Hướng dẫn quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên - IUCN

Sự tham gia của cộng đồng địa phương và người bản địa: Nguyên tắc và hướng dẫn
Sự tham gia của tất cả các bên có liên quan, đặc biệt là cộng đồng địa phương và người bản địa
trong quy hoạch và quản lý khu BTTN là yếu tố tiên quyết cho thành công của các khu BTTN.
Chương này trình bày các nguyên tắc chính cần tuân thủ khi tiến hành lôi cuốn sự tham gia của
cộng đồng và người bản địa vào các hoạt động quản lý như xây dựng và thực hiện KHQL, chiến
lược tài chính, du lịch sinh thái được trình bày trong các Chương khác của Tài liệu này.
Nguyên tắc 1
Cộng đồng địa phương, người dân bản địa đã gắn bó lâu đời với tự nhiên và thấu hiểu sâu
sắc tự nhiên. Họ đã góp phần quan trọng vào việc gìn giữ các hệ sinh thái của trái đất thông
qua sử dụng nguồn tài nguyên một cách bền vững và tôn trọng tự nhiên dựa trên nền tảng
bản sắc dân tộc. Chính vì vậy mà xung đột giữa mục tiêu bảo tồn với sự tồn tại của người
dân địa phương sống trong và xung quanh ranh giới khu BTTN đã không xẩy ra. Hơn thế,
họ phải được coi là những đối tác bình đẳng và được hưởng lợi trong quá trình xây dựng
và thực hiện các chiến lược bảo tồn có những tác động đến đất đai, lãnh thổ, nguồn nước,
duyên hải và các nguồn lợi khác, đặc biệt tác động đến quá trình xây dựng và quản lý các
khu BTTN.
Hướng dẫn
1.1. Trong trường hợp nếu các khu BTTN nằm trong đất đai, lãnh thổ, nguồn nước, duyên
hải và các nguồn tài nguyên khác của đồng bào dân tộc hay địa phương thì cần phải
có sự thoả thuận giữa các cộng đồng với các cơ quan bảo tồn sao cho không trái với
các qui định và luật pháp hiện hành có liên quan đến đồng bào dân tộc và người dân
địa phương. Những thoả thuận trên phải bao gồm việc xây dựng các mục tiêu chung
và các cam kết bảo vệ các khu BTTN; xác định trách nhiệm bảo tồn và sử dụng bền
vững tính đa dạng sinh học và tài nguyên thiên nhiên đồng thời còn là cơ sở để xây
dựng các mục tiêu quản lý, các chuẩn mực, quy chế…Các thoả thuận phải hạn chế tối
đa tính quan liêu, điều này rất cần để bảo đảm đồng quản lý nguồn tài nguyên một
cách hiệu quả.
1.2. Việc xây dựng các thoả thuận này phải được thực hiện theo mục tiêu, kế hoạch và
chính sách bảo tồn quốc gia, trong khuôn khổ luật pháp và các qui định của Nhà
nước. Việc làm này là cần thiết để bảo đảm rằng các thoả thuận đó phù hợp với các
mục tiêu và cam kết của quốc gia về bảo tồn các di sản thiên nhiên và văn hoá của mỗi
nước, bao gồm cả các nghĩa vụ quốc tế (các công ước quốc tế).
1.3. Xây dựng các KHQL khu BTTN cần kết hợp chặt chẽ với kiến thức bản địa, kinh nghiệm
và thực tiễn sử dụng bền vững về mặt sinh thái các nguồn tài nguyên thiên nhiên của
địa phương, những đóng góp và công cụ xây dựng trên cơ sở hệ thống các kiến thức,
gồm cả kiến thức về khoa học tự nhiên và khoa học xã hội;
1.4. Cơ chế theo dõi giám sát lãnh thổ, các vùng duyên hải, biển và vùng nước ngọt trong
khu BTTN cũng phải kết hợp với kiến thức, thực tiễn và truyền thống có liên quan đến
bảo tồn đa dạng sinh học, sử dụng bền vững nguồn tài nguyên thiên nhiên; các công
cụ quản lý cần xây dựng trên cơ sở các hệ kiến thức khác nhau.
1.5. Cần hài hoà một cách tốt nhất giữa hệ thống các văn bản pháp qui về bảo tồn của
quốc gia với hệ thống phân hạng các khu BTTN của IUCN. Áp dụng đầy đủ các nguyên
tắc và hướng dẫn này sẽ mang lại nhiều lựa chọn có lợi cho cộng đồng địa phương,
người bản địa và giải quyết được các tranh cãi liên quan đến các khu BTTN.
69