You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
u progu nowego<br />
wieku<br />
Sport i nauki o sporcie<br />
Zawodnik i trener tworzą system, w którym nieustannie<br />
zachodzą zmiany, bo stan emocjonalny jednej strony wpływa<br />
istotnie na reakcje i emocje drugiej. Dlatego każdy trener,<br />
mając świadomość swego wpływu na <strong>zawodnik</strong>a, powinien dbać<br />
także o własną kondycję psychiczną.<br />
13<br />
Marzanna Herzig<br />
<strong>Trener</strong> <strong>–</strong> <strong>zawodnik</strong> <strong>–</strong> <strong>psycholog</strong><br />
„Rozważ, jak trudno jest zmienić siebie, to zrozumiesz,<br />
jak znikome masz szanse zmienić innych”.<br />
Wolter<br />
W artykule omówiono obciążenia psychiczne, na jakie narażony jest współczesny<br />
trener. W skali makro wyznaczają je społeczne oczekiwania wobec trenera<br />
oraz specyficzne uwarunkowania formalno-ekonomiczne tego zawodu, w skali<br />
mikro rzeczywistość treningowa i startowa. Autorka wymienia sytuacje występujące<br />
podczas treningów i zawodów oraz związane z nimi reakcje wewnętrzne<br />
trenera, manifestowane w zachowaniach wobec <strong>zawodnik</strong>a, a wpływające na<br />
niego obciążająco. O ile w okresie treningowym jest czas na wyjaśnienie nieporozumień<br />
i nadrobienie powstałych z ich powodu strat, o tyle podczas zawodów<br />
każde napięcie między trenerem a sportowcem może obniżyć dyspozycję startową<br />
<strong>zawodnik</strong>a. W związku z tym autorka stwierdza, iż konieczne jest samodoskonalenie<br />
trenera i korzystanie z pomocy <strong>psycholog</strong>a.<br />
SŁOWA KLUCZOWE: szkolenie sportowe <strong>–</strong> <strong>psycholog</strong>ia sportu<br />
<strong>–</strong> relacje trener - <strong>zawodnik</strong> - <strong>psycholog</strong><br />
„Sport Wyczynowy” 2004, nr 7-8/475-476
14<br />
Psychologia szeroko wkroczyła do<br />
polskiego sportu. <strong>Trener</strong>zy pracujący na<br />
wszystkich szczeblach szkolenia coraz<br />
chętniej poszukują specjalistów, którzy<br />
chcieliby się zająć przygotowaniem psychicznym<br />
sportowców. Z reguły są dość<br />
dobrze zorientowani w problemach swoich<br />
<strong>zawodnik</strong>ów, niejednokrotnie mają<br />
także ustalone zdanie na temat ich źródeł<br />
oraz konsekwencji. Często postrzegają<br />
je jednak w absolutnym oderwaniu<br />
od samych siebie, od swoich relacji<br />
z <strong>zawodnik</strong>ami i wpływu, jaki na<br />
nich wywierają. Zapewne dlatego podczas<br />
zawierania z <strong>psycholog</strong>iem kontraktu<br />
o współpracy, gdy trener precyzuje<br />
swoje oczekiwania, niezmiernie rzadko<br />
pada z jego ust zdanie: „Oczywiście, ja<br />
także chcę skorzystać z twojej pomocy.<br />
Na pewno jest wiele rzeczy, które mogę<br />
u siebie poprawić”. Celem tego artykułu<br />
jest omówienie różnych sytuacji, w których<br />
trenerowi potrzebne być może<br />
wsparcie psychiczne, zwrócenie uwagi<br />
na często niedostrzegane problemy.<br />
Obciążenia współczesnego<br />
trenera<br />
Źródła obciążeń trenera należy omawiać<br />
na dwóch poziomach <strong>–</strong> makro<br />
i mikro.<br />
Poziom makro wyznaczają społeczne<br />
oczekiwania wobec trenera oraz<br />
specyficzne uwarunkowania formalno-<br />
-ekonomiczne tego zawodu. Jeżeli chodzi<br />
o społeczne oczekiwania, to są one<br />
coraz większe i bardziej rozbudowane.<br />
Zarówno rodzice powierzający swoje<br />
dzieci opiece trenera, jak związki i kluby<br />
zatrudniające szkoleniowca, oczeku-<br />
Marzanna Herzig<br />
ją, że z każdego <strong>zawodnik</strong>a wydobędzie<br />
on cały jego potencjał. Wymaga się więc<br />
od trenera m. in.: doskonałego warsztatu,<br />
stałego podnoszenia kwalifikacji,<br />
wszechstronnej znajomości dyscypliny,<br />
umiejętności korzystania z nowoczesnych<br />
technik wspomagających proces<br />
treningowy, umiejętności interpersonalnych<br />
na wysokim poziomie oraz szeregu<br />
cech osobowości sprzyjających wykonywaniu<br />
tego zawodu.<br />
Współczesny trener jest specjalistą,<br />
który poprzez właściwie zaplanowany,<br />
zorganizowany i zrealizowany proces<br />
treningowy ma doprowadzić <strong>zawodnik</strong>a<br />
do pełnego rozwoju i najwyższych<br />
osiągnięć.<br />
Aby ten cel osiągnąć, musi dbać nie<br />
tylko o właściwy rozwój <strong>zawodnik</strong>a pod<br />
względem fizycznym, technicznym, taktycznym,<br />
ale i psychicznym. Dla swego<br />
ucznia powinien być mistrzem, wzorem<br />
i najwyższym autorytetem w sprawach<br />
sportowych, i nie tylko. <strong>Trener</strong> jest odpowiedzialny<br />
także za właściwą organizację<br />
procesu treningu, na nim spoczywa najczęściej<br />
obowiązek znalezienia obiektów<br />
do treningu uzupełniającego, właściwych<br />
miejsc (w kraju i za granicą) dla przeprowadzenia<br />
zimowych i letnich obozów;<br />
zapewnienie <strong>zawodnik</strong>om opieki medycznej,<br />
odnowy biologicznej i opieki <strong>psycholog</strong>a.<br />
<strong>Trener</strong> reprezentacji (a w większych<br />
klubach także trener klubowy) musi koordynować<br />
działania całego zespołu specjalistów.<br />
Musi też pełnić rolę menedżera<br />
<strong>–</strong> pozyskiwać sponsorów, zapewniając<br />
możliwość funkcjonowania <strong>zawodnik</strong>om<br />
(nieraz całej sekcji), a także udziału w zawodach<br />
(finanse na ogół nie pozwalają na<br />
swobodę w tym zakresie).
<strong>Trener</strong> <strong>–</strong> <strong>zawodnik</strong> <strong>–</strong> <strong>psycholog</strong><br />
Sport jest domeną ludzi ambitnych,<br />
upartych, dążących do własnych celów<br />
(bywają one sprzeczne z celami innych),<br />
niepokornych, przeżywających silne<br />
emocje. Dlatego nierzadko trener musi<br />
wcielać się w rolę mediatora, która wymaga<br />
zachowania dystansu i obiektywizmu<br />
wobec stron konfliktu. Z kolei jako<br />
negocjator musi posiadać umiejętność<br />
opanowywania swoich emocji; słuchania<br />
i argumentowania, perswadowania, poszukiwania<br />
rozwiązań. Umiejętności te<br />
potrzebne są trenerowi na przykład<br />
podczas ustalania kontraktów ze sponsorami;<br />
rozmów z rodzinami czy sympatiami<br />
<strong>zawodnik</strong>ów, członkami zarządu;<br />
przy ustalaniu ceny za pobyt ekipy<br />
w danym hotelu bądź ośrodku.<br />
Obecna sytuacja formalno-ekonomiczna<br />
zawodu trenera powoduje, że<br />
coraz częściej towarzyszy mu niepewność<br />
własnego losu. Kontrakty z trenerami<br />
zawierane są z reguły na czas określony,<br />
w dodatku <strong>–</strong> dość krótki (np. na<br />
dwa lata), a ponadto ów czas zatrudnienia<br />
może zostać gwałtownie skrócony<br />
(i to bez ochronnego okresu wypowiedzenia)<br />
w przypadku porażki <strong>zawodnik</strong>ów.<br />
Zjawisko to nie dotyczy zresztą<br />
tylko piłki nożnej czy gier zespołowych.<br />
Takie permanentne zagrożenie<br />
podstaw bytu nie sprzyja, rzecz jasna,<br />
dobrej dyspozycji psychicznej, ani spokojnej<br />
pracy. Niejeden trener zapewne<br />
zżyma się wewnętrznie, zmuszany do<br />
wykazywania się doraźnym wynikiem<br />
dla otrzymania niewystarczających<br />
wprawdzie, ale niezbędnych do funkcjonowania,<br />
pieniędzy, zamiast prowadzić<br />
spokojną pracę, dającą bardziej<br />
trwałe wyniki.<br />
15<br />
Skalę mikro wyznacza rzeczywistość<br />
treningowa i startowa, to jest sytuacje<br />
będące treścią zawodu trenera. Przyjrzyjmy<br />
się obciążeniom wynikającym z tych<br />
sytuacji. Składają się na nie m.in.:<br />
• Konieczność prowadzenia dokumentacji<br />
treningów, pisania planów<br />
i sprawozdań, czyli cała tzw. „papierkowa<br />
robota”. Wielu trenerów nie widzi<br />
sensu w pisaniu większości tych<br />
dokumentów, dlatego podchodzą do<br />
tego z niechęcią i mają poczucie marnowania<br />
czasu i sił, które mogliby<br />
przeznaczyć np. na przebywanie z rodziną.<br />
• Konieczność ciągłego podejmowania<br />
decyzji. Wielu ludzi dąży do posiadania<br />
przywileju podejmowania decyzji,<br />
nie zdając sobie sprawy z tego, ile<br />
trzeba za niego zapłacić. Napoleon<br />
Bonaparte świadomości ogromnej odpowiedzialności,<br />
jaką w związku z tym<br />
ponosił, dał wyraz w słowach: „Nic<br />
nie jest trudniejsze, a zatem bardziej<br />
wartościowe, niż móc decydować”.<br />
• Codzienne konflikty, wynikające na<br />
tle różnic w ocenie zaangażowania,<br />
rzetelności, punktualności <strong>zawodnik</strong>a,<br />
przyjmowania przez niego<br />
uwag. Każdy kierujący grupą ludzi<br />
powstałą ze względu na zadanie, jakie<br />
ma wykonać, przeżywa tego rodzaju<br />
stresy. <strong>Trener</strong>zy nie zawsze są<br />
przekonani o właściwym zaangażowaniu<br />
<strong>zawodnik</strong>ów, ich rzetelnym podejściu<br />
do treningu. Różnorodne zaburzenia<br />
w jego przebiegu (rozluźnienie<br />
dyscypliny, osłabienie motywacji) stają<br />
się podłożem bieżących, drobnych<br />
lub poważniejszych, konfliktów między<br />
trenerem a <strong>zawodnik</strong>ami. To, co
16<br />
dla danego <strong>zawodnik</strong>a jest w jego indywidualnym<br />
doświadczeniu pojedynczym<br />
zdarzeniem, trener rejestruje<br />
jako kolejny, n-ty fakt, dezorganizujący<br />
mu pracę. Stąd nie zawsze<br />
adekwatne reakcje i uwagi, mogące<br />
wywołać następny konflikt. Osobnym<br />
problemem jest sposób podawania<br />
przez trenera uwag o błędach popełnianych<br />
przez <strong>zawodnik</strong>a.<br />
• Konieczność dbania o odpowiednią<br />
atmosferę w zespole. Różnorodność<br />
potrzeb, dążeń i przekonań <strong>zawodnik</strong>ów;<br />
niejednokrotnie (zwłaszcza<br />
w dyscyplinach indywidualnych) stała<br />
rywalizacja w obrębie grupy <strong>–</strong> sprzyjają<br />
gęstnieniu i psuciu się atmosfery<br />
w zespole. Ponieważ większość ludzi<br />
przyznaje, że pracuje znacznie lepiej<br />
w dobrych warunkach, potrzebna jest<br />
stała praca nad tworzeniem odpowiedniego<br />
klimatu.<br />
• Konieczność dbania o właściwe relacje<br />
międzyludzkie w sekcji, klubie<br />
i nie tylko. Nawet najbardziej samotny<br />
długodystansowiec nie jest całkiem<br />
sam: jest przez kogoś obserwowany,<br />
ktoś monitoruje jego pracę, ktoś mu kibicuje,<br />
biegnie w sprzęcie przez kogoś<br />
wyprodukowanym, kogoś wyprzedza<br />
lub jest przez kogoś wyprzedzany.<br />
Nieraz nieprawidłowe relacje pomiędzy<br />
trenerem a danym <strong>zawodnik</strong>iem<br />
mogą negatywnie rzutować nie tylko<br />
na jego zaangażowanie, ale także na<br />
atmosferę w grupie i jakość pracy pozostałych<br />
jej członków. Podobnie się<br />
dzieje, jeżeli dalekie od poprawności<br />
są relacje pomiędzy trenerem a najważniejszymi<br />
członkami rodziny <strong>zawodnik</strong>a<br />
(czy jego/jej sympatią).<br />
Marzanna Herzig<br />
• Własne zmęczenie fizyczne i psychiczne.<br />
Każdy człowiek ma prawo do<br />
zmęczenia, złego samopoczucia, złego<br />
humoru, „gorszego dnia”. Tylko<br />
kiedy trener ma skorzystać z tego prawa?<br />
W tygodniu codziennie prowadzi<br />
jeden lub dwa treningi, a w weekendy,<br />
gdy inni odpoczywają (lub w zaciszu<br />
domowym przeżywają swój kryzys)...<br />
znosi podwyższone napięcie<br />
swoje i otoczenia podczas zawodów!<br />
Od trenera, w zasadzie, wymaga się<br />
stałej wysokiej dyspozycyjności psychofizycznej.<br />
Ale w jaki sposób ma ją<br />
utrzymywać? Odnowa biologiczna jest<br />
dla <strong>zawodnik</strong>ów. Który z czytających<br />
ten tekst trenerów ma zwyczaj korzystania<br />
z zabiegów odnowy biologicznej<br />
razem ze swymi <strong>zawodnik</strong>ami?<br />
Gdy zawodnicy są na zabiegach, on<br />
najczęściej wypełnia (zaległe) sprawozdania<br />
lub łapie dodatkową godzinkę<br />
snu. Psycholog także jest tylko dla<br />
<strong>zawodnik</strong>ów...<br />
• Zmęczenie <strong>zawodnik</strong>a (fizyczne i psychiczne).<br />
Pierwszym odbiorcą tego<br />
zmęczenia jest trener, oczywiście jeżeli<br />
relacje między nim a <strong>zawodnik</strong>iem są<br />
poprawne. Gdy sportowiec informuje<br />
trenera o zmęczeniu fizycznym, staje<br />
on przed koniecznością zdecydowania:<br />
przełamać to zmęczenie, czy odpuścić?<br />
A skutki mogą być poważne. Sytuacja<br />
znacznie się pogarsza, gdy na zmęczenie<br />
fizyczne u <strong>zawodnik</strong>a nałoży się<br />
zmęczenie psychiczne, objawiające się<br />
zniechęceniem, utratą motywacji i zaangażowania<br />
czy poczuciem permanentnego<br />
zmęczenia, nie mającego<br />
uzasadnienia w obciążeniach treningowych.<br />
Jak taki stan odróżnić od zwy-
<strong>Trener</strong> <strong>–</strong> <strong>zawodnik</strong> <strong>–</strong> <strong>psycholog</strong><br />
kłych „much w nosie”? Jak zareagować:<br />
mobilizować, czy wysłać na odpoczynek?<br />
I co uznać za właściwy<br />
odpoczynek: wyjście z kumplami do<br />
kina, czy spanie przez cały dzień?<br />
• Oczekiwania <strong>zawodnik</strong>a wobec trenera.<br />
Odnoszą się one do fachowości<br />
trenera, rzetelnego podejścia do treningu,<br />
jego zaangażowania, stawiania<br />
pracy trenerskiej na pierwszym miejscu,<br />
odporności psychicznej, postępowania<br />
fair, wsparcia podczas zawodów,<br />
wskazywania właściwej drogi<br />
postępowania, a także szczerości, szacunku,<br />
zaufania.<br />
Obciążenia pojawiające się w czasie<br />
zawodów wiążą się z:<br />
• Koniecznością zapewnienia właściwych<br />
warunków podczas ich trwania;<br />
• Presją ich ważności;<br />
• Presją uzyskania dobrego wyniku;<br />
• Świadomością faktu, że zawody weryfikują<br />
pracę wykonaną na treningach,<br />
potwierdzają słuszność podjętych<br />
decyzji, np. o przełamywaniu<br />
zmęczenia;<br />
• Relacjami z innymi trenerami <strong>–</strong> kolega<br />
trener może stać się przeciwnikiem<br />
w jakiejś spornej kwestii, oponentem<br />
podczas dyskutowania rozwiązań<br />
czy podejmowania decyzji,<br />
przeciwnikiem np. w walce o miejsce<br />
dla <strong>zawodnik</strong>a w kadrze;<br />
• Znaczne lub całkowite ograniczenie<br />
kontaktu z <strong>zawodnik</strong>iem <strong>–</strong> podczas<br />
startu <strong>zawodnik</strong>a trenerowi często pozostaje<br />
bierna obserwacja jego poczynań<br />
i wiara, że potrafi on wykorzystać<br />
wyuczone na treningach wersje zachowań.<br />
Bywa, że trener <strong>–</strong> patrząc z boku<br />
17<br />
<strong>–</strong> widzi inne możliwości działania niż<br />
te, które stosuje <strong>zawodnik</strong>, a nie mogąc<br />
przekazać swych uwag, przeżywa<br />
silne napięcia.<br />
• Poczucie konieczności poszukiwania<br />
możliwości udzielenia pomocy <strong>zawodnik</strong>owi<br />
<strong>–</strong> większość trenerów dobrze<br />
wie, że zawodnicy nie są całkowicie<br />
samodzielni i w trudnych momentach<br />
oczekują od nich celnej uwagi,<br />
czasem kluczowego słowa czy<br />
mobilizującego okrzyku. Tymczasem<br />
właściwe pomysły nie chcą przychodzić<br />
natychmiast, zwłaszcza w sytuacji<br />
napięcia i w gorączkowej atmosferze.<br />
• Poczucie konieczności poszukiwania<br />
rozwiązań taktycznych i technicznych,<br />
aby wspomóc <strong>zawodnik</strong>a, gdy<br />
ten wyraźnie straci głowę. Niestety,<br />
nawet jeżeli trener znajdzie rozwiązanie,<br />
<strong>zawodnik</strong> nie zawsze potrafi lub<br />
chce je zastosować, gdyż albo boi się,<br />
że źle zrozumie intencje trenera, albo<br />
akurat jest na niego zły.<br />
Wpływ trenera na <strong>zawodnik</strong>a<br />
podczas treningów i zawodów<br />
Opisane <strong>–</strong> nie wszystkie, ale zapewne<br />
najważniejsze i najpowszechniejsze<br />
<strong>–</strong> elementy pracy wywołują u trenerów<br />
określone reakcje wewnętrzne, które<br />
odbierane są przez <strong>zawodnik</strong>ów. Oto<br />
niektóre z nich:<br />
<strong>–</strong> spadek odporności emocjonalnej,<br />
<strong>–</strong> spadek tolerancji,<br />
<strong>–</strong> rozdrażnienie,<br />
<strong>–</strong> zniecierpliwienie,<br />
<strong>–</strong> utrata poczucia sensu wykonywanej<br />
pracy,<br />
<strong>–</strong> poczucie permanentnego zmęczenia,
18<br />
<strong>–</strong> skłonność do negatywnych emocji,<br />
<strong>–</strong> nadmierne lub nierealistyczne oczekiwania<br />
wobec: <strong>zawodnik</strong>a, siebie,<br />
innych,<br />
<strong>–</strong> podwyższony poziom pobudzenia<br />
emocjonalnego,<br />
<strong>–</strong> prowadzące do zmęczenia natężenie<br />
procesów poznawczych,<br />
<strong>–</strong> poczucie przeciążenia, narastające<br />
podczas długich zawodów i w trakcie<br />
sezonu startowego,<br />
<strong>–</strong> złe tolerowanie utrudnień,<br />
<strong>–</strong> napięcie wewnętrzne,<br />
<strong>–</strong> lęk, poczucie zagrożenia.<br />
Trzeba zdawać sobie sprawę z tych<br />
reakcji, ponieważ <strong>zawodnik</strong> i trener tworzą<br />
system, w którym <strong>–</strong> w wyniku interakcji<br />
pomiędzy nimi <strong>–</strong> nieustannie zachodzą<br />
zmiany. Eric Berne (1) nazywa<br />
ten proces transakcją, bo stan emocjonalny<br />
jednej strony wpływa istotnie na<br />
reakcje i emocje drugiej. Dlatego właśnie<br />
każdy trener, mając świadomość<br />
własnego wpływu na <strong>zawodnik</strong>a, powinien<br />
dbać także o własną kondycję psychiczną.<br />
Niestety, człowiek na ogół nie<br />
zdaje sobie na bieżąco sprawy z własnych<br />
zachowań. Jak pokazują badania,<br />
mamy skłonność do przeceniania władzy<br />
swego umysłu i zdolności do logicznego<br />
myślenia, w różnym stopniu lekceważąc<br />
wpływ emocji na te procesy. Dlatego<br />
post factum wydaje nam się, że kontrolowaliśmy<br />
całe swoje postępowanie.<br />
Tymczasem umiejętność bieżącej autokontroli<br />
zachowania wymaga nie tylko<br />
rozbudowanej samoświadomości i dyscypliny<br />
wewnętrznej, ale <strong>–</strong> jak każda<br />
inna umiejętność <strong>–</strong> także stałego ćwiczenia.<br />
Dodatkowo, dążąc do zyskania autentycznej<br />
kontroli nad zachowaniem,<br />
Marzanna Herzig<br />
należy uwzględnić bieżący wpływ emocji,<br />
które <strong>–</strong> im silniejsze, tym mocniej tę<br />
kontrolę zaburzają.<br />
Z wymienionych powyżej stanów<br />
wewnętrznych trenera wynikają jego<br />
zachowania wobec <strong>zawodnik</strong>ów, które<br />
są przez nich odbierane jako negatywne:<br />
zbyt częste okazywanie niezadowolenia,<br />
reakcje emocjonalne niewspółmiernie<br />
silne do sytuacji lub wydarzenia, podejrzliwość,<br />
oskarżanie, pretensje, powodowanie<br />
konfliktów, brak wrażliwości<br />
(np. na złe samopoczucie <strong>zawodnik</strong>a),<br />
minimalizowanie kontaktów, „ostry” styl<br />
komunikowania się, zablokowanie reakcji,<br />
widoczne dla <strong>zawodnik</strong>a objawy napięcia<br />
wewnętrznego (wyraz twarzy, ton<br />
głosu, ruchy i gesty, palenie papierosów<br />
itp.), nieprawidłowy ogląd sytuacji, niewłaściwe<br />
reakcje na błędy <strong>zawodnik</strong>a,<br />
nadmierne dążenie do kontaktu i kontroli,<br />
izolowanie się od <strong>zawodnik</strong>a, reakcje<br />
zastępcze (np. mycie samochodu, odwiedzanie<br />
znajomych).<br />
Niektórzy trenerzy powstrzymują w<br />
obecności <strong>zawodnik</strong>ów swoje reakcje<br />
i zachowania, nie znajdując jednocześnie<br />
sposobu i miejsca na bezpieczne rozładowanie<br />
nagromadzonych emocji. Inni<br />
z kolei <strong>–</strong> chroniąc samych siebie przed<br />
skutkami takiego właśnie tłumienia emocji<br />
<strong>–</strong> wyrażają je wobec <strong>zawodnik</strong>ów<br />
soczyście i natychmiast, a na próby<br />
wprowadzenia jakiejkolwiek kontroli<br />
rzucają: „No tak, to znaczy, że <strong>zawodnik</strong><br />
może wszystko, a mnie już nic nie wolno.<br />
Mam być święty!” Jeden i drugi sposób<br />
postępowania nie sprzyja lepszej<br />
współpracy z <strong>zawodnik</strong>ami, bo albo nagromadzone<br />
przez długi okres napięcie<br />
kończy się wybuchem w najmniej ocze-
<strong>Trener</strong> <strong>–</strong> <strong>zawodnik</strong> <strong>–</strong> <strong>psycholog</strong><br />
kiwanym (lub najmniej korzystnym)<br />
momencie i niszczy wiele tygodni pracy,<br />
albo zawodnicy zmęczeni wybuchowością<br />
trenera (jego stylem komunikowania<br />
się i rozwiązywania sytuacji) odsuwają<br />
się i coraz gorzej reagują na wszelkie<br />
oddziaływania.<br />
Wymienione wyżej zachowania wpływają<br />
obciążająco na <strong>zawodnik</strong>ów, zarówno<br />
podczas treningów, jak i zawodów.<br />
O ile jednak w spokojnym okresie<br />
treningowym jest czas na wyjaśnienie<br />
nieporozumień i odrobienie powstałych<br />
z ich powodu strat, o tyle podczas zawodów<br />
każde napięcie między trenerem<br />
a <strong>zawodnik</strong>iem może obniżyć dyspozycję<br />
startową <strong>zawodnik</strong>a.<br />
Stąd jeden wniosek <strong>–</strong> trener musi pracować<br />
nad sobą.<br />
Obszary<br />
pracy trenera nad sobą<br />
Wyznawcy wschodnich systemów filozoficznych<br />
(buddyzmu, jogi, zen) temu<br />
procesowi poświęcają nieraz całe życie.<br />
Zagłębiają się w siebie podczas godzin,<br />
tygodni, miesięcy i lat nieustannej medytacji,<br />
w oderwaniu od głównego nurtu<br />
życia. Osiągają doskonałość. Ale we<br />
współczesnym sporcie nie można pozwolić<br />
sobie na komfort oddalenia, celem<br />
przemyślenia swoich zachowań.<br />
Tutaj każdy dzień ma znaczenie. Precyzyjnie<br />
ułożone plany treningowe wymagają<br />
dokładnej realizacji. Nie ma tu<br />
miejsca na oderwanie, zniknięcie, długie<br />
wsłuchiwanie się w siebie. Akcja i reakcja<br />
następują po sobie, czy trener i <strong>zawodnik</strong><br />
są do tego przygotowani, czy<br />
19<br />
nie. Czy przewidzieli wszystkie skutki<br />
swoich zachowań, czy nie. Dlatego właśnie<br />
<strong>psycholog</strong> może i powinien spełniać<br />
w sporcie m.in. rolę bezstronnego obserwatora,<br />
zdolnego ocenić jakość wzajemnych<br />
zachowań i oddziaływań pomiędzy<br />
trenerem a <strong>zawodnik</strong>iem. Może i powinien<br />
pomagać trenerowi w jego dążeniu<br />
do polepszania relacji z podopiecznymi,<br />
uczyć go właściwej kontroli emocji, a także<br />
wspierać go na drodze samodoskonalenia.<br />
Piśmiennictwo<br />
1. Argyle M.: Psychologia stosunków międzyludzkich.<br />
Warszawa 1991. PWN.<br />
2. Berne E.: W co grają ludzie. Warszawa<br />
1994. Wydawnictwo Naukowe PWN.<br />
3. Czajkowski Z.: Teorie przywództwa i ich<br />
znaczenie w sporcie. „Sport Wyczynowy”<br />
2003, nr 3-4.<br />
4. Doktór K.: Umiejętności kierownicze. [w:]<br />
Ryba B. (red.): O umiejętnościach i osobowości<br />
menedżera sportu, jego publicznym<br />
wizerunku oraz ceremoniale sportowym.<br />
Warszawa 1999, PKMS.<br />
5. Herzig M.: Psychologiczne uwarunkowania<br />
i umiejętności a skuteczność pracy trenera.<br />
„Sport Wyczynowy” 2002, nr 5-6.<br />
6. Poczwardowski A.: Relacje pomiędzy trenerem<br />
i <strong>zawodnik</strong>iem. Jak je doskonalić?<br />
„Sport Wyczynowy” 2000, nr 3-4.<br />
7. Rozmowa z A. Tajnerem. Zdolności kooperacyjne<br />
<strong>–</strong> nowa dyspozycja trenera. „Sport<br />
Wyczynowy” 2003, nr 3-4.<br />
8. Rutkowski W.: Psychiczne i społeczne przyczyny<br />
konfliktu pomiędzy trenerem i <strong>zawodnik</strong>iem.<br />
„Sport Wyczynowy” 2003, nr 7-8.<br />
9. Rutkowski W.: Rola zawodowa i styl życia<br />
trenera. „Sport Wyczynowy” 2001, nr 11-12.<br />
10. Zdebski J.: Psycholog a trener <strong>–</strong> model<br />
współpracy. [w:] Psycholog w praktyce sportowej.<br />
Materiały Konferencji Naukowej. Red.<br />
J. Zdebski, Kraków 1991, AWF. Zeszyty Naukowe<br />
nr 64, 145-153
Change language