozwiał się dym, pan 

Stanisław ujrzał swą siekierę wśród 

szczątków pogruchotanego telewizora. 

Włączyło się radio. 

To dopiero początek, panie Stanisławie 

- powiedział surowy, mysi głos 

- właściwa kara jeszcze się nie zaczęła. 

Pan Stanisław splunął na dywan i 

radio ucichło. 

* 

Nazajutrz pan Stanisław wprost z 

huty poszedł do lekarza. Lekarz był 

miły, miał biały fartuch i białą czapeczkę. 

Pan Stanisław opowiedział 

mu, co się stało. 

To efekt niestrawności żołądkowych 

- oznajmił lekarz - prędko sondę! 

Dwie otyłe pielęgniarki chwyciły 

pana Stanisława i wepchnęły mu do 

gardła potężny zwój gumy. 

Niech pan tu siada i poczeka - powiedział 

lekarz i podsunął panu Stanisławowi 

krzesło. Ten usiadł. 

W krześle była szpilka. Wbiła się w 

miękki pośladek. Pan Stanisław zagryzł 

zęby, by nie wrzasnąć. 

Guma była zgniła i tylko na to czekała. 

Kilkanaście metrów sondy, 

odgryzione, zsunęło się do brzucha 

pana Stanisława. 

Lekarz zdjął czapeczkę. Miał duże 

mysie uszy. 

Dokonało się! - rzekł. 

* 

Pan Stanisław wsadził palec do gardła. 

Chciał zwymiotować, ale otyła 

pielęgniarka kopnęła go w tyłek. 

Nie tu! - warknęła. - Jazda do ubikacji! 

Pan Stanisław pomknął do ubikacji, 

ale była zajęta. Zaczął walić pięściami 

w drzwi. Bezskutecznie. Po godzinie 

drzwi ubikacji się otwarły i wyszedł 

stamtąd jeden gość. Pan Stanisław 

ryknął dziko: 

- Co pan tam robił, do cholery?! 

- Jak to co - odpowiedział spokojnie 

gość - kupę. 

- Tak długo? 

- Robiłem dużą kupę - rzekł z naciskiem 

gość - dużą, rozumie pan? 

Pan Stanisław był tak wściekły, że 

nie zauważył mysiego ogona wystającego 

ze spodni gościa. Splunął tylko i 

wszedł do ubikacji. Okropnie tam 

śmierdziało. Pan Stanisław przezwyciężył 

jednak wstręt i nachylił się nad 

muszlą. Wsadził palec do gardła. 

Naraz zrobiło mu się niedobrze. Zemdlał. 

Runął twarzą w muszlę. 

* 

Pana Stanisława odratowano i odwieziono 

karetką do domu. Nazajutrz 

poszedł do znajomego lekarza. Ten, 

gdy go zobaczył, zaczął się śmiać. 

To pan połknął tę sondę"" Wszyscy 

lekarze od rana gadają o człowieku, 

co połknął sondę. A to, okazuje się, 

pan. Słuchaj pan, niech pan je dużo 

ligniny i kartofli. Zwłaszcza ligniny. 

To przepchnie panu tę sondę w dół. 

* 

Pan Stanisław przyszedł do domu, 

wziął z apteczki rolkę ligniny i zaczął 

ją łykać. Żona, gdy to ujrzała, zaraz 

krzyknęła: 

Ty głupolu, możesz dostać raka! Co 

za debil ten lekarz! Zaraz pójdę i mu 

nawymyślam. A ty idź zaraz do rentgena! 

Pan Stanisław posłusznie wstał i 

poszedł do rentgena. Tymczasem 

żona poleciała nawymyślać lekarzowi. 

Ale ten nie dał sobie w kaszę dmuchać. 

Gdy tylko żona pana Stanisława 

wlazła mu do gabinetu, a miała zeza i 

garb, rzekł: 

Co się pani tak rozgląda? I niech 

pani zostawi ten plecak w poczekalni. 

Żona umknęła jak niepyszna. 

Natomiast jej mąż, pan Stanisław, 

szedł do rentgena, który znajdował się 

na drugim końcu miasta. Po drodze 

minął cmentarz: 

A, to pan! Pan połknął tę sondę? - 

wołali grabarze. 

Minął też rzeźnika: 

Patrzcie no, idzie człowiek, co połknął 

sondę! - szeptały kobiety w 

kolejce. 

Gdy wsiadł do tramwaju, zaczepił 

go kontroler: 

Bilety do kont... A, to pan? Z tą 

sondą? Może pan jechać za darmo.

Po wielu godzinach pan Stanisław 

dotarł wreszcie do rentgena. W poczekalni 

stało i siedziało jeszcze dwieście 

osób chorych na wrzody. Zza drzwi 

rentgena wychylał się co chwila lekarz 

ew białym fartuchu, bez czapeczki i 

pytał delikwenta: 

- Wrzody? He? 

- Ja, wrzody - odpowiadał zapytany. 

Po tym rytuale dostawał przepustkę 

do rentgena i znikał za ołowianymi 

drzwiami. Po jakimś czasie wychodził 

radosny i z uśmiechem na twarzy. 

Gdy przyszła kolej na pana Stanisława, 

lekarz w białym fartuchu i bez 

czapeczki zadał sakramentalne pytanie: 

Wrzody? He? 

Pan Stanisław milczał. 

Ogłuchł pan? Powtarzam: Wrzody? 

He? 

Nie... - wydusił pan Stanisław. - 

Guma! 

- Cooo? Jeszcze raz się pytam: 

Wrzody? He? 

- Połknąłem sondę... - usiłował 

wytłumaczyć pan Stanisław. Ale lekarza 

to zniecierpliwiło. Dał panu Stanisławowi 

raz i drugi w pysk, po czym 

rozpiął fartuch i pokazał szare futerko. 

- Pytam się ostatni raz! - zagrzmiał. 

- Wrzody? He? 

- Ja, wrzody - wybełkotał pan Stanisław. 

- To won za te drzwi! 

Pan Stanisław wczołgał się za ołowiane 

drzwi. 

* 

Tam kazali mu stanąć przed ekranem 

rentgena i po włączeniu naprowadzali 

gumę siedem dni i siedem nocy. W 

tym czasie pan Stanisław nie dostawał 

jeść ani pić. 

Niech pocierpi - mówiły lekarki i 

ruszały uszami. 

* 

Wreszcie naprowadzono gumę. 

Za dziesięć dni porodzi ją pan - rzekła 

lekarka i ruszyła mocno uszami - a 

jeśli nie... No cóż, przyjdziemy i zrobimy 

panu operację, hi, hi, hi. 

Pan Stanisław zwiał do domu. Po 

drodze zaczepił go jeszcze stary ślepy 

żebrak siedzący pod kościołem: 

To pan jest tym człowiekiem, co 

połknął sondę! Poznałem po krokach! 

* 

W domu akurat byli goście. Żona 

wniosła tort. 

I co nowego z tą sundą-spytał jeden 

z gości. - Kiedy panu wyjdzie? 

Pan Stanisław otworzył usta, by 

odpowiedzieć, gdy naraz mu się odbiło. 

Rozniósł się smród zgniłej gumy. 

* 

Minęło dziesięć dni. Pan Stanisław był 

przerażony. 

„Jeśli dziś nie wyjdzie, przyjdą i 

zrobią operację" - myślał. Łyknął 

kilkanaście laxigenów, ale nic to nie 

dało. Zrobił sobie lewatywę, ale też 

nic nie wyszło. W końcu zrozpaczony 

usiadł na tapczanie i zapalił papierosa. 

Nagle spod szafy wybiegła myszka. 

Mała, szara. Pan Stanisław z 

wściekłości zgrzytnął zębami. Myszka 

pisnęła i uciekła z powrotem. Naraz 

rozległo się pukanie do drzwi. 

- Kto tam? - spytał pan Stanisław. 

- Otwierać! Służba zdrowia! 

Pan Stanisław wrzasnął i uciekł na 

balkon. Tymczasem drzwi wyleciały z 

zawiasów, wyważone przez dwie otyłe 

pielęgniarki. Do mieszkania wpadła 

kupa lekarek i lekarzy ze stołem operacyjnym, 

dużymi mysimi uszami i 

ogonami i rentgenem. Nad wszystkim 

górował głos podobny do ryku odrzutowca: 

WRZODY! HE! WRZODY! HE! 

Jedna z otyłych pielęgniarek wpadła 

na balkon. 

- Ha! Tu jesteś! -krzyknęła. Panu 

Stanisławowi ze strachu zachciało się 

kupę. 

- Poczekajcie! - zawołał i wlazł do 

ubikacji. Kupa była błyskawiczna. Po 

trzech sekundach pan Stanisław zajrzał 

do muszli i podskoczył z radości w 

górę. W kupie była guma. 

T Mam! Wyszła! - krzyknął pan 

Stanisław do lekarzy i lekarek. Ale 

główny lekarz, ten, co miał operować, 

powiedział: 

Musimy ją zobaczyć, inaczej operacja. 

Drugi lekarz go poparł: 

Wrzody! He! 

Pan Stanisław drżącymi rękami 

wyciągnął gumę z muszli, wymył, pokropił 

wodą kolońską i dał lekarzom 

do oglądania. 

* 

Ale to jeszcze nie koniec. Pan Stanisław 

był twardym chłopem, hutnikiem. 

Kara nałożona przez wielką 

mysz rozwścieczyła go bardzo. Toteż 

gdy zobaczył pewnego razu w szafie 

kilka myszek, oblał je benzyną i podpalił. 

Spłonęła wtedy żona i całe 

mieszkanie, a pana Stanisława aresztowała 

milicja. Ale i to go nie nauczyło 

respektu dla myszek. Wychodząc z 

mamra rozdeptał już na progu jedną z 

nich. Tym razem kara, jaka na niego 

spadła, okazała się okrutna i ostateczna. 

* 

Będąc na wczasach nad morzem pan 

Stanisław spotkał na plaży swego dobrego 

znajomego z huty, staruszka. 

Nie zauważył, że staruszek ma pazurki. 

Opowiedział mu całą historię z 

sondą. Staruszek zaczął się śmiać i 

wyleciała mu sztuczna szczęka. Z 

wielkim pluskiem wpadła do morza. 

Pan Stanisław zaoferował się ją odszukać 

i zanurkował. Przestraszył się 

jednak, że może zgubić własną, więc 

wyjął ją i trzymał nad wodą. Gdy staruszek 

to ujrzał, wyrwał mu szczękę z 

ręki i włożył do ust.

E, to nie moja - mruknął i rzucił ją 

daleko w morze. 

* 

W ten sposób pan Stanisław stracił 

swą sztuczną szczękę i po paru 

dniach, jako że nie mógł nic jeść, 

umarł z głodu na plaży, w ostatni 

dzień wczasów. Stąd widać, że zabijanie 

myszek nie popłaca. 1987 

Iwona Żółtowska 

HORA 

AD POENAM 

EXIGENDAM* 

1. W państwie, w którym dzieje się ta 

opowieść, zdarzają się, jak w każdym 

innym, rewolucje i przewroty, wojny i 

waśnie domowe, publiczne kaźnie i 

amnestie - krótko mówiąc, wszystko, 

co politycy mogą ofiarować poczciwemu 

obywatelowi. Zapytajcie jednak 

arystokratę lub chłopa o najważniejsze 

wydarzenie. Odpowie: bal. 

Dlaczego w porze najdogodniejszej 

do stoczenia bitwy ogłasza się nagle 

zawieszenie broni? Żeby mógł odbyć 

się bal. Dlaczego późną wiosną modystki, 

krawcy i handlarze biżuterią 

zacierają ręce i zbierają siły, by sprostać 

żądaniom klientów? Ponieważ 

zbliża się bal. 

Gdy nadchodzi świąteczny dzień, 

wystrojone kobiety i mężczyźni w 

strojach szytych specjalnie na tę okazję 

zasiadają w swych domach przy 

suto zastawionych stołach, by czekać 

aż wybije północ, a potem kładą się 

spać niespokojni, nie wiedzą bowiem, 

czy spełniło się to, co powinno się 

spełnić. Wkrótce jednak dobre wiadomości 

docierają do najdalszych 

krańców imperium i wszyscy jego 

mieszkańcy zaczynają czekać na następny 

bal, skracając sobie czas pracą 

na roli, wytwarzaniem potrzebnych 

dóbr, pisaniem ksiąg mądrych albo 

uciesznych, mordowaniem wrogów 

ojczyzny, grabieżą et cetera. Wszystko 

zależy od tego, jaki kto wybrał 

sobie zawód. 

Jakże szczęśliwi i dumni są ci, którzy 

otrzymali zaproszenia na bal. 

Gości dobiera się bardzo starannie, 

biorąc pod uwagę zasługi dla państwa, 

wygląd zewnętrzny i odporność 

psychiczną. Każdy z nich musi zachowywać 

się godnie i wyglądać 

pięknie. Kobiety dbają szczególnie o 

to, żeby spełnić drugi warunek. Damy 

bardzo młode i wiecznie młode czynią 

wszystko, by zdobyć szaty i klejnoty, 

które uczynią je wystarczająco pięknymi. 

Żadna z nich nie stanie się jednak 

główną bohaterką balu. Ten zaszczyt 

jest przypisany specjalnej osobie, 

którą długie lata przygotowuje się, 

by mogła sprostać owej ważnej chwili. 

Dla której będzie to pierwszy bal w 

życiu; jednym słowem - idzie o debiutantkę. 

Ona zaćmi tego wieczora inne 

panie. Znana jest jednak niezmienność 

praw 

rządzących tą stroną świata i dlatego 

można mieć pewność, że o północy 

znów zapanuje wśród dam równość i 

wróci szlachetny duch współzawodnictwa. 

2. Każdego roku bal odbywa się w 

innym mieście. Tylko stolica jest pod 

tym względem uprzywilejowana i 

częściej niż inne grody spotyka ją 

zaszczytne wyróżnienie. Tej wiosny 

miasto oszalało. Trudno się dziwić. 

Czekało przecież na ów zaszczyt od 

lat. Wiele spośród dam wiecznie młodych 

pamiętało jeszcze poprzedni bal. 

który odbył się w stolicy. Był wspaniały. 

Bale stołeczne miały zawsze 

niepowtarzalny urok i słynęły z niedościgłej 

elegancji, umiano na nich 

zaznaczyć powagę chwili nie psując 

radosnego nastroju. Krążyły tysiące 

plotek o urodzie tegorocznej debiutantki, 

ale jak twierdziły osoby dobrze 

poinformowane, rzeczywistość miała 

przejść 

wszelkie oczekiwania. Opowiadano 

cuda o przygotowanych dla niej klejnotach. 

O stroju nie mówiono prawie 

nic. Wiadomo było, że zgodnie z 

odwieczną tradycją bohaterka uroczystości 

przywdzieje białą, luźną tunikę 

przewiązaną w pasie jedwabnym 

sznurem. Biel była od wieków kolorem 

debiutantek. 

* 

3. Tłumy wytwornych gości zgromadziły 

się w sali balowej Nowego Pałacu. 

Mieszkańcy stolicy i przybysze ze 

wszystkich stron państwa mogli podziwiać 

przepych i niezwykłe piękno 

tego wnętrza: marmurowe posągi i 

bogate złocenia, kryształowe świeczniki, 

wymyślne fontanny i rzadkie 

kwiaty ułożone kunsztownie w drogocennych 

wazach. Wszyscy czekali 

niecierpliwie na tę, która już wkrótce 

miała stać się jedyną panią owych 

wspaniałości. 

4. Pojawiła się przy dźwiękach muzyki 

u szczytu schodów wiodących ku 

drzwiom gotowalni. Wszyscy umilkli 

i nie czekając na znak mistrza ceremonii 

pochylili się w ukłonie. Warknął 

bęben. Głowy podniosły się wolno. 

Goście patrzyli z zachwytem na zbliżającą 

się dziewczynę. Była przepiękna. 

Wszystkich zachwyciła jej uroda, 

wdzięk, królewski majestat i łagodny 

cień smutku w oczach jasnych jak 

morze, który czynił niemożliwą 

wszelką zawiść i niechęć. Orkiestra 

zaczęła grać. Tłum zakołysał się, ale 

nikt nie tańczył. Młody mężczyzna 

podszedł do dziewczyny w bieli i skłonił 

się nisko. Przez kilka chwil tańczyli 

sami. Potem zaczęły wirować inne 

pary. Debiutantkę prosili do tańca 

coraz to nowi mężczyźni. Każdy z 

nich czuł dreszcz emocji myśląc o 

przyszłości partnerki. 

5. Zbliżała się północ. Odziany w 

czerń mistrz ceremonii podszedł do 

dziewczyny i odsunął łagodnie młodzieńca, 

który kłaniał się właśnie 

prosząc o następny taniec. 

Pani, uczyń mi ten zaszczyt. 

Głos mistrza ceremonii był niski, 

chrapliwy. Nie prosił, lecz rozkazywał. 

Debiutantka podniosła wolno 

szczupłą rękę. Wydawało się, że 

minął wiek, nim jej dłoń spoczęła na 

ramieniu partnera. Rozległo się ciche 

westchnienie ulgi. Jakaś kobieta 

krzyknęła i rozpłakała się. Zagrała 

orkiestra. Znów tylko dwoje ludzi 

wirowało na parkiecie. Tym razem 

nikt nie poszedł w ich ślady. Mistrz 

ceremoitii

patrzył z niepokojem w twarz dziewczyny. 

Zegar wybił powoli dwunastą. 

Tańczący zatrzymali się. Tłum zamarł 

w oczekiwaniu. 

Pani, czy masz jakieś życzenie? 

Chrapliwy głos mistrza ceremonii 

niewiele różnił się od szeptu. 

Tak - debiutantka spuściła oczy i 

zamilkła. 

Po chwili spojrzała odważnie w 

twarz odzianego w czerń mężczyzny. 

Tak - powtórzyła głośno. - Chciałabym, 

żeby ta chwila trwała wiecznie. 

Mistrz ceremonii wziął ją za rękę i 

nic nie mówiąc poprowadził ku środkowi 

sali. Był tam niewielki, płytki 

basen otoczony kobiercem białych 

kwiatów. Na marmurowym brzegu 

basenu stał srebrny puchar. Mistrz 

ceremonii ujął go w dłonie i podał 

dziewczynie. 

Pij, dostojna pani - zawołał. Bez 

wahania spełniła jego rozkaz. 

Popatrzyła gasnącymi oczyma na 

milczący tłum i gdy kielich wypadł ze 

słabnących dłoni, osunęła się na posłanie 

z kwiatów. 

6. Mistrz ceremonii przyglądał się jej z 

uwagą. 

Zasnęła - powiedział wreszcie. - 

Popełniła zbrodnię. Chciała zatrzymać 

czas, ale czas zatrzymają dla 

siebie. Oto godzina sądu i kary. 

Człowiek w kapturze zakrywającym 

twarz i długiej, luźnej szacie z 

czerwonego jedwabiu położył na jego 

dłoni mały, wąski sztylet. Mistrz ceremonii 

ukląkł obok śpiącej dziewczyny, 

przeciągnął ostrzem po jej 

nadgarstku i ułożył rękę tak, by krew 

spływała do basenu. Woda poróżowiała 

szybko. Mężczyzna podniósł się 

z klęczek i ruszył ku drzwiom. Światła 

gasły powoli. W zapadających ciemnościach 

kobiety i mężczyźni podążali 

ku wąskiej smudze blasku ścielącej się 

od drzwi ku środkowi sali. Szli w 

milczeniu. Przez kilka minut nawet 

szept czy westchnienie nie mąciły 

spokoju debiutantki. Wkrótce jednak 

głowy dam i ich kawalerów pochyliły 

się ku sobie i w tłumie posuwającym 

się wolno ku wyjściu zaczęto wymieniać 

uwagi o zakończonym właśnie 

balu, o urodzie dziewczyny i powadze 

mistrza ceremonii. Jakaś kobieta 

wybuchnęła stłumionym, nerwowym 

śmiechem na myśl o tym, co by się 

stało, gdyby debiutantka nie wypowiedziała 

bluźnierczych słów. Nigdy 

się to jesz- 

cze nie zdarzyło, ale niebezpieczeństwo 

istnieje zawsze. 

7. Goście zgromadzili się w ogrodzie 

przed wrotami pałacu, a rozmowy i 

śmiechy zabrzmiały o wiele głośniej 

niż przedtem. Wszyscy cieszyli się, że 

czas przeszedł obok i nie zauważył 

ich. Tej nocy był to wystarczający 

powód do radości. Gwar rozmów i 

turkot zajeżdżających powozów zagłuszyły 

szczęk klucza obracającego 

się w zamku. Drzwi Nowego Pałacu 

zamknęły się na zawsze. Na północy 

zaczęto już budować nowy pałac. 

* Nadeszła godzina wykonania kary 

Sławomir Prochocki 

MARIONETKI 

To nieuczciwe - zawołałem widząc, 

jak Zarg ukradkiem próbuje wykonać 

drugi z rzędu ruch nie czekając na 

swoją kolejkę. 

- O rany, nie można się pomylić, 

czy co? - Niechętnie ustawił potencjometry 

ogólnego niezadowolenia w 

poprzedniej pozycji. - A ty nie 

wrzeszcz, jakbym ci podsuwał bombę 

atomową pod tyłek. 

- Dobra, dobra! Oszukiwałeś i to 

nie pierwszy raz. Będziesz dalej szachrował, 

to przestanę z tobą grać i z 

kim wtedy będziesz się bawił, co mądralo? 

Ten argument zawsze skutkował. 

Zarg dobrze wiedział, że w tej części 

wszechświata nie było innego partnera 

do gry w szachy. Ja zawsze mogłem 

pójść do knajpy koło lasu, zaś Zarga, 

odkąd upił się i narozrabiał, nikt by 

tam nie wpuścił. Zanudziłby się na 

śmierć. Dlatego czasem udawało mi 

się skłonić go do pewnych ustępstw w 

grze, właśnie wtedy gdy za bardzo 

dawał mi się we znaki. Po prostu udawałem, 

że się zniechęcam i parłem 

ostro do Armageddonu, na remis. 

Wiedziałem, że drugiej planszy nie 

znaleźlibyśmy nigdzie w pobliżu i to 

byłby koniec naszej gry. A bez planszy 

nie ma szachów. Ja włóczyłbym się po 

lesie albo siedział w knajpie, a on 

musiałby pilnować tego fragmentu 

przestrzeni i z nudów dłubałby w nosie. 

On też doskonale zdawał sobie z 

tego sprawę i 

dlatego chciał za wszelką cenę skłonić 

mnie, abym grał dalej. Dla niego to 

była jedyna warta uwagi rozrywka, 

szczególnie teraz, gdy Koros wyznaczył 

go na Strażnika Czasu w tym 

zapadłym kącie. 

Tak naprawdę to nie lubiłem Zarga. 

Był chytry i cały czas próbował oszukiwać. 

Zawsze targował się o byle 

pionka czy poletko, jakby to była cała 

plansza. I zawsze chciał wygrać za 

wszelką cenę. 

Poczekałem, aż pionki na jego 

głównym polu osiągną przewidywany 

przeze mnie stan pozytywnego ogłupienia 

i przekręciłem powoli gałkę 

terroru na jedną trzecią skali. Zarg z 

natężeniem wpatrywał się w pola opanowane 

przez moje pionki i skubał 

dolną wargę. Wykorzystując jego 

nieuwagę posłałem trzy silne impulsy 

niezado- 

wolenia na pola niczyje. Zrobiłem to 

na tyle sprytnie, że pionki zajęły tam 

pozycję wyraźnie niekorzystną dla 

Zarga. 

- Ty, co robisz? Myślisz, że jestem 

ślepy? - Cholera, jednak zauważył. 

Postanowiłem grać głupiego. 

- Najwidoczniej jesteś, jeśli się czepiasz. 

Przykręcam terror na swoim 

polu, twojego się nie dotykam. Chyba 

wolno, nie?! 

Zarg nie był pewien, czy naprawdę 

posłałem te trzy impulsy i nic więcej 

nie powiedział. Zebrał się tylko w 

sobie i zaczął podkręcać nastroje 

aprobaty dla swoich pionków na polach, 

które zajął niedawno. Były to 

obszary bliskie moich pól, właściwie 

nawet niebezpiecznie stykające się z 

nimi, ale pocieszałem się, że to chwilowe 

sukcesy. Dla pewności posłałem 

tam kilka dawek ogólnego niezadowolenia. 

On odwzajemnił mi się tym 

samym, bijąc prosto w obszary kontrolowane 

przeze mnie. To już była 

bez-

czelność. Byłem wściekły, tym bardziej 

że czasy kiedy sam atakowałem 

ideologicznie jego obszary, minęły już 

dawno i teraz to ja musiałem bronić 

swoje pionki przed impulsami niezadowolenia. 

Aby odwrócić uwagę Zarga, 

otwarcie zacząłem psuć mu szyki 

na polach niczyich. Kiedy poszedł 

wysikać się za kępę, użyłem nawet 

witronitora, aby wywołać fanatyzm. 

Zarg zabronił go używać już wcześniej, 

gdy kilkadziesiąt ruchów 

wstecz, chcąc uodpornić swoje pionki 

na ataki Zarga, skierowałem ten przyrząd 

na własne Główne Pole. O mało 

co nie zniszczyłem całego swojego 

obszaru. Wpędziłem się wtedy w taką 

kabałę, że sam Zarg musiał mi pomóc. 

Jeszcze teraz w zapadłych zakątkach 

planszy pętały się echa tej fali 

fanatyzmu, jaką wówczas wzbudziłem. 

Od tego czasu 

ustaliliśmy, że witronitora nie używamy. 

Ale jeden raz? Cóż to szkodzi. 

Oczywiście znowu narobiłem bigosu. 

Pionki na polach niczyich po prostu 

zwariowały. Próbowałem, zanim 

Zarg wróci, nawet przekupstwa, co 

już w ogóle było zabronione, ale i to 

nie pomogło. Zacząłem na chybił 

trafił przesuwać różne potencjometry, 

ale zamiast poprawić sytuację, narozrabiałem 

jeszcze więcej. Moje manewry 

podniosły bardzo i tak już wysoki 

poziom agresji i... wywołały niezły 

konflikt. Na szczęście była to agresja 

przeciwko polom opanowanym przez 

Zarga. Niestety, nie tak ważnym jak 

inne. Gdy Zarg wrócił, dopinając po 

drodze spodnie, siedziałem wpatrując 

się niewinnie w swoje trochę brudne, 

przyznaję, paznokcie i udawałem, że 

nie wiem, co się dzieje na planszy. 

Zarg tylko zerknął na pola i od razu 

poczuł, co się święci. Znowu nie złapał 

mnie za rękę, więc nie mógł nic mi 

udowodnić. Ale był wściekły. 

Kurczę, gdyby nie mój przezię- 

biony pęcherz, już dawno byś przegrał, 

miernoto. 

Zrobiłem minę pełną urażonej niewinności. 

Czy coś sugerujesz, frajerze? Nic 

nie odpowiedział, tylko zaczął 

się zbierać, aby naprawić ten pasztet, 

który się zrobił na polach niczyich. 

Musiał poświęcić na to sporo ruchów, 

w związku z czym miałem mnóstwo 

luzu, aby odeprzeć jego ataki bezpośrednio 

na moje pola. Mogłem przekręcić 

gałkę terroru na połowę mocy 

nie martwiąc się, że puści mi impulsy 

buntu czy niezadowolenia. Zresztą, 

Zarg i tak był asekurantem, świadomie 

chciał wygrać, podświadomie - 

nie; bo z kim by wtedy grał w szachy? 

On tymczasem pocił się nad sytuacją 

sporo poniżej południowej granicy 

mojego obszaru. Przesuwał siły, używał 

mikroimpulsów na pojedyncze 

piony i ogólnie próbował opanować 

fale agresji. Udało mu się uniknąć jej 

rozprzestrzenienia, ale musiał uważać, 

by nie dopuścić do rezonansu mentalnego 

na polach temu sprzyjających. 

Obserwowałem jego wysiłki nawet 

odrobinę go podziwiając, choć jednocześnie 

z radością spoglądałem na 

każdą kroplę potu spływającą mu z 

czoła. Raz czy dwa podkręciłem w te 

rejony potencjometry zaślepienia i 

nienawiści, ale tak ogólnie to nie 

utrudniałem mu zbyt gry. Nie chciałem 

Armageddonu, który nie był wcale 

taki odległy. Gdybym się uparł, 

wystarczyłoby kilka kolejek i byłby 

remis, ale nie chciałem zbyt szybko 

kończyć tej partii. W końcu ja też 

nudziłbym się śmiertelnie patrząc cały 

dzień, jak kulawa Mary nalewa piwo 

do niedomytych kufli. Nareszcie udało 

mu się pokonać zwariowane pionki 

i nawet zmontował jakąś koalicję. Nie 

sądzę, aby zbyt dobrze wyszedł na tej 

koalicji, ale on był bardzo zadowolony 

z siebie. Odsapnął i rozsiadł się prostując 

plecy. 

No i co? - spytał z tryumfem. 

Eeee tam - machnąłem ręką - wielkie 

co. Parę durnych pionków narobiło 

zamieszania i to wszystko. 

Nie udało mi się popsuć jego dobrego 

nastroju. Zresztą wcale na tym mi 

nie zależało. Jak był w dobrym humorze, 

to mógł mi załatwić jakąś pomoc 

finansową, albo podsypać trochę 

zboża po niższych cenach. Ale teraz, 

gdy udało mu się opanować konflikt 

nad Zatoką Repską, to pewnie znowu 

weźmie się ostro za mnie. Spojrzałem 

na planszę. Już tylko pola Buky, 

Tiewnamu i Rokei Północnej miały 

moją barwę. Nichy dawno zneutralizował, 

a jego ostatnie posunięcia w 

Blaanii 

zachwiały tam mocno resztką moich 

pionków. Nie ma co, musiałem ostro 

brać się do roboty, aby zachować 

trochę czerwonego koloru na szachownicy. 

Zawsze jednak pozostawała 

mi gra na remis. 

Rozległy się brawa. Damy dworu 

jak zaczarowane patrzyły na nowe 

marionetki Mistrza. Ten skłonił się i 

delikatnie poprawił sznurki na palcach. 

Przedstawienie dopiero się rozpoczynało. 

Olgierd Dudek 

A ŚWIAT 

JEST BOSKĄ 

HARMONIĄ 

Dziś rano koło kiosku spotkałem zawodowego 

żołnierza. Właśnie zapłaciłem 

za gazetę i pastę do zębów, gdy 

zauważyłem, jak przeskakuje przez 

żywopłot, a potem czołga się w stronę 

klombu z kwiatkami. Wokół pasa 

pobrzękiwały mu tobołki oporządzenia, 

wypchany plecak z przytroczonym 

kocem przygniatał go do ziemi. 

W zasadzie nie zwróciłbym na niego 

uwagi, gdyby nie olbrzymi karabin, 

który ciągnął przy sobie za lufę - kolba 

zaczepiła o siatkę ogradzającą plac 

zabaw dla dzieci. Żołnierzowi śpieszyło 

się chyba, bo zaczął szarpać 

karabinem tak gwałtownie, aż wysypała 

się amunicja. Speszony, zbierał ją 

na czworakach. 

Może pomóc? - zaproponowałem. 

Spod okapu stalowego hełmu zamaskowanego 

dębowymi liśćmi spojrzały 

na mnie błyszczące oczy. 

Byłbym panu bardzo zobowiązany - 

powiedział. Po umorusanej twarzy 

spływał mu pot. Pozbieraliśmy naboje 

w pięć minut. Wtedy powtórnie załadował 

broń uważnie rozglądając się 

po okolicy. 

Nie działo się nic istotnego: ludzie 

spacerowali deptakiem, dzieci bawiły 

się na karuzeli, a ulicą jak zwykle po 

szesnastej jeździły transportery opancerzone. 

Niech pan pozwoli ze mną, mam 

dobre papierosy - zaproponował. 

Nie śpieszyło mi się akurat do domu, 

więc przystałem na propozycję. 

Żołnierz zerwał się do biegu i zygzakując, 

pochylony nisko nad ziemią,

dopadł krzaków rosnących obok przystanku 

czternastki. Był zmęczony, bo 

zaraz usiadł w ich ukryciu, wyciągając 

przed siebie nogi z ubłoconymi, 

wojskowymi butami. 

Ale upał - westchnął ciężko. Przysiadłem 

obok niego po turec- 

ku, rozkładając na trawie gazetę. Nie 

chciałem sobie ubrudzić nowych dżinsów. 

Żołnierz zdjął hełm, rozpiął przepoconą 

panterkę i wyjął pudełeczko w 

szeleszczącej folii. 

Playersy - uśmiechnął się częstując 

mnie. - Wczoraj odbiliśmy sklep tytoniowy. 

Gdy zapaliliśmy, z uznaniem uniosłem 

brwi. Faktycznie, były bardzo 

dobre. 

A nie mówiłem? - roześmiał się, 

przegarniając wiszące w strąkach 

włosy. Przez chwilę paliliśmy w milczeniu, 

w końcu zagadnąłem. 

- Słyszałem, że u was ostatnio 

niewesoło. 

- Tak, ma pan rację - splunął przez 

ramię - amunicja coraz droższa; trzeba 

oszczędzać. 

Dotknął granatu ręcznego, który 

wisiał przypięty do uprzęży ładownic. 

Ten musi mi wystarczyć do przyszłego 

miesiąca. Jak w takich warunkach 

wykonać plan? 

Ze zrozumieniem pokiwałem głową. 

Trafiłem chyba na dobry temat, 

bo żołnierz ciągnął dalej: 

- Stawki są coraz niższe, tak że ani 

na dniówkę, ani na akord nie można 

zarobić średniej krajowej. Trzeba 

starać się o fuchy po godzinach. Od 

jesieni chcą nam zlikwidować dodatek 

za szkodliwe warunki pracy... - 

zrezygnowany machnął ręką -jak tak 

dalej pójdzie, trzeba będzie zmienić 

zawód. 

- Szkoda by było - zauważyłem. 

To prawda, polubiłem tę robotę. Na 

przystanku zatrzymał się autobus. 

Wysiadło z niego kilka osób, 

wśród których zauważyłem wysoką 

dziewczynę w krótkiej spódnicy. 

- Niezła - mrugnąłem do niego porozumiewawczo. 

- Fakt, niezła - powiódł wzrokiem 

po jej bajecznych nogach. 

- Ma pan dziewczynę?-spytałem. 

- Nie. My nie mamy dziewczyn. 

Myje gwałcimy - poprawił karabin 

leżący na jego kolanach. - Taka zawodowa 

tradycja. 

- To ma pan rozwiązane problemy 

z podrywaniem. 

- W zasadzie tak, chociaż ostatnio 

bardzo mnie to brzydzi - zdusił na 

ziemi wypalonego papierosa. - Przykre, 

prawda? 

- Tak. 

Mój papieros również się skończył. 

Żołnierz spojrzał na zegarek. 

No, to ja już na dzisiaj skończyłem. 

Otrzepał spodnie, a następnie założył 

hełm i podniósł się dociągając oporządzenie. 

Ja też zacząłem zbierać się 

do drogi. 

Miło było porozmawiać - wyciągnął 

do mnie dłoń. 

To prawda - uścisnąłem ją. Odbezpieczył 

karabin i odczołgał 

się w stronę najbliższej piwnicy. Przez 

chwilę jeszcze widziałem jego stopy, 

gdy wsuwał się przez małe, uchylone 

okienko do wnętrza bloku. Potem i 

one zniknęły. 

Na przystanku akurat zatrzymała 

się czternastka, więc pobiegłem przesadzając 

susem żywopłot. Już w drodze 

do domu pomyślałem, że chyba 

każdy ma w swojej pracy jakieś problemy 

zawodowe. 

Dorota Gardyszewska 

ODKUPIENIE 

Żaba wiedziała, czuła, rozumiała, 

zdecydowała się umrzeć za miliony. 

Jak Chrystus. 

Kochała Chrystusa-Zbawiciela. 

Całym swoim zielonym ciałem łykała 

Ewangelię. 

Heroizm wstrząsał nią, kiedy obwieszczała 

wszystkim, że idzie umierać 

na krzyżu. 

Czy łaska pańska była wtedy przy 

niej? 

Czy niebo otworzyło się na chwilę? 

Czy ziemia zadrażała dziko, a pioruny 

rozdarły atmosferę? 

Nie. 

Spadł ulewny deszcz. 

To był znak. Tak błagała Boga o 

znak. Specjalnie dla niej. Niewielki, 

widoczny sygnał od Opatrzności. 

Zazieleniło się wszędzie od żab, gdy 

niosła swój krzyż. Ach, one modliły 

się gorąco, nadejdzie czas, gdy naród 

żabi zostanie natchniony duchem, 

zaśpiewają błota. Każdy chce mieć 

duszę nieśmiertelną. 

Żaby też chciały. 

Pochylona pod ciężarem Zbawienia 

szła wolno, była gotowa, choć udka 

uginały się, a pot zalewał żabie usta. 

Poszła na miejsce, gdzie miało się 

dokonać Odkupienie. 

Wbiła krzyż w ziemię. 

Spojrzała w niebo. 

Padało nadal. 

Zbawienne krople zlały zielone cia- 

ło. Wydawała się piękna pod krzyżem, 

zlana deszczem i patrząca w 

niebo. 

Kto mógł wiedzieć, jak bardzo się 

boi? 

Nadeszli oprawcy z gwoździami. 

Ewangelia wspomina o gwoździach. 

Żaba nie mogła o nich zapomnieć. 

Dlaczego to tak boli!? - wrzasnęła i 

uciekła. 

Gnała poprzez szuwary i krzaczki 

płacząc, że dzieło zbawienia się nie 

dokonało. 

* 

Żaba płakała, tak strasznie drżało 

zielone ciało, drapało i ściskało w szerokim 

gardle. Brzydkie oczy utraciły 

zdolność widzenia. Skaleczona płetwa 

piekła. 

Ale przestała, kiedy Chrystus 

zszedł z nieba i nachylił się nad nią.

Elżbieta Hinz 

ZWIERZENIA 

OPERATORA 

Wyświetlam filmy. 

Oczywiście, są lepsze zajęcia. Gdybyś 

wymieni! jedno z nich, pewnie przyznałbym 

ci rację, ale robię swoje już dostatecznie 

długo, by się przyzwyczaić. Powiesz, że 

moja praca pozbawiona jest wrażeń i 

ruchu, ja jednak nie nazwałbym jej monotonną, 

bo na brak emocji nie narzekam. 

Nie nazwałbyś mego stanowiska odpowiedzialnym? 

Wcale mi na takim nie zależy, 

zresztą to jest twoje zdanie. Wprawdzie Ci 

z Góry uważają mnie jedynie za sprawnego 

technika, ale nie chcą dostrzegać, że do 

wielu przypadków muszę podchodzić 

indywidualnie. Gdybym powiedział to 

Tym z Dołu, wykpiliby mnie uważając, iż 

cierpię na manię wielkości. Również oni nie 

mają wysokiego mniemania o tym, co 

robię. Ostatnio doszła do mnie ich opinia, 

że z takich jak ja najlepiej byłoby w ogóle 

zrezygnować. 

A jednak lubię moją pracę i myślę, że jest 

niezbędna. Powtarzany po wielokroć rytuał 

sprawia mi wiele radości: po otrzymaniu 

sygnału wyszukać odpowiednie pudełko, 

włożyć kasetę i nacisnąć klawisz. Śledzić 

na bieżąco przebieg „akcji" i dokonać samodzielnej 

oceny, które sceny należy pokazać 

dłużej, gdzie przyśpieszyć, a co w ogóle 

ominąć. Tu pożądane jest wyczucie i znajomość 

psychologii. Dlaczego? Niekiedy 

człowiek staje bezradnie wobec nowej 

sytuacji: oto dzieje się coś, czego nie może 

pojąć, bo spada na niego całkiem niespodziewanie 

coś, czego zazwyczaj się nie pragnie i 

przed czym bronić się nie sposób. Przesuwa 

się obraz za obrazem i stopniowo zaczyna 

mu świtać, że to, co ogląda - to jego własne 

życie. 

To co najbardziej 

podoba mi się u nas, 

Polaków, 

to brak jakiejkolwiek 

logiki i konsekwencji 

w działaniu. 

MM. KOWALSKY 

Tomasz Musiał 

Roześmiany bobas w czerwonej czapeczce z 

pomponem, stawiający niezdarnie pierwsze 

kroki - mała dziewczynka przyglądająca 

się wróblom na parapecie - droga ze 

szkoły przez jesienny park - meduza, która 

po wyjęciu z wody przestała być mieniącym 

się parasolem - smak pierwszej porażki 

i pierwszego papierosa - chłopak rzucający 

ukradkowe spojrzenia - duże nieznane 

miasto - oblany egzamin - widok ze 

szczytu góry zimą - biała koronkowa suk- 

nia na sklepowej wystawie - szczupła 

kobieta tuląca do siebie płaczące niemowlę. 

Obraz zastyga na chwilę - dziecko ma 

taką puszystą czarną czuprynkę - by po 

chwili ukazać mężczyznę z kieliszkiem w 

dłoni - nabrzmiała, wykrzywiona złością 

twarz - szyba wylatująca z głośnym hukiem 

- stop. Znów deszczowe dni - płatki 

śniegu wirujące w szaleńczym tańcu - 

zapach konwalii przenikający powietrze - 

bardzo krwawy zachód słońca nad morzem. 

Widzisz? Słyszysz? Czujesz? Kino 

tylko dla ciebie! Nie, to jeszcze nie koniec. 

Dym wydobywający się z piekarnika - 

rodzina przed telewizorem - trwoga malująca 

się na twarzy kobiety, gdy ociera 

spocone czoło rozgorączkowanemu synkowi 

- powrót z wywiadówki - 

WIARA - NADZIEJA - MIŁOŚĆ 

(...I SPRAWIEDLIWOŚĆ 

DLA WSZYSTKICH) 

Właściwie to nie wiem, od czego zacząć. 

Moralność, etyka, prawo, odpowiedzialność... 

Kim jestem? - oskarżycielem, obrońcą, 

a może tylko obserwatorem, choć z pewnością 

nie biernym. 

Zaczęło się chyba w 1990 lub 1991 roku, 

niewielu ludzi w to wierzyło, a jednak 

ustawa przeszła. Doszło do licznych demonstracji, 

lecz rząd nie upadł, jak niektórzy 

sądzili. 

W pierwszym roku nie było jeszcze tak 

Jeśli pozostawisz 

rzeczy 

swojemu 

biegowi, 

skończy się to również 

katastrofę. 

PRAWO MURPHY'EGO 

tragicznie. Znaleziono jedynie 260 martwych 

niemowląt, a kilkanaście kobiet 

zmarło w wyniku powikłań. Do kraju 

zaczęły docierać nowinki rumuńskiej 

medycyny ludowej. Nie pamiętam, o co 

tam chodziło, ale pamiętam, że mowa była 

o zastosowaniu szydełka. Po czterech 

latach szydełkowych zabiegów liczbę 

zgonów można było mnożyć przez osiem. 

Przez kraj przeszły kolejne fale demonstracji. 

Ludzie domagali się referendum, 

ale pozycja paste- 

sprzeczka w biurze - tort ze świeczkami - 

kolejny samotny wieczór - fiolki pełne 

tabletek - pusty dom - postarzała twarz w 

lustrze - krzyczący głos oskarżenia - film 

leci coraz szybciej... Wreszcie łóżko w 

białym pokoju - szary dzień za oknem - 

postać poruszająca się z widocznym trudem 

- ostatnie ujęcie leżącej kobiety... 

Wyłączam aparat. Moja rola skończona. 

Nie wiem, co ta osoba ujrzy dalej, kto ją 

przejął - Góra czy Dół, nie mam czasu, by 

o tym myśleć, bo oto zapala się kolejne 

światełko. Szybko odkładam kasetę do 

archiwum - przyda się jeszcze, ale raczej 

już nie mnie - i biorę do ręki następną, 

wprost ze studia nagrań. 

Czy wkrótce będę bezrobotny? Jasne, 

zdaję sobie sprawę, że jest to zajęcie tymczasowe: 

kilka tysięcy lat upłynęło szybko i 

będę się musiał rozejrzeć za czymś nowym. 

Ile to jeszcze potrwa - nie wiem, nie zależy 

to ode mnie. A może potem Szef przerzuci 

mnie do innego, równie interesującego zakątka 

- ma przecież rozległe kontakty i 

powiązania. .. Chyba możesz to sobie wyobrazić? 

Na pewno WSZĘDZIE jest mnóstwo 

miejsc, gdzie można wyświetlać filmy. 

Prawdopodobnie będą na nich inne istoty - 

mądrzejsze, piękniejsze, a może wprost 

przeciwnie... Będę się musiał do nich przyzwyczaić 

i potrwa to trochę czasu. Także i 

tu na początku śmieszył mnie ten mały, 

trójwymiarowy światek i jego mieszkańcy, 

a potem ich widok stał się dla mnie czymś 

oczywistym. 

Masz rację, może się przekwalifikuję, 

wolałbym jednak, by tak nie było. Nie mam 

zamiaru martwić się na zapas. Obce mi są 

problemy z przystosowaniem się do otoczenia. 

Zawsze jest jakaś Góra i jakiś Dół - nie 

wiedziałeś o tym? - a ja jestem dobrym 

fachowcem. Wyświetlam filmy. Podoba 

mi się to. 

Z boku pulpitu mruga nowa lampka. 

Ach, jak ładnie do mnie mruga! Chodź, 

teraz kolej na ciebie. Nie bój się! 

Wyświetlę ci film. 

rzy była tak silna, że mogli zignorować te 

postulaty. Chodziły pogłoski, że z półwyspu 

nadeszły specjalne instrukcje. 

W 1998 r. 80 proc. populacji kobiet należało 

do Ligi, w 2002 r. część działaczek 

odłączyła się, twierdząc, że Liga jest zbyt 

ugodowa. 

Powstała „Femina", która po roku przekształciła 

się w bojówkę „Femina Frakcja 

Rewolucyjna". Organizacja była tajna, 

działała z ukrycia. I nagle stało się coś, 

czego nikt nie przewidywał. Na pierwszy 

ogień poszli ci wybrani. Jednocześnie na 

murach zaczęły pojawiać się napisy w 

rodzaju: 

„Pasterzu, po co ci twój zafajdany kij. 

Czy każdy wstrętny kij ma dwa końce?" 

Wtedy aresztowano kilka działaczek. 

Wszystkie popełniły samobójstwo za pomocą 

cyjanku. Żaden mężczyzna nie opuszczał 

swego mieszkania po zapadnięciu zmroku. 

Nawet w dzień poruszali się grupkami. 

Zaczęły się zamachy i podpalenia. 

W marcu 2005 r. podpalona została redakcja 

jakiegoś tygodnika. Ponoć dzień 

wcześniej wydrukowano w nim paszkwil 

rozpoczynający się słowami: „Kobieto, ty 

puchu marny...". Nie pamiętam czyjego 

autorstwa. 

Gwałtownie spadła liczba rozwodów. 

Mężczyźni starali się być bardzo mili. Być 

wtedy rozwodnikiem, to jakby nocą przechodzić 

przez skwer Katarzyny. 

Muszę powoli kończyć. Zbliża się pora 

zmiany opatrunków. Co znaczy „być 

mężczyną", będzie dla mnie zagadką do 

końca życia. Mam 17 lat. 

28.09.90

Duchy 

nie chcą 

odejść 

Problem życia po śmierci od zarania 

fascynował ludzkość i bywał wielokrotnie 

wykorzystywany przez sztukę. Przypadek 

chciał, że w naszych kinach prawie równo- 

cześnie pojawiły się dwa filmy, w których 

bohaterowie opuszczają ziemski padół. Ale 

ta zbieżność jest chyba jedynym wspólnym 

elementem DUCHA i „Linii życia". 

O „Linii życia" pisałam miesiąc temu. 

DUCH traktuje jednak temat życia pozagro- 

bowego dość lekko. W formie melodramatu 

opowiada o pięknej miłości przerwanej 

brutalnym zabójstwem. Główna bohaterka 

Molly (Demi Moore) rozpacza po śmierci 

Sama (Patrick Swayze), nie wiedząc, że 

ukochany stoi tuż przy niej. Jego duch z 

niewiadomych powodów pozostał na ziemi. 

Teraz chciałby powiedzieć Molly to, czego 

nie zdążył za życia. W załatwieniu nie do- 

kończonych spraw i w rozwiązaniu zabójst- 

wa Sama musi pomóc kochankom medium 

(Whoopi Goldberg) wprowadzające do tej 

dość łzawej historii element komediowy. 

DUCH jest bajką dla dorosłych, prześlizgu- 

film

jącą się przez kwestie miłości, odpowie- 

dzialności, przywiązania i lojalności. Powta- 

rza banalną bajkową prawdę, że za dobre 

uczynki czeka nas nagroda, a za złe kara. 

Obok „Pretty Woman" DUCH odniósł w zesz- 

łym roku w Ameryce ogromny sukces kaso- 

wy. Oba te filmy są zrobione lekko i z wdzię- 

kiem, oba odwołują się do podstawowych 

wartości i pragnień, w tym - na pierwszym 

miejscu - do potrzeby kochania i bycia ko- 

chanym. W DUCHU nie stawia się pytań o ży- 

cie pozagrobowe, obecnych w „Linii życia", 

filmie o niebo głębszym i ciekawszym. 

Jak zwykle w tego typu produkcjach, wa- 

żną rolę odgrywają zdjęcia trikowe. Duch 

oczywiście może przenikać materialne 

przedmioty, ale pozostaje zagadką, dlacze- 

go inaczej niż każdą inną przeszkodę mate- 

rialną traktuje podłogę, po której porusza 

się równie pewnie jak zwykły człowiek. 

W filmie Stevena Spielberga NA ZAWSZE 

główny bohater najpierw ginie w katastrofie 

samolotowej, a potem wraca na ziemię, by 

stać się siódmym zmysłem kolejnego pilota. 

Traf chce, że ten pragnie zająć jego miejsce 

nie tylko za sterami, ale i u boku dziewczy- 

ny. W NA ZAWSZE Spielberg wykorzystał 

pomysł fabularny filmu z 1944 roku „A Guy 

Named Joe" (Facet imieniem Joe) ze Spen- 

cerem Trącym w roli głównej. Film Spiel- 

berga został jednak skrojony na jego miarę. 

Budżet nowej produkcji wyniósł aż 24 milio- 

ny dolarów, a wstępne prace trwały pięć lat 

- filmowano autentyczne pożary lasów. Dla 

nas dostępny jest tylko na kasecie i jego wi- 

dowiskowość jest wprost proporcjonalna 

do rozmiarów ekranu telewizora: wielkie 

pożary stają się wręcz kameralne. 

Inną produkcją eksploatującą temat po- 

zostania na ziemi ducha ukochanej osoby 

jest komedia TATA-DUCH. Tym razem chodzi 

o śmierć ojca, mającego zostawić trójkę 

dzieci. Ten dość rzewny pomysł jest zabaw- 

nie i z dużym wdziękiem rozegrany przez 

Billa Cosby'ego, który usiłuje wykorzystać 

trzy dni, jakie pozwolono mu spędzić wśród 

żywych, na zabezpieczenie rodziny. 

Podobnie jak w DUCHU, i tu realizatorzy fil- 

mu ostrzegają nas, że każda chwila może 

okazać się ostatnia, o czym zazwyczaj zapo- 

minamy, zostawiając wiele ważnych spraw 

na później. W TACIE-DUCHU główny bohater 

dostaje drugą szansę, ale mało kto z nas 

może liczyć na taki traf. 

Żeby zakończyć listę ostatnich produkcji 

wykorzystujących powrót ducha, należy je- 

szcze wspomnieć o rysunkowym filmie 

„Wszystkie psy wędrują do nieba", gdzie 

główny bohater - pies - wykorzystując lukę 

w niebiańskich przepisach daje nura z po- 

wrotem na ziemię, by tu zakończyć swe po- 

rachunki. 

Dorota Malinowska

DUCH (Ghost). Reżyseria: Jeny Zucker. 

Scenariusz: Bruce Joel Rubin Zdjęcia: 

Adam Creenberg. Muzykai Marice Jarre. 

Obsada: Patrick 

Swayze, Demi Mocne, 

WhoopiGoldberg, 

USA 1990. 

NA ZAWSZE 

(Always). Reżyseria: Steven 

Spielberg. Scenariusz: Jerry Belson, ROB 

Bass. Obsada: 

Richard Dreyfuss, Holly 

Hunter, Andrey 

Hepburn, Brad Johnson. 

USA 1989. 

TATA-DUCH 

(Ghost Dad). Reżyseria: Sidney 

Poitier. 

Scenariusz: Brent Maddock, 

S.S. Wilson. 

Zdjęcia: Andrew Laszlo. Muzyka: 

HenryManeta. 

USA 1990.

Tolkien i inni 

inspiracje 

Pomysł takiej wystawy rodził się 

równocześnie z moją galerią 

Strawberry Fields w czerwcu 

1990 roku. Wychodziłem z 

założenia, że wszyscy znamy i 

cenimy książki Wielkich 

Fantastów, które tylko pozornie 

są baśniami dla dzieci, a w 

rzeczywistości mówią o 

najważniejszych problemach 

Dobra i Zła. O zmaganiach tych 

sił, które nie istnieją gdzieś obok, 

lecz w nas i toczą wieczną 

walkę... Pomyślałem, że można 

by to opowiedzieć na papierze 

czy płótnie. 

Ryzykowne założenie. Ze 

znajomości książek Tolkiena czy 

Ursuli Le Guin wśród plastyków 

wcale jeszcze nie wynika 

powstanie malarskiego dzieła. 

Przeciwnie, malarze stronią od 

inspiracji literackich, bojąc się 

posądzenia o ilustratorstwo. 

Ilustrator to ktoś pełniący funkcję 

służebną wobec literatury, a więc 

zależny. Czy może być artystą? 

Tak, ale nie malarzem. 

Malarstwo to sztuka dążąca przez 

wieki do pozbycia się wszelkich 

więzów, czysta, wolna od

anegdoty i narracyjności. 

A ja chciałem zaprosić do 

udziału w wystawie właśnie 

malarzy! Mimo że poznałem już 

strach wielu z nich przed 

etykietką, np. „malarza fantasy". 

Nawiasem, do tych etykiet używa 

się niezniszczalnych klejów. Czy 

warto się więc wychylać? ... 

Przyznaję, chęć rezygnacji była 

bardzo silna. 

I wtedy dowiedziałem się, że 

Kraków będzie siedzibą 

Euroconu 91. To przesądziło. 

Następna szansa trafi się za sto 

lat. Robimy wystawę! Niech 

będzie inna, dobrze, ale niech 

pokaże, że Polakom (a zwłaszcza 

krakowianom - udział w 

wystawie zaproponowałem 

twórcom związanym z moją 

galerią) też w duszy gra. Po tej 

decyzji odbyliśmy wiele rozmów 

i zażartych dyskusji. 

Wielokrotnie powracał w nich 

komiks jako uosobienie 

wszelkich plastycznych 

grzechów, nowa wersja jelenia 

na rykowisku, pokarm dla 

literackich i estetycznych 

analfabetów, etc. Proszę o

wybaczenie dla moich orłów - 

tymi zawołaniami dodawali sobie 

odwagi. A sami co pokażą? 

Kiedy zaczęły napływać 

pierwsze prace - z lekka 

odetchnąłem. 

Teresa ŻEBROWSKA 

zaprezentowała cykl pięciu 

barwnych monotypii. Zosia i 

Staszek WYWIOŁOWIE 

nawiązali bezpośrednio do 

Tolkiena nie zatracając przy tym 

niczego ze swej indywidualności. 

Oleje Krystiana TRACZA 

układały światło i cień na 

podobieństwo taoistycznego 

symbolu yin-yang. Malarstwo 

Henryka RADZISZEWSKIEGO - 

wiedzie jakby ścieżką obok 

Beksińskiego, jednak raczej nie 

grozi wpadnięciem w świeżo 

wykopany grób. 

Dziwne budowle Jacka 

ZABIEGAJĄ unoszą się i 

opuszczają ramy obrazu. Płótno 

Dominiki DZIERŻANOWSKIEJ to 

prawie abstrakcja, gdyby nie łuk 

bramy - jak symbol Przejścia. 

Były również oswojone stwory i 

gliniane zamki-chaty z 

piętrzącymi się, koślawymi 

wieżyczkami, czyli ceramika Zosi 

i Marcela MARKLOWSKICH i 

Bugusława ZAWODNIEGO. 

Zbyszek KASPRZAK w swoim 

obrazie przekonuje, że Straszne 

może być oswojone, a pastele Ewy 

PELLO to już wręcz sielanka. 

Kolaże Andrzeja 

GŁOWACKIEGO wprowadzają 

trochę niepokoju, ale to przecież 

tylko chwyt plastyczny. 

Udział w wystawie wzięli 

również Joanna KUBICZ, Lech 

HELWIG, Adam 

MARCZUKIEWICZ, Darek 

PALA, Grzesiek POLICIŃSKI, 

Paweł HOŁUBOWICZ i Stanisław 

STACH. 

Prac było ponad czterdzieści. 

Dominował kolor, nie widziało się 

Conanów z mieczami ani 

kosmicznego złomu. Może tylko 

tych „innych" (obcych?) było 

więcej niż „Tolkiena". Bywalcy 

euroconowi mówili, że to też 

fantastyka, że tak też może być. 

Tylko niektórzy zdradzali się z 

tęsknotą za estetyką Vallejo i 

Fossa. 

Na koniec o jednej, przykrej

sprawie: Przed uroczystym rumuńskiego męża zaufania, 

wernisażem, w drodze wyjątku, który te głosy zbierze i dostarczy 

przyjąłem obraz młodego gdzie trzeba. 

rumuńskiego plastyka, który Celowo nie podaję nazwiska 

zjawił się na Euroconie 91 nie rumuńskiego plastyka. 

zapowiedziany. Podczas Zainteresowani mogą sprawdzić 

wernisażu przedstawiciel w dokumentach, kto zdobył 

Rumunów przypomniał o Nagrodę Publiczności 

na 

nagrodzie publiczności i poprosił Euroconie 91 w Krakowie. 

o oddawanie głosów na Pozostałym gościom wernisażu 

najlepszego twórcę. I tu najbardziej podobały się prace 

zobaczyliśmy, na czym może Zbyszka KASPRZAKA, Jacka 

polegać młoda rumuńska ZABIEGAJĄ i Henryka 

demokracja. Otóż potrzeba RADZISZEWSKIEGO. dziesięciu Rumunów, z których 

każdy odda po dwa głosy oraz 

Marek Jusięga

1. Generacje - trzecie i czwarta. Andrzej Sapkowski (laureat Nagro- dy im. 

Janusza A. Zajdla) i Jarosław Grzędowicz. 

2. Boris Vallejo pod strzechy! Oprócz jego obrazka Krzysztof Kocha- ński, 

Juliusz GarztecM, Jacek Rodek. 

3. Rafał A. Ziemkiewicz - podwójnie nominowany do Nagrody im. Ja- nusza A. 

Zajdla (dysydent „Fantastyki"). 

4. Robert Szmidt wśród fanek ze Śląska i Częstochowy. 

5. Wiktor Bukato przewodzi obradom fandomu. 

6. 6Wystąpiliśmy w krakowskim radiu tuż po BBC - Piotr W. Cholewa i Maciej 

Parowski. 

7. W środku James P. Hogan, po prawej Jim Walker; po lewej Paweł 

Ziemkiewicz i Frank Beckers. Dziewczyna NN (a szkoda!).

Kiedy w 1989 r. powstała idea zorganizowania 

w Polsce Europejskiego Konwentu 

Miłośników SF, od razu zapalił się do niej 

prezes Krakowskiego Klubu SF, Marek 

Świtniewski. Wcześniej Krakowski Klub 

nie organizował żadnego konwentu. Tym 

razem Eurocon miał być połączony z 

Polconem, czyli Ogólnopolskim Konwentem 

Klubów i Miłośników SF. Przy organizacji 

obiecały pomóc inne kluby polskie, 

a cała impreza miała być wizytówką 

polskiego fandomu. Od początku 1991 r. 

odbywały się regularnie posiedzenia 

Komitetu Organizacyjnego. Wszystko 

wyglądało świetnie i w rozsyłanych biuletynach 

pojawiały się wyłącznie optymistyczne 

informacje. W czwartek 9 maja 

1991 r. nad Krakowem pojawiło się słońce. 

Uroczyste otwarcie Polconu-Euroconu 

zostało przeniesione z godz. 14 na 19, a 

program imprezy jeszcze nie został wydrukowany. 

Na otwarciu imprezy: 

• przedstawiono gości: Poula Andersona 

z żoną, Gianfranco Vivianiego i 

Roelofa Goudriana z Holandii (aktywny i 

znany fan), 

• zapewniono, że impreza się odbędzie, 

• odkryto, że nie wszyscy Litwini znają 

dobrze rosyjski i polski (co wyszło na jaw 

przy próbie przetłumaczenia „na żywo" 

filmu „Trudno być bogiem"). 

W nocy przeglądem filmów Monty'ego 

Pythona rozpoczęło działalność kino 

„Mikro". Od rana można też było. oddać 

głos na Nagrodę Fandomu im. Janusza- 

Zajdla (w tym roku wybierano najlepszy 

utwór spomiędzy opowiadań Sapkowskiego 

i Piekary, nominację uzyskały też 

dwa opowiadania Ziemkiewicza). 

W piątek w kinie „Mikro" odbył się m.in. 

przegląd filmów zrealizowanych na 

podstawie utworów Lema. W kinie „Kijów" 

można było obejrzeć ekranowe 

wersje filmów starszych i nowszych. W 

Klubie Łącznościowca odbyły się spotkania 

z Adamem Hollankiem oraz redakcjami 

„Fenixa" i „Fantastyki", w klubie 

„Forum" obradowali tolkieniści z ŚKF, a 

w galerii „Strawberry fields" na Rynku 

Głównym trwał wernisaż poświęcony 

sztuce SF i fantasy. 

Ci, którzy ale chcieli wędrować po mieście, 

szli na Pocztę Główną, by w Klubie 

wśród fanów 

Prawo Murphy'ego: Jeżeli coś może pójść źle, to pójdzie. 

Komentarz: Murphy był optymistą. 

Łącznościowca grać w gry planszowe. 

Pod wieczór przy minimalnym udziale 

uczestników konwentu odbył się finał 

maskarady, zdominowany przez panie. 

Jednak miejscem najczęściej odwiedzanym 

była siedziba Komitetu Organizacyjnego, 

gdzie jednocześnie miotali się 

organizatorzy i uczestnicy, wzajemnie 

prześladujący się różnymi problemami, 

pytaniami i wyrazami powszechnie 

uznanymi za obraźliwe. 

Sobota była dniem pełnym niespodzianek. 

Ciągłe utajnianie programu spowodowało, 

iż do niewielkiej liczby uczestników 

kartkowy program trafił, gdy niektóre 

imprezy już trwały. W ten sposób w zapowiadanej 

sesji lemowskiej wzięło 

udział 5 prelegentów, 4 dziennikarzy i 3 

słuchaczy. Być może powodem była 

nieobecność Lema. 

Minimalnym zainteresowaniem cieszyła 

się giełda książek, a przeprowadzenie 

konkursu filmowego wraz z projekcją 

trylogii „Gwiezdnych wojen" napotkało 

trudności organizacyjne. Moc jednak i tym 

razem zwyciężyła. Moment zawiązywania 

się Klubu „Smoków Fandomu" został 

zakłócony przez weteranów z różnych 

krajów, którzy odczytawszy w programie 

„Spotkanie Oldboyów Fandomów" chcieli 

je wziąć szturmem. 

O godz. 19 w sali bankietowej „Cracovii" 

spotkali się fanowie, goście i organizatorzy, 

by przy suto zastawionych 

stołach, na stojąco dowiedzieć się, 

komu przyznano nagrody. Okazało się, 

że pewna pani zamknęła je w szafie, 

zabrała klucze i ślad po niej zaginął. 

Wiktor Bukato zrobił jednak wspaniałą 

minę i odczytał decyzje Komitetu Euroconu. 

Nagrody otrzymali między innymi: 

Stanisław Lem za całokształt, „Interzone" 

jako najlepszy fanzin, Roelof Goudrian 

jako najlepfzy propagator SF. Bukato 

poinformował też, iż został wybrany na 

przewodniczącego Europejskiego Stowarzyszenia 

SF. 

Następnie prezes SKF Ela Gepfert 

przedstawiła wyniki głosowania na nagrodę 

Fandomu Polskiego. Zdobywcą 

nagrody im. Janusza Zajdla został Andrzej 

Sapkowski. Ku swojemu zdziwieniu 

nagrodę w postaci statuetki otrzymał. 

Niedzielny poranek był czasem pożegnań 

z miastem, imprezą i słoneczną 

pogodą. Uczestnicy wyjeżdżali z opinią, 

iż impreza była wyjątkowo nieudana. 

Szczegółowy program imprezy rozleciał 

się już pierwszego dnia. Instytucje, które 

miały wspomagać organizatorów, zachowały 

się obojętnie. Program drukowany 

na świstkach i w niedostatecznych 

ilościach nie może być, niestety, wizytówką 

konwentów"tej rangi co Eurocon i 

Polcon. Tylko nieliczni organizatorzy 

zostali z Markiem Świtniewskim do 

końca. Miało się momentami wrażenie, iż 

impreza jest 

organizowana wyłącznie przez niego i 

kilka przypadkowych osób. Nikt nie 

pomyślał, by przygotować spotkania 

fanów różnych narodowości. Byli przecież 

Rosjanie, Czesi, Słowacy, Niemcy, 

kilka osób z Anglii, Holandii i Szwecji. 

Podczas wspólnych rozmów często dopytywali 

się o tego typu punkty programu. 

Eurocon-Polcon'91 był imprezą nieudaną, 

gdyż organizatorzy zapomnieli o 

prawie Murphy'ego i o fakcie, że robiąc 

tego typu imprezę trzeba mieć jednak coś 

więcej niż szczere chęci i pieniądze. 

Ratowała wszystko słoneczna pogoda i 

uroda miasta. 

Piotr „Raku" Rak 

PS. Największą cenę za Eurocon'91 zapłacił 

główny organizator imprezy Marek Świtniewski. 

Tuż przed rozpoczęciem miał wypadek, ale 

mężnie wytrwał na stanowisku. Po konwencie 

wylądował w szpitalu.

Zarówno tanowie, jak i twórcy fantastyki 

twierdzą, że oto nagle znaleźliśmy się na 

jakimś niespodziewanym rozdrożu lub 

może nawet w całkowitej próżni. Bez 

polityki, bez jej wpływu nawet na ten rodzaj 

kultury masowej - czy fantaści zdają 

sobie z tego sprawę, czy nie - science 

fiction w najszerszym znaczeniu traci grunt 

pod nogami! Odkąd nurt zajdlowski i jego 

intencje stały się rzeczywistością, która 

nas wszystkich otacza, odkąd galopująca 

historia przeskoczyła nas, pędząc nie 

wiadomo dokąd, polska fantastyka eksperymentuje 

po omacku, co nie sprawia 

radości jej miłośnikom. 

SF schodzi dziś na krawędzie rozrywki, 

za którymi jest przepaść idiotyzmu, albo 

wymyśla takie sytuacje jak u naszego 

Pietruchy wykopanego z ostatniego konkursu 

przez Maćka Parowskiego (patrz 

„Nowa Fantastyka" nr 3/91). I nagle poczynamy 

prawie bezwiednie skłaniać się 

ku poglądowi, przeciwko któremu gorąco 

występowaliśmy wczoraj, iż jedynie uniwersalistyczna, 

ale zarazem twarda i 

przepojona filozofią, właściwie najbardziej 

klasyczna z klasycznych science fiction 

Stanisława Lema nabiera teraz właściwych 

kolorów, znowu ożywa, staje się 

bardziej obiecująca od wszelkiej innej, 

wyłuskując z chaosu wypadków, z uderzeń 

historii prawdę o ludziach, bez względu 

z jakiej pochodzą epoki. Nieprzypadkowo 

zatem, choć po raz pierwszy w historii 

Euroconu, Lem dostał nagrodę tej organizacji, 

a przedstawiciele trzynastu nacji w 

Krakowie głosowali nań unisono. Lem jest 

wieczny, jego zaś polskie zmartwychwstanie 

znamienne dla epoki. 

Za drugi ewenement tegorocznego krakowskiego 

Euroconu należałoby uznać 

wyznanie znanego brytyjskiego pisarza 

Hogana, które bynajmniej nie miało charakteru 

tylko osobistego, lecz było wyznaniem 

wiary najpopularniejszej na świecie 

anglosaskiej SF. Według Hogana sztuka 

tworzenia fantastyki polega na strzelaniu 

w pustkę, na chybił trafił, zaś reszta pisarskiej 

roboty to dopasowywanie celów do 

tych przypadkowych, niecelnych wystrzałów. 

Cha! cha! cha! cha! Coś na kształt 

niemodnego już abstrakcyjnego malarstwa, 

w którym tytuł obrazu dopasowywano 

do rzucanych na pass blind kolorowych 

plam. Nazywano zaś 

takie plamy na przykład „Sobieski pod 

Wiedniem" albo „Sen odaliski". Więc to 

sztuka omamiania odbiorców, wyciskania 

pieniędzy od profanów, nie orientujących 

się zupełnie w „metodach twórczych" 

przedstawionych przez Hogana? 

Nasza „Fantastyka", która szuka ciągle 

najwartościowszych i najciekawszych 

krajowych i zagranicznych egzemplifikacji 

SF, nasi redaktorzy znaleźli się 

między młotem a kowadłem. Z jednej 

strony mamy polski eksperyment, czyli 

czar Parowskiego, krytykowany przez 

większość rozrywkowo usposobionych 

miłośników, z drugiej publikacje bliskie 

międzynarodowym bestsellerom, które... 

sztucznie konstruowane według recepty 

takich twórców jak Hogan, tracą z dnia na 

dzień popularność. Niektórzy narzekają, 

że „Nowa Fantastyka" - magazyn, który 

dziś wydajemy według starych raczej 

formuł wypracowanych od początku 

istnienia pisma, jest za mało adekwatna 

do rzeczywistości, z której musi wyniknąć 

nasza przyszłość. 

Powieść? Ileż najnowszych, pasjonujących, 

czasem zbyt pa sjon ujący ch 

powieści, wydały Amber, Alfa i inne liczne 

oficyny. Aż się roi od fantastyki zagranicznej, 

jakiej przedtem w księgarniach 

brakowało. Już nie trzeba zapełniać w „ 

Fantastyce" dziur po zachodnich powieściach. 

Czy więc zagraniczna powieść .w 

ogóle jest potrzebna, czy nie należałoby 

zastąpić jej krótkimi formami najciekawszej, 

najnowszej prozy zagranicznej? Po 

drugie, należałoby zacząć chyba wreszcie 

poszukiwanie dobrych, polskich 

właśnie powieści, bo teraz naszym 

autorom trudno się przebić przez szeregi 

twórców zagranicznych, których wydawnictwa 

preferują jak nigdy. Promocję w tej 

dziedzinie trzeba w „Fantastyce" uznać 

za niezbędną! 

Nie tylko my zresztą pozostajemy w ty le 

za tym, co się dzisiaj wokół nas dzieje, ale i 

także nasi czytelnicy są wyraźnie zacofani 

i wcale jeszcze się nie zorientowali, 

czego chcieliby teraz, po epoce Zajdla. 

Można skłaniać się ku uniwersalizmowi 

Lema, ale jednocześnie należałoby także 

uznać, że przecież polityka nie skończyła 

ani u nas, ani w Europie, ani na świecie, 

swej dominującej - zwłaszcza w ostatnich 

latach - roli. Może więc z czasem, podobnie 

jak nurt zajdlowski, zrodzi się jakaś 

nowa, jeszcze nawet w tej chwili nie 

kiełkująca gałąź fantastyki, widząca jutro 

w prześwitach tego, co dzisiaj chaotycznie 

się wydarza. Zachcianek, dążeń i 

losów ludzkich nie da się ująć w ramy 

prognoz naukowych, to jużjwiadome, 

więc może właśnie fantastyka, w przeciwieństwie 

do nauki i innych gatunków 

prozy, które właściwie ustały-pomoże 

zrozumieć nową epokę? 

10-9-8-7-6-5-4-3-2I-0 

Adam Hollanek 

Żeromski Stefan 

(1864I925) Pisarz 

Urodził się 14 października 1864 r. w 

Strawczynie w zubożałej rodzinie szlacheckiej. 

W 1886 r. wyjechał do Warszawy, 

gdzie wstąpił do Szkoły Weterynaryjnej. 

Pracował w dworach jako guwerner. 

Od 1889 r. zaczął zamieszczać 

w pismach warszawskich swoje pierwsze 

opowiadania. Nawiązał kontakty z czasopismem 

„Głos". W1892 r. otrzymał 

posadę bibliotekarza w Muzeum Rapperswilskim. 

W latach 1895I896 ukazały się 

dwa tomy jego opowiadań, w 1898 r. - 

utwory powieściowe. Od 1897 do 1903 r. 

był pomocnikiem bibliotekarza w bibliotece 

ordynacji Zamoyskich w Warszawie. Z 

tego okresu pochodzą jego powieści: 

„Syzyfowe prace" (1898), „Ludzie bezdomni" 

(1900), „Popioły" (1904). Po 

wydaniu „Popiołów" poświęcił się całkowicie 

twórczości literackiej. W 1907 r. 

współdziałał w założeniu Towarzystwa 

Biblioteki Publicznej w Warszawie. Opublikował 

wtedy „Dumę o hetmanie" 

(1908), „Słowo o Bandosie" (1907), 

tragedię „Sułkowski" 

Pagórkowate pola w okolicach Puław. 

Płaskowzgórze poprzerzynane we 

wszelkich kierunkach parowami, w 

których rosną drzewa liściaste, buki i 

dęby, lipy, klony i jawory. (...) W dali, 

niziną, wierzby ponad strugą leniwą. 

Tam kosi trawę dorodny dwudziestodwuletni 

parobczak, Grześ Wójcik. 

W polnej ciszy słychać nieprzerwanie, 

raz w raz, armatnie strzały i potworny 

grzechot kartaczownic. Wokół 

tego miejsca odbywają się na przestrzeni 

całej okolicy manewry generalne 

wojsk. Dwa odłamy armii staczają ze 

sobą fikcyjną bitwę. Wielki książę dowodzi 

jedną armią, główny dowódca 

wojsk prowadzi drugą, noszącą nazwę 

nieprzyjacielskiej. 

Nagle oświetliła ziemię i niebo piorunująca 

łuna. Grześ zaniewidział na 

przeciąg czasu. Jeszcze łuna nie zgasła, 

gdy dał się słyszeć straszliwy łoskot i 

wrzask dziesiątków tysięcy ludzi. Gdy 

Grześ odzyskał wzrok, ujrzał wznoszące 

się dymy na wzgórzu. Grześ rzucił 

kosę i na bałyku wpełzł w zboża, żeby 

zobaczyć, co się dzieje. 

W chwili gdy stanął nad poprzecznym 

wąwozem, ujrzał jeźdźca na koniu, 

pędzącego w skok zbożami. Koń brzuchem 

rozgarnia zboże, skacze przez 

parowy. Za jeźdźcem pędzi z dobytymi 

szablami szwadron dragonów. Wichrem 

pędząc ku dolinie, jeździec odsądził 

się w zbożu, wbił ostrogi w boki 

końskie i skoczył, żeby przesadzić 

parów. Zgoniony koń skoczył chyżo, 

lecz nie dosięgnął szczęśliwie przeciwnego 

brzegu. Jeździec runął w gliniasty 

wąwóz. Grześ kilkoma susami zeskoczył 

na dól i znalazł się przy zbiegu. 

Ten wywlókł się już spod konia i potykając 

się, plując krwią, ucieka na dół 

wąwozem. Spostrzegł Grzesia. CZA- 

ROWIC: Ktoś ty? GRZEŚ: Ja tu ze 

wsi. CZAROWIC: Bracie! ratuj! Biłem 

się z wojskiem...

(1910), dramat „Róża" (1909), „Urodę ży 

cia" (1912), „Wierną rzekę" (1912). W 

latach 1909I1 przebywał w Paryżu, 

później osiedlił się w Zakopanem. Po 

wybuchu wojny zgłosił się do Legionów i 

próbował przedostać na front. Po ewakuacji 

Krakowa wrócił do Zakopanego. 

W 1918 r. był prezydentem „Rzeczpospolitej 

Zakopiańskiej". Jesienią 1919 r. 

osiedlił się w Warszawie. Był inicjatorem 

projektu Akademii Literatury; w 1920 r. 

został prezesem Związku Zawodowego 

Literatów Polskich, założycielem Straży 

Piśmiennictwa Polskiego i polskiego PEN- 

Clubu. W tym czasie powstały jego poematy 

prozą: „Wisła" (1918), „Międzymorze" 

(1924), opowiadania „Pomyłki" 

(1923) i dramaty: „Ponad śnieg bielszym 

się stanę" (1921), „Turoń" (1923), „Uciekła 

mi przepióreczka" (1924). Wysuwany 

na kandydata do Nagrody Nobla na 

rok 1924, stracił tę szansę wskutek 

protestów opinii niemieckiej po ukazaniu 

się „Wiatru od morza" (1922). W 1924 r. 

wydał ostatnią z wielkich powieści, 

„Przedwiośnie". Zmarł 20 listopada 1925 

r. w Warszawie. 

Twórczość Stefana Żeromskiego, w 

której problemy społeczne i moralne 

splatają się z tematyką walki niepodległościowej, 

ma niewiele wspólnego z literaturą 

fantastyczno-naukowa. Realistyczne 

te- 

GRZEŚ: Ady ja towarzysz... 

OŻAROWIC: Towarzyszu! Ja wnet 

umrę... Za wcześnie mię spostrzegli. 

Uciekaj! Co sił uciekaj! Tu zaraz, na 

szosie puławskiej, między Kurowem i 

Końskowolę, spotkasz dwoje ludzi, 

słownik polskich autorów fantastyki 

chniki pisarskie autora któcą się z konwencją 

fantazji scjentyficznej. A jednak w 

pisarstwie Żeromskiego można odnaleźć 

elementy fantazji naukowej sprowadzone 

do roli kostiumu literackiego, służące 

przekazaniu istotnych prawd o narodzie, 

człowieku, jego przyszłości. Tak jest w 

niescenicznym dramacie „Róża" 

(„Książka", Warszawa 1909), który pretenduje 

do jednego z pełniejszych w 

naszej literaturze obrazów rewolucji 1905 

roku. W sytuacji bez wyjścia (bankructwo 

klas posiadających, obawa przed niszczącą 

siłą rewolucji, zdradą i prowokacją 

w obozie samych rewolucjonistów) posłużył 

się autor chwytem przypominającym 

rozwiązania późniejszych powieści 

science fiction: inżynier Dan wynajduje 

śmiercionośne promienie, które rażą 

najeźdźcę i torują drogę niepodległości. 

Ta prometejska idea, zmuszająca do 

użycia siły (na ogółtibcej przekonaniom 

etycznym Żeromskiego), jest dalekim 

echem „utopizmu" autora, jego koncepcji 

doskonałego systemu społecznego 

(„Dzieje grzechu", „Walka z szatanem"); 

wynalazek techniczny (samolot Rozłuckiego 

w „Urodzie życia"), który rozwiązuje 

nabrzmiałe konflikty, prowadzi do 

złagodzenia wyzysku, zwycięstwa dobra 

nad złem. Jest to - w ostatecznej instancji 

- gorzkie rozliczenie Że- 

pożółkłe kartki 

OFICER: (...) Za chwilę zginiesz. Módl 

się. Tyś to strzelał do naszych wojsk z 

jakiejś broni. 

CZAROWIC: Milcz! Za chwilę zginiesz. 

Módl się. Ja strzelałem do waszego wojska z 

tajnej broni. OFICER: Gdzie ta broń? 

mężczyznę i kobietę na koniach kary eh. CZAROWIC: Nie ma jej. OFICER: 

Im oddasz to pudło. (...) 

Gdzieś ją podział? CZAROWIC: Zaraz się 

Grześ zakłada na ramiona rzemienie 

Stefan Żeromski 

kasety, poci pachę wziął żelazny trójkąt 

podstawy, kapelusz słomiany cisnął w 

zboże, zgarbił się, wpełzł w bruzdę. Fale 

pszeniczne za nim zakołysały się, zrosły 

w jedno, zawarły. Pomknął jakoby przepiórka. 

Daleko, daleko strugą chwiejną 

wśród łanu przeleciał... 

Kłęby kurzawy runęły w głąb wąwozu. 

Kilkudziesięciu kawalerzystów pędzi 

weń na złamanie karku. Dopadli konia z 

przetrąconym grzbietem, dopadli Czarowica 

leżącego na drodze o kilkadziesiąt 

kroków dalej. Zeskoczyli z koni, 

porwali go z ziemi, postawili na nogi. 

(...) 

RÓŻA 

(Epilog) 

dowiesz. 

OFICER: Skąd się dowieni? CZAROWIC: 

Nie umiesz czekać, Moskalu! 

Oficer uderza go nahajką. 

Tłumy wojsk ukazały się na szerokiej 

pochyłości. W środku ich połyskujący 

sztab jeneralny. Polami ku temu miejscu 

gwałtownie ciągną parki artyleryjskie, 

miażdżąc zboża na szerokiej przestrzeni. 

Ze wszech stron, jak okiem sięgnąć, brną 

w forsownym marszu proste linie, bryły i 

prostokąty wojsk pieszych. Tam i sam 

przerzyna równinę lotna jazda regularna i 

wałęsają się chmury kozactwa. 

romskiego ze światem, świadectwo porażki 

ideałów społecznikowskich, bowiem 

dopiero interwencja „cudowności" 

może przywrócić poszukiwany ład, 

usunąć sprzeczności ideologiczne, 

ekonomiczne, społeczne. 

Jeden z najsłynniejszych motywów SF 

w pisarstwie Żeromskiego stanowi utopijna 

wizja „szklanych domów" z 

„Przedwiośnia" (J. Mortkowicz, Warszawa 

1925) funkcjonująca jako rodzaj 

paraboli, konfrontacji marzeń z rzeczywistością. 

Cezary Baryka, dla którego 

Polska jest wyidealizowaną legendą z 

opowieści ojca, po powrocie do kraju 

sprawdza naocznie wartość relacjonowanego 

mitu. 

Bibliografia wybrana: 

- K. Wyka, Główne etapy twórczości Żeromskiego 

(w:) „Szkice literackie i artystyczne", 1.1, 

Kraków 1956, 

- A. Hutnikiewicz, Stefan Żeromski, Warszawa 

1960, 

- R. Źimand, „Róża" - próba lektury (w.) „Szkice", 

Warszawa 1965, 

- S. Pigoń, Jak rozkwitała „Róża" (w:) „Drzewiej 

i wczoraj", Warszawa 1966, 

-H. Markiewicz, „Przedwiośnie" Stefana Żeromskiego, 

Warszawa 1965, 

A. Hutnikiewicz, „Przedwiośnie" Stefana 

Żeromskiego, Warszawa 1974. 

Pokotem leżą w zdeptanych zbożach 

zwłoki spalonych rot i kompanii od pierwszego 

pocisku ognia. Wśród nich uwijają 

się lekarze w białych kitlach, zakonnice i 

felczerzy. Jeżdżą na wsze strony wozy 

lazaretowe. W całym wojsku regularnym 

kotłuje się bezkarny, dziki gwar. (...) 

Zatrzymały się na wzgórzu dwa czarne, 

dalekie cienie. Nagle błysnął straszliwy 

piorun, obleciał niebo i ziemię. 

Blask jego rzucił ślepotę na armię moskiewską. 

Gzygzak piorunu - kosa ognista 

- zaciął raz, drugi, trzeci, uderzył z 

prawej i lewej strony wojska zgromadzone. 

Ryk przerażenia, jęk przedśmiertny 

napełnił puławską ziemię. Bucha raz w 

raz olbrzymi kłąb siwego dymu i rozlega 

się straszliwy huk wylatujących w powietrze 

jaszczyków, samostrzały kartaczownic 

i armat. Strzela sama rzucona 

na ziemię ręczna broń. Walą się szeregi 

spalonych trupów. Bataliony z wyżartymi 

oczami, pułki, na których płoną 

szynele, mundury i włosy, lecą na wsze 

strony z wyciem rozpaczy. 

Czarowic, któremu ogień Dana wypalił 

oczy, zżarł piersi i wnętrzności, biegnie 

w ślepocie, pospołu z tłumem. 

Straszliwy ból spalonego ciałagonigo w 

przestrzeń. Nic nie widząc, umierający 

od męczarni, trafił stopami w koleje 

polnej drożyny. Potknął się na przykopie 

drogi, upadł na ziemię. Usłyszał zboże 

spokojnie szumiące, cichy pszeniczny 

pogwarek. Ostatkiem wiedzy wsparty, 

chciał wpełznąć w zboże, lecz trafił 

rękoma i ciałem bolesnym na szeroko 

ogarniający przykopę krzak dzikiej róży. 

Wtulił się w krzak dzikiej róży, szukając 

rękoma zboża, bezsilnie spoczął na 

kolcach, osłaniając drgającymi dłońmi 

spalone wnętrzności. Jeszcze raz 

uśmiech otoczył mu usta.(...) 

Opracował Andrzej Niewiadowski 

Stefan Żeromski, „Rota. Dramat niesceniczny" 

(w.) S. Żeromski „Dzieła", tom 20, oprać, tekstu 

S. Pigoń. Czytelnik, Warszawa 1975, wybór ze 

stron 230-235.

P 

ewna ostentacyjność - dar autoreklamy, 

uroczysta poza przybrana w odpowiedniej 

chwili, gromkie uderzenie we właściwy 

ton dla zwrócenia uwagi recenzentów - 

może zyskać oryginalnemu artyście popularność, 

na jaką jego dzieło zasługuje. 

Philip K. Dick przychodzi bez ostentacji. 

Wszystkie jego powieści są wydawane 

jako science fiction, co oznacza automatycznie 

okładkę z fioletowym potworem, 

zapewnia, ale i ogranicza sprzedaż, oraz - 

przede wszystkim - wyklucza zauważenie 

przez poważnych krytyków i recenzentów. 

Jego proza jest surowa, czasami pośpieszna, 

zawsze prosto zmierzająca do 

celu, bez Nabokovowskich wykrętasów. 

Jego bohaterowie są zwyczajni, nadzwyczajnie 

zwyczajni - nieudolny, drobny biznesmen, 

ambitna urzędniczka, prosty 

rzemieślnik. Często zdarza się, że mają 

jakieś niesamowite uzdolnienia w rodzaju 

jasnowidztwa, ale są to po prostu zwyczajne, 

znerwicowane jasnowidzące niedorajdy. 

Humor Dicka jest suchy i pozornie niewyszukany. 

Nie da się cytować śmiesznych 

kawałków z Dicka, bo trzeba by opowiedzieć 

całą książkę aż do tego miejsca, 

żeby stało się zrozumiałe, dlaczego to 

takie zabawne, kiedy taksówka solennie 

upewnia Barneya Myślę, że dobrze pan 

robi. Taksówki często mówią w powieściach 

Dicka. Zazwyczaj są szczere, ale 

się mylą. Na koniec, jego pomysłowe i 

zawiłe intrygi rozwijają się lekko i zabawnie, 

a czytelnik prowadzony bez wysiłku przez 

labirynt jego prozy może odłożyć książkę z 

wrażeniem, że skończył inteligentne fantastycznonaukowe 

czytadło. Fakt, że Dick 

zabawia nas opowieściami o rzeczywistości 

i szaleństwie, czasie i śmierci, grzechu i 

zbawieniu - uchodzi uwagi większości 

czytelników i krytyków. Nikt nie zauważa, 

że mamy swojego własnego rodzimego 

Borgesa i że mamy go od lat trzydziestu. 

Myślę, że jako pierwsza przywołuję Borgesa, 

chociaż Dick bywał już porównywany 

z Kafką. Nie da się tego porównania ciągnąć 

zbyt daleko, bo Dick nie jest absurdystą. 

Jego słownik moralny jest chrześcijański, 

choć nigdy w sposób oczywisty. 

Rozpacz nigdy nie ma u niego ostatniego 

słowa. Dick dobrze zna świat schizofrenika, 

paranoika, a nawet autysty, ale jego 

dzieło (w odróżnieniu od Kafki) nie jest 

autystyczne, bo są w nim inni ludzie. I ci 

inni 

krytycy o fantastyce 

ludzie nie są (jak u Sartre'a) piekłem, ale 

zbawieniem. 

Człowiekowi zawsze grozi upadek. Ale 

ma też przed sobą możliwość wzniesienia 

się. Każdy aspekt lub sekwencja rzeczywistości 

może prowadzić w każdej chwili w 

górę lub w dół. Piekło i niebo nie po śmierci, 

ale teraz! Przygnębienie, wszystkie 

choroby psychiczne, to upadek. A ta druga 

droga... jak na nią wstąpić? 

Poprzez empatię. Zrozumienie drugiej 

istoty nie od zewnątrz, ale od środka („Trzy 

Stygmaty Palmera Eldritcha"). 

Podobnie pan Tagomi, inteligentny biznesmen 

z okupowanego przez Japończyków 

San Francisco („Człowiek z Wysokiego 

Zamku"), postawiony przed wyborem 

poświęca siebie, odmawiając czynu, który 

naraziłby innego człowieka. Pan Tagomi 

widzi zło i z lękiem, bez satysfakcji mówi 

mu nie. Wykonuje skromny gest, którego 

Skromny geniusz 

Ursula K. Le Guin 

Taksówki często 

mówią 

w powieściach 

Dicka. 

Zazwyczaj 

są szczere, 

ale się mylą... 

wynik jest niepewny, a jedyną nagrodą za 

dobry uczynek jest atak serca. W książkach 

Dicka nie ma bohaterskich czynów, 

ale są bohaterowie. Przychodzi na myśl 

Dickens: to co się liczy, to uczciwość, 

stałość, dobroć,i cierpliwość zwykłych 

ludzi. Bardziej widowiskowe zalety, takie 

jak odwaga, są jedynie dodatkiem do tej 

nieefektownej solidnej dobroci, w której - i 

tylko w niej - leży nadzieja na zbawienie od 

złego. Wszyscy miłośnicy Dickensa wiedzą, 

że nie pamięta się, w której powieści 

występują niezapomniane postacie, Sarah 

Gamp, na przykład, czy to „David Copperfield"? 

Czy „Rudge"? Mimo wyraźnych 

wątków fabularnych i odmiennych nastrojów 

książki te w naszej pamięci składają 

się na jedną wielką Powieść Dickensa, 

albo na Świat Dickensa. To samo dzieje 

się z książkami Dicka, ponieważ Dick 

podobnie jak Dickens utrzymuje bezpośredni 

kontakt z podświadomością i w 

naszym wspomnieniu pozostaje przede 

wszystkim osobisty ślad potężnej psychiki. 

Jego powieści są również powiązane 

obsesyjnie powracającymi motywami i 

szczegółami, z których każdy stanowi klucz 

lub aluzję do istoty rzeczywistości w Świecie 

Dicka. Dyskdżokej okrążający planetę 

w satelicie i głoszący nadzieję przygnębionym 

ludziom na powierzchni; android - 

osoba, która jest (lub schizofrenicznie tak 

siebie odbiera) labiryntem obwodów; cudowny 

narkotyk albo czynność, która 

zmienia rzeczywistość, zazwyczaj przez 

przesu- 

nięcie lub nałożenie się płaszczyzn czasowych; 

jasnowidztwo, entropia, rozkład, 

zaświaty, podświaty (często typu domu 

lalek) ; wszystkie te tematy oraz jeszcze 

inne splatają się, jeden z nich dominuje w 

danej książce, każdy sygnalizuje pozostałe. 

We wczesnych i niektórych ostatnich 

książkach obsesyjność tematów jest tak 

wyraźna, że zagraża kontroli artystycznej. 

Wcześniejsze książki, których dobrym 

przykładem są „Labirynt śmierci" (Maże of 

Death), „Czas wypadł z orbit" (Time Out of 

Joint), cierpią nieco na skutek nadmiernej 

samokontroli. Od „Ubika" poprzez „Płyńcie 

moje łzy" (Flow My Tears) narastało rozdarcie 

między wyrazem racjonalnej opinii 

lub przekonania a przemożnym wpływem 

irracjonalnej psychiki. Sprawując pełną 

kontrolę nad swoim niebezpiecznym materiałem 

Dick napisał przynajmniej pięć książek, 

które bezbłędnie i z wdziękiem przechodzą 

po linie od początku do końca: 

„Człowiek z Wysokiego Zamku", „Dr Bloodmoney", 

„Marsjański uskok czasowy" 

(Martian Time-Slip), „Clans of the Alphane 

Moon" i niezwykle śmieszny „Galaktyczny 

druciarz" (Galactic Pot-Healer). 

Zadanie autora piszącego o szaleństwie 

od wewnątrz jest nadludzkie. Ryzyko, jakie 

podjęła Virginia Woolf tworząc postać 

Septimusa w „Pannie Gallowey", równa się 

ryzyku, jakie podjął Dick tworząc Manfreda 

z „Marsjańskiego uskoku czasowego" . Nie 

można oczekiwać od żadnego artysty, od 

nikogo, żeby zapłacił taką cenę. Nagroda 

jest bezcenna. Są to prawdziwe raporty z 

drugiej strony, kontrolowane przez inteligencję 

i umiejętności doświadczonego 

powieściopisarza, rozświetlone współczuciem. 

Jest to zatrzymanie czasu. Koniec nowych 

wrażeń. Zchwilą, kiedy człowiek staje 

się psychotykiem, nic się już w jego życiu 

nie zdarza („Marsjański uskok czasowy"). 

W ten sposób schizoidalny Jack Bohlen 

rozumie schizofrenicznego chłopca Manfreda. 

W ten sposób i my, stykając się z 

przerażającym światem obrazów książki, 

też dochodzimy do zrozumienia. Dzięki 

temu Dick może pomieścić cały szok i 

wspaniałość zbawienia w kilku - typowo dla 

niego - nonszalanckich zdaniach i dwóch 

prostych słowach: 

Jedna z Marsjanek nieśmiało poczęstowała 

go papierosem. Podziękował i wziął. 

Szli dalej. 

Manfred Steiner czuł, że dzieje się z nim 

coś dziwnego. Zmieniał się. 

Nieśmiałe zaproponowanie papierosa 

jest typowo Dickowskim gestem zbawienia. 

Nikt tu nie ratuje Imperium Galaktycznego 

przed mackowatymi stworami z Andromedy. 

Coś zostało uratowane, ale była to 

tylko ludzka dusza. Nie można bardziej się 

oddalić od świata „opery kosmicznej". I 

mimo wszystko Dick jest pisarzem science 

fiction - nie z tych, którzy wypożyczają 

sobie rekwizyty, żeby ubrać stare nonsensy 

w lśniące chromem atrapy, ale takim, 

który używa nowych metafor, ponieważ są 

mu niezbędne, używa ich dobitnie i pięknie, 

ponieważ są językiem właściwym do 

tego, co chce powiedzieć nam o nas. Dick 

nie jest eskapistą ani futurystą. Jest prorokiem 

- tak, ale w rozumieniu księgi I Cing, 

w takim rozumieniu, w jakim prorokami są 

poeci. Nie dlatego, że bawi się w zgadywanie 

przyszłości czy ekstrapoluje następną 

sztuczkę technologiczną, ale dlatego, że 

ma jasną wizję moralną i dlatego, że jego 

talent pozwala mu tę wizję wyrazić. 

Ale wiemy, że nikt nie jest prorokiem we 

własnym kraju. Przełożył Lech Jęczmyk

Z 

e znanych mi około dziesięciu powieści 

Philipa Dicka „Ubik" jest pozycją 

najwybitniejszą - poza może „Człowiekiem 

z Wysokiego Zamku". Zaczynam 

podejrzewać, że jest to w ogóle 

najwybitniejsze dzieło tego autora. Lem, 

który zaczął „Ubikiem" swą niefortunną 

serię, wybrał idealnie z Dickowego dorobku, 

który wtedy nie był jeszcze zamknięty. 

„Ubik" jak chyba mało która książka z 

najszerzej pojmowanej fantastyki pokazuje, 

na czym polega robota w tej dziedzinie. 

Science fiction okazuje się sportem 

dla ludzi z wyobraźnią, ale sportem nadzwyczaj 

łatwo tolerującym pozorantów. 

Gdyby w rzucie dyskiem czy w jakimkolwiek 

biegu obok porządnie wytrenowanych 

zawodników wystartował lebiega, 

jego poczynania wywołałyby jeno 

gromki śmiech ria trybunach. Coś podobnego 

zachodząc w dziedzinie zmagań 

literackich nie budzi niczyjego zgorszenia. 

Literatura dzisiejsza wydaje się wyjątkowo 

mało odporna na pozorację i działania 

maskujące niedostatek kompetencji 

autorów. Dla przeciętnego przeżuwacza 

obroku drukarskiego rzeczywiste osiągnięcia 

autorów są prawie zrównane z 

ich kompromitacjami; trzeba specjalisty 

dla poznania się na autentycznej wartości. 

Specjaliści jednak rzadko schylają 

się do poziomu SF; być może to jest 

przyczyną, dla której Philip Dick długo 

pozostawał niedoceniany. 

„Ubik" jest lekturą trudną, wymagającą 

od czytelnika solidnego wysiłku mózgowego 

w trakcie pochłaniania kolejnych 

rozdziałów. Nietypowe dla SF i innej 

fantastyki bogactwo wyobraźni (bolesny 

to paradoks, ale prawdziwy) idzie tu w 

parze z rozważaniem jednego z najtwardszych 

problemów nauki i filozofii, 

czyli kwestii poznania. Że jednak nie 

można żądać od każdego, by się pasjonował 

czy świat jest poznawalny, a jeśli 

tak, to w jakim stopniu, albo ile prawdy 

mówią nam nasze zmysły, a ile na przykład 

sny-przeto z konieczności trzeba 

powściągnąć ambitne wymogi w stosunku 

do odbiorców i z góry założyć, że pojmą 

oni jakiś ułamek myśli autora. Tu 

paradoks kolejny -całości tej myśli bo* daj 

nie sposób pojąć, gdyż sam autor nie jest 

w stanie skontrolować tego, co powstało 

w jego umyśle. Wskazują na to nielogiczności 

dzieła i jego residua, czyli resztki, 

których przy każdej próbie objaśnienia 

zostaje mniej lub więcej. 

W eseju zamieszczonym w pierwszym 

wydaniu powieści Lem próbuje kilku 

interpretacji „Ubika", z ostrożności nie 

opowiadając się za żadną z nich - być 

może żadna nie budzi jego głębokiego 

przekonania. Osobiście optuję za wersją, 

że wszyscy inercjałowie Runcintera 

zginęli od bomby-pułapki zastawionej na 

nich przez nie przebierającego w środkach 

konkurenta. Następnie mniej lub 

bardziej pokiereszowani zostali umieszczeni 

w moratorium, gdzie przywrócono 

ich do stanu półżycia. Ów stan jest oryginalnym 

wynalazkiem Dicka, nie jedynym 

w tej książce (aczkolwiek Lem też sugerował 

coś takiego w „Niezwyciężonym", 

gdzie za pomocą specjalnej aparatury 

sonduje się mózgi zmarłych, by wydobyć 

z nich ostatnie zapisane wrażenia lub 

myśli). Czy ktokolwiek próbuje się ze 

zmarłymi inercjałami skomunikować, 

trudno dociec, gdyż bomba zlikwidowała 

główne siły firmy Runcintera z nim samym 

włącznie. 

Wydaje się, że półżycie powstało per 

analogiamóo rozpadu promieniotwórczego 

izotopów. Przy fizycznym opisie tego 

zjawiska stosuje się pojęcie tzw. okresu 

półrozpadu, tj. czasu, po którym średnio 

połowa atomów ulegnie rozpadowi. Wy- 

recenzje 

kresem tego procesu jest asymptota, 

teoretycznie więc rozpad wszystkich atomów 

nastąpi dopiero w nieskończoności, 

aczkolwiek zawsze można znaleźć taki 

stan, kiedy liczba atomów nieuległych 

rozpadowi będzie dowolnie mata. Podobnie 

może być i ze śmiercią. Jest coraz 

więcej danych, że jaźń człowieka nie 

gaśnie jak świeca, od razu i na zawsze, 

raczej dogasa stopniowo i nikt nie potrafi 

zaręczyć, że nawet porządnie sztywny 

nieboszczyk nie przeżywa czegoś ostatkiem 

czynnych struktur nerwowych. Granicę 

śmierci medycyna ustala w gruncie 

rzeczy umownie. W izotopie liczba atomów, 

które nie uległy rozpadowi, jest w 

końcu tak mała, że praktycznie do pominięcia. 

Nikt jednak nie da gwarancji - 

gdyby procesy rozpadu jądrowego i obumierania 

komórek mózgu biegły analogicznie 

- że dla zmarłego owo „nic" 

oznacza tyle samo, co dla żywych. 

Cieniejący strumyczek przeżywa- 

Dialog 

umarłych 

nia jest raczej dla niego wszystkim, całym 

światem, ale o tych stanach my i nasza 

aparatura nie umiemy powiedzieć nic 

pewnego. Na tej nieokreśloności bazuje 

właśnie „Ubik". 

Rozmowa, którą można wieść z przebywającymi 

w stanie półżycia dzięki specjalnej 

aparaturze, wygląda tak tylko od 

naszej strony. Tam rzecz musi być postrzegana 

inaczej. Dick wypełnił kolejną 

niejasność własną pomysłowością, pokazując 

cały świat pozagrobowy, którym 

żyją pogrążeni w półżyciu. Odbierają oni 

ingerencje z zewnątrz jako niepojęte 

włamanie w strukturę ich świata, coś 

nadprzyrodzonego i niemal boskiego. Tak 

Joe Chip, zlikwidowany wraz z pozostałą 

jedenastką inercjałów, postrzega Runcintera, 

próbującego z nim pogadać w krytycznej 

dla firmy sytuacji. Z kolei Runcinterowi 

wydaje się, że znajduje się w świecie 

normalnym, gdyż cudem przeżył, 

dopiero monety z podobizną Joe Chipa 

każą mu przypuszczać, że sam też nie 

żyje, jako że na równi ze swymi ludźmi 

podlegał działaniu bomby. 

W sumie więc od momentu zamachu 

cała rzecz dzieje się w zaświatach - i 

znowu oryginalnym wynalazkiem Dicka 

jest sugestia, że zmarli nie tyle „śnią sen 

wieczny", ile resztkami sił umysłu tworzą 

jakieś własne światy w formie majaków 

czy urojeń, które interferują ze sobą, nakładają 

się na siebie, przenikają - i w rezultacie 

dochodzi do walk o dominację. Wizja 

cmentarza, która wynika z „Ubika", w 

niczym nie przypomina spokojnych brzóz 

nad lasem krzyży; jest to kłębowisko halucynacji, 

słabszych i silniejszych, zmagających 

się ze sobą, niszczących się wzajemnie 

- aż do ostatecznego wypalenia 

generujących je nieboszczyków. Grozę 

tego pomysłu na życie pozagrobowe 

podkreśla znakomita okładka Dariusza 

Chojnackiego. 

W powieści Dicka przejawem zbliżania 

się rozpadu umysłu do asympłoty jest 

postępująca erozja wytworzonego w 

majakach świata. Coraz mniej przypomina 

on odziedziczone sprzed śmierci 

wspomnienie rzeczywistości. Tak to 

wyjaśnia sam autor: Rzecz polega na 

tym, że ów rozkład otaczającego świata 

jest zjawiskiem normalnym u wielu osób 

znajdujących się w stanie półżycia, 

zwłaszcza w początkowych stadiach, 

gdy więzy z prawdziwą 

rzeczywistością są wciąż jeszcze bardzo 

silne. Jako szczątkowy bodziec utrzymuje 

się coś w rodzaju resztkowego świata, 

odbieranego jako pseudośrodowisko, 

które jest jednak nie ustabilizowane i nie 

wspierane przez jakąkolwiek energiczną 

substrukturę. Zachodzi to zwłaszcza w 

tych przypadkach, gdy (...)mamy do 

czynienia z zespoleniem kilku systemów 

pamięciowych. 

Rzeczywistość postrzegana w zaświatach 

cechuje się deformacją oraz eliminacją 

rzeczy i zjawisk. Pojafwiają się też 

elementy nowe, tajemnicze, nielogiczne, 

w których trzeba się natychmiast rozeznać, 

o ile chce się maksymalnie wydłużyć 

agonię. A jakoś tak jest na ziemi i pod 

nią, że każdy trzyma się kurczowo nawet 

tych resztek życia, nikt z nich nie rezygnuje 

bez walki. Deformacja w „Ubiku" 

przybiera formę totalnego starzenia się 

wszystkiego, lecz starzenia rozumianego 

nie dosłownie, raczej wymiany na „starsze 

modele", przy czym starzenie się 

ludzi i odczuwanie przez nich przejmującego 

chłodu oznacza definitywną 

śmierć. 

Oczywiście starcza demencja świata 

nie jest jedynym sposobem pokazania 

pośmiertnej dysocjacji umysłu. Innym 

wyjściem byłoby wyposażenie owych 

dogasających wizji w elementy erodowania, 

psucia się organizacji społeczeństwa, 

stosunków ekonomicznych czy np. 

prawa. Tę oczywistą dla Polaka możliwość 

Dick jakby przeczuwał, wzmiankując 

w „Ubiku" o sprzedaży produktów złej 

jakości (co prawda za nie najlepsze pieniądze), 

nieprzyjmowaniu reklamacji, 

gburowatości automatycznych sprzedawców 

itp. Skądinąd wiadomo, że nie ma dla 

Amerykanina większego horroru niż nagłe 

załamanie się sprawnie dotąd działającej 

maszynki handlowo-usługowootpdukcyjnej. 

Mówiąc o niekonsekwencjach

Energia coitalna 

Książka budzi niepokój już swoją okładką - 

zniekształcony mózg (chyba, bo co pewnego 

można powiedzieć o tego typu dziełach 

sztuki plastycznej?) w kropli wody. 

Temat powieści ten niepokój uzasadnia: 

grupka szaleńców za pomocą najnowszych 

badań naukowych usiłuje zawładnąć światem. 

Najtęższe umysły Ziemi, zgromadzone 

silą lub podstępem na wyspie Golkonda, 

mają opracować teorię energii cogitalnej 

(co często przeobraża się w badania 

nad energią coitalna), a przy okazji umożliwić 

sterowanie ludzką psychiką. Jak 

sprawa się zakończyła, niestety nie wiem, 

gdyż mimo najszczerszych chęci udało mi 

się dotrzeć tylko do polowy tego dzieła. Z 

pobieżnego kartkowania wiem jednak, że 

autor szykował jeszcze wiele niespodzianek: 

AIDS, siły kosmiczne itd. 

Twórca „Golkondy" jest byłym dziennikarzem 

specjalizującym się w zagadnieniach 

naukowych. Należy przypuszczać, że od 

dawna nękał go kompleks literata, czemu 

w końcu dał upust. Bohaterowie „Golkondy" 

prowadzą nie kończące się dysputy o 

problemach epistemologicznych, rozpatrują 

konsekwencje semiotyki, możliwości 

genetyki, zajmują się instynktem, ludzką 

psychiką itd. Cała książka to niemal nieprzerwana 

wymiana poglądów między 

rozmaitymi specjalistami. Podwysocki z 

dziecięcą wręcz naiwnością próbuje w tych 

monotonnych dialogach skondensować 

wszystkie problemy filozofii i współczesnej 

nauki. Efekt jest raczej opłakany. Przez 

powieść nie przebrnie ani filozof, ani naukowiec, 

ani tym bardziej wielbiciel SF. 

Trzeba autorowi jednak oddać sprawiedliwość: 

urodziwa dr Siren w*laboratorium 

wkłada fartuch na nagie ciało. 

Jeżeli przypadkiem pojawia się w „Golkondzie" 

normalna akcja czy bohaterowie, 

nie nosiciele naukowych poglądów, lecz 

ludzie z krwi i kości - prezentują się miałko 

i naiwnie. Inaczej jest z opisami świata 

zewnętrznego. Tu Podwysockiemu udało 

się mną wstrząsnąć. Cyzelowane, kwieciste 

zdania w rodzaju Krwawiąca plama 

słońca oblizywała na horyzoncie taflę 

oceanu nurzając się coraz głębiej w tym 

roztworze płynnej materiina długo pozostają 

w pamięci. 

Sekator 

Tadeusz Podwysocki: Golkonda. Agencja 

Wydawnicza PETRA. Warszawa 1990. 

Pilnuj szewcze kopyta 

Przekleństwem rodzimej SF zaczynają być 

dziennikarze, którym nie dość splendorów 

zawodowych, pragną jeszcze wejść do 

literatury. Furtką bezpieczną, co prawda 

boczną, lecz dla niektórych jedyną dostępną, 

jawi im się fantastyka. Tak też zamierzył 

Jerzy Szperkowicz, o którym jako o 

dziennikarzu nie da się powiedzieć złego 

słowa. Jako autor SF dowodzi jednak, że 

zbrzydła mu tamta opinia i nade wszystko 

pragnie jej zszargania - sądząc po aborcie, 

jaki przedstawił czytelnikom. 

„Wyspa wojny" wprawia w osłupienie 

nawet mało wytrawnego amatora science 

fiction. Widać, że autor niejedno wie, popisuje 

się nawet tą wiedzą, dywagując obowiązkowo 

w rozbiegówce każdego rozdziału. 

Niewiele da się też zarzucić sprawności 

Szperkowiczowego pióra. Futro 

recenzje 

jeży się na plecach dopiero od horrendów 

tworzących fabułę. Oto w celach bezwzględnie 

szlachetnych, po wielkiej wojnie 

rakietowoatomowej dochodzi do utworzenia 

GSP - Globalnych Straży Pokoju. Pokój 

(nie izba!) jako wartość najwyższa - skąd 

my to znamy? Szperkowicz wyzbył się 

swojej wartościowszej części zapominając, 

jak chętnie zadeklarowani obrońcy pokoju 

nawracali inne narody - nie szczędząc 

czołgów, samolotów, a zwłaszcza ludzi. 

Świeżo minione dzieje każą więc przyglądać 

się tego typu inicjatywom bardzo 

podejrzliwie. W „Wyspie Wojny" PZP (Potencjalne 

Zagrożenie Pokoju) oodlega 

likwidacji w tak wczesnej fazie, iż celowość 

całej interwencji budzi co najmniej wątpliwości. 

Uświęcona ofiarami idea, z którą 

dyskusja jest daremna (boż to sprawa 

oczywista, Pokój), nabiera cech oficjalnej 

ideologii. Są nawet hasła: Niech żyje GSP! 

Odeprzemy każde PZP! Nie ma przedawnienia 

dla ZPP! (ZPP to Zbrodnie Przeciw 

Pokojowi). Prawie automatycznie nasuwa 

się odzywka tego samego typu: „Socjalizmu 

będziemy bronić jak niepodległości!" 

Jak zwykle w totalitarnych systemach w 

imię tej abstrakcji poświęca się żywych 

ludzi. Szperkowicz jakby o to nie dbał; tym 

samym nadweręża także moje dobre zdanie 

o jego kompetencjach dziennikarskich. 

W drugiej części powieści bohater jako 

nieprawomyślny dygnitarz GSP (a te jego 

obiekcje są dziecięco oczywiste) zostaje 

zesłany na tytułową Wyspę. System GSP 

ma więc i swoje łagry, gdzie więźniów 

poddaje się „terapii walką". Tu Szperkowicz 

spostrzega, że coś jest nie w porządku, 

więc dla ratowania całości przegina rzecz 

w stronę groteski, lecz osiąga tylko ostateczny 

kolaps powieści. Dobijają zaś czytającego 

przypisy, mające zaświadczyć o 

erudycji autora i o tym, z jak głębinowym 

dziełem obcujemy. 

W sumie „Wyspa Wojny" to produkt 

kompletnie chybiony, ni to utopia (kto dziś 

jeszcze pisze utopie!), ni groteska. Szperkowicz 

nic się nie nauczył na przykład od 

Lema, proponując z przekonaniem inną 

formę betryzacji z „Powrotu z gwiazd" - 

wszak egzekwowanie idei GSP pociągnie 

za sobą wystudzenie i zabicie wszelkiej 

inicjatywy społecznej. No, ale Pokój ważniejszy. 

Predator 

Jerzy Szperkowicz: Wyspa Wojny. Seria z 

kosmonautą. Czytelnik 1990. Nakład 30 tys. 

Śmierć dziennikarza 

Eroll Brand, dziennikarz niezależny, wolny 

strzelec, wpadł na trop grubej afery związanej 

z tuszowaniem epokowego odkrycia 

z dziedziny genetyki. Seria morderstw, 

nieznani sprawcy nie oszczędzają nawet 

odkrywcy - ale stawka jest wysoka: praktyczny 

przepis na nieśmiertelność. Pojmany 

w końcu bohater w zamian za życie 

wieczne w dotychczasowej postaci decyduje 

się zdradzić ideały niezależności i 

kochankę, która nieśmiertelna być nie 

może. Po czym dochodzi do wniosku, że to 

sama nuda, ta nieśmiertelność, i chyba 

popełni samobójstwo, ale autor taktownie 

kończy powieść wcześniej. 

„Koniec końców" jest debiutem Marka 

Kreutza i mniej więcej do połowy zapowiada 

się jako tako. Potem, gdy Brand zdradza 

dla niskiej nagrody, powieść siada, a 

momentami nawet się kładzie. Kiedy werwa 

uszła z Branda, uszła i z książki. 

Na domiar złego Kreutz jest autorem marnie 

oczytanym: ostatnio motyw nieśmiertelności 

był grany w „Operacji Wieczność" 

Peteckiego, w „Milionie nowych dni" Boba 

Shawa, wreszcie w „Wizji lokalnej" Lema 

(Ektoki). Kiedy w podejmowanym temacie 

nie jest się w stanie powiedzieć nawet tyle, 

ile poprzednicy, nie warto w ogóle zaczynać. 

Najlepsza bodaj w caiej powieści jest 

wizja przyszłej zjednoczonej Europy z 

nękającym ją przeludnieniem. Tego jednak 

za mało na powieść, nawet debiutancką. 

Nie wiedzieć czemu uwaga Marka Kreutza 

skupia się na jednym elemencie nowej 

wspaniałej Europy: na dziennikarzach. Jak 

w życiu, tak i u Kreutza dosyć szkaradne to 

typy. Eroll Brand od połowy powieści do 

zgrai tej już nie należy; dziennikarz Brand 

umarł, gdy postanowił swą niezależność 

wymienić na nieśmiertelność. Ja go nie 

potępiam - znam takich, co z niezależności 

rezygnowali za znacznie niższą cenę. 

Kunktator 

Marek Kreutz: Koniec końców. Seria z kosmonautą. 

Czytelnik 1991. Nakład 30 tys. 

Ostatnio ukazały się 

* Isaac Asimov: Agent Fundacji. Wydawnictwo 

Poznańskie, nakład 50 000, wyd. I. SF. 

* Harry Harrison: Zemsta Stalowego Szczura. 

Wydawnictwo Poznańskie, n. 60 000, wyd. I. SF. 

* Harry Harrison: Stalowy Szczur ocala świat. 


* Arthur Conan Doyle: Trujące pasmo. Wydawnictwo 

Poznańskie, n. 20 000, wyd. II. SF. 

* Andrzej Niewiadowski, Antoni Smuszkiewicz: 

Leksykon polskiej literatury fantastycznonaukowej. 


* Feliks W. Kres: Prawo sępów. Almapress, n. 

30 000, wyd. I. 

* Wojciech Bauer: Wieża życia. KAW Katowice, 

n. 20 000, wyd. I. 

* Harry Harrison: Planeta przeklętych. CIA- 

Books, wyd. I. Seria Science Fiction. 

* Charles L. Harness: Szkarłatny świat. 

CIABooks, wyd. I, Seria Science Fiction. 

* Stephen King: Miasteczko Salem. Amber, 

wyd. I, cena 18 000 zł. Horror. 

* Gordon R. Dickson: Smok i jerzy. Amber, wyd. 

I, cena 15 000 zł. Fantasy. 

* Andre Norton: Troje przeciw Światu czarownic. 

Amber, wyd. I, cena 13 000 zł. Fantasy. 

* Lawrence Watt-Ewans: Jednym zaklęciem. 

Amber, wyd. I, cena 18 000 zł. Fantasy. 

* Ursula K. Le Guin: Miasto złudzeń. Amber, 

wyd. I, cena 12 000 zł. Mistrzowie SF. 

* Robert E. Howard, L. Sprague de Camp, Lin 

Carter: Conan. PiK, wyd. I. 

* Greg Bear: Koncert nieskończoności. Alfa, 

wyd. I. Biblioteka Fantastyki 23. 

* Bohdan Lekszycki: Dziewczyna z zaświata. 

Alfa, wyd. I. Sensacja! Romans! Przygoda! 

* Richard Marsh: Skarabeusz Izydy Alfa, wyd. 

I. Seria z bluszczem. 

* Robert Bennson: Czarnoksiężnicy. Alfa, wyd. 

I. Seria z bluszczem. 

* Maria Buyno-Arctowa: Wyspa Mędrców, tom 1 

i 2. Alfa, wyd. I. Dawne Fantazje Naukowe 10 i 11. 

* Frederic Brown: Ten zwariowany Wszechświat. 

Beta books, wyd. I. 

* L. Sprague de Camp: Jankes w Rzymie. 

Beata books, wyd. I. 

* Córka Smoka. Chińskie opowiadania fantastyczne. 

Alfa, wyd. I. 

Wydawców, z którymi nie mamy kontaktu, prosimy 

o nadsyłanie książek z szeroko rozumianej 

fantastyki (SF, horror, fantasy), a także popularnonaukowych 

i krytycznych związanych z 

fantastyką - pod adresem działu publicystyki 

naszej redakcji.


owszechnie uważa się Polaków za je 

P den z najbardziej przywiązanych do 

religii katolickiej (i szerzej, chrześcijaństwa 

w ogóle) narodów współczesnej 

Europy. Zauważa się jednak także, że w 

naszym modelu kulturowym religijność 

opiera się głównie na emocjonalnym 

Zamieszczony w „Nowej Fantastyce" nr 12/90 blok poświęcony motywowi 

Boga w fantastyce naukowej wywołał różne reakcje - od zainteresowania 

do posądzeń o koniunkturalizm. Zaowocował także tekstem, którego autor 

- prawdopodobnie zakonnik albo misjonarz - pragnie zachować incognito. 

przywiązaniu do symboliki i obrzędowości 

oraz do instytucji Kościoła, czemu rzadko 

towarzyszy potrzeba dyskusji i po- 

Artykuł traktuje o religijnych fascynacjach młodej polskiej SF. Jako jeden 

z „funkcjonariuszy Boga" czuję się w prawie do publicznego wystąpienia na 

głębienia wiary. Sprzyja temu stanowi 

rzeczy praktyka duszpasterska, a 

zwłaszcza bardzo silne nawyki mijającej 

ten temat, choć (...) moje zainteresowania literaturę, także fantastyczne, 

nie czynię mnie krytykiem z prawdziwego zdarzenia - stwierdza autor w 

epoki, gdy katolicyzm w Polsce znajdował 

się jak gdyby w stanie permanentnego 

oblężenia. Atakowany fizycznie, po- 

liście. W ten oto sposób dotykamy nowego jakościowo zjawiska na gruncie 

rodzimej SF. Być może podjęcie tematyki religijnej stanie się wyróżniprzez 

rozliczne represje w stosunku do 

Kościoła, a jednocześnie zasypywany 

lawiną napaści na samą ideę religii, pozbawiony 

wsparcia intelektualistów katolickich, 

których nie dopuszczano do głosu, 

nauczył się polski katolik zamykać 

uszy na wszelkie dociekania i kurczowo 

bronić się od jakichkolwiek dysput o wierze. 

Dziś ten stan rzeczy ulega bardzo szybkim 

zmianom. Kościół zyskuje poczesne 

kiem kolejnej fazy rozwoju krajowej fantastyki. (MO) 

miejsce w życiu publicznym, jednocześnie 

tracąc dotychczasowy nimb prześladowania. 

Stare, acz ubierane w nowe 

słowa zarzuty padają na znacznie podatniejszy 

grunt. Zarazem sami katolicy 

jakby pogubili się w nowej sytuacji, przeważnie 

ograniczając się do powtarzania 

podsuwanych przez przyzwyczajenie 

słów i gestów. 

Rodzi się wyraźnie potrzeba dyskusji 

nad polską religijnością i jej wymiarem 

instytucjonalnym. Czy można się dziwić, 

że gdy potrzeba ta umyka uwadze ulegających 

nastrojom triumfu przewodników 

społeczności katolickiej, wychodzą 

jej naprzeciw pisarze? Dodajmy, że są to 

pisarze młodzi i uprawiający często lekceważoną, 

choć przecież bardzo poczytną 

literaturę SF. 

powiadanie Jacka Dukają „Złota 

O Galera" („Fantastyka" 2/1990) od 

pierwszych zdań stanowi zaskoczenie 

dla czytelnika, przyzwyczajonego do 

zupełnie innego rodzaju poszukiwań w 

fantastyce. Z pozoru mamy tu jeszcze 

jeden tekst przygodowy, nawiązujący 

jakby do prozy Forsytha. Bohaterami swej 

opowieści uczynił Dukaj funkcjonariuszy 

Błogosławionych Zastępów, instytucji 

powołanej do obrony wiary, lecz zorganizowanej 

na wzór współczesnych służb 

specjalnych i wyposażonej w technikę 

tak rozwiniętą, że przypominającą do 

złudzenia magię. Zresztą, w toczonych ze 

Złem bojach posługują się „Błogosławieni" 

właśnie magią, rzucaniem klątw, 

wykorzystywaniem nadprzyrodzonych 

sił... Nie ten sztafaż, mieszający rynsztunek 

inkwizycji i CIA, stanowi jednak o 

oryginalności utworu. 

Świat przedstawiony przez Dukają - 

wielkie, rozbudowane na cały kosmos 

imperium ziemskie - stanowi jakby realizację 

środkami cywilizacji technicznej 

przepowiedzianego w Biblii Królestwa 

Bożego na Ziemi, zaś Błogosławione 

Zastępy strzec mają jego obywateli nie 

przed szpiegami obcych mocarstw, lecz 

przed wyznawcami i czcicielami Zła - 

neosatanistami (wspomina się nawet o 

jakichś komandoskich akcjach... w Piekle!). 

Z pozoru wydaje się, że cel został 

osiągnięty: 

wielomiliardowa ludzkość żyje w błogim 

poczuciu wierności przykazaniom i pewności 

zbawienia, prowadzi się okresowe 

„święcenia", nieliczni neosataniści zmuszeni 

są ukrywać się w leśnych ostępach, 

dopóki nie zostaną schwytani i zmuszeni 

do pokuty. I oto spokój, poczucie osiągniętego 

ideału, zostają gwałtownie 

zburzone. W kosmosie pojawia się złota 

galera, którą zdąża ku Ziemi sam Szatan. 

Nie jest to jednak sytuacja biblijnego 

Armageddonu, Szatan przybywa tu nie 

jako wróg gotowy do stoczenia ostatniej 

bitwy, lecz jako prawdziwy władca tych, 

którzy nie żyli zgodnie z boskimi przykazaniami, 

odbierający to, co mu się z prawa 

należy. Cała potęga Państwa Bożego, 

zbudowana nie na wierze, lecz na 

sile instytucji, okazuje się ułudą, pozorem 

- Szatan porywa dusze bez przeszkód, 

jedynie bardzo nieliczni zdołają 

ujść z jego szponów. Gdzieś po drodze 

ludzkość zagubiła istotny sens boskiej 

nauki, zastąpiła dążenie do doskonałości 

budowaniem potężnej fasady, która wali 

się w jednej chwili śmiertelnej trwogi. 

Ten bardzo przejmujący tekst skrywa 

swe przesłanie, nie wykłada go wprost; 

chwila uwagi wystarcza jednak, by odczytać 

potężny ładunek krytyki pod adresem 

współczesnych autorowi mieszkańców 

„najbardziej katolickiego kraju Europy". 

iemal dziesięć miesięcy po „Złotej 

N 

Galerze" ukazuje się nowela Rafała 

A. Ziemkiewicza „Jawnogrzesznica" 

(„Fenix" 3'90), wyraźnie zainspirowana 

opowiadaniem Dukają i rozwijająca 

zawarte w nim myśli. 

W przeciwieństwie do poprzednika 

Ziemkiewicz zrezygnował z właściwego 

fantastyce dystansu i operowania rozbudowanymi 

metaforami, stawiając na publicystyczną 

dosadność. Tłem „Jawnogrzesznicy" 

jest przyszła Polska, groteskowa 

i absurdalna, lecz mocno odwołująca 

się do doświadczeń czytelnika. 

Polska pełna krzyży, solidarnościowych 

kotwic, sztandarów i podniosłych ceremoniireligijnopatriotycznych, 

rządzona przez Kościół, 

który zorganizował się i wytworzył rozmaite 

agendy na wzór administracji państwowej 

(„Milicja Boża", specjalne oddziały 

„komendantury episkopatu", wydział 

„rachunków sumień" etc). Pokazuje 

Ziemkiewicz Kościół zarazem triumfujący 

i zdegenerowany, z rozrośniętą do 

granic absurdu biurokracją, „teokomputerami", 

setkami urzędów prowadzących 

bezustanną inwigilację wiernych oraz 

rozliczających ich z notowanych skrzętnie 

w kartotekach grzechów, pokut, 

odbytych pielgrzymek i składanych ofiar. 

W tym totalitarnym, biurokratycznym 

systemie boskie powołanie do doskonałości 

wyradza się w zbieranie poświadczeń 

uczestnictwa w nabożeństwach, 

przystępowania do sakramentów, szukania 

znajomych, mogących załatwić 

„odpust, zagraniczną pielgrzymkę lub 

zwolnienie od dobrowolnych ofiar", słowem 

- staje się bezustannym markowaniem 

pobożności, któremu towarzyszy 

błogie poczucie bycia w zgodzie z Bogiem. 

Dobitnym tego symbolem są w 

tekście elektroniczne różańce „na japońskich 

podzespołach" - naciśnięcie guzika 

na odpowiednią liczbę „zdrowasiek" 

kasuje w pamięci teokomputerów każdy 

występek. 

Różni też Ziemkiewicza od Dukają 

sama struktura fabularna utworu. O ile 

prekursor-debiutant ubrał swe przemyślenia 

w dość prostą fabułę wzorowaną 

na powieści sensacyjnej i fantasy, rozwijający 

jego myśl następca skorzystał z 

całego arsenału środków, wypracowanych 

przez uprawiającego literaturę od 

wielu lat, dojrzałego pisarza. Posługując 

się bardzo żywym, potoczystym i dosadnym 

językiem, bogato czerpiącym z 

żargonu, oraz dwupiętrową narracją, 

rozgrywa Ziemkiewicz na nowo ewangeliczną 

historię przyjścia na świat Syna 

Bożego. I podobnie jak w Palestynie 

czasów Tyberiusza, tak i w niedalekiej 

Polsce Chrystus zostaje odrzucony przez 

oczekujący go naród wybrany, potępiony 

przez oficjalnych strażników wiary. 

Pobity przez pilnują- 

Herezja i wiara 

Zbigniew Łazowski

cych wstępu na ceremonię Powitania Pana 

funkcjonariuszy Milicji Bożej, wyrzucony za 

bramę, zdobywa wyznawców wśród najmniejszych, 

potępionych i wzgardzonych, dla których 

ludzie nie mieli przebaczenia ani miłości. 

Nawiązania są wyraźne, podkreślone jeszcze 

wplecionymi w opowiadanie cytatami i parafrazami 

dialogów z Ewangelii oraz Dziejów 

Apostolskich. Tytułowa jawnogrzesznica 

przypomina Marię Magdalenę, główny bohater 

to jakby Święty Paweł na chwilę przed swym 

nawróceniem na drodze do Damaszku. Dla 

obeznanego z Pismem Świętym czytelnika 

dalszy ciąg opowiadanej historii staje się 

dzięki tym odwołaniom oczywisty: obłudny, 

faryzejski kościół upadnie, a pogardzana 

grzesznica i ten, który w zaślepieniu bił Chrystusa 

po twarzy, staną się zaczynem kościoła 

nowego, kościoła miłości i wiary. 

Wymowę przesłania potęguje nasycenie 

utworu odwołaniami do polskiej rzeczywistości. 

Duszpasterska biurokracja parodiuje to, co 

dzieje się w wielu naszych parafiach. W opisie 

przeprowadzanych z patriotyczno-religijną 

pompą przygotowań do ceremonii Powitania 

Pana, na której „będzie się Bogu bić oklaski", 

szydzi Ziemkiewicz bardzo wyraźnie i grubo z 

oprawy papieskich pielgrzymek do Ojczyzny. 

Jest to opowiadanie jednoznaczną napaścią 

na konkretny, polski Kościół i jego wyznawców, 

którym do poczucia doskonałości wystarczą 

często manifestacyjne praktyki religijne i 

mechaniczne odklepywanie modlitwy. Napaścią 

bezprzykładnie ostrą, prowokującą do 

silnych emocji, nie szanującą wczorajszych 

jeszcze świętości - trudno znaleźć podobną w 


Całej współczesnej literaturze polskiej. Trzeba 

bowiem podkreślić, że atakując Kościół, 

pozostaje Ziemkiewicz bardzo daleko od 

wykonujących podobne działania literatów 

(jak Parandowski, Iwaszkiewicz czy, na 

gruncie SF, Boruń z jego „Ósmym kręgiem 

piekieł"). Autor „Jawnogrzesznicy" krytykując 

polski kler i wiernych ani na chwilę nie 

odkładając trzymanej w ręku Ewangelii, 

występuje z pozycji głęboko przejętego 

swą wiarą katolika. O ile w diagnozach 

pozostaje bliski Dukajowi, formułując je 

tylko znacznie ostrzej, to rozwija je w 

kierunku przez Dukają zaniechanym, 

przedstawiając bardzo znaczące postawy 

bohaterów 

Podobnie jak Rafał A. Ziemkiewicz inspirował 

się „Złotą Galerą", Jacek Inglot odbija się od 

„Jawnogrzesznicy". Jego opowiadanie „Quietus 

i chrześcijanie" (antologia „Wizje alternatywne", 

ARAX-Versus 1990) wydaje się 

bardziej wyważone od tekstu Ziemkiewicza. 

W istocie doprowadza jednak myśl poprzedników 

do skrajności - atak kieruje się tu już nie 

tylko na instytucjonalne formy wiary, lecz 

podważa w ogóle sens istnienia Kościoła. 

„Quietus i chrześcijanie" to jedna z kolejnych 

historii alternatywnych, zakładająca, że 

odstępstwo cesarza Juliana Apostaty zakończyło 

się powodzeniem. Chrześcijaństwo 

zostało w Imperium Rzymskim wytępione 

całkowicie, samo zaś imperium sięgnęło 

swymi wpływami daleko za Ren, przyłączając 

pograniczną prowincję Wenedów, czyli ziemie 

dzisiejszej Polski. Uciekający przed pogromami 

wyznawcy Chrystusa zanieśli jednak swą 

wiarę do Japonii, gdzie zyskała ona silne 

podstawy i stała się fundamentem silnego, 

ekspansywnego cesarstwa. Wysłannik 

chrześcijańskiej Japonii, książę Tsuomi, 

przybywa do Calisii w poszukiwaniu przechowywanej 

przez niedobitków chrześcijan 

Świętej Księgi. Zarazem pełni misję 

szpiegowską - wkrótce ruszą na Rzym 

legiony Japończyków, niosąc śmierć 

wszystkim, którzy odmówili przyjęcia 

krzyża. 

Bohater opowiadania, Quietus, wynajęty 

do odszukania przechowujących Ewangelię 

chrześcijan, poznaje przy tym nie 

znaną mu wcześniej (wszystkie zapisy 

zostały zniszczone z rozkazu cesarza) 

wiarę chrześcijan. I poznawszy ją - nawraca 

się w duchu. Ale odkrywając mądrość 

i piękno nauki Chrystusa, zarazem 

zastanawia się nad przyczyną upadku 

chrześcijaństwa. Niedwuznacznie prowadzi 

tu autor do wniosku, że Kościół rzymski 

upadł, gdyż sięgnąć chciał po potęgę 

świecką, po władzę w imperium. Zaczął 

posługiwać się przemocą, przymusem 

aparatu państwowego - to zaś, odwrócone 

przeciwko niemu, stało się przyczyną 

zguby chrześcijan. 

Z przemyśleń tych przebija wizja chrześcijaństwa 

jako urokliwej, lecz niemożliwej 

do zrealizowania utopii; jeśli nie chce ono 

odstępować od swego powołania misyjnego, 

musi sprzeniewierzyć się zasadzie 

miłości bliźniego, zastępując kościół 

miłości - kościołem miecza. Nie wytwarzając 

form instytucjonalnych, zginie, tworząc 

je - zaprzeczy sobie samemu. 

Myśl ta lokuje się bardzo blisko herezji 

tzw. kwietystów z okresu III - V w n.e. (co 

zresztą niedwuznacznie podkreśla imię 

głównego bohatera). Kwietyzm, potępiony 

na soborze chalcedońskim w 451 roku, po 

części odżywający w naukach teologów 

protestanckich w okresie baroku, głosił 

jako jedyną drogę zbawienia czystą wiarę, 

realizowaną drogą kontemplacji i samodoskonalenia 

duchowego; zaprzeczał zatem 

społecznym powinnościom Kościoła, jego 

misji apostolskiej. Sięgając po niemal już 

dziś zapomnianą myśl herezjarchów, 

jakich w pierwszych wiekach chrześcijaństwa 

zanotowano setki, wydaje się jednak 

Inglot traktować ją nie w sposób ciekawostkowy. 

Jego opowiadanie, przy całym 

swym niepogodzeniu z praktyką katolicyzmu, 

staje się gorącym manifestem i 

obroną kategorii wiary. Wiary, za którą 

główny bohater gotów jest oddać życie. 

Jego śmierć i symboliczne umieszczenie 

martwego ciała pośród wystawionych na 

publiczny widok zwłok ostatnich chrześcijan-męczenników 

zbliża tekst w ostatecznej 

wymowie do „Złotej Galery" oraz 

„Jawnogrzesznicy", pozwalając uznać go 

za kolejne ogniwo rozpoczętego przez te 

utwory łańcucha. 

W 

ybrałem do prezentacji tylko trzy 

utwory, w których tematyka wiary 

zyskała najpełniejszy wyraz. Wiele jednak 

utworów młodych pisarzy SF powstałych 

w tym samym, 1990 roku, zdradza podobne 

zainteresowania. Wiarę jako siłę 

destrukcyjną, służącą opętaniu zemstą, 

przedstawia Jacek Sierpiński w noweli 

„Lwie szczenię" („Fantastyka" 5/1990) - 

pozostając jednak w kręgu obrazów i 

pojęć oraz konstatacji charakterystycznych

dla manifestów dekadencji z przełomu 

wieków XIX i XX. Z pozycji tzw. humanizmu 

ateistycznego atakują ją we wspomnianej 

antologii „Wizje alternatywne" Eugeniusz 

Dębski i Mirosław P. Jabłoński. Pierwszy 

(„Manipulacja Poncjusza Piłata") stara się 

dowieść, iż jako zjawisko irracjonalne, 

pozostaje wiara zawsze społecznym oszustwem 

(przypominają się niesławne słowa 

Marksa o religii jako „opium dla mas"). 

Drugi („Duch czasu") krytykując i obkładając 

szyderstwami główne religie monoteistyczne 

- judaizm, chrześcijaństwo i mahometanizm 

- lansuje znany nie od dziś 

model człowieka „wyzwolonego" z religijnych 

„przesądów"; charakterystyczne, że o 

ile w wierze widzi Jabłoński jedynie ideologiczne 

uzasadnienie przemocy (Inkwizycja, 

conquista Corteza, krucjaty), jedyne, co 

potrafi jej przeciwstawić, to upozowany na 

tzw. zdrowy rozsądek cynizm i faktyczną 

duchową pustkę. Podobna pustka wyziera 

także z kart opowiadania Jacka Inglota 

„Sodomion, czyli prawdziwa istność bytu", 

gdzie rozpatrywany jedynie w kategoriach 

rozumowych świat okazuje się przerażającą, 

niemoralną grą, służącą jedynie pozbawionej 

głębszego sensu rywalizacji 

dwóch zawziętych starców, bawiących się 

ludzkimi losami - Boga i Szatana. 

Słów kilka warto tu jeszcze poświęcić 

obszernej noweli Rafała A. Ziemkiewicza 

„Szosa na Zaleszczyki" (również zawartej 

w „Wizjach alternatywnych"). Choć będąca 

przede wszystkim satyrą polityczną, ostro 

krytykującą nowy, wprowadzony po okrągłym 

stole porządek Polski oraz wzorce 

zachodnich demokracji parlamentarnych, 

stanowi ona jakby dopełnienie „Jawnogrzesznicy". 

Tym razem w przyszłej Polsce 

Kościół traci wpływy, a społeczeństwo 

zachłystuje' się łapczywie zachodnim, 

konsumpcyjnym stylem życia i pseudopostępową 

frazeologią, każącą z równą 

zajadłością bronić życia polarnych fok i 

domagać się prawa do nieograniczonego 

zabijania nie narodzonych dzieci. Przedstawia 

tu autor chorobę dwudziestego 

wieku - wielki upadek wiary. To jeszcze nie 

jest najgorsze (gdy traci się wiarę, stwierdza 

jeden ż bohaterów tego opowiadania). 

Najgorzej, gdy się rozpaczliwie pragnie 

znaleźć jakąkolwiek inną. Istotnie, w miejsce 

opróżnione przez Boga wdzierają .się 

bożki. Pesymistyczna, nakreślona ciemnymi 

barwami, pełna brutalnych sformułowań 

i pogaYdy dla rodzaju ludzkiego wizja 

Ziemkiewicza zdaje się prowadzić do 

wniosku, że wolność bez fundamentu 

filozoficznego i etycznego systemu, jaki 

daje religia, może być tylko iluzją; zagubione, 

bezradne, otumaniane propagandą 

społeczeństwo przedstawia Ziemkiewicz 

jako bezmyślną masę, formowaną i lepioną 

na dowolne sposoby przez zręcznych, 

cynicznych politykierów, a zastąpienie 

jednego systemu kłamstwa i przemocy 

innym - jako nieuchronną konsekwencję 

moralnego relatywizmu i duchowego zagubienia 

dwudziestowiecznej cywilizacji. 

A jednak, w całym swym pesymizmie 

daje tu autor wyraźną nadzieję: podobnie 

jak w „Jawnogrzesznicy" powraca na świat 

Chrystus, by raz jeszcze pokazać drogę 

swym zbłąkanym dzieciom. 


Przyjrzyjmy się uważniej bohaterom 

streszczonych powyżej utworów. U Dukają 

są oni zarysowani dość grubo, raczej jako 

typy ludzkie niż indywidualności. Wszyscy 

mają jedną cechę wspólną - ulegli pokusie 

łatwiejszej drogi, zawierzyli pozorom wiary, 

co stanie się przyczyną ich upadku. Dukaj 

ostrzega przed zadufaniem biblijnego faryzeusza 

z przypowieści o faryzeuszu i celniku; 

przed „kupowaniem sobie" zbawienia 

zewnętrznymi pozorami wierności Bogu. 

Podobne ostrzeżenie zawiera „Jawnogrzesznica" 

- przybywający Pan nie będzie 

patrzył na kartki od spowiedzi ani „cegiełki 

na bazylikę", w jego oczach pogardzana 

przez wszystkich grzesznica znaczy więcej 

niż wyselekcjonowani przez specjalne 

kościelne komisje „prawdziwi Polacy i katolicy" 

-gdyż mimo swych upadków zachowała 

więcej prawdziwej, gorącej miłości do 

Boga, szczerze pragnie jego słów i jego 

przebaczenia. Podobną wiarą przesycony 

jest Quietus z noweli Inglota; jego przedśmiertne 

ja wi e r zę , jedyna odpowiedź, 

jaką znajduje na trzeźwe, racjonalne argumenty 

niegodziwego filozofa Corejmusa 

Tranquilla, przenosi tę postać jakby na inny 

poziom. Argument wiary przeciwstawiony 

zostaje argumentowi rozumu; można powiedzieć, 

że w jakiś sposób wygrywa. 

Nie nazwany z imienia młodszy sierżant 

z komendantury episkopatu w „Jawnogrzesznicy" 

czy Alek z „Szosy na Zaleszczyki", 

to postaci omalże bezwolne, zupełnie 

odmienne od ukształtowanych przez 

tradycyjną fantastykę herosów podejmujących 

spór ze światem. Obaj są bezustannie 

manipulowani, obaj nie rozumieją prawideł 

gry, w której uczestniczą, błądzą i nie 

zdając sobie z tego sprawy służą Złu. Ale 

też obaj zostają wydźwignięci z upadku 

dzięki pokornemu zawierzeniu Bogu i 

podążeniu za jego znakami. Każdy ma tę 

chwilę, gdy Bóg zwraca się wprost do 

niego - stwierdza bohaterka „Szosy na 

Zaleszczyki". / wtedy po prostu mówi się 

tak albo nie. To przesłanie wydaje mi się 

wspólne wszystkim omawianym tu utworom; 

gdy Pan mówi „Pójdziesz za mną" - 

należy tak zrobić, nie oglądając 

się, podobnie jak bohaterowie „Jawnogrzesznicy" 

czy Ouietus. Innych czeka 

zguba, jak błogosławionych ze „Złotej Galery" 

czy Rafała z „Szosy na Zaleszczyki", 

wychowanego przez wiek dwudziesty cynicznego 

sceptyka, który przegrywa, gdyż 

nie potrafił uwierzyć. 

Zatem wiara jako racja silniejsza i słuszniejsza 

od racji rozumu - tego w polskiej 

fantastyce, a szczerze mówiąc w całej 

współczesnej polskiej literaturze (także tej 

określającej się jako „katolicka") dotąd nie 

było! Nie było też aż tak dobitnego stwierdzenia, 

że zło bierze się nie z wiary (jak 

zdaje się uważać np. Mirosław P. Jabłoński), 

lecz właśnie z jej u t ra ce ni a . Myślę, 

iż fakt skierowania ataku głównie na Kościół 

nie wynika tu wcale z „antyklerykalizmu" 

autorów, z chęci skompromitowania 

Boga poprzez skompromitowanie jego 

ziemskiej drużyny, jak sugerował to Maciej 

Parowski. Widziałbym w nim raczej znak 

zupełnie odmiennej świadomości pisarzy 

od tej, jaką narzucił wiek dwudziesty, znak 

religijnego, a nie racjonalnego pojmowania 

i przeżywania świata. Zwrócenie się przeciwko 

nie dość dobrze (!) głoszącemu tę 

wiarę, oficjalnemu Kościołowi, jest mecha- 

nizmem herezji pierwszych wieków chrześcijaństwa, 

do których świadomie odwołuje 

się Inglot. Ale herezje te - pamiętajmy! - nie 

wynikały z negacji, lecz z żarliwości wiary 

pierwszych wyznawców, którym organizacyjne 

formy życia religijnego wzięte z tradycji 

apostolskiej wydawały się zbyt ciasne, 

by pomieścić trawiący ich ogień. 

Otrzymaliśmy od pisarzy polskiej fantastyki 

sygnał daleko przekraczający znaczenia 

przypisywane tej literaturze potocznie. 

Sygnał, być może, zbyt słaby, aby 

nadawać mu nadmierny rozgłos i brać za 

przejaw jakiejś ogólnej przemiany duchowej 

końca wieku (choć nie odrzucałbym a 

priori i takiej interpretacji). W każdym razie 

na tyle znaczący, że warto sobie uświadomić 

jego sens, bez względu na osobiste 

zapatrywania czytelnika; te ostatnie pozostają 

przecież kwestią w i a r y. 

Zbigniew Łazowski

Numer czerwcowy przynosi listę zdobywców 

tegorocznej nagrody Nebula. Tytuł 

Wielkiego Mistrza - rodzaj pośmiertnej 

nagrody przyznawanej za życia - przypadł 

Lesterowi del Rey. Za najlepszą 

powieść jury uznało „Tehanu - ostatnią 

księgę Ziemiomorza" Ursuli K. Le Guin. 

Nagroda dla najlepszej minipowieści 

przypadła Joe Haldemanowi za „The 

Hemingway Hoax" (Fałszywy Hemingway), 

wśród nowel zwyciężyła „Tower of 

Babylon" (Wieża babilońskia) Teda 

Chianga, a w kategorii opowiadania „Bears 

Discover Fire" (Niedźwiedzie odkrywają 

ogień) Terry'ego Bissona. 

Wśród finalistów pretendujących do 

przyznawanej przez czytelników nagrody 

Hugo znajdujemy tę samą minipowieść 

Haldemana, nowelę Teda Chianga i 

opowiadanie Terry'ego Bissona. W 

kategorii powieści o nagrodę ubiegają 

się David Brin („Earth"), Lois McMaster 

Bujold („The Vor Gamę"), Dan 

Simmons („The Fali of Hyperion") i Greg 

Bear („Queen of Angels"). Zwraca uwagę 

brak Ursuli Le Guin. Z autorów znanych 

z „Fantastyki" wśród finalistów 

znaleźli się Mikę Resnick (w dwóch kategoriach), 

PatCadigan i Kim Stanley Robinson. 

Gwóźdź numeru stanowi dłuższa wypowiedź 

Gene'a Wolfe'a, a że jest on 

naszym częstym gościem i mówi rzeczy 

bardzo interesujące, zamieścimy ją w 

całości w najbliższych miesiącach. 

Andre Norton, autorka „Świata czarownic" 

opowiada o swojej współpracy z 

paroma mniej lub bardziej znanymi pisarkami 

nad kilkoma książkami jednocześnie. 

Najbardziej wydaje się ją pochłaniać 

autentyczna podobno historia 

kohorty rzymskich legionistów uprowadzonych 

z Kapadocji (Azja Mniejsza) do 

Chin w okresie dynastii Han w II wieku 

naszej ery. Trudno oprzeć się wrażeniu, 

że Andre Norton szykuje się do opuszczenia 

ziemi i rozdziela majątek, którego 

nie będzie mogła przewieźć do nowego 

miejsca pobytu. 

Jak zwykle większość numeru zajmują 

recenzje z nowo wydanych książek. 

Dwóch omówień doczekał się tom nowel 

Roberta Holdstocka „The Bonę Forest" 

(Las kości). Holdstock konsekwentnie 

eksploruje mroczny świat prehistorycznej 

Anglii, który z głębokich warstw czasu 

przebija się chwilami do współczesności. 

Pochwały zbiera też „The Difference 

Engine" (Maszyna różniczkowa?) Gibsona 

i Sterlinga. (Rozmowę z nimi relacjo- 

SF na świecie 

nowaliśmy w poprzednim przeglądzie.) 

Autorzy stworzyli wizję wiktoriańskiej 

Anglii, zmienionej przez szerokie zastosowanie 

mechanicznych komputerów. 

Znakomite wczucie się w mentalność 

XIXwiecznego Londynu daje prawdziwie 

fantastyczno-naukowe wrażenie obcowania 

(jakże właściwe słowo) z odmiennym 

światem. 

W numerze znajdujemy też relację i 

liczne zdjęcia z bankietu, na którym 

wręczano nagrody Nebula. 

Lech Jęczmyk 

Motywem przewijającym się przez 

niemal wszystkie zamieszczone w kwietniowym 

numerze „Galaktiki" teksty jest 

wojna. Pojawia się jako temat główny, tło 

lub pewnego rodzaju metafora. 

Bill Bailey - bohater opowiadania Gordona 

R. Dicksona „Wyklęty" - po zażyciu 

środka eutanazyjnego i antidotum przenosi 

się nie tylko na planetę ludzi ptaków, 

ale i w ciało jednego z jego mieszkańców. 

U Alfreda Bestera „W innym świecie" 

(Out of this World) motyw wojny został 

zaznaczony w świecie alternatywnym, 

do którego należy telefoniczna rozmówczyni 

bohatera. Druga wojna światowa 

zakończyła się klęską aliantów. 

Wojowniczy charakter piaseczników 

(Sandkings) George'a R.R. Martina jest 

już znany czytelnikom „Fantastyki". 

Tekst Keitha Robertsa „Word Lenght 

5000" ukazuje walkę między cywilizacją 

techniczną a naturą. Ich ucieleśnienia to 

technik opętany możliwościami grafiki 

komputerowej i wrażliwy na piękno i prawdę 

tworzenia artysta. Podobny problem w 

lżejszej już formie poruszył Lothar Streblow 

w „Zjawisku", gdzie zwycięża 

tęsknota za powrotem do natury i odwieczna 

uległość mężczyzny wobec 

kobiety. (? -Red.) 

Opowiadanie Frederica Pohla „Cel nr 

1" (Target One) - przewrotne w końcowej 

wymowie - traktuje o doświadczeniu 

mającym na celu zmianę rzeczywistości 

(jest nią ponura wizja świata po wojnie 

nuklearnej). Jedyna możliwość polega 

na likwidacji młodego Einsteina. 

Część publicystyczna (książki, film, 

sztuki plastyczne) przynosi recenzję 

„Grobowców Atuanu" Ursuli Le Guin, 

omówienie nowego filmu Adriana Łyna 

„Drabina Jakubowa", krótką historię 

jednego z najpopularniejszych komiksów 

amerykańskich lat czterdziestych 

„Kapitana Marvela" i jego adaptacji filmowej, 

a także psychodeliczny wywiad 

z Normanem Batesem - Anthonym 

Perkinsem - 

bojiaterem serialu „Psycho" oraz artykuł 

o tzw. rzeźbach mobilnych. 

Ostatni z działów, „Warsztaty", w tym 

miesiącu przedstawił dystopię z 1933 

roku węgierskiego pisarza Mihalya Babitsa 

„Pilot Elza albo społeczeństwo 

doskonałe". 

Zuzanna Kaczorowska 

Kwietniowa „Ikarie" jest chyba pierwszym 

tak mało urozmaiconym numerem 

tego czasopisma. Dobre imię redakcji 

ratują jedynie autorzy zagraniczni, twórczość 

rodzima bowiem przedstawia sobą 

żałośnie amatorski poziom. Stanislav 

Śvachoućek w opowiadaniu „Partnefi" 

jest nie tylko mało oryginalny, ale co 

gorsza sili się na dowcip połączony z 

dydaktyką, osiągając łatwy do przewidzenia 

efekt-totalne zanudzenie czytelnika. 

Autor drugiego opowiadania pt. 

„Zhor", Zdenśk Lorenz, jest z kolei wręcz 

niewiarygodnie nielogiczny, a jego antropocentryzm 

w kreowaniu istoty zwanej 

zhor woła o pomstę do nieba. Zapewne w 

celu wyedukowania autorów i uniknięcia w 

przyszłości podobnych kwiatków redakcja 

„Ikarii" powołała do życia Workshop, 

odpowiednik naszego Klubu Twórców, w 

którym początkujący pisarze zostają 

oblewani kubłami zimnej wody i albo przechodzą 

im literackie ciągoty, albo zaczynają 

rozumieć, na czym pisanie polega. 

W numerze znajduje się notka o pierwszym 

spotkaniu członków Workshopu 

oraz pochodzące zeń dwie próbki literackie. 

Podzielam nadzieję redakcji, że 

będzie lepiej. 

W czasopiśmie znajdziemy również 

jedno polonicum - artykuł poświęcony 

opinii Stanisława Lema na temat współczesności 

i przyszłości świata. Jak można 

się było spodziewać, Lem przyszłość 

widzi raczej w ciemnych barwach podkreślając 

fakt, że największym zagrożeniem 

jesteśmy my sami, zło, które nosimy 

w sobie. I jakby potwierdzenie tego, 

że trudno zmienić ludzkie przyzwyczajenia: 

wstępniak Ondreja Neffa niemal w 

całości poświęcony kłopotom w dystrybucji 

czasopisma - po prostu instytucjom 

odpowiedzialnym za rozpowszechnianie 

prasy jeszcze nie zaczęło zależeć na 

tym, by sprzedać jak najwięcej - i niewesołej-sytuacji 

ekonomicznej, która po raz 

enty potwierdza, że aby zajmować się 

SF, trzeba być prawdziwym zapaleńcem, 

nie dbającym o dobra doczesne. 

Joanna Czaplińska

Opowiadania zagraniczne w 1990r. były 

raczej niemrawe - krytykuje J. Krumholc. 

IV dziale tym naprawdę dobrze, 

prawie wszystkie pozycje na medal - 

chwali T. Bialikiewicz. Pojawiły się na 

łamach „Fantastyki" i „Nowej Fantastyki" 

opowiadania o bardzo zróżnicowanym 

poziomie: od bardzo dobrych do 

miernych - nie poddaje się emocjom J. 

Górnaś. Krańcowo odmienne oceny 

dotyczą też, jak zwykle, poszczególnych 

utworów. Oto przegląd opinii naszych 

Czytelników. 

...Początkowo chciałem Dicka nie brać pod 

uwagę (czasem Wielki i Uznany może być nie 

brany pod uwagę, by zauważyć tych mniejszych). 

Jednak gdy uzmysłowiłem sobie, że za 

nim jest co najmniej 10 równie dobrych tekstów i 

nie potrafię wybrać jednego, zdecydowałem się 

na „Majstersztyk" („Nowa Fantastyka" nr 1/90). 

To bardzo piękne opowiadanie... (Mariusz Lesz 

Bartoszyc, uczeń LO, 17 lat) 

...„Majstersztyk" Philipa Dicka wypada raczej 

słabo, gdy przypomni się taki utwór tego autora, 

jak „Czy androidy marzę o elektrycznych 

owcach". Tak już jest, że od „wielkich" fantastyki 

oczekuje się czegoś więcej od przeciętności. 

(...) Opowiadanie jest pisane jednostajnym, 

wręcz nudnym stylem, przez co staje się zbyt 

trudne w odbiorze... (Tomasz Bialikiewicz z 

Bielska-Białej, uczeń LO, 19 lat) 

...Dick - to po prostu majstersztyk, logicznie 

nawiązujący do obsesji poszukiwania realnego 

świata. Utwór napisany znakomitym językiem. 

Sama fabuła może nie jest zbyt odkrywcza, ale 

jest to jedno z tych opowiadań, które zapadają w 

pamięć... (Tomasz Bielenda z Warszawy, 

student farmacji, 22 lata) 

...Najlepsze z opowiadań zagranicznych to 

„Majstersztyk"-jest w nim wszystko, zacoDicka 

lubię. Czytając go człowiek zaczyna rozglądać 

się dookoła, sprawdzając, czy świat, który znał, 

jeszcze istnieje. Najgorsze jest zaś to, że przeważnie 

nie jest to już ten sam świat. Przekonałem 

się o tym i ja czytając następny numer „Nowej 

Fantastyki" (2/90), w którym oszukano mnie i 

innych czytelników, publikując jako opowiadanie 

reklamę firmy GAMES WORKSHOP, nie ostrzegając 

jednocześnie, że jest to reklama! Czyn ten 

powtórzono w miesiąc później, co kwalifikuje się 


jako recydywa^tądam teayujawnienia osoby 

odpowiedzialnej za opublikowanie tych kryptoreklamowych 

tekstów (w całym cywilizowanym 

świecie jest to karalne), sum, których redakcja 

nie otrzymała (22 razy aktualna cena za 1 stronę 

reklamy w Waszym piśmie) oraz przeprosin od 

redakcji za to oszustwo. Jeżeli natomiast nie 

zrobicie tego, będzie to znaczyło, że zdawaliście 

sobie sprawę, czym są te teksty i świadomie dla 

paru złotych okantowaliscie czytelników, przekreślając 

w ten sposób cały swój ośmioletni 

dorobek! (Sławomir Marek Czyż z Gózdu, 

nauczyciel historii, 25 lat) ...Według mnie 

zdecydowanie najlepszy był cykl Williama 

Kinga „ Warhammer", a szczególnie „ Klątwa" („ 

NF" nr 3/91). Utwór ten jest świetnie, żywo napisany, 

dobrze siego czyta i z przyjemnością do 

niego wraca... (RadosławGozdekz Kielc, 

uczeń III ki. LO) 

...Wśród wielu wspaniałych utworów znalazły 

się też „dzieła" Williama Kinga (cykl „ Warhammer"). 

Utwory te można by z pewnością opowiadać 

małym dzieciom jako dobranockę zamiast 

starych bajek o Czerwonym Kapturku... (Arkadiusz 

Kaczmarek z Gdańska, uczeń Technikum 

Elektronicznego, 17 lat) 

...Wspaniale były dwa opowiadania z cyklu 

„Warhammer", tj. „Klątwa"i„Geheimnisnacht" - 

to jest fantasy, jaką lubię. Prosiłbym o więcej tego 

typu tekstów... (Jarosław Kamiński z Czarnej 

Dąbrówki, uczeń LO, 18 lat) 

... Opowiadaniom czeskim mówimy stanowcze 

i zdecydowane NIE! Oprócz Neffa, on się jeszcze 

broni... (T. Bielenda) 

... Nadzwyczaj dobrze wypadli nasi południowi 

sąsiedzi, to była jedna z najmilszych niespodzianek. 

„Labirynt" („NF" nr 6/90) to pierwsze 

opowiadanie Neffa, które przypadło mi do 

gustu... (M. Leś) 

.. .potknięciami (nielicznymi na szczęście) okazały 

sięm.in. „Legenda o Madonnie z Wrakowiska" 

(„ Fantastyka" nr 1/90) i jej kontynuacja „ 

Mały przyjacielu..." Frantiśka No wolnego („ F" nr 

3/91), prowadzące do tak płytkiego końca, jakim 

jest wyświechtany temat osobowości robotów 

zbuntowanych przeciwko człowiekowi będącemu 

ich 

twórcą... (Jarosław Górnaś z Pleszewa, uczeń 

LO, 18 lat) 

...Bardzo zaskoczyło mnie opowiadanie Frańtiśka 

Novotnego „Mały przyjacielu, chcę usłyszeć 

twój śmiech". Wśród innych opowiadań 

klasycznej SF czy też topornych opowiadań z 

cyklu „ Warhammer" jest ono niczym haust 

świeżego powietrza po wyjściu z zadymionego 

pokoju. Skromne, ale delikatne i subtelne, 

pełne wewnętrznego ciepła i zadumy nad 

okrucieństwem świata, który zabija wszystko, co 

piękne - także miłość i przyjaźń między ludźmi... 

(Jarosław Kołacz z Raszyna, student prawa, 20 

lat) 

...Za najgorsze uznaję opowiadanie Pavli 

Sekyrowej „ Wielkie pranie" („ NF" nr 1/90). 

Właściwie trudno nazwać to opowiadaniem. Jest 

SONDAŻ VII - opowiadania zagraniczne 

ono dla mnie zdecydowanie za krótkie i co 

gorsza mało oryginalne. Niektóre obrazy przedstawiające 

życie po „ tamtej" stronie są tak głupie i 

pozbawione sensu, że czasami po przeczytaniu 

czegoś takiego jest mi tylko żal „twórcy", który to 

napisał... (Marcin Karnowski z Bydgoszczy, 16 

lat) ...w opowiadaniu Garryego Kilwortha „Biały 

szum" („ NF" nr 3/90) nie ma tradycyjnych atrybutów 

science fiction: gwiazdolotów, kosmicznych 

piratów, genetycznych mutantów. Jest natomiast 

to, co bardzo cenię w fantastyce: nastrój z odrobiną 

filozofii, połączone z wartką akcją, a przede 

wszystkim pomysł (klucz do sukcesu). W opowiadaniu 

Kilwortha elementy te zostały związane 

bardzo precyzyjnie. Głos Boga często jest 

motywem i punktem zaczepienia w literaturze 

SF, ale właśnie w tym utworze możemy dostrzec 

nowy wymiar religii. Z jednej strony bohaterowie 

(a przynajmniej jeden) boją się wypowiadanych 

przez Boga stów, aby nie zwątpić w istnienie 

Stwórcy, a z drugiej - chcą posiąść niezbity 

dowodna to, że ON jednak jest i patrzy na nich z 

niebios. Nie dane im jednak było się o tym 

przekonać, ponieważ autor również był rozdarty i 

zakończył opowiadanie na neutralnym gruncie, 

odpowiedź zostawiając czytelnikom... (Rałał 

Natorski z Radomia, uczeń III ki. LO) 

...Najlepszym opowiadaniem były „Stalowe 

psy" Raya Aldridge 'a (,, NF" nr 1/90) - brawurowo 

napisane, pełne swoistej, mrocznej atmosfery.

Pomimo okrucieństwa opisywanego świata 

utwór ten zawiera refleksję optymistyczne - 

opowiada o człowieczeństwie, które wcześniej 

czy później musi się ujawnić, nawet jeśli jest 

skryte pod stalową skorupę. Iskra 

człowieczeństwa jest wartością, dla której warto 

poświęcić nawet własną egzystencję, gdy nie 

można żyć jak człowiek - kochać, wzruszać się. 

Jest to także opowieść o filozofii dziejów Aandred 

wypełnił zadanie, jakie przed sobą postawił i 

zapłacił za to śmiercią, lecz dorasta nowe 

pokolenie ludzi i życie musi toczyć się dalej... 

(J. Kołacz) 

... Najgorszym opowiadaniem był „ Druciarz ciał 

i najsamotniejszy człowiek na świecie" Raya 

Aldridge 'a („NF" nr 6/90). To groteskowe 

opowiadanie nie przypadło mi do gustu ze 

względu na swój infantylizm. Możliwe, że miało 

jakiś ukryty sens, ale ja nie mogłem się go 

doszukać... (Krzysztof Skwark ze Szczecina, 

uczeń Technikum Mechaniczno 

Energetycznego, 15 lat) 

...„Pazury anioła" Ludmiły Koziniec („F" 4-5/ 

90) to opowiadanie napisane dobrze, z akcją i 

tylko jedno budzi moją wątpliwość - czy polski 

czytelnik jest w stanie zrozumieć wszystkie 

podteksty w nim zawarte ? Czy tak bardzo 

aluzyjne opowiadanie może być prawidłowo 

odczytane przez ludzi, którzy nie znają realiów 

życia w ZSRR?... (Przemysław Sołtys z 

Chorzowa, student medycyny, 21 lat) 

...Zdecydowanie najgorszym opowiadaniem 

zagranicznym byty,, Pazury anioła" Ludmiły 

Koziniec. Czytając je czułem się jakbym 

ogląda! „ Schizofreniczną dobranockę" 

nadawaną po północy. Jeśli to opowiadanie 

miało jakiekolwiek głębsze treści, to ja ich 

niestety nie pojąłem... (Grzegorz Haratyk z 

Ustronia, uczeń, 15 lat) 

... Wspaniałym opowiadaniem, pełnym polotu, 

fantazji, napisanym z dużą dozą humoru okazały 

się „Pazury anioła" Ludmiły Koziniec... (J. 

Górnaś) 

...Do waszych nieudanych przedsięwzięć 

muszę zaliczyć skompromitowanie wielkiego 

pisarza, jakim jest niewątpliwie Frederik Pohl. 

Zepsuliście jego opinię publikując opowiadanie 

„Świąteczny program Rocky 'ego Pythona" („ 

NF"nr 21 90). Nie zasługuje ono nawet na 

podpisanie go nazwiskiem Pohla. Pisząc to „ 

dziełko" autor,, Gateway - brama do gwiazd" 

musiał być psychicznie załamany. Niewiele jest 

w tym opowiadaniu z fantastyki, a już zupełnie 

nic z walorów Pohla. 


Szkoda, ale mam nadzieję, że nie zachwieje to 

pozycji wybitnego pisarza wśród waszych 

czytelników, a wy naprawicie ten błąd publikując 

coś z prawdziwej sztuki, jaką tworzy Frederik 

Pohl... (R. Natorski) 

...W przeciwieństwie do utworu Dicka 

„Majstersztyk" opowiadanie Henry'ego 

Kuttnera „Księżycowe Hollywood" („NF" nr 5/90) 

jest majstersztykiem knota literackiego. Nie 

chciałbym tu odsądzać Kuttnera od czci i wiary, 

ale jego opowiadanie jest tak naiwne i banalne... 

(Maciej Salamończyk z Otwocka, uczeń LO, 

18 lat) 

...wśród wielu kiepskich opowiadań 

pierwszego półrocza najgorsze to niewątpliwie 

„Rzeka czasu" Davida Brina („F" nr 1/90). Po 

paru niezłych utworach tego autora 

(„Kryształowe sfery", „Czwarte powołanie 

George'a Gustafa", „Thor spotyka kapitana 

Amerykę") „Rzeka czasu" wzbudziła we mnie 

mieszane uczucia. Z jednej strony dość 

oryginalny pomysł i niezłe wykonanie, z drugiej - 

infantylna treść. Wysiłki autora w zakończeniu 

opowiadania nie zdołały ulepszyć całości... 

(Michał Skrzypczak z Warszawy, uczeń LO, 

15 lat) 

...moim opowiadaniem roku 1990 są „Okna" 

lana Watsona („NF" nr 4/90). Jest to utwór 

napisany z ogromnym talentem. Sam pomysł 

opowiadania również jest oryginalny, chociaż 

zauważam pewne podobieństwo do pomysłu 

opowiadania Boba Shawa „ Światło minionych 

dni". Watson wspaniale nakreśli! obraz światów 

widzianych w dziwnych i nieziemskich rzeczach 

nazwanych przez ludzi oknami. Do tych światów 

stworzonych przez Obcych mogą się dostać 

ludzie będący w intymnej bliskości. Dzięki 

doskonałemu przekładowi p. Jęczmyka 

opowiadanie nie utraciło swych walorów: 

bogatego i dopracowanego języka oraz uroku, 

który może zachwycić tak bardzo, że czytelnik po 

lekturze „ Okien" żałuje, że nie jest to powieść, ale 

tylko krótkie opowiadanie... (R. Natorski) 

...Ludzie, takie rzeczy drukujcie jak „Okna" 

Watsona, a nie jakieś prymitywne wynurzenia 

pod szumną nazwą „ Warhammer"... 

(MichałPorębski z Lublina, 15 lat) 

...szczytem kiczu w 1990 r. okazało się 

banalne opowiadanie „Jak Chomik pokochał..." 

autorstwa Cheta Williamsona („NF" nr 2/90). 

Jest to typowy melodramacik o rozmydlonej 

treści opiewającej miłość informatyka, twórcy 

filmów cyfro- 

wych, oo własnego tworu - aktroida, a raczej 

aktroidki. Mamy tu do czynienia z wielką 

miłością, która popycha naszego bohatera do 

tego, że dzięki własnemu wynalazkowi łączy się 

w jedną osobowość z ukochaną aktroidką, 

decydując się jednocześnie na opuszczenie 

tego realnego świata. 'Obrzydliwe! (J. 

Górnaś) 

...Najlichsze z opowiadań zagranicznych (i w 

ogóle) to „Staramy się" Orsona Scotta Carda 

(„ NF"nr 5/90) - kompletna głupota, i „ Czlo wiek, 

który wymyślił prawdę o dziecku Todda i Adriany" 

George 'a Effingera („ NF"nr 4/90) - bardzo 

przepraszam, ale tego nie mogłem nawet 

doczytać do końca; znudziło mi się, zanim 

dotarłem do połowy... (Jacek Mocarski z 

Łomży, uczeń LO, 18 lat) 

...Najgorsze opowiadanie to utwór Nancy 

Kress „Ludzie jak my" („F" nr 6/90). Ludzie, takie 

coś umieszczać w tak renomo wanej firmie ? Dzięki 

Bogu, że było to dość krótkie. Kompletnie nie 

rozumiem, jak to u Was tam przeszło. Takiej 

szmiry nie czytałem od około 2-3 lat. Sądząc po 

pierwszej stronie numeru czerwcowego nawet w 

drukarni trzęsły im się ręce podczas pracy. Tytuł 

wyszedł zgodny z treścią: bezsensowny i „ 

tajemniczy": „Ludzie jamy"... (Daniel Lenart z 

Łodzi, uczeń LO, 16 lat) 

...Najlepsze: „Czas robaka" Boba Lemana 

(„F" nr 4-5/90): Każde słowo, każdy wyraz 

nakazuje nam przeczytać następny. To jest jak 

narkotyk, musimy „iść" dalej; chcemy „iść". 

Wspaniale sklejone. Fascynujące. Czytając 

widzę wszystko dokładnie jakbym był tam, 

wewnątrz, tuż przy bohaterach. Stal z boku 

niewidzialny dla nich, przechodził tam, gdzie i 

oni... i to zakończenie - ekstra! Panowie, więcej 

takich „Czasów robaka"! (Artur Domierackiz 

Bydgoszczy, uczeń Technikum Chemicznego, 

20 lat) 

...„Czas robaka" Lemana dorównuje klasą 

„ Piasecznikom" Martina! (G. Haratyk) 

...Najlepsze opowiadanie to „Czas robaka" 

Boba Lemana. Kiedy biorę do ręki opowiadanie 

tego pisarza i zaczynam czytać, to wiem, że nie 

będę się nudził. Wiem, że BL trochę mnie 

postraszy, trochę zaszokuje, że nie będzie silitsię 

na jakieś wielkie myśli filozoficzne i co 

najważniejsze opowiadanie zostanie mi na 

dłużej w pamięci. I tak powinno być... (M. 

Karnowski). Opracował Krzysztof Szolginia 

Książkę wylosował G. Haratyk. Wysyłamy ją pocztą. 

„Nowa Fantastyka" w kiosku 10 000 zł, a prenumerata TYLKO 8 000 zł!!!

film Duchy nie chcą odejść

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?