You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Garðagöngur<br />
Garðyrkjufélags<br />
Íslands<br />
sumarið<br />
2009<br />
Garðagöngur sumarsins verða farnar dagana;<br />
27. maí, 10. júní, 24. júní, 22. júlí og<br />
26. Ágúst Gengið er á miðvikudagskvöldum<br />
eins og hefð er komin á og byrja allar göngurnar<br />
kl. 20:00.<br />
Hveragarði 27. maí<br />
Fyrsta ganga sumarsins verður í Hveragerði.<br />
Gengið verður um bæinn, gamlar perlur skoðaðar,<br />
svo sem friðuð tré, gamlir og nýir garðar<br />
og komið við á garðplöntustöðvum. Leiðsögumaður:<br />
Elfa Dögg Þórðardóttir umhverfisfulltrúi.<br />
Mæting við Garðyrkjustöð Ingibjargar,<br />
Heiðmörk 38.<br />
Flóruganga 10. júní<br />
Gengið verður um óbyggða náttúru í landi<br />
Garðabæjar. Leiðsögumaður: Guðríður Helga-<br />
GAR‹YRKJUFÉLAG ÍSLANDS - Maí 2009<br />
dóttir. Mæting við klukkuturninn á Garðatorgi<br />
í Garðabæ.<br />
Þingholtin 24. júní<br />
Gengið um sögufrægar slóðir í Þingholtunum á<br />
Jónsmessu. Á þessu svæði er margt gamalla<br />
garða frá frumdögum íslenskrar garðamenningar<br />
- og ekki síst nokkur gömul tré sem eiga<br />
sér yfirleitt dálitla sögu sem gaman er að rifja<br />
upp. Leiðsögumenn: Hafsteinn Hafliðason garðyrkjufræðingur<br />
og Guðjón Friðriksson sagnfræðingur.<br />
Mæting í Mæðragarði í Lækjargötu.<br />
Trjásafnið í Meltungu 22. júlí<br />
Gengið verðum um leyndardómsfulla, spennandi<br />
og vel falda trjásafnið í Meltungu í Fossvogsdal.<br />
Leiðsögumenn: Friðrik Baldursson<br />
garðyrkjustjóri Kópavogs og Guðmundar Vern-<br />
www.gardurinn.is<br />
harðsson garðyrkjufræðingur. Mæting í Gróðrarstöðinni<br />
Mörk við Stjörnugróf.<br />
Höfðaskógur 26. ágúst<br />
Trjásafnið í Höfðaskógi var formlega opnað á<br />
50 ára afmæli Skógræktarfélags Hafnarfjarðar<br />
árið 1996. Í safninu eru nú á þriðja hundrað<br />
tegundir trjáa og runna. Rósagarðurinn, sem er<br />
samstarfsverkefni Rósaklúbbs GÍ og Skógræktarfélags<br />
Hafnarfjarðar, var formlega vígður árið<br />
2005. Þar eru nú á annað hundrað yrki af<br />
harðgerðum rósum. Leiðsögumaður: Steinar<br />
Björgvinsson. Mæting í bækistöðvar Skógræktarfélags<br />
Hafnarfjarðar og Gróðrarstöðvarinnar<br />
Þallar við Kaldárselsveg í Hafnarfirði.<br />
Aftur skal ítrekað að allar garðagöngur sumarsins<br />
hefjast kl 20:00.<br />
Pantaðu Sælureitinn heim þér að kostnaðarlausu<br />
á www.husa.is eða í síma 525 3000.<br />
Einnig er Sælureiturinn fáanlegur í næstu Húsasmiðjuverslun.
2 | GAR‹URINN 2009<br />
Að gleðjast með Garðyrkjufélagi Íslands<br />
Ein afleiðing efnahagshrunsins er<br />
að fólk leitar nú meira í faðm fjölskyldunnar<br />
og þau gömlu og ævarandi<br />
gildi að hlúa að sínum nánustu<br />
og rækta eigin garð. Félagið var á<br />
sínum tíma stofnað í tengslum við<br />
endurreisn Íslands á síðari hluta 19.<br />
aldar og verður 125 ára á næsta ári,<br />
næst elst allra frjálsra, íslenskra félagasamtaka.<br />
Félagið endurnýjaði<br />
stefnu sína fyrir ári og skilgreindi<br />
þau gildi sem það vill byggja starf<br />
sitt á í framtíðinni. Þau sömu gildi<br />
geta einmitt verið þáttur í endurnýjun<br />
sjálfsmyndar Íslendinga eftir<br />
það áfall sem riðið hefur yfir. Félagið<br />
leggur í starfi sínu áherslu á<br />
sköpunargleði, umhyggju, þrautseigju<br />
og forvitni sem aðalsmerki<br />
ræktunarfólks. Þessi gildi koma<br />
Garðagöngur<br />
Garðyrkjufélag<br />
Íslands<br />
sumarið<br />
2009<br />
Garðagöngur sumarsins verða farnar dagana;<br />
27. maí, 10. júní, 24. júní, 22. júlí og 26.<br />
Ágúst Gengið er á miðvikudagskvöldum<br />
eins og hefð er komin á og byrja allar göngurnar<br />
kl. 20:00.<br />
Hveragarði 27. maí<br />
Fyrsta ganga sumarsins verður í Hveragerði.<br />
Gengið verður um bæinn, gamlar perlur skoðaðar,<br />
svo sem friðuð tré, gamlir og nýir garðar<br />
og komið við á garðplöntustöðvum. Leiðsögumaður:<br />
Elfa Dögg Þórðardóttir umhverfisfulltrúi.<br />
Mæting við Garðyrkjustöð Ingibjargar,<br />
Heiðmörk 38.<br />
Flóruganga 10. júní<br />
Gengið verður um óbyggða náttúru í landi<br />
Garðabæjar. Leiðsögumaður: Guðríður Helga-<br />
GAR‹YRKJUFÉLAG ÍSLANDS - Maí 2009<br />
dóttir. Mæting við klukkuturninn á Garðatorgi<br />
í Garðabæ.<br />
Þingholtin 24. júní<br />
Gengið um sögufrægar slóðir í Þingholtunum á<br />
Jónsmessu. Á þessu svæði er margt gamalla<br />
garða frá frumdögum íslenskrar garðamenningar<br />
- og ekki síst nokkur gömul tré sem eiga<br />
sér yfirleitt dálitla sögu sem gaman er að rifja<br />
upp. Leiðsögumenn: Hafsteinn Hafliðason garðyrkjufræðingur<br />
og Guðjón Friðriksson sagnfræðingur.<br />
Mæting í Mæðragarði í Lækjargötu.<br />
Trjásafnið í Meltungu 22. júlí<br />
Gengið verðum um leyndardómsfulla, spennandi<br />
og vel falda trjásafnið í Meltungu í Fossvogsdal.<br />
Leiðsögumenn: Friðrik Baldursson<br />
garðyrkjustjóri Kópavogs og Guðmundar<br />
www.gardurinn.is<br />
Vernharðsson garðyrkjufræðingur. Mæting í<br />
Gróðrarstöðinni Mörk við Stjörnugróf.<br />
Höfðaskógur 26. ágúst<br />
Trjásafnið í Höfðaskógi var formlega opnað á<br />
50 ára afmæli Skógræktarfélags Hafnarfjarðar<br />
árið 1996. Í safninu eru nú á þriðja hundrað<br />
tegundir trjáa og runna. Rósagarðurinn, sem er<br />
samstarfsverkefni Rósaklúbbs GÍ og Skógræktarfélags<br />
Hafnarfjarðar, var formlega vígður árið<br />
2005. Þar eru nú á annað hundrað yrki af<br />
harðgerðum rósum. Leiðsögumaður: Steinar<br />
Björgvinsson. Mæting í bækistöðvar Skógræktarfélags<br />
Hafnarfjarðar og Gróðrarstöðvarinnar<br />
Þallar við Kaldárselsveg í Hafnarfirði.<br />
Aftur skal ítrekað að allar garðagöngur sumarsins<br />
hefjast kl 20:00.<br />
Pantaðu Sælureitinn heim þér að kostnaðarlausu<br />
á www.husa.is eða í síma 525 3000.<br />
Einnig er Sælureiturinn fáanlegur í næstu Húsasmiðjuverslun.<br />
Útgefandi: Athygli ehf. í samvinnu vi›<br />
Gar›yrkjufélag Íslands.<br />
Ritstjóri: Valborg Einarsdóttir (ábm).<br />
Umsjón og umbrot: Athygli ehf.<br />
Augl‡singar: Augljós miðlun ehf.<br />
Prent un og dreif ing: Landsprent ehf.<br />
Forsíðumynd: Úr einkagarði félagsmanns.<br />
Ljósm: Árni Kjartansson.<br />
Dreift me› Morg un bla› inu<br />
miðvikudaginn 20. maí 2008.<br />
hvarvetna fram í starfi félagsins.<br />
Um þessar mundir leggur félagið<br />
áherslu á að byggja upp samband<br />
milli ræktunarfólks um land<br />
allt og sameina það um að hlúa að<br />
fegrun í hinu byggða umhverfi og<br />
fjölbreyttu gróðurfari í landinu.<br />
Miklar breytingar eru að verða á<br />
gróðurskilyrðum í landinu með<br />
hlýnandi veðurfari og skjóli af aukinni<br />
skógrækt. Nýir möguleikar<br />
skapast til að rækta tegundir og<br />
yrki sem áður var talið ólíklegt ef<br />
ekki óhugsandi að gætu vaxið hér.<br />
Brautryðjendastarf áhugafólks sem<br />
prófar sig áfram vísar veginn að<br />
betri árangri í ræktuninni. Garðyrkjufélagið<br />
skapar ramma fyrir<br />
samvinnu þessara einstaklinga og<br />
heldur uppi öflugu fræðslustarfi<br />
með fyrirlestrum og starfrækir fjölbreytta<br />
heimsíðu, www.gardurinn.<br />
is til að miðla fróðleik og upplýsingum<br />
milli félagsmanna og til almennings.<br />
Með aðild að Garðyrkjufélagi<br />
Íslands opnast brunnur<br />
þekkingar og reynslu sem orðið<br />
getur uppspretta margra ánægjustunda,<br />
hvort sem er með fjölskyldu<br />
í frístundum eða í hljóðlátri<br />
einveru og íhugun ræktandans sem<br />
hyggur að fjölbreytileika lífsins og<br />
samhljómi sínum við það.<br />
Á vegum félagsins eru starfræktir<br />
fjórir klúbbar; matjurtaklúbbur,<br />
rósaklúbbur, sumarhúsaklúbbur og<br />
blómaskreytingaklúbbur. Þeir<br />
halda uppi margvíslegu sérhæfðu<br />
félags- og fræðslustarfi, hver á sínu<br />
sviði. Matjurtaklúbburinn hefur<br />
orðið afar vinsæll að undanförnu<br />
og í gangi er átak á vegum Garðyrkjufélagsins<br />
til eflingar matjurtarækt<br />
í landinu. Tilraunaverkefni<br />
um svonefnda ,,grenndargarða“ í<br />
nánd við íbúðarhverfi innan borgarlandsins<br />
er komið af stað í samvinnu<br />
við Reykjavíkurborg. Á vegum<br />
rósaklúbbsins er starfræktur<br />
tilraunagarður í landi Skógræktarfélags<br />
Hafnarfjarðar við Hvaleyrarvatn<br />
og í undirbúningi er útgáfa<br />
leiðbeininga um rósir sem eru<br />
Vilhjálmur Lúðvíksson skrifar<br />
Gestir í garði Steinunnar Ólafsdóttur.<br />
Sírenur kunna vel við sig á Íslandi. Íslenskur garður með suðrænum blæ.<br />
harðgerðar við íslenskar aðstæður.<br />
Rósaklúbburinn tekur virkan þátt í<br />
samstarfi norrænna rósafélaga og er<br />
meðlimur í alþjóðasamtökum rósafélaga.<br />
Hann skipuleggur ferðir fyrir<br />
félaga sína á norrænu rósahelgarnar<br />
sem haldnar eru annað hvert<br />
ár, næst í Svíþjóð sumarið 2010.<br />
Vaxandi sumarhúsaeign landsmanna<br />
og stækkandi sumarlönd í<br />
eigu þéttbýlisbúa gefa tilefni til<br />
nýrra viðfangsefna og aukinnar<br />
Moldarblandan Gæðamold ehf,<br />
sem í daglegu tali er nefnt Gæðamold,<br />
var stofnað árið 1991 af<br />
Ingimar Kjartanssyni og Guðmundi<br />
Gíslasyni. Starfsstaður hefur verið<br />
fjölbreytni í ræktun á stærri skala<br />
en áður var. Sumarhúsaklúbburinn<br />
er vettvangur öflugs félagsstarfs<br />
þeirra sem áhuga hafa á ræktun<br />
sumarlanda og skipulagi ræktunar<br />
umhverfis sumarbústaði. Fátt er<br />
skemmtilegra en prófa sig áfram og<br />
láta reyna á hvað vaxið getur ef rétt<br />
er að verki staðið og markvisst<br />
reynt að byggja upp þekkingu og<br />
reynslu.<br />
Hægt er að skrá sig í Garðyrkju-<br />
frá upphafi í Gufunesi. Núverandi<br />
eigendur fyrirtækisins eru Halldór<br />
K. Ingólfsson og Stefán Már Jónsson.<br />
„Við seljum annars vegar grjót-<br />
félagið á heimasíðu félagsins www.<br />
gardurinn.is hvenær sem er. Árgjald<br />
félagsins er einungis 4.800<br />
kr. og með því fylgir ársrit félagsins,<br />
Garðyrkjuritið, fréttabréf og afsláttarkjör<br />
(10%) og ýmis tímabundin<br />
sérkjör í mörgum helstu<br />
garðyrkjuverslunum landsins. Aðildarkjör<br />
eru því afar hagstæð og<br />
gjaldið borgar sig fljótt, beint sem<br />
óbeint.<br />
Gæðamold hf. í Gufunesi:<br />
Hreinsað og harpað<br />
Moldarmenn. Frá vinstri talið, Ingibjörn Halldórsson, Halldór K. Ingólfsson, Guðmundur<br />
H. Stefánsson og Stefán Már Jónsson.<br />
hreinsaða og harpaða mold og hins<br />
vegar svokallaða gæðamold. Uppskrift<br />
hennar er 70% mold og svo<br />
skeljasandur, sandur og húsdýraáburður<br />
– 10% hvert efni um sig.<br />
Við notum mold sem búin er að<br />
brjóta sig í tvö til þrjú ár og sömuleiðis<br />
er húsdýraáburðurinn ámóta<br />
gamall. Þessu er blandað saman og<br />
að því búnu er blandan hörpuð,“<br />
segir Stefán Már.<br />
Helstu viðskiptavinir Gæðamoldar,<br />
utan einstaklinga, eru<br />
sveitarfélög, golfklúbbar og verktakar.<br />
Starfsemin er árstíðabundin.<br />
Opið er maí, júní og júlí frá kl.<br />
8:00 – 19:00 og laugardaga frá kl.<br />
9:00 – 16:00. Síðsumarsopnun er<br />
auglýst síðar.<br />
„Fólk getur komið með kerrur<br />
og mokum við í þær og sömuleiðs<br />
er boðið uppá heimkeyrslu,“ segir<br />
Stefán.<br />
www.mold.is
Stekkjarbakka 6 - Sími 540 3300 - www.gardheimar.is<br />
GAR‹URINN 2009 | 3<br />
Allt í garðinn á einum stað!
4 | GAR‹URINN 2009<br />
Kryddjurtir eru mál málanna um<br />
þessar mundir. Sumarið á næsta<br />
leiti og búið að pússa upp öll útigrill<br />
sem fyrirfinnast á heimilum.<br />
Og þeir sem ekki áttu útigrill hafa<br />
margir ráðið bragarbót á því. Sumir<br />
hafa jafnvel yngt upp og endurbætt<br />
hjá sér með nýjum, ryðfríum útigrillum<br />
sem nú eru óðum að leggja<br />
undir sig íslenska markaðinn. Eiginlega<br />
er útigrillið að mestu leyti í<br />
umsjá karlanna á heimilunum.<br />
Matseld á útigrilli er „macho“ og<br />
allt að því heilög karlmennskuathöfn<br />
fyrir suma. En til að undirstrika<br />
karlmennskuna eru kryddjurtirnar<br />
vel til fallnar og eiginlega<br />
nauðsynlegar til að tryggja að athyglin<br />
beinist að því hversu grillarinn<br />
er mikill meistarkokkur, því að<br />
lokahnykkurinn felst í því að gera<br />
sjálfur kryddsmjörið með krásunum.<br />
Og þá er komið að kryddjurtunum.<br />
Þær gera útslagið.<br />
Eiginlega er fátt auðveldara en<br />
að annast nokkrar kryddjurtir utandyra<br />
yfir hásumarið. Hér verður<br />
ekkert tíundað um sáningu og<br />
uppeldi þeirra. Við erum nefnilega<br />
orðin svo heppin að nú fást tilbúnar<br />
kryddjurtir í pottum svo að segja<br />
árið um kring. Og þó svo að eitthvað<br />
af þeim misfarist eða klárist,<br />
er alltaf hægt að bæta í skörðin.<br />
Það eina sem kryddjurtirnar þurfa<br />
er dálítil mold í keri eða pottum og<br />
jafnvel í hvaða dollu sem er - það<br />
má líka nota gömlu vinnuklossana<br />
eða íþróttaskóna undir þær. Bara<br />
þarf að hafa plönturnar á sólríkum<br />
stað og muna eftir að vökva þær<br />
reglulega þegar þurrt er í veðri.<br />
Fallegt og fjölskrúðugt kryddjurtasafn<br />
er róandi og lystaukandi.<br />
Átta ágætar og ein til viðbótar<br />
Á myndina af kryddjurtakerinu<br />
mínu eru settar inn tölur frá 1 til 8<br />
til að benda á helstu kryddjurtirnar<br />
sem þurfa að vera nálægt útigrillinu.<br />
Og reyndar er ein þar til við-<br />
Kryddjurtir í útiker<br />
bótar sem lítið ber enn á innan um<br />
allar hinar, en það er rósmarín sem<br />
einkum er notuð með kálfa- og<br />
lambakjöti. Sömuleiðis í fyllingar í<br />
heilsteikta fiska og fugla. Allar<br />
þessar tegundir henta vel í kryddsmjör<br />
fyrir grillrétti. Ýmist hver<br />
fyrir sig eða tvær til þrjár saman.<br />
Númer 1 er íslenskt blóðberg.<br />
Afar gott sem fylling í vatnafisk og<br />
með ljósu kjöti, lambakjöt þar<br />
meðtalið. Blóðbergste hressir hugann<br />
og hreinsar öndunarfærin.<br />
Númer 2 er grísk kjarrmynta<br />
(órigan). Hún hentar í alla rétti þar<br />
sem ólífur, hvítlaukur og sólþurrkaðir<br />
tómatar koma við sögu. Pasta<br />
og pizzur.<br />
Númer 3 er hjartafró (sítrónumelissa)<br />
sem passar vel með öllum<br />
fiski, einkanlega feitum eins og<br />
lúðu og steinbít. Dálítið hrjúf í<br />
góm, en fínsöxuð gerir hún sitt fyrir<br />
grænmetissalatið. Te af hjartafró<br />
er gamalreyndur kvefbani og þar<br />
að auki mjög ljúffengt.<br />
Piparmynta er svo númer 4.<br />
Frískandi ein og sér. Söxuð (nokkrir<br />
hnefar af laufum) í matvinnsluvél<br />
með einu eða tveim eplum og<br />
„smakkað til“ með fáeinum dropum<br />
af eplaediki og einum desilítra<br />
af vatni og hlynsírópi til helminga,<br />
gerir sósu sem borin er fram með<br />
lambakjöti. Verður jákvæð lífsreynsla<br />
fyrir alla sem reyna fá og<br />
enginn gleymir að skrásetja í æviminningar<br />
sínar! Það má jafnvel<br />
gera enn betur undir haustið og<br />
bæta nokkrum reyniberjum við og<br />
bera þá fram með hreindýrakjöti.<br />
Og ef um steikingarvökva af kjötinu<br />
er að ræða, má gera úr þessu<br />
heita sósu með því að píska hann<br />
samanvið og hita snöggt í potti.<br />
Sítrónutimían hefur töluna 5.<br />
Það styrkir alla kjúklinga- og fiskrétti<br />
sem framreiddir eru að hætti<br />
mannfólksins við Miðjarðarhaf.<br />
Keimurinn af því breytir dumbungsdögum<br />
í dýrðardaga með sól-<br />
Framkvæmda- og eignasvið Reykjavíkurborgar ı Borgartúni 12-14 ı www.reykjavik.is/fer<br />
Texti og mynd: Hafsteinn Hafliðason<br />
Fallegt og fjölskrúðugt kryddjurtasafn er róandi og lystaukandi.<br />
blik í hverjum daggardropa.<br />
Sléttblaða steinselja hlaut númer<br />
6 í þessari rásröð. Hún gefur þunga<br />
í létta rétti. Styður við og styrkir<br />
bragð af nautakjöti. Skapar jafnvægi<br />
í grænmetissalatið. Hefur<br />
Tökum vel<br />
á móti sumrinu<br />
Reykjavíkurborg hvetur borgarbúa til að taka höndum saman við að hreinsa til í borginni eftir veturinn<br />
og taka á móti vorinu með bros á vör. Reykjavíkurborg mun í ár ekki fjarlægja garðúrgang og<br />
greinaafklippur sem skilin eru eftir við lóðamörk. Kallað er eftir auknu frumkvæði og ábyrgð borgarbúa<br />
og vakin athygli á því að endurvinnslustöðvar Sorpu taka við 2 rúmetrum í hverri ferð af garðaúrgangi<br />
og greinaafklippum frá íbúum að kostnaðarlausu.<br />
Hvetjum til dáða með eigin frumkvæði.<br />
Með því að hreinsa rusl, snyrta tré og runna í garðinum okkar hvetjum við aðra til að taka til hendinni.<br />
Stígum skrefinu lengra og tínum rusl utan girðingar, við næsta göngustíg eða á nálægu útivistarsvæði.<br />
Hreinsunardagur í götunni eða í hverfinu býður upp á skemmtilega samveru. Notum hugmyndaflugið<br />
og gerum tiltektina að skemmtilegu verkefni.<br />
Nánari upplýsingar á reykjavik.is/fer og í síma 411 1111.<br />
sætara bragð en hrokkin steinselja.<br />
Saxið steinseljuna smátt.<br />
Garðablóðberg (timían) er númer<br />
7. Það setur punktinn yfir i-ið í<br />
öllum kjötréttum, hvítum sem<br />
rauðum. Fiskisúpa án garðablóðbergs<br />
er eins og bók án kjalar. Ekki<br />
er það heldur síðra að sáldra<br />
nokkrum timíanlaufum ofan á hóflega<br />
þykkar sneiðar af sólþroskuðum<br />
bufftómötum. Garðablóðbergið<br />
hleypir galsa í grænmetissalötin.<br />
Það er hitandi og örvar blóðrás.<br />
Hrokkin steinselja rekur hér<br />
lestina með tölunni 8. Bragð hennar<br />
er ögn beiskara en á sléttblöðkunni.<br />
Hún er líka dökkgrænni. Að<br />
öðru leyti eru þær notaðar og meðhöndlaðar<br />
á sama hátt. Það er gömul<br />
viska að steinselja dregur úr<br />
andremmu og linar timburmenn.<br />
Kryddsmjör og aðferðir<br />
Hér er reiknað með að kryddjurtirnar<br />
séu notaðar ferskar. Meðhöndlunin<br />
felst í því að nota bara<br />
blöðin, enga stöngla. Saxa smátt og<br />
sáldra yfir réttina eða í grænmetissalötin.<br />
Þær eiga aldrei að sjóða.<br />
Einnig er heimsins minnsti vandi<br />
að búa til kryddsmjör úr fínsöxuðum<br />
kryddjurtum og smjöri. Þessu<br />
er blandað saman. Smjörið við<br />
stofuhita, sparið ekki kyddjurtirnar.<br />
Rúllið blöndunni í hæfilega<br />
sverar og langar rúllur og kælið í<br />
nokkrar klukkustundir. Þá er auðvelt<br />
að skera þær niður mátulega<br />
þykka klatta sem svo eru bornir<br />
fram til veislunnar. Gjarna í skál<br />
með klakahröngli.<br />
Veistu?<br />
Hæsta tré jarðar er talið vera douglasgreni (Pseudotsuga menziesii) en<br />
það mælist 123 m á hæð. Næst hæsta tréð er talið vera rauðviður<br />
(Sequoia sempervirens) sem hefur mælst um 112 metrar.<br />
Elsta tré í heimi var talið vera í Sequola eða Sequoia þjóðgarðinum í<br />
Kaliforníu. Tréð, sem er Wellingtonia , er talið 3000 ára gamalt og vegur<br />
um 2000 tonn. Tréð er rúmir 90 metrar á hæð og ummálið 27 metrar.<br />
Síðan fannst annað tré sem talið er vera 4600 ára gamalt sem er<br />
broddfura (Pinus longavea). Þetta tré er í Hvítufjöllum í Kaliforníu.<br />
Elsta rósin er talin vera Hildesheim rósin í Þýskalandi, sem er í<br />
kirkjugarðinum við dómkirkjuna í Hildesheim. Sagan segir að Karl<br />
mikli (Karlamagnús) hafi gróðursett rósina fyrir meira en 1000 árum<br />
síðan, en rannsóknir benda til þess að rósin sé um 400 ára.<br />
Þyngsta skráða grasker í heimi vóg rúm 220 kg. R.A. Butcher frá<br />
Hampshire í Bretlandi ræktaði graskerið árið 1984. Lengsta gulrót<br />
sem mælst hefur var rúmir 42 cm.<br />
Fyrsti skrúðgarður sem sögur fara af er frá árinu 1545 í Padua á<br />
Ítalíu.<br />
Elsti frælisti sem vitað er um var „Blóm í 12 mánuði“ sem var útgefinn<br />
árið 1730 af Garðyrkjustöð Roberts Fuber í Bretlandi.
EXPO · www.expo.is<br />
Vnr. 0058325<br />
Pallaefni<br />
Fura alheflað 27x120 mm<br />
A-gagnvarið.<br />
299kr./lm<br />
Ódýrt<br />
Vnr. 0058504<br />
Pallaefni<br />
Fura alheflað 45x95 mm<br />
A-gagnvarið.<br />
315kr./lm<br />
Sláttuvélarnar<br />
komnar<br />
Allt fyrir<br />
Vnr. 0058506<br />
Pallaefni<br />
Fura alheflað 45x145 mm<br />
A-gagnvarið.<br />
479kr./lm<br />
eKKerT VerKeFni<br />
viðhaldið<br />
er OF sTórT<br />
32.900<br />
eðA lÍTið!<br />
Vnr. 53323164<br />
Sláttuvél<br />
Pallaefni<br />
á betra verði<br />
Ódýrt<br />
Bensínsláttuvélar verð frá:<br />
Warrior sláttuvél með fjórgengis<br />
loftkældum mótor. Vélin er 3,75 hestöfl,<br />
stillanleg sláttuhæð 15-70 mm,<br />
sláttubreidd 45 cm.<br />
Vnr. 0291509<br />
Gróðurbraggi<br />
Gróðurbraggi, 80x120.<br />
Íslensk framleiðsla, selt<br />
samsett. Fæst í BYKO Breidd,<br />
Kauptúni og Granda.<br />
11.990<br />
Vnr. 55095007/107-8<br />
Blákorn<br />
Blákorn 5, 10 eða 40 kg.<br />
Vnr. 55090005<br />
Kalk<br />
GAR‹URINN 2009 | 5<br />
Turbokalk, 12,5 kg.<br />
1.290 1.990<br />
Verð<br />
frá<br />
197kr./<br />
lm.<br />
Ódýrt<br />
Vnr. 0058254<br />
Girðingaefni<br />
19.990<br />
Fura alheflað 22x95 mm<br />
A-gagnvarið.<br />
Ódýrt<br />
Vnr. 0291499<br />
Vinnuborð<br />
óli vinnuborð<br />
í garðinn<br />
120x150x60 cm.<br />
Íslensk framleiðsla,<br />
selt samsett. Fæst<br />
í BYKO Breidd,<br />
Kauptúni og<br />
Granda.<br />
Vnr. 55095001<br />
Graskorn<br />
Graskorn, 5 kg.<br />
1.290
6 | GAR‹URINN 2009<br />
Grjóthleðslur<br />
á Íslandi<br />
Guðjón Stefán Kristinsson<br />
skrúðgarðyrkjumaður skrifar<br />
Grjóthleðslur á Íslandi eru býsna<br />
margbreytilegar ef vel er að gáð.<br />
Hér verður drepið á helstu gerðum<br />
hleðslna og reynt að sýna blæbrigðamun<br />
eftir landshlutum.<br />
Við Ísafjarðardjúp bera þær svip<br />
af hlöðnum mannvirkjum í Skotlandi,<br />
Írlandi og skosku eyjunum.<br />
Við sjávarsíðuna sjást hvarvetna<br />
tóftir af verbúðum, hlöðnum úr<br />
sæbörðu grjóti og hellum í bland.<br />
Þessar hleðslur eru einkennandi<br />
fyrir Ísafjarðardjúp. Eru þær margar<br />
hverjar staðarprýði og augnayndi<br />
þeim er á horfa.<br />
Undir Eyjafjöllunum brúkuðu<br />
bændur móbergið til húsbygginga<br />
og hjuggu það til af miklu listfengi.<br />
Sunnlendingar og Reyknesingar<br />
notuðu hraunstrendinga og hellur<br />
til húsbygginga, í garðveggi o.fl.<br />
Krefst það reynslu og útsjónarsemi<br />
að hlaða úr sæbörðu grjóti svo vel<br />
út líti.<br />
Hraungrjót hefur þann kost að<br />
bíta sig vel saman og er álagsþolið í<br />
jarðhræringum.<br />
Grjót og strengur (snidda einnig)<br />
er þægilegt til vegghleðslu þar<br />
sem ekki er hægt að velja grjót að<br />
vild. Grjót-og strengveggir verða<br />
harla sterkir þegar grasrót hefur<br />
náð að festa sig vel í sessi, auk þess<br />
að vera rammíslensk hleðsla.<br />
Mannvirki draga oft dám af umhverfi<br />
sínu. Litlibær í Skötufirði er<br />
glöggt dæmi um það. Veggir eru<br />
hlaðnir úr hellugrjóti, en í Skötufirði<br />
er vart að finna annað en<br />
hellugrjót.<br />
Grjótið er endalaus uppspetta<br />
hugmynda og hægt er að smíða<br />
nánast hvað sem er úr því. Rómverjar<br />
til forna byggðu brýr og<br />
Kirkjugarðsveggur og tröppur í Búrfelli í Grímsnesi, hlaðinn úr hraunstrendingum.<br />
Skjólveggur með bekk við Elliðaárbæinn, hlaðinn úr grjóti og<br />
streng.<br />
Steinbogabrú í Áslandi í Hafnarfirði.<br />
vatnsveitur úr tilhöggnu grjóti.<br />
Vantar þá töluvert á að steinbogabrýrnar<br />
í Hafnafirði jafnist á við<br />
þau mannvirki að stærð og miki-<br />
„Allt sem gefur ávöxt er vinsælt<br />
meðal garðyrkjufólks þetta árið.<br />
Minn stóri og góði hópur viðskiptavina<br />
spyr þetta vorið mikið<br />
um epla- og kirsuberjatré sem eru<br />
auðveldari í ræktun en margur ætlar.<br />
Sömuleiðis eru margir að fikra<br />
sig áfram við ræktun runnategunda<br />
sem gefa til dæmis sól-, rifs- og<br />
stikilsber. Tískan í garðræktinni er<br />
ólík frá einu ári til annars en rauði<br />
þráðurinn nú virðist vera sá að fólk<br />
vill búa að sínu og stunda heimaræktun,“<br />
segir Ingibjörg Sigmundsdóttir,<br />
garðyrkjubóndi í Hveragerði.<br />
Um þessar mundir eru liðin 28<br />
ár síðan Ingibjörg og Hreinn Kristófersson,<br />
eiginmaður hennar, hófu<br />
rekstur gróðrastöðvar í Hveragerði.<br />
Þá tóku þau við keflinu af foreldrum<br />
Ingibjargar, þeim Sigmundi<br />
Guðmunssyni og Kristínu Jónsdóttur<br />
sem rekið höfðu stöðina frá<br />
1954. Sagan nær því langt aftur.<br />
fengleik, en notast er við samskonar<br />
verklag.<br />
Af íslenskum bergtegundum er<br />
hraun og grágrýti, ásamt móbergi,<br />
Áhuginn í arf<br />
„Hér birtast sömu andlitin á hverju<br />
vori; fólk sem ég tel til ágætra vina<br />
minna. Í dag er þetta raunar oft<br />
þannig að ömnur og afar koma<br />
hingað með barnabörnunum sem<br />
þá hafa tekið áhuga á garðrækt í<br />
arf. Þetta sannar með áþreifanlegum<br />
hætti að lífið heldur alltaf<br />
áfram. Ein birtingarmynd þeirra<br />
þrenginga sem þjóðin gengur nú í<br />
gegnum er að áhugi almennings á<br />
garðyrkju- og ræktunarstörfum<br />
virðist sjaldan meiri. Margir virðast<br />
til dæmis ætla sé að vera heima í<br />
sumar og dytta að sínu – hvort sem<br />
það er í sumarbústaðnum, á svölunum<br />
heima eða annarsstaðar. Og<br />
þetta fólk veit að hjá okkur fæst allt<br />
sem þarf í garðinn svo sem tré,<br />
runnar, rósir ogfjölær blóm auk<br />
sumarblóma og matjurta,“ segir<br />
Ingibjörg.<br />
Hleðsla úr grjóti og hellum í Ósvör í Bolungarvík.<br />
Litlibær í Skötufirði. Ljósm.Oddur Jónsson.<br />
auðveldast að vinna við og móta.<br />
Hægt er að leika sér á ýmsa vegu<br />
með þetta efni.<br />
„Fólk vill búa að sínu og stunda heimaræktun,“ segir Ingibjörg Sigmundsdóttir, garðyrkjubóndi í Hveragerði.<br />
Garðyrkjustöð Ingibjargar í Hveragerði:<br />
Allt sem ávöxt gefur<br />
Átthyrndur skáli<br />
Garðyrkjustöð Ingibjargar Sigmundsdóttur<br />
er að Heiðmörk 38 í<br />
Hveragerði og er garðplöntusalan í<br />
skálabyggingunni átthyrndu sem<br />
margir þekkja. „Í fyrrahaust ákvað<br />
ég að leggja talsverða áherslu á<br />
framleiðslu matjurtategunda fyrir<br />
þetta sumar; til dæmis kál-, salatog<br />
jarðarberjaplantna. Fólk vill í<br />
vaxandi mæli frekar eiga sinn eigin<br />
garð en fá forrækaðar plöntur. Svo<br />
er ég líka með sumarblóm, mikinn<br />
fjölda tegunda í öllum regnbogans<br />
litlum. Raunar hefur fjölbreytnin í<br />
íslenskri garðblómaframleiðslu<br />
aukist mikið í seinni tíð – og þá<br />
flóru ætlum við garðplöntuframleiðendur<br />
að kynna á sýningunni<br />
Blóm í bæ sem haldin verður hér í<br />
Hveragerði í næsta mánuði.“<br />
www.ingibjorg.is
TBWA\REYKJAVÍK \ SÍA<br />
TILEFNI TIL AÐ FLAGGA<br />
Forsteyptur sökkull fylgir<br />
Glæsilegt tilboð!<br />
Formenta-fánastöng,<br />
íslenski fáninn og sökkull<br />
· Fislétt, fellanleg glertrefjastöng (ekkert viðhald)<br />
· 6 metra stöng vegur aðeins 23 kg<br />
· Gylltur húnn setur svip á stöngina<br />
· Snúningsfótur svo fáninn snúist síður utan um stöngina<br />
· Stönginni fylgir fáni, fánalína, línufesting, stangarkúla (húnn),<br />
forsteyptur sökkull og festingar<br />
GAR‹URINN 2009 | 7<br />
www.ellingsen.is<br />
6 m stöng 74.900 kr. 7 m stöng 79.900 kr. 8 m stöng 84.900 kr.<br />
REYKJAVÍK<br />
Fiskislóð 1 • Sími 580 8500<br />
Opið mánud.–föstud. 10–18, laugard. 10–16<br />
AKUREYRI<br />
Tryggvabraut 1–3 • Sími 460 3630<br />
Opið mánud.–föstud. 8–18, laugard. 10–16
8 | GAR‹URINN 2009<br />
Vatnskristallar auðvelda ræktun í pottum<br />
Ræktun sumarblóma, fjölæringa,<br />
runna og jafnvel matjurta í blómakerjum<br />
gerir innganginn heim að<br />
húsinu hlýlegri og notalegra er að<br />
dvelja á pallinum þar sem gróður í<br />
kerjum prýðir umhverfið. Ræktun í<br />
pottum og kerjum hefur vafist fyrir<br />
mörgum. Algengt er að of litlir<br />
pottar séu valdir, en mun hærra og<br />
jafnara rakastig helst í stórum pottum.<br />
Vindþurrkun er mun meiri en<br />
við gerum ráð fyrir, það rignir<br />
minna ofan í pottana en við höldum<br />
og þannig er ekki óalgengt að<br />
dýru plönturnar, sem keyptar voru<br />
í pottana, drepist allar á meðan eigendurnir<br />
fara í sumarfrí. Leyndarmálið<br />
við ræktun í pottum og kerjum<br />
er að nota almennt mun stærri<br />
ker og potta og að nota vatnskristalla<br />
í moldina, en með því móti er<br />
hægt að vökva meira í einu og mun<br />
sjaldnar.<br />
Hvað eru vatnskristallar?<br />
Vatnskristallar eru náttúrulegt<br />
vatnsbindiefni. Þegar þeir eru þurrir<br />
minna þeir eilítið á gróft matarsalt<br />
við fyrstu sýn, en þegar þeir<br />
mettast af vatni, margfalda þeir<br />
stærð sína og bólgna út. Plönturnar<br />
nýta síðan vatnsforða kristallanna,<br />
þannig að þeir rýrna aftur. Þannig<br />
hafa plönturnar stöðugan aðgang<br />
að vatni, en vatn er ein helsta næring<br />
allra plantna. Hægt er að nota<br />
vatnskristallana þurra og strá þeim<br />
í moldina undir rót plöntunnar,<br />
hvort sem er í pottinn eða í holuna<br />
í garðinum áður en gróðursett er.<br />
Séu vatnskristallarnir notaðir þurrir,<br />
þarf að fylgja þeim eftir með<br />
reglulegri vökvun fyrsta hálfa mánuðinn<br />
á eftir eða á meðan kristallarnir<br />
eru að þenjast út.<br />
Besta virknin næst hins vegar<br />
með því að metta kristallana af<br />
vatni áður en þeir eru notaðir, þ.e.<br />
setja u.þ.b. 1 tsk. af kristöllum út í<br />
1 lítra af vatni og þá draga þeir í sig<br />
vatnið. Miðað við uppgefna<br />
skammtastærð á umbúðum er þetta<br />
magn ætlað í u.þ.b. 30 cm víðan<br />
blómapott. Reynslan hefur kennt<br />
mér að nota vel fullan tappa af<br />
kristöllum í fulla skúringarfötu af<br />
heitu vatni. Þegar vatnið er orðið<br />
kalt, er fatan orðin full af mettuðum<br />
kristöllum sem eru tilbúnir til<br />
notkunar. Ástæðurnar fyrir því að<br />
betra er að nota kristallana mettaða<br />
eru helst tvær. Í fyrsta lagi koma<br />
þeir strax að fullum notum og í<br />
öðru lagi er mun meiri hætta á ofnotkun<br />
á þurrum kristöllum,<br />
þannig að þegar þeir mettast og<br />
bólgna út þá flæðir allt upp úr<br />
pottunum þar sem ekki var gert<br />
ráð fyrir rúmmálsaukningunni í<br />
upphafi.<br />
Vatnsþörf plantna er ærið misjöfn<br />
eftir tegundum, staðsetningu<br />
og aðstæðum. Það hefur reynst mér<br />
ágætlega að nota kristallana á<br />
Nokkuð á annað hundrað aðilar<br />
taka þátt í garðyrkju- og blómasýningunni<br />
Blóm í bæ sem haldin<br />
verður í Hveragerði 26. til 28. júní<br />
sumar. Undirbúningur sýningarinnar<br />
hefur staðið yfir allt frá liðnu<br />
hausti og er mikið lagt undir. Stórsýning<br />
af þessu tagi hefur raunar<br />
aldrei verið haldin áður hér á landi.<br />
Á sýningunni í Hveragerði verður<br />
fjöldi áhugaverðra viðburða þar<br />
sem garðyrkja og umhverfismál eru<br />
í deiglunni. „Okkar metnaður hefur<br />
staðið til þess að gefa sem allra<br />
flestum kost á að vera með enda er<br />
þátttökugjaldi stillt í hóf. Þannig<br />
verður garðyrkju- og blómabændur<br />
með sölu- og sýningabása hjá okkur<br />
en einnig handverksfólk og fleiri.<br />
Áhuginn er mikill,“ segir Elfa Dögg<br />
Þórðardóttir, mannvirkja- og umhverfisfulltrúi<br />
Hveragerðisbæjar.<br />
Skrúðgarður og Skólamörk<br />
Garðyrkju- og blómasýningar eru<br />
velþekktar erlendis. Hvergerðingar<br />
reikna með minnst 30 þúsund<br />
gestum á sýninguna í júní. Bendir<br />
Elfa Dögg þar á, að ekki sé nema<br />
hálfrar stundar akstur úr Reykjavík<br />
austur fyrir fjall, í blómabæinn sem<br />
svo er gjarnan nefndur. Aðgangur<br />
að sýningunni verður ókeypis<br />
Valborg Einarsdóttir skrifar<br />
Uppleystir kristallarnir margfalda stærð sína þegar þeir mettast af vatni. Aðeins þarf 1 tsk. í 1 lítir af vatni.<br />
drykkfelldustu stofublómin og þeir<br />
eru ómissandi á öll sumarblóm og í<br />
til ræktunar í kerum og pottum.<br />
Kristöllunum er blandað saman við<br />
Sýningarsvæðið í Hveragerði<br />
verður þrískipt. Fyrst skal tiltaka<br />
um 10.000 fermetra útisvæði í<br />
skrúðgarði bæjarins á Varmárbökkum<br />
sem hentar vel þeim sem sýna<br />
stærri hluti líkt og gróðurhús og<br />
minni garðyrkjuvélar. Við Skólamörk<br />
er markaðssvæði þar sem<br />
verða garðyrkju-, handverks-, umhverfis-<br />
og matvælatjöld. Í þriðja<br />
og síðasta lagi skal svo nefna innisvæði<br />
í íþróttahúsi Hvergerðinga.<br />
Því verður skipt upp í bása og<br />
hentar vel þeim sem sýna og selja<br />
viðkvæmari hluti. Blómaskreytar<br />
bjóða fram þjónustu sína við uppröðun<br />
og skreytingar á básum.<br />
Fyrir alla fjölskylduna<br />
Dagskrá sýningarinnar er sérstaklega<br />
metnaðarfull og markar ráðstefnan<br />
Íslensk garðlist, sem haldin<br />
verður föstudaginn 26. júní, upphaf<br />
hennar. Af öðrum dagskrárliðum<br />
má nefna að til stendur að setja<br />
heimsmet í gerð lengstu blóma-<br />
moldina við rætur plöntunnar og<br />
ágætt er að blanda þörungaáburði í<br />
fljótandi formi saman við kristallana.<br />
Þannig er hægt að nota þá við<br />
Stórsýningin Blóm í bæ í Hveragerði í næsta mánuði:<br />
skreytingar heims. Eins verður<br />
keppt í því að útbúa sérstaklega<br />
frumlegar skreytingar og sýningarbása<br />
og þannig mætti áfram telja.<br />
Þá verður keppt í hönnun smágarða,<br />
samsetningu blóma í kerum<br />
og fleira. Á sýningunni sjálfri má<br />
svo kynna sér sögu íslenskrar garðyrkju,<br />
sjá afskorin blóm, pottaplöntur<br />
og fleira.<br />
„Við leggjum mikið upp úr því<br />
að dagskráin höfði til allrar fjölskyldunnar.<br />
Verðum þess vegna<br />
hér með sérstaka dagskrá fyrir<br />
yngstu kynslóðina og einnig eru<br />
hér ágæt tjaldsvæði fyrir fólk sem<br />
vill dveljast í Hveragerði meðan á<br />
þessum skemmtilega viðburði<br />
stendur,“ segir Elfa Dögg.<br />
Rækta eigin garð<br />
Hveragerðisbær stendur að sýningunni<br />
en er þar í samstarfi við fjölmarga<br />
aðila svo sem Samband<br />
garðyrkjubænda, Landbúnaðarháskóla<br />
Íslands að Reykjum í Ölfusi,<br />
gróðursetningu í einkagarða, sumarhúsalóðir<br />
og jafnvel hafa þeir<br />
reynst vel undir túnþökurnar.<br />
Vatnskristallar eru einnig frábær<br />
og auðveld lausn til að nota í<br />
blómaskreytingar við ýmis tækifæri<br />
þegar mikið stendur til. Eftir að<br />
þeir eru mettaðir má setja lit út í þá<br />
til að undirstrika þemað í veislunni.<br />
Þannig njóta afskorin blóm<br />
sín mjög vel í glervösum með<br />
vatnskristöllum. Hins vegar ber að<br />
taka vara fyrir því að þess háttar<br />
skreytingar standa skemur og eru<br />
meira ætlaðar fyrir einstakan atburð.<br />
Afskorin blóm ná ekki að<br />
taka upp allt það vatn sem þau<br />
þurfa við þessar aðstæður því loftbólur<br />
myndast í stönglum blómana<br />
sem styttir vasalíf þeirra.<br />
Rétt notkun á kristöllum við<br />
ýmsar aðstæður léttir garðyrkjumanninum<br />
lífið á meðan hann<br />
skreppur í frí og gleður drykkfelldu<br />
plönturnar á heitum sumardögum.<br />
Blómaskreyting heimsins<br />
„Dagskráin höfði til allrar fjölskyldunnar,“ segir Elfa Dögg Þórðardóttir, mannvirkja- og umhverfisfulltrúi Hveragerðisbæjar.<br />
Félag íslenskra landslagsarkitekta,<br />
Félag skrúðgarðyrkjumeistara, Félag<br />
blómaskreyta, Steypustöðina,<br />
Landsvirkjun og Garðyrkjufélag Íslands<br />
sem og undirdeildir þess.<br />
„Ég skynja stóraukinn áhuga almennings<br />
á garðyrkju. Efnahagshrunið<br />
síðasta haust hefur víða haft<br />
áhrif, fólk vill rækta sinn eigin garð<br />
í bestu merkingu þeirra orða. Við<br />
hjá Hveragerðisbæ bjóðum fólki til<br />
dæmis upp á leigja sér matjurtagarða<br />
og áhuginn er mikill. Hér í<br />
bæ eru sömuleiðis margar gróðrastöðvar.<br />
Hér eru til dæmis allmargir<br />
aðilar sem eru umsvifamiklir í<br />
garðplönturæktun. Þá eru Dvalarheimilið<br />
Ás, Heilsustofnun Náttúrulækningafélags<br />
Íslands og Landbúnaðarháskólinn<br />
með mikla ræktunarstarfsemi<br />
og raunar tel ég<br />
Hveragerði aftur að ná fyrri sess<br />
sem sannkallaður garðyrkju- og<br />
blómabær.<br />
www.hveragerdi.is
GAR‹URINN 2009 | 9
10 | GAR‹URINN 2009<br />
Haustlaukarnir gleðja<br />
augað að vori<br />
Íslendinga bíður mikið og<br />
skemmtilegt viðfangsefni að láta<br />
reyna á hvaða tegundir og yrki<br />
haustlauka geta vaxið hér á landi.<br />
Haustlaukar eru nefndir svo vegna<br />
þess að þeir eru settir niður að<br />
hausti, þá skjóta þeir rótum í rökum<br />
og svölum jarðveginum áður<br />
en vetur gengur í garð. Um leið og<br />
klaka leysir úr jörðu að vori skjóta<br />
þeir upp kollinum og blómstra<br />
jafnan fyrstir blómjurta. Stór hluti<br />
slíkra lauka er svo harðger að þeir<br />
lifa af íslenska vetur og þola rysjótt<br />
veðurfar á vorin með ágætum. Þeir<br />
eru gjarnan ættaðir úr háfjöllum<br />
meginlanda Asíu og Evrópu og gera<br />
Vilhjálmur Lúðvíksson skrifar<br />
jafnan litlar kröfur til jarðvegs annarra<br />
en að vatn liggi ekki langdvölum<br />
á þeim og að jörð sé vel framræst.<br />
Þeir þola flestir vorfrost,<br />
þurrk og kuldatíð en kunna að<br />
meta vörn gegn hörðum vindum. Á<br />
sólardögum breiða þeir svo blómin<br />
út í óviðjafnanlegum skærum litum<br />
þegar allur annar gróður er enn í<br />
hjúpi vetrargrámans. Sendinn jarðvegur<br />
er æskilegur og má auðveldlega<br />
veita laukunum þá ósk við<br />
gróðursetningu. Þannig geta þeir<br />
enst í áratugi á sama stað, endurnýjað<br />
sig og breiðst út þar sem<br />
skilyrði eru góð.<br />
Fátt er skemmtilegra í fyrstu<br />
Norrænir gestir dást að rósinni ‘Fönn’ sem blómstar fram í september.<br />
ferðum í sumarbústaðinn snemma<br />
vors en að hitta glaðbeitta krókusa<br />
á hlaðinu og páskaliljur af öllum<br />
hugsanlegum gerðum og litum hér<br />
og þar í vorskóginum um það leyti<br />
sem hann er farinn að laufgast.<br />
Smáliljur af ýmsum gerðum og litum<br />
hafa reynst frábærlega vel hér á<br />
landi og blómstra þær ár eftir ár.<br />
Mikið úrval tegunda og yrkja er til<br />
og hafa stóru garðvöruverslanirnar<br />
jafnan haft mikið úrval á haustin.<br />
Auk þess reynir Garðyrkjufélagið<br />
að útvega það nýjasta hverju sinni<br />
og miðlar jafnfram reynslu af því<br />
sem vel tekst til. Meðlimir fá að<br />
fylgjast með og hafa áhrif á úrvalið.<br />
Hellur frá Steypustöðinni hafa nú<br />
fengið CE vottun en hún tryggir að<br />
varan er framleidd samkvæmt<br />
hæstu gæðastöðlum. Vottun af<br />
þessu tagi hefur ekki áður verið<br />
samþykkt fyrir íslenska hellufram-<br />
Skógarþristur á góðum degi.<br />
Hvítur vorkrókus.<br />
Páskliljur í vorskóginum. Blár vorkrókus.<br />
Hellusteypa Steypustöðvarinnar:<br />
Níðsterkar gæðahellur<br />
leiðslu. „Þetta er afar mikilvægt<br />
fyrir okkur og ekki síður fyrir neytendur.<br />
Við höfum alltaf vitað að<br />
framleiðslan okkar er mjög góð.<br />
Nú geta okkar viðskiptavinir treyst<br />
því að þeir eru að kaupa 100%<br />
gæðavöru,“ segir Kai Westphal,<br />
gæðastjóri hjá Steypustöðinni.<br />
Segja má að hellur Steypustöðvarinnar<br />
séu sérhannaðar fyrir íslenskt<br />
umhverfi. Mikið veðrunarálag<br />
og grófgerð nagladekk bifreiða<br />
hefur leitt til þeirrar hönnunar sem<br />
nú hefur hlotið CE vottunina. Efsta<br />
lag hellunnar er úr graníti og tryggir<br />
endingu sem er meiri en íslenski<br />
markaðurinn hefur átt að venjast.<br />
Hellur Steypustöðvarinnar halda lit<br />
sínum betur og dökkna síður með<br />
árunum. Yfirborðslag hellunnar er<br />
einnig firnasterkt og tryggir lengri<br />
endingu.<br />
Hannes Sigurgeirsson er forstjóri<br />
Steypustöðvarinnar. Hann<br />
segir CE vottunina af ánægjulega<br />
og mikilvæga. „Við höfum alltaf<br />
verið stoltir af okkar framleiðslu en<br />
með CE vottuninni er grunnurinn<br />
lagður og hann er sambærilegur<br />
við það sem gerist best í heiminum.<br />
Með granítinu tryggjum við líka<br />
ótrúlega góða endingu enda leggur<br />
fólk ekki hellur til nokkurra ára.<br />
Fjárfesting í hellum er langtímafjárfesting,“<br />
segir Hannes.<br />
Viðskiptavinum Steyðustöðvarinnar<br />
stendur til boða að fá ráðleggingar<br />
og sérfræðiálit frá landslagshönnuðum.<br />
Greitt er fyrir þessa<br />
ráðgjöf, en ef viðskiptavinur kaupir<br />
hellur af Steypustöðinni er ráðgjöfin<br />
endurgreidd.<br />
www.steypustodin.is<br />
Hellur Steypustöðvarinnar eru sérhannaðar fyrir íslenskt umhverfi.
GAR‹URINN 2009 | 11
12 | GAR‹URINN 2009<br />
Hugleiðingar um skipulag í matjurtagarði<br />
Það er svo skrítið hvað kartöflurnar<br />
úr matjurtagarðinum heima bragðast<br />
miklu betur en kartöflur sem<br />
keyptar eru hjá kaupmanninum á<br />
horninu. Það er yndislegt að sýsla í<br />
sínum eigin matjurtagarði og enn<br />
betra ef garðurinn er vel skipulagður.<br />
Margir halda að matjurtagarðurinn<br />
eigi heima í norðurskotinu í<br />
garðinum þar sem engrar eða lítillar<br />
sólar nýtur, afgangspláss sem<br />
hægt er að nýta til að pota niður<br />
kartöfluútsæði og nokkrum kálplöntum.<br />
Það væri gaman að vita<br />
hver uppskeran er í þess konar<br />
görðum! Matjurtir þurfa jafn mikla<br />
sól og aðrar plöntur, ekki er einungis<br />
um skugga af húsum að ræða<br />
heldur einnig skuggi af trjám sem<br />
einnig „stela“ vatni og næringarefnum<br />
frá matjurtunum. Ég hef það<br />
einhvern veginn á tilfinningunni að<br />
með því að velja matjurtagarðinum<br />
stað þar sem hann ekki sést út um<br />
stofugluggann þá séu garðeigendur<br />
að „fela“ þessar plöntur en leggja<br />
þess meiri áherslu á skrautrunna<br />
og sumarblóm. Í mínum huga eru<br />
matjurtir oft skrautlegri og<br />
skemmtilegri plöntur og ekki verra<br />
að þær eru ætar og ég skil ekki af<br />
hverju þeim er ekki gert hærra<br />
undir höfði. Velhirtan matjurtagarð<br />
þarf ekki að fela og þegar tegundum<br />
fjölgar sem hægt er að rækta<br />
hérlendis og fólk prófar sig meira<br />
og meira áfram verður fjölbreytileikinn<br />
í blaðlögun, lit og áferð<br />
meiri og fegurðin eykst, sannkallað<br />
augnayndi og hverjum garði mikil<br />
prýði. Á hverju vori þegar ég á leið<br />
um gróðrarstöðvar tek ég eftir því<br />
að úrvalið í matjurtadeildinni er<br />
fjölbreyttara en árið áður, því er<br />
einnig að þakka hinum góða sýningareit<br />
Grasagarðsins í Laugardal<br />
sem sýnir að það er hægt að rækta<br />
meira en kartöflur, blómkál og rófur<br />
á Íslandi. Sól og skjól eru aðalverkfærin<br />
og svo spilar þolinmæði<br />
ræktandans stórt hlutverk.<br />
Algengasta tegundin af matjurtagörðum<br />
eru beð með<br />
gangrennum á milli, ræktunarbeðin<br />
eru um 90-120 sm á breidd.<br />
Hugsa verður til þess að rýmið í<br />
gangrennunum sé nægjanlegt til að<br />
geta athafnað sig, best er að<br />
gangrennurnar séu lagðar hellum,<br />
grús eða jafnvel trjákurli. Það er<br />
snyrtilegra og gerir alla viðhaldsvinnu<br />
í beðunum auðveldari. Ekki<br />
er gott að hafa ræktunarbeðin of<br />
ÍSLENSKA SIA.IS SFG 42040 04.2008<br />
breið, betra er að hafa beðin mjó<br />
enda auðveldar það aðkomu að<br />
plöntunum. Margir kjósa að útbúa<br />
ramma í kringum beðin og hækka<br />
þau eilítið upp sem er af því góða<br />
því jarðvegurinn hlýnar fyrr. Matjurtagarðurinn<br />
verður þrifalegri<br />
þegar búið er að ramma inn beðin<br />
og setja grús eða hellur í gangrennurnar,<br />
auk þess sem það er auðveldara<br />
að koma fyrir bogum í<br />
karmana til að setja plast/trefjadúk<br />
yfir.<br />
En það er ekki nauðsynlegt að<br />
útbúa heilan matjurtagarð til að<br />
koma niður karöfluútsæði eða<br />
blómkálshausum. Þegar ég var að<br />
vinna í garðyrkjunni fyrir nokkrum<br />
árum þá var ég eitt sinn stödd við<br />
hjúkrunarheimili hér í borg þar<br />
sem við vorum að setja niður sumarblóm<br />
í beð. Eldri maður sem<br />
þarna bjó, kom til okkar og bað<br />
okkur vinsamlegast að setja ekki<br />
niður blóm í beð við íbúð hans,<br />
hann fór með okkur og með stafnum<br />
sínum merkti hann í beðið<br />
„bannsvæðið“. Við urðum nokkuð<br />
hissa og spurðum hvers vegna<br />
hann vildi ekki fá blómin, jú<br />
ástæðan var sú að hann var nýbúin<br />
að setja niður nokkrar kartöflur!<br />
Það fer vel á því að blanda saman<br />
matjurtum inn á milli skrautrunna<br />
og sumarblóma, hafa verður þó í<br />
huga að skrautrunnar skyggi ekki á<br />
matjurtirnar og þær gera einnig<br />
meiri kröfur til jarðvegs, áburðargjafar<br />
og vökvunar. Hægt er að<br />
Ásta Camilla Gylfadóttir skrifar<br />
Matjurtagarður sem grunnskólanemendur hönnuðu, sýningarreitur á Hampton Court sýningunni.<br />
Hér er að líta sérstaka útfærslu á „ræktunarkeri“, búið að stafla upp dekkjum,<br />
sýningarreitur á Hampton Court sýningunni.<br />
skipuleggja beðin í garðinum á<br />
þann hátt að það er vitað fyrirfram<br />
að í ákveðin svæði í blómabeðinu<br />
eiga að koma matjurtir og með því<br />
móti er hægt að undirbúa jarðveginn<br />
sérstaklega þar. Enn og aftur<br />
má minnast á að margar tegundir<br />
matjurta eru mjög fallegar á að líta<br />
og geta verið mjög til prýðis í<br />
Hunang er mikið notað til matargerðar<br />
og fátt er notalegra á köldum<br />
vetrarkvöldum en gott te með<br />
hunangi. Ralf Trylla umhverfisfulltrúi<br />
Ísafjarðarbæjar sendi okkur<br />
þessa skemmtilegu uppskrift af<br />
hunangi sem búið er til úr blómum<br />
túnfífla.<br />
Fíflahunang<br />
500 gr af fíflablómum<br />
1 kg sykur (hrásykur er hollari og<br />
gefur dekkri lit)<br />
½ sítiróna<br />
• Skolið fíflana og setjið þá í 1<br />
lítra af köldu vatni og látið<br />
standa í 2 klst.<br />
• Sjóðið síðan vatnið með fíflablómunum<br />
og kælið hægt niður.<br />
• Hafið lokið á pottinum og látið<br />
standa yfir nótt, u.þ.b. 12 tíma.<br />
• Síið vökvann frá blómunum í<br />
gegnum grisju eða viskastykki.<br />
• Setjið 1 kíló af sykri og ½ síti-<br />
blóma- og runnabeðum.<br />
Það hefur einnig færst í vöxt<br />
undanfarin ár að rækta matjurtir í<br />
kerum og pottum, þetta hentar<br />
mjög vel þeim sem eru með litla<br />
garða eða svalir. Það fer eftir ræktandanum<br />
hversu stór potturinn eða<br />
kerið er en maður verður að hafa í<br />
huga að stærð á potti og plöntu<br />
rónu með safa og aldinkjöti út í<br />
vatnið.<br />
• Sjóðið í stutta stund og látið síðan<br />
malla á vægum hita þar til<br />
sírópið fer að þykkna, en það<br />
gæti tekið nokkurn tíma.<br />
fylgist að. Maður hefur séð þá útfærslu<br />
hjá fólki að vera með stór<br />
plastker þar sem í komast nokkur<br />
stykki af matjurtum af ýmsum tegundum.<br />
Nauðsynlegt er að hugsa<br />
til þess að setja ekki saman stórar<br />
og litlar plöntur í sama pott þar<br />
sem þær stóru geta skyggt á þær<br />
minni, einnig þarf að muna að<br />
snúa pottunum reglulega ef þeir<br />
standa við vegg þannig að sólin nái<br />
til allra plantnanna í pottinum. Að<br />
lokum má benda á að potturinn<br />
má ekki vera það stór að þegar búið<br />
er að fylla hann ræktunarmold,<br />
plöntur komnar í hann og vökvun<br />
hefur átt sér stað, að það sé hægt<br />
að flytja hann til án þess að ræktandinn<br />
endi í rúminu með tognun<br />
í baki!<br />
Ég hef mikinn áhuga á aðgengi<br />
fyrir alla og vil gjarnan minnast á<br />
þann þátt í matjurtaræktun. Hægt<br />
er að skipuleggja matjurtagarðinn<br />
þannig að beðin séu útbúin á þann<br />
hátt að einstaklingar, sem háðir eru<br />
hjólastól, geti notið þess að stunda<br />
sína ræktun. Beðin eru upphækkuð<br />
og gangar á milli eru með föstu yfirborðsefni<br />
og nægjanlega breiðir<br />
þannig að auðvelt er að fara á milli<br />
beða. Þessi útfærsla hentar einnig<br />
þeim sem eru sjónskertir og eldri<br />
borgurum sem vilja síður þurfa að<br />
bogra á hnjánum í beðunum. Þegar<br />
ræktunarbeð eru byggð upp í þessa<br />
hæð er nauðsynlegt að muna eftir<br />
því að leggja í botninn grófar trjágreinar<br />
til að stuðla að betra frárennsli<br />
og að vera með gat á karminum<br />
á endum til að auka loftun í<br />
beðinu. Annars bendi ég á mér<br />
fróðari garðyrkjumenn sem luma á<br />
bestu uppskrift á jarðvegssamsetningu<br />
í slík uppbyggð beð.<br />
Ég er á því að allir eigi að geta<br />
stundað matjurtaræktun – og að<br />
það eru til ýmsar útfærslur á matjurtagörðum.<br />
Það er hins vegar<br />
hugmyndaflugið hjá ræktandanum<br />
sem er besta verkfærið og að þora<br />
að prófa eitthvað nýtt. Það eru til<br />
allskonar lausnir, til dæmis er hægt<br />
að rækta beint í moldarpoka! Maður<br />
verður bara að muna að maður<br />
lærir best af mistökum og engin<br />
verður meistari í ræktun á einu<br />
sumri.<br />
Góðar óskir um skemmtilegar<br />
stundir í matjurtaræktunni.<br />
Það er ekkert fíflalegt við túnfífla!<br />
Það er algjört góðverk að nýta blóm túnfíflana til hunangsgerðar. Ljósm.: Hafsteinn Hafliðason.<br />
• Til að reyna á rétt seigjustig, er<br />
smávegis sett í teskeið og síðan<br />
látið kólna.<br />
• Að lokum er hunangið sett í<br />
hreinar krukkur. Geymist í allt<br />
að átta mánuði.
SUMAROPNUN<br />
OPIÐ ALLA DAGA TIL<br />
21:00<br />
Í SKÚTUVOGI<br />
GAR‹URINN 2009 | 13<br />
VERUM SAMAN Í SUMAR<br />
HUGAÐU AÐ ÞÍNUM SÆLUREIT
14 | GAR‹URINN 2009<br />
Hver þekkir ekki það vandamál í<br />
einkagarðinum sínum að vera<br />
endalaust að færa til plöntur,<br />
klippa niður tré og runna eða velta<br />
fyrir sér að færa matjurtagarðinn.<br />
Besta leiðin til að komast út úr því<br />
ástandi er að vera með framtíðarsýn<br />
fyrir garðinn; vita hvert stefnir<br />
og staðsetja hluti á endanlegan<br />
stað. Gott er að fá í lið með sér fagmann<br />
til þessa að hanna einkagarðinn<br />
frá grunni, en landslagsarkitektar<br />
hafa sinnt þessum verkefnum<br />
á Íslandi frá árinu 1953 þegar<br />
fyrsti landslagsarkitektinn kom úr<br />
námi. Að hanna einkagarðinn er<br />
samstarf og best er að velja ráðgjafann<br />
af góðri afspurn.<br />
Það er mikilvægt að gera sér<br />
strax grein fyrir því hvernig maður<br />
vill nota garðinn sinn. Oft er gott<br />
að skoða bækur og lesa sér til. Bók<br />
sem fjallar um einkagarð letingjans<br />
er fróðleg lesning og fjallar um það<br />
hvernig hægt er að útfæra garðinn<br />
sinn til að auðvelda viðhald eða til<br />
að skapa notalegan sælureit. Fæstir<br />
hafa það sem ástríðu að njóta þessa<br />
að vinna í garðinum og hugsa um<br />
hann, en það eru nokkur atriði sem<br />
er mikilvægt að ákveða strax frá<br />
upphafi til að garðurinn henti<br />
hverjum og einum. <strong>Garðurinn</strong> getur<br />
verið mikilvægur til að slaka á<br />
og endurnærast, njóta eða upplifa.<br />
Upplifunarþátturinn getur verið<br />
mismunandi og fyrir ólíka hópa.<br />
Það er mikilvægt að garðurinn sé<br />
ekki uppspretta að endalausu viðhaldi,<br />
heldur þarf að vera hægt að<br />
njóta þess að vera í garðinum og<br />
upplifa þar ólíka hluti, eins og<br />
áferð eða ilm af plöntum, vatnsnið<br />
eða fuglasöng úr trjánum. Það er<br />
einnig mikilvægt að gera sér grein<br />
fyrir hringrás garðsins þannig að<br />
árstíðirnar, notagildið, upplifunin<br />
og rómantíkin fái notið sín.<br />
Aðstæður eru oft mjög breytilegar<br />
og óskir garðeigandans mjög<br />
ólíkar. Það er lykilatriði að skoða<br />
aðstæður og forsendur þegar lagt er<br />
af stað. Ef garðurinn er gamall og<br />
gróinn, er mikilvægt að kortleggja<br />
núverandi aðstæður í garðinum,<br />
átta sig á því sem mikilvægt er að<br />
varðveita og hvað er hægt að fjarlægja.<br />
Ef um nýjan garð er að ræða<br />
er allar forsendur einfaldari, en<br />
jafnframt mikilvægara að skoða<br />
möguleika á að skapa skjólríkt og<br />
aðlaðandi umhverfi. Í gömlum og<br />
grónum görðum eru fólgin mikil<br />
gæði þar sem ekki þarf að búa til<br />
skjól. Það er mikilvægt að grisja<br />
trjágróður til að fá meiri sól inn í<br />
garðinn, til að geta notið hans betur.<br />
Endurbætur á grónum garði<br />
eru oft tímafrekari og fleiri þættir<br />
sem þarf að vega og meta en í nýjum<br />
garði.<br />
En hvað hefur einkennt íslenska<br />
Gott er að fá í lið með sér fagmann til þess að hanna einkagarðinn frá grunni.<br />
Einkagarðurinn<br />
einkagarðinn á síðustu árum? Hann<br />
er fullur af timburpöllum og skjólveggjum,<br />
steyptum stoðveggjum,<br />
húsgögnum, gashiturum og sólhlífum.<br />
En er þetta það sem við erum<br />
Hermann Georg Gunnlaugsson, landslagsarkitekt skrifar<br />
Fallegur garður er róandi og endurnærandi fyrir líkama og sál.<br />
að leita að í dag? Er ekki mikilvægara<br />
að hafa garðinn aðeins einfaldari<br />
í sniðum, en þó með ólíkum og<br />
fjölbreytilegri svæðum. Það sem er<br />
kannski það mikilvægasta er að að-<br />
Öllum er hollt að rækta<br />
garðinn sinn og bæinn sinn<br />
Njótum útivistarsvæðanna og göngum vel um<br />
Garðyrkjustjóri<br />
Kópavogs<br />
gengið að garðinum sé gott og það<br />
séu mismunandi leiðir út í garðinn,<br />
þ.e. úr stofunni til að nota veröndina,<br />
úr eldhúsinu til að klippa<br />
krydd, sækja uppskeru úr matjurtagarðinum<br />
og fara með eitthvað<br />
í safnhauginn. Einnig er gott að<br />
hafa möguleika á að komast út frá<br />
baðherberginu eða svefnherberginu<br />
til að viðra sig eða til að komast í<br />
heita pottinn. Núna eru eflaust<br />
margir að velta fyrir sér eigin ræktun<br />
og þá verður að staðsetja hana á<br />
sólríkum stað til að ná hámarks árangri.<br />
Það er til dæmis hentugt að<br />
hækka jarðveginn með timburkössum,<br />
þannig má auðvelda alla vinnu<br />
Aðgengi að garðinum þarf að vera gott.<br />
í garðinum og bæta vaxtarskilyrðin.<br />
En hver er framtíðarsýnin fyrir<br />
einkagarðinn? Hvaða stefnu mun<br />
einkagarðurinn taka á næstu árum?<br />
Það fer ört vaxandi víða erlendis að<br />
vinna með náttúru og heilsu, læknandi<br />
umhverfi og sálarró. Það verður<br />
örugglega lögð meiri áhersla á<br />
að rækta garðinn sinn á þann hátt.<br />
Einkagarðurinn er hluti af ákveðinni<br />
hringrás og við munum án efa<br />
leita aftur í gamla klausturgarðinn,<br />
þar sem hægt er að stunda andlega<br />
íhugun, komast frá amstri dagsins,<br />
rækta matjurtir og endurhlaða lífsorkuna.
Harðgerð<br />
og örugg<br />
Texti og mynd: Hafsteinn Hafliðason<br />
Vinsælustu sumarblóm hér á landi<br />
hafa lengst af verið þau sem spjara<br />
sig í öllum sumarveðrum og láta<br />
lítið á sjá þótt mikið rigni og gusti<br />
um, þegar sá gállinn er á „sumarblíðunni“<br />
okkar. Fyrstar og fremstar<br />
fara þar stjúpurnar með alla sína<br />
liti og takmarkalausu þolinmæði á<br />
dyntótta rysjutíð. Áratug eftir áratug<br />
hafa þær staðið sína plikt og<br />
eru í hugum margra helsta sumartáknið.<br />
Skrautnálin er líka sterk og<br />
ómótstæðileg sem brydding á beðum<br />
og fylling í blómaker. Blómin<br />
eru hvítir, bláleitir eða rauðleitir<br />
smákrossar sem þekja plönturnar<br />
og ilma sætlega á kvöldin. Önnur<br />
ilmjurt er sjálfur ilmskúfurinn sem<br />
fyllir loftið höfgri angan sinni og<br />
ber hvít, rauðblá eða bleik blóm,<br />
oftast fagurlega fyllt. Eins og smárósir<br />
raða þau sér upp í þétta „bolluvendi“.<br />
Mjög virðingarverð og vingjarnleg.<br />
Meðal harðgerðu sumarblómanna<br />
eru líka margar tegundir<br />
af körfublómaættinni. Þar eru mjög<br />
áberandi „brár“ af ýmsum toga og<br />
með ýmiskonar blómalitum. Kornblómið<br />
heiðbláa er líka í þeim hópi<br />
og síðast en ekki síst okkar yndislega<br />
morgunfrú.<br />
EINN, TVEIR OG ÞRÍR 21.519<br />
Morgunfrúin - matróna með<br />
mikla sögu<br />
Morgunfrúin hefur verið í ræktun<br />
frá alda öðli. Framan af fyrst og<br />
fremst sem matjurt og lækningajurt.<br />
Uppruni hennar er við norðanvert<br />
Miðjarðarhaf og hið latneska<br />
heiti hennar Calendula er ævafornt<br />
og mun merkja að hana megi sjá<br />
þar í blóma árið um kring. Viðurnefnið<br />
officinalis bendir svo til þess<br />
að hún hafi verið - og er reyndar<br />
enn - í lyfjaskápum apótekanna.<br />
Græðimátur plöntunnar er rómaður<br />
og í hillum náttúrulækningabúðanna<br />
mjá sjá ótal preparöt sem<br />
byggð eru á morgunfrúm í öllum<br />
formum. Rómverjar hinir fornu<br />
kölluðu morgunfrúna herba purificatoria,<br />
þ.e. jurt hreinsunarinnar.<br />
Hún þótti allra meina bót við meltingartruflunum<br />
og uppákomum<br />
innvortis. Líklega hafa þeir líka<br />
iðulega átt við slíkt ástand að stríða<br />
eins og matarvenjum þeirra var<br />
háttað, einkum meðal heldra fólks.<br />
En morgunfrú má nota í hrásalat,<br />
bæði blöð og blóm. Bragðið er milt<br />
og mýkjandi. Seyði af morgunfrú<br />
dregur úr sviða og flýtir fyrir því að<br />
smáskeinur á hörundi grói. Blóm<br />
Morgunfrú má nota í hrásalat, bæði blöð og blóm.<br />
morgunfrúar eru ætíð á gula og<br />
gullinrauða sviðinu, eins og sólin<br />
sjálf. Ýmist eru þau alfyllt eða einkrýnd.<br />
Til eru bæði lágvaxnar og<br />
hávaxnar sortir. Ýmsar sagnir og<br />
átrúnaður tengist blómum morgunfrúa.<br />
Það var til dæmis alveg<br />
óbrigðult ráð að láta dapurt fólk<br />
horfa á morgunfrúarblóm til að það<br />
fengi gleði sína á ný. Og þeir sem<br />
voru sjónlitlir áttu líka að stara á<br />
morgunfrúr um nokkra hríð til að<br />
styrkja sjónina. En svo voru það<br />
þeir sem vildu læra að skilja fuglamál.<br />
Til þess þurftu þeir bara að<br />
ganga á morgunfrúarblómum heilan<br />
dag frá sólarupprás til sólarlags.<br />
Ekki mátti út af stíga á annað kusk,<br />
ekki drekka og ekki nærast. Svo<br />
varð að hugsa allt fallegt og ekki<br />
mátti mæla á nokkurn mann. Ef<br />
ekki tókst til eins og skyldi, var það<br />
af því að viðkomandi voru ekki<br />
hreinar meyjar. Það gilti um bæði<br />
kyn!<br />
Stutt og laggott um sumarblóm<br />
Sumarblóm njóta sín best á áberandi<br />
stöðum þar sem flestir geta<br />
glaðst við að horfa á þau. Það<br />
skemmir ekki fyrir að staðurinn sér<br />
sólríkur og skjólgóður. Moldin þarf<br />
samt alltaf að vera úrvalsgóð garðmold,<br />
og það er ekki gott að rækta<br />
sömu tegundir á sama stað í sömu<br />
mold ár eftir ár. Skiptið um reglulega,<br />
annað hvort um jarðveg eða<br />
plöntutegundir. Við langvarandi<br />
ræktun einnar tegundar á einum<br />
stað myndast s.k. jarðvegsþreyta,<br />
Tvær grænar leiðir<br />
Gámaþjónustan hf býður nú þjónustu við garðeigendur á<br />
höfuðborgarsvæðinu á söfnun garðaúrgangs með<br />
tveimur mismunandi leiðum, Garðapoka og Garðatunnu.<br />
Gardatunnan.is<br />
Garðaúrgangur<br />
að sama marki!<br />
Garðapokinn er veglegur og traustur plastpoki fyrir garðaúrgang. Þeir eru seldir<br />
5 stk. í pakka og er hirðing pokanna ásamt innihaldi innifalið í verði. Þú pantar<br />
Garðapokann á www.gardapokinn.is, færð staðfestingu á pöntun og við<br />
sendum þér síðan pokana heim.<br />
Þegar þú pantar hirðingu á pokunum ferðu inn á www.gardapokinn.is<br />
og fyllir út beiðni. Einnig er hægt að hringja í síma 535 2520 og<br />
panta hirðingu. Í báðum tilfellum verða pokarnir sóttir samkvæmt<br />
áætlun sem hægt er að sjá á heimasíðunni.<br />
Garðatunnan er 240 lítra tunna sem íbúar gerast áskrifendur að.<br />
Þú pantar Garðatunnuna á www.gardatunnan.is, fyllir út<br />
beiðni og tunnan verður send til þín. Hún er losuð á<br />
tveggja vikna fresti yfir sumarmánuðina og er hægt að<br />
sjá losunardaga á www.gardatunnan.is.<br />
Garðapokinn.is<br />
Þjónusta fyrir græna fingur<br />
Í pokann má eingöngu<br />
fara garðaúrgangur!<br />
Fyllið út beiðni á www.gardapokinn.is<br />
eða hringið í síma 535 2520<br />
og pokinn verður sóttur.<br />
Þjónustan gildir á höfuðborgarsvæðinu.<br />
Gardatunnan.is Gardapokinn.is<br />
Hringhellu 6 • 221 Hafnarfjörður • Sími: 535 2520 • gamar@gamar.is • www.gamar.is<br />
GAR‹URINN 2009 | 15<br />
sem stafar að því að margvíslegar<br />
örverur, kvillar og smákvikindi,<br />
sem hverri tegund tengjast, safnast<br />
upp og geta magnað árásir á hana.<br />
Þess vegna er gott að rjúfa hringinn.<br />
Helst með því að láta enga<br />
hringrás myndast og hafa alltaf þrjú<br />
ár á milli ræktunartímabila hverrar<br />
tegundar á hverjum stað. Plantið<br />
hóflega þétt í beðin. Góð regla er<br />
að hafa bilið á milli plantnanna um<br />
það bil helming af uppgefinni hæð<br />
þeirra. Gefið áburð fyrir útplöntun,<br />
u.þ.b. 30 grömm af alhliða garðáburði<br />
á hvern fermetra. Eftir því<br />
sem því verður við komið er gott<br />
að klippa burt öll „útblómguð“<br />
blóm. Það tefur tilhneiginguna til<br />
fræmyndunar og örvar blómgunina.
16 | GAR‹URINN 2009<br />
Vistvæn nálgun við skipulag frístundalóða<br />
Marga dreymir um að eiga frístundahús<br />
þar sem unnt er að hvílast<br />
fjarri daglegum störfum og öðlast<br />
innra jafnvægi, en færri gera sér<br />
grein fyrir þeirri vinnu sem liggur<br />
að baki vel skipulagðrar frístundalóðar.<br />
Frístundabyggð er skipulagsskyld,<br />
bæði hverfi og stakir bústaðir.<br />
Á deiliskipulagsuppdrætti og í<br />
greinargerð, sem honum á að<br />
fylgja, kemur ekki aðeins fram lega,<br />
stærð og mörk lóðar, heldur líka<br />
aðkoma, byggingarreitur, lagnir og<br />
náttúru- og menningarminjar. Eins<br />
sérstakar kvaðir ef einhverjar eru.<br />
Gott skipulag og fyrirhyggja í umhverfismálum<br />
eykur að flestra mati<br />
lífsgæði og vellíðan manna. Einstaklingsþarfir<br />
geta verið töluvert<br />
ólíkar og því er gott að byrja á að<br />
setja saman gátlista yfir þarfir og<br />
óskir þeirra sem nota munu lóðina.<br />
Skemmtilegt verkefni fyrir fjölskyldu<br />
sem fengið hefur frístundalóð<br />
er að byrja á því að skrá og<br />
skilgreina einkenni og anda staðarins<br />
og með því skilja og skynja betur<br />
hvað hann hefur upp á að<br />
bjóða.<br />
Síðan hefst vinna við sjálft<br />
skipulag lóðarinnar Eftirfarandi er<br />
listi yfir 15 atriði sem hafa má til<br />
hliðsjónar:<br />
Aðkoma að frístundalóð skiptir<br />
miklu máli og svæði sem liggja<br />
meðfram aðkomuvegi þurfa að vera<br />
aðlaðandi. Reyna þarf að takmarka<br />
notkun hverskonar girðinga. Sé<br />
ekki um vörn gegn sauðfé að ræða<br />
eru þær almennt óþarfar. Eignarmörk<br />
er hægt að sýna á annan og<br />
meira aðlaðandi hátt t.d. með<br />
gróðri, stakstæðum trjám eða runnum,<br />
hleðslubrotum eða björgum.<br />
Hægt að leggja heimtraðir á<br />
marga vegu en tvær aðferðir eru algengastar:<br />
a) trjágöng eftir beinni<br />
eða lítillega sveigðri línu og b)<br />
veglagning sem fylgir legu landsins.<br />
Þegar seinni aðferðinni er beitt er<br />
vegurinn gjarnan þræddur í gegnum<br />
mismunandi gróðursvæði og<br />
bústaðurinn oft látinn sjást í fjarska<br />
frá hliði en síðan haldið „leyndum“<br />
uns komið er að honum. Efnisval<br />
og form hliða og heimtraða þarf að<br />
undirstrika anda staðarins og gefa<br />
til kynna í stærðarhlutföllum, lögun<br />
og efnisvali að hér sé um einkaveg<br />
að ræða.<br />
Kristín Þorleifsdóttir Ph.D., landslagsarkitekt FÍLA<br />
Vorkoman í sumarbústaðnum. Ljósm.: Vilhjálmur Lúðvíksson.<br />
Svæðið framan við bústað ásamt<br />
verönd og aðalinngangi er faðmur<br />
staðarins þar sem tekið er á móti<br />
vinum og þeir kvaddir. Þar á bíllinn<br />
ekki að vera í aðalhlutverki.<br />
Gott er að geta keyrt upp að bústaðnum<br />
með aðföng en bílastæði<br />
ættu að vera fjær, helst í hvarfi frá<br />
bústaðnum.<br />
Sól- og skjólríkar verandir næst<br />
bústaðnum eru mest notuðu staðirnir<br />
á lóðinni og því er mikilvægt<br />
að vanda vel til þeirra. Samspil<br />
inni- og útirýma er afar mikilvægt<br />
og bæði bústað og lóð þarf að<br />
hanna með það í huga. Mikilvægt<br />
er að gefa sér góðan tíma við val á<br />
stað fyrir baðaðstöðu s.s. heitum<br />
potti huga að þáttum eins og útsýni,<br />
sýnileika frá bústað, skjólmyndun<br />
o.fl. Eins þarf að fylgja<br />
vandlega öryggisatriðum byggingarreglugerðar.<br />
Oftast er baðaðstaða<br />
höfð við sólverönd en pottur staðsettur<br />
lengra frá bústað í fallegum<br />
gróðurreit getur einnig haft mikið<br />
aðdráttarafl.<br />
Leiksvæði barna er allt það sem<br />
er í göngufæri frá bústaðnum! Börn<br />
fá nóg af skipulögðu starfi og stöðluðum<br />
leiktækjum í daglegu lífi og<br />
því þarf frístundalóðin að vera ævintýrastaður<br />
fyrir frjálsan og skapandi<br />
leik og sjálfsuppgötvun.<br />
Ákjósanlegast er að slík svæði bjóði<br />
upp á óformleg og náttúruleg „leiktæki“,<br />
staði til að grafa skurði,<br />
byggja tréhús, leynistaði, virki, bú<br />
og svo mætti áfram telja. Slegnar<br />
grasflatir hvetja til boltaleikja og<br />
hópleikja en þar er einnig hægt að<br />
slá upp garðveislu eða tjaldbúðum!<br />
Börn sækja einnig mikið í opin óslegin<br />
svæði. Á hörðum yfirborðsflötum<br />
t.d. plani eða veröndum<br />
geta krakkar brallað margt t.d.<br />
sippað, farið í snú-snú, parís og<br />
boltaleiki. Öll börn sækja í vatn og<br />
geta dundað sér tímunum saman<br />
við lækjarsprænu eða tjörn. Á veturna<br />
eru eru sleðabrekkur og sléttar<br />
flatir til að búa til snjóhús og<br />
snjókarla einnig mikilvægar.<br />
Vandasamt er að skipuleggja<br />
gróðursetningu því byggja þarf á<br />
niðurstöðum landslagsgreiningar.<br />
Skipulagsmistök koma yfirleitt ekki<br />
í ljós fyrr en mörgum árum seinna.<br />
Fjölbreyttur gróður á sólríkum stað. Ljósm.: Vilhjálmur Lúðvíksson.<br />
Vetrarstemning í frístundalandi. Ljósm.: Vilhjálmur Lúðvíksson.<br />
Draumstaðurinn áður en hafist er handa.<br />
Hugsa þarf um lóðina bæði sem<br />
eina heild og hluta af stærra vistkerfi.<br />
Hver einasta planta gegnir<br />
ákveðnu hlutverki í heildinni t.d.<br />
að fegra, afmarka, mynda skjól,<br />
skerma fyrir útsýni, laða að fugla o.<br />
s.frv. Við gróðursetningu þarf að<br />
velja tegundir sem henta jarðveginum.<br />
Leitast skal við að halda jafnvægi<br />
í umhverfinu með því að virða<br />
náttúruleg einkenni svæðisins. Rétt<br />
er að huga að stæðilegum skógarlundum<br />
framtíðar í hæfilegri fjarlægð<br />
frá bústaðnum. Ekki er skynsamlegt<br />
að gróðursetja tré sem eiga<br />
eftir að verða hávaxin og umfangsmikil<br />
of nálægt bústaðnum eða<br />
gegnt suðri við svæði þar sem njóta<br />
á sólskinsstunda í framtíðinni.<br />
Gott er að huga að rýmismyndun<br />
svæða, opnunum, lokunum,<br />
skuggamyndunum, árstíðabrigðum,<br />
mismunandi áferð, mismunandi<br />
litum, litablöndun og lögun.<br />
Á skipulagsteikningu þarf að teikna<br />
trjágróður inn miðað við meðalstærð<br />
fullvaxinnar trjákrónu. Þannig<br />
er hægt að gera sér betur grein fyrir<br />
umfangi einstakra trjáa, þéttleika<br />
gróðursvæða, fjölda plantna og<br />
grisjun.<br />
Vernda þarf og stuðla að líffræðilegri<br />
fjölbreytni eins og frekast<br />
er unnt og forðast að skerða frekar<br />
votlendi og birkiskóga. Ólík gróðursvæði<br />
laða að mismunandi fuglategundir.<br />
Opin svæði með lágvöxnum<br />
gróðri henta mófuglum t.d.<br />
hrossagauk, stelki, þúfutittlingi og<br />
heiðlóu. Sígræn tré laða að smáfugla<br />
t.d. þresti, auðnutittlinga og<br />
glókolla sem leita sér þar skjóls,<br />
fæðu og hreiðurstaða. Birki og<br />
reyniviður skapa einnig góð skilyrði<br />
fyrir smáfugla. Auk þess sækja<br />
margar fuglategundir í berjarunna.<br />
Skjólmyndun er mikilvæg fyrir<br />
ræktun þar sem meðalhiti getur<br />
verið um tveimur gráðum hærri í<br />
skjóli en á berangri. Einnig safnast<br />
meiri snjór í skjóli en hann veitir<br />
gróðri vernd í vetrarhörkum. Auk<br />
hefðbundinna skjólbelta má nýta<br />
landslag sem fyrir er eða móta<br />
skjólgefandi hæðir og ýmis mannvirki<br />
t.d. hús, skjólgrindur eða<br />
veggi. Skjólbelti eru ræktuð þvert á<br />
vindátt, um 1 m frá skurðbakka,<br />
1,5 m frá girðingu og ekki of nálægt<br />
byggingum og vegum. Þau á<br />
að staðsetja áveðursmegin við<br />
byggingar en í góðri fjarlægð frá<br />
þeim þar sem snjósöfnunar gætir<br />
hlésmegin. Almennt er mælt með<br />
2-3 laga skjólbeltum og allar vindþolnar,<br />
hraðvaxta og harðgerðar
Andi staðar er mikilvægur. Ljósm.: Vilhjálmur Lúðvíksson.<br />
plöntur henta til skjólbeltagerðar.<br />
Gott er að blanda saman mismunandi<br />
gerðum og misháum en verja<br />
þarf sígrænan gróður fyrir vindum,<br />
skafrenningi og sól fyrstu árin.<br />
Matjurtagarða þarf að staðsetja á<br />
sólríkum og skjólgóðum stöðum.<br />
Minni garðar til daglegrar notkunar<br />
þurfa að vera nálægt bústaðnum,<br />
það hvetur til notkunar og auðveldar<br />
umhirðu og vökvun. Stærri<br />
garðar t.d. kál- og kartöflugarðar<br />
geta verið fjær og er þá gjarnan gert<br />
ráð fyrir jarðhýsi í námunda við<br />
garðana. Safnhaugar eða kassar til<br />
jarðvegsgerðar þurfa að vera við<br />
matjurtagarða og garðskúrar fyrir<br />
verkfæri. Gróðurhús þarf að staðsetja<br />
á sólríkum stöðum, fjarlægð<br />
frá bústað fer eftir ætlaðri notkun.<br />
Útsýni yfir athyglisvert landslag<br />
nær og fjær skiptir flesta miklu.<br />
Þegar hugað er að sjónlínum er<br />
ágætt að „ramma“ útsýnið inn t.d.<br />
útsýni yfir garð úr svefnherbergi,<br />
gosbrunn fyrir enda heimtraðar eða<br />
landslag í fjarska. Sjónvíddin getur<br />
ýmist verið þröng eða víð og sjónsviðið<br />
nær eða fjær. Hugsanlega<br />
getur einnig þurft að gera breytingar<br />
til þess að opna fyrir áhugaverðar<br />
sjónlínur. Útsýnisstaðir eru<br />
mönnum og dýrum mikilvægir og<br />
tengist það eflaust eðlislægri tilfinningu<br />
fyrir yfirráðasvæði. Einnig<br />
þarf að tryggja að ekki verði gróðursett<br />
tré sem byrgja munu fyrir<br />
mikilvægt útsýni frá vistarverum.<br />
Stundum þarf að skerma fyrir truflandi<br />
landslagsþætti eða auka friðhelgi<br />
einkalífsins með því að setja<br />
upp hindranir.<br />
Gott skipulag stíga og flæðis um<br />
lóð er lykilatriði í velheppnaðri frístundalóð.<br />
Stígar geta verið mismunandi<br />
að gerð og veita aðgengi<br />
að stöðum innan sem utan lóðar.<br />
Það virðist vera í eðli mannsins að<br />
vilja frekar ganga í hringi en fram<br />
og til baka. Ef leiðin um landið á<br />
að vera ánægjuleg þarf að vanda vel<br />
til við hönnun stíga. Huga þarf að<br />
rýmismyndun, yfirborðsefnum,<br />
uppgötvunum, sjónlínum út frá<br />
stígum og áhugaverðum stökum.<br />
Stígar vísa veginn og þar sem fólk<br />
fer sjaldnast út af stíg gagnast þeir<br />
vel þar sem vernda þarf viðkvæman<br />
gróður eða jarðmyndanir.<br />
Í verandir, göngustíga,<br />
heimtraðir og skilrúm er æskilegt<br />
að nota endurnýtt eða endurnýtanleg<br />
efni, endingargóð og viðhaldslítil<br />
efni, efni án eiturefna, efni sem<br />
stinga ekki í stúf við umhverfið og<br />
efni sem endurkasta ekki ljósi.<br />
Nota þarf staðbundin byggingarefni<br />
eins og frekast er unnt og varðveita<br />
skemmtilegar íslenskar hefðir t.d.<br />
með notkun hlaðinna garða og<br />
torfveggja. Gott er að hugsa um<br />
lögun efnisins, áferð, liti, mynstur<br />
og samspil þessara þátta þar sem<br />
efni getur haft töluverð áhrif á<br />
vellíðan. Þannig er gróðurgrænn<br />
litur í svefnherbergjum talinn hafa<br />
róandi áhrif en slík áhrif hafa einnig<br />
lækjarniður, snark frá varðeldi á<br />
sumarkvöldi, það að róta í hlýrri<br />
mold eða lykta af angandi rósum.<br />
Leitast skal við að halda lýsingu<br />
í lágmarki þar sem lýsing skerðir<br />
ýmis önnur eftirsóknarverð gæði<br />
s.s. stjörnuskoðun og tunglskin.<br />
Lágstemmd lýsing á stöku stað getur<br />
einnig gefið útivistarverum hlýlegan<br />
blæ og aukið öryggi t.d. þar<br />
sem mismunandi yfirborðsfletir<br />
skarast eða misfellur eru í yfirborði.<br />
Margvísleg stök eru vinsæl á frístundalóðum<br />
og ekki er mögulegt<br />
að fjalla um þau öll. Hugleiða má<br />
notkun flaggstangar, gosbrunna,<br />
lækjarsprænu, útilistaverka, skjólveggja,<br />
bekkja og borða, blómapotta<br />
og standa. Einnig skiptir máli<br />
staðsetning geymsluskúra fyrir<br />
Vorið kallar á þig í Fornalundi<br />
Nú er tími vorverkanna<br />
Fyrstu skrefin að sælureit fjölskyldunnar liggja í Fornalund.<br />
Landslagsarkitekt okkar aðstoðar þig við að breyta garðinum<br />
þínum í sannkallaðan sælureit.<br />
Hringdu í síma 412 5050 og fáðu tíma í ráðgjöf hjá landslagsarkitekt okkar.<br />
Opið hús hjá BM Vallá 23. maí um land allt.<br />
Söludeild :: Breiðhöfða 3 :: Sími: 412 5050<br />
GAR‹URINN 2009 | 17<br />
verkfæri, byggingarefni og vélar,<br />
annarskonar smáhýsi og sorpgeymslu.<br />
Margir hafa einnig gaman<br />
af því að elda utanhúss og er því<br />
ekki úr vegi að gera ráð fyrir útieldhúsi,<br />
grilli, eldstæði eða hlóðum<br />
í hæfilegri fjarlægð frá bústað.<br />
Ljóst er að áhugaverður og aðlaðandi<br />
staðarandi verður ekki<br />
keyptur í verðlistum heldur byggir<br />
fyrst og fremst á þekkingu á og<br />
virðingu fyrir staðháttum, þekkingu<br />
á þörfum þeirra sem koma til<br />
með að nota svæðið og frjórri og<br />
skapandi hugsun.<br />
Greinin er stytt. Hægt er að lesa<br />
alla greinina inn á heimasíðu Garðyrkjufélags<br />
Íslands www.gardurinn.is<br />
undir hnappnum fróðleikur.<br />
bmvalla.is
18 | GAR‹URINN 2009<br />
Garðyrkjufélag Íslands<br />
Garðyrkjufélag Íslands er félag<br />
áhugamanna um garðyrkju og umhverfismál.<br />
Georg Schierbeck landlæknir<br />
var aðal hvatamaður að<br />
stofnun Garðyrkjufélagsins og útgáfu<br />
Garðyrkjuritsins sem hefur<br />
komið úr nær óslitið frá árinu<br />
1895. Frá upphafi hefur markmið<br />
félagsins verið að efla og auka garðyrkju,<br />
ræktun og nýtingu plantna<br />
og svo er enn.<br />
Georg Schierbeck var einn helsti<br />
frumkvöðull trjáræktar í Reykjavík.<br />
Árið 1883 fékk hann Víkurkirkjugarð<br />
til umráða, sem hann breytti í<br />
skrúðgarð. Í garði hans á horni Aðalstrætis<br />
og Kirkjustrætis stendur<br />
enn gamli stóri silfurreynirinn, sem<br />
hann gróðursetti. Hann stofnaði<br />
Hið Íslenska Garðyrkjufélag 26.<br />
maí árið 1885 og er félagið því eitt<br />
af elstu starfandi félögum landsins<br />
og það elsta á sviði umhverfismála.<br />
Það má segja að Schierbeck hafi<br />
borið heilsu þjóðarinnar fyrir<br />
brjósti. Í boðsbréfi vegna stofnunar<br />
félagsins í apríl 1885 segir orðrétt:<br />
„... og skal mark og mið félags<br />
þessa vera að efla og styðja garðyrkju<br />
hér á landi yfir höfuð, en<br />
fyrst um sinn mun félagið einkum<br />
binda sig við það, að styðja ræktun<br />
venjulegra garðávaxta og nokkurra<br />
fóðurjurta sem að mestum notum<br />
geta komið hér á landi svo sem eru:<br />
kálrapi, turnips, kartöflur og fáeinar<br />
aðrar.“ Segja má að bylting hafi<br />
orðið í ræktun landsmanna á þessum<br />
124 árum þó svo að ræktunarmenning<br />
þjóðarinnar sé mjög ung í<br />
samanburði við aðrar þjóðir.<br />
Kostir þess að vera félagsmaður<br />
Garðyrkjufélagið heldur úti öflugri<br />
heimasíðu www.gardurinn.is með<br />
fréttum og fróðleik. Heimasíða félagsins<br />
er einnig vettvangur til<br />
skoðanaskipta meðal félagsmanna,<br />
en þar geta nýir félagar skráð sig í<br />
félagið. Kostir þess að vera félagsmaður<br />
eru margvíslegir.<br />
Árlega gefur félagið út veglegt<br />
rit sem allir félagsmenn fá sent og<br />
Valborg Einarsdóttir skrifar<br />
Fagleg<br />
þjónusta<br />
er innifalið í félagsgjaldinu. Auk<br />
þess er plöntuskiptadagur á vorin,<br />
skipulagðar eru garðagöngur,<br />
garðaskoðun, fræðslufundir og<br />
námskeið. Árlega er í boði frælisti<br />
með um og yfir 1000 tegundum<br />
sem félagar hafa safnað sjálfir. Farið<br />
er í skipulagðar fræðslu- og skoðanaferðir,<br />
bæði innanlands og utan.<br />
Þá hefur félagið gefið árlega út<br />
spennandi vor- og haustlaukalista.<br />
Fyrirtækið SÁ verklausnir var stofnað<br />
fyrir rúmu ári síðan og býður alhliða<br />
þjónustu við lóðafrágang og<br />
skyld verkefni. Vöxtur fyrirtæksins<br />
hefur allt frá fyrstu tíð verið jafn og<br />
öruggur þrátt fyrir erfiðar aðstæður<br />
nú um stundir. „Við erum stórhuga<br />
og getum boðið alla þá þjónustu<br />
við lóðafrágang sem hægt er að<br />
ímynda sér. Ekkert verk er okkur<br />
ofviða,“ segir annar tveggja eigenda,<br />
Ásgeir Örn Hlöðversson.<br />
í yfir 40 ár<br />
Sími 5531099 / 8965373<br />
www.blomabud.is<br />
blomabud@blomabud.is<br />
Árangur ræktunar félaga setur svip á borg og bæ. Ljósm.: Árni Kjartansson.<br />
Innan félagsins eru starfræktir<br />
klúbbar, þeir eru rósaklúbbur,<br />
matjurtaklúbbur, sumarhúsaklúbbur<br />
og blómaskreytingaklúbbur.<br />
Nokkrar deildir félagsins eru einnig<br />
starfandi úti á landi. Félagið á gott<br />
bókasafn sem félagsmenn hafa aðgang<br />
að. Félagsskírteini veitir afslátt<br />
hjá garðplöntusölum og ýmsum<br />
öðrum fyrirtækjum.<br />
Meðal verkefna sem starfsmenn<br />
SÁ Verklausna hafa sinnt að undanförnu<br />
er ýmiskonar lagnavinna,<br />
jarðvegsskipti, þökulagnir og grjóthleðsla<br />
og vinna við hlaðna sem<br />
steypta veggi. Einnig kantsteypa,<br />
stíga- og gosbrunnagerð, girðingavinna,<br />
pallasmíði og svo almenn<br />
lóðahirðing, svo sem sláttur, klipping<br />
og hreinsun.<br />
Að útbúa fallega lóð er á sinn<br />
hátt ákveðin listgrein. Þannig<br />
gengu starfsmenn SÁ verklausna<br />
frá lóðinni að Miðhrauni 2 í Garðabæ<br />
og fengu skv. tillögu umhverfisnefndar<br />
bæjarins viðurkenningu<br />
bæjarstjórnar fyrir smekklega og<br />
vel hirta lóð atvinnuhúsnæðis.<br />
Voru það einu verðlaunin í flokki<br />
atvinnuhúsnæðis sem veitt voru<br />
þar í bæ á síðasta ári.<br />
„Einstaklingar eru enn að láta<br />
taka til í garðinum hjá sér og við<br />
höfum verið að sinna talsvert af<br />
viðhaldi. Einstaklingar eru líka<br />
farnir að forgangsraða meira .<br />
Frá grenndargörðum í Sviss. Matjurtagarðar njóta nú mikilla vinsælda hér á landi.<br />
Garðyrkjuritið<br />
Árgangur 2009 er nýkominn út. Að<br />
venju kennir þar ýmissa grasa, en<br />
að þessu sinni var lögð megin<br />
áhersla á matjurtarækt. Þrjátíu<br />
fróðlegar og áhugaverðar greinar<br />
eru eftir félagsmenn og áhugafólk<br />
um gróður og ræktunarmenningu<br />
þjóðarinnar. Ritið er í hefðbundnu<br />
broti og er 160 bls. að stærð. Það<br />
er mikilvægt fyrir upprennandi<br />
kynslóðir að hafa aðgang að slíku<br />
lesefni sem Garðyrkjuritið er, það<br />
ætti að vera aðgengilegt öllum,<br />
bæði á heimilum sem og í bókasöfnum<br />
landsmanna.<br />
Gengið til góðs<br />
Garðyrkja er áhugamál sem stuðlar<br />
að hollri útiveru og er bæði skap-<br />
Kaupa þjónustu sem þeir geta ekki<br />
framkvæmt sjálfir, svo sem jarðvegsskipti,<br />
grjóthleðslu og þess<br />
háttar sem þarfnast vélarvinnu, en<br />
gera svo eitthvað sjálfir, svo sem að<br />
andi og gefandi. Árangur ræktunar<br />
er farinn að setja svip á borg og bæ.<br />
Aukin trjárækt gefur gott skjól fyrir<br />
alla aðra ræktun sem og mannfólkið.<br />
Stöðugt bætast við nýjar tegundir<br />
runna og fjölærra plantna<br />
sem eiga auðveldara uppdráttar í<br />
meira skjóli. Sumar þeirra koma e.<br />
t.v. til með að henta þjóðinni betur<br />
en aðrar þegar fram í sækir, vegna<br />
hlýnandi veðurfars.<br />
Félagsmenn Garðyrkjufélagsins<br />
fylgjast vel með og margir vinna<br />
frábært brautryðjendastarf í tilraunum<br />
með tegundir og yrki og<br />
aðferðir við ræktun. Yngri félagsmenn<br />
læra af þeim sem eldri og<br />
reyndari eru, þannig miðlast þekkingin<br />
milli kynslóða.<br />
SÁ verklausnir bjóða fjölbreytta þjónustu:<br />
Ekkert verk er okkur ofviða<br />
Stórhuga. Sigurður Ágúst Marelsson, til vinstri, og Ásgeir Örn Hlöðversson eigendur SÁ verklausna.<br />
Til þess skal vanda sem lengi skal standa! Júlíus Hjálmarsson við störf.<br />
gróðursetja og slá. Einstaklingsþjónusta<br />
er vaxandi þáttur í okkar<br />
starfsemi.“<br />
www.save.is<br />
Ljósm.: Jóhann Pálsson.
Matur – saga – menning (MSM):<br />
Kveðja til ræktunarfólks<br />
Félagið Matur – saga - menning<br />
(MSM) hefur frá því það var stofnað<br />
árið 2005 stuðlað að varðveislu<br />
íslenskra matarhefða, kynningu á<br />
þeim og heimildaöflun. Hlutverk<br />
félagsins er að efla þekkingu á íslenskum<br />
mat og vekja áhuga á<br />
þeim menningararfi sem felst í<br />
matarhefðum og matargerð. Félagið<br />
hefur haldið fræðslufundi, staðið<br />
fyrir ferðalögum og haldið sýningar,<br />
skemmst er að minnast sýningarinnar<br />
„Reykvíska eldhúsið“ í<br />
Kvosinni sl. haust. Kynnast má<br />
starfi félagsins á heimasíðunni<br />
www.matarsetur.is<br />
Okkur þykir sérstaklega vænt<br />
Sumarvörur fylla nú verslun Ellingsen<br />
við Fiskislóð í Reykjavík.<br />
Óvíða er meira úrval af til að<br />
mynda útigrillum, útivistarfatnaði,<br />
ferðavörum veiðidóti og fleiru<br />
slíku. Ellingsen á sér enda stóran<br />
hóp dyggra viðskiptavina, er í vitund<br />
margra einstök verslun enda á<br />
hún sér að baki langa sögu og<br />
mikla viðskiptavild.<br />
„Grillvertíðin er komin í fullan<br />
gang. Við getum sagt að alþingiskosningar<br />
og Eurovision hafi markað<br />
ákveðið upphaf. Þetta eru helgar<br />
þar sem fólk gerir sér oft einhvern<br />
dagamun,“ segir Kristján Ág. Baldursson,<br />
þjónustustjóri Ellingsen. Í<br />
verslunum fyrirtækisins bjóðast<br />
gasgrill af fjórum tegundum sem<br />
eru Camping, Coleman og Flames.<br />
Fjórða og síðasta tegundin eru grill<br />
sem eru seld undir merkjum Ellingsen<br />
og eru sérsmíðuð austur í<br />
Kína.<br />
Meiri kröfur<br />
„Fólk gerir klárlega miklu meiri<br />
Hlutverk félagsins er að efla þekkingu á íslenskri matarhefð.<br />
um þann almenna áhuga á matjurtarækt<br />
til heimilisnota sem hefur<br />
vaknað að undanförnu og Garðyrkjufélag<br />
Íslands hefur átt drjúgan<br />
þátt í að styðja. Fyrir fáeinum ára-<br />
tugum var heimilisgarðrækt algeng<br />
um allt land, bæði í þéttbýli og á<br />
landsbyggðinni. Rekja má þá ræktunarhefð<br />
allt til síðari hluta 18.<br />
aldar er kartöflu- og rófnarækt fór<br />
að verða hluti af fæðuöflun þjóðarinnar.<br />
Nokkuð dró úr áhuga á matjurtarækt<br />
almennings á síðustu<br />
áratugum 20. aldar og því er það<br />
ánægjuefni þegar almenningur tekur<br />
sig til og hefur þá góðu iðju til<br />
vegs á ný.<br />
Matjurtaræktun er í dag mun<br />
þróaðri en hún var upp úr miðri<br />
síðustu öld og við hvetjum ræktendur<br />
til að nýta sér aukið úrval<br />
matjurta, bæði nýjar tegundir og<br />
afbrigði þeirra og huga að nýrri<br />
ræktunartækni, t.d. yfirbreiðslum<br />
sem lengja þann tíma sem nýta má<br />
til ræktunar og gefur möguleika á<br />
ræktun viðkvæmari garðávaxta. Þá<br />
Ellingsen við Fiskislóð:<br />
Einstök verslun í vitund margra<br />
kröfur nú en áður þegar velja skal<br />
gasgrill. Fólk er yfirleitt að velja<br />
tveggja til fjögurra brennara grill<br />
með góðum grindum. Sömuleiðis<br />
vill fólk grill úr sterkari efnum en<br />
áður, til dæmis stáli, enda seljast<br />
þau vel,“ segir Kristján.<br />
Sá siður að flagga við hátíðleg<br />
tilefni er bæði góður og skemmtilegur.<br />
Hjá Ellingsen fást flaggstengur<br />
frá sænska framleiðandanum<br />
Formenta, ýmist sex, sjö eða átta<br />
metra langar. Fánarnir eru saumaðir<br />
á Hofsósi en saumastofa, sem<br />
einbeitir sér að slíkum saumaskap,<br />
hefur verið starfrækt þar í áratugi.<br />
Kaupa kerrur<br />
Sem kunnugt er ákvað Rekjavíkurborg<br />
nýlega að hætta að fjarlæga<br />
úrgang sem til fellur í görðum<br />
borgarbúa. Þetta hefur verið þess<br />
valdandi að margir hafa fjárfest í<br />
kerrum hjá Ellingsen sem eru af<br />
gerðinni Daxara og henta bæði<br />
fólksbílum sem jeppum.<br />
„Í þessu eins og öðru, þá skapa<br />
Vöruúrvalið í Ellingsen er ótrúlega fjölbreytt. Kristján Ág. Baldursson er þjónustustjóri.<br />
breytingar alltaf ný tækifæri. Það<br />
er afskaplega þægilegt að eiga<br />
kerru, hvort sem fólk er með garð<br />
eða ekki. Íslendingar standa oft í<br />
framkvæmdum og þá getur verið<br />
þægilegt að grípa til kerrunnar,“<br />
segir Kristján, sem hefur starfað í<br />
Ellingsen í áratugi og þekkir því<br />
flestum betur þróun mála og þarfir<br />
viðskiptavina.<br />
www.ellingsen.is<br />
GAR‹URINN 2009 | 19<br />
Heimilisgarðrækt var algeng hér á<br />
landi fyrir fáeinum áratugum.<br />
er ástæða til að benda þeim á, sem<br />
eiga gróðurhús í garðinum, að þar<br />
geta t.d. vaxið ávaxtatré og berjarunnar<br />
sem geta gefið ríkulega<br />
uppskeru.<br />
Áhugafólk um matarhefðir<br />
framandi þjóða getur með góðum<br />
árangri notað matjurtagarðinn til<br />
að dýpka þekkingu sína og færa<br />
nýja og ferska vinda úr garðinum<br />
inn í eldhúsið með því að reyna<br />
ræktun matjurta úr öðrum heimshlutum.<br />
Á þann hátt er tekist á við<br />
það krefjandi, en um leið spennandi<br />
viðfangsefni að þróa áfram<br />
okkar góðu íslensku matarmenningu<br />
með því besta sem í boði er af<br />
borði náttúrunnar.<br />
Félagið Matur – saga – menning<br />
óskar félagsmönnum GÍ og öllu<br />
ræktunarfólki gleðilegs sumars með<br />
von um ríkulega uppskeru og<br />
ánægjustundir í garðinum á komandi<br />
sumri.<br />
Ingólfur Guðnason varaformaður.
20 | GAR‹URINN 2009<br />
Hringrás náttúrunnar<br />
hjá Vinnuskóla<br />
Reykjavíkur<br />
Flest reykvísk ungmenni feta sín<br />
fyrstu skref á vinnumarkaði hjá<br />
Vinnuskóla Reykjavíkur. Vinnuskólinn<br />
hefur ávallt staðið fyrir<br />
mikilli fræðslu, en í ár verður þó<br />
breytt svolítið til og áherslur sérlega<br />
grænar. Við tókum Rögnu Sigursteinsdóttur<br />
tali en hún er garðyrkjufræðingur<br />
og verkstjóri garðyrkju<br />
og fræðslu hjá Vinnuskólanum<br />
í Reykjavík:<br />
„Í ár ætlum við að beina sjónum<br />
að garðyrkjunni og styrkja fræðslu<br />
á því sviði, enda vinna starfsmenn<br />
Vinnuskólans fyrst og fremst garðyrkjustörf,“<br />
segir Ragna. „Við höfum<br />
ráðið til okkar svokallaða<br />
Græna fræðsluleiðbeinendur, sem<br />
fara munu milli vinnuhópa og<br />
kenna krökkum hvað garðyrkjan<br />
getur verið skemmtileg. Við munum<br />
sýna þeim rétt vinnubrögð og<br />
fræða þau um hvað þau eru að gera<br />
og hvers vegna. Hvers vegna er<br />
maður til dæmis að reita arfa? Hvað<br />
gerir hann, hvað heitir hann og er<br />
hægt að borða hann?“<br />
Garðúrgangur verður næringarrík<br />
mold<br />
Ragna segir það mikinn misskilning<br />
að fleygja verði öllum garðúrgangi<br />
á næstu sorpstöð og því<br />
muni Vinnuskólinn einbeita sér að<br />
umhverfisvænni leiðum. „Megnið<br />
af garðúrgangi verður bara að mold<br />
og af hverju í ósköpunum ættum<br />
við að raka þessu öllu saman og<br />
keyra á haugana og koma svo með<br />
mold í kerru til að bæta jarðveginn?<br />
Þess í stað er betra að grafa<br />
smá holu og henda úrganginum ofaní,<br />
passa sig bara að hafa það ekki<br />
of þykkt. Eða þá að koma efninu<br />
fyrir undir slúttandi runnum eða<br />
hekki. Þetta verður að ilmandi<br />
Velkomin á nýja heimasíðu<br />
www.gardplontur.is<br />
Ragna Sigursteinsdóttir hjá Vinnuskóla<br />
Reykjavíkur: „Við ætlum að vera<br />
grænni og vænni og gera garðana<br />
glaða.“<br />
góðri mold eftir lítinn tíma. Svo er<br />
heilræði að raka saman grasi eftir<br />
slátt og dreifa því yfir beðin. Um<br />
10 sentímetra lag verður að bestu<br />
gróðurmold sem hægt er að fá. Í<br />
ofanálag kæfir grasið arfann sem er<br />
undir, þannig að það er tvöföld<br />
virkni. Við ætlum að sýna krökkkunum<br />
ýmsar lausnir og kenna<br />
þeim að finna bóndann í sjálfum<br />
sér,“ segir Ragna.<br />
Garðhreinsun fyrir eldri borgara<br />
Vinnuskólinn hefur í fjölda ára<br />
boðið eldra fólki upp á garðhreinsun<br />
og verður því haldið áfram í ár.<br />
Vegna sparnaðar verður garðaúrgangurinn<br />
þó ekki hirtur. „Í stað<br />
Hellulagðir garðar<br />
„Maí mánuður hefur verið einstaklega<br />
góður. Nú hefur fólk tíma til<br />
að huga betur að garðinum. Heimilið<br />
er hornsteinn fjölskyldunnar og<br />
garðurinn er stækkun á húsinu, ef<br />
hann er rétt skipulagður. Það skiptir<br />
máli að hafa snyrtilegt í kringum<br />
sig til að líða vel heima,“ segir Dagrún<br />
Guðlaugsdóttir, en hún og eiginmaður<br />
hennar, Sigurður Jónsson<br />
eiga fyrirtækið Steindir, sem framleiðir<br />
gott úrval af hellum og steinum.<br />
„Það er náttúrulega tilvalið að<br />
hanna garðinn eftir þörfum fjölskyldunnar,<br />
til að mynda að hafa<br />
grassvæði fyrir leiki barna og svo<br />
hellulagt svæði þar sem fólk getur<br />
notið lífsins. Það er hægt að lengja<br />
mjög sumarið í garðinum með<br />
markísum, skjólveggjum og öðru.<br />
Svo má ekki gleyma gróðrinum,<br />
hann setur punktinn yfir i-ið. Fólk<br />
þarf kannski bara smá útsjónasemi<br />
og dugnað,“ segir Dagrún, en hún<br />
leggur mikla áherslu á persónulega<br />
þjónustu við viðskiptavinina.<br />
Möl getur skemmt parket<br />
Stéttlögð innkeyrsla og falleg aðkoma<br />
er mikil prýði fyrir húseign<br />
og vistleg aðkoma er oft vísbending<br />
um það sem fyrir innan er. Möl og<br />
drulla við inngang húsa getur einnig<br />
skapað vandamál.<br />
„Það skiptir sköpum varðandi<br />
þrif fyrir innan að það sé hellulagt<br />
að utan, og getur munað mjög<br />
miklu. Til eru dæmi um að parket<br />
hafa hreinlega eyðilagst vegna<br />
sands sem berst inn frá ófrágengnum<br />
innkeyrslum.“ Dagrún segir<br />
það færast sífellt í vöxt að fólk<br />
gangi frá innkeyrslum áður en gólfefnið<br />
er lagt, því það hefur lent í<br />
vandræðum vegna þessa áður.<br />
„Það er því oft betra að klára að<br />
utan áður en lengra er haldið. Svo<br />
má fólk nú njóta þess að hafa fínt í<br />
kringum sig þótt það sé 2009! Nú<br />
Unglingar í Vinnuskóla Reykjavíkur á góðum degi.<br />
þess ætlum við að bjóða fólki upp<br />
á að ganga frá garðaúrganginum á<br />
þennan umhverfisvæna hátt og<br />
viðhalda þar með hringrásinni í<br />
garðinum. Við ætlum að vera<br />
grænni og vænni og gera garðana<br />
glaða,“ segir Ragna og brosir. Kjósi<br />
fólk ekki að koma úrganginum fyrir<br />
á þennan hátt er lítið mál að<br />
koma honum fyrir í pokum, eins<br />
og venjan hefur verið, en fólk verður<br />
þá að koma þeim sjálft út á<br />
hauga.<br />
Umhverfisvitund unglinga<br />
Ragna segir að aukin þekking á<br />
umhverfinu og lífríkinu geri starfið<br />
mun áhugaverðara fyrir ungling-<br />
Dagrún Guðlaugsdóttir: „Við höfum verið með besta verðið á markaðinum en þetta<br />
er lítið fyrirtæki með mjög litla yfirbyggingu.“<br />
er líka góður tími að fá verktaka<br />
eins og okkur að leggja hellur fyrir<br />
sig, en ríkið býður nú upp á fulla<br />
endurgreiðslu á virðisaukaskatti af<br />
vinnunni.“<br />
Samkeppni á fákeppnismarkaði<br />
„Við höfum verið með besta verðið<br />
á markaðinum en þetta er lítið fyrirtæki<br />
með mjög litla yfirbyggingu,“<br />
segir Dagrún og hlær við. Fyrirtækið<br />
leggur sig fram við að komast til<br />
móts við viðskiptavinina á erfiðum<br />
tímum og býður upp á staðgreiðsluafslátt<br />
eða vaxtalaus korta-<br />
ana. „Við viljum líka passa að þau<br />
vinni með réttu verkfærin og beiti<br />
líkamanum rétt.<br />
Þetta er fyrsta vinnan þeirra og<br />
við verðum að passa að þau geri<br />
rétt og kenna þeim að njóta þess að<br />
vinna. Unglingarnir vinna erfiða<br />
vinnu um alla borg og eru að auki<br />
að vaxa og þroskast svo þetta getur<br />
verið mikið álag á líkamann. Við<br />
eigum því ekki að gera lítið úr<br />
starfi krakkanna og ljóst er að<br />
ásýnd borgarinnar væri allt önnur<br />
ef að Vinnuskólinn væri ekki til!“<br />
www.vinnuskoli.is<br />
lán til allt að tólf mánaða. „Það er<br />
því hægt að laga garðinn án þess að<br />
eiga allan peninginn. Með því að<br />
versla við Steindir stuðlar þú einnig<br />
að samkeppni á fákeppnismarkaði,<br />
en það eru bara 3 fyrirtæki á höfuðborgarsvæðinu<br />
sem framleiða<br />
hellusteina. Við höfum fundið<br />
mjög jákvæða strauma í okkar<br />
garð, sér í lagi á þessu ári, en fólk<br />
er ánægt þegar það sér minni fyrirtæki<br />
ná að standa af sér efnahagsstorminn.“<br />
www.steindir.is
Brenninetla (Urtica dioica) hefur<br />
verið ræktuð hérlendis síðan á<br />
1900 öld. Plantan er með brennihárum<br />
sem eru stökk og brotna ef<br />
komið er við þau, brotstúfurinn<br />
stingst auðveldlega gegnum húð ef<br />
jurtin er snert, og kemst þá safi<br />
hársins inn undir húðina og svíður<br />
undan vökvanum. Tilgangur<br />
brenniháranna er að vernda plöntuna<br />
gegn snertingu manna og dýra.<br />
Ef plantan brennur þig, þá hefur<br />
þú greinilega fundið réttu plöntuna.<br />
Brenninetlan er frekar sjaldgæf<br />
hérlendis en finnst einna helst í<br />
nánd við garða eða ræktaða garða<br />
þar sem eru eða hafa verið mannabústaðir.<br />
Plantan hefur mikið notagildi,<br />
er talin vera lækningajurt,<br />
hjátrú fylgir plöntunni og hún er<br />
einnig talin henta sérstaklega vel í<br />
lífræna ræktun.<br />
Félagar í Garðyrkjufélaginu, Ralf<br />
Trylla, umhverfisfulltrúi Ísafjarðarbæjar<br />
og Marianne Guckelsberger<br />
hafa sent okkur eftirfarandi fróðleiksmola<br />
um brenninetluna og<br />
kunnum við þeim bestu þakkir fyrir.<br />
Brenninetlu saft<br />
Þrisvar sinnum handfylli af ferskri<br />
brenninetlu, notaði allan græna<br />
hlutann af plöntunni. Ein handfylli<br />
af piparmyntu (Mentha x piperita)<br />
eða sítrónu melissa (Melissa officinalis).<br />
Setjið í pott með 1½ lítra af<br />
köldu vatni og geymið yfir nótt.<br />
Næsta dag skal bætt við 600 g af<br />
sykri. Sopið upp á í stutta stund,<br />
bætið við safa úr einni sítrónu og<br />
setjið saftina heita á flösku. Saftin<br />
hefur geymsluþol í allt að ½ ár.<br />
Hárskol<br />
Setjið tvisvar sinnum handfylli<br />
(ekki gleyma hönskum) af brenninetlublöðum<br />
saman við 1 lítra af<br />
eplaediki út í pott, látið suðuna<br />
koma upp. Síið blöðin frá. Berist í<br />
hársvörðinn eftir hárþvott. Hárskolið<br />
þarf að geyma í ísskáp. Gefur<br />
glans í hárið, er gott við flösu,<br />
hárlosi og almennt í feitt hár. Lyktin<br />
af eplaediki hverfur fljótt. Einnig<br />
má sjóða í vatni og sleppa edikinu.<br />
Vorsalat<br />
Tínið ungu blöðin, helst í sól og<br />
eftir hádegi. Notið hanska. (Í<br />
Þýskalandi er sagt að stungurnar<br />
virki vel við gigt.) Mjög gott í salat<br />
ásamt túnfífli, ungum hindberja-,<br />
sólberja- eða rifsblöðum, vallhumal,<br />
hundasúru, birkilaufi, vörtusóleyju<br />
eða öðru hefðbundnara. Virkar<br />
vatnslosandi, hreinsandi. ATH<br />
að barnshafandi konur eiga að<br />
sleppa hindberjalaufum.<br />
Einnig má skera blöðin út í<br />
gríska jógúrt (frá MS, nýkomin á<br />
markaðinn) og hræra smá hörfræolíu<br />
og pínu sjávarsalt út í. Lostæti<br />
oafn á nýbakað brauð.<br />
Í eggjakökur og grænmetisbökur<br />
Tínið ungu blöðin og snöggsjóðið<br />
(dýft í sjóðandi vatn í 1-2 mínútur)<br />
GAR‹URINN 2009 | 21<br />
Fróðleikur um brenninetlu:<br />
Heppileg planta í matjurtagarðinn<br />
Dagskammturhreyfingar<br />
fæst líka<br />
í garðinum!<br />
Lilja Sigrún Jónsdóttir<br />
skrifar<br />
Öll þekkjum við hvatningu til að<br />
auka hreyfingu okkar í kyrrsetusamfélagi<br />
nútímans. Opinberar<br />
ráðleggingar um daglega þörf fyrir<br />
hreyfingu á fullorðinsárum eru<br />
skilgreindar. Til að uppfylla þarfir<br />
fullorðinna fyrir hreyfingu er ráðlagt<br />
að hreyfa sig með hóflegu álagi<br />
(til að auka þrek) í 30 mínútur, 5<br />
daga vikunnar, og tvisvar í viku að<br />
auki, með styrkjandi álagsæfingum.<br />
Mörg okkar kjósa að stunda<br />
reglulegar æfingar á líkamsræktarstöðvum<br />
en þær eiga samt ekki<br />
einkarétt á hreyfingunni. Það gerir<br />
sama gagn að ganga rösklega eða<br />
hjóla og ganga stiga, þegar færi<br />
gefst. Þar að auki telst rösk garðvinna,<br />
með álagi á bæði efri og<br />
neðri hluta líkama, með sem fullgildur<br />
dagsskammtur hreyfingar.<br />
Þannig teljast vorverkin í matjurtagarðinum,<br />
að stinga upp, vinna<br />
mold og raka, uppfylla daglegan<br />
skammt hreyfingar. Ræktunarstörfin<br />
eru gefandi og ef til vill dugar<br />
ánægjan sem vinnulaun. En fyrir<br />
þau, sem sækja líkamsrækt reglulega,<br />
þá má telja vinnustundir í<br />
garðinum með í hreyfibókhaldinu<br />
með bros á vör.<br />
Brenninetlan hefur verið álitin hið versta illgresi hér á landi í kartöflugörðum og<br />
víðar. Evrópubúar kunna greinilega að nýta sér ýmsa eiginleika plöntunnar, sem er<br />
ein leið til að halda plöntunni í skefjum. Ljósm.: Elín Gunnlaugsdóttir.<br />
þá stinga þær ekki lengur eða rúlla<br />
blöðin með kökukefli, þá hverfa<br />
hárin (stungurnar) líka. Notist eins<br />
og spínat t.d. í eggjakökur, súpur<br />
og allskonar rétti.<br />
Í matjurtagarðinn<br />
Brenninetlan er ómissandi í matjurtagarðinum,<br />
sérstaklega í lífrænni<br />
ræktun. Plantan öll er sett í<br />
safnhauginn og eykur hún gæði<br />
moldarinnar. Einnig er gott að setja<br />
hana afskorna í grænmetisbeð milli<br />
plantna og hylja jarðveginn þannig.<br />
Það eykur frjósemina, gleður ánamaðkana<br />
og heldur illgresinu í<br />
skefjum.<br />
Seyði úr brenninetlum, úðað yfir<br />
jarðveginn, styrkir plönturnar<br />
gegn allskyns sjúkdómum. Netluseyði<br />
er búið til þannig að stór<br />
tunna er fyllt að 2/3 með brenninetlum,<br />
gott er að setja þær í grisju,<br />
síðan er tunnan fyllt með vatni.<br />
Láta standa í 2-3 vikur eða þar til<br />
lyktin er horfin. Meðan plantan<br />
rotnar kemur sterk lykt, þess vegna<br />
er sniðugt að setja tunnuna innst<br />
inn í garðinn en ekki við hliðina á<br />
sólpallinn. Síðan er grisjan tekin<br />
upp úr tunnunni og netlurnar fara<br />
á safnhauginn. Nú er seyðið blandað<br />
með vatni 1:20 til 1:50 og úðað<br />
yfir jarðveginn með vökvunarkönnu.<br />
Þetta er gert nokkrum<br />
sinnum yfir vaxtartímann, helst<br />
eftir rigningu, aldrei í sólskini.<br />
Gleðilegt sumar!
22 | GAR‹URINN 2009<br />
Að hugsa um<br />
garðinn sinn<br />
Innlit í Mörk í Fossvogsdal<br />
„Við finnum mikla þörf hjá fólki að<br />
vera í tengslum við náttúruna og að<br />
vilja að rækta eitthvað – hvort sem<br />
það er blóm af fræi eða runni að<br />
springa út,“ segir Sigríður Helga<br />
Sigurðardóttir, en hún rekur<br />
Gróðrastöðina Mörk ásamt manni<br />
sínum, Guðmundi Vernharðssyni.<br />
„Fólk er farið að þrá sumarið,<br />
enda veturinn verið þungur. Það<br />
hugar meira að nærumhverfinu<br />
núna og svo þegar kreppir að þá<br />
fer fólk að hugsa um að vera sjálfbjarga<br />
og rækta matjurtagarða,“<br />
bætir Guðmundur við. „Nánast allt<br />
sem við seljum framleiðum við sjálf<br />
og getum þar af leiðandi miðlað<br />
mikilli þekkingu til fólks.“ Sigríður<br />
tekur undir það og hvetur fólk til<br />
að vera duglegt að spyrja og leita<br />
sér upplýsinga og ekki vera hrætt<br />
við að láta í ljós vankunnáttu sína.<br />
„Garðyrkjufólk býr yfir mikilli<br />
reynslu sem það getur miðlað til<br />
almennings. Mörgum finnst þetta<br />
vera spennandi verkefni, áskorun<br />
sem allir eiga að taka og allir geta<br />
tekist á við.“<br />
Ótrúleg upplifun að tengjast<br />
náttúrunni<br />
Hjónin segja tíma kominn fyrir fólk<br />
að huga að rótunum í breiðum<br />
skilningi. „Það skiptir miklu máli<br />
að horfa á fegurðina í kringum sig,<br />
þar á meðal í nærumhverfinu í<br />
garðinum,“ segir Guðmundur og<br />
segir að góð tengsl við nærumhverfi<br />
sitt, bæði heimili og garð, færi fólki<br />
mikla ánægju. „Ég held að það sé<br />
jákvætt, að færa fókusinn aðeins.<br />
Þeir sem hleypa sér í að fara út í<br />
garð og vinna njóta þess mun<br />
meira en þeir bjuggust við. Þetta er<br />
útivera, þú kemst í nánd við náttúruna,<br />
og færð að vera einn með<br />
sjálfum þér með eigin hugsanir,“<br />
segir Guðmundur.<br />
Ólík tré í ólíka garða<br />
Sigríður leggur áherslu á að fólk<br />
velji sér trjátegundir og plöntur<br />
sem hæfi sínum garði, og sé þá gott<br />
að ráðfæra sig við garðyrkjufólk<br />
um það. „Þú selur ekki sömu<br />
plöntur í gamla garða vestur í bæ<br />
og þú gerir til nýrra hverfa, sem<br />
sum hver eru skjóllaus og 100<br />
metrum yfir sjávarmáli. Á melun-<br />
um í gamla bænum getur þú gróðursett<br />
nánast hvað sem er, en ef þú<br />
ert uppi í hæðum verður að hugsa<br />
dæmið öðruvísi.“<br />
Guðmundur bætir að við að<br />
hverfin verði mun skjólbetri eftir<br />
því sem þau eldast, og í raun sé<br />
einn samfelldur skógur á höfuðborgarsvæðinu.<br />
„Þannig að það er<br />
mikið að breytast hvað er hægt að<br />
rækta á Íslandi, til að mynda ýmsar<br />
plöntur sem voru taldar of viðkvæmar<br />
áður fyrr – og eru enn í<br />
ógrónum hverfum.“<br />
Beint frá bóndanum<br />
Fólk gerir sér sífellt betur grein fyrir<br />
gildi þess að hafa gróður og græn<br />
svæði í kringum sig, en erlendar<br />
rannsóknir sína að fólki líður betur<br />
andlega og líkamlega sé það í einhverjum<br />
tengslum við náttúruna.<br />
Gróðrastöðin Mörk er staðsett í<br />
Fossvogsdalnum, einu stærsta<br />
græna svæði höfuðborgarsvæðisins,<br />
og leggur fyrirtækið áherslu á nálægð<br />
við markaðinn.<br />
„Íslendingar eiga kannski eftir<br />
að kveikja á því hversu gott það er<br />
Bók fyrir alla náttúruunnendur:<br />
Flora Islandica<br />
Árið 1983 kom út bókin Íslensk<br />
flóra með litmyndum eftir Ágúst<br />
H. Bjarnason. Bókin vakti mikla<br />
athygli, ekki síst fyrir fallegar<br />
blómateikningar sem gerðar voru<br />
af Eggerti Péturssyni. Nú hafa<br />
þessar teikningar Eggerts verið<br />
gefnar út í heild sinni í upprunalegri<br />
stærð í einni bók, Flora Islandica.<br />
Kristján B. Jónasson, útgefandi<br />
hjá Crymogea, sagði hugmyndina<br />
að útgáfu bókarinnar hafa kviknað<br />
á vinsælli yfirlitsýningu á verkum<br />
Eggerts Péturssonará Kjarvalsstöðum<br />
haustið 2007. „Þarna gafst almenningi<br />
tækifæri til að sjá þróunarsögu<br />
blómamálverka Eggerts.<br />
Við söknuðum þess þó að sjá ekki<br />
upprunalegu myndirnar úr hinni<br />
vinsælu Íslensku flóru en þær<br />
mörkuðu mikilsverðan áfanga á<br />
listrænum ferli Eggerts.“<br />
Fjársjóður í kassa<br />
Árið 1982 kom Eggert heim úr<br />
námi í Maastricht og hóf vinnu að<br />
Garðyrkjuhjónin í Mörk segja tíma kominn fyrir fólk að huga að rótunum í breiðum skilningi.<br />
myndunum fyrir Íslensku flóruna.<br />
Eftir sleitulausa vinnu í meira en<br />
eitt ár hafði hann teiknað yfir 270<br />
tegundir af íslenskum háplöntum,<br />
sem er stór hluti okkar flóru.<br />
„Teikningarnar voru svo settar<br />
ofan í kassa og ekki sýndar meira<br />
þar til að við bönkuðum uppá hjá<br />
honum og spurðum eftir þeim.<br />
Okkur datt strax í hug að það væri<br />
frábært að gefa þessar myndir út í<br />
bók, sem sýndi þær í sinni upprunalegu<br />
dýrð. Þær höfðu verið<br />
mikið minnkaðar í upprunalegu<br />
útgáfunni og þótt þær þjóni hlutverki<br />
sínu frábærlega þar, kemur<br />
það ekki nógu vel fram hve nánast<br />
yfirþyrmandi glæsilegar þær eru.<br />
Hver háplanta er teiknuð í raunstærð<br />
sinni og hvert blað er í<br />
stærðinni A3.“<br />
Hvergi var sparað til verksins og<br />
má í raun segja að útgáfan sé eins<br />
konar listaverk í sjálfu sér, enda í<br />
takmörkuðu upplagi, 500 tölusettum<br />
eintökum árituðum af Eggerti.<br />
Bókin var prentuð í Kína, því<br />
handbinda þurfti hvert eintak og<br />
fylgdi maður henni þangað til að<br />
fylgjast með að allt færi á réttan<br />
veg. Þá kemur hver bók í efnisklæddum<br />
kassa, sem er handsmíðaður<br />
úr krossviði. „Snæfríð Þorsteins<br />
hönnuður lagði gríðarlega<br />
mikla vinnu í að koma þessu upp,<br />
en hún hlaut nýlega verðlaun FÍT<br />
fyrir besta prentgrip ársins fyrir<br />
þessa bók,“ segir Kristján.<br />
Unnendur lista og blóma<br />
„Ég vissi að fólk yrði þakklátt að fá<br />
þetta safn út gefið. Fáir innlendir<br />
nútímalistamenn njóta jafn mikillar<br />
virðingar og Eggert Pétursson,<br />
en myndir hans höfða til svo<br />
margra. Verk hans seljast venjulega<br />
fyrir háar upphæðir og eru mjög<br />
umsetin svo það er ekki auðvelt<br />
fyrir almenning að eignast þau, en<br />
hér er kominn gripur á viðráðanlegu<br />
verði sem er sannarlega hluti<br />
af listsköpun Eggerts.“ Flora Islandica<br />
er safngripur í takmörkuðu<br />
upplagi og verður ekki endur-<br />
að hafa gróðrarstöð eins og okkur<br />
nálægt stóru svæði í höfuðborginni.<br />
Það er bæði mikill sparnaður sem í<br />
því felst og svo er það að auki umhverfisvænt,<br />
en ekki þarf að keyra<br />
allt efnið inn til borgarinnar. Þetta<br />
er hugmyndafræði sem er farin að<br />
prentuð. „Helmingurinn er seldur<br />
og þegar upplagið klárast er bókin<br />
búin. Ég tel að það sé mjög ólíklegt<br />
að það væri eitthvað eftir af henni í<br />
lok ársins,“ segir Kristján.<br />
„Markhópur okkar var annars<br />
vegar listunnendur, því myndirnar<br />
skipa svo stóran sess í ferli Eggerts.<br />
Hann talar um þær sem stafrófið í<br />
verkum sínum og hefur Flóru Íslands<br />
gjarnan við höndina þegar<br />
hann málar. Hins vegar eru það<br />
náttúruunnendur, fólk sem hefur<br />
áhuga á jurtum og gróðri Íslands.<br />
Eggert er afar nákvæmur, hann<br />
málar ekki bara einhver blóm<br />
heldur aðeins íslenska flóru, og<br />
setti lengst af til að mynda ekki<br />
blóm saman á mynd nema þau<br />
blómguðust á sama tíma. Stærð<br />
jurtanna á verkum hans hafa hingað<br />
til verið rétt sem og öll hlutföll.“<br />
Crymogea verður til<br />
Bókaútgáfan Crymogea var stofnuð<br />
árið 2007 af Kristjáni B. Jónassyni<br />
og Snæbirni Arngrímssyni, en þeir<br />
eiga báðir djúpar rætur í heimi íslenskrar<br />
útgáfu. Markmið útgáfunnar<br />
var frá upphafi að gefa ein-<br />
skipta töluverðu máli erlendis –<br />
uppruni vörunnar og að hún komi<br />
beint frá bóndanum, eins og afurðir<br />
okkar,“ segir Sigríður að lokum.<br />
www.mork.is<br />
Kristján B. Jónasson, útgefandi hjá Crymogea: „Ég vissi að fólk yrði þakklátt að fá<br />
þetta safn út gefið. Fáir innlendir nútímalistamenn njóta jafn mikillar virðingar og<br />
Eggert Pétursson.“<br />
ungis út sjónrænar bækur um ljósmyndir<br />
og list.<br />
„Við mörkuðum okkur þessa<br />
stefnu, bæði til að fara ekki út um<br />
víðan völl og vegna þess að alþjóðleg<br />
verkefni sem við erum að vinna<br />
í eru öll á þessum nótum,“ segir<br />
Kristján og nefnir sem dæmi ljósmyndabók<br />
eftir Ragnar Axelsson<br />
um áhrif heimshlýnunar á líf inúíta<br />
og ljósmyndabók eftir Pál Stefánsson<br />
um fótbolta í Afríku, sem er<br />
gefin út í tengslum við heimsmeistarakeppnina<br />
í fótbolta sem haldin<br />
verður í Suður-Afríku á næsta ári.<br />
Bækurnar eru báðar unnar í tengslum<br />
við virta, jafnvel heimsþekkta<br />
rithöfunda.<br />
Kristján segir forlagið hugsa til<br />
stærri markaðar en Íslands, bæði<br />
til að auka hagkvæmni og fá slagkraft<br />
við undirbúning og gerð bókanna<br />
og til að geta átt möguleika á<br />
að samnýta prentun til mismunandi<br />
markaðssvæða. „Þetta tekur<br />
allt sinn tíma, en bækurnar okkar<br />
hafa fengið mjög góð viðbrögð og<br />
við erum bjartsýnir.“<br />
www.crymogea.is
Endurnærandi garðrækt<br />
Inga Rut Gylfadóttir, landslagsarkitekt FÍLA skrifar<br />
Í rannsóknum hefur glögglega verið<br />
sýnt fram á að hverskonar garðrækt<br />
og útivist á gróðursælum<br />
stöðum og útivistarperlum eflir<br />
andann og endurnærir sál og líkama.<br />
Að koma inn í hverfi, inngang<br />
að vinnustað eða heimili gefur okkur<br />
sterka hugmynd af viðkomandi<br />
stað. Hönnun umhverfisins ásamt<br />
gróðri er þar mikill áhrifavaldur.<br />
Síðustu ár hefur helsta ósk lóðareigenda<br />
verið sú að fá viðhaldslítinn<br />
garð. Fólk hefur verið hrætt við<br />
að hafa mikinn gróður þar sem því<br />
getur fylgt nokkuð viðhald. Mín<br />
skoðun er þó sú að þrátt fyrir að<br />
garður sé hannaður stílhreinn og<br />
einfaldur, þar sem stór hluti garðsins<br />
er með hellulögn og timburpalli,<br />
þá skipti gróðurinn höfuðmáli<br />
í því að skapa vistlegan og<br />
huggulegan garð.<br />
Hluti gróðurs blómstrar snemma<br />
vors og er yndislegt að hafa eina<br />
slíka plöntu í sjónlínu t.d við inngang<br />
húss og við glugga. Þegar<br />
garður er orðinn vel þroskaður er<br />
einnig um að gera að skipta út<br />
plöntum og breyta til. Bæta við<br />
einum blómstrandi runna á áberandi<br />
stað gefur skemmtilega fjölbreyttni<br />
í garðinn. Hver einstök<br />
planta hefur mikinn fjölbreytileika<br />
„Áherslan er hvarvetna á íslenskt<br />
og eftir því stilltum við kúrsinn í<br />
framleiðslu okkar þetta árið. Leggjum<br />
okkur sérstaklega eftir íslenskum<br />
plöntum og þar nefni ég til<br />
dæmis sumarblómin,“ segir Katrín<br />
Ásgrímsdóttir, framkvæmdastjóri<br />
Sólskóga.<br />
Sólskógar eru einn stærsti<br />
plöntuframleiðandi landsins og eru<br />
með starfsemi á Egilsstöðum og í<br />
Kjarnaskógi á Akureyri. Á báðum<br />
stöðum er fyrirtækið með mikla<br />
framleiðsla bæði á blómum, trjáplöntum<br />
og skógarplöntum, meðal<br />
annars fyrir landshlutabundin<br />
skógarverkefni á Vestfjörðum,<br />
Norðurlandi og Austurlandi.<br />
Alltaf vinsælast<br />
„Bændaskógræktin hefur tvímælalaust<br />
orðið til þess að auka áhuga<br />
almennings á öllu ræktunarstarfi,“<br />
segir Katrín. „Sífellt fleiri eru að fást<br />
við ræktun í einhverri mynd, bæði<br />
í þéttbýli og svo úti í sveitum, til<br />
dæmis við sumarhús. Þar er íslenska<br />
birkið alltaf vinsælast, enda<br />
nokkuð auðræktað. En síðan hafa<br />
aðrar tegundir komið sterkar inn,<br />
til dæmis lerki og fleiri barrtegundir.<br />
Einnig gæti ég nefnt ýmsar fjölærar<br />
plöntur og runnategundir;<br />
fjölbreytnin fer sívaxandi.“<br />
Rætur Sólskóga eru á Fljótsdalshéraði.<br />
Fyrir rúmum tveimur árum<br />
var sú breyting síðan gerð að fyrirtækið<br />
tók yfir gróðrastöðina í<br />
Kjarna við Akureyri sem rekin hefur<br />
verið síðan 1947, lengst af<br />
Skógræktarfélagi Eyfirðinga. Í<br />
Kjarna eru alls sjö stór gróðurhús,<br />
samanlagt 3.800 fermetrar að flatarmáli.<br />
Þegar aðstaðan á Egilsstöðum<br />
er svo tekin með í dæmið eru<br />
Sólskógar með undir plasti um<br />
5.000 fermetra sem tryggir mikla<br />
afkastagetu. Slíkt þarf líka, því Sólskógar<br />
framleiða til dæmis öll<br />
sumarblóm fyrir sveitarfélög á<br />
Hönnun, ásamt gróðri, er mikill áhrifavaldur<br />
í fyrstu upplifun að aðkomu<br />
heimilis eða vinnustaðar.<br />
í áferð, laufgun, blómstrun, berjum<br />
og haustlitum og ásýndin breytist á<br />
nokkurra vikna fresti.<br />
Dvalarsvæði skipta alltaf miklu<br />
máli í görðum og þarf að vanda<br />
valið vel, hvar sá staður á að vera.<br />
Hér þarf að finna stað þar sem sólin<br />
skín hvað lengst svo ekki sé<br />
minnst á skjólið. Skjól á Íslandi er<br />
grundvallaratriði til að skapa vel<br />
nýtanlegt dvalarsvæði. Mikill misskilningur<br />
er þó að til að fá gott<br />
dvalarsvæði þurfi skjólgirðingar að<br />
Sólskógar á Akureyri og Egilsstöðum:<br />
vera mjög háar. Girðingar ættu<br />
ekki að vera hærri en svo að maður<br />
sjái yfir þær og að sólin geti skinið<br />
inn á dvalarstaðin óheft þar sem<br />
hún hækkar hitastigið verulega.<br />
Þannig lengist einnig sá tími sem<br />
við getum notið útiveru frá því<br />
snemma á vorin og lengur fram á<br />
haust.<br />
Leiksvæði, matjurtaræktun,<br />
snúrur og heitur pottur er einnig<br />
eitthvað sem gerir garðinn að hagnýtum<br />
og notalegum fjölskyldu- og<br />
Birki, barrtré og blómplöntur<br />
Katrín Ásgrímsdóttir, framkvæmdastjóri Sólskóga.<br />
Austurlandi og raunar fjölmarga<br />
fleiri. Verkefnin eru margvísleg og<br />
fer fjölgandi.<br />
Hlúir að sínu<br />
„Þegar ræktun og framleiðsla þessa<br />
ár var í undirbúningi tókum við<br />
þann pól í hæðina að áhugi fólks á<br />
allri ræktun myndi aukast; fólk<br />
myndi í ríkari mæli halda sig í<br />
Hluti gróðurs blómstrar snemma vors<br />
og er yndislegt að hafa eina slíka plöntu<br />
í sjónlínu.<br />
heimaranni og hlúa að sínu. Þetta<br />
hefur gengið eftir; föndurvörur<br />
seljast sem aldrei fyrr, fólk er farið<br />
að baka heima og svona gæti ég<br />
áfram haldið. Þetta er viðhorfsbreyting<br />
og hún vinnur með okkur,“<br />
segir Katrín Ásgrímsdóttir í<br />
Sólskógum.<br />
www.solskogar.is<br />
vinastað. Það skiptir í raun ekki<br />
máli hve stór eða lítill garðurinn er,<br />
mikilvægast er að hver fermeter sé<br />
vel nýttur og fái sitt rétta hlutverk,<br />
hvort sem það er svæði til að horfa<br />
á eða nýta á praktískan hátt.<br />
Leiksvæði og dvalarsvæði þurfa<br />
alltaf að vera í góðum tengslum og<br />
í hæfilegri fjarlægð hvort við annað.<br />
Það gengur t.d aldrei að hafa<br />
leiksvæði langt frá dvalarsvæði fullorðinna.<br />
Manneskjan er félagsvera<br />
og börn vilja vera hjá okkur, og<br />
eins vilja foreldrar geta fylgst með<br />
börnunum. Þetta á líka við um<br />
matjurtagarð og önnur vinnusvæði,<br />
þau verða að vera í góðum tengslum<br />
við aðra fleti í garðinum, einfaldlega<br />
svo að við nennum að vera<br />
þar. Hver kannast ekki við að kartöflu-<br />
eða rabarbararæktunin er í<br />
einu horni garðsins, kannski vel<br />
norðarlega í rokinu!! Það er ekki<br />
mjög freistandi að fara þangað að<br />
reita arfa. Ákjósanlegast er að matjurtagarðurinn<br />
sé á skjólgóðum<br />
stað og sólríkum, svo að við njótum<br />
þess að dytta að honum. Það er<br />
mesti misskilningur að matjurtargarðar<br />
séu ljótir eða þurfi að vera<br />
það. Með öllu tegundavalinu sem<br />
hægt er að fá í dag, bæði í matjurtunum<br />
sjálfum og svo efnisnotkun í<br />
Skjól á Íslandi er grundvallaratriði til<br />
að skapa vel nýtanleg dvalarsvæði.<br />
Mikill misskilningur er þó að til að fá<br />
gott dvalarsvæði þurfi skjólgirðingar að<br />
vera mjög háar.<br />
GAR‹URINN 2009 | 23<br />
Í grónum görðum má oft finna eitthvað smart inn á milli gróðurs sem hægt er að<br />
færa til og koma á meira áberandi stað. Hér lá t.d holtagrjótið áður á hliðinni undir<br />
stóru grenitré.<br />
umgjörðina er auðvelt að útbúa aðlaðandi<br />
matjurtakassa sem passar<br />
vel inn í aðra efnisnotkun í garðinum.<br />
Kassarnir geta jafnvel verið<br />
með loki svo hægt sé að loka honum<br />
yfir veturinn þegar lítið er þar<br />
að sjá. Það er um að gera að nota<br />
hugmyndarflugið og matjurtakassinn<br />
er orðin hin mesta prýði. Auk<br />
þess koma margar fjölærar matjurtir<br />
upp snemma á vorin s.s. rabarbari,<br />
graslaukur og fleira og gefa<br />
beðinu líf áður en allt fer að<br />
blómstra í júní.<br />
Einnig hef ég ítrekað að fólk geri<br />
garðinn sinn persónulegan, t.d með<br />
því að setja niður sérvalinn stein,<br />
gamlan ættargrip eins og t.d<br />
skúlptúr, járnaflækjur margskonar<br />
sem hafa fylgt viðkomandi. Í grónum<br />
görðum má oft finna eitthvað<br />
smart, inn á milli gróðurs, sem<br />
hægt er að færa til og koma á meira<br />
áberandi, velvaldan stað ásamt lýsingu<br />
gerir mikið.<br />
<strong>Garðurinn</strong> er eitthvað sem gerir<br />
umhverfi okkar fallegra og margir<br />
njóta. Annað hvort sem áhorfendur<br />
utan frá eða sem notendur. Að<br />
ganga fram hjá fallega hirtum og<br />
vel skipulögðum garði er jafn endurnærandi<br />
og að eiga einn slíkan.<br />
Ekki er endilega nauðsynlegt að fylla<br />
gróðurbeð af gróðri, hver gróður á sinn<br />
stað í garðinum.
24 | GAR‹URINN 2009<br />
Helenurósin ´Hybrida´<br />
klifrar fagurlega<br />
Norræna rósahelgin var haldin í<br />
boði norska rósafélagsins í Lillehammer<br />
og nágrenni í júlí á síðastliðnu<br />
ári. Nokkrir félagar í íslenska<br />
rósaklúbbnum tóku þátt í viðburðum<br />
helgarinnar. Þar var m.a. farið í<br />
skoðunarferðir í marga einkagarða<br />
þar sem gat að líta margar fagrar<br />
rósir og skemmtilegan umbúnað<br />
um þær. Meðal þeirra voru nokkur<br />
yrki klifurrósa sem sögð voru hafa<br />
reynst vel við erfið skilyrði hátt til<br />
fjalla og á stöðum sem útsettir eru<br />
fyrir veðursveiflur að vori. Það voru<br />
aðallega yrki af Helenurósum (Rosa<br />
helenae) sem sumir vilja kalla hunangsrósir<br />
sem vöktu athygli Íslendinganna<br />
- sérstaklega yrkið ´Hybrida´sem<br />
sagt var hafa reynst vel<br />
við erfið skilyrði. Það er orðið mjög<br />
útbreitt norður um allan Guðbrandsdalinn<br />
og upp til fjalla þar.<br />
Yrkið ´Hybrida´ er mjög fljótvaxið<br />
og blómviljugt og skreytti<br />
víða umgjörðina við inngang húsa í<br />
Guðbrandsdalnum – það var einskonar<br />
einkennisrós á svæðinu.<br />
Þetta yrki er ekki algengt á markaði<br />
og hefur ekki verið til sölu hér á<br />
landi til þessa þótt önnur og lakari<br />
yrki af Helenurós hafi verið á boðstólum.<br />
Fjölgun Helenurósa er<br />
hinsvegar sérstaklega auðveld - það<br />
þekkir höfundur þess pistils af eigin<br />
raun. Best þrífast þær hér á landi<br />
á eigin rót svo ekki ætti gróðrarstöðvum<br />
að verða skotaskuld úr<br />
því að reyna framleiðslu á ´Hybrida´<br />
fyrir innlenda rósaunnendur<br />
þegar næst í móðurplöntur en það<br />
er innan seilingar. Hér fylgja<br />
nokkrar myndir af þessari ágætu<br />
rós og gæti hún sómt sér vel við<br />
inngang að sumarbústöðum eða<br />
umhverfis sólpallinn á móti suðri.<br />
Snúningsdiskur<br />
Ýmsir aukahlutir<br />
K 7.80 M Plus<br />
Þrýstingur<br />
20-160 bör max<br />
Stillanlegur úði<br />
Sápuskammtari<br />
„Matarjurtaræktun er í tísku enda<br />
tökum við hjá BYKO mið af því í<br />
okkar áherslum. Hjá okkur er það<br />
Háþrýstidælur<br />
Þegar gerðar eru hámarkskröfur<br />
K 5.91 M Plus<br />
Þrýstingur:<br />
20-140 bör max<br />
Vatnsmagn:<br />
490 ltr/klst<br />
Lengd slöngu: 7,5 m<br />
Stillanlegur úði<br />
Túrbóstútur + 50%<br />
Sápuskammtari<br />
Vatnsmagn: 600 ltr/klst<br />
Túrbóstútur + 50%<br />
Lengd slöngu: 9 m<br />
Vilhjálmur Lúðvíksson skrifar<br />
K 7.85 M Plus<br />
Þrýstingur:<br />
20-160 bör max<br />
Vatnsmagn:<br />
600 ltr/klst<br />
Stillanlegur úði<br />
Sápuskammtari<br />
Túrbóstútur + 50%<br />
12 m slönguhjól<br />
K 6.91 M Plus<br />
Þrýstingur: 20-150 bör max<br />
Vatnsmagn: 550 ltr/klst<br />
Túrbóstútur + 50%<br />
Lengd slöngu: 9 m<br />
Sápuskammtari<br />
Stillanlegur úði<br />
SKEIFAN 3E-F · SÍMI 581-2333 · FAX 568-0215 · WWW.RAFVER.IS<br />
Íslenskur garður með suðrænum blæ. ´Hybrida´ við inngang.<br />
´Hybrida´að springa út. Rósagöng með R. helenae ´Hybrida´.<br />
Fjölbreytt vöruúrval af garðvörum hjá BYKO:<br />
Allt fyrir fallegan garð<br />
til dæmis nýmæli þetta árið að nú<br />
bjóðum við upp á mikið úrval frætegunda,<br />
matjurtir og kryddtegundir<br />
ásamt sáðbökkum - og fleira<br />
sem til þarf fyrir þá sem vilja reyna<br />
sig í hverskonar heimaræktun.<br />
Einnig erum við hér með útsæðiskartöflur;<br />
gullauga og íslenskrar<br />
rauðar. Svona gæti ég áfram haldið,“<br />
segir Agnar Kárason, rekstrarstjóri<br />
verslunar BYKO á Fiskislóð í<br />
Reykjavík.<br />
Í verslunum BYKO víða um land<br />
hefur úrval garðyrkjuvara verið<br />
stóraukið. „Meðal almennings virðist<br />
vera rík vitund fyrir hverskonar<br />
sjálfþurftarbúskap og við<br />
bregðumst að sjálfsögðu við kröfum<br />
viðskiptavina í því efni,“ segir<br />
Agnar. Nefnir hann þar m.a. að nú<br />
fáist í verslunum fyrirtækisins túnþökur<br />
og allur algengasti áburður.<br />
Mold í kerruna býðst í timbursölu<br />
Breidd. Einnig er þar að finna mikið<br />
úrval af trjá- og garðplöntum.<br />
Blákorn og Glæðir<br />
Blákorn er áburður sem þykir<br />
henta vel á grasflatir í heimagörðum<br />
og á trjáplöntur. „Við skynjum<br />
á hinn bóginn mjög ríka vitund<br />
fyrir því að nota ekki tilbúinn<br />
áburð í matjurtatgarðinn heldur<br />
nota alfarið náttúruleg efni. Þar<br />
kjósa til dæmis margir að nota íslenskan<br />
lífrænan áburð, til dæmis<br />
Glæðir sem er framleiddur úr þangi<br />
í þörungaverksmiðjunni á Reykhólum,“<br />
segir Agnar.<br />
Til að mæta þessum aukna<br />
ræktunaráhuga landsmanna hefur<br />
BYKO hafið framleiðslu á gróðurbröggum,<br />
vermireitum og vinnu-<br />
Sólargeislar og sjálfsþurftarbúskapur. Agnar Kárason, rekstrarstjóri verslunar<br />
BYKO á Fiskislóð í Reykjavík.<br />
borðum í garðinn sem auðvelda<br />
fólki að skapa nytsaman og fallegan<br />
garð. Hjá BYKO býðst einnig mikið<br />
úrval af hverskonar árstíðarvörum.<br />
Þar má nefna hoppukastala,<br />
trampólín, reiðhjól, garðáhöld og<br />
mikið úrval af sláttuvélum. Einnig<br />
má nefna að nú selst pallaefni sem<br />
aldrei fyrr sem bendir til að margir<br />
ætli eimitt að halda sig á heimaslóðum<br />
þetta árið. Sitja fremur í<br />
sólargeislum undir suðurveggnum<br />
en fara á Spánarstrendur.<br />
Allt fyrir viðhaldið<br />
Að undanförnu hefur BYKO keyrt<br />
auglýsingaherferðina Allt fyrir viðhaldið.<br />
Þannig fæst í verslunum<br />
fyrirtækisins mikið úrval af öllu því<br />
sem þarf fyrir viðhald og endurbætur<br />
á húsnæði en allur virðisaukaskattur<br />
af slíku fæst nú endurgreiddur.<br />
Og þegar hefjast skal<br />
handa um framkvæmdir getur verið<br />
þjóðráð að leita til BYKO þar<br />
sem starfa góðir fagmenn sem gefa<br />
góð ráð og leiðbeiningar. „Ég trúi<br />
að þetta verði gott sumar á Íslandi.<br />
Fólki veitir ekki af,“ segir Agnar<br />
Kárason.<br />
www.byko.is
Blóm vorsins – vorertur<br />
Sigríður Hjartar skrifar<br />
Í rómantískum skáldsögum, sem<br />
ég drakk í mig á sokkabandsárunum,<br />
var stundum fjallað um ungar<br />
stúlkur, sem skiptu svo fallega litum.<br />
Ungar stúlkur skipta sjálfsagt<br />
enn fallega litum en það gerir garðurinn<br />
okkar líka. Fyrstu blómin á<br />
hverju vori í garðinum mínum,<br />
vetrargosinn og snæklukkan, eru<br />
bæði skínandi hvít, þannig að garðurinn<br />
verður hvítur ásýndum. Síðan<br />
koma krókusarnir í fjölmörgum<br />
litum en loks tekur garðurinn á sig<br />
þann lit, sem er litur vorsins í huga<br />
mínum. Þetta er guli liturinn. Vorboðinn,<br />
sem er mjög lágvaxinn,<br />
páskaliljur í ótal útgáfum og stærð-<br />
um, huldulykillinn og margar fleiri<br />
blómplöntur eru fallega gular, hver<br />
með sínu móti. Þess vegna vekja<br />
þær plöntur, sem eru í gagnstæðum<br />
lit við gult, enn meiri athygli í<br />
vorgarðinum.<br />
Vorertur, Lathyrus vernus, eru<br />
sannarlega ekki gular og það er<br />
nánast eins og þær séu athyglisjúkar<br />
í vorgarðinum. Það er ekki<br />
stærðarinnar vegna því vorerturnar<br />
eru aðeins 30-40 sm á hæð. Blaðliturinn<br />
er fallega skærgrænn og<br />
blöðin eru samsett eins og hjá öðrum<br />
blómum úr belgjurtafjölskyldunni.<br />
Blómin sitja nokkur saman á<br />
stöngli, sem lyftir sér dálítið yfir<br />
blaðskrúðið. Liturinn á blómunum<br />
sker sig stórkostlega frá grænu<br />
laufinu og gulblómstrandi umhverfinu.<br />
Hann er mjög skær,<br />
fjólublár eða blárauður, en innst í<br />
blóminu er hvítur blettur.<br />
Vorerturnar eru mjög snemma á<br />
ferðinni, eins og nafnið bendir til.<br />
Blómgunartími er auðvitað háður<br />
vaxtarstað og árferði en akkúrat<br />
núna, um miðjan maí, blómstra<br />
þær í garðinum mínum. Þær eru<br />
líka búnar að þroska fræ snemma<br />
sumars og síðan visnar laufið svo<br />
plantan er horfin síðsumars. Vorertum<br />
er auðvelt að fjölga með<br />
fræi, sem oft er að finna á frælista<br />
Garðyrkjufélags Íslands og það er<br />
unnt að skipta þeim eftir blómgun<br />
og fá þannig smáplöntur utan af<br />
hnausnum.Þótt vorerturnar lifi ár-<br />
Nýjungar hjá Gámaþjónustunni:<br />
Garðapokinn og Garðatunnan<br />
Gámaþjónustan er þessa dagana að<br />
hleypa af stokkunum nýrri þjónustu<br />
sem eru Garðapokinn og<br />
Garðatunnan. Sem kunnugt hefur<br />
Reykjavíkurborg hætt að sækja<br />
garðaúrgang sem til fellur í einkagörðum,<br />
eins og gert hefur um<br />
langt árabil. Því munu vafalaust<br />
margir fagna þessari nýjung Gámaþjónustunnar.<br />
Að sögn Jóns Ísakssonar markaðsstjóra<br />
Gámaþjónustunnar og<br />
Magnúsar Ólafssonar sölustjóra er<br />
mikið lagt upp úr því að þessi nýja<br />
þjónusta sé einföld og aðgengileg.<br />
Viðskiptavinir geta pantað Garðapoka<br />
á Netinu en þeir eru seldir<br />
fimm saman í pakka og kostar<br />
pokinn 490 kr. eða alls kr. 2.450.<br />
Innifalið í verði pokanna er að þeir<br />
verða sóttir til viðskiptavinanna<br />
eftir þeirra óskum þegar þeir hafa<br />
verið fylltir garðaúrgangi.<br />
Allt í samræmi. Hér er valinn litur á girðinguna sem tekur mið af lit fjölbýlishússins.<br />
Hugmyndir í þrívídd<br />
Þegar fólk leitar til hönnuða um<br />
útfærslu á hönnun garðsins fær það<br />
einatt í hendur teikningar og riss á<br />
blaði sem sumum finnst erfitt að<br />
lesa og átta sig á. Fyrirtækið Lóðalist<br />
ehf. býður upp á teikningar í<br />
þrívídd sem auðveldar fólki að átta<br />
sig á hvernig útfærslan muni líta<br />
út. Bjarnheiður Erlendsdóttir hjá<br />
Lóðalist ehf. er með áratuga reynslu<br />
af hönnun og framkvæmdum við<br />
garða og palla:<br />
„Þegar ég hanna garða fyrir fólk<br />
mæti ég auðvitað á staðinn og<br />
skoða aðstæður og met hvernig<br />
best sé að hafa hlutina. Það er mismunandi<br />
hvort ég er einungis að<br />
hanna palla og pallakerfi, eða garðinn<br />
í heild sinni. Ég teikna allt upp<br />
Sent til viðskiptavina<br />
Við kaup á tíu pokum eða fleiri<br />
fæst 10% afsláttur. Pokarnir eru<br />
sendir til viðskiptavinanna sem<br />
hafa svo samband við Gámaþjónustuna<br />
annað hvort rafrænt eða í<br />
síma þegar þeir óska eftir að losna<br />
við pokana.<br />
„Fólk getur séð á netinu hvenær<br />
við erum á ferðinni í þeirra hverfi<br />
og lætur þá pokana út við lóðamörk<br />
þar sem við sækjum þá,“ segir<br />
Jón sem bætir við að þjónusta<br />
þessi standi garðeigendum á öllu<br />
höfuðborgarsvæðinu til boða.<br />
Garðatunnan er þjónusta í svipuðum<br />
dúr, nema hvað hún hentar<br />
ef til vill betur því fólki sem kappsamast<br />
er í garðinum og er með<br />
stórar lóðir. Þá er gott að hafa sérstaka<br />
garðatunnu á staðnum og<br />
auðvelt að panta aukalosun ef á<br />
þarf að halda. Garðatunnan kostar<br />
í þrívídd og gerir það teikningarnar<br />
mjög lifandi svo fólk á auðveldara<br />
með að átta sig á hvernig allt muni<br />
líta út á endanum,“ segir Bjarnheiður.<br />
Hún segir að mikilvægt sé að<br />
taka mið af ríkjandi vindáttum,<br />
stöðu húss/palls gagnvart sólu, aðkeyrslu<br />
að húsinu, stærð lóðar og<br />
hæðarmismun. Í pallahönnun<br />
þurfi að sníða skjólveggi miðað við<br />
vindáttir, sól og skugga og m.a.<br />
staðsetja heita potta og einstakar<br />
plöntur út frá slíkum atriðum.<br />
Bjarnheiður annast m.a. garðaráðgjöf<br />
fyrir Byko og þar getur fólk<br />
pantað tíma og fengið hálftíma ráðgjöf<br />
og teiknihugmyndir af pöllum<br />
sem það hyggst koma upp.<br />
Ný þjónusta hjá Gámaþjónustunni. Magnús Ólafsson sölustjóri og Jón Ísaksson<br />
markaðsstjóri.<br />
kr. 1990.- á mánuði og er tæmd á<br />
tveggja vikna fresti frá maí til október.<br />
Alhliða þjónusta<br />
Gámaþjónustan hf. hefur starfað í<br />
25 ár og er leiðandi í alhliða umhverfisþjónustu.<br />
Býður meðal annars<br />
upp á alhliða þjónustu við<br />
söfnun á lífrænum úrgangi til jarð-<br />
Kartöflur eru svo miklu<br />
meira en kartöflur ...<br />
hver hefði trúað því að<br />
saga þeirra væri svona<br />
spennandi!<br />
Vorertur eru mjög snemma á ferðinni eins og nafnið bendir til.<br />
gerðar. Þá býður Gámaþjónustan<br />
margs konar aðra þjónustu svo<br />
sem bílastæðasópun, endurvinnslutunnuna,<br />
útleigu vinnuskúra,<br />
salerna og geymslugáma<br />
auk leigu og losunar almennra<br />
gáma fyrir úrgang og endurvinnsluefni.<br />
www.gamar.is<br />
Bækur fyrir þá<br />
sem vilja rækta<br />
garðinn sinn – og<br />
gera náttúrulega<br />
matreiðslu og<br />
hollustu að lífsstíl.<br />
Garðyrkja, hollusta,<br />
uppskriftir, skemmtisögur,<br />
ráð gegn kvefi – allt þetta og<br />
meira til er að finna í hinum<br />
sívinsæla Ætigarði.<br />
Hildur Hákonardóttir listakona er þekkt<br />
fyrir frumlega frásagnargleði og ritsnilld.<br />
GAR‹URINN 2009 | 25<br />
um saman eru þær ekki mjög algengar<br />
í íslenskum görðum. Við<br />
þekkjum betur frænku þeirra, ilmbaunirnar,<br />
sem lengi hefur verið<br />
vinsælt sumarblóm. Þetta er stórskemmtileg<br />
klifurplanta, sem getur<br />
klifrað upp eftir neti eða þráðum<br />
og festir sig að mestu sjálf, því<br />
fremsta blaðparið er ummyndað í<br />
klifurþræði. Ilmbaunirnar geta orðið<br />
allt að 2 m háar, sem er góð<br />
frammistaða svona á einu sumri.<br />
Blóm ilmbauna eru stór og litskrúðið<br />
mikið en ákaflega fínlegt,<br />
hvítir, fölbleikir og fínlillabláir litir<br />
eru einkennandi fyrir ilmbaunir, en<br />
líka eru til laxableik, rósrauð og<br />
jafnvel fjólublá afbrigði. Ilmbaunir<br />
eru góðar til afskurðar, standa lengi<br />
og ilmurinn er ólýsanlegur.<br />
Svo skemmtilega vill til að tvær<br />
plöntur af ættkvísl vorerta og ilmbauna<br />
vaxa villtar á Íslandi. Báðar<br />
vaxa aðeins á stöku stað, en þó í<br />
öllum landsfjórðungum. Önnur<br />
þeirra er baunagras. Þetta er mjög<br />
lágvaxin planta, skríður með jörðu,<br />
en blómin eru ótrúlega stór og<br />
skarta þremur litbrigðum í fjólubláu.<br />
Fuglaerturnar eru gjörólíkar,<br />
blómin eru einlit, sterkgul og þær<br />
geta klifrað.<br />
Plöntur af belgjurtaættinni eru<br />
óskaplöntur hvers garðeiganda.<br />
Þær eru áburðarverksmiðjur þar<br />
sem á rótum þeirra lifa bakteríur,<br />
sem vinna köfnunarefni. Þetta á við<br />
allar þær plöntur, sem hér hafa<br />
verið nefndar, bæði Íslendingana<br />
baunagras og fuglaertur og garðplönturnar<br />
vorertur og ilmbaunir.<br />
LIFUM Í TAKT VIÐ<br />
NÁTTÚRUNA<br />
www.salkaforlag.is<br />
15x15_mix.indd 1 5/15/09 2:49:20 PM
26 | GAR‹URINN 2009<br />
Veljum íslenskt!<br />
Um langa hríð höfum við Íslendingar<br />
verið haldnir einhvers konar<br />
minnimáttarkennd þegar kemur að<br />
vali á íslenskum trjátegundum í<br />
garðana okkar. Birkið hefur komið<br />
og farið úr tísku en er sem betur fer<br />
inni núna enda er það sérþróað<br />
fyrir íslenskar aðstæður og lætur<br />
hvorki veðurfar né efnahagsástand<br />
blekkja sig til vaxtar á óheppilegum<br />
tíma. Ilmreynirinn var lengi vel<br />
ekki þóknanlegur af tískulöggum<br />
garðanna því hann hafði á sér<br />
ímynd ömmutrés, það er tré sem<br />
ömmur myndu velja í garða sína en<br />
engir aðrir. Ekki það að ömmur<br />
hafi lélegan smekk, þær eru margar<br />
hverjar tískulöggur sjálfar en fyrir<br />
nokkrum augum lukust augu garðeigenda<br />
aftur upp fyrir fegurð reynisins<br />
og nú er hann yfirleitt uppseldur<br />
í gróðrarstöðvum. Blæöspin<br />
er líka flokkuð sem íslensk tegund<br />
en hefur ekki náð mikilli útbreiðslu<br />
í görðum enda er hún örlítið erfiðari<br />
viðureignar vegna þess að hún<br />
dreifir sér um garðana með rótarskotum,<br />
kannski nær hún útbreiðslunni<br />
þannig?<br />
Af runnategundum hafa gulvíðir,<br />
brekkuvíðir og loðvíðir verið<br />
mikið notaðir í gegnum tíðina enda<br />
eru þetta blaðfallegar tegundir sem<br />
koma með ákaflega skrautlega og<br />
litfagra rekla, snemma vors þegar<br />
aðrar plöntur eru enn í svefnrofunum.<br />
Víðirinn er auðræktanlegur og<br />
þrífst um land allt sem skýrir vinsældir<br />
hans. Að vísu hafa ryðsvepp-<br />
Nærmynd af reklum á karlplöntu grasvíðis á Vestfjörðum.<br />
Guðríður Helgadóttir skrifar<br />
Jarðlægur íslenskur einir - Juniperus communis.<br />
ur og fiðrildalirfur aðeins dregið úr<br />
vinsældum hans enda landinn<br />
pödduhræddur með afbrigðum en<br />
gróska plantnanna hefur enn sem<br />
komið er haft vinninginn þegar<br />
kemur að plöntuvalinu.<br />
Við eigum hins vegar fleiri tegundir<br />
trjáplantna sem mætti rækta<br />
í mun meira mæli. Þetta eru tegundir<br />
sem eiga það sammerkt að<br />
vera frekar lágvaxnar og kannski<br />
lítt áberandi á löngu færi en þegar<br />
komið er í návígi við þessar plöntur<br />
blasir við fegurð hins smáa. Það<br />
gildir um allar þessar tegundir að<br />
best er að nálgast þessar plöntur í<br />
garðplöntustöðvum. Ef maður tek-<br />
ur plöntur úr náttúrunni og flytur í<br />
garða verða þær fyrir miklu áfalli,<br />
jarðvegur í görðum er mun næringarríkari<br />
en úti í móanum og<br />
plönturnar ná yfirleitt ekki að laga<br />
sig að þessu nýja ástandi. Auk þess<br />
er það nú ekkert sérlega náttúruvænt<br />
að ganga með stunguskóflur<br />
um íslenska móa og moka upp<br />
gróðurtorfum til að flytja í garða.<br />
Íslenski einirinn, Juniperus<br />
communis, er jarðlægur sígrænn<br />
runni sem nýtur þess heiðurs að<br />
vera eini berfrævingurinn sem telst<br />
Meðvitund gagnvart umhverfisvernd<br />
eykst í sífellu. Nýlega gaf<br />
Salka út bókina Konur geta breytt<br />
heiminum með nýjum lífsstíl eftir<br />
Guðrúnu G. Bergmann og fjallar<br />
hún um það hvernig megi lifa bæði<br />
heilbrigðara og umhverfisvænna lífi<br />
á auðveldan hátt og samtímis að<br />
spara í rekstri heimilisins. Guðrún<br />
segir bókinni beint til kvenna, þar<br />
sem konur hafi á sinni könnu um<br />
80% af smásöluinnkaupunum og<br />
hafi því mikið vald til að gera<br />
breytingar.<br />
Mikil samlegðaráhrif<br />
„Mér fannst þetta tilvalið framlag í<br />
þær breyttu, samfélagslegu aðstæð-<br />
Hér má sjá fræhýði á kvenplöntu grasvíðis (smjörlaufs) - Salix herbacea.<br />
til íslensku flórunnar. Ættingjar<br />
hans, greni, fura, lerki og þöll eru<br />
innfluttar tegundir sem hafa komið<br />
til landsins á síðustu öld og teljast<br />
því ekki til flórunnar. Einirinn hefur<br />
verið fluttur í garða um áratugaskeið<br />
og þrífst mjög vel í frekar<br />
rýrum jarðvegi. Hann þarf bjartan<br />
vaxtarstað til að hann þrífist sem<br />
best. Þetta er sérbýlisplanta þannig<br />
að ýmist eru plönturnar karlkyns<br />
eða kvenkyns og eru það kvenplönturnar<br />
sem bera einiberin en<br />
þau eru til margra hluta nytsamleg.<br />
Fyrsta veturinn eftir gróðursetningu<br />
er gott að setja yfir hann vetrarskýli<br />
úr grenigreinum, svona á<br />
meðan hann er að ná rótfestu á<br />
nýjum stað.<br />
Fjalldrapi, Betula nana, er litli<br />
bróðir ilmbjarkarinnar og finnst í<br />
kjarrlendi víða um land. Fjalldrap-<br />
ur sem við stöndum frammi fyrir í<br />
dag. Við verðum að breyta um<br />
hegðun og temja okkur grænan lífstíl,<br />
bæði fyrir okkur sjálf og náttúruna,“<br />
segir Guðrún. „Mig langaði<br />
til að setja fram einfaldar leiðbeiningar<br />
sem allir geta farið eftir og<br />
kosta lítið en geta á hinn bóginn<br />
sparað fullt af peningum! Bókin<br />
sýnir hvernig hægt er að spara í<br />
heimilisrekstri og hafa um leið jákvæð<br />
áhrif á náttúruna, þannig að<br />
þarna sameinast tveir mikilvægir<br />
hagsmunir. Ég legg áherslu á að<br />
þetta eigi að vera auðvelt og að við<br />
getum haft gaman af þessum breytingum.<br />
Ef hver og ein kona gerir<br />
örlitlar breytingar hjá sér verða<br />
samlegðaráhrifin ótrúlega mikil.“<br />
Guðrún er frumkvöðull í umhverfisvænni<br />
ferðaþjónustu á Íslandi,<br />
en hún rekur Hótel Hellnar<br />
á Snæfellsnesi sem var fyrsta umhverfisvottaðaferðaþjónustufyrirtækið<br />
á Íslandi. Hún hefur skrifað<br />
ýmsar greinar um umhverfismál og<br />
eftir hana liggja fjölmargar bækur<br />
um sjálfsrækt og heilsutengt efni.<br />
Þess má geta að 10% höfundarlauna<br />
Guðrúnar fyrir þessa bók<br />
renna til Umhverfissjóðs Snæfellsness.<br />
Guðrún G. Bergmann og Blær Guðmundsdóttir fagna bókinni.<br />
inn er með smærri blöð en birkið,<br />
verður allt að því metershár og<br />
greinabygging hans er frekar fínleg.<br />
Haustlitur fjalldrapa er rauðbrúnn<br />
og er þetta ákaflega fallegur runni.<br />
Hann þrífst ágætlega í venjulegum<br />
garðajarðvegi og er sólelskur eins<br />
og birkið þannig að skuggsælir<br />
staðir henta engan veginn.<br />
Grasvíðir eða smjörlauf, Salix<br />
herbacea, er jarðlægur blaðfallegur<br />
íslenskur runni sem er ekki algengur<br />
í görðum en mætti nota mun<br />
meira. Eins og einirinn þá er grasvíðirinn<br />
sérbýlisplanta og er karlplantan<br />
ákaflega falleg á vorin með<br />
litla fínlega rekla en kvenplantan er<br />
skrautlegri þegar líður á sumarið<br />
því fræhýði hennar eru fallega rauð.<br />
Blöðin eru fagurgræn og glansandi<br />
og þetta er planta sem ætti tvímælalaust<br />
heima í fallegri steinhæð.<br />
Konur geta breytt heiminum<br />
Umhverfisvæn bók á ýmsa vegu<br />
Blær Guðmundsdóttir hannaði útlit<br />
bókarinnar, sem er um margt sérstakt.<br />
„Svo er þetta í fyrsta skipti<br />
sem bók á Íslandi er pakkað í filmu<br />
sem unnin er úr maíssterkju. Plastprent<br />
framleiddi filmuna sem<br />
brotnar niður í náttúrunni á fjörutíu<br />
dögum. Með þessum nýju umbúðum<br />
er brotið blað í bókaútgáfu,“<br />
segir Guðrún og bætir við að<br />
í framhaldi af útgáfu bókarinnar<br />
hafi Hildur Hermóðsdóttir hjá<br />
Sölku tekið þá ákvörðun að hafa<br />
sama hátt á varðandi innpökkun<br />
bóka frá forlaginu í framtíðinni.<br />
„Íslenskar konur eru svo fljótar<br />
að aðlagast og tileinka sér nýjar<br />
stefnur og strauma. Ég sé fyrir mér<br />
að velji þær ein af annarri grænan<br />
lífsstíll geti það orðið að eins konar<br />
tískubylgju, sem eftir verður tekið<br />
á alþjóðavettvangi og við getum<br />
orðið að fyrirmynd annarra kvenna<br />
um hvernig má vinna sig úr þeirri<br />
niðursveiflu sem er í efnahagslífinu,“<br />
segir Guðrún sem er bjartsýn<br />
á framtíðina þar sem áhugi á umhverfismálum<br />
er að stóraukast.<br />
www.graennlifsstill.is
Fögur flöt í bæ<br />
Falleg grasflöt er hverjum garði<br />
mikil prýði og leggja margir mikið<br />
á sig til að halda henni við. Grasrækt<br />
er þó ekki eins auðveld og<br />
margir mundu ætla, og eru þónokkur<br />
atriði sem ber að hafa í<br />
huga þegar kemur að heilbrigðum<br />
bletti. <strong>Garðurinn</strong> ræddi því við<br />
Láru Jónsdóttur, garðyrkjufræðing<br />
hjá Blómavali í Skútuvogi og leitaði<br />
ráða varðandi grasflötina og sumarblómin.<br />
„Aðalatriðið er að næra grasflötina<br />
vel, en um leið og hún fær<br />
áburð vex grasið betur og mosi og<br />
annað verður minna áberandi,“<br />
segir Lára. Mosi vex gjarnan í grasflöt,<br />
en hann þrífst best í eldri<br />
görðum þar sem skuggi af trjám er<br />
mikill. Rætur trjánna eiga það líka<br />
til að vaxa undir flötinni og taka<br />
næringu frá henni.<br />
„Í gömlum görðum getur því<br />
þurft að fækka trjágreinum eða<br />
fella eitt tré til að hleypa birtu að.“<br />
Lára segir einnig að ekki megi<br />
slá grasið of snöggt, heldur að<br />
halda sig við um 3-5 cm hæð. Með<br />
því móti verður nóg af blöðum á<br />
grasinu og það nær að byggja upp<br />
sterkt rótarkerfi. Ef slegið er niður<br />
að rót veikist hún og mosinn nær<br />
frekar yfirhöndinni.<br />
Auður Jóhannesdóttir, framkvæmdastjóri Lifa.<br />
Allur gróður þarf næringu<br />
Það er nauðsynlegt að gefa kalk á<br />
nokkurra ára fresti og næra grasið<br />
reglulega með alhliða garðáburði,<br />
hvort sem það er blákorn eða grasáburður.<br />
Næring er góð fyrir allan<br />
gróður, en ekki einungis gras. „Ef<br />
um blönduð beð er að ræða, til að<br />
mynda eitthvað af fjölæringum,<br />
runnum og trjám, þá hentar blákornið<br />
mjög vel sem áburður. Það<br />
má svo einnig fara á grasblettinn,<br />
en það er algjör óþarfi að eyrnamerkja<br />
einhvern einn áburð fyrir<br />
grasið – það er allt gott fyrir það!“<br />
Lára bendir fólki einnig á að bera<br />
áburðinn á tvisvar til þrisvar yfir<br />
sumarið, svo ársskammturinn sé<br />
ekki gefinn í einu lagi. Eigi fólk í<br />
erfiðleikum geti það einnig haft<br />
samband við garðyrkjusérfræðinga<br />
Blómavals sem veita góð ráð.<br />
Sumarblóm í pottum og kerjum<br />
Það er alltaf gaman að fá lit í garðinn<br />
og sumarblómin dafna vel þar<br />
sem sér til sólar.<br />
„Ef fólk hefur ræktað sömu<br />
sumarblómin á sama stað í mörg ár<br />
getur verið sniðugt að taka sig til<br />
og rækta þar aðra tegund og bæta<br />
við nýrri mold til að auka<br />
gróskuna.“<br />
Lítið lífríki í eldhúsinu<br />
Ræktun matjurta og blóma er mjög<br />
gefandi, en þó ekki á allra færi. „Ég<br />
er ekki með mjög græna fingur, og<br />
hafði gert margar tilraunir til að<br />
rækta kryddjurtir hjá mér sem<br />
náðu fæstar árangri,“ viðurkennir<br />
Auður Jóhannesdóttir, framkvæmdastjóri<br />
hjá Lifa. Hún segir<br />
mikla breytingu hafa orðið þar á<br />
þegar hún uppgötvaði Aerogarden,<br />
vatnsgarðinn, fyrir tveimur árum.<br />
„<strong>Garðurinn</strong> byggir á vatnsræktun<br />
og þarf enga mold. Tækið veitir<br />
plöntunum alla þá birtu og yl sem<br />
þær þurfa og lætur vita þegar næringar<br />
eða vatns er þörf. Í tankinum<br />
myndast rakamettað hitabeltisoftslag<br />
svo að plönturnar komast í<br />
beina snertingu við súrefni og vaxa<br />
hraðar heldur en í moldinni.“ Tækið<br />
sér í raun alfarið um ræktunina,<br />
en eigendur garðanna njóta afrakstursins.<br />
Hægt er að rækta ýmsar plöntur<br />
í garðinum. „Hægt að vera með til<br />
dæmis kryddjurtir, kirsuberjatómata<br />
og chili. Svo er líka hægt að fá<br />
pakka þar sem maður setur sín eig-<br />
in fræ og getur verið með tilraunir.<br />
Þá er hægt að kaupa forsáningarpakka,<br />
sem gerir þér kleift að forrækta<br />
áður en þú setur plöntur út,“<br />
segir Auður og bætir við að óværa<br />
sæki síður að plöntunum því þær<br />
séu ekki í mold.<br />
<strong>Garðurinn</strong> hefur vaki mikla<br />
lukku á heimili Auðar, og hefur<br />
verið fjölskyldunni innblástur til að<br />
hefja matjurtarræktun í sumar.<br />
„Aerogarden garðurinn hefur alveg<br />
fullnægt eftirspurninni á heimilinu,<br />
plönturnar spretta svo hratt að<br />
maður hefur varla við! Stelpurnar<br />
mínar hafa einnig mjög gaman af<br />
þessu. Sú yngri, sem er fimm ára<br />
nælir sér í basilblöð og borðar<br />
kryddið beint eins og kál! Þær hafa<br />
gaman af að fylgjast með plöntunum<br />
og stússast í þessu með okkur.<br />
Þetta hefur verið svona fjölskylduáhugamál!“<br />
Nánari upplýsingar um Aerogarden<br />
garðinn er hægt að finna á<br />
heimasíðu Lifa.<br />
www.grodurhus.is<br />
„Þá er um að gera að nota sumarblóm<br />
í ker og potta, bæði á stéttir,<br />
palla og svalir. Það eina sem þarf<br />
að passa með pottana er að það<br />
þarf að vökva þá reglulega, gjarnan<br />
með áburðablöndu og gott er að<br />
vökva að kvöldlagi,“ segir Lára og<br />
minnir fólk á að þegar það kaupir<br />
sumarblómin séu þau í litlum<br />
ræktunarpottum og því sé nauðsynlegt<br />
að stækka pottana, en<br />
kröftug sumarblóm þurfa bæði<br />
rými og raka til að dafna vel. „Annað<br />
gott ráð er að kaupa sérstaka<br />
vatnskristalla, sem er blandað saman<br />
við moldina í pottunum. Þegar<br />
vökvað er draga þeir í sig vatn eins<br />
og moldin, en þegar moldin þornar<br />
þá gefa kristallarnir aftur frá sér<br />
vatnið. Þetta heldur rakanum lengur<br />
og er hentugt þegar fólk þarf að<br />
skreppa frá blómunum í nokkra<br />
daga.“<br />
www.blomaval.is<br />
GAR‹URINN 2009 | 27<br />
Lára Jónsdóttir garðyrkjufræðingur hjá Blómavali, segir góða næringu lykil að<br />
fallegri flöt.
28 | GAR‹URINN 2009<br />
Frækveðja frá Noregi<br />
Ég hef verið félagi í Garðyrkjufélagi<br />
Íslands í þó nokkuð mörg ár. Eiginlega<br />
svo mörg ár að ég vil ekki<br />
reyna að muna hversu mörg þau<br />
eru í raun og veru. Ég varð fyrst og<br />
fremst félagi af því að ég vildi geta<br />
nýtt mér frælista félagsins. Ekkert<br />
finnst mér jafn skemmtilegt og að<br />
sá fræjum af fjölæringum. Það er<br />
svo spennandi að sjá hvort einhverjar<br />
spírur koma upp eða ekki,<br />
og svo hvort það er rétta plantan<br />
yfir höfuð!<br />
Ég verð að viðurkenna að fyrstu<br />
árin var frævalið verulega tilviljanakennt.<br />
Eiginlega valdi ég bara eftir<br />
hvort nöfnin hljómuðu vel eða<br />
ekki. Ég hafði ekki grænan grun<br />
um hvað það var sem ég pantaði.<br />
Ekki heldur hvor rétt planta kom<br />
upp eða einhver allt önnur.<br />
Nú er reynslan meiri og vonandi<br />
vitið líka. Ég hef haldið sáðbók síðustu<br />
árin, sem er góð hjálp. Af og<br />
til týnist merkimiðinn og ég man<br />
ekki hvaða planta þetta er. Þá get<br />
ég flett upp í sáðbókinni og fundið<br />
út hvaða plöntum ég sáði það árið,<br />
og vonandi fundið út hvaða plöntu<br />
er um að ræða.<br />
Fyrir nokkrum árum flutti ég á<br />
vesturströnd Noregs. Þá er gaman<br />
að geta nýtt sér frælistann og pantað<br />
fræ af þeim plöntum sem ég<br />
man eftir úr görðum að heiman.<br />
Iðulega eru þetta plöntur sem eru<br />
ekki algengar hérna og vekja mikla<br />
athygli annarra garðáhugamanna.<br />
Það er líka gaman að því að<br />
fylgjast með því hvað sumar plöntur<br />
þrífast betur hérna og svo eru<br />
aðrar sem þrífast betur á Íslandi.<br />
Til dæmis er riddaraspori mun fallegri<br />
á Íslandi en hér.<br />
Það er líka virkilega gaman að<br />
geta pantað fræ af íslensku villtu<br />
plöntunum. Það er yndislegt að<br />
ganga um í garðinum og rekast allt<br />
í einu á geldingahnapp, lambagras<br />
eða rjúpnalauf! Það er eins og að<br />
vera komin upp á fjall heima á Íslandi!<br />
Það vantar bara íslensku<br />
sauðkindina á vappi í nágrenninu.<br />
Hérna er auðveldara að vera<br />
garðáhugamaður en á Akureyri, þar<br />
sem ég bjó áður. Hér er ekki þessi<br />
eilífi barningur við vindinn. Sumrin<br />
eru líka lengri og hlýrri. En samt<br />
er eins og maður verði að reyna við<br />
þessar plöntur sem eru tæplega<br />
nógu harðgerðar til að lifa af. Ætli<br />
það sé ekki eins allsstaðar?<br />
<strong>Garðurinn</strong> okkar hérna er stór.<br />
Framan við húsið er hefðbundinn<br />
garður með beðum, runnagróðri og<br />
gróðurhúsi sem við byggðum. Að<br />
húsabaki vorum við svo heppin að<br />
fá lítið skógarholt. Við ákváðum að<br />
reyna að halda í töfra skógarins en<br />
Þórunn Vigfúsdóttir skrifar<br />
Paeonia lactiflora ´Fairy`s Petticoat´<br />
Útlagi við skóginn okkar.<br />
Þagar huga á að kaupum á hellum<br />
og garðvörum kemur BM Vallá<br />
fljótt í hugann. Fyrirtækið hefur<br />
verið leiðandi í sölu og framleiðslu<br />
á hellum, steinum og garðeiningum<br />
í áratugi. „Á hverju ári bætum við<br />
nýjum vörum í vörulista okkar,“<br />
segir Gunnar Þór Ólafsson, forstöðumaður<br />
sölu- og dreifingar hjá<br />
fyrirtækinu.<br />
Hleðslusteinar og stéttir njóta<br />
vaxandi vinsælda í görðum landsmanna.<br />
Framleiðsla á slíkum vörum<br />
hefur í áranna rás verið snar<br />
þáttur í starfsemi BM-Vallár enda<br />
leggur fyrirtækið mikla áherslu á<br />
að þjóna garðeigendum og fjölbreyttum<br />
kröfum þeirra sem best.<br />
Gunnar Þór Ólafsson, forstöðumaður<br />
sölu og dreifingar BM-Vallár.<br />
Til halds og trausts<br />
„Síðustu árin hafa garðlausnir í funkisstílnum notið vaxandi vinsælda.<br />
Steinar með bogadregnum<br />
línum í herragarðsstíl njóta þó enn<br />
mikilla vinsælda. Möguleikarnir<br />
sem garðlausnir frá okkar bjóða<br />
uppá eru margir,“ segir Gunnar<br />
Þór.<br />
BM-Vallá hefur um langt skeið<br />
boðið viðskiptavinum sínum upp á<br />
endurgjaldslausa ráðgjöf landslandslagsarkitekta.<br />
„Algengt er að<br />
viðskiptavinir komi hingað og biðji<br />
um ráðgjöf. Ráðgjöf og vel útfærðar<br />
teikningar, byggðar á hugmyndum<br />
garðeigendanna sjálfra, koma sér<br />
vel, og bæði á færi leikra sem lærða<br />
að vinna eftir þeim,“ segir Gunnar<br />
Þór.<br />
Landslagsarkitektarnir Áslaug<br />
Katrín Aðalsteinsdóttir og Inga Rut<br />
Gylfadóttir eru viðskiptavinum<br />
BM-Vallár til halds og trausts og<br />
hafa þær raunar starfað á vegum<br />
Bergsóley - Clematis.<br />
líka að finna góðar plöntur sem<br />
passa inn ì umhverfið. Við byrjuðum<br />
á að grisja og notuðum trjábolina<br />
til uppkveikju á veturna en<br />
greinarnar kurluðum við og notuðum<br />
í stíg. Stígurinn hlykkjast svo í<br />
gegnum skóginn og myndar<br />
óreglulegan hring. Við höfum<br />
plantað ýmsum tegundum af blágresi<br />
og nokkrum mismunandi<br />
vatnsberum, garðamaríustakki,<br />
brúskum, geitaskeggi og villijarðarberjum<br />
sem þrífast mjög vel þarna<br />
uppi í skóginum. Ì sumar ætla ég<br />
að reyna við nokkrar tegundir af<br />
bláklukkum: dröfnuklukku<br />
(Campanula punctata), fagurklukku<br />
(C. persicifolia) og mjólkurklukku<br />
(C. lactiflora) svo dæmi séu<br />
tekin. Um daginn náði ég mér í<br />
bronslauf og nokkrar tegundir af<br />
brjóstagrösum sem ég ætla að reyna<br />
við.<br />
Við erum alltaf að bæta við fjöl-<br />
fyrirtækisins um alllangt skeið.<br />
„Með teikningum þeirra hefjast<br />
garðeigendur handa, gjarnan með<br />
því að kaupa hjá okkur það sem<br />
þarf. Þar getur verið um að ræða<br />
stíga, verandir, innkeyrslur, bílastæði<br />
og hlaðna veggi. Fyrir allt<br />
þetta framleiðum við steina í ýmsum<br />
útfærslum, mynstrum, litum,<br />
styrkleika og svo framvegis,“ segir<br />
Gunnar Þór.<br />
Gaman að kynna nýjar vörur<br />
Fyrir verandir og stíga framleiðir<br />
BM-Vallá steina og hleðsla í ýmsum<br />
gerðum og miðaldastein, fornastein,<br />
rómarstein, grasstein og ýmsar<br />
fleiri tegundir fyrir innkeyrslur<br />
og bílastæði. „Bílastæðasteinana<br />
framleiðum við í miklu úrvali og<br />
þá má einnig nota í sólpalla og við<br />
sambærilegar aðstæður,“ segir<br />
Gunnar.<br />
æringum og runnum, prófum hitt<br />
og þetta. Sumt tekst vel en annað<br />
miður eins og gengur. Af mistökunum<br />
lærum við.<br />
Það er virkilega gott tækifæri<br />
fyrir Íslendinga og aðra að geta<br />
notfært sér ýmis tilboð Garðyrkjufélagsins.<br />
Námskeið, fræðsla, spjall<br />
á heimasíðunni til að bera saman<br />
bækur sínar og þessi einstaki<br />
frælisti. Fjöldinn allur af velþekktum<br />
og minna þekktum plöntum.<br />
Auðveldum að koma til og svo<br />
þeim sem eru erfiðari viðureignar.<br />
Eitthvað fyrir alla að spreyta sig á.<br />
Það gerir ferilinn enn meira<br />
spennandi að það er ekki hægt að<br />
ábyrgjast að fræin spíri því þeim er<br />
safnað af áhugafólki. Ekkert gefur<br />
garðáhugamanni meira en að sjá<br />
litlar spírur koma í ljós í potti,<br />
nema ef væri stóra og stæðilega<br />
blómplöntu sem einu sinni var sáðplanta<br />
í eldhúsglugganum.<br />
BM-Vallá með fjölbreyttar lausnir fyrir garðeigendur:<br />
Steinar og stílhreinar línur<br />
Fallegt í Fornalundi hjá BM-Vallá þar sem má sjá margar af þeim skemmtilegu<br />
garðlausnum sem fyrirtækið býður viðskiptavinum sínum.<br />
„Funkisstefnan verið mjög að<br />
ryðja sér til rúms í nýjum hverfum<br />
á undanförnum árum. Meginþróunin<br />
þar er að nota stein í görðunum<br />
en gróður og tré eru á undanhaldi.<br />
Vissulega getur slíkt virkað<br />
svolítið kalt en komi gróður inn á<br />
milli, til dæmis í blómakerjum<br />
eins og við framleiðum, getur útkoman<br />
verið skemmtileg. Það er<br />
alltaf gaman að kynna nýjar vörur,<br />
sérstaklega ef vel tekst til og viðskiptavinir<br />
eru ánægðir. Og það<br />
þarf ekki alltaf ýkja mikið til þess<br />
að lífga upp á garðinn. Falleg<br />
blómaker geta gert ótrúlega mikið,<br />
en þar sem og í bekkjum, stoðveggjum,<br />
flísum og fleiru slíku hefur<br />
vöruúrval okkar verið aukið<br />
mikið síðustu misserin,“ segir<br />
Gunnar.<br />
www.bmvalla.is
Nýjungar hjá Sölufélagi garðyrkjumanna:<br />
Spínat og sveppagratín<br />
Ylræktaðar gulrætur frá bóndanum<br />
að Sólbyrgi í Reykholtsdal eru<br />
væntanlegar í verslanir innan<br />
skamms. „Við eigum von á fyrstu<br />
sendingu frá Sólbyrgi alveg á næstunni<br />
og nokkrum vikum síðar<br />
koma afurðir annarra bænda á<br />
markað. Raunar hefur verið einstaklega<br />
sólríkt og hlýtt að undanförnu<br />
og það gefur okkur vonir um<br />
góða uppskeru í sumar,“ segir<br />
Kristín Linda Sveinsdóttur, markaðsstjóri<br />
Sölufélags garðyrkjumanna.<br />
Vorið er tími garðverkanna og<br />
Heyrt í<br />
gróðrar-<br />
stöðinni<br />
Kona nokkur kom í sinn árlega<br />
leiðangur í gróðrarstöðina.<br />
Hún hafði um árabil komið og<br />
keypt sumarblóm í garðinn.<br />
Afgreiðslukonan spyr hana<br />
hvaða sumarblóm eigi nú að<br />
setja í beðin í ár. Konan fer aðeins<br />
hjá sér og segir að það hafi<br />
orðið breytingar á. Það hafi<br />
nefnilega flutt frönsk kona í<br />
húsið hjá henni og nú hafði<br />
hún sáð matjurtum í öll blómabeðin.<br />
Svo að það sumarið<br />
voru engin sumarblóm á þeim<br />
bæ. Fer ekki sögum af hvernig<br />
uppskeran varð, en á þessu sést<br />
vel hve ólíkt viðhorf er á tilgangi<br />
garðræktar milli landa.<br />
síðustu dagana hafa garðyrkjubændur,<br />
sem einbeita sér að útræktun,<br />
verið í óðaönn að sá og<br />
planta út í görðum sínum. Útiræktunin,<br />
þar sem Flúðabændur<br />
eru umsvifamiklir, er raunar mjög<br />
fjölbreytt og má þar meðal annars<br />
nefna framleiðslu á spergilkáli,<br />
blómkáli, hvítkáli, kínakáli, gulrófum<br />
og rófum. Reikna má með að<br />
fyrsta sendingin af þessari ræktun<br />
komi á markaðinn viku af júlí.<br />
Framboðið eykst svo þegar líður<br />
lengra fram á sumarið. Með raflýsingu<br />
í gróðurhúsum er svo hægt að<br />
Hlífa<br />
Soft shell jakki úr mjög teygjanlegu<br />
efni. Er vatns- og vindfráhrindandi.<br />
Hentar vel sem innra lag sem og<br />
ytra lag í hlýrri veðrum.<br />
Herrastærðir: S-3XL<br />
Kvennastærðir: 36-46<br />
Verð 19.990 kr.<br />
framleiða tómata, agúrkur og papriku<br />
árið um kring og kunna neytendur<br />
vel að meta slíkt.<br />
„Áhugi fólks á grænmeti fer sífellt<br />
vaxandi. Markaðurinn stækkar<br />
með hverju árinu sem aftur helst í<br />
hendur við vitund fólks um hollustu<br />
og heilbrigðan lífsstíl. Við<br />
höfum starfað samkvæmt því og<br />
bryddum því upp á nýjungum á<br />
hverju ári. Komum á allra næstu<br />
dögum á markaðinn með íslenskt<br />
spínat í þægilegum 50 gr. neytendaumbúðum.<br />
Við hlökkum<br />
mikið til þess að bjóða viðskipta-<br />
vinum okkar upp á þessa nýju afurð.“<br />
Kristín segir að hjá Sölufélagi<br />
garðyrkjumanna sé unnið að margvíslegri<br />
vöruþróun. Þannig var hjá<br />
fyrirtækinu á síðasta ári byrjað að<br />
framleiða gratín sem er unnið úr<br />
blóm- og spergilkáli og gulrófum.<br />
Viðtökur við því hafa verið frábærar<br />
og var því ákveðið að halda<br />
áfram á sömu braut og síðla sumars<br />
má þess vænta að íslenskt<br />
sveppagratín komi í búðir.<br />
www.sfg.is – www.islenskt.is<br />
Lagarfljótsormurinn, íslensk fljó›saga.<br />
Kringlunni - sjá nánar um útsölustaði á www.zo-on.is<br />
GAR‹URINN 2009 | 29<br />
Kristín Linda Sveinsdóttir, markaðsstjóri<br />
Sölufélags garðyrkjumanna.
30 | GAR‹URINN 2009<br />
Rósirnar hans<br />
Jóhanns vekja athygli<br />
Það vakti athygli norrænna rósaunnenda<br />
sem komu til Íslands á<br />
fund stjórnar norrænu rósafélaganna<br />
í september sl. að líta augum<br />
íslensk ræktuð rósayrki sem þeir<br />
hrifust mjög af. Það er Jóhann Pálsson<br />
fyrrum garðyrkjustjóri Reykjavíkurborgar<br />
sem hefur laðað fram<br />
þessi blendingsyrki með því að<br />
víxlfrjóvga harðgerar tegundir rósa<br />
og velja úr afkvæmunum plöntur<br />
með álitlega eiginleika. Það eru<br />
gjarnan rósayrki með ,,blóð“ fjallarósa,<br />
ígulrósa og þyrnirósa sem<br />
Jóhann hefur notað í víxlanir sínar.<br />
Einnig hafa orðið til í einkagarði<br />
Jóhanns náttúruleg blendingsafkvæmi<br />
sem hann hefur haldið til<br />
haga og notað til víxlfrjóvgunar.<br />
Einn af norsku gestunum skrifaði<br />
grein um þetta í marsútgáfu Rosebladet,<br />
málgagns norska rósafélagsins.<br />
Þar er lýst mikilli hrifningu yfir<br />
þessum rósum sem gestirnir fengu<br />
að sjá og báru sumar ennþá falleg,<br />
nýútsprungin og ilmandi blóm þótt<br />
Vilhjálmur Lúðvíksson skrifar<br />
komið væri fram í september. Eftir<br />
birtingu greinarinnar eru norskir<br />
rósaunnendur farnir að spyrja um<br />
möguleika á að fá þessar rósir til<br />
sín. Hér eru kannski að verða til<br />
tækifæri fyrir íslenska garðplöntuframleiðendur!<br />
Jóhann telur rósir búa yfir kvenlegum<br />
eiginleikum. Blómin eru<br />
mjúk og undur falleg en rósir geta<br />
stungið illþyrmilega ef illa er farið<br />
að þeim. Vegna þessa hefur hann<br />
gefið öllum sínum rósum kvenkyns<br />
nöfn. ´Logafold´ heitir ein ættmóðirin<br />
en nöfnin Hadda, Hilda, Drífa,<br />
Fönn og Guðfinna koma fyrir og<br />
hér eru sýnd á myndum nokkur<br />
dæmi um þessar rósir hans. Rósir<br />
Jóhanns hafa fengið veglegan sess í<br />
tilraunagarði Rósaklúbbsins í landi<br />
Skógræktarfélags Hafnarfjaðar og<br />
var sá garður vígður fyrir tveimur<br />
árum af Guðna Ágústssyni, þáverandi<br />
landbúnaðarráðherra um leið<br />
og rósir frá Jóhanni voru settar niður.<br />
Vonandi verða einhverjar þeirra<br />
Harðgerar rósir blómstra jafnvel á vindblásinni Valhúsahæðinni.<br />
fáanlegar á íslenskum markaði innan<br />
fárra ára því þær eru bæði mjög<br />
harðgerar, fagurblómstrandi og<br />
ilmandi og bera því öll einkenni vel<br />
heppnaðrar ræktunar. Íslensk rósarækt<br />
er að hefja göngu sína. Mikið<br />
og áhugavert verkefni er framundan<br />
bæði fyrir ræktendur, framleiðendur<br />
og unnendur fagurra jurta.<br />
Guðni Ágústsson gróðursetur ‘Fönn’. ‘Guðfinna’ verður stæðileg rós.<br />
‘Drífa’. ‘Guðfinna’. ‘Brynhildur’ með næstum sjálflýsandi<br />
blóm.<br />
Guðbjörg Kristjánsdóttir er hafsjór<br />
af fróðleik þegar kemur að ræktun,<br />
en hún hefur starfað við garðyrkju<br />
alla sína ævi. Hún segir mikla<br />
aukningu hafa orðið í ræktun<br />
kryddjurta og grænmetis að undanförnu.<br />
„Við keyptum töluvert<br />
meira af matjurtafræjum nú í haust<br />
en áður. Þegar leið að áramótum<br />
ákváðum við svo að panta enn<br />
meira, og nú eigum við von á<br />
fjórðu sendingunni fyrir utan aðalsendinguna<br />
sem átti að duga!“<br />
Af litlu fræi...<br />
Guðbjörg bendir fólki á að sá fræjum<br />
í sáðmold, sem inniheldur færri<br />
næringarefni en hefðbundin mold.<br />
Of mikil næring eða áburður geti<br />
drepið ungar plöntur. „Yfirleitt<br />
setur maður sáðmold í bakka,<br />
vökvar svo og sáir. Síðan setur<br />
maður mold yfir fræið, um það bil<br />
2-3 sinnum þykkt fræsins. Á því er<br />
þó undantekning, en það eru þessi<br />
pínulitlu fræ eins og timían og oreganó<br />
sem verða að fá að vera ofaná.<br />
Þá er einnig gott að sá bara því<br />
sem maður þarf og geyma afganginn<br />
af fræjunum, en þau geymast<br />
mjög vel og lengi.“<br />
Guðbjörg segir spírun ganga<br />
mjög mishratt fyrir sig, og það<br />
komi fyrir að fólk gefist upp á sáningunni<br />
og haldi að spíruninin hafi<br />
misheppnast. Gulrótar- og rósmarínfræ<br />
séu til að mynda mjög lengi<br />
að spíra, en rósmarínið getur tekið<br />
rúman mánuð. Það skipti því máli<br />
að sýna þolinmæði og halda áfram<br />
að vökva, en fræ þurfa ekki að<br />
þorna nema einu sinni til að þau<br />
deyji. „Að láta fræ spíra er þó<br />
venjulega mjög auðvelt,“ bætir<br />
Guðbjörg við brosandi.<br />
Vökvun mikilvæg<br />
Guðbjörg leggur áherslu á mikilvægi<br />
þess að fólk haldi moldinni<br />
rakri, vilji það ná árangri í ræktun.<br />
„Þótt að fólki finnist alltaf vera<br />
rigning, þá er það ekki svo og það<br />
verður að vökva vel. Ef fræin ná að<br />
Hollráð frá Guðbjörgu í Garðheimum:<br />
Krydd í tilveruna<br />
Guðbjörg Kristjánsdóttir garðyrkjumaður: „Það er nauðsynlegt að hafa stöðugan<br />
raka á meðan fræið er að koma upp.“<br />
þorna þá deyja þau, og það er<br />
nauðsynlegt að hafa stöðugan raka<br />
á meðan fræið er að koma upp og<br />
mynda rætur. Það getur flýtt fyrir<br />
spírun að vökva fræin með volgu<br />
vatni, sérstaklega fyrst í stað.“<br />
Margir fara að huga að garði og<br />
ræktun í maímánuði, en það getur<br />
þó reyst varasamt þar sem oft er<br />
næturfrost. „Ef það gerist í grænmetisræktun<br />
er mikil hætta á að<br />
grænmetið njóli, þ.e.a.s. að það<br />
blómstri og myndi ekki neina<br />
hausa. Því er öruggast að setja<br />
grænmetið ekki út fyrr en í byrjun<br />
júní. Ef fólk vill ekki missa af<br />
plöntum sem eru til sölu, þá getur<br />
það einfaldlega keypt þær og geymt<br />
inni þar til tími er kominn til að<br />
setja þær út.“ Guðbjörg bendir þó<br />
á að ýmsar harðgerar blómaplöntur<br />
geti farið fyrr út, til að mynda<br />
stjúpur, ljónsmunni og bellis.<br />
Guðbjörg segir kryddjurtir vaxa<br />
vel í glugga sem og garði, en að<br />
reynslan sýni að kryddplöntur séu<br />
meira nýttar, séu þær í ræktaðar í<br />
eldhúsinu. Plöntur eru viðkvæmar<br />
fyrir miklum hitabreytingum og<br />
því er gott að venja þær örlítið við<br />
áður en þær eru fluttar frá íbúðarhúsi<br />
út í garð. „Fólk getur reynt að<br />
setja þær út á daginn og svo á eins<br />
kaldan stað og hægt er á næturnar<br />
til að venja þær smátt og smátt við<br />
kuldann. Þá getur verið gott að<br />
setja akríldúk yfir plönturnar, sem<br />
veitir gott skjól, en slíkir dúkar<br />
hleypa rigningu og vatni í gegnum<br />
sig svo það er hægt að vökva í<br />
gegnum dúkinn.“<br />
www.gardheimar.is
GAR‹URINN 2009 | 31<br />
Grænmetisbylting í sumar!<br />
til að ná árangri þurfi að undirbúa<br />
garðinn vel. Þurrkaður hænsnaskítur<br />
eða fiskimjöl er mjög góð undirstaða<br />
og sumir komast ef til vill í<br />
annan húsdýraáburð. Kalki þarf oft<br />
einnig að bæta í jarðveginn. Illgresishreinsun<br />
er mjög mikilvæg og<br />
skiptir máli að gefast ekki upp þó<br />
eitthvað fari úrskeiðis í fyrstu!<br />
„Í Gróðrarstöðinni Storð eru framleiddar<br />
og selda flestar þær garðplöntur<br />
sem garðeigendur þurfa í<br />
garðana sína; tré, skrautrunnar,<br />
sumarblóm, rósir, matjurtir o.fl.,“<br />
segir Vernharður Gunnarsson, eigandi<br />
gróðrarstöðvarinnar Storðar í<br />
Kópavogi. „Núna í vetur og vor<br />
höfum við fundið að ræktunaráhugi<br />
fólks er að aukast mjög mikið,<br />
sérstaklega á alls kyns nytjaplöntum.<br />
Það hefur orðið einhver hugarfarsbreyting.<br />
Síðastliðin 2-3 ár<br />
hefur fólk sótt í að rækta sitt eigið<br />
salat, krydd og fleira en núna virðist<br />
þessi áhugi hafa magnast upp og<br />
margir tilbúnir til að takast á við<br />
fleiri tegundir.“<br />
Vernharður brýnir fyrir þeim<br />
sem eru að hefja matjurtarækt, að<br />
Ný heimasíða<br />
fyrir áhugafólk<br />
og ræktendur:<br />
www.gardplontur.is<br />
Félag garðplöntuframleiðenda opnaði<br />
í gær nýja heimasíðu www.<br />
gardplontur.is við mikinn fögnuð í<br />
Landbúnaðarháskólanum Reykjum,<br />
Ölfusi. Heimasíðan er sannkallaður<br />
þekkingarbrunnur þegar<br />
kemur að íslenskri garðyrkju og er<br />
ætlað að miðla þekkingu á auðveldan<br />
og þægilegan hátt til almennings<br />
rétt sem ræktenda auk<br />
þess að bjóða upp á tengingar við<br />
framleiðendur um allt land.<br />
Á síðunni er leitarvefur, þar sem<br />
hægt er að leita að plöntum eftir<br />
hæð, lit og ræktarskilyrðum, sem<br />
auðveldar fólki að velja sér plöntur<br />
í garðinn. Þá er á síðunni einnig að<br />
finna mikinn fróðleik, því með<br />
hverri plöntu er að finna bæði góða<br />
lýsingu og ljósmynd sem tekin er á<br />
Íslandi.<br />
Það liggur mikil reynsla og<br />
þekking hjá garðplöntuframleiðendum<br />
sem þeir miðla á þessum<br />
nýja vef. „Þeir taka oft plöntur erlendis<br />
frá og prufa þær svo áður en<br />
þær verða markaðsvara hér, en íslensk<br />
veðrátta hentar ekki öllum<br />
plöntum. Það er því afar gagnlegt<br />
að hafa aðgang að sameiginlegum<br />
upplýsingabrunni um garðyrkju,<br />
hvort sem þú ert áhuga- eða atvinnumaður,“<br />
segir Sigríður Helga<br />
Sigurðardóttir, sem er garðplöntuframleiðandi.<br />
www.gardplontur.is<br />
Baráttan við kálfluguna.<br />
Kálflugan getur gert grænmetisræktendum<br />
lífið leitt. Hún sækir<br />
eingöngu í kálættina, til að mynda<br />
blómkál, hvítkál og rófur. Grænmeti<br />
af öðrum ættum eins og rauðrófur,<br />
salat, krydd og gulrætur lætur<br />
hún alveg í friði.<br />
Margir kjósa að nota ekki eitur í<br />
matjurtagarðana sína til að verjast<br />
kálflugunni. Mjög gott ráð er að<br />
setja léttan akryldúk yfir beðin<br />
strax eftir útplöntun, og láta hann<br />
vera í 5-6 vikur. Það er sá tími sem<br />
kálflugan er á sveimi í leit að<br />
heppilegum varpstað þar sem hún<br />
getur alið börnin sín. Það eru einmitt<br />
þau, lirfur kálflugunnar, sem<br />
éta rætur plantnanna. Dúkurinn<br />
veitir að auki gott skjól og flýtir<br />
uppskerunni.<br />
Vernharður nefnir einnig nokkur<br />
gömul ráð í baráttunni við kálfluguna.<br />
Ýmsar lyktsterkar plöntur<br />
trufla leit hennar að fórnarlömbum.<br />
Ef fólk kemst í kúamykju, fer í<br />
gang athyglisvert ferli. Fyrir utan<br />
• jarðvegsskipti<br />
• pípulagnir<br />
• raflagnir<br />
• snjóbræðsla<br />
• hellulagning<br />
að vera góður áburður, dregur hún<br />
að sér mykjufluguna sem allir<br />
þekkja. Mykjuflugan er rándýr og<br />
ræðst á kálfluguna og drepur. Hún<br />
• þökulagning<br />
• grjóthleðsla<br />
• hleðsluveggir<br />
• steyptir<br />
veggir<br />
er þannig eins konar varnarlið<br />
grænmetisgarðsins. Þetta miðast<br />
við að ekki sé notaður yfirbreiðsludúkur.<br />
• kantsteypa<br />
• stígagerð<br />
• gosbrunnar<br />
• girðingar<br />
• pallar<br />
• sláttur<br />
• klipping<br />
• hreinsun<br />
Svo er bara að óska öllum góðs<br />
gengis í sinni ræktun í sumar.<br />
www.stord.is<br />
AlhliðA þjónustA<br />
fyrir gArðinn!<br />
S.Á. Verklausnir býður fram alhliða þjónustu á sviði lóðafrágangs og hefur á að skipa<br />
reyndum sérfræðingum á því sviði.<br />
Fyrirtækið var stofnað á vormánuðum árið 2007. Fyrirtækið hefur vaxið hægt en örugglega, þrátt fyrir<br />
erfiðar aðstæður já markaðnum. Við erum stórhuga og bjóðum nú upp á allan þann lóðafrágang sem<br />
hægt er að ímynda sér. Ekkert verk er okkur ofviða:<br />
S.Á. Verklausnir ehf. - Frostafold 181 - 112 Reykjavík - Sími 5880920 - GSM 8973057 - save@save.is - www.save.is
32 | GAR‹URINN 2009<br />
BREIÐAMÖRK<br />
HVERA<br />
SVÆÐI<br />
KIRKJA<br />
HÓTEL<br />
ÖRK<br />
Garðyrkju- og blómasýningin 2009<br />
„Blóm í bæ“<br />
HVERAMÖRK<br />
REYKJAVÍK<br />
Hveragerði 26. – 28. júní<br />
Sýning af þessu tagi er nú haldin í fyrsta sinn á Íslandi, en rík hefð er fyrir slíkum garðyrkjusýningum<br />
víða erlendis. Fjöldi viðburða á sviði garðyrkju, umhverfismála, íslenskrar framleiðslu og handverks<br />
verður á sýningunni þar sem fagfélög, framleiðendur og fyrirtæki taka höndum saman.<br />
Sýningarsvæði og uppákomur<br />
I<br />
K<br />
BREIÐAMÖRK<br />
L<br />
REYKJAMÖRK<br />
A<br />
E B<br />
F G D<br />
H C<br />
Sýningin er opin:<br />
LANDBÚNAÐAR-<br />
HÁSKÓLI ÍSLANDS<br />
LISTIGARÐUR<br />
J<br />
HEIÐMÖRK<br />
ÞELAMÖRK<br />
SUNNUMÖRK<br />
SELFOSS<br />
Föstudaginn 26. júní kl. 15.00 – 20.00<br />
Laugardaginn 27. júní kl. 12.00 – 18.00<br />
Sunnudaginn 28. júní kl. 12.00 – 17.00<br />
REYKJAMÖRK<br />
LAUGASKARÐ<br />
SUNDLAUG<br />
M<br />
AUSTURMÖRK<br />
LISTASAFN<br />
ÁRNESINGA<br />
Aðgangur ókeypis alla dagana!<br />
Allar nánari upplýsingar er að finna hjá verkefnisstjóra<br />
í síma 483-4000 og á www.hveragerdi.is.<br />
A<br />
B<br />
C<br />
D<br />
E<br />
F<br />
G<br />
H<br />
I<br />
J<br />
K<br />
L<br />
M<br />
Listigarður<br />
Á útisvæði eru sýnendur með stærri garðvörur<br />
og skraut. Þar verður gerð lengsta blóma-<br />
skreyting Íslands.<br />
Markaðurinn<br />
Tjaldborgir verða reistar á markassvæðinu<br />
þar sem markaðsstemning verður ráðandi<br />
og íslensk framleiðsla áberandi. Tjöldunum<br />
verður skipt í Garðyrkju-, Handverks-, Umhverfis-<br />
og Matvælatjald.<br />
Blómagerði<br />
Upphitað innisvæði með sýningarkerfum.<br />
Þar verður jafnframt haldin blómasýning og<br />
víkingabrúðkaup og keppt í blómaskreytingum<br />
og sólblómarækt.<br />
Gúrkugerði<br />
Sýning á íslensku grænmeti.<br />
Sögusýning garðyrkjunnar<br />
Safn Garðyrkjuskólans af gömlum verkfærum<br />
verður dregið fram í dagsljósið.<br />
Gleym-mér-ey<br />
Blómaskreytar búa til skreytingar úr húsgögnum<br />
og öðrum áhöldum.<br />
Frævan<br />
Garðplöntuframleiðendur sýna sumarblóm,<br />
trjáplöntur og aðra framleiðslu. Sýning á samsetningu<br />
blóma í kerjum.<br />
Blómabörnin<br />
Á barnasvæðinu verður boðið upp á ýmsa<br />
skemmtun fyrir börnin sem tengist sól og<br />
sumri.<br />
Eldhúsgarðurinn<br />
Náttúran.is og Hildur Hákonardóttir kynna<br />
nýjung í skipulagi matjurtagarðs fyrir heimilið.<br />
Frumlegar skreytingar frá félagi blómaskreyta.<br />
Garðshorn<br />
Sýning á smágörðum úr smágarðasamkeppni<br />
Félags íslenskra landslagsarkitekta og Hveragerðisbæjar.<br />
Íslensk garðlist<br />
Sýningin „Blóm í bæ“ hefst á skemmtilegri<br />
ráðstefnu um íslenska garðlist.<br />
Tjaldsvæði<br />
Á tjaldsvæði verður boðið upp á rúnaristur,<br />
opið grill og skátaleiki. Laukaball fyrir yngstu<br />
kynslóðina.<br />
... og margt, margt fleira!<br />
ARGH! 0509