Kalanko ni ladamuni forobajÆkafø. ñÆ 3 Mara ni kan. ñÆ 6 ...

Jama bøliko 14nan. – Dønniya forobayasÆbÆn 

Poyi 1,5p 

Kalafili 1p 

Nsiirin 0,5p 

"Intégration" 2,5p 

Ladamuni forobajÆkafø 3 p 

°øgøløn 4p 

Mara ni kan 3,5p 

--------------------------------------------------- 

� Kalanko ni ladamuni forobajÆkafø. ñÆ 3 

� Mara ni kan. ñÆ 6 

� Farañøgønkan ni dorokoli: "Intégration". ñÆ 10 

� Jamu “Baalo” Sørøla cogo di? ñÆ 17 

� Faransikan dañew yÆlÆmacogo .ñÆ 19 

� sinankunya. ñÆ 21 

� Bato fila ka sigiñøgønya. ñÆ 25 

� KantÆ Solomana ka Sosotaa. ñÆ 28 

� Biramanin ka maana. ñÆ 36 

1


2


Kalanko ni ladamuni 

forobajÆkafø 

A kuma kolomayørø 

An ka ladamuniko sÆbÆkørø filÆli y’a to 

an sera k’an bolo da kalanko gÆlÆyaw 

kisÆ kan. Walasa ka gÆlÆya ninnu døn a 

ñÆma, ani ka fÆÆrÆw tigÆ an ka jamana 

haminakobaw la, ladamuniko siratigÆ la, 

foroba jÆkafø kÆra, min kÆnÆ kan, wele 

bilara jamana kønø magan kÆbagaw ani 

jÆrÆjÆkulu bÆÆ ma. 

K’a ta Ûkutøburu kalo tile 30, 31, ka se 

SÆtanburu kalo tile følø n’a filanan ma, 

san 2008, ladamuni foroba jÆkafø in kÆra 

Bamakø lajÆrÆsoba kønø. KÆnÆ in kan : 

-Magan kÆbagaw (jama jÆkulu, tøw, 

kÆnñÆrÆyew), 

K’A DA Mali sariyabaju kan, min taara 

2002san2, kalo 2nan tle 25, a fasari 17 

ni 18 la ; 

K’A DA Kalanko-san-tan-sariya-baju 

(PRODEC) kan (1998 / 2008) ; 

K’A DA Sariya-sun N o 99 – 046 min 

taara 1999san, kalo 12nan tle 28, n’a bÆ 

Kalan-kuntlenna-sariya ñÆfø ; 

K’A DA Kalanbolofaraw dÆmÆ-tlali 

(PISE) ka san - tan baara bolodalen kan 

(2001/2010) ; 

K’A DA Kuntlenna basigilen minnu 

jirala sÆbÆn na, a bÆ fø min ma, Mali 

sininama 2025san ; Mali sønna sÆbÆn 

min kønøkow ma ; 

K’A DA Sørø-ni-JyÆnlatigÆ-yiriwabaaraw-dansigili 

(PDES : 2007 – 2012) 

min bÆ kalanko kan ; 

K’A DA Setigi-blon ñÆmaa ka baarabolodalen 

min jirala sariya-blon kønø, ni 

sariyatalaw sønn’a ma ; 

3 

-Fanga bondaw , 

-Jamana lasigidenw, 

-Karamøgøw, karamøgø lapasatønw, 

-Kalanden ncinin ni kørøbalenw, 

-Foroba cakÆdaw (jama magoñÆ cakÆdaw 

ni kalanko ñÆnabø cakÆdaw), 

-Politikitønw ni politikitøn kuluw, 

-DiinÆ møgøw, 

-KÆnñÆrÆyew, 

-TungafÆ maaw, 

-Foroba ni kÆnñÆrÆye kunnafoni cÆrin 

cakÆdaw. 

tøgøla møgøw de tun bÆ kÆnÆ in kan. 

An ko : 

K’A DA Setigi-blon ni Mara °Æmaa ka 

kuma følen kan kalanko la, ko « ka fÆÆrÆ 

kuraw ñini, ka miiriyaw lakuraya, min 

b’a to, an b’an ka fÆlaw n’an taasira 

døn » ; 

K’A DA FÆÆrÆ minnu bÆna sigi senkan 

yaasa LajÆrÆ in ka lañiniw bÆ sabati ; 

K’A DA Kalan kÆbaaw an’a ladonbaaw 

ka cÆsiri kan, ka Mali Mara dÆmÆ ka 

lakøliko gÆlÆyaw kÆlÆ ni fÆÆrÆ 

basigilenw ye, fÆÆrÆ kuntaala jan ani 

jamana bÆ se fÆÆrÆ minnu kørø ; 

K’A DA Fasojama, Marabatigi, Jamana 

kuntigi, MarajÆkulu ani jamana ñemaablon 

tøw bÆÆ ka Ñaniya kan : ka LajÆrÆ in 

ka lañini kÆrÆnkÆrÆnnenw kÆ u kunkoba 

dø ye, yaasa Mali kalanko bÆ san sørø, i 

n’a fø lawale ;


LajÆ kÆnÆ kan, 

møgøw y’a fø ka gÆlÆya, ko: 

1. Kalan ye jamana hamina følø ye karamøgøw ani musoyabaara degeli 

O de kosøn, Mara ka kan : 

karamøgøw ; 

-ka fÆÆrÆw sigi senkan yaasa kalan -ka fÆÆrÆ sigi senkan yaasa baara ni 

lañiniw bÆ sabati sira bÆÆ la, i n’a fø kalan bÆ taa kuntlenna kelen fÆ ; 

baara dønbaaw, baara minÆnko ani 

musakako ñÆñinini ; 

-ka kalanko musaka to jamana yÆrÆ ka 

bolo kan ; 

-ka kalan-kun-følø wajibiya maliden bÆÆ 

kan, fufalaki ; 

-ka baara-kalan-yørø kuntaala surun 

ñÆnamaw dayÆlÆ kalan dakun bÆÆ la, 

kÆrÆnkÆrÆnnenyala sannakalansow la ; 

-ka karamøgøw bÆÆ minÆ kelen ye : u 

talicogo baara la, u ka sarako ani u ka 

lakalanniko. Karamøgø minnu ko don o 

ye : foroba baarakÆlaw, bÆnkan bÆ 

karamøgø minnu ni Mara cÆ, bÆnkan bÆ 

karamøgø minnu ni galoduguw cÆ, 

bÆnkan bÆ karamøgø minnu ni 

dugulamøgøw cÆ, denladonbaaw, balikukalan 

karamøgøw, dugu yiriwa kalanso 

-ka fÆÆrÆ tigÆ jamana den bÆÆ ka sanwøørø-kalan 

kÆ. O ka kÆ a ka lañini føløfølø 

ye ; 

-ka kalan labÆn, yalasa, kÆnñÆrÆyew bÆ 

karamøgø ñÆnamaw sørø, jamana yiriwali 

kama ; 

-ka fÆÆrÆ-kalan ni baara-kalan labÆn 

jamana ka ñÆtaa kama ; 

-ka ñinini-kalan jukørømatintin ; 

-ka gafe dilanni siraw bÆÆ yiriwa ; 

-ka degeli kalanw labÆn k’a ñÆ ; 

-ka kalanden kulu jateminÆ kabini kalan 

daminÆ f’a laban ; 

-ka jogo juguw kÆlÆ ka bø foroba ni 

kÆnñÆrÆye kalansow bÆÆ la ; 

-ka fasokanw yiriwa k’u kÆ dønniya 

laseli minÆn ñÆnama ye dakun bÆÆ la. 

2. An ka kalanko sÆbÆkørø tiñÆnen 

don bi-bi in na, an ka kan k’a lajÆ 

ji ñÆmajølen na. O de kosøn, a kÆra 

wajibi ye an ma : 

-ka karamøgøw ka danbe lasegin u ma, 

ka dø fara u ka sara n’u ka musakaw 

kan, k’a da jyÆn bilama gÆlÆya kan ; 

-ka sÆgÆsÆgÆli kÆ sanga ni waati bÆÆ ; 

-ka Fanga baarada ni kalanko ni ñinini 

baaradaw sÆbÆkørø labÆn, i ko Mara ka 

3. Fanga n’a jÆñøgønw kelenkelenna 

bÆÆ jøyørø ka kan ka 

faranfasiya. °øgøn-sira-taama min 

bÆ Fanga n’a jÆñøgønw cÆ, o siraw 

ka kan dantigÆ jÆlenya la. BÆnkan 

min bÆ Fanga n’a JÆñøgønw ni 

ñøgøn cÆ, o bÆnkan ka kan ka bato 

bÆÆ fÆ. BÆnkan in ka lañini føløfølø 

ye an ka kalan sabatili n’a 

yiriwali de ye. O kalan tÆna sabati 

4 

sariya min ñÆsinnen bÆ Galoduguw ma, 

o y’a fø cogo min ; 

-ka kalan bolofara bÆÆ køløsi kuday ; 

-ka jateminÆ kÆrÆnkÆrÆnnen boli 

kÆnñÆrÆye kalanso bÆÆ kan, diinÆkpma 

ani diinÆkontan bÆÆ, yaasa ka bÆnkan 

lakika sigi min ni sariyaw bÆ ñøgøn ta ; 

-ka møgøw ni magoñÆ minÆnw lakana 

kalansow kønø ; 

-k’a ñini Fanga k’a ka layiduw tiimÆ, a 

ye layidu min ta ni JÆñøgønw ye. 

n’an ma segin an ka danbew ma, i 

n’a fø: ladiriya, ladamuni, baara, 

ñÆtaa ani jøyørø fa. 

N’an ko Fanga JÆñøgønw, an kan bÆ : 

Dugu-lajÆrÆ-fangaw, Galoduguw, Karamøgøw 

ka Lapasali-tønw; Kalandensomøgø-tønw 

(APE); Kalan-musakañÆnabø-tønw 

(CGS) ; Kalanden-jÆkulutønw; 

Kalan-kÆnñÆrÆye-tønw, JamadÆmÆ-tønbaw 

(ONG) ani JÆkulu-tønw.


4. Sira kura min dønna fangaw ni 

ñøgøn cÆ waati in na, o ye møgøw 

galabu kari, k’an ka danaya n’an 

ka ladaw barika døgøya. O de 

kosøn, an ka kan k’an hakili jagabø 

kosÆbÆ fÆÆrÆ ñÆnamaw ñinini 

kama. Anw minnu nana Ladamuni- 

LajÆrÆ kÆnÆ kan, an ka lañini ye ka 

walew kÆlÆ, wale minnu ni kalan tÆ 

bÆn. O de kosøn an ye lahidu ta 

Fasojama ye, k’an b’an seko 

5. A wajubiyara kulu kÆrÆnkÆrÆnnen 

dø ka sigi senkan ka lañini 

°Æmøgø jugu, n kan b’i ma. 

JigitigÆla, yalama. 

Jamana tÆ dilan nkalon kan. 

Faso tÆ taa ñÆ wolomali kan. 

Baarada tÆ yiriwa namara kan. 

Mara tÆ jiidi yÆrÆsagokÆ kan. 

Juguya dabila, namara dabila. 

BÆÆ n’a jøyørø don jamana kønø. 

BÆÆ n’a jøyørø don baarada la. 

Jamana nagasibaa, Ala ñÆ b’i la. 

FÆn bÆÆ bÆ ban, fø Ala ka masaya. 

HinÆ jamanadenw na, 

HinÆ baarakÆlaw la, 

U niyørø d’u ma, 

Poyi 3nan : °ÙMÛGÛ JUGU 

5 

danma jira bÆÆ kÆ, yaasa, kalan 

labÆnnibaaw hakili sigilen b’u ka 

baara kÆ u fÆÆrÆ ma, karamøgøw 

kun kørøtalen bÆ kalan ni 

sÆgÆsÆgÆli kÆ a ñÆma, kalandenw 

wasalen bÆ kalan minÆ sÆbÆ ye, ka 

kalanso sariya bato. Ani k’a ñini 

Fanga fÆ a ka lahiduw tiimÆ sanga 

ni waati bÆÆ, yaasa, karamøgøw ni 

kalandenw b’u sago sørø. 

følen ninnu waleyali køløsi nink’u 

sabatili fÆÆrÆw tigÆ. 

Bamakø, 2008san kalo11nan tle 02 LajÆrÆ 

U ka hakÆ makara. 

San dama-dama, lafiyÆbø waati filÆ. 

DamakÆñÆnya nana, nimisa filÆ. 

E! N balimakÆ, n balimamuso, møgø t’a 

seko bÆÆ kÆ, 

Møgø t’a seko bÆÆ waleya. 

Møgø bÆ na møgø bolo, 

A bÆ taa møgø bolo. 

Ala ye møgø da, a m’u damakÆñenya, 

I wasadon hinÆ la. 

FÆn bÆÆ laban ye saya ye. 

SÆbÆnbaa: Burema Keyita, 

Kucala Akademi


79 san, anw fasojama ye Sokolon- 

Kuruma ka dønkili ÑunuÑunu. Bi yo, bi 

ka di .... 

Sariyaw ni Ñaniyaw tara ka ñÆsin an 

fakanw dondalali ma. K'a ta o san, fo an 

bÆ don min na i ko bi, dønsen ma kÆ 

kelen ye. A bÆ fø “cu” a bÆ fø “ca”. Nin 

bÆÆ la, se ma kÆ kotigi ma, k'a sago ni a 

dingø ñininka. FÆn bÆÆ bÆ kÆ fasojama 

tøgø la, nka kow latigÆlenkørø de, 

dantigÆli bÆna k'a ye. Jamana ñÆmaaw 

jøyørø kÆra fasokanw majamuni n'u 

mankutuli ye. 

BÆÆ ko, k'u ka ñi ; bÆÆ sønna, ko ñÆtaa tÆ 

sabati u kø; bÆÆ ko ko faamuya ni 

kunnafoni tÆmÆsira sabatilenw don; bÆÆ 

sønna k'an ka kalan kÆ n'u ye, bawo k'u 

musaka ka døgøn, k'o kalan kuntaala bÆ 

surunya, k'o kalan nafa sørø ka di 

dønniya forobayali hukumu kønø. ñÆmaa 

yÆrÆ dø y'a jira ko an ka sinin bÆ an ka 

kan de kønø. "A kana kÆ maa kalannenw 

ñÆna k'u bÆ kisi ka maa kalanbaliw to" 

ñÆmaa dø fana ko ten. Nin bÆÆ n'a ta, 

jarabi jugu min bÆ an ni nansarakan cÆ, o 

jarabi jugu ma yigiyøkø sango ka bin; 

fakanw kanu kosøn. 

JateminÆ tÆ jateminÆ ye, sÆgÆsÆgÆli tÆ 

sÆgÆsÆgÆli ye, jamana lahalaya bÆÆ 

lajÆlen tÆntÆnna kodønna suguya bÆÆ fÆ. 

Banaw si dønna, u fura bisikira k'o kÆ 

fasokanw dondalali ye, bawo jama de bÆ 

faso baara. Nin bÆÆ n'a ta, jamana 

ñÆmaaw cÆsirilen bÆ kumañøgønya la 

nansarakan na, fo u bÆ ñøgøn fadenya a 

føko ñuman na; k'a sørø u bÆÆ jÆlen b'a 

kan ko kÆmÆ sÆrÆ la, jamanaden 80 tÆ u 

ka føtaw mÆn sango k'a sira taama. O 

baara bÆ tiimÆ cogo di ? 

K'a ta 2001 san daminÆ na kan'a bila bi 

la, fÆn caman kÆra an ka jamana kønø 

(Nansarakanføjamanaw ka lajÆ, gafe 

sÆbÆnnaw ka lajÆ, Banki mønjali ni FMI 

Mara ni kan 

ñinÆ ñimina ka dÆsÆ a ku la. 

6 

ka lajÆ, MaramafÆn kønjÆkulu ka lajÆ, 

CEDAO depitew n'a sariyabulon 

sigira).Nin waati ni nin kow waleya tuma 

y'a sørø maliden 80 kÆmÆ sÆrÆ la, olu b'u 

kunfÆ ; k'a sørø u haminankow n'u 

tøgølakow bÆ ka latigÆ. O møgøw køni tÆ 

dø wÆrÆ døn, u y'u ka jamana ñÆmaa ye 

jabaranin na dunanw cÆ la, a bÆ ka kuma 

ni dusu ni barika ye. N'o kÆra an ka 

faamunen ye, baara kÆra jøn ye ? Jøn de 

bÆna a tø tiimÆ ? BÆÆ ninyørø bÆ nin na. 

DiñÆ kørøtølen don, o ye laada ye. 

"Kalanbali" jøyørø ka døgø bi. O la, 

jamana min maa kalannen ka ca, o de bÆ 

se k'a jigi da yiriwa sørøli n'a sabatili kan. 

O kama, maa si man kan k'a bolokønøjÆgÆ 

bila a senkørøjÆgÆ ye. 

Fo bÆÆ ka faamuya ni dønni sørø i ka kan 

na; bawo, jamana si tÆ bø nøgø la ni wali 

kan ye. Kalan bÆ kÆ ni kan de ye. N'o kan 

tÆ kalankÆla ta ye dun ! Lahalaya ni 

mankutu minnu føra fasokan ma, olu ye 

lÆgÆsÆ ye. O tuma cÆsiri ka k'o fÆ, bawo ni 

nansarakan kalanni ni nansara ladege tÆ 

fila ye, an ye o ñuman kelen kÆ; halisa 

kunun ka fisa bi ye. Dø de bÆ fara gÆlÆya 

kan. O ka bala an na o de ye balanako 

yÆrÆ ye. Bawo yiriwa ñÆdønbaga bÆÆ 

sinsinnen don kan de kan. Ni kan tÆ yen, 

yiriwa tÆ yen. TiñÆ don, an taalan kÆra 

nansarakan ni kan wÆrÆw ye; nka an 

sinsinnan man kan ka dan olu ma, bawo, 

jateminÆw y'a jira k'olu mÆnbagaw ka 

døgøn kojugu an ka jamana kønø. Degun 

caman b'an kan sisan, minnu sababu ye 

ñÆmaaw ni jama ka ñøgøn faamuyabaliya 

ye. Sariya ka di bÆÆ ye bari ale ye maa 

ntøñølenw kunføyørø følø ye. KÆnÆya ka di 

an bÆÆ ye, bawo ale ye ko bÆÆ nin ye. Bi, 

nin n'a ñøgønna fÆnw matarafabaliya kÆra 

sababu jugu dan ye an bÆÆ ma. Faama ni 

faantan, ñÆmøgø ni kømøgø, bÆÆ 

kamanagannen don san woliko la, gÆlÆya 

sankisÆ køni ! Tuma døw ni sigi kÆra ka


køløsili kÆ, møgø dusu telinw bÆ jalaki 

bin jamana ñÆmaaw kan. Jamana kønø 

gÆlÆya ni degun bÆÆ sababu ye ñÆmaaw 

ka baaraw kÆ cogo n'u kÆ waatiw ye. 

Danaya tÆ yen, kankelentigiya tÆ yen, 

jÆlenya tÆ yen. Ladamu tiñÆnna, bonya 

banna, ko bÆÆ kÆra sÆgÆsÆgÆli fÆn ye. 

Bisiki donna ñÆmaaw ni ñøgøn cÆ, a 

donna jama n'a ñÆmaaw cÆ. Munna o tÆ 

kÆ ! An cÆsirilen don kan min føli fÆ, o 

kan ma faamu, wa an si ma søn k'an tÆ 

kan in mÆn. 

An bÆ don min na i ko bi, maa si tÆ k'a 

ñini ka faamu. BÆÆ ko, ko tøw de nø ye 

gÆlÆya ye. Nka nin bÆÆ la, tÆmÆn kÆlen 

don ñinin fÆn kunna : faamuya ni 

kumañøgønya kuma bÆ fø cogo di k'a 

sørø aw tÆ ñøgøn ka kan føta mÆn ? 

Mali kønø bi, jama kulu suguya saba bÆ 

yan, hali ni søn ma k'o ma : 

●Jama kulu følø ye maa kalannenw ye ; 

ñÆmaa kulu. Olu de ye kalan kuntaala 

janw kÆ jamana wÆrÆw kønø ka segin ni 

kunnawolo sÆbÆnbaw ni nanzarakan ni 

kan wÆrÆw føko cÆñi ye. 

●Jama kulu filanan ye fasojama 

maakalansolataabaliw ye. O jama kulu 

de ka ca.Ale de ye faso baarakÆjÆkulu 

fanba ye. A da la ko man ca, wa, a 

sagonafÆn tÆ bÆrÆ ye. Jamana ñÆmaa kulu 

bÆ fÆÆrÆw ni dabaliw ni Ñaniyabaw siri 

ale de tøgøla. 

●Jama kulu sabanan ye jama ye, min bÆ 

yaala ñÆmaa kulu ni kalansolataabaliw ni 

ñøgøn cÆ. Ale ka ko ka gÆlÆn kosÆbÆ, 

bawo, a ka kalan ma taa ñÆ,wa, 

kalankÆbali fana tÆ. O jama kulu ñÆna k'a 

bÆ kalanbaliw ni san cÆ. 

Faso min kønø jama bÆ nin cogo la, o 

baara tÆ taga ñøgøn sama kø, sango n'o 

kalan kÆra kan wÆrÆ la min tÆ nin jÆkulu 

saba si kelen ta ye. 

Mali jamana ye fanga saba tile kÆ. O 

fanga saba ninnu danfara kÆra u 

miiriyaw n'u kuntilennaw de ye, n'o tÆ, 

kanko hukumu kønø u bÆÆ bÆ fa ni ba la. 

7 

TiñÆ don, Ñaniyabaw tara, waleninw yÆrÆ 

døw kÆra, nka faso kanko kÆra 

binkønømøgø ni kalansolataabaliw 

bÆrÆmako ye. Ka sariyaw ta kanw 

dondalali kama, ani ka fÆÆrÆ tigÆ kanw ka 

don an ka kalansow kønø, o ye ko ñuman 

ye, nka jamana ñÆmaa kulu si ma søn k'a 

jø a la ko wale kofølen ninnu jøyørø n'u 

ñÆci ka døgø kan dondalali la. Waleya 

fÆÆrÆw tigÆra kanko sabatili fÆÆrÆw 

dønbagaw fÆ, a tø ye politikiÑaniya 

barikama ye. An ka jamana ñÆmaaw ni 

jama jÆkulu tønw ñÆmaaw ye anw ñÆmada 

yørø n'an ka maa ladegetaw ye. 

O kuma n'a kørø bÆ ñøgøn na. Olu tÆ kuma 

an ka kanw na n'a ma kÆ wajibi ye. Min 

jÆlen don o ye kankelenfø ni 

sirakelenminÆ ye ; bawo, ka fasokanw don 

kalanso kønø, ka sariyaw sigi u lakodonni 

n'u ka hakÆw matarafali kama, ka tila k'a 

ye ko jamana kunkankumaw, a sariya 

sÆbÆnw, a bangÆli sÆbÆnw n'a maa 

makoñÆnabølan bÆÆ bÆ kan wÆrÆ la, o 

faamuni ka bon hakili ma !"Kami bÆ a 

ñÆmaa de tøn filÆ". Bi fasokanw kalanni 

tolen bÆ maaw bolo, se wÆrÆ tÆ minnu ye : 

maa kørøw ; togodalamøgøw ani 

nanzarakan kalanni musaka ka bon minnu 

ma. SÆbÆnw bayÆlÆmani doni bÆ Ñaniya 

ñumanw kun. 

Faamaw mako bÆ se fasokanw na siñÆ 

dama dø de : 

-Fanga ñini waati 

-Fasoko tøgøladon kÆrÆnkÆrÆnnenw 

-Jama lamuritili 

-Jama hakili sonya tuma 

N'o tÆmÆnna kanko dulokiba bÆ dÆn 

kÆrÆfÆ. Nin cogo la, siga bÆ bø an ni ñøgøn 

cÆ cogo di ? Faso bÆ baara cogo di ? 

Yiriwa kuma min bÆ ka fø, møgø bÆ se ka 

ñininkali kÆ o yiriwa suguya la. O yiriwa 

ñininbaga ye jøn ye ? A bÆ ñini jøn de ye 

? 

Nin ñininkaliw jaabi koñuman bÆ kÆ 

sababu ñuman ye an ka jamana ma, don 

nataw kønø. Jamana bÆ basigi fÆn døw de


kan. ñÆtaa bÆ sinsin fÆn døw de kan. 

Fasoba tÆ sørø gansan, 

ale banbannan ye faso ka ñÆnamaya 

tÆmÆnenw de labanbanni n'u layiriwali 

ye. Ni maa min ñinanna a jujøn kø, o 

labanko b'a jørÆ. 

Maa si ma deli ka jiri dilintan falennen 

ye ka wasa. O cogo kelen na, fasojama 

min mana a bÆnbasiraw bÆÆ bila ka tugu 

maa wÆrÆ bÆnba ka sira la, o fasojama 

sina tÆ bø bolokønømøgøya la fiyewu. Bi, 

an ka jamana kønøkow bÆ nin hakilinan 

søn ji la. Jamana min y'a ka 

yÆrÆmahørønya ta kabini 60 san, halisa 

filenni ni galama mana tu ñøgøn na, o 

sababu n'o latigÆbaga bÆ taga ñini 

nanzara la. An ta y'an yÆrÆ ye, o siga t'an 

na (yÆrÆmahørønya sanyÆlÆmaseli bÆ kÆ) 

nka an ta tÆ an yÆrÆ ye. O fana siga t'an 

na ; bawo, an ko Faransi, FMI, Banki 

Mønjali, Nazøn Zini ni Iniyøn EropÆyÆni 

de b'an ka hørønya musaka bø. Olu de bÆ 

u sagonna møgøw sigi an ka jamanaw 

kunna ; olu de bÆ u sagonna søngø sigi 

an ka feerefÆnw na an ka suguw kønø. 

Olu de bÆ an ka ladamuni taabolow 

dantigÆ k'u musakaw bø. Olu de bÆ an ka 

baara ñumanw n'an ka maa sÆbÆw 

dantigÆ. O tuma an yÆrÆ bÆ mun ñÆ ? An 

yÆrÆ bÆ mun de kÆ ? Walasa k'an hakiliw 

mada, ka bolokønømøgøya maloya bø an 

kun na, an ko ko mara waati de y'an kÆ 

kømøgø ye, ko nanzara ye ko bÆÆ latigÆ 

walasa an ka to an nø na. 

Bi, an ko dancÆ min bÆ an ka jamanaw 

ni ñøgøn cÆ k'o ye nanzara ka baara jugu 

dø ye min bÆ dansigi an ka fÆrÆ la. Nka 

an ka finitigiw de ni maramafÆnw jølen 

bÆ k'o dancÆw labanban ! An ye mun kÆ 

an ka yÆrÆmahørønya la ? Fasojama de 

bÆ dancÆko gÆlÆya don. ñÆmaajÆkulu ye 

fÆÆrÆ ni dabaliw tigÆ a yÆrÆ ye fasojama 

tøgø la. Ale tÆ dancÆko kalama. Nin 

lahalayaw bÆÆ bÆ fÆn kelen de kofø, n'o 

ye fasojama ka kÆrÆfÆdÆn ye. Tugu tÆ, 

lawulinkama tÆ. BÆÆ b'a ta tønø kan. Nka, 

ni dønniya ma forobaya, an bÆ mÆn 

8 

sunøgøbaliya la, bawo, sørø tÆna bøli kÆ 

sango ka dø mara. 

An ka gÆlÆyaw tÆ sørø baara kÆbaliya ye, 

yiriwa ñÆñinibaliya tÆ. Kabini yÆrÆmahørønyaw 

ñini waati fo bi, døwÆrÆ ma kÆ 

farafinna yiriwali ñinini kø. FÆÆrÆ bÆÆ dø 

sifilÆra. A tø laban na, siga kÆra farafin 

senkolaw ni dønnibagaw la ; wele bilara 

tubabu karamøgøw ma. Sørø dabÆn, 

nafololabaara, kÆnÆyako, ladamuni, sigida 

lakanani, josariya, kiiri sariya, 

kunnafonidi ni sÆnÆko bÆÆ kalifara 

dunanw ma walasa ka yiriwa don jamana 

kønø. 

Dugu gÆlÆya ye nanzara n'a ka dønniya 

dun ka ban tayi, k'a sørø a ye lafiya lase 

nanzarala ma ! O ma maa kamanagan, o 

ma maa si kunmasi cÆ. An ta kÆra dakan 

ye. Dakan ? Ayi, soci turu kana da dabi 

kun. An ta ye taaboloko de ye. ñÆsørøko 

bÆ jamana min kønø, o ñÆmaaw bÆ u 

sinsin jamana denw ka faamuya n'u ka 

faamu cogow de kan ka sira taama, bÆÆ bÆ 

sira min døn. 

k'a ta 60 san, ka se bi ma, Mali taabolo 

bÆÆ børa nanzarala. Faso marabolo bÆÆ ye 

nanzara fÆnw ye. K'a ta gofÆrÆnaman na 

fo jamana kolabÆn yørø laban, nin bÆÆ 

nanzaralabÆnnen don. O bÆÆ n'a ta, foyi tÆ 

ka ñÆsørø. BaarakÆminÆn ni fÆÆrÆ minnu 

b'an bolo, olu ye nøbø nanzarajamanaw 

bÆÆ kønø ; o tuma, munna u tÆ ka ñÆsørø 

yan ? "FÆÆrÆ ka ñumanya bÆ a baarabaga 

de la". Nin ye hakilinan sabatilenba ye 

yiriwa ñÆñinibagaw bolo, anw ma tangada 

min kan. 

Nanzarala baaraw daminÆna kan de la. 

Kanko ñÆnabølen kø, u y'u ñÆsin baara tøw 

ma. Anw ka jamana kønø bi, fÆn min 

nimisa b'an na, o ye sÆbÆnni kÆbaliya ye. 

O nimisa ka kan ka maa minÆ. An ka 

faamusiraw, ladaw, sekow ni dønkow bÆÆ 

ñÆmatununa k'o sababu kÆ sÆbÆnnibaliya 

ye. Nka ka se bi ma an ye mun kÆ walasa 

ka sÆbÆnniko dabali ?


Kan dama sÆbÆnniko kadara kønø, caman 

kÆra. An da sera olu ma. Nka min ye 

tariku n'an ka dønko ni seko sÆbÆnni ye, 

bÆrÆ ma ye følø. Tariku dønbaga jønjøn 

b'an ka jamana kønø ; nka olu ñÆsinnen 

don maa wÆrÆw ka ko kørøw sÆgÆsÆgÆli 

n'u ñÆñinini ma. An ka dønnibagaw bÆ 

wali kunko ñÆnabøli gÆlÆyaw kun ; n'a da 

sera an yÆrÆw ma, u b'a fø k'an ka kanw 

ka gÆlÆn, k'u kørø ka dun ! Nin bÆÆ bÆ 

mara gÆlÆya jamana ñÆmaaw bolo. O 

tÆmÆnnen kø, an ye diñÆ fÆn kura bÆÆ cÆ 

k'olu don an sogo n'an wolo cÆ ; k'a sørø 

a bÆÆ tÆ an nafa fÆnw ye. A døw yÆrÆ 

Nsiirin: surukuba ka sanga 

Surukuba fa sara, a ye misi faga, k’a sogo sarada 

ton naani ye. A ko jama ma, sogo sara følø ye su 

niyørø ye ; sara filanan su denkÆ følø niyørø ye, 

sara sabanan ye dunan jatigikÆ niyørø ye. Sisan, a 

tø sara kelen ye sogo tilala niyørø ye. 

N b’aw ñininka, misi fagara jøn ye ? 

9 

baara tÆ se ka kÆ an fÆ yan, ko sababu kÆ 

anw ka siya n'a kÆcogo ye. Misali la, 

"ÆntÆrinÆti" - ale køni dabølen don jamanin 

kÆrÆnkÆrÆnnen de kama. Nin kanko bilara 

bolo køfÆ, jamana ñÆmaaw n'a maa 

kalannenw bÆ fara kunfinw kan, bawo 

fÆÆrÆ tigÆtaw si ñe tÆ døn. Mara bÆ kÆ 

jamana kunnasigi ye ñÆmaaw bolo, n'o tÆ 

a tÆ wele ko mara ; fo ni kørø wÆrÆ dira 

mara ma : ka jamana køløsi, k'a lakanan, 

k'a kønøkow ñÆnabø sigidiyali kama. Politi 

Ñaniyaw rø, an bÆ don min na i ko bi, 

farafin kanw baarada sigira. O tøgøla 

hakili jakabø tuma bÆ na se. 

SÆbÆnbaa: Burema Keyita, 

Akademi Kucala 

µananpÆribø 

degeli 

Bøli bÆ jÆmanw na ; 

bøko fila kønø 

masakÆ finman 

taara k’a pÆrÆn


"Intégration" 

Kelenya - Bolodiñøgønma – Kafoñøgønkan 

A mana kÆ a fÆn o fÆn ye, 

hakilinan in ka lañiniw ye yiriwa ni 

ñÆtaa sabatili ye Afriki tilibin jamanaw 

kønø. KÆrÆnkÆrÆnnenyala, jamana minnu 

bÆ CEDAO tøn na. FÆÆrÆw ni dabaliw bÆ 

ka tigÆ walasa kafoñøgønkan bÆ kÆ wale 

ye jamanadenw bÆ bø min numa. 

DancÆkow nøgøyali tÆmÆnnen kø, kiiriko 

ni jagoko fana bilala hakilijakabø kÆnÆ 

kan. Foli ka kan ka da faranfinna jamana 

ñÆmaaw ye u ka hakilitigiya la. K'a ta 

yÆrÆmahørønyaw ñini waati ka se bi ma, 

an ka jamana ñÆmaaw bÆ hakilijakabøw 

la walasa ka lafiya ni daamu basigi : 

OUA, CILSS, ECOMOG, CEDAO ye 

jÆkuluw ye \m naniya hørøn kÆra minnu 

sababu ye, ka hakiliw ka jønya juru tigÆ, 

ka yÆrÆta jiidi ni se-n-yÆrÆ-kørø ñÆñinini 

n'a waleyali ye. An bÆ don min na i ko 

bi, taasibila ka kan ka kÆ ninnu kan 

yanni forobajÆkulu wÆrÆ bangeli cÆ. 

Køløsili følø min bÆ se ka kÆ, o ye nin 

tønbaw barika n'u jøyørø døgøyali ye 

farafinna kunkow ñÆnabøli la. Tøn ninnu 

bange waati, u kÆra jigisÆmÆnnanw ye 

maa bayirika caman bolo. Nka, taalen 

ñÆfÆ, jigiyaforo binnen, sørø kÆra 

makariko ye.Bi, OUA, CILSS, 

ECOMOG, CEDAO ; tøn ninnu tøgø 

tulolamÆnni dama bÆ maa caman dusu 

kasi, bawo u børa jigi kørø. Farafin 

jamana døw t'a døn dun-ka-fa ye min ye. 

O bÆÆ la, bana jugu ni lakanabaliya bÆ 

jamana kønø. Jamana døw fana taalan ye 

kÆlÆ banbali ye, fanga ni hÆrÆ nøfÆ kÆlÆ. 

O kÆlÆw kÆkun ye jama ye, nka, a su 

føløw n'a su labanw ye jamanadenw de 

ye. A ko tø bÆ na laban sigikafø ni 

kumadonsoya la. Sabagaw de fili la ; 

waati dø de y'u sørø yørø la, u tun man 

kan ka ye yørø min na. 

10 

Farafinna fanga baju yÆlÆmara, fanga 

sawura yÆlÆmara, fanga ni faama miirina 

yÆlÆmara , nka, bÆÆ t'o yÆlÆmaw kalama. 

Minnu b'u kalama olu ma faamuya 

jiidilen sørø a kan. Bi, fanga dønbagaw 

ye faamaw yÆrÆ de ye. Følø fanga tun 

mølen don, a tun ladamunen don ; tiñÆ 

don a tun bÆ jigitigÆkow kÆ, nka a tun bÆ 

kan kelen fø. A tun bÆ sira kelen taama. 

A tun da ka girin, a bololakaterin ; nka, 

a tÆ maa si ñÆnaminin. Faama tun tøgø 

ko jigisÆmÆnjiri, jigitugumasa fana tun 

don. ñinan kÆra ninnu kø, o de y'an ka 

walebaw kÆ fÆn nagasilen ye. N'o tÆ 

OUA ye fÆnba ye de. A taabolo de ma 

faamu a tønødunbagaw fÆ. A lañÆmayali 

walew ma faamu a baarakÆbagaw fÆ. Bi, 

an bÆ se ka fø ko OUA tøn tutigÆbagaw 

ma hakilijakabøba kÆ an ka jamanaw ni 

jamanadenw lahalaya kan, n'o tÆ OUA 

\m naniya sirilen køfÆ, a baara tøw tun 

ka kan ka kÆ farafinkanw na, walasa k'a 

forobaya, bÆÆ ka søn a tigiya n'a 

tøndenya ma. OUA kÆra jiriba sumantan 

ye. O kama digi bÆ kÆ a lapasabagaw la. 

N'a børa a bangeli san yÆlÆma seliw la, 

møgø t'a døn. Ko bÆÆ bÆ latigÆ farafinna 

kønø, a kÆrÆfÆ. OUA bÆ lahalaya min na, 

yali CEDAO fana tÆ na kÆ o cogo kelen 

na wa ? 

Dalateliya ma ñi, n'o tÆ møgø bÆ se k'a fø 

ko Sule tÆna fisaya ni DÆnba ye. K'a ta 

OUA sigi waati fo kana se bi ma, a ye 

sira minnu taama CEDAO fana bÆ o sira 

de kan. OUA sigira ni nanzarakan ye, a 

ye \m naniyabaw dantigÆ k'olu kÆ a ka 

lañiniw ye. Baara fanga bonyara a ma. 

2001 san daminÆ na, Mali ñÆmaa ye 

dugukolo ni kaba yuguyugu CEDAO 

tøgø la, ko "integration" : Kelenya - 

Bolodiñøgønma - Kafoñøgønkan. A mana 

kÆ fÆn o fÆn ye, hakilinan sabatilen don. 

Nka a ko bÆÆ ka latigÆ nanzarakan na, o 

bÆ kÆ sababu ye, n'a ma kÆ sababu yÆrÆ


ye, ka jama nin bø a ko la. Bi, CEDAO 

kÆlÆn bÆ i ko a danma jamana : CEDAO 

ñÆmaa, a minisiri, a depitew, a 

kiiribulon, a tø tora a fasojama ye, o min 

tÆ nanzarakan mÆn. Ale jøyørø bÆna kÆ 

mun ye ? sango don nataw kønø, 

CEDAO jabaranin n'a kunnafonidilaw 

fana bÆna sigi. CEDAO ko bÆÆ latigÆra 

k'a tø to kanko ye. Kabini kelen a ka 

faamu ko jama jÆlen de bÆ bii fø. Ni 

CEDAO baarabagaw dan tÆna kÆ 

ñÆmaajÆkulu ni nanzarakanmÆnbagaw 

dama ye, kanko b'a ñÆnini tuma de la, 

yanni a fana ka don OUA, CILSS ni 

ECOMOG barikaban kÆnÆ kan. Cogo di, 

kalanbali jamana ñÆmaaw bÆ se k'u 

jigida u ka jamanadenw kan k'a sørø u tÆ 

ñøgøn kumañøgønya ? JÆkulu fanga ye 

miiriyaw ni hakilinaw ye, nka a ka 

lañiniw waleyalan ye kumañøgønya ye ; 

n'o ma ñÆsigi a tuma na, koba bÆ kÆ 

konin ye. Ni dabali tigÆra ka jøyørøba di 

farafinkanw ma, OUA ni Afriki tønbaw 

dÆsÆra yørø min, CEDAO bÆ tÆmÆn o 

kan. LabÆn siratigÆ la, Afriki tøn ma 

labÆn ka CEDAO bø. A ñÆmaajÆkulu 

dusu n'a ka timinandiya ñøgøn ka døgø bi 

tile in na. O lahalaya ka kan ka kÆ 

kunnadiya ye an bÆÆ ma. 

I n'a fø a jirala cogomin na kuma in 

senfÆ, CEDAO bilama taabolo bÆ se ka 

kÆ sababu ñuman ye, o siratigÆ la, kanko 

ñÆnabøli kama, hakilinan døw filÆ min bÆ 

taasibilafÆn bø, kan køfÆ, adamadenya 

baara si tÆ sira sørø ni kan tÆ. Wa, o 

kanko fana tÆ se ka kÆ ko "kan bÆÆ ye 

kelen ye". N'a kÆra ten, an bÆ tile gan 

ñøgønna gansan. JÆkulu si tÆ yiriwa a 

yÆrÆ kan kø. K'o sababu kÆ kan ni a 

føbagaw ka siriñøgønna ye. Danbe o, 

laada o, sigi ni sigiñøgønya labÆn bÆÆ bÆ 

kan de kønø, møgø halala kan. Ni o 

hakilinan faamuyara an bÆ se ka tÆmÆn 

ni hakilijakabø ye. 

Kabini 60 san kan wÆrÆw b'an ka 

kalansow kønø : NgilÆ, Arabukan, 

Alimankan, Irisikan, nin kanw bÆ kalan 

nanzarakan kÆrÆfÆ. Bi, munna, CEDAO 

11 

kadara kønø, farafinkan døw tÆ labÆn 

k'olu ladon tønjamana kalansow kønø 

walasa don nataw kønø, an k'an 

sinsinnan kÆ olu ye ka kumañøgønya 

sabati, ka kelenya bø politikibolo ni 

jagobolo kan, k'a kÆ maayasira ye an ka 

dugudenw ni ñogøn cÆ. O na kÆ sababu 

ye ka an ka kanw layiriwa kosÆbÆ, i n'a 

fø nanzarakanføjamanaw bÆ ka 

nanzarakan layiriwa cogo min. N'a y'a 

sørø faamuya sørøla nin hakilijakabø 

kønø, a bÆ køløsi ko , nanzarakan bilaliko 

ma fø, nanzarakan lagosiliko ma fø ; an 

ko de ko ka fÆÆrÆ ñini an ka kanw 

ladonni na kalansow kønø. O bÆ kÆ 

sababu ye ka ñÆmaaw ni forobabaara 

kÆbagaw ka døntaw bonya an ka kanw 

kønø, ka kuma ni dønniya latÆmÆnni 

nøgøya. Siga t'a la maa kalannen 

kodønnaw caman bÆ Afriki, nka u bÆÆ 

kÆlÆn bÆ u dama møgøw ye. U yÆrÆ dama 

ni ñøgøn cÆ, kumañøgønya ni faamuya ka 

nøgøn ; nka, n'a sera jamana ninyørø føli 

ma, makariko ! Cikan (message) bÆ 

bayÆlÆma cogoya cÆjugu suguya bÆÆ la. 

A caman yÆrÆ b'a fø ni kuma gÆlÆyara ko 

:"je ne sais comment dire"(n t'a don b'a 

fø cogo min na). O waati kelen na, a 

yÆrÆ jÆlen don a kan, ko n'ale ma føcogo 

sørø, a lamÆnbagaw tÆna lamÆncogo sørø 

a la.\\ 

Afriki ñÆmaaw bÆ baara la. Nka ni u ma 

kanko fara u bolo kan, u ka cÆsiri ni 

timinandiya si tÆ Afriki bø nøgø la. 

An bÆ barosen kuncÆ ni masala dø ye 

min kÆra Bamakø sigida sabanan kønø : 

San dø kÆra denmisÆn dø yaalatø taara bø 

ƒÆden dø kan ñÆgÆnji la. ƒÆden in tun 

sÆbÆkørø sÆgÆnna ji toli la, f'a tun bÆ ñini 

ka sa. CÆnin y'a ye tuma min, o y'a ta 

kana n'a ye u ka do kønø. ƒÆden kora k'a 

jÆ, ka ji d'a ma, ka ñø d'a ma, k'a kørø, 

k'a bila a dama sulu kønø. Døgøkun bÆ 

dafa tuma min, ƒÆden børa a yÆrÆ la. A 

kÆnÆyara. Don dø tuun, tubanden dø 

binna ka bø a ñaga kønø. CÆnin kelen in 

ye o tubanden ta k'o fana ladon ni 

timinandiya ye, i n'a fø a ye ƒÆden ladon 

cogo min. A ye tubanden ni ƒÆden bila


sulu kelen kønø. Søgøma o søgøma, cÆnin 

bÆ na sulu dayÆlÆ ka tubanden ni ƒÆden 

bila kÆnÆ ma. ni fitiri sera, a b'u gÆn k'u 

ladon walasa jakuma kana u minÆ. Nin 

fÆn filaw balora ñøgøn kan o cogo la fo 

k'u kunbaya. Tubannin kamansiw børa 

k'u dafa, nka a son panni ma. Sanga ni 

waati a bÆ yaala ƒÆnin nøfÆ. Tubannin 

wÆrÆw bÆ na ñø sogin kolonsen kørø. Ni 

dugu kønø møgø dø senkan børa, walima 

ni møgø gÆrÆ la kolonsen kørø la la, 

tubanin tøw b'u pan, ale nin ƒÆdennin bÆ 

boli ñøgøn kø ka taa don u ka sulu kønø 

ñøgøn fÆ. ƒÆ bÆ yaala min kÆ kolonsen 

kørø ani ñamanw kan, tubanden in tun 

b'o bÆÆ kÆ. ƒÆ bÆ yaala møgø sen kørø 

cogo min, a tun b'o fana kÆ. 

Don dø, denmisÆn kulu dø ye ƒÆ ni 

tubanin ye ñøgøn kÆrÆfÆ dingÆ da la, 

nbÆda kan. Tuma min u ye bonni kÆ, ƒÆ 

bolila k'i kunda a tigi ka so kan. Tubanin 

fana bolila ƒÆ nofÆ. DenmisÆn dø ko k'a 

bÆ sørø ko tubanin kaman karilen don. U 

y'a gÆn ka kun a la k'a faa. 

Nin misali in falen bÆ kalan siraw la. 

Nka min bÆ kÆnÆ kan o ye kønønin 

makari ye. A ye se ni dabali to a ye ka 

tugu ƒÆ kø delina kama. N'a tun panna 

denmisÆnw tun t'a sørø. A y'a yÆrÆ jate ƒÆ 

ye, k'a sørø ƒÆ ye min ye møgøw bolo ale 

12 

t'o ye. Kønønin y'a ban a ka kønøya ma, 

a sara k'a to ƒÆya ñinini sira fÆ. Ni 

taasibila kÆra lahalaya kan k'a fÆnw 

nønabila, a bÆ kÆ i n'a farafin ni nanzara 

: 

An ye an seko ni donko bÆÆ lafili, k'an 

cÆ an bÆnbaw la, k'u kÆwalew n'u 

wasokow kÆ ñuguntø fÆnw ye, walasa an 

ka don nanzaraya la ka wasa sørø. Bi, ko 

bÆ cogo di ? An ma kÆ nanzara ye, 

nanzaraya doni kÆlÆn bÆ ka sÆgÆn suguya 

bÆ bange an na. An jigiyatønw bÆÆ kÆra 

dusukasifÆnw ye, k'o sababu kÆ u baara 

cogow n'u hakilinanw ye. CEDAO bÆ 

kelenya min ñini na sisan, o kelenya tÆ 

sabati fo an k'an janto an ka kanw na. 

Farafinna foroba kanlasobaw jøra, an bÆ 

se k'an ka kanw ladon o kalanw cÆrø. O 

bÆ kÆ sababu ye k'an ka kan layiriwa, ka 

kelenya waleyali fana nøgøya kosÆbÆ. 

Danfara bÆ farafin laadaw ni ñøgøn cÆ, 

nka an bÆÆ ye somaa ye. Fusamanciya ni 

yÆrÆbaya bÆ bø a ko la, k'a kÆ yÆrÆ dama 

ko ye. O tuma, ni CEDAO b'a fÆ ka kÆ 

jiriba sumama ye, an fasojamaw ka bø a 

numa, a ka jøyørøba di kanw ma a ka 

fÆÆrÆ tigÆtaw kønø. 

SÆbÆn bayÆlÆmabaa: 

BÆnbaKan Dungew 

Nsiirin: NCI N’A MUSO SABA 

Nci ye muso saba furu, a tun ka di u bÆÆ ye. Tuma min na, diyañÆ b’a 

tan ni fla la, Nci balala ka sa. Ala ni dusukasi fÆ, muso kørølen y’i sigi 

Nci su kun na, ka to k’a finfan. Hami fÆ, filanan kÆra fatø ye. Muso 

fitinin y’a yÆrÆ faga. Fatø muso in ye diñÆ minÆ a jøjan fÆ, a bÆ yala 

cogo min, a bÆ yala ten, su ni tile a b’a sen kan. Don dø la, a bÆnna ni 

jinÆkÆ dø ye. O y’a ñininka a ka girin-ka-jø sabu la. 

Waati min na a y’a ka kasara ñÆfø o ye, jinÆkÆ ko fatø ma, an ka taa, 

n’an y’a sørø, dimøgø ma sigi a cÆ su la, n b’a lawuli. Nka, o don kama, 

u yørø ka jan dugu la, u tilenan ka taama fø wula fÆ. Kabini u sera, 

jinÆkÆ y’a ka dabali kÆ, cÆ wulila, bawo, ala ni muso følø ka cÆsiri fÆ, 

dimøgø fosi tun ma sigi cÆ su kan. 

N b’aw ñininka, ni muso saba la, muso jumÆn ta ye cÆ ye ?


SÆbÆnbaa: Burema Keyita, Akademi Kucala 

13


Madu ye Kari denkÆ ye. A bÆ "P.C 

kalanso" dø kønø. Madu bolitø donna so 

kønø. A bÆ pankurun ladege. Wuuuwuuu-wuuu. 

A nana a fa sigilen lamunumunu siñÆ 

kelen k'o to gafe kalan na ; kana a jø o 

kunna k'i kanto : 

Baba ... baba, aw ye maana kalan de kÆ 

bi kalanso kønø. 

Kari ye gafe datugu k'a ñÆ jø a den na, 

k'a ñininka : 

O ye mun maana suguya ye ? 

Madu y'a ka maana kalannen kunnaføli 

daminÆ : 

Maana : Ji døn o, so døn o, yÆrÆdøn de 

ñogøn tÆ. 

"BolobiriñÆna tÆ galo ye sa !" 

"Møgø tÆ se ka boli ka cÆ min to, i kana 

bolifana dun k'o to." 

Kuma ninnu tulolamÆn n'a føcogo diyara 

Kari tulo la f'a y'a fø ko ciñÆ a yÆrÆ 

ñÆnama. 

Madu ye kuma tigÆ, a kÆr'a ñÆna k'a fa 

bÆna fÆn dø de fø. Kari y'a bolo lamaga, 

k'a fø a den ma ko: 

taa a fÆ ... taa a fÆ. 

- Baba, a bÆ i ko nin maana in ka di dÆ ! 

Nka a kumaw ka girin ne ma, ne b'a fø 

nka n tÆ ka fÆn faamuya. "Ko 

bolobiriñÆna tÆ galo ye sa ?" Ni møgø 

min ye a ñÆw datugu n'a bolo fila ye, o 

bÆ fÆn ye cogo jumÆn ? 

- N den, i ma fili ! nka ni møgø min bolo 

tÆna to i ñÆ na kudayi, i na u jigin k'i ci 

sigilen sørø k'i makønøn. 

Hakilijagabøkumaw de don. N'i y'u filÆ u 

kunnala fÆ i tÆ fÆn faamuya u la cogo si 

Den ninsøndiyara, fo a bÆ yÆlÆmisÆnw kÆ 

a fa fÆ. 

Kari taara kuma fÆ. A kÆra i ko a b'a 

kelen na. Waatikørø tÆÆnnenw ñÆnafin 

y'a minÆ : 

- N den, følø, fÆn bÆÆ n'a kÆbaga de tun 

don. BÆÆ tun bÆ a yÆrÆ døn a ka ci 

kÆbaga ye. Si tun tÆ maa wÆrÆ si ñÆ 

°øgøløn 

Fasokanw kalanko cogo bÆ di ? 

14 

mafilÆ. KÆcogo ñuman tun ye bÆÆ wasolan 

ye. Maa si tun t'a ban a ci ma, k'a cÆsiri 

walita kama. Kan halakira, danbe banna, 

ladamu tiñÆna. 

Kari ye ni kuma laban fø k'a kunkolo firifiri. 

- Baba, 

- Un ! 

- Ne ko bolifana ye mun ye ?\\ 

- Møgø bÆ dumuni min kÆ ka boli ñÆ sigi. 

- Ka dumuni kÆ ka boli ñÆ sigi wa ? 

Kari ye kuma tigÆ a den na. 

- Ne y'a fø e ye sisan, ko nin kumaw ye 

hakilijagabokumaw de ye. U tÆ filÆ u 

kunnala fÆ. Walasa i ka nin kuma kørøma 

in faamu, n bÆna misali dø ta n'o ye gatigi 

n'a ka dudenw ye. Ni y'a mÆn gatigi, o 

sigilen fÆn dø de kan, n'o ye denbaya ye. 

N'i y'a mÆn fana ko dudenw, dø de ye dufa 

ye, walima gatigi. O tuma nin fÆn fila 

bÆ taa ni ñøgøn ye. Sisan an k'a kÆ ko 

gatigi ye sawura dø ta dudenw tÆ faamu 

cogo sørø min na, sango ka u sen da a sen 

nø na. Føñøgønkø bÆ caya sigi la, k'a sørø 

u si tÆ taa si kø, ni bÆÆ b'a fÆ ka to a 

danbe la. Gatigi møgøntan o tøgø ko 

cÆkelen walima cÆganan. Dudenw 

gatigintan, olu ye yÆrÆlamøgøw ye. 

Kari tununen tora a miiriya n'a ka hakili 

jagabø kønø. A terikÆ donna du kønø ka 

folikÆ, kabini bulonda la : Yankaw ni tile. 

A taamara ka se Kari kÆrÆfÆ k'i kanto : 

- ÆÆ, cÆ, i ni "fiston" yÆrÆ de bÆ baro la bi 

wa 

Madu ye a fa terikÆ fo : Bwa ni tile, ka 

taa sigilan ñinin kan'a d'o ma. Yanni 

Madu bÆ segin Kari n'a terikÆ taara kuma 

fÆ : 

- ÆÆ, cÆ, a bÆ kÆ cogodi ? DenmisÆnw tÆ 

sørø ka gÆrÆ maa la bilen, k'o sababu kÆ u 

ka lÆkoliko ye 

Kari terikÆ jølen sinna ka fø ko : Payi! : 

- Bala o tuma mun kÆra ?


Madu nana sigilan di Bala ma. A sigitø 

ye Kari jaabi : 

- Mun kÆra ... mun kÆra ? E køni sigilen 

bÆ to yan jamana bÆ firi e sen kan. 

- Munna ? 

-Munna ... munna, ne ko Kari, e bÆ kÆ 

min jamana kunkanko kumaw føwaati dÆ 

? 

Kari ma kuma, Bala tÆmÆnna kuma fÆ. 

- E bÆ se k'a fø k'e m'a mÆÆn ko kalan 

suguya wÆrÆ donna an ka kalansow 

kønø, min hukumu kønø, karamøgøw ni 

faso ñÆmaaw jÆra k'a fø ko ka fasokanw 

kalan an denw kun wa ? 

Bala ye nin kuma bÆÆ fø ka tugu ñøgønna 

hali a ma ninakili kosÆbÆ. 

Kari y'a bolo kørøta a terikÆ ye. 

- Bala - Bala, ka kalan kÆ an fasokanw 

na wa ; walima k'an denw kalan 

fasokanw na ? 

- O bÆÆ tÆ kelen ye wa ? 

- Ayi. Ka kalan kÆ an fasokanw na, ne 

y'o de mÆÆn, wa, o ñøgøn ko ñuman ma 

daminÆ an ka ñÆmaaw fÆ. U yÆrÆ ma 

wuli a ko fÆ joona, o de tun kÆlen bÆ ka 

ne tøørø, bawo, u bÆÆ b'a døn ko, jamana 

si tÆ bø nøgø la ni wali kan ye. Anw ka 

yÆrÆta ni sennyÆrÆkørø bÆna kÆ ciñÆ ye 

sisan. Fasokanw dondalali waleyaba følø 

ye u donni ye an ka kalansow kønø. O 

baara daminÆna, nka a bÆ sifilÆlisen de 

fÆ. 

Bala girinna ka kuma ta. 

- SifilÆsen, bonkurun kelen san kÆmÆ, o 

bÆna wolo min na, møgø b'o sidøn ? E 

m'a døn ko sifilÆli in kuntaala bÆ ka 

janya ? 

- Jøn ko ala 

- øøhøø ! o yÆrÆ de kama ne t'a ko la 

belen, ne bÆ taa den ka sÆbÆnw minÆ ka 

bø a sifilÆ kalansow kønø 

Bala fora ka wuli. Kari y'a tÆgÆ minÆ, k'i 

kanto a ma : 

- CÆ, parawu ni børÆ kønøbila. Bala n k'e 

ka kow bÆ tan de ! FÆn min ye kalanko 

ye, o ka kan ka filÆ ji ñÆmajølen de la, 

bawo yÆrÆta ni sennyÆrÆkørø sabatilan de 

don. Kalan nafa bonya kosøn, maa si 

mankan k'o labÆnw kÆ balaka-balaka la ; 

15 

n'o tÆ i bÆ jamana lasegin kø ni san 

caman ye. 

Kari y'a makun ka waatinin kÆ, kasørø k'i 

kanto. 

- ... Jøn ko ala, a ko koni mÆÆnna 

sifilÆlisen kan. 

- Cø ! Su min bÆ diya o bÆ døn kabini a 

fitiri. Fasokanw donna kalansow kønø ; 

olu bÆ sifilÆ la, nka taabolo wÆrÆw si ma 

ta min b'a jira k'an b'an sÆbÆ la o ko la. 

FurusÆbÆn, sayasÆbÆn, fasodenya seereya 

sÆbÆn, wolosÆbÆn, ... ninnu si tÆ fasokanw 

na. N'o minnu bayÆlÆmalen don o tÆ 

sÆbÆnanko ye, bawo, jamana cakÆda si tÆ 

baara kÆ n'a ye. O tuma an b'an ko min, 

an bÆ taa an ja min ? 

Bala girinna k'a bÆ taa. Kari y'a bolo 

minÆ. A y'a bolo puruti Kari la. O y'i 

lasama a nø fÆ. CÆ fila ninnu b'o cogo la 

tuma min, Jeliba donkan børa. 

- Aw Tarawele, aw Ba. HørønkÆ ñÆnenw 

aw ni tile. 

Kari ni bala ye ñøgøn tÆgÆ bila k'u jø 

ñøgøn kørø ka Jeliba lamÆn. 

- Bala i ni tile. I Tarawele. BamanankÆ 

tanacÆnbali i ni tile. BabÆnba møden a 

barika hÆrÆ la. HørønkÆ kankelen tigi i ni 

ko ! 

Nin dakurunñÆ damadø donna Bala la, fo 

k'a kunmasi cÆ. 

Jeliba yÆlÆmana Kari kan. 

- Kari, i ni tile. Nankama ni duwa jaabi. I 

Ba. FulakÆ gasidunbali min kininbolo ka 

jan n'a numanbolo ye, i ni tile. HørønkÆ 

min y'a yÆrÆ ñÆ, ka du ñÆ, ka jamana ñÆ, i 

Ba, Dannisanji. FÆn min bÆ malo i ko 

fula, fÆn min bÆ saamÆ i ko fula, fÆn min 

ka farin i ko ... 

Jeliba kÆlen ka Kari ni Bala bolo dontø ye 

u jufa kønø, kuma tigÆra a da. CÆ fila 

ninnu y'a søn. Jeliba ye barika bila. 

- Aw Tarawele, aw Ba 

Bala sinna k'a kun suulilen to, k'a kanto 

Kari ma : 

- Ne terikÆ, ne ko, ne bÆna kan jumÆn de 

sørø min bÆ ne majamu koñuman døn ka 

nin bø ? Ne bÆna kan wÆrÆ jumÆn de sørø 

min bÆna ne døn ka nin bø ?


Jeliba girinna ka Bala jaabi : 

- ÆÆ, ne ka hørønkÆ ñÆlen, i t'o kan sørø 

koyi ! 

Kari gÆrÆla a terikÆ la. FurancÆ tun 

donna u ni ñøgøn cÆ ka Bala to kuma la. 

- N ka cÆ, i muñun, kan wÆrÆ si ñininni 

t'i ma. Fasokanw dondalali baaraw bÆ 

sen na ; don nataw bÆna kÆ i ka kunwolo 

donw ye. I na wasa. 

Bala ye kuma ta. A b'a bolo filaw serinserin 

a ñÆ 

- N na wasa - n na wasa. N bÆ wasa 

cogo di k'o baaraw to sifilÆlibolo 

kotigÆbali kan ? 

FÆn min yÆrÆ kuma tÆ fø fo san kønø 

donkÆrÆnkÆrÆnnen mana se ! 

Jeliba girinna ka don kuma la. 

16 

- Ne ka hørøn ñÆnen, ne ko, munna an tÆ 

fara ñøgøn kan ka wele bila a ko 

ñÆnabøbagaw ma de. N'olu ñÆ tÆ a nafa 

la, anw koni ñÆ b'a la. 

Jeliba y'a disi yonkon, k'a kinin bolo kÆ 

k'o kosi-kosi. K'i kanto : 

- Ne Jeliba, fÆn caman de bÆ ne kønø ka 

sÆbÆn ka bila. Wa, ne ni ñøgønna caman ! 

Kari - Jeliba - Bala - Madu - u farala 

ñøgøn kan ka jÆ k'a fø ko : 

Kelen ka fisa bilen ye. Bilen ka fisa ni 

abada ye. Anw ñÆ mÆÆna sira la, 

farafinkan dondalali sira køni ! An sigilen 

bÆ ntigiñÆso kan. Kanko ntigiñÆso køni ! 

Sogo ka fasan, muru da ka go, tile tø man 

jan. Yali, kanw sifilÆli ma dø kÆ sa ? A ko 

in cogo bÆ di ? 

Poyi 2 : °ÙMÛGÛ °UMAN 

Faso tulonma, ñÆmøgø ñuman 

°Æmøgø ñuman, jama mago b’i la. 

Dakunba ka n’i jøyørø bila. 

Ntura kelen sisan fa, jama b’i kø. 

Fosi tÆ tilennenya bø. 

Fosi tÆ dila tilennenya kø. 

Fosi tÆ sabati tilennenya kø. 

CÆba jøyørøtigi, kana siran ka tiñÆ fø. 

CÆba tiñÆføla, kana don namara kurun kønø. 

Køløn jugu jiri bÆ kari a yÆrÆ kønø. 

Fosi tÆ saya kø. 

Sa tiñÆ kan, Ala t’i kø bila. 

Kana don janfa la. SÆbÆnbaa: Burema Keyita, 

I wasadon tiñÆ na. Kucala Akademi 


degeli 


bøko fila kønø masakÆ finman tara k’a 

pÆrÆn


17


Kalafiliw bÆ k'u sÆnsÆn ka gÆrÆ. San kura 

nata kønø, an ka jamana ñÆmaaw 

nønabila kalafiliw bÆ kÆ. Kuma donsow 

ko, ko "Bolitumadøn kafisa ni n sen ka 

di ye." Yanni 2002 san kalafiliw k'u kun 

bø, an ka kan ka jÆ ka ñøgøn bilasira 

koñuman wote hakilina n'a kørø jønjøn 

kan. 

Wote ye ko kørø ye an ka jamana kønø. 

Nka k'a ta 92 san na, ka na a bila bi don 

in na sawura kura donna a ko la. Jamana 

kuntigiya ñinibaga ka ca cogo min, 

wasadenw ani mÆÆriw b'o cogo kelen na. 

Bi, an ka jamanadenw ta ye ñÆnawoloma 

dan ye ! 

Nka nin bÆÆ n'a ta, an balima caman ye 

filÆcogo wÆrÆ sørø wote la ; ka kørø wÆrÆ 

d'a ma min ni fasoden ka masaya tÆ sira 

kelen fÆ. An balima olu bolo, wote ye 

politikiko ni politikimøgøw ka ko dama 

de ye. O siratigÆ la, hakilinan døw bÆ 

mÆn u da ; n'olu ye : 

"- N tÆ wote maa si ye" 

"- U taara ne deli ka dÆsÆ, n ko tÆ wote 

maa si ye." 

"- Ne ci ka ca wote ma." 

"- WotekÆyørølatagabagaw fÆrÆlen don" 

"- Ne tÆ møgø si ka pariti la" 

Kunun, bÆÆ ko mansafanga. 

Bi, forobafanga sangawuli la. 

Sigida barikala. 

Waati sebali tÆ karaba. 

Bi, bÆÆ ko wote. 

CÆw ko wote. 

Musow ko wote. 

� Wote, su girin ka jø, 

� Wote, tile girin ka jø. 

Kalafili 

Poyi 1 : WOTE 

18 

Nin miirinaw bÆ møgø kunmasi cÆ, bawo 

san caman ka køn ñinan ñÆ, fasojama ka 

cÆsiri fanba kÆra tanga de ñinini ye ani 

hakÆw sabatili. Ka fasoden da don 

jamana tøgølakow bÆÆ la walasa a si 

kana kÆ a ñinama. Jaman ñÆmaaw 

sugandili ka bila jamanadenw ka bolo 

kan. TiñÆ don, ji ni balo ye laada ye, nka 

bi tile in na, kow latigÆ koñuman sababu 

dø ye kalafiliw waleyali jamanadenw fÆ. 

Ka fanga kalifa i sagonna møgø ma 

danaya kønø. Kalifali dugulen kørø de 

y'o ye. O la, fasoden fÆn o fÆn man'a ban 

kalafili waleyali ma, o sababu mana kÆ 

hakilina suguya o suguya ye, foyi t'i tigi 

ye mønÆ ni nimisa kø. Bawo, o tigi y'a 

yÆrÆ bø jamanadenya ni jamanatigiya la. 

Fasoko la, wotekÆbaliya tÆ møgø tanga 

ka bø tøørø si ma. Ni fanga sigita 

ñÆmaaw ma lahidu tiimÆ, wote kÆbagaw 

n'a kÆbaliw bÆÆ bÆ dø sørø gÆlÆya ni 

degun na. O kama, wote ka kan ka kÆ an 

bÆÆ nin dingølako ye. BÆÆ k'a ka 

fasodenya jira fasoko kÆnÆ kan. Ni min 

sagonna ñÆmaa ka jama døgøya ye o 

dÆsÆ fanga sørøli la, o bÆ faamu. Nka n 

ma wote, o ñøgønna kojugu tÆ 

bÆÆyafanga kønø. Bawo, ni bÆÆ y'a mako 

bø fanga sørøli siraw la, o laban bÆ 

sawura wÆrÆ ta ; kunun a tun bÆ sawura 

min na an ka jamana kønø. 

Bakari SANGARE 

Hakilima, kana don namaratø ka kurun kønø. 

N balimakÆ, køløsilikÆ kosÆbÆ. 

TiñÆtigi ko, a n ta. 

KÆnÆ filÆ, kÆnÆ barikama. 

Kana bin janfa køløn kønø. 

I wasadon tiñÆtigi la. 

Wote tiñÆtigi ye. 

Wote ñÆmøgø ñuman ye. 

Faso bÆ taa ñÆ. 

SÆbÆnbaa: Burema Keyita, Kucala Akademi


Jamu “Baalo” Sørøla cogo di? 

BAALO bÆÆ ye numu ye wa? 

N'i ko BAALO, i ko Bamanan, i ko 

Maninka, i ko fana SÆnÆfø . CÆkørøba 

ko: "CÆ dø tun bÆ yen min ka baara tun 

ye julaya ye. A tun b'o baara in kÆ 

kørønfÆ-duguw ni tlebinfÆ-duguw cÆ. A 

waati y'a sørø jamanaw ma danfara tan. 

I tun b'a minÆ cÆncÆn na fø tukønøna, i tÆ 

Mali ye sango Kødiwari minnu ni 

Sinagali tÆ kelen ye. I tun bÆ Se ka fÆn 

min ye k'o bÆ danfara don yørøw ni 

ñøgøn cÆ o tun daan bÆ siyaw ma. 

Kørøbørøw tun b'o la, Bamananw, 

Surakaw, Flaw, Maninkaw, Marakaw... 

O siya kelen-kelen bÆÆ tøgø tun bÆ ja u 

ka dugukolo kan: kørøbørøjamana, 

bamananjamana, flajamana, marakajamana 

an'o ñøgønnaw. O siyaw bÆÆ la, 

julaya kÆbaaw tun bÆ yen. A waati 

kasaara caya kosøn (waraw, saw, 

tukønøfÆnw, jønminÆnaw), møgø kelen 

tun tÆ wuli k'i kÆ dugusira jan kan ten. O 

la, julaw tun bÆ kÆ kulu-kulu ye ka 

julayasira taama. TaamakÆlan tun ye sen, 

fali ani sow ye o don. Julaw tun bÆ 

bø n'u ka yørø fÆnw ye u fÆ yen ka taa 

olu jago u sørøbaliyayørøw la. U tun bÆ 

tila ka bø ni jagofÆn wÆrÆw ye o yørøw 

la ka na olu kømafalen u bøyørø la 

(dunfÆnw, maramafÆnw, masiriw, ani 

baganw). JagokÆlaw tun bÆ yaala kørøn 

ni tlebin cÆ nin cogo in na. Dugusenw fÆ 

ka taa, bÆÆ tun bÆ jatigi ñini i yÆrÆ la 

duguw kønø i bÆ jigin min kan, a' se o 

se o dugu la. An ka cÆ jabaala bÆnna du 

min ma, numuya tun bÆ kÆ yen. Kulu se 

o se yen, ale tun b'i toro don o du in tigi 

la san'u ka taa dugu wÆrÆ la. Jago taa-nika-segin 

sen fÆ, an ka julakÆ nana n'a 

muso y'a fÆ ka bø u ka dugu la siñÆ dø 

la. U sera dugu in na minkÆ, u taara jigin 

cÆ jabaala kørø la. JulakÆ muso 

lasiritø tun don. Muso ka tin nana wuli 

k'u to yen. Taama degun n'a lanøgø 

19 

bonyako jugu fÆ a kÆra tin gÆlÆn ye 

kosÆbÆ. A ma ñÆ, fo muso in tora a ka 

kÆlÆ la. Den nima wolola køni. JulakÆ jigilatigÆbaatø 

ye den in kalifa a jatigikÆ n'a 

muso la. A ko sin t'ale bolo ka di den in 

ma; wa ka da o kan ale yÆrÆ ka julaya ni 

dennabalo tÆ taa. 

Den lanøgølenba nana hali maa t'a døn k'a 

bÆ balo. JulakÆ taatuma selen, a jigi 

misÆnyalenba ye a jatigikÆ ka dugu bila. A 

taara a ka jagosira fÆ. A mÆnna kosÆbÆ o 

sen fÆ yen. A tun tÆ deli ka mÆnni min kÆ 

yen ka kørø a tÆmÆnna o hakÆ bÆÆ kan k'a 

masørø a hakili tun tÆ maa si la a kø tuun 

a ka du kønø. Don dø la, a ye seginni sira 

ta ka bø a ka julayakÆyørøw la. A Nana se 

dugu kelen in ma ka jigin yen a jatigikÆ 

kelen in fÆ yen. O don a ni jatigikÆ ye 

baro caman kÆ. U ye o don su kuuru bÆÆ 

kÆ ka ñÆnafin bø ñøgøn na fø ka dugu jÆ. 

U jÆra ka daraka dun dugu jÆlen. A ye 

søønin kÆ ka sørø ka sira ñini jatigikÆ fÆ. 

O balala o la. O ko a ma k'a tÆ se ka taa o 

cogo la ten. JatigikÆ y'a ñini k'a hakili 

lajigin ni ñininkali ye ko yala a ñinÆna 

wa? A ko o ma ko ka ñinÆ mun kø ? 

JatigikÆ ko a ma ko yala a ma taa ka foyi 

to a kø yan siñÆ tÆmÆnnen na ale ka du 

kønø yan? JulakÆ sigilen o yørø bÆÆ a 

hakili sinna ka jigin ten. A ko ale børa yan 

k'a sørø a muso tora a ka tin na. A jatigikÆ 

ye kuma ta o la sa. O ko muso sara ka den 

min to k'o bÆ yan. JulakÆ ñÆ waalen tora 

ten. Ale yÆrÆ fÆ den in tun tÆ balo fiyew. 

A sigilen ye ñininkali kÆ a yÆrÆ ma: "A 

Balola ?" JatigikÆ ko a ma k'a balola dÆrÆ. 

A ko den bÆ yan ko tøørø si t'a la. 

Den in tun kørøbayara k'a cÆbalenya 

kaban. A ni jatigikÆ yÆrÆ wolodenw bÆ jÆ 

ka baara bÆÆ kÆ ñøgøn fÆ. JatigikÆ yÆrÆ 

ñuman na, a ñøgøn cÆ kisÆ t'ale denw na.


Ale y'a dege numuya la a ñÆ ma. A sÆbÆ 

donnen don baara fÆ n'ale ka du 

denmisÆn tø bÆÆ ye. JulakÆ tora kunpa na 

ten. Ale tun m'a bil'a kun na don kelen si 

k'a bÆ segin ka na den in sørø yen. A 

yÆrÆ hakili tun tÆ denko la bilen. O 

yørø bÆÆ, jatigikÆ y'i kan bila a denw ma 

fanda la k'u bÆÆ ka na. Denw nana 

minkÆ, julakÆ ma se k'a den døn ka 

bø tøw la. O yørø la a ñÆjisira fila 

jiginna. Køgølenba dø tun b'u la jatigikÆ 

y'o tÆgÆ ta k'o jir'a la ko a den filÆ. 

Dø farala kasi kan tuun, bari a tun ma 

sigi ni denko ye abada. Den yeli 

bonyana a ma fo a dÆsÆra k'a ñÆji minÆ. 

JatigikÆ sørøla ka ñÆføli kÆ julakÆ ye a 

denkÆ kan. A ko julakÆ ma tan: « I den 

filÆ. A balola wa a kørøyara. A lamøna 

ne bolo yan fø ka na se bi ma. N tun b'a 

la k'i siralajÆ. N ko ni i kÆra seginfÆn ye 

diñÆ don o don, n ko i bÆ taa n'a ye. Ala 

y'a kÆ i taara minkÆ i ma køn ka segin 

fø bi. A wolo ni bi cÆ, ne køni y'a 

ladamu n ka taabolow la. N y'a dege n 

yÆrÆ ta kÆtaw la n'o fanba ye numuya ye. 

Den in yÆrÆ bÆ yørø min na bi, a ñøgøn tÆ 

ne wolodenw na numuya ñÆdønni na. A 

bolo jÆlen don a la kosÆbÆ. A bøñwaanko 

ka Døgø ne ka fanda la bi. A ñÆ ka 

kegun baara fÆ koñuman. FÆn o fÆn ye 

numuya baaraw køni ye, a møna o la, 

wa a b'a døn fø ka tÆmÆn. Ayiwa, e ka 

baara BÆnna julaya ma. I b'o de ñÆdøn 

kosÆbÆ. Møgø bÆÆ dun b'i den lamø i yÆrÆ 

ka baarada kan. Nin den in filÆ nin ye, a 

ka lamø kunfølø ma kÆ i bolo. A t'i ka 

baara ñÆdøn n'o ye julaya ye. A bÆ 

numuya de ñÆdøn. O siratigÆ la, ne tun 

t'a fÆ bilen i ka taa a diyagoya bila baara 

wÆrÆ la a tÆ min sidøn. N b'a ñini i fÆ i 

kana foyi wÆrÆ wajibiya a kan bilen ka 

tÆmÆn numuya in kan. Numuya in b'a 

bø kosÆbÆ a ka diñÆnatigÆ kønø. O ñÆdøn 

min b'a la a tÆna dÆsÆ a dahirimÆ sørøli la 

o la. I kan'a kanukuna ni ko wÆrÆ ye 

bilen ka tÆmÆn o kan. taalen ñÆ, n'a yÆrÆ 

ye den minnu sørø, a' bÆ se k'olu bila sira 

wÆrÆ kan ni numuya ma u diya. Nka ale 

20 

yÆrÆ ta fan, i b'i jija k'a to numuya sira 

kan. A jolen bÆ ka se hakÆ min na o la bi, 

a man kan i k'a gÆn ka bø o sira kan. » 

Nin kuma ninnu tÆmÆnna julakÆ n'a 

jatigikÆ cÆ sani a ka taa n'a denkÆ ye a 

bødugu la. A denkÆ tøgø laban nana kÆ 

"BALO" ye julakÆ yÆrÆ fÆ. O ma sørø 

døwÆrÆ fÆ ni a ka ñininkali følø tÆ: yala a 

Balola wa?. O dañÆ kelen in jara a tøgø 

kun na. I n'a fø denkÆ baloli kÆra 

balannako ye a fa bolo, o ye Balo fara a 

tøgø kan fø ka n'o kÆ a yÆrÆ majamunan 

ye sa. A tora numuya la. A fa ma baara 

wÆrÆ wajibiya a kan a jatigikÆ ka 

ladilikanw kosøn. A ye den minnu 

sørø Balo kÆra olu bÆÆ jamu ye. Nk'a døw 

ma numuya sira ta. Olu ye baara wÆrÆw 

dege k'u dahirimÆ ñini u ka ñÆnamaya 

kønø. Døw yÆrÆ tÆmÆnna ni numuya ye 

kuday. O ko kelen bÆ sen na ka Na fø bi. 

Møgø minnu jamu ye Baalo ye bi, o 

numu ka ca. Nka døw bÆ yen minnu tÆ 

numu ye. O Sørøla nin cogoya in de fÆ. 

Baalo bÆÆ tÆ numu ye, o ñÆfølen filÆ nin 

ye ka møgøw bø kunpa na. Jamu Baalo bÆ 

sÆbÆn k'a sama “Balo ==> Baalo” bari 

a mÆnna ka fø minkÆ møgøw da 

yÆlÆmacogo y'a fø k'a sama. NøntÆ a børa 

“balo” kelen-kelen in na de min kørø ye 

nimaya ye n'a sina ye saya ye. 

An bÆ døønin fø ka fara kørøfø kan. An b'a 

jira aw la ko numuya t'a danmanasiya ye. 

Siya danfara følø ye kan ye. A flanan ye 

tabiya ye n’o bÆ waleya laadalakow sen 

fÆ. 

- Numukan tÆ yen, numubaara de bÆ yen. 

Numu bÆ siya min kønø a b'o kan de fø. 

A køni b'a ka numuya kÆ i n'a fø siya 

møgø tøw bÆ baara wÆrÆw kÆ cogo min na. 

N'o tÆ Bøbønumu, Bamanannumu, 

Kørøbørønumu, Flanumu... nin bÆÆ kelenkelen 

b'u ka siya kan de fø. U bÆÆ jÆ tÆ 

kan ye, nka u bÆÆ jÆ ye numuya ye. 

- Siya tÆ siya kønø, baarada caman de bÆ 

se ka ye siya kelen kønø. Ni numuya tun 

ye siya ye, an tun tÆ n'a MÆn ko


Bamanannumu, Flanumu, Marakanumu, 

Kørøbørønumu... Numu bÆ siya bÆÆ 

kønø. Baarada de don a ni siyako tÆ 

ñøgøn ñÆ sira la. 

- Møgø bÆ se ka baara dø bila ka døwÆrÆ 

kÆ, nka møgø si tÆ se k'i siya bila ka don 

21 

siya wÆrÆ la, bari i bÆ wolo siya kønø nka 

i bÆ dege baara de la. 

- Baalo ñamakalaw bÆ yen, u fana hørønw 

bÆ yen. 

Faransikan dañew jujøn 

n’u yÆlÆmacogo 

DantigÆli 

N’an ye sÆgÆsÆgÆli tugu faransikan 

dañÆw na, k’a ñini k’a døn a dañÆ kelenkelen 

bÆÆ børa yørø min ka na don 

faransikan kønø, an b’a ye ko faransikan 

dañÆw fanba børa kan wÆrÆw de la. 

Faransikan dañÆw bÆ se ka sigi kulu saba 

ye: 

A kulu 1 ø ye Kan sintin dañÆw ye: DañÆ 

minnu bÆ se ka jate i n’a fø kan sintin, ni 

olu børa forobalatÆnkan ni sÆlitikan 

ni jermanikan na (alimankan kørølen). A 

kulu 2 n ye Dønniya dañÆw ye, ka bø 

latÆnkan ni grÆkikan na: Dønniya ñinini 

n’a fasarili kÆra sababu ye dañÆ døw 

børa latÆnkan ni gÆrÆkikan na, ka na don 

faransikan na. A kulu 3 n ye DañÆ minnu 

børa kan wÆrÆw la: DañÆ minnu børa 

kan wÆrÆw la i n’a fø: angilÆkan, 

larabukan, italikan, alimankan, 

Æsipañikan. 

-1°)Kan sintin dañÆw 

Ala ye hadamaden dan, a m’a kÆ jirisun 

ye ko a tÆ bø a nø na. Møgøninfin ma 

sigi a kelen na, a sigira jamakulujamakulu. 

Jamakuluw fana ma to yørø 

kelen na. Ni yørø min man di i la i bÆ 

yen bila ka yørø wÆrÆ ñini. I bÆ bø 

møgøkulu dø de kørø ka taa sigi 

møgøkulu wÆrÆ kørø. Adamadenkuluw ka 

o sigiyørøfalenw bÆ na ni dañÆ kuraw ye 

kan kønø. Sabu adamadenkuluw ka 

sigiñøgønya bÆ na ni u ka kanw 

sigiñøgønya ye; kanw fana ka 

Ncidøri SABAATÛ 

sigiñøgønya senfÆ, dø na kumaden 

damadøw ta dø fÆ. KÆlÆ fana bÆ kÆ sababu 

ye ka jamakulu fila don ñøgøn na, fo u ka 

kanw fana bÆ tali kÆ ñøgøn fÆ. 

Kabini diñÆ bisimila møgøkuluw bÆ jago 

ni falenw kÆ ñøgøn ma. O jago ni o falen 

tÆ taa kumañøgønya kø. I ni jamana min 

ye jagoñøgønmaw ye, i na dø ta o ka kan 

na, a fana na dø ta i fÆ. Jagoñøgønya fana 

bÆ se ka kÆ sababu ye kanw ka dañÆ døw 

ta ñøgøn fÆ. 

KÆlÆw ni taamaw ni falenw de nana ni 

Faransikan sintin dañÆw ye, ka bø 

forobalatÆnkan ni sÆlitikan na, ani 

jÆrimanikan (alimankan kørølen). 

ForobalatÆnkan: Kan min tun bÆ fø Goli, 

Faransi dugukolo kørø, o tun fanba (80%) 

ye latÆnkan de ye, a forobakan. Itali min 

bÆ Faransi ni worodugu cÆ, o jamana kan 

kørøba de ye latÆnkan in ye; Erøpu kan 

caman de børa ale la, wa ale de kÆra 

dønniya ñinini kan følø ye Erøpu bÆÆ. 

SÆlitikan: Ale ye Aliman jamana 

worodugu sigibaga føløføløw (SÆlitiw) ka 

kan de ye. Kan kørøba de y’ale fana ye. 

SÆlitiw jÆnsÆnna kabini san ba kelen Nabi 

Isa ñÆ, ka taa tilebin fÆ ani worodugu. 

SÆlitikan donna ten kabini o waati Erøpu 

jamanaw kan minnu ye bi AngilÆ jamana, 

Faransi, Ùsipañi ani jamana wÆrÆw. An bÆ 

jamana min wele bi ko Irilandi n’a bÆ 

Erøpu kønø (Nansarala), sÆlitikan dañÆ 

minnu bÆ faransikan kønø, o dañÆw børa


Irilandi de. Minnu tun bÆ o sÆlitikan fø 

olu bÆ wele ko Goluwa. Nka sÆlitikan 

dañÆw ka døgø kosÆbÆ bi faransikan 

kønø. 

JÆrimanikan: Erøpu kan kørø min 

wolola angilÆkan ni alimankan na, ani 

Erøpu kÆñÆka kanw na, o de ye jÆrimanikan 

ye. 

-2°)Dønniya dañÆw (ka bø 

latÆnkan ni gÆrÆkikan na) O dañÆw nana 

fara kan sintin dañÆw kan døønin-døønin 

kabini sankÆmÆ 5nan fo sankÆmÆ 16nan. 

O waati kønø, dønnikÆlaw ma sÆbÆnni kÆ 

kan wÆrÆ la ni latÆnkan tÆ. Tuma min na 

Faransi møgø kalannenw ko u bÆ sÆbÆnni 

kÆ u ka kan na, dañÆko gÆlÆya nan’i jø. 

Dønniya dañÆ kÆrÆnkÆrÆnnen caman de 

tun tÆ faransikan na, fo o dañÆw taara ta 

u fÆ latÆnkan na ka n’u don faransikan 

na. O dañÆw dontø faransikan na, yÆlÆma 

døønin donna u kelen kelen na, k’u bÆn 

faransikan nÆn tacogo ma. Hali bi, 

dønniya kÆrÆnkÆrÆnnen dañÆ caman bÆ ta 

latÆnkan kønø. 

-3°)DañÆ minnu børa kan 

wÆrÆw la 

Tariki bÆ dañÆ la, døw ko døfø b’a la. 

Dønniya min ñÆsinnen bÆ kan dañÆw 

sintin ma, ka dañÆ tariki sÆbÆn kabini a 

bilama fo a jujøn. O ñinini masina, 

dañÆw tariki ñinini, o bÆ kunnafoni di 

jamana yÆrÆ tariki kan: Kan føbagaw ni 

u sigiñøgønw cÆla, bÆn wali bÆnbaliya 

min tun b’u cÆ. Kan føbagaw ye kÆlÆ 

minnu kÆ ani u ye kÆlÆ minnu kun. Kan 

føbagaw ni jamakulu minnu ye 

kokÆñøgønw ye, u ni minnu ye 

falenkÆñøgønw ni jagokÆñøgønw ye. Kan 

føbagaw ni jamakulu minnu bÆ jÆ ka hÆrÆ 

ni hÆrÆ tana kÆ ñøgøn fÆ... Nin kunnafoni 

bÆÆ de bÆ sørø dañÆw tariki ñinini kønø. 

LatÆnkan: Jamana min tøgø ye ko Itali 

Erøpu kønø, latÆnkan børa yen de. 

Yenkaw de tun ye Faransi mara san 

kÆmÆ caman, kabini tuma min Faransi 

22 

tøgø ye ko Goli. LatÆnkan dañÆ minnu bÆ 

faransikan kønø, o bÆ bi segin bø kÆmÆ na 

(80%). DañÆ ninnu bÆ se ka jate i n’a fø 

faransikan sintin. DañÆ 1000 ñøgønna de 

tara latÆnkan na faransikan fÆ, sankÆmÆ 

16 nan ni a 18 nan na. 

Larabukan: Ùsipañi dugukolo fan dø de 

tun minÆna Larabuw fÆ, ka yen mara k’o 

tøgøda ko Andalusi. U ye san kÆmÆ saba 

de kÆ larabuw ka mara kønø, olu taalen u 

tilala ka san kÆmÆ fila ñøgønna kÆ ni 

Larabuw ka melekuya ye, sabu u ka 

møgøya sun tun ma yiriwa te. O waati la 

larabuw ka dønnikÆlaw tun ye ko caman 

ñÆñini fo ka san sørø dønniya siratigÆ 

caman na. O de kÆra sababu ye ni 

larabukan dañÆ caman tara ka don 

faransikan kønø. DañÆ 300 ñøgønna de 

tara larabukan na faransikan fÆ, kabini 

sankÆmÆ 6 nan fo ka tÆmÆn sankÆmÆ 16 nan 


DañÆ 300 ñøgønna de tara Æsipañikan fana 

na faransikan fÆ, sankÆmÆ 16 nan ni 

sankÆmÆ 17 nan . O dañÆ damadøw filÆ: 

abricot, adjudant, banane, bizarre, casque, 

cédille, chocolat, cigare, guérilla, hâbleur, 

maïs, matamore, moustique, romance, 

sieste… 

DañÆ 200 ñøgønna de tara alimankan na 

faransikan fÆ, sankÆmÆ 16 nan ni sankÆmÆ 

17 nan . O dañÆ damadøw filÆ: accordéon, 

bière, bivouac, blocus, chenapan, 

choucroute, cible, ersatz, espiègle, képi, 

obus, sabre, trinquer, valse, vasistas… 

DañÆ caman de tara Yirisikan fana na 

faransikan fÆ, sankÆmÆ 19 nan . O dañÆ 

damadøw filÆ: boyard, cosaque, isba, 

mammouth, moujik, samovar, steppe… 

DañÆ caman de tara Yirisikan fana na 

faransikan fÆ, sankÆmÆ 19 nan . O dañÆ 

damadøw filÆ: barman, bifteck, box, budget, 

car, casting, football, grog, hardware, holdup, 

look, marketing, match, punch, rail, 

raout, rosbif... 

Amadu Tanba DUNBUYA


1.Sinankunya ye an ka jamana maaya 

ntuloma dø ye. Laada kørøba don an fÆ 

yan, ani an kÆrÆfÆ jamanaw kan. 

Sinankunya bÆ Farafinna jamana bÆÆ 


2.Sinankunya siføli 

Sinankunya ye mun ye? Kulu fila mana 

u kali ñøgøn ye ko si kana kojugu kÆ si 

la, si kana si bisiki, ko u bÆ ñøgøn dÆmÆ, 

ko u b’u ka ko bÆÆ ñÆnabø ni yÆlÆ ye. 

Kulu fila in bÆ se ka kÆ siya fila ye, wali 

jamu fila, wali dugu fila yÆrÆ. 

Kalili min bÆ don u ni ñøgøn cÆ, a ka c’a 

la o bÆ kÆ boli dø de kunna wali yørø 

batolen wÆrÆ, 

a bÆ se ka kÆ u joli la, møgø fila min bÆ 

kali, u b’u jeli døønin tøni ji dø la (wali 

minfÆn wÆrÆ) k’o min ñøgøn fÆ. A bÆ fø 

ko kalili min bÆ kÆ joli la o de ka farin ni 

kalili bÆÆ ye. O ñøgønna de bÆ Bozo ni 

Døgønø cÆ; o ñøgønna de bÆ Numu ni 

Fula. Kalili min bÆ kÆ boli kun na a bÆ 

kÆ boli kunna, a bÆ fø o sinankunya ma 

ko JO (Jo bÆ Karisalakaw ni 

Karisalakaw cÆ) O kaliliw mana tiñÆ min 

bolo, o ka sigi a kan ko a bÆ faga o 

kosøn. Janko ni o jo masina bÆ søn 

halisa. 

a bÆ se ka kÆ ji dø la wali minfÆn 

wÆrÆ: Jeliw b’a fø ko Fakoli ni Sunjata 

kalila ñøgøn ye Kamabulon jøløn ji de la. 

Døw ke Sunjata tun ye silamÆ ye, k’a tÆ 

søn k’i kali boli la. Dø fana ko Ba Faro 

de bÆ o kølønji la; ko ji barikama don. 

kalili in bÆ se ka kÆ kumakan dama ye 

fana ye. O man døgø bawo Maninka bÆ 

siran k’a dalakan søsø i n’a fø Tubabu bÆ 

siran k’a bolonø søsø cogo min. K’i 

dalakan søsø, Maninka ko o de ma ko 

k’a tu k’a nøn. 

3.Sinankunya bangecogo 

Jeli døw ko Sunjata de ye sinankunya 

ladan kurukanfuga. Nka a bÆ se ka kÆ ko 

sinankunya 

23 

a ye sinankunya damadø don jamakulu 

døw cÆ. An køni bÆ se ka min køløsi, o ye 

de ko jamakulu fila ka sigiñøgønya mana 

kÆ tuma bÆÆ kÆlÆ, u laban bÆna sigi ka bÆn 

kÆ, k’u kali ñøgøn ye. O kalili caman de 

bÆ kÆ sinankunya ye. A ka c’a la, 

følømøgøw ka kalili fanba bÆ kÆ boli dø de 

kunna 

Sinankunya bangena cogo jumÆn KÆyita 

ni Dunbuya cÆ? A bangena cogo jumÆn 

KÆyita ni KuyatÆ cÆ: 

4.Sinankunya nafaw 

DenmisÆnw ka møgøkørøba bonya, o ye 

wajibi ye Manden, wa o tÆ denmisÆn si 

tøørø; bawo don dø denmisÆn de ye don dø 

møgøkørøba ye. I ye møgøkørøba-bonya 

min kÆ i denmisÆnma, i b’o de sara sørø i 

kÆlen møgøkørøba ye. Nka laada ye 

denmisÆnw ka doni fiñÆya ni møkÆw fÆ 

tulon ye. A ye denmisÆnw ka doni fiñÆya 

fana ni belenkÆw fÆ tulon ye. MøkÆw fÆ 

tulon ni belenkÆw fÆ tulon bÆ i ko 

sinankunya. 

NimøgøkÆ fÆ tulon fana bÆ kÆ sababu ye 

ka an balimamusow ka hakÆ nøgøya u 

cÆw yørø. 

KanimÆw fÆ tulon bÆ kÆ sababu ye an ka 

tiñe døw fø ñøgøn ye ka sørø a ma kÆ baasi 

ye. 

Sinankunya bÆ kÆ sababu ye ka kuma 

nøgø ya møgø n’i fafilan cÆ n’a kÆr’i 

sinankun ye. Sinankunya bÆ kÆ sababu ye 

ka kuma nøgø ya møgø n’i ñÆmøgø cÆ n’a 

kÆr’i sinankun ye. 

5.Sinankunya bÆ ye kÆnÆ kan cogo 

jumÆn ? 

N bÆna konin dø lakali sinankunya bÆ ye 

min kønø koñuman: An kuluba sigilen bÆ 

dumuni na Uniwersite dumunikÆbon kønø. 

Dø ka wÆri børa ka bin ka ci. A tigi 

maloyalen sigilen bÆ. Susøkø dø ko 

«Kulubali jumÆn ye nin kÆ?» A sigiñøgøn 

dø ko «Kulubali tÆ, Jara don.» A tigi 

sinankun dø ko «Jara ninnu hakili


wulililen don tuma bÆÆ.» WÆri cibaga ko 

«Tarawele dø de ye n ñøni; Aw 

[Tarawelew] de hakili wulilen don.» O 

kÆlen, Jaraw ni KønÆw ni KøntÆw ni 

KanutÆw bÆÆ farala ñøgøn kan ka 

Tarawele ni DanbÆlÆ ni °anbali ni 

JÆbaatÆw nÆni; olu fana ma kÆ bobow ye. 

WÆri cibaga ka maloya banna. Yørø 

ñagara... 

Sinankunya bÆ ye kÆnÆ kan tuma jumÆn 

tun? Ni bosodu fila bilala ñøgøn na, 

Døgønø dø de bÆ na k’u bÆÆ nÆni ni ka 

kÆlÆ ban. 

24 

Sinankunya bÆ ye kÆnÆ kan tuma jumÆn 

tun? Sinankunmaw ka dumuni mandi ye 

syø ye. Ale mana ye kÆnÆ o kÆnÆ kan, 

sinankunmaw bÆ wuli ñøgøn kama tun. 

Syø ye balo nafamaba ye farikolo ma, 

balo dumanba don, wa søngø ka nøgøn 

fana. Nin nafa saba min bÆ syø la o de y’a 

diya mandenka bÆÆ ye. Nka fiñÆ juguba 

min bÆ syø la, o ye ko a bÆ møgø kønø tøn, 

k’a tigi bila boci la. Min bÆÆ de kosøn bÆÆ 

b’a dun nka si tÆ fÆ a ka døn k’i bÆ syø 

dun; bawo boci maloya bÆ bÆÆ la ko 

maasÆbÆci tÆ. 

6.Sinankunya suguw ka ca 

6.1.Sinankunya bÆ kÆ jamu fila cÆ 

Jamu døw ka kelenya dønnen don; u sinankunw ye kelen ye fana: 

Koroma, Dunbuya ni Susøkø ye kelen ye, u sinankunw ye kelen ye. 

KonatÆ, KÆÆta ni Koyita ye kelen ye, u sinankunw ye kelen ye. 

Tarawele, DanbÆlÆ ni °anbali ye kelen ye, u sinankunw ye kelen ye. 

Bagayogo 

Jamuw ka sinankunya tarabu 

Jawara 

Dugansi Nimaga 

Dukure Sila 

Dunbuya Sidibe 

Koroma, Dunbuya, 

Susoko, Kamara 

Kulubali 

Jalo Jakite 

sidibe Sankare 

Jawara Trawele 

Kanute Trawele 

Kèèta Kuyatè 

Kèèta (Koyita), Konantè Koroma, Dunbuya, Susoko, 

(Konarè) 

Kamara 

Kamara (cousin de→) Koroma, Dunbuya, Susoko 

Kònè, Jara, Konde Jèbagatè, 

Kònè, Jara, Konde, Njayi Trawele, Danbèlè 

Kulubali Masasi Fofana du Kaarta 

Kulubali est supposé être Kèèta (ou Koyita), Konantè 

cousin croisé de→ : (ou Konarè) 

Fanè, Kantè, Balo (et Jalo, Jakitè, Sidibe, Sankare 

autres patronymes numu) (et autres patronymes peul) 

Mayiga Ture 

Gindo, Kansay, Dolo (et Jènta, Kònta, Karabènta (et 

autres patronymes dogon) autres patronymes boso) 

Sanògò Simaga 

Patronymes soninke Patronymes malinké


Sanògò Jawara 

Sila Sanògò 

Sidibe Sangare 

Simpara Sumare 

Tangara Kulubali 

6.2. Sinankunya bÆ kÆ siyabolo fila cÆ 

Siyaw ka sinankunya tarabu 

(Armaw børa Marøku Larabuw la olu 

Arma-songoy ye fanga minÆ Songoy la Tumutu) 

Bobo-peul U ka baaraw bÆ ñøgøn dafa 

Boso-dogon U ka baaraw bÆ ñøgøn dafa 

Jawando-kakòlò 

Peul-Jawando (Fula ye baganmarala ye, Jawando bÆ 

bagan feere) 

Peul-numu 

Sènèfò-gana siñøgønya 

Sènèfò-minyanka Siñøgønya 

Soninke-maninka 

6.3. Sinankunya bÆ kÆ dugu fila cÆ 

wali jamana fila cÆ 

Nyamina ni Sinsani ye dugu sinankun 

fila ye Bamaana. 

Gangaran ni Kolama ni Bafin ye jamana 

saba ye, sinankunmaw don. U kelen 

kelen bÆÆ ye tø fila ma sinankun ye. 

BurudamÆw bara, dugu fila sigiñøgønma 

bÆ kÆ sinakunmaw ye, jamana fila 

sigiñøgønma bÆ kÆ sinakunmaw ye fana. 

6.4. Sinankunya bÆ kÆ baara sugu fila 

cÆ minnu bÆ ñøgøn dafa 

BagangÆnna ni baganfeerela cÆ: Fula ni 

Jawando 

BagangÆnna ni cikÆla cÆ: Fula ni 

Bamanan, Fula ni Maninka, Fula ni 

Bøbø. 

Sømønø ni Boso 

Masaren ni Doma 

Masaren ni Mori 

Mori ni Doma 

6.5.Sinankunya kÆrÆ saba 

(Marakaw ka fanga de falenna ni 

maninkafanga ye) 

25 

Gangaran ni Kolama ni Bafin ye jamana 

saba ye, sinankunmaw don. U kelen kelen 

bÆÆ ye tø fila ma sinankun ye. 

Masaren (KonatÆ, KÆyita, Koyita) ni Mori 

(Sise, Ture, Berete) ni Doma (Dunbuya, 

Susøkø, Kamara) ye jamakulu saba ye, 

sinankunmaw don. U kelen kelen bÆÆ ye 

tø fila ma sinankun ye. 

6.6.Fisabaantiya sinankunya 

Ka sinankunya don kulu fila cÆ, kulu fila 

min dø ka fisa ni dø ye: 

Fula ni Jawando 

Fula ni numu 

KÆyita ni KuyatÆ 

JÆbaatÆ ni Jara 

jeli Kanutè ni Trawele hørøn 

Jawara ni Garanke 

6.7.KanimÆya kÆlen sinankunya ye 

Kulubali ye Kònatè-Kèèta kanimÆ ye. 

Dunbuya-Susòkò ye Kamara kanimÆ ye. 

Dugansi ye Nimaga kanimÆ ye. 

KanimÆya tulon de b’u ni ñøgøn cÆ, 

sinankunya tulon tÆ


7.Belenkørøfuran: belenkÆw ka don 

O ye don kÆrÆnkÆrÆnnen ye, 

belendenw bÆ taa u belenkÆ bara k’a 

ka baara misÆnw kÆ, a b’u “sara”, 

wali u mana min sørø u bÆ taa n’o ye. 

8.Sinankunya tulon sariyaw 

sariya 1 o : I ni minnu ye sinankun ye 

jamu na i k’olu døn 

sariya 2 n : I ni minnu ye sinankun ye siya 

la i k’olu døn 

sariya 3 n : I jamu ni jamu wÆrÆ minnu ye 

kelen ye i k’olu døn; I sinankun jamu ni 

jamu wÆrÆ minnu ye kelen ye i k’olu 

fana døn 

sariya 4 n : Kan’a Ñaniya ka juguman kÆ i 

sinankun na 

sariya 5 n : Kan’a bisiki fana ko i 

sinankun y’a tugu ka juguman k’i la 

sariya 6 n : Kana fili ka hørøn kÆ ñamakala 

ye fisabaantiya sinankunya na. Møgø 

caman bÆ fili nin yørønin de la 

9.SilamÆya ni sinankunya 

DønnikÆla døw ko sinankunya mana kÆ 

hørøn ni ñamakala cÆ, k’o sinankunya da 

ka di ñamakala de la. O bÆÆ la, minnu ko 

olu ye ñamakala ye, ko hørønw ka fisa 

olu ye, olu tÆna u ka majigin feere da 

nøgø na u ka hørønw ma. Nka, minnu 

børa ñamakalaw la kasørø u tÆ 

ñamakalaya kÆ, olu b’u sinsin silamÆya 

de kan wali diñÆ jamana hørønyanenw ka 

bÆnkan min bÆ wele «Adamaden ka hakÆ 

dantigÆlikan» SilamÆw mana jÆnni sinan- 

26 

kunya ye u tÆ jÆn n’a nÆniniw køni ye 

jango a dajuguyaw. 

SilamÆya bÆ jamana in kan a ka ca ni san 

ba kelen ye bi. O kosøn, silamÆw t’u ka 

diinÆ minÆ fÆn sure ye (i n’a fø tøw b’a 

minÆ cogo min). U ko u danbe ye 

silamÆya in de ye. Mali dugukolo kan, 

dugu caman bÆ yen boli batota tÆ min 

kønø, o bÆ marakaduguw la, o bÆ masina 

duguw la, o bÆ kørøbørøduguw la. 

Sinankunya sigilen bÆ jo minnu kan olu tÆ 

sønna tun, silamÆya y’a sababu ye. Jo min 

tun bÆ sinankunmaw ni ñøgøn cÆ o tÆ 

sønna tun. Sinankunya tø ye tuløn ni yÆlÆ 

ni dÆmÆñøgønya; o man døgø fana sabu o 

de y’a la belebele ye. SilamÆya kønø, 

ñøgønkanu ni dÆmÆñøgønya jøyørø ka bon; 

o kosøn sinankunya gÆnkun tÆ ka bø 

silamÆya la. Tulon kana ñøgønbonya bali, 

sinankunya kana gasi tiñÆ. 

ka kuma kuncÆ 

Tulonñøgønya minnu bÆ an ka maaninfinya 

kønø o ye sugu saba ye: a følø ye 

sinankunya ye. a filanan ye mødentulon ni 

nimøgønin-tulon ni kanimÆya tulon ye. a 

sabanan ye fulanya ye. 

Walasa sinankunya yÆrÆ ka faamu fo 

tolonñøgønya tø fila ninnu fana ka faamu. 

FÆn o fÆn bÆ se ka ñøgønkanu ni 

dÆmÆñøgønya sinsin adamadenw ni ñøgøn 

cÆ o ka kan ka mara ko ñuman. O de 

kosøn døw y’a ñini a ka kalan lakøliw la. 


degeli 


bøko fila kønø masakÆ finman tara k’a 

pÆrÆn 

ATD.


Bato fila ka sigiñøgønya 

Nin baara bÆ k’i sinsin min kan, o ye soma dø ka sønnikan de ye: a ye kuma 

minnu fø a ka sønni dø senfÆ ni føcogo bÆÆ la cÆñi ye. Saranbatøgø dø de tun 

taara bø soma in ye, ka taa i yÆrÆ kalifa a la, a k’a dÆmÆ walasa a ka sán sørø 

a ka baara la. Saranba taara ni woro ye a bolo, soma ye woro minÆ. A ye a 

ka baara kÆ; a ye jinÆw matara, ka fasuw matara woro kan Saranba ka 

hÆÆrÆ kama, Saranba ka garijÆgÆtigiya kama, Saranba ka sitigiya 

kama, Saranba ka masaya kama. A ye min kÆ matarali la o bÆ ñini ka 

lÆrÆ kelen ñøgønna bø. O matarali kan de tara kasÆti la; anw fana y’o ta, k’a 

sÆbÆn. O sÆbÆnni senfÆ, an ye a tigÆtigÆ kunkurunw ye k’a sÆgÆsÆgÆ, k’a 

fÆsÆfÆsÆ, ka an hakilila fø a kow kan. O ñinini kun ye ka soma ka sira 

faamu, danfara min bÆ o sira ni moriya cÆ k’o fana sÆgÆsÆgÆ. O baara de 

dalen filÆ nin ye aw ñÆkørø. 

Siføli 

DañÆ damadøw siføli bÆna kÆ sababu ye 

ka an ka ñÆføli tø jÆya: 

Sønni: Ka fÆn dø di boli ma wali jinÆ 

ma walasa a k’i mako dø ñÆ. O fÆn min 

bÆ di boli ma (sønnifÆn) o bÆ se ka kÆ 

bagan ye, wali fÆn wÆrÆ. Nka bi døw b’o 

sønnifÆn wele ko saraka; o dun ye fili ye 

bawo saraka ye silamÆya ko dø de ye. 

[Misali la, bagan min kÆra ka sønni kÆ, u 

bÆ o fili kungo kønø jinÆw ye, ko o jinÆw 

k’u haminanko ñÆ. Misali la fana, u ye 

Adamaden min faga jigÆw ye, u bÆ taa o 

su fili jinÆw dagayørø ji la, ko walasa o 

jinÆw k’u haminanko ñÆ.] Sønni ni 

saraka tÆ kelen ye. Saraka ye silamÆya 

ka bato dø de ye. 

Saraka ye Ka fÆn dø di faantanw ma, 

k’a nì u la, Ala kosøn. Ka Ala nisøndiya 

ni ko dø kÆli ye faantanw ye, ni fÆn dø 

dili ye faantanw ma. SilamÆya la, bagan 

bÆ faga Ala ye k’a sogo di faantanw ma. 

U ko o saraka ma ko ka joli bøn Ala ye. 

Matarali (wali tarali): Ka i da makasi 

Ala ka danfÆn dø ye, danfÆn min bÆ se 

ka kÆ jiri dø ye, wali kø dø, wali boli dø, 

wali jinÆ dø yÆrÆ. Damakasi min bÆ fø i 

da la, a bÆ kÆ ni bonya ni majigin ni 

dankaniya ye. A ka c’a la, matarali ni 

sønni de bÆ taa ñøgøn fÆ. I bÆ ka jinÆ min 

27 

deli wali i bÆ ka boli min deli, walasa k’o 

nisøndiya, i b’o søn fÆn dø la (sønnifÆn). O 

sønnifÆn bÆ se ka kÆ woro ye bagan wali 

Adamaden yÆrÆ. 

°ama: Laada man’a fø ko wale min man 

kan ka kÆ, n’i y’o kÆ, laada tigiw bÆ ko 

jugu min lase i ma dogo la, o ko jugu de 

ye ñama ye. Møgøw b’a fø ko ñama ye 

fiñÆ bila o wale masina kÆbaga la. °ama 

ni hàkÆ tÆ kelen ye. 

HàkÆ ye silamÆya ko dø ye: Ala ye 

sariya minnu sigi møgøw ni ñøgøn cÆ, k’i 

tugu k’o sariya dø søsø, i bÆ hàkÆ sørø o 

la. Ala bÆ ñangili min da i kan o sariya 

søsøli la, o de ye hàkÆ ye. 

Boli: NimafÆn wali nintanfÆn min kÆra 

fÆn batota ye, ko a bÆ se ka møgø ka mako 

gÆlen døw ñÆ. Adamaden bÆ fÆn min bato 

kasørø Ala tÆ. 

DantigÆli 

Somaya ni domaya ye mun ye? 

Boliko ni kømøko ni kørøtÆko ni joko n’a 

ñøgønnaw, ani miiriya minnu tugulen bÆ 

nin fÆn ninnu na, nin bÆÆ de ko don. 

Doma kørø ye ko møgø min bÆ dønni kÆ, 

dønni maa. A bÆ duguri døn, a bÆ jiri døn. 

Soma kørø ye ko møgø min bÆ sønni kÆ, 

sønni maa. A bÆ boli søn, a bÆ duguri da, 

a bÆ maa furakÆ ni jiri ye, kørøtÆtigi don.


Doma bÆÆ tÆ soma ye, nka doma de bÆ 

kÆ soma ye. Yanni silamÆya ni 

kerecÆnya diinÆw ka se an bara yan, an 

bÆ se k’a fø ko somaya de tun y’an ka 

diinÆ ye. Nansarajamanaw fana tun bÆ 

bolibato diinÆ de la yanni u ka kÆ 

kerecÆnw ye. 

SilamÆya ye mun ye? Yahudiya ni 

kÆrÆcÆn ni silamÆ bÆÆ wele kitabu 

dungew ye, sabu la, diinÆ saba ninnu 

sinti ye kitabuw de ye, u bÆÆ sinti ye Ala 

dørøn batoli de ye. Wa u bÆÆ ye bolibato 

kÆlÆ fana ko SitanÆ bato don. O la sa, 

silamÆya ye Ala dørøn batoli ye; jinÆ tÆ 

bato, boli tÆ bato, kuma tÆ Adamaden 

ma. A bangena yahudiyaya ni kerecÆnya 

kø Makan jamana kan, a san 1424 ye bi 

ye. U ko a ma fana ko MaamadudiinÆ, 

sabu a sintibaga tøgø tun ye Maamadu. 

DiinÆ saba ninnu na, ale de føløla an ka 

jamana kan. Farafinna yan, silamÆya 

mÆnna ka taama an ka bolibato ninnu 

kÆrÆfÆ, o de kosøn an ka silamÆya ni 

somaya ye tali kÆ ñøgøn na yørø caman. 

SilamÆya nalen kura, walasa a ka 

sinsinyørø sørø, silamÆya tun wajibiyalen 

bÆ ka somaya lahalaya døw ta. Nka 

silamÆya lakika, min bÆ gafew kønø, o 

ma jÆn ale ka ñaami ni diinÆ wÆrÆ ye, 

janko bolibato. Bamanankan na, a tun bÆ 

fø silamÆya de ma ko moriya; silamÆ bÆÆ 

tun bÆ wele mori. 

Siirimoriya ye moriya sugu jumÆn 

ye? Moriya ni somaya mana ñøgøn sørø 

møgø kelen min na o de ye siirimori ye. 

Filankafo tigilamøgø don. Møgøw bÆ ale 

jate silamÆya diinÆñÆmøgøw fÆ. A yÆrÆ 

ka fø la, ko ale bÆ bato kÆ møgøw ye 

walasa k’u mako dilan ni seli ni wurudi 

ni nasiji ni tafo n’a ñøgønnaw ye. Nka 

jinÆmori bÆ wale minnu kÆ siirimori b’o 

ñøgønna kÆ. Buguridala bÆ wale minnu 

kÆ, siirimori b’o ñøgønna kÆ. Olu dun ni 

silamÆya ka jan i ko jÆgÆ jalan ni baji. 

Kitabuw bÆ silamÆya min kofø køni. 

Bawo silamÆya lakika ma jÆn ni jinÆbato 

ye, a ma jÆn ni bugurida n’a ñøgønna si 

ye. Batutamori ni siirimori bÆÆ ye møgø 

kelen ye. Olu ye soma ka fÆÆrÆw ni 

28 

silamÆya ka fÆÆrÆw fara ñøgøn kan ka 

baara kÆ n’o ye. N b’a fÆ k’a fø ko 

silamÆw køni tÆ. 

kolomayørø 

Misali fila filÆ, walasa ka saraka ni 

sønni bø ñøgøn na. Misali la, somaya 

matarafabaga bÆ woro damadø ta, k’i jigi 

da fasuw kan (wali bulonda kan), ka su 

kørøw matara woro kan, k’i haminako fø 

woro ninnu kan, ka bø ka t’u fili ntigiñÆso 

kan k’o ka don a ni kùnko masina in cÆ. 

Somaya la, bagan bÆ faga boli ye, o ye 

sønni de ye. Sønni ye fana Ka fÆn dø di 

boli ma wali jinÆ ma walasa a k’i mako dø 

ñÆ. O sønnifÆn min bÆ di boli ma o bÆ se 

ka kÆ gagan ye, wali møgø yÆrÆ. Bagan 

min kÆra ka sønni kÆ, u bÆ o fili kungo 

kønø jinÆw ye, ko o jinÆw k’u haminanko 

ñÆ. Ani fana, u ye Adamaden min faga ka 

jigÆw søn, u bÆ taa o su fili jinÆw dagayørø 

ji la, ko walasa o jinÆw k’u haminanko ñÆ. 

Soma dunge ka waleya ye sønni de ye tÆ 

saraka ye. Saraka filÆnin ye: SilamÆ bÆ 

malo børÆ kelen ta ka t’o di faantan dø ma 

k’a Ñaniya kÆ ko kùnko min bÆ a da la Ala 

k’o wuli ka bø a kan. MalobørÆ kÆra 

saraka ye. Saraka ye Ka fÆn dø di (k’a nì) 

faantan ma Ala kosøn. Ka Ala nisøndiya 

ni ko dø kÆli ye faantanw ye, ni fÆn dø dili 

ye faantanw ma. SilamÆya la, bagan bÆ 

faga Ala ye k’a sogo di faantanw ma. U 

ko o saraka ma ko ka joli bøn Ala ye. 

Sønni fana ni tarali de bÆ taa ñøgøn fÆ; 

døw ko matarali. Soma bÆ kuma minnu kÆ 

sønnifÆn kan, olu de ko don. Sønni senfÆ, 

k’i da makasi boli la, o de ye ka boli 

matara. Matarali ye ka i damakasi fen na 

min tÆ Ala ye, i bÆ min bila Ala nø na 

wali k’a don i ni Ala cÆ 1 . Matarali ye ka i 

da makasi Ala ka danfÆn dø la, o danfÆn 

bÆ se ka kÆ jiri, wali kø, wali kulu, wali 

jinÆ, wali adamaden yÆrÆ ye fÆn min dilan 

1 A bÆ fø o fÆn masina ma ko boli. Boli bÆ se ka 

kÆ jiri ye, wali kø, wali kulu, wali i yÆrÆ ye fÆn 

min dilan. Boli ye nimafÆn wali nintanfÆn min kÆra 

fÆn batota ko a bÆ se ka møgø ka mako gÆlen døw 

ñÆ.


a bolo la. Damakasi min bÆ fø i da la, a 

bÆ kÆ ni bonya ni majigin ni dankaniya 

ye. A ka c’a la, mataralikan ninnu bÆ fø i 

bolo dalen sønnifÆn kan. SønnifÆn in 

dikun ye boli ma walasa k’a nisøndiya a 

sønbaga kørø. I bÆ ka jinÆ min deli wali i 

bÆ ka boli min deli, walasa k’o 

nisøndiya, i b’o søn fÆn dø la (sønnifÆn). 

O sønnifÆn bÆ se ka kÆ woro ye bagan 

wali Adamaden yÆrÆ. 

SendañÆ saba de bÆ sønni na: SendañÆ 

følø, soma bÆ i jigi da fasuw kan wali 

bulonda wali jiri dø wali kø dø (nin bÆÆ 

ye boli ye). SendañÆ filanan, a b’i da 

makasi boli la ani k’a haminankow fø 

woro kan (o ye matarali ye). SendañÆ 

sabanan, o kø ka taa o woro fili ntigiñÆso 

kan (sønni kuncÆyørø). Sønni kÆra cogo o 

cogo nin sendañÆ saba b’a la: K’i jigi da 

boli dø kan, ka o matara, o kø k’a søn. 

SilamÆ, o jigi tÆ fÆn wÆrÆ kan Ala kø. A 

bÆ a ñaniya siri, k’a fø a dusukun na ko 

« Kùnko min bÆ a da la Ala k’o wuli ka 

bø a kan. » Ka ñøbørÆ kelen ta ka t’o di 

faantan dø ma walasa ka Ala nisøndiya 

n’o ye. O wale ni soma ka wale tÆ se ka 

kÆ fÆn sugu kelen ye. A man kan u tøgø 

ka kÆ kelen ye. 

Min b’u bø ñøgøn fÆ, u bÆÆ Ñaniya ye 

kùnko dø ka wuli ka bø u kan, u bÆÆ b’u 

sara fÆn na min b’u ni san cÆ, se bÆ min 

ye kosÆbÆ ka tÆmÆ olu kan. Nka, 

silamÆya jÆlen tigilamøgø b’i sara Ala de 

la, soma b’i sara danfÆn dø de la (fasu, 

bulonda, wali jiri dø), hali ni a døw d’a 

fø ko o fÆn bÆ don u ni Ala cÆ. Danfara 

min bÆ soma ka maratali ni silamÆ ka 

Aladeli cÆ o de ye nin ye. 

Taralikanw ñÆføli 

SilamÆya selen an fÆ yan, siirimori 

caman tun jatigi ye masakÆ ye Manden. 

U bÆ baara kÆ masakÆ ye ko walasa kÆlÆ 

ka diya a la, ko walasa jamana ka 

yiriwa: U bÆ don kaluwa la, u bÆ wurudi 

ni seliw kÆ, u bÆ sarakaw fø, ka nasiw ni 

tafow dilan. Soma caman fana tun jatigi 

ye masakÆ ye Manden. U fana bÆ baara 

29 

kÆ masakÆ ye ko walasa kÆlÆ ka diya a la, 

ko walasa jamana ka yiriwa: U bÆ sønniw 

kÆ, u bÆ turabu ci, u bÆ sarakaw fø masakÆ 

ye. MorikÆ minÆcogo ni soma minÆcogo 

bÆÆ ye kelen ye masakÆ bolo, bawo u bÆÆ 

ka baara ye kelen ye ka ñÆsin ale ma. 

MorikÆ ni somakÆ fila bÆÆ sønnen b’a ma 

ko u bÆÆ jøyørø ye kelen ye masakÆ ka du 

kønø. O kelenya labanna ka kÆ sinankunya 

ye mori ninnu ni somaw cÆ. Dunbuyaw ni 

Koromaw ni Susøkøw sinankun ye Ture ni 

Berete ni Sise ni Hayidara ani Sila ye. 

Kow tora ten fo ka taa mandenfanga ban, 

fo ka na Bamananfanga se. 

Bamaanna masakÆw fana tun bÆ somaw 

ni moriw ladon o cogo kelen na. Soma ni 

mori ka sigiñøgønya nana kÆ fo u b’u ka 

baarakÆcogow falen gundo la. Soma ye 

Ala tøgø fara a ka matarali kan. Ka tali kÆ 

diinÆ wÆrÆ la, o tÆ baasi ye somaya la, 

janko a ka mako ñÆ. Mori fana ye dø ta 

soma fÆ, ka sørø silamÆya sariya yÆrÆ ma 

jÆn n’o ye. SilamÆya lakika 2 tÆ sønna 

dafalen ka kÆ fÆn wÆrÆ la ni Ala tÆ. Anw 

ka følø moriw køni ye soma ka wale døw 

ta k’o fara a bolo kan. Soma ka 

dafalencogo tara u fÆ: k’i dafalen 

møgøbaw la. O misali dø ye ko doma 

belebele minnu bÆ Bamaanna somaw b’u 

dafalen olu la, wa silamÆw fana b’u 

dafalen u ka walijuw la: 

1-Soma ka mataralikan dø filÆ a bÆ doma 

belebelew matara min kønø. SilamÆkan 

kelen tÆ a ka nin sønnikan kønø, somakan 

lakika don, ñaami t’a la: «Jitumu Bala, 

Bala sabali ani Bala kunubali. Yekebugu 

JønkÆ, Nsoro-kørø Suruku, MÆrikoya 

Soya, Tongoyi MarifunÆ. TiñÆmasa min 

bÆ yan, o tøgø bÆ yan. TiñÆmasa min tÆ 

yan, o tøgø bÆ yan. K’u ñÆ ko, k’u ñÆkoji 

di ne ma. K’u da ko, k’u dakoji di ne ma. 

Ko ni ne man’a fø ko min bÆ ñÆ, o bÆ ñÆ. 

Ni ne man’a fø ko min bÆ tiñÆ, o bÆ tiñÆ. 

Møgø m’a d’a ma, JinÆ Sira k’a di a mø. 

2 Limamiba naani i n’a fø Limami Maliki.


A ko møgø m’a d’a ma, Jinè k’a d’a 

ma.» A bÆ faamu nin yørø la ko soma ka 

ñinifÆn, jinÆ deb’o di a ma. 

2-Misali wÆrÆ filÆ nin ye, min kønø soma 

b’i dafalen walijuw la; a y’o sørø silamÆ 

døw la, hali ni o silamÆw ka dugawu 

kÆcogo ni mataralikan tÆ kelen ye. Soma 

y’o fara a bolo kan: «Ko ni cÆw wulila, 

k’u bÆ kulo ko « jøn ? » U bÆ kulo ko 

Dili Ba Umu. Dili Ba Umu, diñÆ maa 

følø tÆ, diñÆ maa laban tÆ. Saraka in 

bølen kø tan, Ba Umu ka lahørøma, K’o 

ta k’a di Saranba ma, Yarabali Ala k’a 

d’a ma. N’an ser’o føko la, Ala k’a 

kørøta, n’an ma se o føcogo la, Ala k’a 

kørøta. » Yan, soma ye silamÆya ko dø 

ta k’o fara a bolo kan. 

SilamÆya nana tuma min an ka jamana 

kan, a tun tÆ se ka sigiyørø sørø n’a ma 

somaya nøønøya (sawura) døw ta. Mori 

døw ye soma ka baara døw ta k’a fara u 

bolo kan, a føra olu de ma ko siirimoriw. 

Nka silamÆya yÆrÆ ma jÆn ni somaya 

baara si ye, o la sa, siirimori børa 

silamÆya kadara kønø. 

Ka soma ka mataralikan ta ka Ala tøgø 

ni kira tøgø kÆ k’a laban (Ne ko Ala, ne 

ko a kira). SilamÆw bÆ fÆn bÆÆ daminÆ ni 

30 

"bisimila" ye, soma y’o ta k’o kÆ "tubisimila" 

ye, walasa a ka wale ka bø mori 

ta fÆ. Fo ka n’a kÆ bi, minnu ka køløsili 

ma se a ma, olu tÆ siirimori ni soma ka 

baaraw døn ka bø ñøgøn na. 

3-Misali dø filÆ a b’a fø Ala, a b’a fø 

yarabi, nk’a bÆ jinÆ fana wele, a bÆ tila k’a 

fø a ka sønnifÆn fana ma ko saraka. Ala, 

yarabi, saraka, olu ye silamÆkan ye. Ka 

woro kÆ sønnifÆn ye, ka jinÆw wele, olu 

ye soma ka ko ye. A mataralikan filÆ: 

«Woro jÆ in ka jÆ cogo min na, møgø y’a 

garijÆgÆsira jÆya ten, yarabala Ala k’a 

jÆya ten. Møgø y’a k’a ka masaya saraka 

ye, yarabala Ala k’a k’a saraka ye. Møgø 

m’a k’a ye, jinÆ segin k’a k’a saraka ye.» 

O mataralikan kelen in tun bÆ se ka fø 

somakan lakika la ka sørø silamÆkan ma 

ñaami a la nin cogo in na: «Woro jÆ in ka 

jÆ cogo min na, møgø y’a tere jÆya ten, 

JinÆ-Sira k’a jÆya ten. Møgø y’a k’a ka 

masaya sønnifÆn ye, JinÆ k’a k’a sønnifÆn 

ye. Møgø m’a k’a ye, jinÆ segin k’a k’a 

sønnifÆn ye.» Mun dun y’a to soma ye 

silamÆkan don a ka mataralikan na? 

KantÆ Solomana ka Sosotaa 

DantigÆli 

Amadu Tanba Dunbuya ni Hasimi Bangali taara bø Gabukørø KÆyita ye 

2004 san kalo 7nan tile 18, ko a k’a ni Kante Solomana ka ñøgønbÆn lakali 

u ye. 

Kante Solomana min ye Nko sÆbÆnni ladan, a ye gafe dø sÆbÆn ko « 

Manden tariki san 1000 ». O kønø a kumana a ni Gabukørø KÆyita ka 

ñøgønbÆn kan Soso. A ka o gafe ñÆsinnen bÆ Afiriki sudanyanfan n’a 

saheliyanfa jamana kørøw ma. An y’a ñini Gabukørø KÆyita fÆ a ka o 

ñøgønbÆn lakali an ye. 

Gabukørø KÆyita bangena 1946 san na Soso. Masaren don; a børa møgøw 

la, minnu seginna ka na Soso tomon wuli kokura sankÆmÆ mugannan


daminÆ na (°ininikulu min ka baara ñÆsinnen bÆ Soso ma o ka sÆbÆnniw 

b’o sÆmÆntiya). 

An ni Gabukørø ka baro 

°ininkali: Gabukørø, cÆ dø delila ka na 

yan, ko Solomana KantÆ. A ye sÆbÆnni 

dø ladan u b’a fø a ma “Nko”. An b’a fÆ 

k’a døn e ni o ka ñøgønye kÆra cogo di? 

Jaabi: Nin tÆ baasi ye. Solomana nana n 

fÆ yan san min, ne yÆrÆ t’a døn a tun bÆ 

fÆn min ñinina. Ne tun t’ale døn; bawo 

maa caman bÆ na ne ñininka kow la. A 

don, n bÆ n yÆrÆ ka so, Soso yen. A ye n 

ñininka, a tÆ min døn n k’o de fø a ye. 

Yørø kelen de tun bÆ k’a kønøgwan 

KantÆko taasira dø la. Ne ye masalaw bø 

a ñÆnan, ka gundo caman fø a ye. Aw 

yÆrÆ filÆ n fÆ yan cogo min, a nana o 

cogoya kelen de la. An ye min kÆ baro la 

a mÆnna kosÆbÆ. A tilenna ne fÆ yan. A 

ye Sumangurun ka taabolow ñininkali kÆ 

n na. N ye olu ñÆfø a ñÆna. A labanna ka 

u yÆrÆw ka sigiyørøko, o taafanko, a 

y’olu fana ñininkali kÆ n na. N y’olu 

fana jaabi d’a ma. O kow ni bi cÆ, 

kantÆw ma se ka sigi yan, a y’olu fana 

ñininkaliw kÆ n na, n y’olu fana jaabiw 

d’a ma. Baro caman køni tÆmÆna an ni 

ñøgøn cÆ a don. 

°ininkali: E yÆrÆ ka jateminÆ na, e ye 

maana min bø Sunjata kan, o maana de 

kÆra sababu ye n’a nana i fÆ yan Soso 

wali sababu wÆrÆ jumÆn tun don? I ye 

tarikidønbaga Ñana jumÆnw ye Bamakø 

yen? 

Jaabi: Ne yÆrÆ ka jate la, kabini 1975 

san na, sani n ka gafe bø, journal følø de 

børa n fÆ. Ka na se gafe in bøli ma. Gafe 

in bølen, ne tun bÆ Bamakø, n ye 

døgøkun kÆ yen ñøgønye dø la min 

kumana gafeko kan. Ne tun bÆ "souscommission 

II" la. N tun t’a døn ko ale 

bÆ yen. N’aw tÆ ñwan døn, dø bÆ se ka i 

nø bø ka na i nøfÆ ko dø la ka sørø e yÆrÆ 

hakili jølen tÆ o fÆ. O don, ne tun bÆ 

kuma, n tun bÆ kulujuba(2) in na yen. 

31 

Søgøma o søgøma n tun bÆ taa yen. Ni 

kuma sera min ma e bÆ kuma. Ne ye n ka 

dantigÆliw kÆ yen a ko in kønøna na. Ne 

ni maa minnu tun bÆ barokulu filanan na 

olu ye Tumani KønÆ, Ndayi Baba Jallo, 

Ba Nsumana Susøkø, ani Jeli Bábà. O 

kønøna na, Ba Nsumana, o ni ne ka føta 

tun bÆ taa sira kelen na; Ba Nsumana yÆrÆ 

ye sira di ne ma. O waati la ne køni y’a 

møden yÆrÆ de ye. A ye sira di n ma ko 

gafe min kalanna, a ye tiñÆ di yan, ko 

yaafa ka kÆ ale ma ale ye maakørø ye ale 

tÆ se k’a døgøkun bÆÆ sigi. Yaafa kÆr’a 

ma. O gafe(3) in, a ba duuru de tun børa o 

san. A tun bÆ feere °ønø, a tun bÆ feere 

Køløkani, døw yÆrÆ y’a san jamana wÆrÆ 

kan. A bÆ se k’o sørø, ka n nø bø, ka na n 

ñininka ko døw la. N y’o de jateminÆ. 

°ininkali: A nalen e fÆ yan, a kelen de tun 

don wa wali u møgø joli don? A tun bÆ 

cogo jumÆn? A ka ñinini tun bÆ mun ni 

mun kan? 

Jaabi: A nalen ne fÆ yan, a kelen de nana; 

a nana møbili la. A børa Børøn ka na. 

Møgø belebele dantÆmÆ tÆ; a ni e fari bÆ 

se ka taa ñøgøn na. Møgø janba tÆ ten. A 

ko ale y’a mÆn ko Soso bÆ LaginÆ. Ko 

døw fana y’a fø a ñena ko Soso bÆ Børøn 

mara de la Kulukørø kafo fÆ. Ko ale ye ne 

tøgø mÆn arajo la døgøfurancÆ kelen 

kønøna na. A ko a bÆ wuli ka na n yørø, 

ko n ye caman fø Sumangurun kan, ko ale 

dun ye KantÆ ye. Ko a ka kan ka o de døn 

ka giriya maa tøw kan. Ko ale ka kan ka 

Sumangurun døn ka giriya maa tøw kan. 

O tuma ale ye yan yørø ñini, a nana 

Bananba ka ñininkali kÆ, u y’a bila ka na 

Børøn. Børøn fana y’a bila ka na Soso yan. 

Ko ne de tøgø dilen don a ma; a b’a fÆ ka 

na an ka baro kÆ. Baasi wÆrÆ tÆ. «I børa 

maa min na, n’a føra ko yørø døw bÆ yen 

k’i t’o døn. E de ka kan ka kÆ a si føbaa


ye maaw ye. O de y’a to n nana an ka 

masala. I ye min døn an kan ni ne tÆ o 

døn n nan’o de ñini i fÆ. N ma na baasi 

la.» 

°ininkali: A m’a fø i ye ko yani a ka se 

yan a ni møgø wÆrÆ kumana e kan wa? E 

ye maana minnu da, a ye siga don e ka 

følen døw la wa? Ale yÆrÆ bÆ Manden 

døfø faamu cogo min, a y’o fø i ye wa? 

Jaabi: A ko n ye gafe min bø, n ka kuma 

min føra arajo la, a ye gafe in ye møgø 

wÆrÆ bolo a b’a la k’a kalan; a y’i sigi 

k’a lamÆn, k’a faamuya ko «Kuma min 

bÆ ka fø nin ye, ne ka kan ka nin 

ñÆñini». A ko fana a y’a mÆn arajo la n 

bÆ yørø min, n ye baara min kÆ. Døgøkun 

kelen de kÆra a la u bÆ kuma in fø arajo 

la wa gafe carinnen fana don. A ko a ye 

kunnafoni caman mÆn; nka ale ma da a 

la de ko Soso bÆ yan. Ko ale wulikun de 

ye o ye. Ni Soso yera yan, dalilu døw de 

bÆ yen ale bÆ o de nøfÆ. A ye olu fø: BÆÆ 

b’a jateminÆ ko LaginÆ de ye Manden 

faaba ye. BÆÆ b’a jateminÆ fana ko 

sosow bÆ LaginÆ. BÆÆ ko Sumangurun 

jamu ye KantÆ ye; n’o ye KantÆ ye, ka 

tila ka n’a kÆ ko yan Soso tÆ o ta ye k’o 

ye Keytaw ta ye, ko ale b’a fÆ ka o 

dalilu de ñini. Min ye Soso kÆ Keytaw ta 

ye, k’a b’o dalilu ñini. Olu KantÆw ka ko 

labanna cogo min, a b’o dalilu ñini. Ni 

yørø bÆ yen a maa sigilen bÆ yørø min, a 

b’a fÆ k’o fana døn. Ne y’olu bÆÆ jaabi di 

aw ma. 

°ininkali: A n’e ka ñøgønye køfÆ, a ye 

gafe dø bø e Gagukørø tøgø følen b’a fÆ 

min kønø. E ka jateminÆ na a n’e ye baro 

min kÆ o de diyar’a ye wa wali mun 

don? 

Jaabi: Ne ni Solomana KantÆ ka 

ñøgønye, a nana kunnafoni minnu ñini ne 

fÆ Sumangurunko kan ani Soso kow kan, 

ni n y’a kunnafoni ninnu bÆÆ ta k’a d’a 

ma, ni a taar’a kÆ gafe ye a yÆrÆ ye. Nka 

ne fana tÆ o kala ma dÆ. 

32 

°ininkali: I ni Solomana KantÆ ye 

ñøgønye min kÆ, i ye fÆn caman fø a ye. E 

ye min ni min fø a ye, o de kÆra sababu ye 

a Soso ka døn kosÆbÆ wa? E ka gafe in 

jøyørø ye mun ye Soso dønni na bÆÆ fÆ? 

Jaabi: Ne ka jate la, ale ka fÆn 

lakodønnen tÆ ko ale de nan’a ñini k’a 

jÆnsÆn, o ma kÆ Soso dønni ye. Kabini 

Volontaires du progrès(4) ni Opération 

arachide(5) minnu wulila ka na walasa 

Soso ka se ka døn, gafe in sÆbÆnna o 

hukumu de kønø. Ale fana ye gafe in de 

ye k’a kalan, ka d’a la; kunnafoni minnu 

føra ne yÆrÆ kan lamÆn arajo la ka olu 

lamÆn, ka sørø ka na yan. N’a taara 

sÆbÆnni kÆ o bÆ ne ka sÆbÆnni de kø. 

Døgøkun kelen min kÆra gafew ka døgø ye 

1979 desanburukalo kønø, o de ye ne ka 

gafe in bila kÆnÆ kan, o fana ka Soso bila 

kÆnÆ kan. DiñÆ yÆrÆ ye Soso kibaruya døn: 

a bÆ gafew kønø, a bÆ arajow kønø, a føra 

døgøkun kelen fo k’a bøgøladøn. 

Døgøkun kelen de kÆra ne tun bÆ Mali 

DenmisÆnw ka Bon sanfÆ. Søgøma o 

søgøma an ni faamaw bÆ taa ñøgønye la 

kuluju la ENA la. Kuma bÆ di n ma, n bÆ 

n ka kuma fø. Tile segin. Maa minnu y’o 

kibaruyaw mÆn o ye dø fara olu ka “wulika-na-yan” 

kan. Maa caman ye Soso døn 

o la, minnu b’a fÆ k’a ñini k’a jÆnsÆn. Maa 

caman wulila ka na yan o de fÆ. (...) 

°ininkali: Bamakø gafedøgø tuma na, 

kalansigi dø kÆra min senfÆ dønnikÆlaw 

kumana e ka gafe kan. O barokulu filanan 

na, aw tun ka kan ka kuma mun ni mun 

de kan? 

Jaabi: An tun ka kan ka kuma seko ani 

dønko kan. A y’a sørø ne ye sÆbÆnni kÆ, 

sÆbÆnni min ñÆsinnen bÆ Sunjata Keyta 

ani Sumangurun ka baara kÆlenw ma. 

Sumangurun ka fanga tiñÆcogo ka a ka 

marayørøw di Sunjata ma; ne ka sÆbÆnni 

kÆra o kan. Ba Nsumanaba bÆ dø døn o la, 

Tumani KønÆ ale ye donsonkøniføla ye 

min bÆ kørølen caman døn, Dayi Baba 

Jalo ye maanabøla ye min bÆ kørølen 

caman døn. Anw ka baara ñÆsinnen tun bÆ 

seko ani dønko yørøw de kan.


°ininkali: Solomana KantÆ tun bÆ aw ka 

barokulu in na wa? 

Jaabi: A tun bÆ se ka sørø yen: nka 

Musa Kanute yÆrÆ kelen kø, dønniya tun 

tÆ ne ni maa si cÆ. Møgø caman tun bÆ 

ne baro ne t’o tøgø døn. Caman ye n døn 

ka n sirabø, a sørøla o de fÆ. 

°ininkali: E ni Solomana KantÆ ye 

ñøgøn ye yÆrÆ waati jumÆn? 

Jaabi: Min ye yeli dama ye, o kÆra 1979 

san de. Bari u delila k’an fara ñøgøn kan 

yani gafe in ka bø 79 san awurilikalo la. 

Søsøli døw tun bÆ yen an ka sÆbÆnniw 

kan. An kumana min kan, ne ka gafe in, 

u tun b’a fÆ ka n’a bø. DønnikÆla wÆrÆw 

bÆ yen. Gafe tÆ se ka bø fo an ka jÆ ka 

kuma. N’an jÆra ka kuma, min ta ye 

sababa ye, tÆmÆ bÆ kÆ n’o de ye. 

°ininkali: Aw jÆra ka kuma mun ni mun 

kan? 

Jaabi: O yørø la, Sumangurun ani 

Sunjata, u ka kÆlÆ kÆcogo, Sunjata yÆrÆ 

bangena Manden cogo min, fo ka na se a 

bøcogo ma, ka taa se NÆma ma. Ne 

donna o ñÆ na k’o barow fø, fo ka na se 

Sumangurun ka fanga tiñÆcogo ma, fo ka 

na se Soso yÆrÆ bilali Manden ka bolo 

kan, Wagadu marayørø minnu tun bÆ 

Sumangurun bolo olu bilali Manden ka 

bolo kan, fo ka na se Jolofin masa ka 

kÆlÆ ma 

°ininkali: Halisa n b’a fÆ k’a døn i ni 

Solomana KantÆ ye ñøgøn døn cogo min 

I kÆlen kø k’a ye. Bawo aw tun ye ñøgøn 

ye k’a sørø a’ tÆ ñøgøn døn. 

Jaabi: A ni ne ye ñøgøn døn an bølen 

Bamakø ñøgønye la ni ne seginna ka na 

yan. A nana n fÆ yan. A nalen yan de an 

ye ñøgøn døn. A tun ma søn k’i jÆya n ye 

Bamakø dÆ! N’i bÆ lajÆ la, bÆÆ tøgø bÆ fø. 

Nka a nalen yan, a y’a tøgø de fø n ñÆna. 

A ko a tøgø ye Solomana a jamu ye 

KantÆ ye. A ko komin n kumana 

Sumangurun kan, ale fana nakun de ye o 

ye. Bawo a ye kuma min mÆn n da, 

33 

denmisÆnya t’a la, a b’a fÆ k’a sidøn 

kosÆbÆ. O de la n y’a faamu ko a fana tun 

bÆ an ka lajÆ in na. Ne ko o tuma ale ye 

ne ka kumaw faamu cogo di? A ko ne tun 

bÆ lajÆ min ju la ale yÆrÆ tun bÆ yen. Ale 

ye ne ka kuma lamÆn kosÆbÆ, k’a døn ka 

fø dalilu caman de bÆ n bolo. O tuma na, a 

bÆ na an ka baro kÆ a kan døønin. Ko ale 

ma na foyi kama n’o tÆ. A y’o de fø a ka 

dantigÆli kønø. 

°ininkali: Tariki yørø jumÆn ni jumÆn de 

tun bÆ yen n’a tun b’a fÆ ka faamuyali 

sørø olu la ? 

Jaabi: Ne y’a ñininka a tÆ yørø jumÆn ni 

jumÆn døn? A ko Sumangurun bangena 

cogo min ale b’a fÆ k’o døn. Ne ko o tÆ 

baasi ye. Ni faamaw ma n wajibiya n ka 

fÆn min fø, ne fana t’a fÆ k’o fø, bawo ne 

faw y’a mara fo ka se sisan ma. Nka ne fa 

tun ko n k’a sÆbÆn, ne fana y’a sÆbÆn. N 

y’a sÆbÆn ka dan yørø min, o gafe de børa. 

Min bÆ yen n’o gafe ma bø, ni n ma søn 

k’o bila gafebøbolo kan følø, Solomana 

tun bÆ o de nøfÆ. Ne ko a ma «E bÆ o 

yørønin min nøfÆ, ni ko tÆ ne fana na, n 

b’o fø i ye. Min føra n ye køni.» 

A ko ne ma ko Sumangurun bangecogo 

ale t’o døn; ko Sumangurun ka fanga 

tacogo ale t’o døn; ko Sumangurun ba tun 

ye jøn ye, Sumangurun dÆmÆñøgøn, ale tÆ 

nin si døn. A ko n’a ma ñÆ i bÆ kuma i 

yÆrÆ kan f’i k’a ñÆñini. Ne ko o tÆ baasi 

ye, n ko ni Ala sønna ne fana b’i bilasira 

ni o yørø ye. 

Ne y’o yørø in lakali a ye fo kat’o foori. A 

ko a bÆ yørø dø fana nøfÆ: a ko 

«Sumangurun ka fanga tiñÆnen, caaman 

donna LaginÆ, caman taara Mali 

tilebinyanfan fÆ, døw taara Mali 

kørønyanfan fÆ. Fanga bÆ Manden de bolo; 

Manden masakÆ tun ye jøn ye?» N ko 

Sunjata. A ko «o Sunjata, a tun bÆ fanga 

boli Sumangurun ka fangaboliyørø bÆÆ 

kan wa?» N ko «A tun bÆ fanga boli 

Sumangurun ka fangaboliyørø bÆÆ kan.» 

°ininkali: A y’e ñininka jamana faaba la 

wa? Fanga tun sigilen bÆ dugu jumÆn?


Jaabi: A ko fana Sumangurun tun 

sigilen bÆ yørø min, ko «yali a ma wuli 

ka bø Manden ka na sigi o yørø la dÆ?» 

N ko o ma kÆ; a y’i to Manden de ka 

Sumangurun ka fanga tiñÆ yan; a y’a ka 

fanga kÆ k’a to Manden de. Wa yan 

fana, u ma fanga wuli ka na sigi a nø na 

dÆ, baara minnu ni baara minnu tun ka 

kan ka kÆ a nø na, Fakòli tun ye olu bÆÆ 

ñÆfø k’o ban pewu. Yan tomon ye san 

631 de kÆ. Maa o maa bÆ na sigi yan, i 

bÆ taa a ñini Manden de. Fo ka na se 

møgøw wulili ma, møgø minnu ka kan ka 

na sigi yan. Fanga bolila Sumangurun ka 

marayørø bÆÆ kan maa min fÆ (Sunjata 

køni), o y’ ka sigi bÆÆ kÆ Manden, k’a ka 

fanga bÆÆ kÆ yen. Fo ka na se o ka 

tununi ma don min fana na. A ko ale ye 

o kaburu ñininkali kÆ (Sunjata kaburu), 

ko yali o kaburu bÆ yørø jumÆn? N ko 

kaburu tÆ o la. N’i ko k’i bÆ kaburu ñini 

o la, o donna Sankaranin ji de la. A ka 

waati dafalen, a donna Sankaranin ji de 

la. A donnen Sankaranin ji la ni a tÆ yen 

bilen, san wolonwula dafalen, u nana 

yørø dø ye sa kÆlen bÆ ka yørø min fa 

tewu! Don o don sa in bÆ yen, su fara 

tile kan. U y’o yørø de koori bawo a kÆra 

kabakomafÆn ye. U y’o yørø koori ka 

tufa sigi a kunna. 

°ininkali: KantÆ Solomana nalen e 

ñininka, a y’i kumakan ta mañeto la wa? 

I n’a fø anw bÆ k’a kÆ cogo min. 

Jaabi: Ayi, a m’o kÆ. 

°ininkali: Yali a tun bÆ i ka følenw 

sÆbÆn wa? 

Jaabi: Ûwø, a tun bÆ sÆbÆnni dø kÆ, fura 

jÆman dø kan. Ne yÆrÆ tun y’a jate doma 

dø de ye. A mako bÆ yørø minnu a tun bÆ 

olu sÆbÆn. Mañeto køni tun t’a bolo. 

°ininkali: A tun b’u sÆbÆn sÆbÆnni sugu 

jumÆn na? 

Jaabi: Ne yÆrÆ bÆ an ka bamanankan 

sÆbÆnni min døn, a køni tÆ sÆbÆn o la. 

Nansara sÆbÆnni fana tun tÆ. N ye nko 

sÆbÆnni fana ye køsa in na de; a sigini. N 

34 

m’a sÆbÆnnen ye ka tugu ñøgøn na. Ne 

køni bolo sÆbÆnni in ka surun nansara 

sÆbÆnni de la. A b’a sÆbÆn ka taa numan 

fÆ wali a b’a sÆbÆn ka taa kinin fÆ, ne m’o 

køløsi. A køni tun bÆ sÆbÆnni kÆ; nka ne 

ka sÆbÆnni ñøgønna tÆ nansara ta fana tÆ. 

A fana m’a fø n ye a bÆ sÆbÆnni kÆ kan 

min na. 

°ininkali: °ininkali kÆra Solomana fÆ 

Sumangurun bangecogo kan. E ye jaabi 

jumÆn fø a ye o la? 

Jaabi: Sumangurun ba tun ye Dabi Ture 

ye. Dabi yÆrÆ bangenen san sabanan, 

jinÆw y’a ta. A ye san tan ni duuru de kÆ 

jinÆw bolo. Don min na ni jinÆw bÆ n’a 

bila Kunbi-Sale, a lajølen tun don. A 

bangenen den kÆra cÆ ye. Nka ba kÆra fila 

ye o yørø la. Ba filanan in tøgø ye ko 

Sunsun. °amakalaw ko a ma Sunsun 

Berete; nka o ye ñamakalakan ye. N’o tÆ 

Sunsun in tun ye jinÆ de ye; a ni Dabi tun 

ye teri ye k’o to jinÆw bolo. U fila bÆÆ tun 

ye jinÆkÆ kelen musow ye. Den in tun bÆ 

muso fila ninnu bÆÆ sin min. Nka Sunsun 

tun dønnen tÆ maaw fÆ. 

°ininkali: Ba fila bÆ den min na? A ñÆfø 

halisa. 

Jaabi: Ba følø in de ye maaninfin ye o de 

tara jinÆw fÆ kabi a san saba. JinÆw nalen 

Dabi kønøma bila, a bÆ jigin døn min o de 

kÆra ba filanan in nadon ye. Ba følø in 

jiginnen, a fana jiginna nka den ma ye; a 

den kÆra sa de ye. Ale jiginna sa min na 

ni maa si m’o ye, o de bÆna kÆ 

Sumangurun dÆmÆñøgøn ye. Nka o ye 

gundo ye o tÆ fø. Sumangurun ye denya 

kÆ a bÆ ba fila bÆÆ sin min. O waati dogo 

tun tÆ jinÆw ni maaninfin cÆ. JinÆ dø tun 

bÆ yen ko IbrÆma Sumarusu. Don min na 

u bÆna den in kun di, jinÆ cÆkørøba nan’i 

sigi. U y’a kun di. U ko den tøgø ye di? 

Sumarusu ye min bila ka na den in 

tøgøweleyørø la, o ko den tøgø ye 

“Sumarusu”. U ko kan jumÆn de ka kan 

ka fø? Ciden in ko anw bÆ kan bÆÆ mÆn. 

Kan kelen si tÆ se ka fø a la. O de ye 

“KantÆ” ye. A bÆ fø ko KantÆ minnu børa


jinÆw la; jinÆnumuw. Numu cÆkørøba dø 

tun bÆ Kamiko yan o fana ko olu ye 

jinÆnumuw ye. Ne ye nin jaabi de d’a 

ma a ka ñininkali følø la, wa o diyar’a ye 

koyi! 

°ininkali: A y’i ñininka tugun 

Sumangurun ba kan. °ininkali fila b’o 

kønø: Ba kelen don wali fila don, ani ba 

fatura min? 

Jaabi: A ba de tun ye dalilutigi ye. A ni 

jahadi børa jinÆw fÆ yen, Dabi de ye 

jahadi ninnu ta ka di Sumangurun ma, ka 

tila k’a laadi a k’i køløsi fÆn fila la n’a 

kÆra masakÆ ye: “I køløsi muso la, i 

køløsi dononkørø jÆ la.” 

DÆsÆ kÆlen a la Mandenkaw fÆ, Sunjata 

y’a døgømuso de d’a ma a y’o furu. O 

furulen, Sumangurun labanna k’a ka 

gundo fø o ye. O før’o ye san min, Dabi 

ko a den ma “Ne ka sarati ye ñinan ye 

bawo i ye n ka laadilikan søsø. Min 

mana bø a la i yÆrÆ b’a ye; nka a tÆ kÆ ne 

ñÆna.” Dabi fatura o san. O 

sannayÆlÆma, Suma-ngurun ni Sunjata ka 

kÆlÆ laban kÆra; kÆlÆ tiñÆna Sumangurun 

bolo. 

N ye Dabi ka kibaruya bÆÆ di a ma. N ko 

“N’i y’a ye Sumangurun kÆra fanga ye, 

a ba de ni fanga børa jinÆw bolo. Ba de 

n’a ka jahadi børa jinÆw bolo. 

Sumangurun ka fanga tiñÆni fana, a ye 

ba de søsø. Fanga tiñÆni ma kÆ ba ñÆna. 

°ininkali: Solomana KantÆ y’i ñininka 

fana, ko Sumangurun ka ko labanna 

cogo di. O jaabi kÆra mun ye i fÆ? 

Jaabi: Sumangurun ni Sunjata ye san 

saba de kÆ kele la, si ma se si la. 

Sumangurun y’a ba søsø min kÆ, Fakòli 

tun y’a fø Sunjata ye ko o k’a døgømuso 

bila ka taa di Sumangurun ma a k’a furu. 

N’a y’o furu o na laban k’a ka gundo 

sørø. Komin ba in tun b’a yÆrÆ yÆlÆma ka 

kÆ gingin ye ka taa si u da la su o su k’u 

ka kuma bÆÆ mÆn, a bør’a kala ma ko 

Sumangurun ye gundo fo a muso kura in 

ye (Ko dononkørø jÆ nkøli dørøn de bÆ se 

ka Sumangurun faa). Muso kÆlen k’i 

35 

labÆn k’a bÆ taa Manden, Sumangurun ko 

a ma ko a k’i kali ko a tÆna gundo fø a 

somaaw ye. Ko muso k’i kali følø sani a 

ka taa. Muso ko Sumangurun ma ko “E 

de ye cÆw cÆ ye, musow cÆ de ye e ye. Ni 

ne ye nin lakali n kørø ye, Ala m’a tora n 

sara. N t’a fø maa si ye.” U ye muso labÆn 

koñuman k’a bila ka taa Manden. Muso 

fana taara gundo fø a balimakÆ Sunjata ye. 

Muso y’a kalikan søsø min kÆ, a tora ji la. 

Wa o sanyÆlÆma o sanyÆlÆma, baji in tun 

bÆ dø dun. Sankaranin baji køni. Jahadi 

tiñÆnen Sumangurun bolo, a bayÆlÆmana 

ka kÆ o sa kelen de ye. Jahadi bÆ tiñÆ don 

min na, kÆlÆ tiñÆna don min, a tiñÆna 

filaninjala in kørø yan Soso. Sunjata min 

ye jahadi in tiñÆ, Sunjata tun ye wara ye, 

ale tun ye sa ye. KalakisÆ kÆlen k’a minÆ, 

a binnen k’u bÆ t’a kantigÆ, a yÆlÆmana de 

ka kÆ sa in ye. 

°ininkali: Mun ye Sumangurun ni Fakòli 

fara? 

Jaabi: Fakòli tun bÆ Sumangurun ka jama 

kønø. Døw ko Fakòli yÆrÆ y’a bÆÆninden 

ye. Fakòli muso Sabu tun ye dønnikÆlaba 

ye. Daga fitinin mana sigi ta kan a fÆ, a bÆ 

se ka maa baa kelen dumuni bø a rø. 

Sumangurun de labanna k’a bÆ muso in 

minÆ Fakòli la, k’a kunnatiñÆ Fakòli ma. 

Fakòli ye kankari da a ye. “N’i ma n 

muso to n ye, ne bÆ bø i ka kÆlÆjama na.” 

A ko Fakòli ma “Bø kÆ! I bølen n’i bøbali 

bÆÆ dama ka kan.” 

Fakòli y’i løbÆn, a taara Makan, a taalen 

Makan a taara Sumangurun ni de ñini olu 

fÆ. K’u ka Sumangurun ni di ale ma a k’a 

faa. Olu ko Suman-gurun dÆmÆñøgøn ye 

sa de ye. An bÆ sa in de ni di e ma. N’o ni 

dira e ma, e b’o faa; o tuma na 

Sumangurun t’a døn a ye se nin dugu in 

na bilen. Fakòli nalen, a sinna ka taa 

Manden k’i dantigÆ Sunjata n’a ka 

kÆlÆjama ye. U ye kÆlÆ wuli Sumangurun 

kama, ka se Sumangurun na. 

°ininkali: Døw ko Sumangurun bÆÆninden 

de ye Fakòli ye, bÆÆninden sugu


jumÆn? A tøgø in sørøla mun fÆ? Ani 

fana Soso bÆ min? 

Jaabi: U y’a fø k’a bÆÆninden don. Nka 

ne de ma søn o ma. Sumangurun 

bÆÆninden tÆ Fakòli ye. Ne ka daliluya 

ye min ye o la, n’a bÆÆninden don, a t’a 

muso in minÆ a la. Sabu, ni e døgømuso 

den b’i ka fanga na, e tÆ se k’o muso 

minÆ. Sumangurun dun ye møgø de ye, 

min o min ye cÆfarin ye a ka jama na, a 

b’o gÆrÆ a yÆrÆ la i ko a yÆrÆ n’u bÆÆ ye 

fa kelen denw ye, i ko a n’u bÆÆ ye 

kønøwolo kelen denw ye. Maa o maa 

kÆra cÆñuman ye a y’i kÆ KantÆ ye, a 

yÆrÆ dø ye. 

Fakòli fa tun bÆ wele Fa; ale yÆrÆ tøgø ye 

Musa de ye. Nka den kÆra den ye maa tÆ 

se a la, a kwara kojugu u ko a ma ko 

“Fa ka Koli.” Hali bi ni bamanan kwara, 

n’a ye turuba kelen kÆ yan, u ko a ma ko 

koli. 

Solomana ye n ñininka fana ko jøni 

sera(7) Jolofinmasa la? N ko maa min 

ser’o la o ye Turamakan ye. Jolofin 

farala Manden kan, hali bi Kawolaka ye 

Manden ta ye. Solomana ye n ñininka fa 

ko “Sumangurun ka Soso in ye yan de 

ye wa wali Soso in dugu bÆ Manden 

de?” Ne ko a tÆ Manden dÆ, yan yÆrÆ 

don. Yan de ye Sumangurun ka Soso ye; 

filaninjala min filÆ, o y’a gundomayørø 

dø ye. Sumangurun ka barokÆjala yÆrÆ 

y’o ye. K’a ta yen ka taa fo Kosala, fo 

bÆnfuga da la, o ye Sumangurun ka 

kÆlÆkulu sigiyørø ye. 

°ininkali: N y’a døn i ye nin bÆÆ ñÆfø 

Solomana ye. A ka ñininkali naaninan 

kÆra ko fanga min dara Sumangurun ta 

kan. E ye jaabi jumÆn d’a ma o ñininkali 

la? 

Jaabi: Ne ko Sunjata de ye Sumangurun 

ka nødugu bÆÆ mara. Fanga min dara 

Sumangurun ta kan o ye Sunjata ka 

fanga de ye. Ka ta o la ka na fo sisan na, 

Adamadenyasira ñuman minnu bÆ yen ni 

binnkannisiraw tÆ, Sunjata de ye olu bÆÆ 

sinsin jamana kønø; ka hørønya sinsi 

jamana kønø. 

36 

°ininkali: I ko aw ka baro bannen, 

Solomana yÆrÆ tilala ka caman fø i ye. A 

kumana mun ni mun kan? 

Jaabi: Ale y’a jira ko olu ka møgøw 

fanba, ko KantÆ fanba yÆrÆ ka kan ka sørø 

yørø min sisan o ye LaginÆ de ye. K’olu 

børa yørø min, o ye Soso de ye. Ne ko nin 

Soso in de y’o ye. A ko fana olu ka maa 

fanba tun bÆ kÆlÆ kÆ ni sow de ye. Ne ko 

u tun bÆ kÆlÆ kÆ ni sow ye, wa u caman 

donna LaginÆ ni sow de ye, olu ka siya 

tøgø dara u yÆrÆ fÆ ko sosow. Nka døw 

tora n’u ka KantÆjamu ye. A ko fana olu 

ka maa caman ka kan ka ye Køløkani 

fanfÆ. N ko o ye tiñÆ ye: døw bÆ 

Nkoronkonci, døw bÆ Kanbila, døw bÆ 

SÆriwalaba, døw bÆ SÆriwalanin, nin bÆÆ 

ye KantÆw ye ka taa. Anw yÆrÆ fÆ gwa 

kelen bÆ Kamiko, gwa kelen bÆ Børøn, dø 

bÆ SÆmÆnÆ. A ye n ñininka fana ni n bÆ 

dugu døn min dugutigi ye KantÆ ye. Ne ko 

n tÆ o dugu døn. A ko ni n ye o dugu døn 

n ka ñinini na ani n ka taamaw la, n ka o 

kibaruya(9) ci ale ma. Ne ko o tÆ baasi ye. 

A ko «Min bÆ ne yÆrÆ ni kan kosÆbÆ, o ye 

KantÆw yÆrÆ k’a døn u yÆrÆ ye ko “Anw 

de tun bÆ tan.” sani maa wÆrÆ k’u kofø.» 

A ko «Sani maa wÆrÆ k’i døn, i yÆrÆ de ka 

kan k’i yÆrÆdøn.» Ale b’a fÆ k’a sinsin a 

yÆrÆ de la. Ale t’a fÆ ka taa maa wÆrÆ 

ñininka “Anw tun bÆ cogo di?” KantÆ 

yÆrÆ k’a yÆrÆsifø sani a ka taa se maa wÆrÆ 

ma. A ko ale ka ñinini fanba ye o de ye. 

A ka baro bÆÆ tun y’o ye, a nakunba yÆrÆ 

de tun y’o ye. 

°ininkali: A y’e ñininka Segufanga kan 

wa? 

Jaabi: Ale ko “A føra ko Segu ye jamana 

in bÆÆ mara.” Ne ko Segu ma jamana bÆÆ 

mara dÆ! Segu ma yan mara. O waati 

fanga tun ye i n’a fø binnkannifanga. Min 

mana kologirinya waati min, o ka jama bÆ 

bonya. Yan fÆ, anw ka yan, Segu ma yan 

mara. A ma Soso jamana mara. 

Sumangurun ka mara tun b’a ta fo 

Mørtani ka t’a bila fo Wagadugu, fo 

SÆnÆgal, fo TÆngÆrÆla Køduwari.


Segufanga tun ye kafo belebelew de ye. 

O waati, maaw tun labilalen don, min ka 

se ka bon o de bÆ mara kÆ. Nka birinkan 

tun bÆ yan kunna. Yan tun bÆ Manden ka 

fanga kønø. 

°ininkali: Møgø wÆrÆ nana bø i ye ka 

ñininkali kÆ Soso ko kørøw kan wa ? 

Jaabi: Møgø caman nana o la: Sanbu 

Kamara min bÆ bara kÆ ciyÆnmaraso la o 

tun ye taama dø kÆ LaginÆ ka taa 

ñininkali kÆ Soso Sumangurun ka bala 

ko la. An ye su fila ni tile kelen kÆ Soso 

kuma kan. O kumaw bannen a ye n ka 

gafe in ta k’a kalan, o kø a ye foliw kÆ 

ka taa. 

Faransi Lasigiden fana nana bø an ye. U 

ye su kelen si an fÆ Soso yan. A ni 

tubabu møgø11 tun don. Lasigiden ko a 

ye n ka gafe ye, ko a b’a fÆ n ka gafe in 

kalan a ñÆna Bernard(10) k’a fasari a ye. 

A tun b’a fÆ fana, yørø minnu kofølen bÆ 

gafe kønø, an ka taa olu bÆÆ lajÆ. N ye 

gafe kalan, Bernard y’a fasari, o kø an 

taara kulu ninnu ni yørø kørø ninnu lajÆ. 

An seginnen ka na dugu kønø, Lasigiden 

ko n ka don n ka jigiñÆ kønø a ka n foto 

ta. O kÆlen, a n ka don n ka jigiñÆ kønø 

a ka n foto ta. O kÆlen, a yÆrÆ donna 

jigiñÆ kønø a muso y’a foto ta. O kø 

muso fana donna jigiñÆ kønø cÆ y’a foto 

ta. 

Møgøba wÆrÆ min nana bø i ye ka 

ñininkali kÆ Soso ko kørøw kan o kÆra 

Bamakø jelikuntigi ye, Bakari Sumanø. 

O kÆra 1996 san na, gintanw senfÆ 

minnu kÆra ka møgøw kunnafoni Soso 

37 

tariki kan. N hakili la, ne ka gafe in 

jÆnsÆnni de kÆra o fana sababu ye. O 

gintanw mankan tÆmÆna Mali dancÆw kan. 

A kow labÆnna Bananba depite Burama 

Kamisøgø de fÆ. Kulukørø guwernÆr tun 

bÆ yen, kunnafoni ni faamuya minisiri tun 

bÆ yen, CiyÆnmarasoba ka cidenw tun bÆ 

yen ani Balikukalanso møgøw. 

O ñøgønna gintan wÆrÆw kÆra 1997 san 

na. LaginÆ lasigiden ni Alimañi lasigiden 

tun nana o la; Mali depiteñÆmøgø fana tun 

bÆ yen. Nin faama bÆÆ tugura kø ka taa 

yørø kørø ninnu lajÆ. U ko k’u bÆ na yørø 

kørø ninnu don faso ciyÆn kønø. 

N ka gafe in bøli kÆra sababu ye fana 

kamalen dø ka na bø n ye yan. Kante tun 

don, a san 27. A nana ka n sørø ñøtigÆ la; 

a farala n kan ka ñø tigÆ fo wula. An taara 

n ka so, sufÆ an ye baro kÆ. A ko ale ye 

KantÆ ye, ko olu somøgø si tÆ ali la bilen. 

Ko ale nakun ye k’a døn a benbaw børa 

yan cogo min ka t’u yÆrÆ sørø LaginÆ. N 

y’a fø a ye ko kulu fila de bÆ u la: KantÆ 

kulu følø ni sow de taara LaginÆ; u taara 

kÆlÆw bannen, olu de ye Kabajan KantÆ 

siw ye. KantÆ kulu filanan taara a sen na. 

Olu y’u ka siya yÆrÆ tøgøda ko Soso. U 

børa jamana min na o ye Soso ye, u nana 

u yÆrÆ siya tøgøda ko Sosow. Sumangurun 

ka dønniya bÆ olu de bolo. Minnu taara so 

la olu tora ni Sumangurun jamu ye; olu ye 

Kante ye hali bi. LaginÆ Sosow n’a 

KantÆw bÆÆ bÆ bø yan Soso de. 

Dugu jÆlen, KantekÆ ye foliw kÆ n ye ka 

taa.


Biramanin ka maana 

(Ka bø JÆdugu) 

Jeli Abuyayi Saakø ñuman na 

Segu ye san wolonfila kÆ Jønkolonin kama o. San wolonfila. 

San wolonfila in kønø, u ma se Jønkolonin na. 

Mun y’u se Jønkolonin na? Numu ka danga don. 

N bi numu in twa fø á ye. A twa ko Numu-Badara, a jamu ye KumarÆ. 

O Numu-Badara, o ya Moriba wolo; u ko Moribakørø. 

Moribakørø, o ya Numu-Jakørø wolo. 

Numu-Jakørø, o ye CÆfin wolo; ka Basi wolo, u ko Numu-Basi. 

Ka Ntiginkørø wolo, u ko Numu-Ntigin. 

Métiertigiw 3 tun don, u tun bÆ sanu de dila. 

Sanu dilali dønniya kosøn, Jønkolonin masakÆ y’u wele k’a ka sanu dila a ye. 

A ma tun ka di. Ka sanu in to k’a yeelen, k’a dila k’a kÆ dibiri ye. 

Ka adamadenkunkolow caman dÆsÆn k’a la. A cÆñÆna kojugu. 

MasakÆ y’a ñininka ko “Numu-Badara”, a ko “naamu”, 

a ko “i bi søn ka nin ñwan dila maa wÆrÆ ye wa?” 

a ko “Huunn, MasakÆ, ni maa min ñÆna n ma kømi i cogo, n b’a ñwan dila o ye.” 

A y’a bolo minÆ k’a tigÆ a kuru la. 

NumukÆ ye danga don. 

A ko n’a ye ale tøñø a baarakÆbolo nøfÆ, k’ale ka maaninfinya tiñÆ, 

a kana sanu in daamu da. Ala ka Jønkolonin ci sababu bø sanuko in nø. 

Ayiwa Segu ye san wolonfila kÆ o sanudibiri de nøfÆ ka dÆsÆ. 

Se sababu bi wuli maa na. Se sababu wulila Kunba ka Silamakan na. 

Kunba ka Silamakan, a ba ye Kunba ye. Kunba ye hørønmuso sønnen ye. 

Kunba ye hørønmuso Aladønna ye. A sÆgÆnna furuso kønø. 

N’i sÆgÆnna furuso kønø i bi sita wolo. 

Kunba cÆ tun ye Biramanin ye. 

A tora Biramanin kun ka san caman kÆ. 

O don Jønkolonin falen bÆ komi kilikønøkili, fÆn t’a jÆ. 

Dendugu tan ni fila kÆlen bÆ ka Jønkolonin koori, a bÆÆ kÆlÆmasa. 

FÆn t’a jÆ. Gejuma ni ntÆnÆn, u bi na di min Jønkolonin sokala kønø. 

Dendugu bÆÆ bi jigin yen. 

Dimin bi kÆ ñÆnajÆ ye; o ye juma o juma ye; o ye ntÆnÆn o ntÆnÆn ye. 

Jønkolonin diyara k’a diya k’a diya k’a diya. 

Den kelen wolola Jønkolonin, u y’a da u ka musokørøba in na, ko Jønkolonin-MajÆ. 

MajÆ kørø ye mun ye? Ko an ba jÆman, Maladø twaman don. 

MajÆ cÆñÆna kojugu. Maa t’a kanu ni maa ye. 

Kabin’a denmisÆnma, maaw girinna MajÆ kan, u b’a ñini furu la. 

K’a maminÆ, a y’a sørø a ma se furu ye. U b’a fø Jønkoloninkaw ma 

“A’ ka nin den in, nin kana di maa wÆrÆ ma dÆ, anw bÆ nin fÆ.” 

Maa caman bi MajÆ kofø; MajÆ kwara. A cira den cÆ mø. 

Min maa na MajÆ ñini, u b’a fø a ma se den cÆ mø følø. 

3 Métier ye tubabukan de ye; a kørø: BaarakÆlaw tun don; bololabaara tun bÆ u bÆÆ bolo. 

38


Kabin’a nciinin. Min maa na MajÆ ñini, u b’a fø MajÆ ma se den cÆ mø. 

O don, Biramanin sigilen bÆ minni? A bÆ Muruja. 

An ko a ma cogo di? Gana masa, masa nabaatø, kumu jatigi, 

cÆkuru ni case, Ntenna Sanba, Asala Sanba, 

TÆlÆko Maladø, Asamu Maladø,... 

Ko jiri bÆÆ bÆ feere ka den, ko toro bÆ taasi ka den. 

Ko musokørøna goniman man di fo a sumanen ntÆntÆn. 

Salon o kala a ni ñinan kala kørø, kala kørø fila ti se ka ñwan wuli. 

CÆmabugu-Naba, Jankunte-Naban, Asakørø Mømø, Wodikørø Mømø, 

Mømø saba møden, Kunba ka Silamakan. 

Itenkørø møden, Kunba ka Silamakan. 

IsÆnkørø, o de ye Biramanin wolo. 

Biramanin de ye Kunba ka Silamakan wolo. 

Kunba ka ngønnin sunaabali. 

Ngønnin maa sunaa NtÆnna, mako bi sa Asala. 

Ngønnin maa sunaa Asala, mako bi sa NtÆnna. 

Kunba ka ngønnin filikiføløkø. A ni minan dalen bÆ Kilikitema ni BÆnkun. 

Halisa Masasiden ti yen ye. 

Halisa °amanakaden ti yen ye. min maa a ye i bi fiyen. 

BÆnkun ye kungo kolon de ye bi. 

Kunba ka Silamakan, a ba, Kunba, ale de sønna k’a ka hørønya falen jønya na. 

ka tila ka taa a laban hørønya kelen na tun. 

O kÆra kÆcogo min na, n n’o ñÆfø á ye. 

A tun bÆ Biramanin kun tuma min, 

npogotigi min tun bÆ Jønkolonin, 

n’a twa ye MajÆ, MajÆ ka ko bonyana. 

Ko bonyana kojugu. A mankan bonyana. 

CÆ min maa a ñini, n’o m’a sørø, o taatø bi sinikan fø. 

Wa ni ne ma MajÆ sørø, furu t’an cÆ dÆ; n t’á den fÆ, á ti n den sørø. 

CÆ min maa a ñini, a cÆñÆ kosøn, a kadara kosøn, 

n’o m’a sørø, o taatø bi sinikan fø. 

Ne køni ya MajÆ ñini, ne m’a sørø, ni ne m’a sørø, 

Jønkoloninkaw furu tan cÆ, kanu t’an cÆ. 

Fo ka Jønkoloninkaw minÆ k’u køønøgwan MajÆ ko rø. 

YÆrÆwolow ye ñwanfara ñwan kan. U ko MajÆko, an ka dø fø a rø. 

Anw ti na se ka MajÆ di maa si ma tun ka maa si to. 

An lamini na furuñwan t’an na MajÆko kosøn. A bÆÆ ye sinikan fø an ye. 

MajÆ ti se ka di cÆ ma dÆ. An bi na mun kÆ? 

An bi MajÆ bila o bi kÆ yÆrÆwolosønni ye; a ti di cÆ mø. 

MajÆ tora ten, o don Jønkolonin falen bÆ. 

Ni dugu jÆra, gÆlÆba bÆ yen u bÆna ñwan sørø a kuncÆ rø. 

Dugu cÆ bÆÆ gÆlÆba in kunna, cÆ farin dama; u bi na ñwan sørø yen. 

U tor’o la, u sigilen bÆ dufalenba in kørø. 

GÆlÆ sanfÆla n’a dugumana falen bÆ maaninfin na; u bÆ dimin na. 

Kønø panna ka na sigi dufalen nø. 

O y’a sørø Jønkolonin ma carin, u bÆ sokala kørø in kønø. 

Kønø in, an ko kami, kami nana sigi Jønkolonin dufalen lø. 

Kami kasira. A ko Jønkoloninkaw ma: 

“Aw sigilen bÆ, Ala ye anw kamiw dila, 

39


kami kÆmÆ saba ni bi saba ani kami saba, 

a seginna ka sa dila k’a bila u nøfÆ. 

Sa in b’u minÆ k’u dun; kÆmÆ saba ni bi saba, sa in y’a bÆÆ dun. 

A tø tora u kamiden saba ye. 

U nan’u kalifa aw ma Jønkoloninkaw. Sa b’u kø dÆ”. 

Kamiw tora ka nin fø dufalen nø. JønkÆ bÆ yen ko CÆkura. 

A ko “Aa, Jønkoloninkaw, aw ti ko mÆn dÆ. Aw tÆ ko kørø døn? 

Nin kønø minnu kasikan filÆ, u ma gwansan fø. 

U ko: kami kÆmÆ saba ani bi saba ani kami saba, 

u ka bugun jamana bÆÆ ka dø sørø. 

Nka Ala y’i to a ka masaya la ka sa bila u la, 

sa in y’u bÆÆ minÆ k’u ban k’a tø to u kami saba ye. 

U nan’u kalifa aw ma Jønkoloninkaw. 

N’á ma wuli k’á jø sa b’u nøfÆ.” 

CÆkura ye nin fø. U ko “Hee, CÆkura, i ka kuma ka ca dÆ. 

E jøntø ye se ka kÆ kodønna ye wa? Bø an kunna. 

I ka dønniya sera kønøkanmÆn fana ma wa? Nin tÆ nkalon dan ye wa?” 

CÆkura ko “Ayiwa, ne ye n ta bila.” 

U ko “A bila! E jøntø ti se ka anw lañini. 

E ti se ka anw bø an bolota kan.” 

CÆkura y’a kuma bila. 

U tor’o rø, denmisÆnninw børa bÆlÆ lø ka na, 

ko fÆn dø kunkan bÆ bÆlÆ lø ka na. U siranna. Bamanan ko á ye tø an k’a løjÆ. 

Min bÆ jele ta, min bÆ falo ta, min bÆ marifa ta, min bÆ berekurun ta. 

U bÆnna sa mø. Sa fofokan bÆ bÆlÆ kønø ka na. 

U bÆnna sa mø; u ya sa faa. 

U ko “O tuma na, CÆkura ka ko kÆra kabako ye. 

Wa CÆkura kÆra dønnibaa ye sa dÆ. 

CÆkura, an y’e sugandi, e kana maabaara kÆ tun, 

e ka don so kønø, an bi maa sigi e da la, i ka Jønkolonin kibaro fø. 

Sanko don o don i ka Jønkolonin kibaro fø.” 

An ye maa sigi CÆkura da la. CÆkura senbøra maamakoñÆ nø. 

Maa de bÆ CÆkura da la. 

Ko min bi na Jønkolonin CÆkura b’a fø, u b’a saraka bø. 

MajÆ kønøgwantø, a y’i bin ka CÆkura sÆgÆrÆ. 

A nana CÆkura dakønkøn. 

CÆkura ko “Jøn don?” A ko “Ne MajÆ don.” A ko “Bisimila.” 

A ye da yÆlÆ, MajÆ donna. A ko “CÆkura n nana. Ne kamana gwanna. 

CÆñÆ bÆ maaw girin muso kan, k’a kunko nøgøya, 

ee CÆkura, cÆñÆ ye ne kunko gÆlÆya. CÆñÆ ye ne gala. 

Jøn y’a ye ko musonin, k’a kÆra yÆrÆwolomusonin ye? 

Ne ka bugu bÆ minni n’a bÆ turu kørømuso ta kÆrÆfÆ? 

Ne ka bugu bi turu tÆnÆnmuso jumÆn ta kÆrÆfÆ?” 

Ne mømuso jumÆn kÆra yÆrÆwolomusonin ye? 

Ûøø, ko ne cÆñÆna kojugu, ne ma se ka di cÆ kelen mø. 

Aaa, cÆñÆ kÆra n da la kara ye. 

Ko ne ka kÆ yÆrÆwolomusonin ye? 

Aa, nin kÆra n da la kara ye sa dÆ.” 

CÆkura ko “Aa, MajÆ, i ye tiñÆ fø dÆ. Nka MajÆ, an køønø gwanna. 

40


N’an y’i di maa min ma ka maa tøw to yen an bi kÆñÆ furuñwan na. 

O de y’a to an ko i ka to yen, i ka ke yÆrÆwolomusonin ye.” 

A ko “Baasi tÆ; e ka taa, an bi ñÆ ñini a na, yali i bi di cÆ mø.” 

Dugu jÆra. CÆkura ye Jønkoloninkaw fara ñwan kan. 

A ko “A ye tø an ka dø fø MajÆko rø.” U ko “HÆn, anw bi mun fø a rø? 

An bi se ka MajÆ di jÆn ma ka jÆn to ni furuñwan bÆ bø an na?” 

A ko “Ahan, á bi se; kÆcogo b’a la. 

Ne bÆ kÆcogo dø døn, n’á taar’o fÆ, aw ti maa jÆ MajÆ la. Maa dusukun b’i yÆrÆ jÆ.” 

U ko “O de ye kÆcogo juman ye?” 

A ko “An t’a di musoninkelentigi ma, an t’a di musofilatigi ma. 

Muso saba bÆ maa min fÆ MajÆ bi k’i fÆ n’i ye se ka dø kÆ MajÆ ka sinamusojøn ye. 

An bi MajÆ di o tigi ma. 

Ni maa ti se o la e na fara an na, an fana na fara i la.” 

U ko “Ee, CÆkura, maa bi søn nin mø wa?” 

A ko “Ni maa ma søn, o tuma na u na fara an na. An na MajÆ di cÆ mø.” 

A ye nin fø yÆrÆwolow ye, u yÆlÆla. 

U ko “CÆkura i ma foyi fø nin ye. Maa ti søn nin mø. 

An t’a di musoninkelentigi ma, an t’a di musofilatigi ma. 

Saba maa k’i fÆ n’i ye se ka dø k’a ka sinamusojøn ye, an b’a di o tigi mø.” 

U ko “Aa, CÆkura, jøn bi søn o mø? 

A ko “Aa, ni min ma søn o tina fara an na wa?” 

O ma fura bø, sokÆtigi dø nana i sama, ko a ya MajÆ komÆn ko a nan’a deli. 

U ko “I bisimila. An ti maa jÆ MajÆ la tun.” 

U ye jama lajÆ. U ko yali “e dun, muso joli b’i fÆ?” A ko “muso fila” 

Ko “Ayiwa, i bi se ka dø kÆ MajÆ ka sinamusojøn ye wa?” 

A ko “BønÆ! BønÆ ka bø a rø! Høøn ne ka hørønmusow furulen, 

uw ma kÆ jønw ye u furutuma, 

ne k’olu kÆ muso wÆrÆ ka jønw ye? An ka furu dabila.” 

O taara. Dø wÆrÆ y’a ñini muso saba b’o fÆ. 

U ko yali a bi se ka dø kÆ MajÆ ka sinamusojøn ye wa? A ko a ti se. 

U ka “wa maa m’i jÆn muso la dÆ” A ko “Ayi, ne yÆrÆ tÆ MajÆ fÆ.” 

Kabako! Tuma min na o dimina ka segin, 

Biramanin y’o mÆn, Garna masa møden. Masa nabaatø møden. 

O ya kirikÆ da, ka na jigi an fÆ Jønkolonin. 

A nan’an fara ñwan kan. 

A ko “Jønkoloninkaw, n ye muso lakomÆn á fÆ, 

n nana muso in nøfÆ, n bÆÆnnakaw de y’á ye, n nana muso nøfÆ.” 

U ko “O tÆ baasi ye.” U ye ñwan fara ñwan kan. 

Ko “Biramanin Jara nana muso nøfÆ, min ye MajÆ ye, ko an k’a di a mø.” 

U ko “O tÆ juguman ye.” U ye furubulon lajÆ k’a wele. 

“E ko an ka MajÆ di i ma; muso joli b’i bolo?” E ko “muso saba” 

U ko yali “i bi se ka dø kÆ MajÆ ka sinamusojøn ye wa?” 

Kayifi! Kabako! 

Sori makama Ibrahima! a ñwan ti k’an fÆ. 

A ko “N bÆÆnnakaw, n ye muso lakomÆn... a’ k’a di n mø.” 

U ko “O ye muso juman ye?” 

Kabako fa duniya! Na-n-kama-dugajaabi! 

Surøfana møna, hørønmusow yÆ dumuni kÆ; ko Kunba ka saga sogo don. 

41


Ka dumuni kÆ. « Ni maa yÆrÆ ko n tølølen bÆ bÆÆlÆ, bi sigi i kørø. » 

Ka dumuni kÆ. « Doni min b’a kun, a yÆrÆ ka doni don. » 

Sinamusow yÆ dumuni kÆ nin kan, fo u bÆ to k’u ñÆ kÆ ka ñøøn mafilÆ. 

« TÆmÆn an k’a dun! Saganin kelen ni Ala! ÙÆ! 

Nka saga in tulola dÆ! TÆmÆ an k’a dun!» 

Kunba yÆrÆ sigira sagasogo kun na k’a dakabanan dun, komin foyi ma kÆ. 

Surøfana dunna tuma min, cÆkørøba ko 

« Baa ba ba! FuntÆni bÆ dÆ! Isimilahi! Ee, FuntÆni bÆ! 

Maa si ti se ka don so kønø bi, hii! Ne bi n da kÆnÆma yan. Ee, funtÆni bÆ. » 

« N makÆ, an ka ji di i mø wa? I b’i ko wa? » 

« Ee aa! N ti se ka ko. Nka n bi n da fiñÆ na døønin. » 

« I tÆ don hali gwa kørø? » « hun hun! » 

« Ee, n makÆ, kalo jÆ bÆ yen dÆ. » « Aan aan! Ni ne ma n da fiñÆ na a ti ña. » 

MakÆ n’a kønøko bÆ ñwan na. ... Kabako! 

BÆÆ sunaana, Biramanin wulila k’i sigi. 

Muso min maa fø i b’i da kÆnÆ kan a b’o godogodo ka don: 

« Don so kønø! Muso man ñi kÆnÆma. » 

Min maa fø a b’a da hali gwa kørø: 

« N ko a’ ka don so kønø! Muso man ñi kÆnÆma. » 

Muso bÆÆ donn’a ka so kønø, bÆÆ sunaana. 

A wulila k’i sigi. A taar’i jø MajÆ ka da la. 

N’i ye sunaabaatø kanmÆn “ko-a-ka-jÆ ko-a-ka-jÆ”, a ma sunaa koyi. 

Nka n’a ya kÆ “fiin-søøn” ye a sunaana. 

A y’a sørø o bÆ “fiin-søøn” na; a ka “fiin-søøn”. 

A bør’o kunna a taara døwÆrÆ kunna. 

A y’a sørø o bÆ kan k’a “fiin-søøn”. 

A bør’o kunna a taara muso kelen fana kunna. 

A y’a sørø o fana kan Ñañakilen bÆ, a bÆ kan k’a “fiin-søøn”. 

Huun! A taar’i nønkøn fa bin na k’a bila a ka so kørø. 

A swaswara, maa ma kuma. A ya kaarinin bø, maa ma kuma. 

A y’i kari Kunba fÆ yen gaso kønø. 

A y’i kari Kunba fÆ gaso kønø; u ye ñwanyeko kelen kÆ. 

Masa Aramani ye dugawu jaabi. 

Kala matu kuntun turaba 4 ! Ale de bÆ kobaw kÆ. 

Maaw faabaa! Ale de bÆ maaw faa. Ale de bÆ maaw da. 

Masa Aramani Jijalali Karimu! Masa min ye masa tøw da! 

Sanfaraw dabaamasa, dugukolow dabamasa. 

DiñÆ seleke naani dabaamasa! 

Aramani min kelen don, Wahidu, filanan tÆ Aramani min na! 

Aramani min ye diñÆ fÆn bÆÆ da k’a kÆ fila fila ye. 

A ye kørøn dila ka tilebin dila, fila don. 

A ye bayanfan dila ka kÆñÆka dila, fila don. 

A ye diñÆ dila ka lahara dila, fila don. 

A ye kobaw dila ka koninw dila, fila don. 

A ye saya da ka bana da, fila don. 

A ye alijÆnÆ dila ka jahanama dila, fila don. 

4 Ala majamunikan don: Masa Aramani, Jijalali karimu, Kala matu kuntun turaba. 

42


A ye cÆ dila ka muso dila, fila don. 

A ye denmisÆn da ka maakørøba da, fila don. 

O ñwanyeko kelen Aramaani y’o jaabi o kÆra kønøbara ye. 

Kønøbara tora Kunba la. 

Kønøbara nana kÆ k’a bina surunya kalo saba la, 

maaw bi Kunba mañini k’u bina sig’a rø. 

Jønkoloninkaw ka musokørø bÆ yen a tøgø ko Kunnandi, 

MajÆ wulila k’a bi taa a kun da Kunnandi fÆ. 

A ye kun sira ci k’a tila. A ye kun dali daminÆ. A yÆlÆla. 

A ko « MajÆ, » a ko « Naamu. » 

A ko « I ka gwadanin ye fari sørø tile fila in na. » 

A ko « Haan, tiñÆ don. A ya fari sørø. A ya fari sørø dÆ. 

NøntÆ gwadanin kibaru man ca. Ne ka gwada, n ka baarakÆyørø. 

Wali gwasokønøna. NøntÆ a ti taa yørø lø. 

Ayi, ne ka gwadanin køni wa, a kibaru man ca o. 

A ti yaala, a ti bø kÆnÆmø. » 

Numumuso ko « Aa, i ya kuma janya. Ne ma n ta dabø o kamø. 

Ne m’a fø i ka gwadanin bi taa yaala. 

Ne yerÆ m’a fø i ka gwadanin bi cÆ tigÆ. 

Nka i ka gwadanin køni kønøma don. 

A y’a min ji fÆ wa, ne t’o døn. 

Toløgøma de taara ni kønøbara in ye wa, ne t’o døn. 


Ni muso ya kønø ta n’a ye su saba køni sørø ne b’a døn a ñÆkisÆ fÆ. 

Wa i ka gwadanin køni kønøma don. O ti wuli. » 

A ko « Ee, ne ka gwadanin kønøma! Ayi. 

A y’o kønøbara bø yørø min, n maa taa n na a ñininka o la. 

HÆÆ, o kakalayakønø, n b’a bø a da fÆ bi. » 

A ko « Huun, ne køni m’a dabø o kamø. 


I y’a faa o, i y’a balo o, ne køni ka fÆn t’o rø. 

Nka i ka gwadanin kønøma don. » 

MajÆ kørøtør’a kun banni kørø. MajÆ kun banna. 

MajÆ y’a senna teliya k’a ka sokønøna sÆgÆrÆ, 

k’a sørø Kunba bÆ yørøfuran dukenÆ nø. 

MajÆ donna dafÆ yørø min nø Kunba girinna: 

« N maamuso, n maamuso. Kun dara? Kun banna wa? » 

A ma kuma a fÆ. E Ala! Kunba ja børa. Kunba taar’i møsønmøsøn k’i jø. 

MajÆ y’i kanto ko « Kunba tÆ yen wa? » A ko « N bÆ yan. » 

A ko « Na yan! I ka kakalakønø, janburukønø, yørøjankønø, yaalalikønø, 

n b’a bø i da fÆ. Jaa e kønøma don! HÆhÆn, n b’i den bø i da fÆ. » 

Kunba jølen tora i ko u bÆ ñwan gosi. 

CÆbakørø sigilen bulon kønø, a y’i kun denkun a ko « MajÆ tÆ yen wa? » 

A ko « N bÆ yan. » A ko « Fara n muso la. 

Janburukønø tÆ Æ la, yaalakønø tÆ Æ la, kakalakønø tÆ Æ la. 

A furukÆ ye ne de ye, wa ne de ye kønø d’a la, wa fara n muso la. » 

A ko « Ûø, kakala kørø in. Janburu kørø in. 

Ûø, i yÆ gwadanin di ne mø ko sinamusojøn, jaa i yÆrÆ b’o kan kÆrÆfÆ. 

Ne ni n ka gwada køni ti jÆ cÆ kelen na. » 

43


A ko « Haan, o diyara n ye. » 

A ko « Ne bi ta Jønkolonin, u b’i ka furu ban ka bø n kunna... » 

A ko « Kana dan Jønkolonin ma ta Lahara. 

N’o yÆre kÆra a ti kÆ i ka jøn ye tun. 

A børa jønya nø, jønyajuru tigÆra bi. 

A ti kÆ i ka jøn ye, a ti surunya ka k’a ye. 

I yørø si man fisa a yørø si ye. Ee Kunba, Kunba ñwan bi sørø wa? 

Hali k’a k’i sinamusojøn ye su kelen, o kasa bÆ cogo di? 

Sanko san joli-joli bi. O b’e bolo ta-ka-filiba la, k’o nimanøgø. 

ÙÆ, o hakÆ ye se ka ban ne yÆrÆ la wa? 

Wa n tÆ! Jønyajuru tigÆra. A ti kÆ i ka jøn ye tun. 

Ni Lahara ka di i ye taa. » 

MajÆ ye minÆn ta ka taa Jønkolonin. A børa ni kuma ye k’a fø. 

U ko « Biramanin y’o kÆ? » A ko « A y’a kÆ. » 

U ko « Ha, a n’an sørø yan. » YÆrÆwolow taara ñwan ye. 

U ko « Aw m’a døn MajÆ nalonna? 

Layila! Anw y’a døn ko nin bÆ MajÆ bolo halisa? 

An ya fÆn min kÆ ka twa bø an na. » 

Nin ye Mari-Awa de ye; nin ye Fula kaarilen de ye. 

Kabako! Ka nini kÆ k’a ban, 

fo ka juru don a yÆrÆ kan na k’a yÆrÆ di jeliw ma. 

Dugu jÆra jeliw y’a ye. U ko « HÆn, Mari-Awa don koyi. » 

U ko « Mun dun ye nin sababu ye? » 

A ko « Dita banna. Ne dun t’a fÆ maa ka n deli ni n m’i søn. 

N ya n yÆrÆ di a mø. » 

Jeliw ni misi min børa jamana kønø u y’a tila fila ye, ka tilancÆ di a mø. 

Hali Mari-Awa siw ka ca Fila bÆÆ ye bi. 

Na-n-kama-dugajaabi, dølu fa døgølu bÆnba! 

MajÆ nana ka nin følen, yÆrÆwolow ye ñwan ye. 

Ko « Aa, MajÆ malon’ bÆ... An ya fÆn min kÆ sanko maaw na bø an da la. 

Jaa ale taa’n bÆ o sinsin. ÙÆ, nin ye se ka kÆ? 

Hali k’a fø ko maa sinamuso ka jøn y’i ye tile kelen! 

A bi maa si danga; sanko san joli-joli! O b’o bolo ta-ka-filika la. 

Nka an k’an jø Biramanin ka na. » 

MajÆ sera Jønkolonin tuma min, Biramanin ye kirike da sokÆ la. 

A nana jigin Jønkolonin. A ko « N bÆÆnnakaw, n nana n muso nøfÆ. » 

U ko « °Æba den i bisimila. Nka kuma ti fø ni wula ma se. » 

U ye kamalen fila bila ka taa dun ñanna musa la ka n’a ton bulonba kÆrÆfÆ. 

Ka bÆÆ fara ñwan kan bulonba kønø. 

U ko MajÆ ka wele. MajÆ welela. 

U ko « MajÆ, i cÆ ko a nana i nøfÆ. 

Mun donna a’ ni ñwan cÆ? An b’a fÆ i k’a fø an ye. » 

A ko « A sigilen filÆ. Kakala kørø! Doso kørø! Janburu! A sigilen filÆ. 

Ale de ya gwadanin di ne mø. Sinamusojøn. 

Ka layidu ta n ye. O gwada bÆ ne bolo. Jaa ne ma kaari o bønÆ rø. 

Ale y’i dÆn ka kønø da o la ne kÆrÆfÆ. 

Wa a sigilen filÆ; ne de ni n ka gwada ti sigi cÆ kelen kun. 

N nana ko a k’a ka furu ban ka bø n kunna. 

Biramanin ko a bÆ kuma, u ko « Un-un, Kuma t’i ma. MajÆ, an b’i ñininka, 

44


i ba jumÆn bi yan n’o ni sinamusojøn nana? » A ko « A tÆ yan. » 

A ko « I tÆnÆnmuso jumÆn bÆ yan n’anw ye sinamusojøn bila o kun? » 

A ko « O ma kÆ. » A ko « Jøn ye sinamusojøn di i terimuso dø ma? » 

A ko « N t’o døn. » A ko « E laalaatø, e fÆnmayÆlÆma, kodønbali, 

Anw ye fÆn min kÆ sanko maaw ye ñwan sørø... 

furuko in goya an nø. Min man’i ñini o b’a fø ne ye min sørø... 

An t’e si sørø tun. An nana nin plan in dila, sanko maaw na fara an na, 

maa min maa se ka nin kÆ an b’i di o tigi ma. 

N’anw tun y’a døn k’a fø nin muso in b’e bolo yan 

yantuma an y’a pan ka bø i bolo. 

U ko « Biramanin, a minÆ ka taa n’a ye. 

N’i ye hali sabara san ka don a sen nø fo k’a sa an bi t’a furu bø; 

sanko ka gwada in d’a mø. » 

Biramanin ni MajÆ nana Muruja. Kunba børa jønya nø, sinamusojønya nø. 

Kunba kønø kørøbayara. Kønøbara kalo dafara. 

Nankanmaden wolola, Kunba ka Silamakan. 

Jeliw tun bÆ nin da Muruja. 

45


DugulensÆbÆnw dilali 

an ka kanw na 

Ninnu ye sÆbÆnw ye minnu bayÆmana Mali kanw na 

walasa k’u bila mara tigilamøgøw ka bolo kan, 

u mako mana se a ma don min: 

sariya mana ta don min k’u ka kÆ an ka kanw na. 

BugunnatigÆsÆbÆn 

MALI JAMANA 

MALI 

JAMANA 

DUGULENSÙBÙN 

Sεbεn in nimørø : ------------- 

MALI JAMANADEN 

Komini ------------------------ 

Tøgø : -------------------------- 

Jamu : -------------------------- 

Wolofa : ----------------------- 

Woloba : ----------------------- 

Bangedon : -------------------- 

Bangeyørø : ------------------- 

Baara : ------------------------- 

Sigiyørø : ---------------------- 

Kundama : -------------------- 

Fari ñε : ------------------------ 

Kunsigiw ñε : ----------------- 

Taamaseere kεrεnkεrεnnenw : 

----------------------------- 

------------------------------------- 

Dugulensεbεn in fanga ye san 3 ye 

Sεbεn in dilandon :-----------dlanyørø---------- 

Sεbεntigi bolonø 

(walima a ka taamaƒyεn) Dibaga bolonø 

n’a ka tanpon 

Sεbεn N° 

46 

Numanfε bolo 

Bolonkønin 2nan 

Nø, ka bø numan fÆ.


47


Mali kiiribolo laban MALI JAMANA 

--------- 

Jamana kelen – Kuntilenna kelen - µaniya kelen 

------------------------ 

Bamakø kiiribolo følø 

----------------------- 

N ø ------- / 

Mali jamanadenyasεbεn 

Søngø d.100 

Bamakø kiiribolo følø ñεmøgø bε seereyali kε k’a da nin sεbεn ninnu lajεli kan : 

------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 

------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 

Ko karimasina 

Jamu : ------------------------------------------------------------- 

Tøgø : ------------------------------------------------------------- 

N’a bangera : ---------------------------------------------------- 

Don : ------------------------------------------------------------- 

Wolofa : --------------------------------------------------------- 

Woloba : --------------------------------------------------------- 

Baara : ------------------------------------------------------------- 

Denbatigiya : ------------------------------------------------------ 

N’a sigilen bε : --------------------------------------------------- 

Ye Mali den ye k’a da Mali jamanadenya sariyasun jøsen 8 walima 23 kan. 

Bamakø, ------------------------------- san 20----- 

Kiiriso ñεmøgø 

48

MALI JAMANA 

Mεri 


Komini 3nan Denw ka ñεnamayasεbεn 

Bamakø 

Ne, Bamakø komini 3nan mεri, b’a seereya ko nin tøgø følen ninnu : 

1 -----------------bangera ----- - ----san ------- 

2 ----------------bangera ---- - - - --san ------- 

3 ----------------bangera ---- ------ san ------- 

4 --------------- bangera ---- ---- san -------- 

wolofa ---- --------------------- 

ani ---- ------------------------- 

bε balo la. 

O kanma, n ye nin sεbεn in di k’a d’a ñεci bεε waleyali kan. 

Dilanna Bamakø, ------------------------- san 20----- 

-------------- Sεbεndilan Santiri Mεri tøgøla 

Mεri kankørøsigi 

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 

MALI JAMANA 

Mεri 

Komini 3nan Denw ka ñεnamayasεbεn 

Bamakø 

Ne, Bamakø komini 3nan mεri, b’a seereya ko nin tøgø følen ninnu : 

1 Umu Jara -----------------bangera --- Baginda ---- 1986 san 

2 Modibo Jara ----------------bangera ---- Moti ----- 1991 san 

3 Zanke Jara ------------------ bangera ---- Moti ------ 1997 san 

4 Fankelen Jara --------------- bangera ---- Bamakø ----2002 san 

wolofa ---- Daramani Jara ---- 

ani woloba ---- Jaratu Samake --- 

bε balo la. 

O kanma, n ye nin sεbεn in di k’a d’a ñεci bεε waleyali kan. 

Dilanna Bamakø, kalo 9nan tile 12, 2002 san 

Bakøjikørønin Sεbεndilan Santiri Mεri tøgøla 

Mεri kankørøsigi 

49


----------------------- Mara MALI JAMANA 

Jamana kelen – Kuntilenna kelen - µaniya kelen 

Arøndisiman walima 

---------------------------- Komini 

---------------------------- Santiri 

SayasÆbÆn N ø ------- 

San ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 

Sadon ------------------------------------------------------------------------------------------------- 

Sayørø ------------------------------------------------------------------------------------------------ 

Sabaga 

Tøgø --------------------------------------------------------------------------------------------------- 

Jamu ------------------------------------------------------------------------------------------------- 

Cε ni musoya --------------------------------------------------------------------------------------- 

Bangedon ------------------------------------------------------------------------------------------- 

Bangedugu ----------------------------------------------------------------------------------------- 

Sigiyørø --------------------------------------------------------------------------------------------- 

Baara ------------------------------------------------------------------------------------------------ 

Wolofa ---------------------------------------------------------------------------------------------- 

Woloba --------------------------------------------------------------------------------------------- 

Dilanna ----------------------------------------- Santiri la ------------------------- san 20----- 

Sεbεn dilanbaga 

Tøgø ni Jamu 

Bolonø ni Sεrεwusida ka taamasiyεn 

50

Kalanko ni ladamuni forobajÆkafø. ñÆ 3 Mara ni kan. ñÆ 6 ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?