Diaspora shqiptare dhe - Lajme / News Albemigrant
Diaspora shqiptare dhe - Lajme / News Albemigrant
Diaspora shqiptare dhe - Lajme / News Albemigrant
- No tags were found...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Kthehuni tek albemigrant.com | <strong>Lajme</strong>/ <strong>News</strong><br />
Fondat de Nikolla Naço în 1888 – Themeluar nga N. Naço më 1888<br />
Serie nouă (1993), Fondator: Dr.Gelcu Maksutovici/<br />
Xhelku Maksuti<br />
Anul XIV, nr. 129 / 2007 (Botim elektronik)<br />
Periodic al Uniunii Culturale a Albanezilor din România<br />
Periodik i Bashkësisë Kulturore të Shqiptarëve të Rumanisë<br />
Redactor-şef / Kryeredaktor: Baki Ymeri<br />
Singurul popor din lume, înrudit cu românii<br />
pe linie daco-traco-iliră, este poporul albanez<br />
I vetmi popull në botë, i fisëruar me rumunët<br />
përmes linjës dako-trako-ilire, është populli shqiptar<br />
Din conţinut - Nga përmbajtja:<br />
Antologia poeziei române în limba albaneză<br />
Albanologu Idriz Ajeti në 90 vjetorin e lindjes<br />
Një libër i ri i dr. Luan Topçiut<br />
Noi apariţii – Botime të reja
Mosha e Artë e Dashurisë<br />
VÂRSTĂ DE AUR A IUBIRII<br />
(Antologji e poezisë së sotme rumune)<br />
Përktheu: Baki Ymeri<br />
Editura ROZAFA<br />
Prishtinë – 2007<br />
Redaktor: Sali Bashota<br />
(Libri doli në dritë me përkrahjen e Zyrës rumune në Prishtinë)<br />
Keto dite, ne kuadrin e Editures Rozafa, e pa driten e<br />
botimit ne Prishtine, Antologjia e poezise se sotme<br />
rumune, Mosha e Arte e Dashurise. Eshte nje moment<br />
historik i perforcimit te lidhjeve shqiptaro-rumune,<br />
te admiruara pergjate historise. E pergezojme me kete<br />
rast drejtorin e Editures Rozafa, zotin Sali Bashota,<br />
poet, eseist <strong>dhe</strong> at<strong>dhe</strong>tar, drejtor i Bibliotekes Kombetare<br />
<strong>dhe</strong> Universitare te Kosoves, autor i 15 veprave me vlere,<br />
i cili eshte e<strong>dhe</strong> redaktor i ketijibri te bukur.<br />
Antologjia e pare e poezise rumune, u botua ne Kosove<br />
para 27 vitesh, ne saje te pregaditjes profesionale<br />
<strong>dhe</strong> perkthimit te akad. Rexhep Ismajli (Rilindja,
Prishtine, 1979). Botimet e ketilla, te rralla e te<br />
rendesishme, nuk jane tjeter vecse ura te miqesise<br />
ndermjet dy popujve, dy gjuheve, dy vendeve, dy<br />
kulturave.<br />
Miqesia shqiptaro-rumune, sipas zotit Bashota, ka tradite te lashte,<br />
prandaj duhet kontribuar qe <strong>shqiptare</strong>t te kene sa me shume miq te vjeter<br />
<strong>dhe</strong> miq te rinj, sidomos ne kohen kur Kosova ka nevoje per miq te vertete.<br />
Shkrimtareve, poeteve, gazetareve <strong>dhe</strong><br />
dashamireve tane, ngado qe jane, ua dergojme<br />
ballinen <strong>dhe</strong> lenden e kesaj vepre te bukur, psi nje kujtim i bukur,<br />
nga Bukureshti i bukur<br />
Baki Ymeri<br />
HIJA E JETËS SIME JANË FJALËT E MIA<br />
(Umbra vieţii mele sunt cuvintele mele)<br />
Fjalët janë hija e materjes. Nëse materja ka kohë, fjala ka përjetësi. Po<br />
qe se materja është e njëkohshme vetëm me sekondën, fjala është e<br />
njëkohshme me çdo gjë <strong>dhe</strong> kurdoherë. Hija e jetës sime janë fjalët e mia.<br />
Unë jam i njëkohshëm me vetë sekondën time, fjalët e mia janë të<br />
njëkohshme me çdo gjë <strong>dhe</strong> kurdoherë. Materia nuk është gjë tjetër veçse<br />
shpërndarje. Dhembja <strong>dhe</strong> ndjenja e tragjikës duken jo atëherë kur<br />
materia fshikullon materien, por vetëm atëherë kur fjala fshikullon fjalën,<br />
duke e lënë në errësirë gjurmën e jofjalëve. Në këto tekste do të ndesheni<br />
me disa episode nga lufta e fjalës me fjalën <strong>dhe</strong> e foljes me foljen.<br />
(Nichita Stănescu, Lufta e fjalëve)<br />
Shqiponjat<br />
(Vulturii)<br />
Vetishëm mbi zemrën time vinte dimëruar<br />
Gji i lumturisë nga hyjnitë lakmuar<br />
Ky pah i praruar mbi engjëj po binte<br />
Mbi shtigjet e çastit përjetësi absolute<br />
Kosova e trishtë si vullkan shpërthente<br />
Zemra shakmisej nga shkrepjet e djeshme<br />
Amerika rizgjohet të bëjë drejtësi<br />
Të djeshmen për ta gjetur në vërtetësi<br />
I love you - të thuhet se je i zënë<br />
Përrallat qenje mbitokësore t’u bënë<br />
Mrekullia e jetës reket të jetë anuluar<br />
Qenje hyjnore me të shenjtën jetë
për at<strong>dhe</strong> flijuar<br />
Në botë ekzistojnë luftëtarë të së vërtetës<br />
Krenaria e tyre pret vendimet tona jo lutje<br />
Të plagosur nëse jeni nga ngjyrat e vjeshtës<br />
Nderoni së paku fluturimin shijoni dashurinë<br />
Forcën e ma<strong>dhe</strong> që ju sjell fuqi absolute<br />
(1999)<br />
Emilia Dabu<br />
În loc de prefaţă<br />
Në vend të parafjalës<br />
1. Poezia <strong>dhe</strong> letërsia rumune, përgjithësisht zënë një vend të rëndësishëm në kuadër të letërsive të<br />
Evropës Juglindore, si për nga sasia, (po)ashtu e<strong>dhe</strong> përnga cilësia. Siç ndodh zakonisht me popujt që<br />
gjuhën e tyre kanë filluar ta shkruajnë mjaft vonë, letërsia rumune - arti i fjalës-, nuk fillon me shkrimin<br />
(artistik), po mjaft më herët: rrënjët e saj të forta gjenden në letërsinë gojore. Prandaj, fjalët e poetit të<br />
njohur rumun të shekullit XIX-të – Vasile Aleksandri, simbas të cilit rumuni ka lindur poet, sado romantike<br />
që të duken, nuk duhet të merren vetëm si insistim i të papranuarit për një grimë vend nën diell, po e<strong>dhe</strong> si<br />
njëfarë shpjegimi i asaj që ndodh sot në letërsinë e këtij vendi, pra si një shpjegim i cili nuk e pranon<br />
mendimin simbas të cilit kjo letërsi do të ketë lindur si fryt i një veprimi në kuadër të lëvizjeve kulturore të<br />
Evropës, por vetëm si një transformim në një drejtim të caktuar i një diçkaje që është më e qenësishme <strong>dhe</strong><br />
më e përhershme. Kur i kemi parasysh këto, nuk më është aspak e habitshme nëse thuhet se letërsia e sotme<br />
rumune hyn në radhën e letërsive interesante <strong>dhe</strong> të rëndësishme të Evropës. (Rexhep Ismajli)<br />
2. Ndërmjet lexuesve të një kulture ekzistojnë zbulues, inventatorë <strong>dhe</strong> eksploatatorë, universale<br />
<strong>dhe</strong> atemporale, pra kurdoherë moderne, poezia emineskiane është kulmi kombëtar i një stili lirik, i<br />
kristalizuar përgjatë shekujve në kredonë europiane. Këtu qeveris në mënyrë mazhoritare funksioni<br />
tradicional i diskursit poetik: në përfytyrimet më të thella të vizionit lirik, lexuesi has dikend përmes një<br />
shprehjeje familjare. Fjala e themeluesit që të magjeps është mbrojtëse <strong>dhe</strong> ngazëllimtare. Emblema e saj<br />
është sfera <strong>dhe</strong> ekuivalenti i saj në gjuhë, periudhë, vend i simetrive harmonike, ku fraza <strong>dhe</strong> antifraza<br />
organizohen sipas ligjeve të unitetit <strong>dhe</strong> ekuilibrit. Sado dramatike do të ishte vuajtja e poetit, ai e siguron<br />
lexuesin e vet për mundësinë, qoftë kjo e largët, e gjetjes së qartësive ekzistenciale, duke ndjekur në masë<br />
të ma<strong>dhe</strong> një logjikë të natyrshme, nganjëherë ndoshta e tejkaluar, por gjithsesi e kuptuar si një pajtim i<br />
përbashkët, por jo e<strong>dhe</strong> si një gjendje e çuditshme, <strong>dhe</strong>mbje abstrakte, mundime të trurit, qartësi të<br />
ndryshme nga ato që i janë të njohura ndjenjës së mirë të shpirtit të pajtuar me botën. (Alexandru<br />
Condeescu)<br />
3. Pa dyshim, gjenerata që ka debutuar rreth viteve ’80-të të shekullit të shkuar, e ndërlidhur me<br />
Klubin e të hënës (Cenaclul de luni) të Bukureshtit, me Alma Mater të Jashit, me Echinox-in e Kluxhit, apo<br />
me revistat <strong>dhe</strong> botimet letrare të Timishoarës, është për momentin gjenerata më e gjallë, më e zhdërvjelltë,<br />
po qe se doni, në tërë letërsinë rumune. Përfaqsuesit e këtij brezi kanë lindur në gjysmën e dytë të<br />
shek.XX, në letërsi e kam fjalën, në poezi, prozë, eseistikë, si <strong>dhe</strong> në kritikë, por e<strong>dhe</strong> në segmente tjera të<br />
jetës kulturore, ata i japin forcë momentit aktual. Ne, gjashtëdhjetëvjeçarët, jemi plakur. Ata që patën lindur<br />
para nesh kanë vajtur në botën e hijeve, ndërsa një gjeneratë tjetër e re, për të cilën e di se gjendet në rrugë<br />
të afirmimit, ende nuk mund ta emitojë pretendimin për t’ia zënë vendin gjeneratës së viteve ’80-të, e cila<br />
gjendet në pushtet, po qe se pajtoheni të shprehem përmes një terminologjie politike. Fjala është për emra<br />
që do të mbeten në kujtesë të letërsisë rumune. Kam njohuri e<strong>dhe</strong> për të rinj që po afirmohen, por ata për<br />
momentin, janë në stand-by. (Nicolae Manolescu)<br />
4. Jo çdo gjë që të kujtohet duhet ta thuash, jo çdo gjë që e thua duhet ta shkruash, <strong>dhe</strong> jo çdo gjë<br />
që e shkruan duhet ta botosh. Kjo vlen për çdo kend <strong>dhe</strong> çdo kund, <strong>dhe</strong> sidomos për kriteriumet e hartimit
të një projekti letrar. Veprat e botuara deri tani dëshmojnë se shqipëruesit më të shquar të lirikës rumune në<br />
gjuhën shqipe (<strong>dhe</strong> anasjelltas), janë Mitrush Kuteli, Gjergj Bubani, Vehbi Bala, Baki Ymeri, Luan Topçiu.<br />
Autor i antologjisë së parë të poezisë rumune të shek. XX, e botuar në Kosovë, është akad. Rexhep Ismajli<br />
(1979). Ky vëllim nuk është as përmbledhja e parë <strong>dhe</strong> as ajo e fundit, e poetëve rumunë të rikënduar në<br />
gjuhën shqipe. Fjala është për një numër të konsideruar poetësh <strong>dhe</strong> poeteshash, nga të cilët disa janë të<br />
njohur e<strong>dhe</strong> tejmatanë kufinjve të vendit (Nikita Stënesku, Marin Soresku, Ana Blandiana, Gabriela<br />
Melinesku, Cezar Ivënesku). Disa prej tyre i janë të njohur opinionit shqiptar me nga një apo 2-3 vëllime<br />
poetike, ndërsa disa tjerë, pos vlerave letrare janë duke dhënë kontribut e<strong>dhe</strong> për popullarizimin e vlerave<br />
<strong>shqiptare</strong> në gjuhën rumune (Marin Kodreanu, Karolina Ilika, Marius Qelaru). Është i padyshimtë fakti se<br />
në letërsinë rumune ekzistojnë e<strong>dhe</strong> poetë të tjerë, njësoj të rëndësishëm si autorët e përfshirë në këtë vepër,<br />
por seleksionimin e vlerave e kemi bërë duke patur parasysh afrimin e një universi lirik të ngjashëm,<br />
univers i çmuar <strong>dhe</strong> admiruar, i cili u afrohet vlerave bashkëkohore të Europës. (Baki Ymeri)<br />
Nichita Stănescu<br />
(Nikita Stënesku)<br />
Është poeti më i njohur rumun pas Luftës së dytë botërore. U lind në Plojesht (1933), <strong>dhe</strong> vdiq në<br />
Bukuresht (1983). Kreu Fakultetin e Filologjisë pranë Universitetit të Bukureshtit, po atë vit kur debutoi në<br />
shtyp me krijimet e para letrare (1957). Qe redaktor revistash të ndryshme letrare, botoi 20 përmbledhje<br />
vjershash, qe përkthyer me mbi 20 vëllime në gjuhë të huaja, qe nderuar me çmimet më të larta kombëtare<br />
e ndërkombëtare për poezi, përfitoi Kurorën e Artë në Mbrëmjet Strugane të Poezisë (1982), qe kandidat i<br />
dyfishtë i Çmimit të Nobëlit për letërsi. Është i njohur për opinionin shqiptar përmes shqipërimeve të<br />
Rexhep Ismajlit, Aurel Plasarit, Luan Topçiut, autorit të kësaj antologjie etj. Sipas Alexandru Condeescu-t,<br />
Nikita Stënesku është një inventator që krijon një hapsirë krejtësisht të tjetërsuar të sentimenteve, atë që<br />
njihet përgjithësisht si hapsirë e aventurës poetike ku gjuha lind përsëri, duke rikrijuar krijues të tjerë<br />
sipas rradhës së saj! Në një distancë prej një shekulli letërsie, përmes rolit prej novatori të vizioneve <strong>dhe</strong> të<br />
strukturave të gjuhës poetike, rëndësia e fanitjes në poezinë rumune moderne të Nikita Stëneskut, është e<br />
krahasueshme me atë të Mihai Emineskut për poezinë tonë klasike. Poezia e tij shquhet përmes natyrës së<br />
gjërave, mitologjisë personale, parimit të simbolizmit, kozmogonisë poetike. Sipas Ramadan Musliut,<br />
sekreti i kësaj poezie nuk qëndron te leksiku, por te mendimi origjinal <strong>dhe</strong> përceptimi origjinal, një<br />
mendim asociativ të cilin e karakterizon gjuha për gjuhën, gjuha e ndjenjës sublime, <strong>dhe</strong> e mendimit të<br />
kristaltë.<br />
KËNGË E PËRMALLSHME DASHURIE<br />
Vdekje të vërtetë për mua<br />
Veç jeta ime do të ketë një ditë<br />
Vetëm kullosa e di shijen e <strong>dhe</strong>ut<br />
Vetëm gjakun tim e kaplon malli në të vërtetë<br />
Për zemrën time kur e braktis<br />
Ajri është i lartë ti je e lartë<br />
Pikëllimi im është i lartë<br />
Vjen një kohë kur vdesin kuajt<br />
Vjen një kohë kur stërplaken makinat<br />
Vjen një kohë kur ngrin shiu<br />
Dhe të gjitha gratë mbajnë kokën tënde<br />
Dhe fustanat e tu<br />
Dhe vjen një zog i madh e i bardhë<br />
Që hënën e lëshon ve në qiell<br />
MOSHA E ARTË E DASHURISË
Duart e mia janë dashuruar<br />
Vaj, goja ime dashuron<br />
Dhe ja, u zgjova<br />
Ngase sendet janë aq afër meje<br />
Saqë memzi mund të shkoj përmes tyre<br />
Pa u plagosur<br />
Është kjo një ndjenjë e ëmbël<br />
Prej zgjimi ëndërrimi<br />
Dhe ja pa fjetur<br />
Më faniten hyjnitë e fildfishta<br />
I marr në dorë <strong>dhe</strong><br />
Duke qeshur i vidhos në hënë<br />
Si do doreza të g<strong>dhe</strong>ndura<br />
Siç ishin dikurë rrotat e stolisura<br />
Në timonin e anijeve<br />
Jupiteri është i verdhë <strong>dhe</strong> Hera<br />
Madhështore e argjentë<br />
I bie me të majtën në rrotë <strong>dhe</strong> ajo shembet<br />
Është një valle e dashur e ndjenjave<br />
Hyjnesha të ajrit mes meje e teje<br />
Dhe unë me rrjetat e shpirtit<br />
Të fryra nga përmallimi<br />
Të kërkoj kahmos <strong>dhe</strong> sendet vijnë<br />
Gjithnjë e më afër<br />
Dhe krahërorin ma shtrëngojnë<br />
<strong>dhe</strong> më <strong>dhe</strong>mbin<br />
JOFJALËT<br />
Ai shtriu ndaj meje gjethin<br />
Si një dorë me gishtërinj<br />
Unë shtriva ndaj tij dorën<br />
Si një gjeth me dhëmbë<br />
Ai zgjati ndaj meje një degë si krahun<br />
Unë zgjata ndaj tij krahun si degë<br />
Ai e përkuli trungun ndaj meje<br />
Si një sup<br />
Unë e përkula supin ndaj tij<br />
Si një trung me nyje<br />
Dëgjova si dendësohej lëngu i tij<br />
Duke lëvrirë si gjak<br />
Dëgjoi si ujësohej gjaku im<br />
Duke u ngjitur si lëng<br />
Unë kalova nëpër të<br />
Ai kaloi nëpër mua<br />
Unë mbeta pemë e vetmuar<br />
Ai<br />
Njeri i vetmuar<br />
PËRRALLË SENTIMENTALE<br />
Pastaj shiheshim shpesh e më shpesh<br />
Unë qëndroja në njërin breg të çastit<br />
Ti në tjetrin<br />
Porsi dy gotulla amforash<br />
Vetëm fjalët fluturonin mes nesh<br />
Përpara <strong>dhe</strong> prapa<br />
Vorbulla e tyre thuajse dukej përbri<br />
Dhe përnjëherë
Ulesha më një gju<br />
Duke e futur bërrylin në <strong>dhe</strong><br />
Sa për ta pare kullosën si përulej<br />
Nga rënia e ndonjë fjale<br />
Si nën shputën e luanit që rend<br />
Fjalët vërtiteshin vërtiteshin ndërmjet nesh<br />
Përpara <strong>dhe</strong> prapa<br />
Dhe sa më shumë që të doja aq më shumë<br />
E përsëritnin në një vorbull thuajse të dukshme<br />
Strukturën e materies që nga fillimi<br />
EVOKIM<br />
Ajo ishte e hijshme si hija e një mendimi<br />
Shpina e saj kundërmonte si lëkurë foshnjeje<br />
Si gur i porsathyer<br />
Apo si britmë në një gjuhë të huaj<br />
Ajo nuk ishte e rëndë si frymëmarrja<br />
E buzëqeshur ishte <strong>dhe</strong> e përvajshme si loti<br />
Ishte e kripur si kripa<br />
E hymnizuar e<strong>dhe</strong> te miqtë e huaj<br />
Ajo ishte e bukur si hija e një mendimi<br />
Ndërmjet ujërave vetëm ajo ishte truall<br />
POEMË<br />
Në të zënsha një ditë moj vashë<br />
Dhe në ta puthsha shputën e këmbës<br />
Më thuaj a nuk do të çaloje pastaj një çik nga droja<br />
Mos po ma shtyp puthjen e ëmbël<br />
EKSPOZITË E TË PALINDURVE<br />
Jam i palindur Kjo që shihet<br />
Rrethepërqark nuk janë veçse<br />
Prindërit e prindërve Kuq e blertë<br />
Kuq e blertë ndizen dritat<br />
Në qiellin e shëmtuar<br />
Protoplazma me maska fluturuese<br />
Përpëliten përpara meje<br />
Dhe degdisen pastaj në mjegulla të rënda<br />
Të muzgut të murmë<br />
Tymrat e zhgënjyer ngjiten drejt qiellit<br />
Unë sorrollatem trotuareve të mugëtirës<br />
Duken e zhduken idolë mbi timonet e verdhë<br />
Duke e shpartalluar fantazmën e Lykurgut<br />
Jam i palindur Kjo që shihet<br />
Rrethepërqark nuk janë veçse<br />
Stërgjyshërit e pemëve zoti i barit të blertë<br />
I kullotur nga stërgjyshërit e kuajve<br />
Marin Sorescu
(Marin Soresku)<br />
Është njëri prej krijuesve më interesantë të periudhës së pas Luftës së dytë botërore: poet, eseist,<br />
dramaturg, përkthyes letrar, piktor. U lind në Bulzeshti të Oltenisë (1936), <strong>dhe</strong> vdiq në Bukuresht (1996).<br />
Kreu studimet e filologjisë (Gjuhën <strong>dhe</strong> letërsinë rumune), në Universitetin e Jashit, ku debutoi në shtypin<br />
letrar (1959). Më 1964 iu botua libri i parë, për t’u bërë në ndërkohë (pas botimit të mbi 20 veprave letrare),<br />
i njohur <strong>dhe</strong> i përkthyer në tërë botën, i nderuar me çmime të ndryshme letrare, anëtar akademishë<br />
ndërkombëtare, ligjërues <strong>dhe</strong> lexues nga vargjet e tij në dhjetra universitete të Evropës <strong>dhe</strong> Shteteve të<br />
Bashkuara të Amerikës, pjesmarrës nëpër kongrese <strong>dhe</strong> festivale të shumta ndërkombëtare, kandidat i<br />
mundshëm i Çmimit të Nobëlit për Letrërsi. Falë akad. Rexhep Ismajlit, Aurel Plasarit <strong>dhe</strong> autorit të këtij<br />
libri (B.Y.), vargjet e Soreskut e kanë parë dritën e botimit në kuadrin e disa veprave: Antologji e poezisë<br />
shqipe e sh. XX (1979), Moral yjesh (1990), Eja të ta them një fjalë (1990), Një flatër <strong>dhe</strong> një këmbë (1993)<br />
etj. Parodia, ironia <strong>dhe</strong> humori, janë veçori konstante e këtij poeti (R. Ismajli).<br />
UA LIDHA<br />
Ua lidha sytë drurëve<br />
Me një shami të blertë<br />
Dhe u thashë të më gjejnë<br />
Drurët më gjetën përnjëherë<br />
Me një fërgëllimë gjethesh<br />
Ua lidha sytë zogjve<br />
Me një shami reshë<br />
Dhe u thashë të më gjejnë<br />
E<strong>dhe</strong> zogjtë më gjetën<br />
Me një këngë<br />
Ia lidha sytë trishtimit<br />
Me një buzëqeshje<br />
Dhe trishtimi më gjeti të nesërmen<br />
Në një dashuri<br />
Ia lidha sytë diellit<br />
Me netët e mia<br />
Dhe i thash të më gjejë<br />
Je atje tha dielli<br />
Dhe mos u fsheh më<br />
Pas asaj kohe<br />
Mos u fsheh<br />
Më thanë krejt sendet<br />
Dhe krejt ndjenjat<br />
Të cilave u mundova t’ua lidh<br />
Sytë<br />
E KUNDROVA DRITËN<br />
E kundrova dritën mbi <strong>dhe</strong><br />
Dhe u linda e<strong>dhe</strong> unë<br />
Ta shoh se ç’jeni duke bërë<br />
Të shëndoshë Trima<br />
Si ja çoni me lumturinë<br />
Ju falemnderës s’po më përgjigjeni<br />
As unë s’kam kohë për përgjigje
Mezi që kam kohë t’ju pyes<br />
Por më pëlqen këtu<br />
Është ngrohtë është hijshëm<br />
Dhe dritë përreth aq sa<br />
Rritet kullosa<br />
E ajo vashë atje ja<br />
Më shikon nga zemra...<br />
Jo e dashur mos u mundo të më dashurosh<br />
Një kafe të zezë megjithatë do ta servoj<br />
Nga dora jote<br />
Më pëlqeu ngase ti di ta bësh<br />
Të hidhur<br />
TEKË<br />
Mbrëmje për mbrëmje<br />
I mbledh<br />
Krejt karrigat e fqinjëve<br />
Dhe u lexoj vargje<br />
Karriget janë shumë të ndjeshme<br />
Ndaj poezisë<br />
Nuk dimë t’ua prekim telin<br />
Kjo më prek e<strong>dhe</strong> mua<br />
Dhe mu për këtë<br />
Me orë të tëra<br />
U rrëfej<br />
Se sa hijshëm vdiq shpirti im<br />
Gjatë ditës<br />
Takimet tona zakonisht<br />
Janë esull<br />
Pa rrëmbime<br />
Të tepërta<br />
Sido që të jetë<br />
Kjo do të thotë se<br />
Secili e kemi kryer detyrën<br />
Kështu që mund të vazhdojmë<br />
Më tutje<br />
GJUETI<br />
E solla në atelie<br />
Një lis të hatashëm<br />
Dhe e vara në gozhdë<br />
Me kurorën teposhtë<br />
Qiellin e lidha me një re<br />
Në drejtim të dritares<br />
Nën të, horizontalisht<br />
E shtrova fushën<br />
Prej laureshave e shkurtave<br />
E mbajta vetëm nga një flatër<br />
Të tjerave ua dhashë rrugën<br />
Në mure, vendet e mbetura boshe<br />
I përmbusha me ndjenjat<br />
Që i kam vrarë përgjatë viteve
Me të rahurat e zemrës<br />
Atje ku s’duket asgjë është dashuria<br />
Ndjenjë kjo më e fshehtë<br />
Në qendër të ateliesë<br />
E ngrita një mal të drurtë<br />
Çështja që parashtrohet tani<br />
Është që gjithë këta vdektarë<br />
T’i çoj të buzëqeshin<br />
SHAH<br />
Unë e tërheq një ditë të bardhë<br />
Ai e tërheq një ditë të zezë<br />
Unë përparoj me një ëndërr<br />
Ai ma merr me luftë<br />
Ai m’i sulmon mushkëritë<br />
Unë tërë vitin mendoj në spital<br />
Bëj një kombinim të shkëlqyer<br />
Dhe ia fitoj një ditë të zezë<br />
Ai e tërheq një fatkeqësi<br />
Dhe më kanoset me kancer<br />
(Që momentalisht lëviz në formë kryqi)<br />
por unë i kundërvihem me një libër<br />
<strong>dhe</strong> e detyroj të tërhiqet<br />
Ia marr e<strong>dhe</strong> disa figura<br />
Por ja, gjysma e jetës sime<br />
Ka dalë mënjanë<br />
- Do të të jap shah <strong>dhe</strong> do ta humbish optimizmin<br />
Më thotë ai<br />
- Kjo s’është gjë, ia kthej me shaka<br />
Do të bëj rokadë me ndjenjat<br />
Pas meje gruaja fëmijët<br />
Dielli, hëna <strong>dhe</strong> kurreshtarët e tjerë<br />
Dri<strong>dhe</strong>n në çdo lëvizje timen<br />
Unë e ndez një cigare<br />
Dhe e vazhdoj partinë<br />
ZJARR I SHENJTË<br />
Hudhni e<strong>dhe</strong> do karthija<br />
Në diell<br />
Kam dëgjuar se do të shuhet<br />
Pas disa miliarda<br />
Vitesh<br />
Dhe po qe se nuk ka karthija<br />
Hudhni në diell fushat<br />
Që fare lehtë mund<br />
Të bëhen pyje<br />
Hudhni malet hënën <strong>dhe</strong> qiellin<br />
Për të cilët as që dimë se janë<br />
Pyje<br />
Sidoqoftë<br />
Hudhni diçka në të<br />
Ndonjë karthi<br />
Ndonjë jetë<br />
Ngase ja filloi të flakërojë<br />
Në fytyrat tona
Duke i bërë të hijshme e të shëmtuara<br />
Duke i bërë natë e ditë<br />
Duke i bërë stinë e vite<br />
VETËVRASJE<br />
Në vete kisha së paku njëzet<br />
Gjenerata<br />
Dhe këtë mëngjes, s’e di se pse,<br />
Ndoshta pse ishte dritarja e hapur<br />
Njëra u hodh nga kati<br />
Pastaj filluan të gjitha<br />
Të kërcejnë<br />
Si prej trambuline<br />
Njëra-pas-tjetrës rresht<br />
Sipas parimit të shkatërrimit të tufës<br />
Së deleve<br />
Për një gjysmë ore<br />
Mbeta krejt i zhveshur<br />
Dhe nga turpi kërceva e<strong>dhe</strong> unë<br />
Mendoj se vdiqa nga kati i katërt<br />
Por me siguri, në të dytin<br />
Më nuk isha gjallë<br />
Të gjitha këto<br />
Tash ua tregon një kalimtar<br />
Në të vërtetë njëri prej nesh<br />
Që ra në të butë<br />
Marin Codreanu<br />
(Marin Kodreanu)<br />
U lind më 16 shtator 1937, në komunën Kukuiec të Teleormanit. Në shenjë respekti ndaj veprës<br />
<strong>dhe</strong> personalitetit të tij, Shkolla Gjenerale e Kukuiecit mban emrin Marin Kodreanu. Ka qenë bibliotekar,<br />
redaktor revistash ushtarake, ishredaktor i Editurës Cartea Românească, bashkëpunëtor i një numri të<br />
konsideruar revistash letrare, sekretar i revistës letrare Sud, redaktor i disa veprave të autorëve shqiptarë,<br />
autor i një numri të konsideruar recensionesh mbi poezinë rumune, shqipe <strong>dhe</strong> universale. Ka botuar një<br />
përmbledhje tregimesh me motive të at<strong>dhe</strong>dashurisë (Pa heronj bën ftohtë në histori), si <strong>dhe</strong> disa vëllime<br />
me vjersha: Lavdi dëshmorëve, Ikje nga burgu, Alegoritë e insomnisë, Zelli me armë, Bie dëborë në Via<br />
Dolorosa, Të rreshura engjëjsh, ky i fundit vëllim antologjik i dekoruar me Çmimin Ovidius nga ana e<br />
Universitetit Ovidius të Konstancës (2005). Është prezent në një antologji të poezisë rumune në gjuhën<br />
italiane, anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë, redaktor i botimeve të Editurës Muzeu i Letërsisë<br />
Rumune në Bukuresht.<br />
FAKT I NDRYSHËM<br />
Zoti Eminesku po na pyet<br />
MOTTO<br />
Që të mbetesh në epokë<br />
duhet të jesh gjenial.<br />
Origjinalë janë vetëm idiotët.<br />
Petre Cucea
Sa kushton heshtja e një deputeti<br />
Pandehet se çelsi i suksesit<br />
Ka humbur në zjarrin e revolucionit<br />
Pushteti lajmëron vetveten<br />
Dhe në replikë<br />
I kthen xhepat nga e mbara<br />
Opozita në kundërreplikë<br />
I kthen xhepat nga e prapa<br />
Nëpër kasafortat e bankave fryn era<br />
LUANESHA E KALTËRT<br />
E përjetova jetën<br />
Dhe ende nuk e shkrova një vjershë<br />
Për Detin<br />
Ngase nuk desha<br />
Të vdes buzë detit<br />
Magjia e detit thuajse është shuar<br />
Pa zhaurrimën e valëve<br />
Kështu pra le të ulërijë Deti<br />
Si një luaneshë bojëqielli<br />
DEKLARATË BESNIKËRIE<br />
Këtë vit pranvera erdhi më herët<br />
Me shira e vërshima ndërsa unë assesi<br />
Nuk jam i pregaditur për vdekje<br />
Duket se as vdekja<br />
Nuk është e pregaditur për mua<br />
Ndoshta ngase nuk jam në valë…<br />
Apo ndoshta nuk mund t’i ketë pëlqyer<br />
Erëtima e borsilokut<br />
Është një ide…<br />
RRUGA E ARDHMËRISË<br />
Në rrugën e Ardhmërisë<br />
Ardhmëria troket në derë<br />
Në rrugën e Ardhmërisë<br />
Kur bie shi<br />
Qarkullohet me pantallona të shpërthekuar<br />
Ujërat notuese i lajnë trotoaret<br />
Nga erëtimat e padurueshme<br />
Në rrugën e Ardhmërisë<br />
Për një dollar të vetëm<br />
Lavirja me gjinjtë prej silikoni<br />
E tregon seksin<br />
Po qe se e refuzon ofertën...<br />
I shfryn hundët <strong>dhe</strong> ta hedh në fytyrë<br />
Lëngun e spermtë pastaj<br />
I fshin gishtërinjtë për druri<br />
Në rrugën e Ardhmërisë<br />
Vila Matilda plaket para kohe
Në oborrin e saj<br />
Në rrugën e ardhmërisë<br />
Qenjtë tërbohen nga mëshira e pronarëve<br />
Në rrugën e Ardhmërisë<br />
Jevget e gjejnë në fall ardhmërinë<br />
TRENI I MESNATËS<br />
Nëpër një fshat të jugut<br />
Kalojnë trena të tërhequr<br />
Nga lokomotiva me avuj<br />
Neë qendër të fshatit gjendet një barierë<br />
Dhe një kabinier me kasketë të kaltërt<br />
Atje treni i mesnatës<br />
Fishkëllon fishkëllon tre herë<br />
Dhe kjo jo rastësisht<br />
Burrat virilë zgjohen <strong>dhe</strong> çojnë dashuri<br />
Cezar Ivănescu<br />
(Çezar Ivënesku)<br />
Korçar përnga mamaja, rumun përnga babai, Çezar Ivënesku u lind në Bërlad të Moldovës (1941).<br />
Studjoi filologjinë në Universitetin Al. I. Cuza t të Jashit. Debutoi me poezi në shtyp në moshë të njomë,<br />
ushtroi profesionin e profesorit të rumanishtes në Transilvani, organizoi spektakle muzikore të poezisë, qe<br />
redaktor i revistës Luceafărul (Ylli i Dritës), refuzoi ta drejtojë revistën Argeş (Arxhesh) në shenjë revolte<br />
kundër cenzurës komuniste, banon në shtëpinë ku pat banuar e motra e Viktor Eftimiut (Elena Eftimiu), ka<br />
vizituar Shqipërinë, Francën <strong>dhe</strong> vende tjera të botës, ka botuar dhjetra vëllime të suksesshme poetike, ka<br />
drejtuar Klubin Letrar të Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë, ka qenë kandidat i mundshëm për postin e<br />
Kryetarit të Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë (2005). Vëllimet e tij më të njohura poetike janë: Fryt,<br />
Fryt III, Fryt IV, Në Baaad, Muzeon, Doina, Fragmente tjera nga Muzeon etj. Merret e<strong>dhe</strong> me prozë, boton<br />
antologji, <strong>dhe</strong> është prezent në dhjetra antologji të poezisë rumune, brenda <strong>dhe</strong> jashtë kufinjve të at<strong>dhe</strong>ut.<br />
JEU D’AMOUR<br />
(Mantineea)<br />
Ajo e bënte kafenë më të mirë<br />
(Kështu të filloj vallë<br />
Me një tautofoni<br />
Apo tautologji ?)<br />
Ajo dinte të sigurojë para për qira<br />
Maria, Maria<br />
Unë, grek shqiptar turk moldovar<br />
Ndenja në dritën e artë të syve<br />
Ata si një dorë<br />
Baroti –<br />
E kërkova saphicus-in<br />
Katalektik<br />
(Dhoma jonë mbetej<br />
Tërë natën e ndritur<br />
Elektrik)<br />
Desha t’i dëshmoj<br />
Se ekzistoj që ta lavdëroj<br />
Ta bëj të pavdekshme –<br />
Por buzët e mia<br />
Të piklluara, flaut i pikëlluar,
I lumenjve të gjakut të piklluar,<br />
Mos kanë ngrirë vallë?<br />
Orkideja senzuale e vdekjes –<br />
Ajo e bënte kafenë më të mirë –<br />
Ajo emrin e luleve ma mësonte.<br />
EPIGRAMË<br />
Njeriu nuk ka mëkate<br />
As kur vret apo mashtron<br />
As i shëndoshë ka qenë ndojherë<br />
As vdekja s’është kalliri i sëmurjes –<br />
Por duke qenë vetë në të<br />
Ia mbaj fajin e hidhur<br />
Që kurrë nuk të qetson<br />
Ai që e llogariti si një të vdekur<br />
Vëllaun me të cilin bashkëjeton<br />
RIMAYA<br />
Në atë qytet të sëmurë<br />
Kam dashur tri gra:<br />
Njërën që tani e ka kapluar pleqëria<br />
Dhe i përngjan gjithnjë e më shumë vdekjes<br />
Njëra është pranë meje<br />
Duke ma përkujtuar se e<strong>dhe</strong> ajo do të vdesë<br />
Përmes zyrtarizimit mishtor<br />
Të prezencës së fshehtë të vdekjes<br />
Njëra ka mbetur në atë qytet të sëmurë<br />
Dhe e vajton gjakun tim pas saj<br />
Ngase s’do ta prek<br />
Siç nuk do ta prek as fronin e vdekjes:<br />
Do ta quaj Rimaya<br />
Dhe në emrin e saj do të notoj<br />
Si një arkivol nga trëndafilat e ujit<br />
Derisa do të më ndalë me gjirin e saj një mjellmë!<br />
VEGIM<br />
Kur u lind ai në Baaad<br />
Pranë dritareve të hapura dëgjonte<br />
Hapin si shkel në kullosë porsi<br />
Do lule të vdekjes që puthen<br />
Dhe mendimtar<br />
Duke e thithur ëmbëlsinë e buzës<br />
Duart i bashkoi duke mbetur<br />
Të meditojë ritmin më të heshtur<br />
Të asaj shkeljeje<br />
Apo u pa se nuk ishte veç ajo<br />
Nënë fisnike që bashkohej<br />
Me lulet në ushtrimin e fshehtë<br />
Të zhvendosjes së qepallave<br />
Dhe askush ç’prej atëherë nuk pati guximin<br />
T’ia përgënjeshtrojë Rozit mendimin e parë<br />
Dhe të vdesë i heshtur duke thënë se vdekja<br />
Është mamaja e atij që përmes luleve kalon në agim<br />
FRYT<br />
Mbretëresha e përjetshme<br />
E vdekjes së përjetshme<br />
Ma pa qenjen duke qarë<br />
Qenjen time duke e dashur
Dhe në një vajtim të këtillë<br />
Nga froni i vajtimit absolut<br />
U lindën pa korrur fitore<br />
Fushat e bishave <strong>dhe</strong> të engjëjve<br />
TURN<br />
për Kristinën <strong>dhe</strong> Jonin<br />
Duke vajtur të vizitojmë banesat e lugetërve<br />
Na kaplon frika kur ndeshemi<br />
Vetëm me linja e ngjyra<br />
<strong>dhe</strong> forma të ëmbla ovale<br />
Të gjitha kanë pastërtinë e hiçit në to<br />
Mos është bërë vallë mundi ynë sublim<br />
T’i përulet mungesës sonë të përsosur<br />
Angela Marinescu<br />
(Anxhela Marinesku)<br />
U lind në vitin 1941. Njihet e<strong>dhe</strong> përmes pseudonimit letrar Basaraba Matei. Vëllime të botuara:<br />
Gjak i kaltër, Dyllë, Poezi, Poema të bardha, Struktura e natës, Blindazhi final, Gëlqere, Parku, Gjeli u<br />
fsheh në prerje, Fshati nëpër të cilin kaloja e rruar në kokë, Skënderbeu etj. Në vëllimin antologjik<br />
Skënderbeu (1998), të cilin ia përkushton kujtesës së babait të saj (Marius) <strong>dhe</strong> mamasë së saj (Maria),<br />
autorja thekson faktin se arti përfaqëson saktësinë. Skënderbeu si simbol (sportiv) i artit të mundjes, i<br />
forcës, qëndrueshmërisë <strong>dhe</strong> besnikërisë, figuron vetëm si titull: Skanderbeg. Sipas kritikut të shquar<br />
Nicolae Manolescu, poemat më karakteristike të saj kanë strukturën e zgavrave të zeza të universit. (...)një<br />
përzjerje origjinale e sinqeritetit <strong>dhe</strong> çmendërisë, një britmë që shtanget në një gojë të kyçur, porsi në<br />
gravurat e Munch-ut. Si e përshkruan Anxhela krijimtarinë e saj? Tekstet e mia janë instrumente erotike.<br />
Ardhmëria e shkrimit tim i përket të shkuarës. Përballë meje nuk kam tjetër veçse një mungesë të ma<strong>dhe</strong><br />
(botën hyjnore).<br />
DASHURI<br />
Po ngjitem drejt teje Flatrat më këndojnë<br />
Tani kur hymnin e dashurisë nga harfa e nxjerr<br />
Në botë ti gjah i bardhë që gjendesh<br />
Në gjakun e ri të vashës bjondinë<br />
Dashuroj kur era ma përkund trupin e papjekur<br />
Kur jeta ime shkon në drejtim të qiejve Digjem<br />
Mbi turrë përpëlitem e gjallë zëri më ulërin<br />
Kuptimi i dashurisë kalon porsi tym<br />
Më kot vuaj Tjetra në krahërorin e ngrohtë<br />
E mban me krenari përdredhjen e re<br />
Vaj Po dashuron më kot po vdes e vetmuar përjetë<br />
Rruga drejt teje degdiset në shkurret e hijes<br />
MESDITA<br />
E sheh që tani drita e dashurisë jetën time<br />
E mbush Janë prore gjëra të pakryera<br />
Të buta që kalojnë në kohën kur koha të gjitha<br />
I djeg në flakë
Përjetë e vërej shëmbëlltyrën tënde në re<br />
Pa e ngurruar mundin e dashurisë së shenjtë<br />
As duke u zhurritur për ta mbajtur gëzimin <strong>dhe</strong> frikën<br />
E tmerrshme<br />
Vaj por vdekja e fton me vete dhuntinë<br />
I ri degdisesh së shpejti si një gjeth përndryshe<br />
Zambakët e bardhë përpëliten thellë me lëngun e tyre<br />
Të paturbulluar<br />
LULJA E LUFTËS<br />
Valë shterpe lëkundin botën vallë<br />
Duke dashur ta ngresh përmbi kulme poezinë<br />
Pa jetën e shenjtë të përflakur mund të<br />
Digjesh nga turpi<br />
Ty yll i butë i ndritshëm ta jap të drejtën<br />
Të gjykosh Çfarë qetësie në mbrëmjen e plotë<br />
Sa thellë më fton ta shpupuris magjinë<br />
E melankolisë<br />
Lule e pastër e luftës Kryengritës të rinj<br />
Vëllezër të zjarrtë ushtarë të kalamendur nga armët<br />
Më i dëshpruari është bërë mbarim i qartë<br />
Rënkim i këputur<br />
Vargu pa gjak shkretëtira përtacia<br />
E strukur në dëshirën e trashë që lulëzon lirshëm<br />
Kujdesi i vdekjes sytë m’i drejton kah qielli<br />
Lufta e përjetshme<br />
Gabriela Melinescu<br />
(Gabriela Melinesku)<br />
Është njëra nga poeteshat më të njohura rumune. U lind më 16 gusht të vitit 1942, në Bukuresht.<br />
Kreu Fakultetin e Filologjisë në kuadrin e Universitetit të Bukureshtit. Debutoi me përmbledhjen e parë në<br />
vitin 1965 (Ceremonie de iarna/ Ceremoni dimri). Disa nga vëllimet e saj më të suksesshme janë: Qenjet<br />
abstrakte, Brendia e ligjit, Sëmurja me prejardhje të shenjtë, Betimi mbi varfërinë, Kundër të dashurit, Jeta<br />
kërkon jetë, Poezi, si <strong>dhe</strong> një numër tjetër veprash të botuara, të përkthyera, <strong>dhe</strong> të shpërblyera. Në gjuhën<br />
shqipe, vargjet e saj i ka prezentuar Flaka e Shkupit (1975). Sipas Marin Minku-t: cilësia dominuese e<br />
Gabriela Melineskut është inteligjenca. Përgjatë viteve të studentërisë munda ta provoj këtë gjë, ngase<br />
kolegja ime e zeshktë, të cilën Nikita vjente ta marrë pothuajse për çdo ditë nga kurset, ishte e vetmja<br />
krijesë (jo aq abstrakte) me të cilën mund të diskutoja për poezinë e Jon barbut. Poezi femërore <strong>dhe</strong> qenje<br />
abstrakte. Dashnore të azdisura që të pyesin: More djall, ti po më do? Planeta të degdisura <strong>dhe</strong> njerëz të<br />
varfër që kanë frikë mos të shembet anija e çmuar e qiellit. Viteve të fundit, Gabriela Melinesku jeton <strong>dhe</strong><br />
krijon në Suedi. Konsiderohet si një nga shkrimtarët më të konsakruar të Evropës.<br />
JO JO<br />
Përkujtoje si rri shtrirë mbi tokë<br />
Dhe nuk di asgjë<br />
Për budallain që ulërin në drejtim të Zotit<br />
Të nderuarit <strong>dhe</strong> të tjerët janë këtu
Dhe të zbetë vetëm fëmijët shikojnë<br />
Jo jo<br />
Gjuetarë nuk ekzistojnë<br />
Arma është vetëm një mendim<br />
Lëkura është vetëm një mendim<br />
Dhe uria<br />
Dhe tingulli i ngurrosur në gurmazin tim<br />
Të gjithë të gjithë bërtasin<br />
Me krahërorin e shpalosur<br />
Luftojnë me <strong>dhe</strong>un e ajrin <strong>dhe</strong> ujin<br />
Jo jo s’është e mundur<br />
Arma është vetëm një mendim<br />
Lëkura është vetëm një mendim<br />
Dhe uria<br />
Dhe tingulli i ngurrosur në gurmazin tim<br />
KËNGË<br />
Burri vetë vaj mendimtari<br />
I dashnores thot: nuk jemi një<br />
Dhe po qe se llambat shuhen <strong>dhe</strong> trupat<br />
Bashkohen si gjysmat e gurit<br />
Gruaja vetë vaj e turbulluar<br />
I thot të dashurit: nuk jemi një<br />
E<strong>dhe</strong> po qe se llambat shuhen <strong>dhe</strong> trupat<br />
Bashkohen si gjysmat e gurit<br />
Ai duke u shqetsuar duke e ditur gabimin<br />
Dhe ligjin e ashpër ia kthen:<br />
Nga dy vetëm njëri do të fitojë<br />
Dhe tjetri do të vdesë solemnisht si demi<br />
I prurë në betejë<br />
O ZOT<br />
Në një ditë si kjo batakçinjtë s’kanë fat<br />
Stolitë prej gline që i mban e sëmura<br />
E bëjnë trupin të tejdukshëm<br />
duke më tradhëtuar kuptoj<br />
Se si është kur bëhesh qelq apo ajër i ngrirë<br />
Ju më shikoni mua <strong>dhe</strong> qetësoheni<br />
Ngase unë të gjitha vuajtjet i nxis<br />
Dhe nga secili send i natyrës<br />
Gjendet në mua<br />
nga një kancer i heshtjes...<br />
Më të lumtur <strong>dhe</strong> më të lirë bëheni duke vajtur<br />
Me këtë lajm të ndjeshëm<br />
Dhe më larg mahniteni nga<br />
Hajdutët e padukshëm<br />
Nga gratë që pasojnë për të cilat nuk janë<br />
Gjëra të vlefshme veçse ato<br />
Që janë përzjerë me marrëzitë e shumicës<br />
Ana Blandiana
U lind në Timishoara më 25 mars 1942. Është një nga poeteshat më të njohura rumune. Pos<br />
poezisë, merret me prozë, eseistikë, gazetari <strong>dhe</strong> mbrojtjen e të drejtave të njeriut. Sëbashku me poetin<br />
Mirçea Dinesku, romansierin Nikolae Breban, analistin Emil Hurezeanu <strong>dhe</strong> disidentë të tjerë, ka qenë disa<br />
herë e ndjekur <strong>dhe</strong> cenzuruar. Përmes vjershës Ngjarje nëpër rrugën time, të cilën e botoi në prak të<br />
Revolucionit Antikomust të Dhjetorit (1989), Ana Blandian e vë në bisht të lahutës sekretarin e<br />
përgjithshëm të partisë, diktatorin Nikolae Çaushesku. Disa nga vëllimet më të njuhra të saj janë: Veta e<br />
parë shumës, Thembra e lënduar, Fshehtësia e tretë, Gjumi I gjumit, Syri I gjinkallës, Arkitektura e valëve,<br />
Në agimin e pasvdekjes etj. Në gjuhën shqipe, vargjet e saj e shohin për herë të parë dritën e botimit te<br />
Flaka e Shkupit (21 Maj 1975). Është autore e një numri të madh vëllimesh poetike. Sipas Euxhen<br />
Simionit, Ana Blandiana vjen diku nga Transilvania, <strong>dhe</strong> vargjet e saj të joshin që nga fillimi, përmes<br />
notës së tyre me një delikatesë të ndjeshmërisë. Poezinë e saj e karakterizojnë obsesionet, mitet, brishtësia,<br />
jeta me mrekullitë e saj, ndjenja e solidaritetit me universin…<br />
MËSHIRA<br />
Nuk mund ta pengoj ditën të ketë 24 orë<br />
Mund vetëm të them<br />
Falmë për gjatësinë e ditës<br />
Nuk mund ta pengoj fluturimin e fluturave nga krimbat<br />
Mund vetëm të të lutem të më ndjesh për krimba<br />
Për flutura<br />
Falmë pse lulet bëhen fruta, <strong>dhe</strong> frutat bërthama<br />
Dhe bërthamat pemë<br />
Falmë pse krojet bëhen lumenj<br />
Dhe lumenjtë detra, <strong>dhe</strong> detrat oqeane<br />
Falmë pse dashuritë bëhen të porsalindur<br />
Dhe të porsalindurit vetmi, <strong>dhe</strong> vetmitë dashuri<br />
Asgjë, asgjë nuk mund të pengoj<br />
Çdokush e ndjek fatin e vet <strong>dhe</strong> s’më pyet<br />
As kokrra e fundit e rërës, as gjaku im<br />
Unë mund vetëm të them<br />
Falmë<br />
TI S’I SHEH ASNJËHERË FLUTURAT<br />
A s’e ke vënë re se gjethet shuhen<br />
A s’i ke vënë re pëshpëritjet<br />
Që shtohen pas shpinës son<br />
Sy myshku në anën veriore të trungut<br />
Dhe heshtja që na pret kahmos…<br />
Çdokush e di atë që neve na fshihet<br />
Jemi të dënuar ndoshta<br />
Ndoshta mbi kryet tonë<br />
Është vënë një çmim i shtrenjtë<br />
Natën yjet e shndrisin kurreshtjen<br />
Kur dëgjohet shushuritja e gjetheve të misrit<br />
GJENEALOGJI<br />
Dikush na ka ëndërruar<br />
Duke e ëndërruar e<strong>dhe</strong> vetveten<br />
Nga ana e një tjetri<br />
I cili është ëndrra e një ëndrre<br />
Të caktuar<br />
Gjumi na ka kapluar<br />
Për të ëndërruar e<strong>dhe</strong> në një botë<br />
Të përplasur furishëm në gjumë.<br />
Duke ëndërruar<br />
Dukemi si një hallkë e brishtë
Në zinxhirin pa krye<br />
Që nuk soset<br />
Kurrë,<br />
Ndonëse<br />
Do të mjaftonte<br />
Një klithmë e vetme<br />
E fuqishme aq sa të zgjojë<br />
Përgjysmë<br />
Pronarin e parë<br />
Nga gjumi<br />
Atë që dremit<br />
Në themelin e botëve<br />
Të ëndërruara<br />
Cassian Maria Spiridon<br />
(Kassian Maria Spiridon)<br />
Poet, eseist, publicist, editor. U lind në Jash (9 prill 1950). Ka kryer studimet e Institutit Politeknik<br />
në Bukuresht, është anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë, anëtar i disa shoqatave gazetare rumune,<br />
anëtar i PEN-klubit evropian, i persekutuar i përkohshshëm politik, organizator <strong>dhe</strong> pjesëmarrës në lëvizjen<br />
revolucionare antikomuniste të 14 dhjetorit 1989, fondator, drejtor, redaktor <strong>dhe</strong> kryeredaktor i disa<br />
revistave letrare, laureat i një numri të konsideruar çmimesh për letërsi. Debutoi në shtypin letrar më 1970,<br />
duke botuar në ndërkohë, që nga viti 1985, një varg vëllimesh me poezi <strong>dhe</strong> ese: Duke filluar nga zero,<br />
Zodiaku i natës, Fillimi i Revolucionit Rumun, Për dashuri <strong>dhe</strong> vdekje, Hyrja në apokalipsë, Arti i<br />
nostalgjisë, Qëndrime letrare, Çasti fluturon me një buzëqeshje ironike, Uber den Ëald etj. Seleksione nga<br />
lirika e tij janë botuar në mbi dhjetë gjuhë të huaja.<br />
NUK EKZISTON<br />
Nuk ekziston qenje më gënjeshtare se sa poeti<br />
Ai kur thot / të dua / mos i beso<br />
Tashmë në mëndjen e tij pason një varg tjetër<br />
Më i rëndësishëm / ji e sigurtë /<br />
Se sa kjo deklaratë solemne<br />
(Disi e tmerrshme / është e vërtetë / në<br />
Gojën e një poeti që / sidoqoftë respektohet)<br />
Atij nuk duhet kurrë t’i besosh<br />
S’ është në gjendje as veten<br />
Ta dojë<br />
Nuk ka besë <strong>dhe</strong> shpresë<br />
Në ëndërrat e veta<br />
I masakron / I tradhëton<br />
I dëbon nË poema<br />
Për t’u bërë jeta e tij<br />
Më komode <strong>dhe</strong> e përgjumur<br />
Ai do <strong>dhe</strong> shpeshherë është<br />
Një zgjimtar /<br />
Për të tjerët /<br />
dritë shkëlqimtare e Realitetit<br />
Që të kaplon<br />
Krejt mendimet / e vjetra / të harruara<br />
Dhe më të rejat<br />
Si mbi një tryezë operacioni
Do të të ndriten / të ekspozuara<br />
Do të të duken tmerërisht /<br />
Të braktisura<br />
Më të gjalla <strong>dhe</strong> më të vërteta se kurrë<br />
Të gjitha të huaja <strong>dhe</strong> kundër teje /<br />
Akuzuese<br />
Përse / ngase i ke lindur<br />
Indifernte / armike<br />
False <strong>dhe</strong> me papërfillshmëri të mundojnë<br />
Të ndjekin <strong>dhe</strong> të harrojnë<br />
Gjenden jashtë teje<br />
Mbetesh i braktisur / i pushtuar nga vetmia<br />
Dhe fatkeqësia<br />
Si një lule e degdisur ndër dëborë<br />
Në dëshprim / nën terrorin e pastrimit<br />
Në Oqeanin e vetmisë<br />
Me Lirinë e çveshur /<br />
Pa pengesa<br />
Dhe pa drejtime<br />
Gadi për shpërbërje fushave të tmerrshme<br />
Në kryqin ku takohen<br />
Lartmadhëria e Tij me kundërmimin e mishit<br />
Të njeriut gjendesh<br />
Larg botës së këtushme<br />
Ndërmjet shëmbëlltyrave <strong>dhe</strong> iluzioneve<br />
I magjepsur / I tradhëtuar deri në shpartallim /<br />
I mundur<br />
Nuk të mbetet veçse Ringjallja<br />
Atje të pret Lavdia<br />
Me shpatën vrringëllimtare<br />
E ngritur drejt botës<br />
E KAM SHKRUAR NJË TRAKTAT<br />
E kam shkruar një traktat<br />
Për vdekjen<br />
Për esencën <strong>dhe</strong> boshllëkun<br />
Një dekalog të tërë të dashurisë<br />
Një ese për frikën<br />
Një punim<br />
Për pavdekshmërinë<br />
Duke e treguar mundimin e <strong>dhe</strong>ut<br />
Lëvizjet e yjeve<br />
I kam djegur<br />
Hirin e pi<br />
Në mëngjez <strong>dhe</strong> mbrëmje<br />
Ditën e natën<br />
ÇFARË FYTYRE E TRISHTË<br />
Çfarë fytyre të trishtë kishte Hëna/<br />
Si na shikonte e përlotur<br />
Me buzëqeshjen e hidhur /<br />
Të mbuluar me re<br />
Ishim / përjetë / të dashuruar<br />
Në krahëror / me mburojë lotësh<br />
Sa të vetmuar mes planetash<br />
Dheu dukej i çveshur <strong>dhe</strong> i përfshirë /
Kahmos / nga blerimi<br />
Dhe rri Hëna varur /<br />
Si një felinar / që e pata g<strong>dhe</strong>ndur /<br />
Në fëmijërinë time të trishtë /<br />
Nga një bostan / i rritur mes misrit<br />
Si një ngashnjim /<br />
Rri Hëna e mërzitur<br />
Për të përjetësia nuk ekziston<br />
Por çfarë dobie nga gjithë kjo liri<br />
Victoria Milescu<br />
(Viktoria Milesku)<br />
U lind më 28.12.1952, në qytetin Brëila. Ka kryer Fakultetin e Filologjisë<br />
në Universitetin e Bukureshtit, degën e rumanisht-anglishtes. Ka punuar si<br />
profesoreshë e anglishtes, pastaj si referente e specializuar në Kompaninë Tarom<br />
<strong>dhe</strong> ne Departamentin e Aviacionit Civil. Pas vitit 1990 punon në shtyp, dega e<br />
kulturës <strong>dhe</strong> botimeve. Ka qenë redaktore e disa mediave rumune <strong>dhe</strong> shtëpi<br />
botimesh, Debuton më krijime letrare me 1978, duke botuar në ndërkohë veprat:<br />
Latuesi i lotëve, Zemra e lepurit, Fitorja a vjedhur, Arleziana, Buzëqeshja e tigrit,<br />
Jehona e çastit, vepra tjera <strong>dhe</strong> një varg vëllimesh për fëmijë. është e përfshirë ne<br />
disa antologji poetike. Disa nga veprat e saj e kanë parë dritën e botimit në vëllime<br />
dygjuhëshe, rumanisht-anglisht etj. Është e njohur e<strong>dhe</strong> si autore recensionesh të<br />
autorëve rumunë, shqiptarë e të huaj. Për veprimtarinë e saj ka përfituar një<br />
numër të konsideruar mirënjohjesh, çmimesh <strong>dhe</strong> diplomash. Ka marre pjesë në<br />
disa konkurse letrare <strong>dhe</strong> në sallonet e librit <strong>dhe</strong> shtypit. Për poezinë e saj kanë<br />
shkruar eseistë të njohur si Romul Munteanu, Gheorghe Tomozei, Cezar Ivanescu,<br />
Geo Vasile, Octavian Soviany, Florentin Popescu, Radu Voinesku, Sultana Craia,<br />
Victor Sterom etj. Është anëtare e Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë <strong>dhe</strong> e disa<br />
shoqatave tjera në Bukuresht <strong>dhe</strong> Oradea.<br />
ZEMRA E LEPURIT<br />
Ndoshta e<strong>dhe</strong> unë<br />
Do të dri<strong>dhe</strong>m<br />
Përmbi gërmadhat e gjakut tënd<br />
Të ta shkul gjahun<br />
E përtacisë për të mbetur i pamundur<br />
Ndoshta e<strong>dhe</strong> unë do të bëhem boksit<br />
Mazut, lidhëse yjesh<br />
Për turrën tonë<br />
Të rrjepur nga uni ynë<br />
Kur jemi elokuentë<br />
Me djersën e krimeve të para<br />
Pa një zemër të guximshme<br />
Çdo gjë është e padrejtë…<br />
PARIMI I PARIMEVE
Të falënderoj, Zot<br />
Që ke menduar të ekzistoj <strong>dhe</strong> unë<br />
Me çuditjet e mia<br />
Ta mbush zbrazëtirën ndërmjet <strong>dhe</strong>ut e qiellit<br />
Neë emrin e një lirie të përkohshme<br />
Të falënderoj, Zot<br />
Që ke menduar të ekzistoj <strong>dhe</strong> unë<br />
Të ka marrë një çik kohë<br />
Të bëhem ashtu siç jam, e<strong>dhe</strong>pse<br />
Po qe se do më pyesje<br />
Tjetërsoj do të dukej çdo gjë...<br />
DRURI ME PRESJE<br />
Mallkimi vjen pas meje<br />
Si një mesditë e ëmbël vjeshtake<br />
Kam qeshur shumë sot, shenjë e keqe<br />
Ditën më të qartë<br />
E kam lënë të më rrëshqasë<br />
Ndërmjet luleve<br />
Shkoj fijeve të gjakut<br />
Ndërmjet tmerreve të atyre që nuk e dine<br />
Se kanë vuajtje të hatashme<br />
Në fushat katalane, me ar të ndotur<br />
Jemi gjithnjë e më pak<br />
Pranë çdo përdëllimi të fatit<br />
Dita e sotme kaloi<br />
Pluhuri më I butë kosmik<br />
Nga druri me njëmijë vargje në degë<br />
Denisa Comănescu<br />
(Denisa Komënesku)<br />
Është poete <strong>dhe</strong> përkthyese e shquar nga anglishtja. U lind në Buzëu, në shkurt të vitit 1954. Kreu<br />
studimet e Fakultetit Filologjik në Universitetin e Bukureshtit (Dega: rumanisht-anglisht). Debutoi në<br />
shtypin letrar më 1975, duke botuar që nga viti 1977 disa vëllime poetike (Dëbimi nga parajsa, Barka në<br />
valë, Gjurmë të zjarrta) etj. Është anëtare e Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë, prezente në një numër të<br />
madh antologjishë të botuara në Gjermani, Kanada, Rusi, Turqi etj. Është e afirmuar me vjersha <strong>dhe</strong><br />
reçensione në revista prestigjioze si Ëorld Literature Today, Exquisite Corpse, Kalliope (SHBA), Poetry<br />
Revieë, Rialto, Omnibus (Angli), Bonners Litterara Magasin, Res Publica, Fenix (Suedi) etj. Që nga viti<br />
1990, Denisa Komënesku është sekretareshë e PEN Qendrës Rumune.<br />
GËZIMI<br />
Iku nga unë<br />
Si nga një zbavitje e thyer<br />
Ujërave të degdisura<br />
E kërkova verbërisht në shkretëtirë<br />
Një kokërr pamundësie<br />
E zëvendëson në tëmth<br />
Në dritën e brendshme<br />
Nga ai do të rriten zambakë mbretërorë<br />
Si një petk i bardhë do ta mbulojë
Trrupin tim nga i cili ende shpërthen dashuria<br />
PORTRET VASHËRIE<br />
Gratë të thonë<br />
Se jam e hatashme<br />
Ndërsa duart tua<br />
Kur më përqafon<br />
Kërcëllojnë<br />
Si do karrige të vjetra<br />
Je i gatshëm të më shesish<br />
Për qetësinë për të shikuar<br />
Me sytë e pandotur<br />
Të fëmijëve<br />
KËNGA<br />
E qetë <strong>dhe</strong> e butë si një kokërr kaçamaku<br />
E drithshme <strong>dhe</strong> kurreshtare si një i mitur<br />
E sideftë <strong>dhe</strong> e fshehur si turiri i një edhi<br />
E harlisur <strong>dhe</strong> e vetmuar si një emigrant<br />
Mos e lë për tepër në betejën e ashpër të stuhisë<br />
Rrëmbeje një herë <strong>dhe</strong> përkë<strong>dhe</strong>le<br />
Mos e lë për tepër në betejën e ashpër të stuhisë<br />
Rrëmbeje një herë <strong>dhe</strong> përkë<strong>dhe</strong>le<br />
Traian T. Coşovei<br />
(Trajan T. Koshovei)<br />
Poet, kritik letrar, prozator. U lind më 28 nëntor të vitit 1954, në Bukuresht. Studjoi rumanishten<br />
<strong>dhe</strong> anglishten në Fakultetin Filologjik të Universitetit të Bukureshtit, debutoi në shtypin letrar më 1978,<br />
duke botuar që nga viti 1979 rreth 15 vëllime poetike: Të rreshurat elektrike, Kryqëzata e ndërprerë, Ajër<br />
me diamante, Duke i pritur kometet, Pleqëritë e një djaloshi të urtë, Joana që gris vjersha, Bastisja e<br />
engjëjve, Macja e zezë, macja e vdekur, Instituti i zërave, Gjueti e kokave, Kryengritja e dredhëzave etj.<br />
Bashkëpunon me revistën letrare Tomis të Konstancës <strong>dhe</strong> i përket gjeneratës që kultivon lirikën ironike,<br />
qytetare, kosmogonike. Vepra e tij poetike është kurorëzuar me shpërblime të ndryshme letrare, ndërsa për<br />
poezinë e tij kanë shkruar Nikita Stënesku, Nikolae Manolesku, Aleks. Shtefënesku, Mirçea Kërtëresku etj.<br />
RINIA IME<br />
Rinia ime është si gruaja<br />
Për të cilën thonë se do të mbarojë rrugëve të përmbysura.<br />
Duke zbritur, gjethi trembet prej meje porsi kullosa<br />
Që poashtu trembet për mua, duke u rritur.<br />
Ja ku më ke, po ngutem drejt teje pa fjalë,<br />
Pa të shikuar – a do të jetë vallë dikush<br />
Që do ta përngjesë veshin për mua?<br />
E di ardhmërinë - shkrepëtimë nga lumenjtë e argjentë<br />
Që rrëshqasin në hapësirë<br />
Dhe sytë e rrumbullaktë të vetmisë<br />
Ja ku më ke, duke kaluar përbri gjysmës së fjalës<br />
Me të cilën orvatem të shkëputem nga ajo që kurrë s’do të jetë<br />
Me plot kuptim.<br />
Duke zbritur, gjethi trembet për mua, duke u ngjitur<br />
Rinia ime është si gruaja për të cilën<br />
Thonë se do të mbarojë rrugëve të përmbysura.
GJENDJE SHPIRTËRORE<br />
Ajri im rend përpara frymëmarrjes sime,<br />
Gjaku im rend përpara zemrës sime,<br />
Gjethet rendnin përpara drurëve<br />
(Muret kishin zëra zogjsh)<br />
Muret rendnin përpara zogjve,<br />
Zogjtë rendnin përpara zemrës sime<br />
Para kalojnë retë, natën,<br />
Kimera të bardha që e kërkojnë shtatin<br />
Apo flokun tënd që digjet si ndonjë heretik<br />
Përmbi turmën e akullt të yjeve<br />
I jepni një nge ajrit që të bjerë<br />
Mbi plagët tona prej triumfi<br />
U jepni një nge yjeve që të zbresin<br />
Përmbi gruan që dremit pranë meje<br />
U jepni një nge gjetheve, zogjve,<br />
Gurëve, drurëve<br />
Dhe sidomos i jepni një nge zemrës sime<br />
Që të shkojë pas tyre,<br />
Dhe t’i arrijë.<br />
VASHA ME SHKREPSA<br />
Shkrepsë që digjesh deri vonë, vashë<br />
Me një kuti flakësh të panjohura<br />
Që digjesh deri sa zgjohesh e ngrirë<br />
Pranë dhëndërrit tënd me fustan prej vashe!<br />
Ti, lot prej fosfori, ti, dritë e dëshpëruar<br />
Që digjesh nën ura, lucernë…Strehë kujtimesh,<br />
Që shuhesh nga fosfori i natës së fundit të pagjumësisë…<br />
Vashë me lojëra që digjen në padije;<br />
Që ia ke vënë flakën fjalës kujtim!<br />
Mircea Cărtărescu<br />
(Mirçea Kërtëresku)<br />
Është poeti më i lexuar rumun, që nga Bukureshti e deri në Amerikë. U lind më 1956. Botoi<br />
vëllimet Fenerë, vitrina, fotografi (Faruri, vitrine, fotografii, 1980); Poema dashurie (Poeme de amor,<br />
1983), Gjithçka (Totul, 1985); Lavandi (Levantul, 1990); Dashuria (Dragostea, 1994) etj. Romani i tij<br />
Përse i duam gratë (De ce iubim femeile), u shit brenda një kohe të shkurtë, në një tirazh prej 40 mijë<br />
ekzemplarësh. Gjatë këtij viti i botohet në Amerikë romani Melankolia (Melancolia). Sipas kritikut Marin<br />
Minku, poeti është i preokupuar me hulumtimin e anës afektive (dashuruese) të fjalimit, pra është i<br />
interesuar të hulumtojë në çfarë mase bashkëkohore “senetimentale” merr pjesë në ringjalljen e lirizmit.<br />
Kërtëresku, sipas tij, gëzon suksesin e lehtë për t’u bërë njëfarë (Jon) Minulesku aktual.<br />
DOKUMENT OLOGRAF<br />
I dashur
Jam tuta sola në dhomën time me ikona prej qelqi jam e etshme<br />
Por eja ti madhështi e shpirtit me motoçikletë me biçikletë<br />
Me limuzinë Mangafaja ka vajtur në Fetesht Përse nuk po vjen ti Faj<br />
I kam rregulluar thonjtë me sidef Kam qejf Arhondë kam qejf...<br />
P. S.<br />
Sjelle e<strong>dhe</strong> kasetën me Kenny Rogers<br />
Auguri Mica Rruga e Lëkurës 16 bis<br />
Çfarë skllavërimi,<br />
Çfarë neverie<br />
Çfarë mërzie...<br />
ZEMRA TEKANJOZE...<br />
...kurse nganjëherë në mbrëmje duke u kthyer nga fakulteti<br />
Nuk mund ta duroja zhurrmën e kompresorëve në kantjerin përballë<br />
Dhe ngjitesha në Berlin të notosh si dikurë në kupën me vodkë ruse<br />
Të ti shoh përsëri sytë e verdhë kur kthehen kah unë<br />
Të pashmangshëm si rrotat e lokomotivës<br />
Ta ndjej përsëri erëtimën e çmendur të qafës sate <strong>dhe</strong> vathin tënd<br />
Sorka<strong>dhe</strong> që ta këput shpirtin<br />
KUR KE NEVOJË PËR DASHURI<br />
Kur ke nevojë për dashuri nuk të dashurohet<br />
Kur duhet të dashurosh nuk dashurohesh<br />
Kur je i vetmuar nuk mund të shpëtosh nga vetmia<br />
Kur je i shqetsuar nuk ka kuptim të tregosh<br />
Kur don të shtrëngosh në krahëror nuk ke kend<br />
Kur don të telefonosh askush nuk është aty<br />
Kur bëhesh <strong>dhe</strong> - kush interesohet për ty<br />
Kush ta ka gajlen - cili do mendojë për ty ndojherë<br />
Eja ti pranë meje mendo ti për mua<br />
Bëru krenaresha ime mos më mundo mos më bën xheloz<br />
Mos më braktis ngase s’mund ta duroj e<strong>dhe</strong> një ndarje<br />
Mbetu pranë meje mbaju me mua<br />
Kuptomë duajmë nuk më duhen zbukurime as diskutime<br />
Bëru e dashura ime e përhershme<br />
Eja ta harrojmë rregullën e lojës mos ta dimë se seksi është një xhungël<br />
Të li<strong>dhe</strong>mi të bashkohemi të arrijmë ekuilibrin<br />
Por nuk shpresoj asgjë nuk e përfiton dashurinë<br />
Kur ke nevojë për dashuri<br />
Kur duhet të duash nuk je i dashur<br />
Kur je në <strong>dhe</strong> asnjë grua nuk të njeh<br />
Valeria Manta Tăicuţu<br />
(Valeria Manta Tëikucu)<br />
Ka lindur më 20 janar 1956 në Komëneshti të Bakëut (Moldovë). Ka kryer Fakultetin e<br />
Shkronjave në Universitetin e Jashit, duke studjuar pastaj psikologjinë në Universitetin Prohumanitas<br />
(Bukuresht) <strong>dhe</strong> gjuhën angleze (Instituti Europian i Gjuhëve të Huaja). Është profesoreshë në Rëmniku<br />
Sërat, presidente e Shoqatës Kulturore VALMAN, kryeredaktore e revistës „Vitralii” <strong>dhe</strong> anëtare e Unionit<br />
të Shkrimtarëve të Rumanisë. Ka botuar prozë të shkurtë (vëllimin „Monolog për verën e vonë”), romane<br />
(„Rrëshqitje sentimentale”, 2001, „Dhjetë në fuqinë e pafund”, 2002, „Viti i Irodit”, 2003) <strong>dhe</strong> disa vëllime
me poezi: „Lexo, Ulis, <strong>dhe</strong> qaj”, Mbretëria Barok, etj. Valereia është poetesha e parë rumune që i ka hapur<br />
shtyllat e revistës së saj e<strong>dhe</strong> për kulturën <strong>shqiptare</strong>.<br />
VIKTIMË<br />
për tepër herë u kam dhënë leje<br />
të ma masin hijen, ta varrosin<br />
në themelin e zabelit<br />
tonë të ri, më thjesht<br />
në ngjitjen e saj drejt qiellit,<br />
pa fshehtësi që vjelin<br />
tmerre <strong>dhe</strong> sy të etshëm,<br />
hija ime nuk e qetësonte<br />
bregun kryengritës ndërmjet<br />
qiellit të heshtur <strong>dhe</strong> neve, të përlotur,<br />
të verbër duke i prekur vetëm me shuplakë,<br />
me linjat e saja të pakuptuara,<br />
si do shtigje të shtypura, fërgëllimën,<br />
zërin e hyjnive të furishëm, të tubuar<br />
në një hyjni të vetme, e gatshme<br />
t’i bluajë gjethet përbrenda,<br />
degët e shtrira në diellin<br />
e saj të thellë, i pasqyruar në<br />
shtretër kohërash që lehin,<br />
dëgjoja si vdesin hyjnitë<br />
me rradhë, lufta e tyre që nënkupton<br />
lindjen e hijes nga hija<br />
e murosur, rritja e zabelit<br />
të eshtrave në ne<br />
LOJA E SHTOJZAVALLEVE<br />
një ditë e humba, mendoj<br />
se ka mbetur me një hap<br />
prapa, ndoshta me dy, mjafton<br />
ta arrijë shëtitjen e të padukshmeve,<br />
të të urriturave pa shëmbëlltyrë të tërë,<br />
përherë pas gjurmave tona, lakmitare,<br />
gojë të kafshuara sa askushi ai i<br />
të gjitha netëve, duke i përvëluar, duke i fermentuar<br />
tenjat e mëdha sa hëna e gërryer qosheve,<br />
e përvëluar në gjakun<br />
e mallkuar të pyllit, ju arriftë,<br />
bërtita, ju arriftë aq<br />
natë e ve, me të gjitha vashat tona<br />
të venitura në shtrat, lakuriqe së brendshmi,<br />
kur shtrin dorën t’i<br />
përkë<strong>dhe</strong>lësh çik ajrin, ju arriftë krejt<br />
shkretëtira e lumit, nxjerrnie një herë nga<br />
gremina juaj duke i zhurritur të gjitha<br />
trupat e rinj, me argjend<br />
praruar, ende ka kohë të<br />
fryjmë përmbi avullin e jetës së sipërme,<br />
nga Ai trashëguar<br />
MALLKIM<br />
nga do kohë nuk po<br />
bëhet natë, perëndon dielli pas
umbullaksisë së përmbushur me tmerre të<br />
pyllit tonë, por qielli mbetet i pashkruar <strong>dhe</strong><br />
i verdhë, i vyshkur si një lëkurë tejet<br />
plakë e magjistares, nga<br />
plasaritje <strong>dhe</strong> turma rriten do<br />
re pa fuqi, as shi <strong>dhe</strong><br />
as hije nuk sjell, vetëm një<br />
shëmbëlltyrë të ashpër e thërrmuar e<br />
botës së prëmbysur, me buçitje,<br />
<strong>dhe</strong> tym, <strong>dhe</strong> flakë, <strong>dhe</strong> me të gjitha<br />
britmat përdëllimare të<br />
fallxorit të verbët, i plagosur në<br />
natën e tij që nuk po<br />
vjen drejt nesh, mbetet ta<br />
bluaj si një sëmurje, më kot<br />
ia shëtisim duart e kalbura përmbi<br />
sy, më kot i ngjesim buzët për<br />
zgavrat e tij të ngulfatura në<br />
kokë, ti marrim frymë, ta gëlltisim,<br />
nata mbetet në të si<br />
një nuse e uritur, duke na lënë<br />
pronarë të trishtshëm vdektarë përmbi<br />
ditën e përjetshme me padurim<br />
Simona Popescu<br />
(Simona Popesku)<br />
U lind më 1956. I përket gjeneratës së viteve ’90-të të shekullit të shkuar, një gjeneratë që i<br />
rikthehet me këmbëngulje transformimeve nëntokësore të unit, përmes një sondazhi të ashpër, kuazipsikoanalitik,<br />
duke fiksuar një ndjenjë të butë poetike. Ka botuar këto vëllime: Ksilofoni <strong>dhe</strong> poema të tjera<br />
(Xilofonul şi alte poeme, 1990), Pauzë frymëmarrjeje (Pauză de respiraţie, 1994, kautore me Andrei Bodiu,<br />
Kaius Dobresku, Marius Oprea), Natë apo ditë (Noapte sau zi, 1999) etj. Është e përfshirë në disa antologji<br />
poetike si <strong>dhe</strong> në antologjinë analitike të kritikut letrar Marin Minku: Poezia rumune aktuale (Poezia<br />
română actuală, vëll. III, Editura Pontica, Konstsancë, 1999).<br />
HELIKË<br />
Unë erdha në botë<br />
Që të mos kuptoj asgjë<br />
Dhe t’i ngatërroj të tjerët<br />
Mamanë time për shembull<br />
Erdha në botë që të mbaj syza<br />
Dhe syza nuk mbaj<br />
Dhe kështusoj t’i përzjej burrat me gratë<br />
Që të më pëlqejnë vashat me flokë të shkurta<br />
Përreth meje ngjyra që lëvizin drita<br />
Largësi të pluhurosura me mjegulla<br />
Shkëlqime të pavizatuara<br />
Kam një vashë të re <strong>dhe</strong> një plakë<br />
Dhe disa e dinë njërën<br />
Dhe tjerët tjetrën<br />
Dhe asnjëri që të dyja<br />
Erdha në botë që ta njoh botën<br />
Dhe ta harroj<br />
Dhe as ta harroj nuk mund<br />
Zhurrma të zhytura në tym tym tym<br />
Më gumëzhijnë kahmos si një lojë me çelsa
Përshkoj distanca të mëdha kthehem lo<strong>dhe</strong>m<br />
E marr që nga fillimi pa kuptim shpërndaj ngrohtësi<br />
Erdha në botë që të kem uri<br />
Etje gjumë ngrohtësi ftohtësi<br />
Dhe të ndjej e të them në aq mënyra<br />
Të kërkoj zgjidhje të jem përtace<br />
Të pres të mos kem durim<br />
Rri në një karrige me jastëkun e vogël<br />
Si një zog mbi një degë<br />
(Një zog pa zë)<br />
Qielli i kaltërt<br />
Shijoj nga zgjyra në gojë<br />
Qetësinë e tmerrshme<br />
Dhe një helikë në trurë<br />
MORE PROF<br />
More prof sa më vjen mirë<br />
Që shpëtova prej teje<br />
Kaloje ndërmjet nesh i parfumosur<br />
Si një pranverë e ashpër<br />
Me sy blu apo ngjyrëkaprolli<br />
(“Ndiqe hartën e dashur”)<br />
Kalova nëpër shkollë <strong>dhe</strong> ende nuk e di<br />
Ku gjendet mali Gëina<br />
Kam kaluar nëpër shkollë<br />
Dhe e kam mëndjen si askurrë të çveshur<br />
Ul me ndrojtje shikimi<br />
Më ngulet si një gjylpërë në shpinë bumballash<br />
(“Ta bëjmë një shëtitje në hartë”)<br />
E ndiqja gishtin tregues<br />
Rryma të ngrohta e të ftohta<br />
Tjera kontinente<br />
Tjera sentimente<br />
Udhëtime në hartë<br />
Për rumunët e rinj<br />
(“Ndiqe hartën e dashur”)<br />
Në disa pika ke qenë e<strong>dhe</strong> ti<br />
Në disa anë është më ndryshe ka diell<br />
Unë jam një zogzë e vlagtë ashpërsisht e nxehtë<br />
E rënë nga dega me çokun përtoke<br />
More prof përse po na fyen<br />
Përse nuk mundohesh të shikosh përse harron<br />
Përse nuk çan kokën të jesh siç je<br />
Nganjëherë ëndërroj kanapetë e blerta në mur<br />
Universin e thjeshtë pas shpinës sonë<br />
Dhe ty mor prof me kryet katror<br />
Prof i paharruar<br />
Ndërsa para teje ç’mendon djelmosha<br />
Dhe vasha<br />
Rradhë-rradhë<br />
Qafë për qafe duke u puthur<br />
Duke të mësuar ç’është dashuria<br />
Që nga mosha 17 vjeçare<br />
Mos u brengos ngase të gjithë jemi këtu
Këtu po plakemi<br />
Por ti ku po ndo<strong>dhe</strong>sh tani në hartë<br />
Më fal mor profi im i dashur<br />
Nuk e di se ç’po ngjet me mua<br />
Lëre se çdo gjë është në rregull…<br />
THUAJ<br />
Prodhues kuptimesh përballë (tre) <strong>dhe</strong><br />
Dy urdhërues që në gjunjë<br />
Kundërmojnë aromën e një vepre të freskët<br />
Derdhin nga nofulla e fshehtë dyllin<br />
Pregadisin muminë<br />
Me erëtimë të vdekur<br />
Tërhiqem në një tryezë tjetër e<strong>dhe</strong> këtu jam e ngatërruar<br />
Gëlltit një fjalor me gjemba <strong>dhe</strong> më në funs hesht<br />
Më mbulojnë mjegullat <strong>dhe</strong> tërhiqem prej atje<br />
Lë Gojën e të Famshmit<br />
Të qëndisë anekdota për të tjerët<br />
Përzjehem më kot tezgave me prodhime intelektuale<br />
Nga më të rejat<br />
Një vashë me një shëmti të rrallë më lut<br />
Të blej një roman të dështuar<br />
Shtirem gjoja se bie shi<br />
Blej përndryshe një elefant leckash (të tejdukshme)<br />
Pastaj bëhet blertë përreth meje<br />
Dhe përnjëherë kris murlani me stuhi<br />
Duke vajtur një rruge të shkretë<br />
Më përkujtohet përnjëherë<br />
(Një ndjenjë më shumë një parandjenjë)<br />
Që më pat ngjarë në një ëndërr<br />
Tani e disa netë<br />
Tërhiqem në drejtim të një muri<br />
Dhe pastaj thellë në mua<br />
Vjen një errësirë e butë<br />
Dalin do fije të portokallta<br />
Plazma e blertë – si zakonisht<br />
Më fanitet ëndrra por nuk po duket<br />
Vetëm pluhur <strong>dhe</strong> lëvore rreth meje<br />
Ndoshta ngase po qe se do ta kasha parë<br />
Do të isha zbathur<br />
Por ëndrra ime është mjegull e hatashme<br />
Një soj ajri…i levarashtë inteligjencë<br />
Që ja se si po ma tërheq vëmendjen më muros deri ne mes<br />
Dhe mundohet ta ndalë botën<br />
Që vetëm një çast të shkëlqejë<br />
Negativisht<br />
Varujan Vosganian<br />
(Varuzhan Vosganian)<br />
Poet, eseist, prozator, politolog, economist. U lind në Krajovë (25 korrik 1958). Kreu studimet e<br />
larta ekonomike <strong>dhe</strong> matematike në Universitetin e Bukureshtit. Është doktor shkencash ekonomike, anëtar
aktiv i komunitetit armenas, deputet <strong>dhe</strong> senator, zëvendëskryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë.<br />
Ka botuar dhjetra libra <strong>dhe</strong> qindra artikuj, studime, ese ekonomike, beletristike, letrare <strong>dhe</strong> politologjike.<br />
Është laureat i disa çmimeve të larta për librin më të mire të vitit 1994 (prozë), ndërsa vargjet e tij e kanë<br />
parë dritën e botimit e<strong>dhe</strong> në veprat e zgjedhura nga Evropa Qëndrore <strong>dhe</strong> Lindore për Konferencën<br />
amerikane të American Literatry Translators Association (Chicago, 2002). Bibliografi letrare: Shamani i<br />
kaltërt, Përmendorja e Komandorit, Syri i bardhë i Mbretëreshës, Jezusi me njëmijë krahë etj.<br />
TË PAPËRSËRITSHMIT<br />
Kam vallëzuar<br />
Para se të fillojë muzika<br />
Në ritmin e dritave të shenjta<br />
Filluan të lulëzojnë gështenjat<br />
Dhe përpara eli lama sabactani<br />
Fillova të hesht<br />
Që të mos më detyrosh të ta jap emrin<br />
I turbullova ujërat në rrugën tënde<br />
Që mos të të pasqyrojnë<br />
Ne jemi ata që jemi:<br />
Bukuroshja <strong>dhe</strong> armenasi<br />
Që shkruajnë mbi gjithë ato libra të shpërndarë<br />
Një incunabulum*<br />
* incunabulum - një ekzemplar libri shumë i vjetër <strong>dhe</strong> i çmuar,<br />
i shkruar para fillimit të shtypit, para vitit 1500.<br />
PAMUNDËSIA E DRITËS<br />
Lindem për çdo ditë nga Fryma e Shenjtë<br />
Të pashkëputura<br />
Fanitjet e mia enden nëpër botë<br />
Pasqyrat më përsërisin si një varg<br />
I ditur përmendësh<br />
Drita më vendos<br />
Në secilin sy të argjendtë apo mbi ujë<br />
Prej njeriu apo prej engjëlli<br />
Që më shikon<br />
Takohemi në dritat e kryqëzuara<br />
Ata që ngjajnë me mua duan shpirtin tim<br />
Më kot ta vjedhin<br />
Unë e di se cili prej nesh është i vërtetë<br />
Në çdo fytyrë tjetër timen<br />
Mungon shëmbëlltyra ime për ty<br />
ÇMIMI<br />
Asgjësi si një ëndërr<br />
Zbres nëpër sende<br />
Në arën e verdhë<br />
Ti je një tjetërsoj lule e diellit<br />
Përgjatë ditës dremit mbi gjurmët e hënës<br />
Si të të prek nëse jo duke më shkëputur nga trupi<br />
Si nga një petk i përdorur <strong>dhe</strong> i vjetër<br />
Si të të mbuloj me gjallërinë time<br />
Nëse s’është një plagë që e nxjerr në pah<br />
Kështu do të jetë. Dhembje e lazdërim së bashku<br />
Si një copë temjani
Që tymos në shuplakë<br />
Marius Chelaru<br />
(Marius Qelaru)<br />
U lind në Negresht të Vasluit, Moldovë (30 mars 1961). Kreu liceun <strong>dhe</strong> Fakultetin e shkencave<br />
ekonomike në kuadrin e Universitetit Alexandru Ioan Cuza në Jash. Në intervale të ndryshme qe redaktor i<br />
disa revistave letrare, pastaj kryeredaktor, e më vonë drejtor i editurave Junimea, Sakura, Parnas, Timpul.<br />
Është anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë <strong>dhe</strong> anëtar i Klubit letrar Junimea, autor i dorëshkrimit<br />
Albanica me dhjetra recensione veprash të autorëve shqiptarë. Vëllime vjershash, romanesh, eseshë:<br />
Pelerini, Dy kakemono të imagjinuara në vendin ku lulëzon shpirti i gjuhës, Japonia, vendi ku lulëzon<br />
shpirti i gjuhës, Femra, Tjetërsoj vetëvrasjeje, Qiraxhiu i kohës, Dashnorët e iluzionit, Në zbritjen e së<br />
tanishmes , Sayonara, Salmoksis versus Yamolksis, Tai Ping, Abraham i <strong>dhe</strong> mali i çmendur i Faustit<br />
Tjetër, Emra që e kanë ndryshuar botën (fjalor).<br />
DASHURI<br />
Dremit e çveshur si një lumturi e shtrirë/<br />
Në brendinë time<br />
Duke e turbulluar britmën e parë të <strong>dhe</strong>ut<br />
Ma dha Zoti<br />
Kur shpresoja<br />
Nga para<strong>dhe</strong>mbshuria<br />
Në atë kishë ku vitet rriten mbi ne<br />
Ku dy ikona / të dy zotërave<br />
Shikojnë njëra tjetrën / si dy copëra jete<br />
Më ke ndarë<br />
Si një mollë<br />
Në urrejtje <strong>dhe</strong> dashuri<br />
Kishe sy si dy lot të g<strong>dhe</strong>ndur nga lutja ime kur<br />
Ma shkëpute mishin nga shpirti<br />
Babai im natën, me jetën e shakmisur një të diele<br />
Mëma ime ditën duke i numëruar vdekjet e babait tim<br />
Më ruajtën derisa vdiqa<br />
Në gjakun tënd<br />
Ti më ndave<br />
Si një mollë<br />
Në dashuri <strong>dhe</strong> urrejtje<br />
Duke m’i vjelur bërthamat e çveshura të zemrës<br />
Të hedhura<br />
Dirgjem tani me gjuhën e dashurisë<br />
Në shputën e vëllaut tim hyj përgjithmonë -<br />
Vdisem mbytem<br />
Me ëndrrat e rradhitura në shtatë ditët<br />
Në shuplakën përjetë të zhuritur të këtij çasti<br />
Duke u lutur që frymëmarrja jote<br />
Të ma largojë sërish mishin nga shpirti<br />
I ruajtur nga i ati im natën e nga mëma ime ditën<br />
KRIJIM<br />
Bota është ngritur nga pyje lotësh / qerpikëve<br />
Të Zotit të zhuritur / nga secili lot kanë rrjedhur<br />
Një nga një zemrat tona me kundërmim jete
Adami e kafshoi gjirin e Evës<br />
Duke e thithur helmin e klithmës së parë<br />
Nga faqet e buzëve të Evës / u shkëputën<br />
Të mugulluara tashmë në hije urretjeje. Vuajtja / Zoti<br />
E mbëltoi buzëqeshjen e saj në çdo hije /<br />
Në çdo fytyrë të fryteve<br />
Pranvera i pranoi njerëzit /<br />
Pyjet i pranuan kafshët e para<br />
Agimet shpërthyen nga vetullat e qiellit<br />
Qielli - lypës i përulur i engjëjve<br />
Përfitoi dimensione të ngarkauara me hidhërim<br />
Mrekullitë u bënë shënjestër /<br />
Perënditë u degdisën nëpër dritaret e shpirtit<br />
Era rrjedh përmes damarëve të botës /<br />
Mbi të cilat notojnë lotët<br />
Fillimet me petalet e shpërndara<br />
Përmbi flatrat e engjëjve<br />
Të hapura për lutje<br />
LIGJ<br />
Jam i mbërthyer në një familje fjalësh<br />
Të cilat të tjerët i kanë menduar<br />
Përpara se të më shkurtohen duart sipas rregullës<br />
Sy me rrugë të cilat nuk do t’i shoh kurrë<br />
Nganjëherë do të doja të jetoj vetëm<br />
Në botën e shpirtit tim<br />
Vërtitem përreth një bote në të cilën<br />
Ligji është të harrosh<br />
Stërgjyshërit - me krejt kujtime e tyre -<br />
Shkunden nga krahët tonë<br />
Si do fryte që janë ngopur të piqen më kot<br />
Shikoj<br />
Si rritet kullosa gjurmave të hapave të mi<br />
Duke e fshehur rrugën nga sytë e çunit tim<br />
Gishtërinjtë me të cilët kam përkë<strong>dhe</strong>lur<br />
Po gjethohem, o Zot!<br />
Duke e mugulluar e<strong>dhe</strong> ato harresën<br />
Në zemërn time<br />
Vetëm atje<br />
Do të mbetesh e fshehur ti<br />
Pranë fjalëve mbi të cilat është ulur<br />
Jeta jonë<br />
Horia Gârbea<br />
(Horia Gërbea)<br />
U lind më 10 gusht 1962 në Bukuresht. Është inzhenier ndërtimi, doktor në inzhenieri, kuadër<br />
didaktik, poet, prozator, eseist, kritik letrar <strong>dhe</strong> teatror. Pas revolucionit antikomunist të v. 1989, ka<br />
zhvilluar një veprimtari të dendur publicistike. Ka botuar 12 pjesë reprezentative në Rumani, Francë <strong>dhe</strong><br />
Angli. Ka përkthyer <strong>dhe</strong> adaptuar për sqenë autorë të shquar botëror (Çehov, Corneilles, Ionesku etj.). Ka<br />
botuar 14 vëllime letrare, është prezent në antologji të panumërta gjuhësh të ndryshme, e ka përfaqsuar<br />
Rumaninë në festivale ndërkombëtare për teatër <strong>dhe</strong> poezi, ka përfituar një serë çmimesh të rëndësishme
letrare për poezi, prozë, darmaturgji, ndërsa romani i tij Rënia e Bastilies është dekoruar me tre çmime<br />
kombëtare (1998). Është laureat i Urdhërit Merita Kulturore me gradë të Kavalierit.<br />
NË VEND TË ANNABEL-IT<br />
Në brigjet e botës<br />
Fillon tjetra<br />
Pastaj e<strong>dhe</strong> një fillon<br />
Përballë kësaj paqartësie<br />
Anija e bukur me lapsa<br />
Shpërthen <strong>dhe</strong> ma hedh përpara<br />
Tërë përmbajtjen e saj<br />
Me ashkla makinash g<strong>dhe</strong>ndëse<br />
Dhe me një melankoli të prehtë<br />
Erdhi vjeshta<br />
Mbuloma zemnrën me diçka<br />
Ne një disk<br />
Me një kafe mashtrimtare<br />
Vjen shtatori me aroma të këndshme<br />
Forma të mbuluara<br />
Me erëtimë boronicash<br />
Hapsirë-koha e pijeve do ta hapë gojën<br />
Porsi gojët e metrove<br />
Dhe do të thithen si do stoli të rrëshqitshme<br />
Bota tejmatanë botës<br />
Bëhet përsëri e manushaqtë<br />
Si një kalimtare e përmbajtur<br />
Duke e ledhatuar jakën ngadalë<br />
Tërë qyteti është i manushaqtë<br />
Qiell harqesh<br />
Të qepur me pe<br />
Përmes tyre depërton<br />
Drita e një bote paralele<br />
Nga shelgu e akulli<br />
Dhe u përplas<br />
Përmbi bulevardet e pafajshme<br />
Krypa a hatashme e <strong>dhe</strong>ut<br />
Të cilës duhet t’i bëj ballë<br />
TEKST FESTIV<br />
Ja të tubuar<br />
Në dhomën e lamtumirës<br />
Me frikën në jakë<br />
Dhe përmbi të<br />
Në një kabinë të varur<br />
Për gjestet më me ngërç<br />
Prej këtu duket qyteti<br />
I rrumbullaktë <strong>dhe</strong> i egër<br />
I kaltërt <strong>dhe</strong> pa njolla<br />
Rrugë të pakta dritare pasqyra<br />
Që shkrepëtijnë haotikisht<br />
Në përkundëset e rrezeve<br />
Parfum lemeritës<br />
Në dhomën e lamtumirës<br />
Që i stimulon kompetencat
Gjithëçka bëhet e shkëlqyeshme<br />
Në të dielën e fundit të verës<br />
Së vlagshtë e të ndarë<br />
Çfarë peshoresh të ndjeshme<br />
Çfarë dëshirash për nyjëzimin<br />
E krahëve të një tubimi të mërzitshëm<br />
Duke e puthur me ironi<br />
Degjenerime të holla<br />
Me sy prej uji<br />
Përvetsues në portretet e imta<br />
Të dhomës së lamtumirës<br />
Si një vetëvrasje me zambakë<br />
Në dhomën e nuses<br />
Ballona të hatshëm<br />
Qiellit të kuqëremtë të muzgut<br />
Të lëvarur përmbi<br />
Kështjellën e kujtesës<br />
Të gjitha të manovruara me kujdes<br />
Për të shpëtuar<br />
(Kthehet shkëputet)<br />
Nga numërimet e pambaruara<br />
Harku i orës së ritualit<br />
Fija e çeliktë<br />
Për të njëjtat festërime<br />
BREAKFAST SWING<br />
Koha në rritje<br />
Gjumi në zbritje<br />
Dhe përmbi të gjitha do të kalojmë<br />
Me autostrada të mbrojtura<br />
Kopshti zoologjik<br />
Me ngjyrë të brishtë<br />
Shpesh do të qajnë poetët<br />
Ndërmjet luanit <strong>dhe</strong> ujkonjës<br />
(Mbetet e nxjerrë nga teksti<br />
Vetëm pantera në kështjellën e tyre<br />
Me ëndrra erorike)<br />
Klor mureve<br />
Klor fontanave<br />
Në ëmbëlsinë e mollëve<br />
Metafora e gjerë e dashurisë<br />
Për vetveten <strong>dhe</strong> të afërmin tënd<br />
Inventar i aplikuar<br />
Tjerrja e bishës së sëmurë<br />
Të cilës ia varim një palë syza<br />
Duke gënjyer vetveten gjoja se fitojmë<br />
Simbol i paprekshëm<br />
Kafaz me hekura<br />
Në brigjet e të cilit<br />
Trupi i një gjahu të shpërthyer<br />
Kalbet nga ligjet<br />
Dhe të dëbuar nga qyteti do të tërhiqemi<br />
Me valixhet e përulura
Pranë rrjetave me kuvli<br />
Mbi bangat ku dëgjohet<br />
Kitra bulurima fluturimi<br />
Të përfshirë mes egërsirave të paradës<br />
Atje do t’i përjetojmë agimet qumshtore<br />
Atje do të kafshojmë duke pritur<br />
Lajmin për arritjen e parë<br />
Turn i braktisur në brigjet e detit<br />
Një territor i dashurisë<br />
Së mënjanuar përherë<br />
Ndoshta një shikim drejt çajit<br />
Të ftohtë të mëngjezeve të përbashkëta<br />
Graţiela Popescu<br />
(Graciela Popesku)<br />
Absolvente e latinishtes në Universitetin e Krajovës, asistent universitar në fakultetin e Gazetarisë<br />
pranë Universitetit Spiru Haret në Bukuresht, njohëse e teorisë moderne të tekstit, anëtare e Lidhjes së<br />
Shkrimtarëve të Rumanisë, autore vjershash, dramash, reçensionesh <strong>dhe</strong> kronikash në revista autoritative<br />
letrare, koautore <strong>dhe</strong> autore vëllimesh me pjesë teatrale, autore dokumentarësh për Televizionin Rumun,<br />
autore e vëllimit Kronografi Popesku (Cronograful Popescu) (Editura Muzeu i Letërsisë Rumune,<br />
Bukuresht, 2003), e dekoruar me çmime të shumta letrare, që nga vëllimi i saj i parë (Zonjusha Popesku<br />
(Domnişoara Popescu), Ed. Augusta, Timishoarë, 2000). Lirika e saj është një univers i harlisur, herë-herë<br />
deklarativ, i shumëngjyrshëm <strong>dhe</strong> i furishëm. Sipas Octavian Soviany-t, tekstualizmi i Gracielës është një<br />
tekstualizëm që të josh përmes feminitetit të saj.<br />
EDHE NJË LETËR NGA QYTETI I VIRGJIL MAZILESKUT<br />
Jam nga qyteti i V.M. vonë e kam kuptuar<br />
Ashtu siç dëshiroja të ta dhuroj<br />
Një top të madh të kuq<br />
Të gjithë më psikoanalizojnë i zbuloj<br />
Dëshirat ekzibicioniste sëmurjen<br />
E Kierkegaardit ashtu siç e ndryshoj shpeshherë<br />
Ngjyrën e flokut në këtë qytet<br />
Kur nuk mund të udhëtoj<br />
Dhe megjithatë<br />
Ëndërruan tre ditë e katër netë<br />
Ishuj me nuse të bukura<br />
Dhe nuset dihet se janë si shpirti<br />
HALLAKATJE<br />
Bastardëve të Derridës<br />
Të kujtohet<br />
Kur bërthamat tona gjenerative<br />
Rrinin të trallisura<br />
Me frymëmarrjen e prerë nga frika si do skllevër<br />
I çelnim damarët <strong>dhe</strong> i varnim ngadalë<br />
Të na i thithin farat tekstuale krejt vlagë<br />
Dhe të kujtohet britma finale.<br />
Ja teksti! Nga dashuria jonë<br />
U lind një tekst
Nuk e di si do ta rrisim<br />
Ngase qielli është një akvarium<br />
Të cilin na e vë Zoti mbi kokë<br />
Në çdo mëngjez<br />
KONVIKTI KAFKA<br />
Larg shtëpisë<br />
Ky tingull i uritur prej tuli të pjekur të natës<br />
Kjo ulërimë që e përkujton frikën e tubuar në turma<br />
Plehërash me fëlçi hip-hop<br />
Funeralë të ngjitur për gojët<br />
Që u qeshin me salltanet shokëve të tryezës<br />
Tebdil kaloja<br />
Lozonjare<br />
Me krahët plot magjepsje të harlisura<br />
Clara Mărgineanu<br />
(Klara Mërxhineanu)<br />
U lind në Bukuresht (4 korrik 1972). Ka kryer degën e Komunikimit audovizual në kuadrin e<br />
Universitetit Kombëtar të Artit Tetaror <strong>dhe</strong> Kinematografik. Më 1991 debutoi në shtyp, ndërsa më 1995<br />
botoi librin Akti i Parë apo Kupa e Iluzioneve. Vëllime vargjesh: Të Dielat e gjora, Bast për miqësinë,<br />
Dyer të ndërtuara për një fat tjetër, I burgosuri i lirisë, Valle me grushtin në zemër. Disa nga poezitë e saj e<br />
kanë parë dritën e botimit në gjuhën frenge <strong>dhe</strong> angleze. Është anëtare e Lidhjes së Shkrimtarëve të<br />
Rumanisë <strong>dhe</strong> autore vjershash prezente në kuadrin e disa antologjive të botuara në Bukuresht. Që nga viti<br />
1995 ushtron funksionin e redaktorit pranë Shoqatës Rumune të Televizionit. Shkruan ese <strong>dhe</strong> reportazhe,<br />
realizon intervista <strong>dhe</strong> dokumentarë, redakton revistën Letërsia <strong>dhe</strong> Arti.<br />
VALLËZOJ ME UJQIT<br />
...po të mos kisha ndjenja do të isha bërë<br />
gruaja më e mençur në botë (Anais Nin)<br />
Ndoshta i ke humbur krejt luftërat,<br />
Po qe se e ke nisur njërën kundër meje,<br />
Në përrallë, hamshorët hanë zjarr,<br />
Në jetë, pinë gjak.<br />
Kaosi i plleshëm është një formë e lirisë<br />
Kur vendos ta përdhunosh shpirtin<br />
Me kujtimet e mishit,<br />
Kam dezertuar,<br />
Në kohën kur vreri e bën efektin e qetë,<br />
Vallëzoj me ujqit,<br />
Në rrugën Kovaçi.<br />
KUSHTRIMI I FUNDIT<br />
E kam për borxh një poem<br />
Të më shërrojë nga koha e shkelur nën këmbë,<br />
Nga vërtitja e saj përmbi shpartallimin,<br />
E kam për borxh një poem
Të më përkë<strong>dhe</strong>lë në ballë,<br />
I shkëpus nga mua me shije<br />
Finalet e pamundshme,<br />
Parfumin e përtacisë <strong>dhe</strong> Leonard Cohen-in,<br />
Kushtrimi i fundit:<br />
Dancing to the end of love.<br />
BËRTHAMA MALLKIMI<br />
Iku vera <strong>dhe</strong> amnezioni iku<br />
Tehu i thikës pret gjurma hidhërimi,<br />
E kaploi terri shtratin e spitalit,<br />
Më lidhën me zinxhirë,<br />
M’i mblodhën lotët me seringë,<br />
Zgjomë, zoti doktor, zgjomë!<br />
Në këtë ankth<br />
Vlojnë në mua bërthamat e mallkimit!<br />
Je, nuk je, do të jetë, nuk do të jetë<br />
Kështu gjëmoj ç’prej asokohe në gjumë,<br />
Në kohën kur ty të këndojnë magjistaret<br />
Dhe vreri i tyre të shpërthen nëpër sy.<br />
Dan Mircea Cipariu<br />
(Dan Mirçea Çipariu)<br />
U lind më 7 shtator (1972) në Bukuresht. Është absolvent i Shkollës së Gazetarisë <strong>dhe</strong> Fakultetit të<br />
Zhurnalistikës <strong>dhe</strong> Shkencave të Komunikimit pranë Universitetit të Bukureshtit. Ka ushtruar profesionin e<br />
redaktorit, reporterit special, kryeshef seksionesh <strong>dhe</strong> kryeredaktor gazetash autoritative, autor artikujsh të<br />
panumërt, koautor antologjishë, realizues emisionesh në radio <strong>dhe</strong> televizion, inisiator <strong>dhe</strong> koordinator për<br />
afirmimin e Emineskut në faqet e internetit, autor i një serë projektesh kulturore, laureat shpërblimesh të<br />
ndryshme si Çmimi për Shkëlqesi në Kulturë, Çmimi Kombëtar i Multimedias etj. Debutoi në shtypin letrar<br />
më 1888, ndërsa më 1999 iu botua vëllimi i parë Eja të takohemi në site të shtunën në mbrëmje / ëëë. hai.ro<br />
(Editura Libra), duke botuar në ndërkohë një varg librash me poezi, tregime <strong>dhe</strong> antologji. Është anëtar i<br />
Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë <strong>dhe</strong> drejtor i Relacioneve Publike të Shoqatës së Publikimeve Letrare<br />
<strong>dhe</strong> Editurave të Rumanisë (APLER).<br />
OQEANOGRAFI<br />
Strategjia e shkrimit<br />
E zëvendësuar me lëvizjen kaotike<br />
Të gishtërinjve tu<br />
Peshq elektrikë peshq rrëmbimtarë<br />
Në përrallat tua<br />
Për fuqinë e ujkut në zabel<br />
Mbi kurriz të shpinës<br />
Peshkaqenj <strong>dhe</strong> të krisur detrash<br />
Një vapor i dështuar me betime
Dhe letrat e të dashuruarve<br />
Nga viti 2005<br />
BIOGRAFI SUBJEKTIVE<br />
Do të doja të të shoh në televizor<br />
Me shapinin supeve<br />
Duke paralajmëruar një paqë për njëmijë vjet<br />
Ndërmjet filxhanave të kafeve<br />
Dhe emrit tonë të shkruar<br />
Në çertifikatën me indulgjencë*<br />
Gjashtë pasqyra<br />
Plot sy me vashat e faqeve të para<br />
Ma zhvëndësojnë shqetsimin<br />
Nga njëri në tjetrin ekran të televizorit<br />
Shampanja shkëlqen në kohën e parë<br />
Me biografi subjektive <strong>dhe</strong> yje<br />
Ti ndërkaq nuk po fanitesh<br />
Ngase nuk je e imja...<br />
* indulgjencë – butësi, mëshirë (në kishën katolike)<br />
ALBUM NGA TOSKANA<br />
Teoria e ngjyrave të shembura<br />
Nga të bardhë <strong>dhe</strong> të zinj<br />
Në Toskanën<br />
E mbushur me maca<br />
Dhe lëng dielli<br />
Në katedralen Saint-Clare<br />
Shkruaj me thonj mureve<br />
Dashuri, dashuri, dashuri<br />
Dhe vetëm dashuri<br />
PËRMBAJTJA<br />
Shqiponjat (Emilia Dabu)<br />
Në vend të parafjalës<br />
Nichita Stănescu (1933)<br />
Këngë e përmallshme dashurie<br />
Mosha e artë e dashurie<br />
Jofjalët<br />
Përrallë sentimentale<br />
Evokim<br />
Poemë<br />
Ekspozitë e të palindurve<br />
Marin Sorescu (1936)<br />
Ua lidha<br />
E kundrova dritën<br />
Tekë<br />
Gjueti<br />
Shah<br />
Zjarr i shenjtë<br />
Vetëvrasje
Marin Codreanu (1937)<br />
Fakt i ndryshëm<br />
Deklaratë besnikërie<br />
Treni i mesnatës<br />
Cezar Ivănescu (1941)<br />
Jeu d’amour<br />
Epigramë<br />
Turn<br />
Angela Marinescu (1941)<br />
Dashuri<br />
Mezditë<br />
Lulja e luftës<br />
Gabriela Melinescu (1942)<br />
Jo, jo!<br />
Këngë<br />
O Zot<br />
Ana Blandiana (1942)<br />
Mëshira<br />
Ti s’i sheh asnjëherë fluturat<br />
Gjenealogji<br />
Cassian Maria Spiridon (1950)<br />
Nuk ekziston<br />
E kam shkruar një traktat<br />
Çfarë fytyre e trishtë<br />
Victoria Milescu (1952)<br />
Zemra e lepurit<br />
Parimi i parimeve<br />
Druri me presje<br />
Denisa Comânescu (1954)<br />
Gëzimi<br />
Portret vashërie<br />
Kënga<br />
Trajan T. Koshovei (1954)<br />
Rinia ime<br />
Gjendje shpirtërore<br />
Vasha me shkrepsa<br />
Mircea Cărtărescu (1956)<br />
Dokument olograf<br />
Zemra tekanjoze<br />
Kur ke nevojë për dashuri<br />
Valeria Manta Tăicuţu (1956)<br />
Viktimë<br />
Loja e shtojyavalleve<br />
Mallkim<br />
Simona Popescu (1956)<br />
Helikë<br />
More prof<br />
Thuaj<br />
Varujan Vosganian (1958)<br />
Të papërsëritshmit<br />
Pamundësia e dritës<br />
Çmimi<br />
Marius Chelaru (1961)<br />
Dashuri<br />
Krijim<br />
Ligj<br />
Horia Gârbea (1962)<br />
Në vend të Annabel-it<br />
Tekst festiv<br />
Breakfast sëing<br />
Graţiela Popescu<br />
E<strong>dhe</strong> një letër nga qyteti i Virgjil Mazileskut
Hallakatje<br />
Konvikti Kafka<br />
Clara Mărgineanu (1972)<br />
Vallëzoj me ujqit<br />
Kushtrimi i fundit<br />
Bërthama mallkimi<br />
Dan Mirçea Cipariu (1972)<br />
Oqeanografi<br />
Album nga Toskana<br />
Biografi subjective<br />
Anexa :<br />
FLORENTIN POPESCU<br />
I FTOJ NË NATËN E GJETHEVE<br />
I ftoj në natën e gjetheve<br />
Brigjet e paqarta, vatrën e verërave të shkuara<br />
Furinë e netëve të korrikut në të cilat<br />
Kullosa ma vërshonte krahërorin <strong>dhe</strong> krahët<br />
Furi në të cilën rendja këmbëzbathur<br />
Me degët e hënës në gërsheta<br />
Dhe me një britmë hapja një verë<br />
Sërish dëgjoja duke më qarë stërgjyshi në gjak<br />
Dhe kur lejlekët iknin e përkë<strong>dhe</strong>lja në krahëror<br />
Dimrin, gjurmat e gjetheve të degdisura...<br />
Sërish duke vuajtur, sërish i vetmuar, sërish shkretëtirë<br />
Dhe duke mos ditur furtunat që vërshojnë përmbi mua<br />
Përsëri mbështillem me qiellin e dikurshëm<br />
E i ftoj në natën e gjetheve<br />
Brigjet e paqarta, vatrën e verërave të shkuara<br />
Invoc în noaptea de frunze<br />
Invoc în noaptea de frunze<br />
incertele ţărmuri, leagănul verilor duse<br />
iureşul nopţii de iulie în care<br />
iarba-mi năvălea în piept şi pe braţe<br />
iureşu-n care desculţ pe un prund<br />
iar alergam cu crengi de lună în plete<br />
ar cu un strigăt deschideam o vară<br />
iar auzeam plângându-mi un străbun în sânge<br />
iar când cocori plecau îmi pipăiam pe braţe<br />
iarna, urmele frunzelor duse...<br />
iar suferind, iar singur, iar pustiu<br />
iar neştiind furtunile ce-ar năvăli spre mine<br />
iar mă-nfăşor în cerul de-altădată<br />
invoc în noaptea de frunze<br />
incertele ţărmuri, leagănul verilor duse<br />
NATË PËR NATË FËMIJËT<br />
Natë për natë fëmijët
Me krahët e tyre plot gjeth<br />
E shndrisin <strong>dhe</strong>un <strong>dhe</strong> shpirtin<br />
Si një dashuri me shëmbëlltyrë fontanash,<br />
I shembur nga altaret<br />
Lus robin e largësive<br />
T’ia japë pelerinit për shpirt<br />
Dashurinë e fontanës<br />
Që e mbajnë fëmijët<br />
Natë për natë në shpirt<br />
Noapte de noapte copiii<br />
Noapte de noapte copiii<br />
cu braţele lor de frunze<br />
luminează pământul şi sufletul<br />
ca o dragoste cu chip de fântână;<br />
prăbuşit pe altare<br />
rogu-te – rob depărtărilor –<br />
dă-i peregrinului suflet<br />
iubirea fântânii<br />
pe care-o poartă copiii<br />
noapte de noapte în suflet<br />
PO E FLAK FJALËN DHE GLINËN<br />
Po e flak fjalën <strong>dhe</strong> glinën e natën<br />
Po e flak blerimin flisja me vetveten<br />
Dhe më vërshonin të rreshurat<br />
Dhe dëgjohej se si hynin egërsirat në natë<br />
Nëpër ujërat e shpleksura në zall<br />
Pranë krahëve të mi mbi të cilët<br />
Isha i katandisur të rend,<br />
Po e flak gjakun tim prej rëre<br />
Dhe i lus mjegullat <strong>dhe</strong> mendimin<br />
Të ma lënë atje rrënjën <strong>dhe</strong> verën <strong>dhe</strong> qiellin<br />
Dhe përherë fuga nëpër botë<br />
E shqetsimit me shëmbëlltyrë njeriu<br />
Mă lepăd de cuvânt şi de lut<br />
Mă lepăd de cuvânt şi de lut şi de noapte<br />
mă lepăd de verdele tot îmi spuneam<br />
şi-n mine năvăleau ninsori<br />
şi se-auzeau cum se devoră-n nopţi sălbăticiuni<br />
printre apele despletite în prund<br />
lângă braţele mele pe care<br />
eram însemnat să alerg,<br />
mă lepăd de sângele meu de nisip<br />
şi mă rog de ceţuri şi gând<br />
să-mi lase-acolo rădăcina şi vara şi cerul<br />
şi mereu fuga prin lume<br />
a neliniştii cu chipul de om<br />
KËNGË PËR T’I FTUAR RRUGËT<br />
Po e tërheq pas meje këtë qiell të butë<br />
Me shtigjet e ftohta që rrëshqasin gurëve<br />
Me mezdita të verdha të vdekura në tulla –<br />
Një ëndërr më vjedh ngadalë nga qarja
Dhe nata e qenit të hijeve më leh,<br />
E tërheq pas meje orën e heshtjes<br />
Me shira o me të rreshura përmbi kështjellë –<br />
Kur shtigjet e bardha turbullohen në pasqyra<br />
Një mendim <strong>dhe</strong> një short i çuditshëm<br />
Për ta çuar një fshat në këngë <strong>dhe</strong> robëruar lartësinë<br />
E shpirtit <strong>dhe</strong> trupit tënd për t’ua shitur…<br />
Cântec pentru chemat drumurile<br />
Trag după mine ceru-acesta bland<br />
cu recile cărări alunecate-n piatră<br />
cu galbene amiezi murite-n cărămizi –<br />
un vis mă fură-ncet din plâns<br />
şi noaptea câinii umbrelor mă latră;<br />
trag după mine ceasul de tăcere<br />
cu ploi ori cu ninsori peste cetate –<br />
când albele poteci se tulbură-n oglinzi<br />
un gând şi-o stranie ursită<br />
de-a duce-un sat în cântec şi-a robi înaltul<br />
din sufletul şi trupul tău le vinzi…<br />
KËNGË PËR T’I RENDUR KUAJT NË HËNË<br />
Ka ngrirë <strong>dhe</strong> fryma në kullosë<br />
Dhe trupi i tymtë i shelqeve rënkon,<br />
Ikni, ngase po ju kaplon kosa e stuhisë<br />
Ikni, ngase rrugës së kaltërt<br />
Nëpërka e derdh vrerin<br />
Dhe e djeg pelinin e përzhitur nga helmi!<br />
Ikni, ngase heshtja barbare shtrin takëme kuajsh<br />
Dhe kumbona të mëdha të errësirës<br />
Përmbi jelet tuaja të vajtura përmbi erë<br />
Ikni, shkrinie trupin në rendje<br />
Derisa të mos mbetet pas<br />
Nga rendja me të katra natore e juaj<br />
Veçse tingulli i shuar i kopitave<br />
Të cilin e kam vënë pranë zemrës<br />
Cântec pentru goana cailor pe lună<br />
A-ngheţat şi suflarea în ierburi<br />
şi trupul de fum al salcâmilor plânge,<br />
fugiţi, că v-ajunge o coasă de viscol<br />
fugiţi, că pe drumul albastru<br />
vipere-şi varsă veninul<br />
şi arde pelinul pârjolit de otravă!<br />
fugiţi, că barbara tăcere hamuri întinde<br />
şi clopote mari de-ntuneric<br />
peste coamele voastre pe vânturi plecate<br />
fugiţi, topiţi-vă trupul în goană<br />
până n-o mai rămâne în urmă<br />
din noptatecul vostru galop<br />
decât sunetul stins al copitelor<br />
pe care eu mi-l pun lângă inimă<br />
Shqipëroi: Baki Ymeri
BAKI YMERI<br />
(Biobibliografie)<br />
Român după mamă, albanez după tată, Baki Ymeri s-a născut la<br />
Şipkoviţa (Macedonia), şi trăeşte în<br />
Bucureşti. A absolvit Facultatea de<br />
Filozofie la Universitatea din Prishtina<br />
(Limba şi literatura albaneză). Între<br />
timp a urmat cursuri de specializare în<br />
limba română, la Universităţile din<br />
Viena şi Bucureşti. Este doctorand al<br />
Universităţii din Bucureşti, membru al<br />
Uniunii Scriitorilor din România, redactor-şef al revistei<br />
Albanezul/Shqiptari, autor a numeroase articole despre aromânii din Balcani, românii din<br />
Valea Timocului şi albanezii din Kosova. Pentru activitatea culturală şi publicistică în<br />
folosul societăţii, a fost nominalizat din partea Institutului Biografic American (ABI),<br />
Omul Anului 2001.<br />
De-a lungul timpului a publicat în diferite reviste din opera a peste 50 de scriitori şi<br />
istorici români în limbile albaneză, macedoneană şi slovenă, precum şi unele volume<br />
aparţinând lui Nichita Stănescu: Ekspozitë e të palindurve / Expoziţia celor nenăscuţi<br />
(Priştina, 1986); Anghel Dumbrăveanu: Kënga e mullibardhës / Cântecul sturzului<br />
(Scopie, 1986); Slavco Almăjan: Xhuxhmaxhuxhët harruan të rriten / Piticii au uitat să<br />
crească (Priştina, 1989); Marin Sorescu: Eja të ta them një fjalë / Vino să-ţi spun un<br />
cuvânt (Priştina, 1990), Halil Hageosai: Umbra cuvintelor / Hija e ëndrrave (Bucureşti,<br />
2004), Carolina Ilica: Duke dashur në fshehtësi / Iubind in taină (Pogradec, 2004), Sali<br />
Bashota: Exilul sufletului / Ekzili i shpirtit (Edit. MLR, Bucuresti, 2004), Ibrahim Kadriu:<br />
N-a rămas timp pentru sărbători / S’mbet kohë për kremte (Bucureşti, 2005) ; Merita<br />
Bajraktari mcCormack : Ferestrele sufletului / Dritaret e shpirtit (Tirana, 2006) ;<br />
Miradije Ramiqi : Suflet înflăcărat – Shpirt i përflakur (Bucureşti, 2007), Mardena<br />
Kelmendi : De la suflet la suflet / Nga shpirti në shpirt, căte un volum bilingv de Rozi<br />
Teohari, Riza Sheqiri, etc.<br />
Bibliografie lirică: Kaltrina (ediţie bilingvă, română-albaneză, Editura Kriterion,<br />
Bucureşti, 1994); Dardania (ediţie bilingvă, română-albaneză, Editura Deliana,<br />
Bucureşti, 1999); Zjarr i Shenjtë / Foc Sacru (Tetova, R. Macedonia, 2001); Lumina<br />
Dardaniei (Editura Muzeul Literaturi Române, Bucureşti, 2004); Drumul iadului spre<br />
Rai (Editura Academiei Internaţionale Orient-Occident, 2006); Cu sufletul pe buze (sub<br />
tipar). Despre poezia lui au scris: Marin Sorescu, Alex. Ştefănescu, Marin Codreanu,<br />
Carolina Ilica, Octavian Soviany, Radu Voinescu, Hristu Cândroveanu, Luan Topciu etc.<br />
Prof. as. dr. Begzad Baliu<br />
Universiteti i Prishtinës<br />
Fakulteti i Edukimit
Prishtinë<br />
PROFESOR IDRIZ AJETI DHE ALBANOLOGJIA<br />
I. Albanologu <strong>dhe</strong> institucioni i saj 1<br />
Studimeve albanologjike, me këtë rast, në kontekst të përvjetorit 90 të lindjes së<br />
Profesor Idriz Ajtit 2 do të mund t’u qasemi në disa anë:<br />
• duke sheshuar biografinë shkencore të Profesor Ajetit, në të cilën puna e tij prej<br />
albanologu përvijohet thellësisht <strong>dhe</strong> merr jo vetëm pjesën më të ma<strong>dhe</strong> të moshës së<br />
tij e<strong>dhe</strong> ashtu të gjatë, por e<strong>dhe</strong> anët më të ndritshme të saj;<br />
• duke rindërtuar formimin <strong>dhe</strong> ngritjen e institucioneve albanologjike të gjysmës së<br />
dytë të shekullit XX, në themelimin e të cilave Profesor Ajeti është fjala e parë 3 ;<br />
• duke identifikuar arritjet më të rëndësishme të studimeve albanologjike të kësaj<br />
kohe 4 ;<br />
1 Lexuar në Tryezën shkencore “90-vjetori i lindjes së Profesor Idriz Ajetit”, organizuar nga<br />
Instituti Albanologjik i Prishtinës – Dega e Gjuhësisë <strong>dhe</strong> Shoqata e Gjuhës Shqipe, Prishtinë, më<br />
24 maj 2007.<br />
2 Idriz Ajeti lindi në fshatin Tullarë të Medvegjës, më 26 qershor 1917. Mësimet <strong>dhe</strong><br />
studimet i ka bërë në Shkup, Zagreb, Padovë, Beograd. Diplomën <strong>dhe</strong> doktoratën i ka mbrojtur në<br />
Beograd. Në Prishtinë, fillimisht bëri punën e arsimtarit të Gjimnazit, ndërsa në Beograd ishte<br />
asistent në Seminarin e Albanologjisë. Ishte themelues, bashkëthemelues <strong>dhe</strong> drejtues i parë,<br />
pothuajse i të gjitha institucioneve albanologjike që nga Dega e Gjuhës <strong>dhe</strong> Letërsisë Shqipe në<br />
Fakultetin Filozofik përkatësisht në Universitetin e Prishtinës deri te Akademia e Shkencave <strong>dhe</strong><br />
Arteve të Kosovës. Ishte drejtues i të gjitha projekteve nacionale albanologjike <strong>dhe</strong> revistave<br />
shkencore të kësaj fushe. Është autor i veprave shkencore: Pamje historike e ligjërimit shqip të<br />
Gjakovës në fillim të shekullit XIX, Prishtinë, 1960; Istorijski razvitak gegijskog govora Arbanasa<br />
kod Zadra, Sarajevo, 1961; Historia e gjuhës shqipe, Prishtinë, 1969; Kërkime gjuhësore,<br />
Prishtinë, 1977; Studije iz istorije albanskog vezika, Prishtinë, 1982; Studime gjuhësore në fushë<br />
të shqipes, I-IV, Prishtinë, 1982-1989; Shqiptarët <strong>dhe</strong> gjuha e tyre, Prishtinë, 1994; Vepra, I-V,<br />
Prishtinë, 1997-2002; Studime dialektore <strong>dhe</strong> etimologjike, Tiranë, 2005; Për të vërtetën<br />
shkencore, ASHAK, Prishtinë, 2006.<br />
3 Shih, themelimet e institucioneve shkencore, ku ai ishte drejtor i saj: Instituti Albanologjik i<br />
Prishtinës, Fakulteti i Filozofisë përkatësisht Fakulteti i Filologjisë, Akademia e Shkencave e<br />
Kosovës, Seminari Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë <strong>dhe</strong> Kulturën Shqiptare etj.<br />
4 Shih angazhimin e tij në institucionet arsimore e shkencore: Seminari i Albanologjisë,<br />
Beograd; Konsultat gjuhësore të planifikimit gjuhësor të shqipes standarde, 1952, 1957, 1963;<br />
Konsulta gjuhësore e Prishtinës, 1968; Kongresi i Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe, 1972; Në<br />
studimet e gjertanishme Profesor Idriz Ajetit zakonisht i përshkruhet kontributi i tij dhënë<br />
mbledhjeve gjuhësore 1952-1968. Ne e konsiderojmë thelbësor kontributin e Profesor Ajetit e<strong>dhe</strong><br />
në Kongresin e Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe, Tiranë, 1972; angazhimin në konferencën<br />
shkencore për Probleme aktuale të kulturës së gjuhës shqipe, 1980 <strong>dhe</strong> Konferencën shkencore –
• duke diskutuar projektet fundamentale të albanologjisë së shekullit XX 5 , në të cilat<br />
Profesor Ajeti del bardi i tyre;<br />
• duke bërë kërkime në shtypin shkencor të institucioneve shkencore <strong>dhe</strong> universitare,<br />
në të cilat ai kudo është kryeredaktori i parë për këto botimes 6 ;<br />
• duke regjistruar një numër të madh projektesh të magjistraturave e doktoratave, ku<br />
Profesor Idriz Ajeti, njëherë na del mentor 7 , herën tjetër mentor në kontekstin<br />
metodologjik e orientues, e më tej e<strong>dhe</strong> mentor moral;<br />
• duke përcjellë popullarizimin e albanologjisë në revistat, vëllimet <strong>dhe</strong> botimet<br />
enciklopedike shkencore 8 të kohës e<strong>dhe</strong> në qendrat më të mëdha shkencore 9 , ku<br />
Profesor Ajeti nxjerr krye në radhën e përfaqësuesve të saj, <strong>dhe</strong> më në fund;<br />
• duke parë atakimet <strong>dhe</strong> mbrojtjen e albanologjisë në institucionet më të larta<br />
shtetërore e politike në momentet nyje të saj 10 , Profesor Idriz Ajeti del madje në<br />
në 25 vjetorin e Kongresit të Drejtshkrimit, Tiranë 1997, në të cilën fjala e tij ishte vendimtare në<br />
kundërshtimin e përpjekjes së një grupi gjuhëtarësh për të përmbysur konceptet teorike <strong>dhe</strong><br />
historike të normimit të shqipes letrare.<br />
5 Shih, projektet më të rëndësishme të kësaj kohe: Ortografia e vitit 1964; Konsulta<br />
gjuhësore e Prishtinës, 1968; botimi i serisë Arhiv za arbanasku starinu, jezik i etnologiju, I,II,<br />
III, IV, 1969,1971; përmbledhja Kongresi i drejtshkrimit të gjuhës shqipe, Prishtinë, 1974. 604 f.<br />
Recensentë: Prof. dr. Idriz Ajeti, Prof. dr. Rexhep Qosja, Abdullah Zajmi; Fjalor shqip<br />
serbokroatisht = Albansko srpskohrvatski rečnik / Abdullah Zajmi, Mehdi Bardhi, Sulejman Drini, Latif<br />
Mulaku, Gani Luboteni, Sitki Imami, Prishtinë, 1981. XV+1065 f. ; /Redaktor konsulent, Prof.dr.<br />
Idriz Ajeti; Fjalor serbokroatisht – shqip, 1974, 1986, 1989; Serinë Studime gjuhësore, I- 1978,<br />
II- 1989; Konferenca shkencore në 100-vjetorin e Lidhjes së Prizrenit (1978), Konferenca<br />
shkencore <strong>dhe</strong> përmbledhja e kumtesave Onomastika e Kosovës, 1979; Fan S. Noli, në 100<br />
vjetorin e lindjes (1882-1982), 1984, Çështje të studimeve albanologjike - Materiale nga<br />
Simpoziumi shkencor i mbajtur në Prishtinë, më 20 <strong>dhe</strong> 21 dhjetor 1987, Kryeredaktor, Idriz<br />
Ajeti etj.<br />
6 Gjurmime albanologjike (1968-): Seria e filologjisë, historisë, folklorit <strong>dhe</strong> etnologjisë.<br />
Numrat e parë të revistës: 1(1962), 2(1965) <strong>dhe</strong> 3(1966) i ka botuar Fakulteti Filozofik i<br />
Prishtinës, Katedra Albanologjike, ndërsa më tej – Instituti Albanologjik i Prishtinës <strong>dhe</strong> Gjuha<br />
shqipe 1983-; <strong>dhe</strong> Recherches albanologiques (1984 -), Buletini i punimeve të Fakultetit Filozofik<br />
<strong>dhe</strong> Studia humanistica, Fakulteti i Filologjisë; Studime, Akademia e Shkencave e Kosovës etj.<br />
7 Shih, udhëheqjen e temave të magjistraturës e të doktoratës, kryesisht në fushë të<br />
dialektologjisë, onomastikës, historisë së gjuhës, normëzimit të gjuhës etj., por e<strong>dhe</strong> fushave të<br />
tjera të gjuhës <strong>dhe</strong> madje fillimisht e<strong>dhe</strong> të historisë e të letërsisë shqipe.<br />
8 Shih tekstet e tij në: Zeitschrift für Balkanologie, Wiesbaden; Studia albanica, Tiranë; Acta<br />
du Premier Congrès Internacional des etudes balkaniques et sud-est europénnes, Sofje; Serta<br />
slavica, München; Medjunarodnih slavističi centar, Beograd; Južnoslovenski filolog, Beograd;<br />
Enciklopedia jugoslave, Zagreb; Zbornik u čast Petru Skoku, Zagreb; Le minoranze etrniche e<br />
linguistiche, Palermo; Godishnjak ballkanološkog instituta, Sarajevë; Zbornik za Filologiju i<br />
lingvistiku Matice Srpske, Novi Sad etj.<br />
9 Shih, pjesëmarrjen në konferencat shkencore: Kongresi i drejtshkrimit të gjuhës shqipe 20-<br />
25 nëntor 1972; “Innsbrusker Beiträge zur Kulturwissenschaft Sonderheft 41. Akten des<br />
Internationalen Albanologischen Kolloquims Innsbruck 1972 zum Gedachtnis an Norbert Jokl,<br />
Innsbruck 1977; Kongresi i Parë Ndërkombëtar i Studimeve Ballkanike <strong>dhe</strong> të Europës<br />
Juglindore, Sofje (1968); Konferenca e Dytë e Studimeve Albanologjike, Tiranë (1969);<br />
Konferencat jugosllave të studimeve onomastike, (janë organizuar në nivel republikash e<br />
krahinash sipas radhës), Skokvi susreti, Zagreb (1985) etj.<br />
10 Shih reagimet <strong>dhe</strong> diskutimet e tij: “Rrënjët shoqërore, historike <strong>dhe</strong> format e shfaqjes së<br />
nacionalizmit shqiptar e të nacionalizmave të tjerë në Jugosllavi <strong>dhe</strong> rrugët e formimit të tij”,
funksion të dyfishtë. Më parë thuhej objekt <strong>dhe</strong> subjekt, ndërsa këtu po e përveçoj në<br />
synimin e kumtesës sonë: albanolog <strong>dhe</strong> njëkohësisht institucion i saj 11 .<br />
II. Trashëgimtari i albanologjisë historike<br />
Profesor Idriz Ajeti i takon brezit më të arrirë të albanologëve e ballkanologëve të<br />
shekullit XX, të cilët kanë sjellë sinteza të mëdha apo të veçanta në studimet<br />
albanologjike. Këtij brezi, Profesor Ajeti i takon në gjithë përmasën e qëndrimit të tij prej<br />
gjuhëtari: duke filluar me shkollën austro-gjermane e italiane <strong>dhe</strong> metodën gjuhësorehistorike,<br />
brenda të cilave formohet, deri te fushat gjuhësore (albanologji <strong>dhe</strong><br />
ballkanistikë), të cilat i trajtonte <strong>dhe</strong> i udhëhiqte me përkushtim. Ai dallohet me kërkimet<br />
e tij në fushë të dialektologjisë historike <strong>dhe</strong> kohës sonë, historisë së gjuhës (struktura<br />
gramatikore e saj), leksikologjisë <strong>dhe</strong> etimologjinë (brenda kontakteve gjuhësore<br />
ballkanike) <strong>dhe</strong> normëzimit të gjuhës shqipe.<br />
Brenda gjithë kësaj do të mund të përvijohen e<strong>dhe</strong> kërkimet e tij në fusha <strong>dhe</strong> madje<br />
në studime të veçanta:<br />
a. në fushë të standardizimit të shqipes, ai punoi në përmasat e një klasiku, i cili<br />
përpjekjet e tij nuk i përmbyll me rezultatet e një vepre shkencore, po me<br />
rezultatet e një përvoje të etnitetit që e flet atë gjuhë 12 ;<br />
b. në fushë të dialektologjisë, një prej miseve të tij shkencore, ai vazhdon<br />
kërkimet në dialektologjinë historike, duke bërë objekt kërkimi një fond<br />
gjuhësor 13 , të cilën para tij e kishin studiuar albanologët <strong>dhe</strong> ballkanologët më të<br />
shquar të kohës 14 ;<br />
Prishtinë (1985); “Autoktonia e shqiptarëve të Kosovës – një problem historik <strong>dhe</strong> aktual, Tiranë<br />
(1996); Për frymën shkencore objektive, Tiranë (1997). Tash së fundi, tekstet e tij të karakterit<br />
polemizues i ka përmbledhur në vëllimin Për të vërtetën shkencore, ASHAK, Prishtinë, 2006 etj.<br />
11 Për jetën--bio e Profesor Idriz Ajetit nuk kemi ndonjë tekst të zgjeruar <strong>dhe</strong> të plotë,<br />
pothuajse të gjitha tekstet e gjertanishme janë hyrje në kontributin e tij në fushë të albanologjisë<br />
<strong>dhe</strong> ballkanistikës, ndërsa për veprën e tij bibliografia është e gjerë. Shih këtu dy studime më të<br />
plota: Profesor Rexhep Qosja, “Idriz Ajeti - një jetë kushtuar gjuhës” (1978), në Rilindja e dytë,<br />
“Toena”, Tiranë, 2007, f. 275-290; Rexhep Ismajli, Figura <strong>dhe</strong> vepra e akademik Idriz Ajetit,<br />
“Studime” 4, ASHAK, Prishtinë, 1997, f.17-32. Në këtë studim gjenden e<strong>dhe</strong> një numër<br />
referencash të rëndësishme për jetën <strong>dhe</strong> veprën e Profesor Idriz Ajetit, të shkruara deri në vitin<br />
1998. Po këtu janë botuar e<strong>dhe</strong> kumtesat e plota të konferencës Me rastin e 80-vjetorit të lindjes<br />
së Akademik Idriz Ajetit nga studiuesit: Besim Bokshi, Shaban Demiraj, Fadil Raka, Emil Lafe,<br />
Anastas Dodi, Jani Thomai, Qemal Murati, Jup Kastrati, <strong>dhe</strong> Jashar Rexhepagiq. Shih e<strong>dhe</strong><br />
studimin e Shefkije Islamajt, Idriz Ajeti-një jetë kushtuar gjuhës, “Zeri”, Prishtinë, f. 28; Rexhep<br />
Ismajli, “Figura <strong>dhe</strong> vepra e dijetarit IdrizAjeti”, në “Albanica – ekskluzive”, nr. 69, qershor<br />
2007, Prishtinë, 2007, f. 98-99; “Ndihmesa e Profesor Idriz ajetit në fushë të onomastikës”, nr. 6,<br />
Prishtinë, qershor 2007, f. 26-27 etj.<br />
12 Shih studimet e tij kryesore në fushë të standardizimit të gjuhës shqipe: A ka gjâ mâ punë<br />
n’ortografinë e shqipes?, “Përparimi”, Prishtinë 1958, nr. 7-8, f. 471-476; Rruga e njësimit të<br />
shqipes letrare, “Rilindja”, 18, 21, 22 prill 1968, Prishtinë; Rreth disa tipareve gjuhësore të<br />
ligjërimeve <strong>shqiptare</strong> të Kosovës, “Gjurmime albanologjike”, Prishtinë, 1969; Rruga e zhvillimit<br />
të gjuhës letrare në Kosovës, “Kongresi i Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe”, vëllimi I (1973);<br />
Përpjekja e rilindësve për formimin e gjuhës letrare shqipe, “Konferenca shkencore për Lidhjen<br />
Shqiptare të Prizrenit”, 1978; Probleme aktuale të kulturës së gjuhës shqipe: Simpozium<br />
shkencor i mbajtur në Prishtinë më 15, 16 <strong>dhe</strong> 17 dhjetor 1980, Prishtinë, 1983. 400 f.;<br />
Kryeredaktor, Akad. Idriz Ajeti; Studime gjuhësore I (Dialektologji).- Prishtinë, 1978, 576 f.;<br />
Redaksia: Prof. Dr. Idriz Ajeti (kryeredaktor) etj.
c. në fushë të leksikut <strong>dhe</strong> të etimologjisë, e brenda saj e<strong>dhe</strong> onomastikës, një prej<br />
fushave më të diskutuara, sigurisht për shkak se mbi rezultatet e tyre janë<br />
ndërtuar e<strong>dhe</strong> hipotezat e vendit të formimit të popullit shqiptar e të gjuhës<br />
shqipe, Profesor Ajeti diskuton, zgjeron e saktëson bazën dialektore të shqipes<br />
<strong>dhe</strong> madje të sllavishtes, të shumë fjalëve e toponimeve, me të cilat që më parë<br />
ishin marrë themeluesit shkencor të këtyre dijeve. Në këtë rrafsh Profesor Idriz<br />
Ajeti në kërkimet e tij ka përditësuar: etimologjizmat e Gustav Majerit, leksikun<br />
historik të Franc Mikloshiqit, guturalet e Holger Petersenit, rezultatet në fushë të<br />
dialektologjisë së Karlo Taliavinit, fjalëformimin <strong>dhe</strong> etimologjitë e Norbert<br />
Joklit, ballkanizmat e romanizmat e Petar Skokut etj.<br />
d. Duke lexuar studimet, vlerësimet, diskutimet, e shumë prej temave me të cilat<br />
merret, sot mund të shtrohet pyetja <strong>dhe</strong> madje të merret përgjigjja: a është<br />
trashëgimia shkollore, metodologjike <strong>dhe</strong> madje kulturore austro-gjermane, si<br />
<strong>dhe</strong> e përfaqësuesve të saj të shpërndarë e<strong>dhe</strong> jashtë gjeografisë politike të<br />
austro - hungarisë, ajo që ka përcjellë përvojën jetësore të tij <strong>dhe</strong> sidomos etikën<br />
gjuhësore e gjuhën shkencore të veprës së tij 15 . Mbase Malmberg sot do të<br />
thoshte se shkenca e filologjisë sikur ka lindur për Profesor Ajetin. Ai ka<br />
plotësuar dy parimet themelore të saj: etimologjinë e saj, “philos” mik i fjalës<br />
respektivisht dashuri për fjalën <strong>dhe</strong> arsyen e lindjes së filologjisë si shkencë: “të<br />
sigurojë transmetimin korrekt të teksteve të shkruara” 16 .<br />
Ndonëse i takon lagjes së albanologëve të më<strong>dhe</strong>nj të brezit të tij, Profesor Ajeti<br />
shquhet me veçantitë vetjake të bërjes së albanologjisë <strong>dhe</strong> të metodologjisë së saj. Ai<br />
nuk kërkon kohë të veçantë për misionin e tij prej albanologu, të cilën e kërkonte<br />
Profesor Çabej, ndonëse është ati i saj; ai pranon misionin e tij prej misionari të<br />
albanologjisë, por konceptet shkencore asnjëherë nuk i ngre në dogmë, gjë të cilën e<br />
bëjnë shumë prej kolegëve të tij në sistemet diktatoriale. Përkundrazi. E<strong>dhe</strong> pse vetë nuk<br />
heq dorë nga shkolla në të cilën ishte përgatitur, i përqafon me kujdes shkollat <strong>dhe</strong><br />
metodat e reja shkencore, në të njëjtën kohë, me përkrahjen e tij, në institucionet<br />
albanologjike, të cilat ai i udhëheq, studiues të rinj sjellin <strong>dhe</strong> aplikojnë mendimin më<br />
bashkëkohor të kërkimeve linguistike.<br />
E megjithatë, në krahasim me bashkëkohësit, albanologët më të më<strong>dhe</strong>nj të kohës,<br />
ai shquhet me veçantitë e tij në :<br />
a. Profesor Idriz Ajeti e kupton me kohë misionin e tij prej kërkuesi të sintezave,<br />
por ndryshe nga Eqrem Çabej, i cili shquhej për sintezat e mëdha, Profesor Idriz Ajeti<br />
qarkun e kërkimeve të tij e zgjeroi në përmasa ballkanike.<br />
Me të drejtë.<br />
13 Shih, tezën e doktoratës: Istorijski razvitak gegijskog govora Arbanasa kod Zadra<br />
(Zhvillimi historik i së folmes gege të arbëneshëve të Zarës), Sarajevo, 1961, f.164;<br />
14 Shih: Franc Mikloshic, Albanische Forschungen, 1870, 1871; Gustav Weigandi, Dialekti<br />
gegë i Borgo Erizos afër Zarës në Dalmaci, “Siebzehnter und achtzenter Jahresbericht des<br />
Institutes für Romänische Sprache zu Leiozig”, Leipzig (1911); Carlo Tagliavini, L’Albanese di<br />
Dalmacia. Contributi alla conoscenza del dialetto zhego di Borgo Erizzo preso Zara. Biblioteca<br />
dell’ “Archivum Romanicum”, Serie II: Linguistica. Vol. 22. Firenze, Leo S. Olschi 1937.<br />
15 Shih, Profesor Rexhep Qosja, “Idriz Ajeti - një jetë kushtuar gjuhës” (botimi i parë, 1978),<br />
në librin Rilindja e dytë, “Toena”, Tiranë, 2007.<br />
16 Luçia Çezarini Martineli, Filologjia (prej dorëshkrimeve të moçme te librat e shtypur),<br />
Përktheu nga origjinali italisht Ardian Doka. Botoi “Medaur”, Tiranë, 2002, f. 14.
Duke qenë njohës <strong>dhe</strong> studiues i mirë i gjuhëve romane <strong>dhe</strong> njohës e studiues madje<br />
në përmasa dialektore të gjuhëve të sllavëve të jugut, për Profesor Ajetin mund të thuhet<br />
ajo që përgjithësisht thuhet për studiuesin Gustav Wajgandi “ai është ballkanolog në<br />
kuptimin e plotë të fjalës”.<br />
b. Profesor Idriz Ajeti e kupton me kohë misionin e tij prej bardi të albanologjisë në<br />
kuptimin e bërjes <strong>dhe</strong> të drejtimit institucional të saj, por nuk do të bëhet as apostull i saj<br />
brenda institucioneve shkencore, sikur do të veprojnë bie fjala bashkëkohësit e tij<br />
Profesor Aleks Buda e Mahir Domi, as murgu i saj, sikur do të bëhet gjithashtu<br />
bashkëkohësi i tij Profesor Jup Kastrati.<br />
c. Sigurisht kjo është arsyeja pse, ndonëse ishte albanolog <strong>dhe</strong> institucion i saj, ai<br />
në jetën e tij nuk deshi të identifikohej me linguistikën deri në kult, sikur veproi<br />
bashkëkohësi i tij Profesor Selman Riza.<br />
III. Albanologu <strong>dhe</strong> albanologjia<br />
Në rrugën e tij jetëgjatë prej albanologu e ballkanologu, ai ka vazhduar ta ndërtojë<br />
shkollën e trashëguar prej brezash në fushë të albanologjisë, ka përgatitur pasardhësit e<br />
saj, prej të cilëve, besoj se nuk do të keqkuptohem nëse them se pjesa më e ma<strong>dhe</strong> e tyre<br />
kanë mbetur nxënës të tij; ka zgjeruar projektet e tij kërkimore drejt sintezave të mëdha të<br />
përmasave kombëtare, çfarë është Atlasi dialektologjik i gjuhës shqipe, por a do të arrijë<br />
të përmbyllë një prej veprave jetësore, të pritura nga dora e tij: sintezën gjuhësore të<br />
marrëdhënieve shqiptaro-sllave! Natyrisht, prej studiuesit, të cilit i shënohet 90-vjetori i<br />
lindjes, kërkesa të tilla <strong>dhe</strong> të kësaj natyre, jam i vetëdijshëm se nuk duhet të bëhen. Unë<br />
e bëra këtë për t’iu përgjigjur atyre që këtë kërkesë e kanë shtruar disa dekada më parë,<br />
për të konstatuar njëkohësisht se kjo vepër jetësore e tij vërtet nuk është përmbyllur si një<br />
monografi e përmasave të studimeve etimologjike të Profesor Eqrem Çabejt, të<br />
gramatikës historike të Profesor Shaban Demirajt, apo të historisë së albanologjisë së<br />
Profesor Jup Kastratit, por e<strong>dhe</strong> ashtu si është, tërësia e veprës së tij paraqet fondin më të<br />
pasur, më të plotë <strong>dhe</strong> më të sigurt, për një sintezë të ma<strong>dhe</strong> të marrëdhënieve gjuhësore<br />
shqiptaro-sllave.<br />
Në rrafshin kërkimor studimet për historinë e albanologjisë nuk zënë vendin që<br />
zënë studimet në fushë të dialektologjisë, të planifikimit gjuhësor apo e<strong>dhe</strong> të<br />
marrëdhënieve gjuhësore shqiptaro-sllave, por janë të rëndësishme për disa arsye: e para,<br />
për arsye se ato i shkruan albanologu, i cili në institucionet shkencore ndërkombëtare ku<br />
studiohej albanologjia të njëjtën kohë përfaqësonte dijen bashkëkohore të albanologjisë;<br />
<strong>dhe</strong> së dyti, për arsye se ato i shkruante albanologu, i cili në të njëjtën kohë nga<br />
bashkëkohësit ishte bërë objekt studimi.<br />
Përpjekja jonë për të parë figurën e Profesor Idriz Ajetit, kontributin e tij dhënë<br />
gjuhësisë <strong>shqiptare</strong> <strong>dhe</strong> vendin e tij në studimet albanologjike, sigurisht nuk do të ishte e<br />
plotë sikur sinonimet albanologu <strong>dhe</strong> institucioni i albanologjisë, të mos i referoheshin<br />
e<strong>dhe</strong> referencës tjetër: historiani i albanologjisë.<br />
Ndihmesën e tij prej historiani të albanologjisë Profesor Idriz Ajeti e ka dhënë duke<br />
sjellë sinteza të mëdha për shkolla të caktuara albanologjike, biografi për albanologë të<br />
më<strong>dhe</strong>nj të kohës së tij, studime, paraqitje <strong>dhe</strong> recensione për vepra të rëndësishme të<br />
kohës, e madje e<strong>dhe</strong> fjalë të përzishme e in memoriame për gjuhëtarë shqiptarë e të huaj,<br />
të cilët albanologjisë i kanë dhënë kontribut të rëndësishëm.<br />
Po të pretendonim të bënim një sintezë të këtyre kontributeve, studimet e Profesor<br />
Idriz Ajetit do të mund t’i ndanim në: pikëpamjet e tij për studimet albanologjike në<br />
përgjithësi <strong>dhe</strong> për studiuesit më të rëndësishëm në veçanti; pikëpamjet e tij për studiuesit
jugosllavë <strong>dhe</strong> sllavë në përgjithësi; si <strong>dhe</strong> pikëpamjet e tij për albanologë të tjerë,<br />
kryesisht të shkollës austro - gjermane <strong>dhe</strong> italiane.<br />
III. 1. Për Profesor Eqrem Çabejn <strong>dhe</strong> gjuhësinë <strong>shqiptare</strong><br />
Në bibliografinë kronologjike të referencave të Profesor Idriz Ajetit, deri në fillim<br />
të shekullit XXI, janë radhitur mbi pesëdhjetë njësi të botuara e të ribotuara: studime 17 ,<br />
parathënie 18 , recensione 19 e fjalë kujtimi 20 në gjuhën shqipe, frënge 21 , serbokroate 22 etj.<br />
Studiues që njihte përmasat historike të ndikimit të shkollave, rrymave <strong>dhe</strong> koncepteve<br />
linguistike, që në hapje të studimit të tij, shkruar në vend të hyrjes për veprat e plota të<br />
Profesor Eqrem Çabejt, shkruante: “Do të përpiqem që formimin e Çabejt si shkencëtar<br />
<strong>dhe</strong> veprimtarinë e tij shkencore ta projektojmë në vartësinë e dy perspektivave. a) Së<br />
pari, në vartësinë e perspektivës kohore në të cilën ai veproi, që me fjalë të tjera do të<br />
thotë në vartësinë e gjendjes që zotëronte këtu e më se shtatëdhjetë vjet më parë në<br />
fushën linguistike në Evropë <strong>dhe</strong>, së dyti, puna e tij do parë në vartësinë e situatës,<br />
kushteve <strong>dhe</strong> rrethanave që sundonin në frontin tonë të brendshëm gjuhësor, që nga ditët<br />
e para të karrierës së tij shkencore” 23 .<br />
Pikërisht duke pasur parasysh këto qëndrime, Profesor Idriz Ajeti tekstin e tij<br />
studimor për jetën <strong>dhe</strong> sidomos veprën e Profesor Eqrem Çabejt, e ka ndërtuar duke<br />
rindërtuar njëkohësisht e<strong>dhe</strong> dijen albanologjike sipas kronologjisë <strong>dhe</strong> sipas nyjave<br />
kryesore të saj. Fillimisht duke shquar disa nga prirjet kryesore të shkollës metodologjike<br />
të Vjenës, e cila përgatiti e<strong>dhe</strong> Profesor Çabejn brenda rrethit të saj, pastaj përfaqësuesit<br />
kryesor të saj <strong>dhe</strong> në fund vendin e tij në zhvillimet e gjuhësisë së kohës.<br />
Duke shkruar për sintezat e mëdha shkencore që po bëheshin në gjysmën e dytë të<br />
shekullit XX, sikur ishin Studimet etimologjike në fushë të shqipes, të cilave pritej t’u<br />
pasvinte e<strong>dhe</strong> fjalorin etimologjik të gjuhës shqipe, Profesor Idriz Ajeti, pasi kujtonte një<br />
plejadë albanologësh, ballkanologësh e indoeuropanistësh, meritën për vazhdimin e saj<br />
17 «Arritjet kryesore të studimeve etimologjike të shqipes», Shqiptarët <strong>dhe</strong> gjuha e tyre,<br />
ASHAK, Prishtinë, 1994, f. 116-132.<br />
18 «Dy fjalë për veprën» (Parathënie). – Eqrem Çabej, Për gjenezën e literaturës shqipe<br />
(ribotim). «Rilindja» Prishtinë, 1970, f. 5-10; «Dy fjalë për opusin e E. Çabejt». Dr. Eqrem Çabej,<br />
“Studime gjuhësore”. I. (Studime etimologjike në fushë të shqipes. A-O). «Rilindja»<br />
Prishtinë, 1976, f. VII-XXIII etj.<br />
19 «E. Çabej, “Uber einige mit z- anlautende worter des Albanischen”. Zeitschrift fur<br />
Phonetik und allgemeine Sprachwissenschaft, 9/3, Berlin, 1956, p. 203-229», Gjurmime<br />
albanologjike, Fakulteti Filozofik, Prishtinë, 1962, nr. 1, f. 283-286.<br />
20 «Albanologut më të madh të ditëve tona». (Me rastin e vdekjes së profesor Eqrem Çabejt).<br />
Rilindja, Prishtinë, 23 gusht 1980, f. 12-13; «Dy fjalë kujtimi për Eqrem Çabejn me rastin e përvjetorit<br />
të vdekjes së tij», Studime gjuhësore në fushë të shqipes, III, «Rilindja» Prishtinë, 1985;<br />
«Eqrem Çabej (1908-1980)», In memoriam, Studime gjuhësore në fushë të shqipes, III,<br />
«Rilindja» Prishtinë, 1985.<br />
21 “Eqrem Çabej <strong>dhe</strong> studimet e gjuhësisë <strong>shqiptare</strong>”, Gjurmime albanologjike – seria e<br />
shkencave filologjike, nr. 17, Prishtinë, 1987. Instituti Albanologjik i Prishtinës, Prishtinë, 1988,<br />
f. 19-32.<br />
22 “Poreklo albanskog jezika i mjesto njegova nastavka”, - Studije iz istorije albanskog<br />
jezika, Akademija Nauka i Umjetnosti Kosova – Odelenje jezičkih književnih nauka i umjetnosti.<br />
Posebna izdanja, knjiga 4, Priština, 1982.<br />
23 “Veprimtaria shkencore e Prof. Eqrem Çabejt”, Studime gjuhësore në fushë të shqipes, III,<br />
«Rilindja» Prishtinë, 1985, f. 232.
<strong>dhe</strong> madje përgjegjësinë për arritjet e reja ia dedikonte Profesor Çabejt. “Pas vdekjes<br />
tragjike të Norbert Joklit – njohësit të rrallë të problemeve gjuhësore të shqipes, puna në<br />
hartimin e fjalorit të tij etimologjik pothuajse ra përgjithmonë në ujë, <strong>dhe</strong> vetëm Eqrem<br />
Çabej, nxënës i Joklit, ka mundur ta marrë mbi vete këtë detyrë të vështirë <strong>dhe</strong> ta kryej<br />
me sukses” 24 , shkruante Profesor Ajeti.<br />
Vendosja e jetës <strong>dhe</strong> veprës së Profesor Eqrem Çabejt në rrafshin historik të<br />
zhvillimit të gjuhësisë do të ishte një paraqitje mbase e zakonshme, sikur vepra e tij të<br />
mos shihej e<strong>dhe</strong> në kontekstin e zhvillimit të dijes gjuhësore, në dritën e historisë së<br />
gjuhëtarëve shqiptarë. E parë në dritën e gjuhësisë së përgjithshme të kohës <strong>dhe</strong> asaj<br />
<strong>shqiptare</strong>, kontributi i Profesor Eqrem Çabejt na del i plotë, i saktë, e gjithsesi e<strong>dhe</strong> i<br />
rëndësishëm për gjendjen e albanologjisë sot.<br />
Nuk me duket e qëndrueshme ndërkaq ndarja gjithsesi skematike që i ka bërë punës<br />
së Profesor Çabejt, duke e parë atë njëherë nga viti 1934-1945 <strong>dhe</strong> herën tjetër nga viti<br />
1945-1980. Dhe kjo për arsye se në studimet e gjertashme del sikur Profesor Çabej deri<br />
pas Luftës së Dytë Botërore ishte vetëm një literat, kritik letrar, historian i letërsisë <strong>dhe</strong><br />
folklorit, etnolog <strong>dhe</strong> përgjithësisht popullarizues i albanologjisë. Kërkimet e tij prej<br />
gjuhëtari zakonisht identifikohen me sintezën e tij për etnonimin arbër 25 , me një pyetësor<br />
dialektologjik 26 të përgatitur në Romë gjatë qëndrimit të tij në kohën e Luftës së Dytë<br />
Botërore, <strong>dhe</strong> më pak me dialektologun, disertacioni 27 e të cilit duke mos u botuar madje<br />
as në serinë e veprave të plota në Prishtinë për shumë kohë ka mbetur i panjohur <strong>dhe</strong> i<br />
pastudiuar në përmasën e studimit të veprave të tjera.<br />
Vetëm pas vdekjes së Profesor Çabejt, prej letërkëmbimit me Profesor Jup<br />
Kastratin, është kuptuar se ai, gjatë viteve sa qëndroi në Romë, me gjasë një fond leksikor<br />
të mbledhur vite më parë e bëri objekt studimit të tij <strong>dhe</strong> këtë e bëri madje në gjuhën<br />
gjermane 28 , ndërsa ka arsye të mjaftueshme të besohet se e<strong>dhe</strong> studimet bazë për<br />
“Mesharin” e Buzukut 29 i kishe bërë po në këtë kohë. Pavarësisht nga këto të dhëna të<br />
24 “Vështrim i punës në studimet etimologjike të gjuhës shqipe”, Shqiptarët <strong>dhe</strong> gjuha e tyre,<br />
ASHAK-SGJL, Botime të veçanta, Libri 10, Prishtinë, 1994, f. 141.<br />
25 Shih, Eqrem Çabej, Për gjenezën e literaturës shqipe (Pour la genèse de la littérature<br />
albanaise), “Hylli i dritës”, Shkodër, 1938.<br />
26 Shih, Atlasi gjuhësor shqiptar (Atlas linguistique albanais). Pesë fashikuj. Pyetësor 1-2578<br />
çështje. Romë, Grottaferrata. 1943 (Imprimé, en 5 fascisles, questions 1-2578, Grottaferrata).<br />
“Atlasi gjuhësor shqiptar” është një pyetësor (kuestionar) që përmban gjithsecili 2578 pyetje; të<br />
pesë fashikujt përbëjnë një “tërfulë” mjaft voluminoze”. (Eqrem Çabej, Letër Jup Kastratit,<br />
Tiranë, 24.VII.1963). Ky pyetësor u botua, por nuk qarkulloi. Sipas albanalogut Carlo Tagliavini<br />
në “Rivista d’Albania”, viti II, fash. 2, f. 186, Romë, qershor 1941, “Atlanti gjuhësor i shqipes” u<br />
projektua të hartohej nga katër bashkëautorë: Prof. Clemento Merlo, prof. Matteo Bartoli, prof.<br />
Carlo Tagliavini, prof. Eqrem Çabej, <strong>dhe</strong> të botohej nga Qendra e Studimeve Shqiptare pranë<br />
Akademisë së Shkencave të Italisë, në Romë, më 1940. – Shih e<strong>dhe</strong>: “Atlanti gjuhësor shqip” te<br />
revista “Shkëndija”, viti III, nr. 5, f. 43, Tiranë, mars 1943.<br />
27 Italoalbanische Studien (Studime italo-<strong>shqiptare</strong>). Disertation zur Erlangung des<br />
Doktorgrades an der Universität Wien. 1933. 143 f. (të daktilografuara). Me këtë punim, Çabej<br />
fitoi titullin e doktorit në filozofi. Udhëheqës shkencor qenë prof. Paul Kretschmer <strong>dhe</strong> Norbert<br />
Jokl.<br />
28 Beiträge zur albanische Wortkunde (Kontribute për historinë e fjalëve të shqipes), 700 f.<br />
Mbledhur materiali gjatë viteve 1935-1941, shkruar gjatë periudhës 1941-1957. Dorëshkrim<br />
gjermanisht. Ruhet në arkivin personal të prof. Eqrem Çabejt, Tiranë.<br />
29 Studimi i pari i Profesor Çabejt për Buzukun është një dorëshkrim me titull: Gjuha <strong>dhe</strong><br />
dialekti i Gjon Buzukut (La langue et le dialecte de Gjon Buzuku) 180 f. (të daktilografuara).
panjohura e<strong>dhe</strong> po të bëhet një tipologji e punës së Profesor Çabejt, kufiri i vitit 1945 do<br />
të shtyhej së paku deri në vitin 1949, sepse kontributi i tij gjuhësor me dy dispensa për<br />
“Albanologjinë” <strong>dhe</strong> “Linguistikën” nuk ndryshon rrënjësisht kërkimet serioze të tij në<br />
fushë të gjuhësisë.<br />
E gjithë kjo nuk lë mangut gjë në studimin e veprës së Profesor Çabejt nga<br />
Profesor Idriz Ajeti. Në kronologjinë e paraqitjes së plotë të saj ajo është vendosur në<br />
vendin që i takon. Në këtë linjë Profesor Ajeti ka caktuar kufij të qëndrueshëm, jo vetëm<br />
për disa nga hipotezat e vendit të formimit të popullit shqiptar e të gjuhës shqipe, të cilat<br />
e<strong>dhe</strong> vetë ai ia ka plotësuar me punën e tij prej albanologu, por e<strong>dhe</strong> të dy veprave<br />
themelore të tij: Shumësi i singularizuar <strong>dhe</strong> Studime etimologjike në fushë të shqipes.<br />
Për të parën theksonte sa “ka peshën e vet të ma<strong>dhe</strong>, qoftë në fushën e morfologjisë së<br />
shqipes, qoftë e<strong>dhe</strong> në lëmin e studimeve etimologjike të gjuhësisë <strong>shqiptare</strong>» 30 , ndërsa të<br />
për të dytën, kryeveprën e gjuhësisë <strong>shqiptare</strong> Studime etimologjike në fushë të shqipes,<br />
Profesor Ajeti shkruante: “Çabej, pasi kishte bërë në mënyrë të thukët e kritike analizën e<br />
punës së kryer në fushën e studimeve etimologjike të studimeve të mëparshme, me argumente<br />
<strong>dhe</strong> bindshëm kontestoi një varg zgjidhjesh të etimologëve të mëhershëm, qoftë<br />
për shkaqe të mungesës së objektivitetit, qoftë për shkaqe të mosnjohjes së mjaftueshme<br />
të gjuhës shqipe, qoftë, më në fund për shkak të mangësive në punën metodologjike, a në<br />
parimet mbi të cilat mbështeste teorinë e tij gjuhësore duke i përforcuar me të ma<strong>dhe</strong> të<br />
dhënat e reja – shpjegimet e veta» 31 .<br />
Me rastin e vdekjes së Profesor Çabejt <strong>dhe</strong> me rastin e shënimit të përvjetorëve të<br />
lindjes a të vdekjes së tij, Profesor Idriz Ajeti e ka vlerësuar kontributin e veprës së tij, si<br />
një monument historik, gjuhësor e kulturor. “Vepra e tërësishme e Çabejt, shkruante<br />
Profesor Ajeti, shënon një kontribut të pazëvendësueshëm në studimet e historisë së<br />
gjuhës <strong>dhe</strong> kulturës <strong>shqiptare</strong>. Ndërsa duke vlerësuar karakterin historik të personalitetit<br />
të tij në historinë e popullit shqiptar Profesor Ajeti shprehej: “Te Eqrem Çabej kemi<br />
bjerrë patriarkun e gjuhës sonë, të lidhur ngushtë për truallin, popullin shqiptar <strong>dhe</strong><br />
gjuhën e tij, vepra e të cilit do të mbetet e gjallë ndër ne si sot si në ditët që do të vijnë” 32 .<br />
III. 2. Për Mark la Pianën <strong>dhe</strong> albanologët e tjerë të botës <strong>shqiptare</strong><br />
Gjatë shumë vjetëve të punës së Seminarit Ndërkombëtar për Gjuhën Letërsinë <strong>dhe</strong><br />
Kulturën Shqiptare, Profesor Idriz Ajeti para seminaristëve ndërkombëtarë <strong>dhe</strong> vendorë,<br />
ka sjellë një numër studimesh themelore për albanologë të arealit kombëtar <strong>dhe</strong> të huaj.<br />
Krahas studimeve për Profesor Eqrem Çabejn, në studimet, recensionet <strong>dhe</strong> kumtesat e tij<br />
ai ka paraqitur e<strong>dhe</strong> dy tekste me vlerë: kumtesën “Mark La Piana në studimet e<br />
gjuhësisë <strong>shqiptare</strong>” 33 <strong>dhe</strong> recensionin thellues “Një ndihmesë në fushën e leksikologjisë<br />
Tiranë, 1954. (Dorëshkrim. Arkivi i Institutit të Gjuhësisë <strong>dhe</strong> Letërsisë, Tiranë).<br />
30 «Eqrem Çabejt: “Shumësi i singularizuar në gjuhën shqipe”. Universiteti shtetëror i<br />
Tiranës, Instituti i Historisë <strong>dhe</strong> i Gjuhësisë, Tiranë, 1976, 216 f.» Gjurmime albanologjike. Nr. 2,<br />
f. 259-262, Prishtinë, 1968, f. 262.<br />
31 “Vështrim i shkurtër i punës në studimet etimologjike të gjuhës shqipe”. Vepra, 3,<br />
ASHAK-SGJL, Libri i 16, Prishtinë, 1998, f. 253.<br />
32 Shih, “Eqrem Çabej (1908-1980)”, In memoriam, në - Studime gjuhësore në fushë të<br />
shqipes, III, “Rilindja” Prishtinë, 1985, f. 264.<br />
33 Shih, Vepra 5, ASHAK, Prishtinë, 2002, f. 71-76.
<strong>shqiptare</strong>” 34 , në të cilin Profesor Ajeti i bënte një paraqitje të veçantë veprës së<br />
leksikologut të dalë nga djepi i arbneshëve të Zarës Kruno Krstić 35 .<br />
Pavarësisht prej paraqitjes mjaft sintetike që i bënë linguistit të dalë nga lagja e<br />
arbëreshëve të Italisë Mark la Pianës, për një sintezë të plotë të veprës së tij mjeshtrit tonë<br />
i mungonte informacioni i plotë. Kjo është arsyeja pse në shqyrtimin e disa prej çështjeve<br />
themelore studiuesi ynë jo njëherë mbështetej në referenca të zgjeruara të mendimit<br />
gjuhësor të Profesor Jup Kastratit (probleme të historisë së gramatikës), në referenca të<br />
mendimit kryesisht kritik të Profesor Besim Bokshit (për probleme të gjuhësisë<br />
ballkanike), në referenca sintetizuese të diskutuara kryesisht te leksiku historik nga<br />
Profesor Eqrem Çabej (për çështje të etimologjisë) etj.<br />
Për historinë e albanologjisë është me interes vendi që Profesor Ajeti i bëri Pianës<br />
në studimet albanologjike të dijes italiane <strong>dhe</strong> asaj arbëreshe, duke e vendosur pranë<br />
Carlo Tagliavinit <strong>dhe</strong> Matteo Bartolit në njërën anë <strong>dhe</strong> pranë Dhimitër Kamardës në<br />
anën tjetër. Pasi ia njeh meritën për nxjerrjen në rend të parë, hipotezën ilire të vendit të<br />
formimit të gjuhës shqipe <strong>dhe</strong> sidomos për kalimin e saj nga “pellazgjishtja” e Dhimitër<br />
Kamardës në ilirishten e albanologëve të gjysmës së parë të shekullit XX, Profesor Idriz<br />
Ajeti kontributin e Mark la Pianës e sheh në dy drejtime: në kontributin e tij për botimin<br />
<strong>dhe</strong> studimin e letërsisë së vjetër arbëreshe <strong>dhe</strong> në kontributin e tij për studimet<br />
linguistike, kryesisht në fushë të gramatikës historike <strong>dhe</strong> në fushë të etimologjisë.<br />
Ndonëse, si shkruan autori ynë, dija për Mark la Pianën do të jetë e plotë vetëm kur<br />
të jenë botuar dy veprat e tij fundamentale ”Gramatika historike e shqipes” <strong>dhe</strong> “Fjalori<br />
etimologjik i shqipes”, kjo nuk e pengon që të nxjerrë përfundime thelbësisht historike:<br />
“Asnjë gjurmues, i vjetër a i ri nga radhët e studiuesve të degëzimeve gjuhësore<br />
albanistike në truall të Italisë, nuk kishte depërtuar aq thellë në thelbin e çështjeve<br />
gjuhësore të shqipes, ku u gjend arbëreshi Mark la Piana” 36 .<br />
Dy dekada më parë, doli nga shtypi një fjalor dialektor i arbëreshëve të Zarës.<br />
Autori i këtij fjalori i dha gjuhësisë <strong>shqiptare</strong> <strong>dhe</strong> sidomos dialektologjisë historike të saj<br />
një vëllim prej 5000 njësish leksikore. Fjalori qe pritur me konsiderata të larta po e<strong>dhe</strong><br />
me diskutime të natyrës metodologjike, përmbajtësore <strong>dhe</strong> gjuhësore. Gjurmuesi i<br />
dikurshëm i këtij areali <strong>dhe</strong> studiuesi i pasionuar që përmes një fjale, një veçorie fonetike,<br />
morfologjike <strong>dhe</strong> dialektore, shpesh i është kthyer kësaj pasurie gjuhësore kombëtare,<br />
shpejt e mori në dorë <strong>dhe</strong> ia bëri vendin në historinë e albanologjisë, si një prej botimeve<br />
të rëndësishme gjuhësore për arealin e moçëm të shqipes së shekullit XVII-XVIII, <strong>dhe</strong><br />
këtë e bëri jo duke përimtuar sipas parimeve të tij disa fjalë të karakterit historik, por<br />
duke e vënë këtë vepër përballë veprave më të rëndësishme të autorëve: Mikloshiq,<br />
Weigand, Tagliavini, Ajeti, të cilat për më se dy shekuj kishin mbledhur <strong>dhe</strong> kishin sjellë<br />
pasurinë e pashtershme të shqipes së hershme.<br />
III. 3. Prej albanologjisë deri te ballkanistika<br />
Në kërkim të problemeve të veçanta në fushë të gjuhësisë krahasimtare, Profesor<br />
Idriz Ajeti ka shkruar e<strong>dhe</strong> një sërë studimesh e syzimesh albanologjike për albanologë<br />
<strong>dhe</strong> shkolla nacionale, të cilat për shumë dekada kanë përparuar mendimin shkencor në<br />
fushë të albanologjisë. Institucioni, përkatësisht vendi më ideal ku mund të paraqiteshin<br />
<strong>dhe</strong> madje të diskutoheshin disa çështje të kësaj natyre ishte Seminari. Ligjëratat,<br />
34 Shih, Vepra 5, ASHAK, Prishtinë, 2002, f. 91-94.<br />
35 Shih, Rječnik govora zadarskih arbanasa, Zadar, 1987.<br />
36 Vep. e cit., f. 76.
kumtesat <strong>dhe</strong> sesionet shkencore të cilat organizoheshin në këtë Seminar veç temave për<br />
zhvillimin e brendshëm të gjuhës, letërsisë e të kulturës <strong>shqiptare</strong>, gjenin hapësirë e<strong>dhe</strong><br />
për tema të mëdha: të historisë së albanologjisë, të domeneve, të shkollave, të nocioneve<br />
<strong>dhe</strong> të përfaqësuesve të saj. Në Seminarin e vitit 1978, në të cilin u organizua Sesioni<br />
shkencor “Problemet aktuale <strong>dhe</strong> kërkimet albanologjike në botë” Profesor Ajeti zgjodhi<br />
të ligjërojë për njërin nga indoeuropianistët më të më<strong>dhe</strong>nj të shekullit XX, Holger<br />
Pedersenin.<br />
Holger Pedersen. Në studimin e personalitetit të Holger Pedersenit mjeshtri ynë<br />
shihte shkallët e ngjitjes së dijes albanologjike në përmasa europiane <strong>dhe</strong> më gjerë. Gjatë<br />
kësaj periu<strong>dhe</strong>, gjuhës shqipe iu caktua vendi i saj në familjen europiane, u zgjerua fondi<br />
jo vetëm i leksikut por e<strong>dhe</strong> i sistemit gramatikor në familjen e gjuhëve ballkanike, u<br />
stabilizua metoda e gjuhësisë historike krahasuese e<strong>dhe</strong> në studimet albanologjike të<br />
albanologëve vendorë, ishte botuar Fjalori etimologjik i shqipes i Gustav Majerit, një prej<br />
veprave monumentale jo vetëm për albanologjinë, por e<strong>dhe</strong> për gjuhësinë e përgjithshme<br />
në Ballkan <strong>dhe</strong> Europë. Probleme si këto <strong>dhe</strong> të tjera, Profesor Ajeti i ka rrahur në një<br />
kumtesë në sesionin “Marrëdhëniet kulturore <strong>shqiptare</strong> e evropiane 37 . Në studimin e tij<br />
theksonte se Pederseni do të zë vendin e lënë bosh nga Gustav Majeri, jo vetëm me<br />
vazhdimësinë e kërkimeve të tij, por e<strong>dhe</strong> me nivelin shkencor të rrahjes së disa<br />
problemeve, sikur është: nyja e prapme në gjuhën shqipe <strong>dhe</strong> rumanishte, ndikimi i<br />
latinishtes në sistemin gramatikor të shqipes, tipi i tingujve l, ll në gjuhën shqipe <strong>dhe</strong><br />
reflekset e guturaleve në gjuhësinë indoevropiane.<br />
Sipas një rendi të vënë re e<strong>dhe</strong> në studimet e tjera të karakterit albanologjik,<br />
Profesor Idriz Ajeti, tekstet e tij i hap si pedagog, i vazhdon si historian i albanologjisë<br />
<strong>dhe</strong> i përfundon si kërkues e reflektues. Në këtë rrjedhë ai në pjesën e tretë të këtij<br />
studimi sjellë <strong>dhe</strong> diskuton gjerësisht, duke përcjellë e<strong>dhe</strong> mendimin e tij për tingujt l,ll<br />
<strong>dhe</strong> sidomos për reflekset e guturaleve, një çështje e cila sikur shprehet Profesor Ajeti<br />
mbetet e hapur e<strong>dhe</strong> pas botimit të monografisë sintezë të Holger Petersenit.<br />
Carlo Tagliavini. Brenda zhvillimeve të linguistikës së përgjithshme, dijes<br />
europiane për albanologjinë <strong>dhe</strong> disa fushave të tjera të kërkimit, Profesor Idriz Ajeti ka<br />
shkruar e<strong>dhe</strong> një studim përmbajtësor e<strong>dhe</strong> për profesorin e tij Carlo Tagliavinin.<br />
Sipas një parimi, të cilin ai e ka ndjekur përgjithësisht në të gjitha tekstet e këtij<br />
lloji, Profesor Ajeti, fillimisht sjell një pamje të plotë të studimeve albanologjike të<br />
shkollës italiane, ndërsa në rrjedhën e saj e<strong>dhe</strong> përfaqësuesit: Matteo Bartoli, G. J. Askoli,<br />
Francesco Ribezzo, Rosi, Jung, Busetti, Leotti, Kordignano etj., si <strong>dhe</strong> problemet<br />
kryesore që përfaqëson ajo: tekste të vjetra, gramatika, fjalorë dygjuhësorë, kërkime<br />
dialektore, probleme etimologjike etj.<br />
Carlo Tagliavini është një prej studiuesve italian i cili ka lënë një trashëgimi të<br />
pasur në gushë të linguistikës <strong>dhe</strong> të albanologjisë njëkohësisht. I specializuar në fushë të<br />
romanistikës, ai njihte jo vetëm fondin ballkanik e europian të gjuhëve romane, por e<strong>dhe</strong><br />
marrëdhëniet shqiptaro-sllave, në studimin e të cilave ka mbetur për t’u hulumtuar e<strong>dhe</strong><br />
në kohën tonë. Në lidhje me marrëdhëniet gjuhësore ballkanike Carlo Tagliavini rrahu në<br />
shumë drejtime çështjen e burimit të prapavendosjes së nyjës në gjuhën shqipe, të disa<br />
dhjetëra etimologjive, gurrën e të cilave e kërkonte te burimet e sakta të tyre, duke u bërë<br />
37 Shih, “Kontributi i Holger Pedersenit në studimin e historisë së gjuhës shqipe”, Seminari<br />
Ndërkombëtar për Gjuhën Letërsinë <strong>dhe</strong> Kulturën Shqiptare, nr. 6, Universiteti i Prishtinës –<br />
Fakulteti i Filologjisë, Prishtinë, 1979, f. 153-159; “Për kontributin e linguistikës italiane në<br />
studimet e gjuhësisë <strong>shqiptare</strong> – Carlo Taglavini”, Seminari Ndërkombëtar për Gjuhën Letërsinë<br />
<strong>dhe</strong> Kulturën Shqiptare, nr. 11, UK-FF, Prishtinë, 1985, f. 71 -77.
një pamje të përimtuar, ndërsa disa prej çështjeve Profesor Ajeti mendon se ende janë<br />
aktuale.<br />
Një vepre të Carlo Tagliavinit, të cilës Profesor Idriz Ajeti i është qasur shumë herë<br />
<strong>dhe</strong> i është qasur ashtu thellësisht e përimtueshëm është kryevepra “Shqiptarët e<br />
Dalmacisë” 38 . Studiues, i cili këtë ishull gjuhësor të shqipes së moçme e kishte bërë<br />
objekt studimi, mjeshtri ynë, kishte arsye t’i kthehej shpesh kësaj vepre në studime <strong>dhe</strong><br />
vlerësime të ndryshme e njëra prej tyre ishte e<strong>dhe</strong> gjetja e vendit të saj në historinë e<br />
albanologjisë. “Kami pasur fat ta rimarrim nëpër duar gjithë lëndën e këtij dialekti të<br />
kësaj enklave arbëreshe prej nesh të mbledhur e krahasuar me të at<strong>dhe</strong>ut të përparshëm në<br />
Shestan të Krajës. Vlera e kësaj vepre të ma<strong>dhe</strong> të Tagliavinit më fort se në fushën e<br />
fonetikës historike, të morfologjisë e të fjalëformimit të kësaj të folmeje, qëndron në<br />
trajtimin e thelluar të thesarit leksikor, duke u përpjekur t’ia kërkojë, e mundësisht t’ia<br />
gjejë rrugën çdo lekseme e<strong>dhe</strong> shprehjeje – të lessico etimologiko të tij, kapitulli që<br />
përbën pjesën më të ma<strong>dhe</strong>, mbase kryesoren të kësaj vepre të Tagliavinit” 39 .<br />
III. 4. Studimet gjuhësore albanologjike në ish-Jugosllavi<br />
Në një periudhë prej shumë dekadash, për aq sa është marrë me studimin e<br />
marrëdhënieve gjuhësore shqiptaro-sllave, herë pas here ka shtuar kur më sintetikisht<br />
(periudha <strong>dhe</strong> shkolla gjuhësore) e kur në formë syzimesh (autorë <strong>dhe</strong> probleme të<br />
ndryshme gjuhësore) të studiuesve sllavë për gjuhësinë <strong>shqiptare</strong> 40 .<br />
Periudha e gjatë prej rreth dy shekujsh, prej kur studiues sllavë e sllavistë merren<br />
me studimet albanologjike, është e kuptueshme, pse Profesor Idriz Ajetin nuk mund ta<br />
lironin prej gjykimeve të tij <strong>dhe</strong> sigurisht e<strong>dhe</strong> prej një paraqitjeje shpesh të detajuar të<br />
kërkimeve të tyre jo vetëm albanologjike.<br />
Studiuesit sllavë, ashtu si e<strong>dhe</strong> bashkëkohësit e tyre albanologë nga radha e<br />
studiuesve austriakë, gjermanë, hungarezë etj., më parë se të merreshin me albanologjinë,<br />
ishin studiues të gjuhëve të tyre, ballkanologë, linguistë të gjuhësisë së përgjithshme,<br />
romanistë, helenistë, keltistë, indoeuropanistë etj., ndërsa gjuhës shqipe, gjithashtu i<br />
qaseshin nga aspekte të ndryshme.<br />
Jernej Kopitar. Më i pari studiues i arealit sllav në historinë e albanologjisë ishte<br />
Jernej Kopitar (1829), ishte censor për gjuhët sllave të Jugut në Vjenë <strong>dhe</strong> në gjuhësinë<br />
<strong>shqiptare</strong> e interesonin huazimet sllave, ndërsa në veprën e tij dha e<strong>dhe</strong> mjaft shembuj të<br />
përbashkët të strukturës gramatikore serbe <strong>dhe</strong> shqipe.<br />
38 L’albanese di Dalmatia, Firenze, 1937.<br />
39 Shih, Vepra, 5, ASHAK, Prishtinë, 2002, f. 67.<br />
40 Shih, “Albanistika jugosllave <strong>dhe</strong> disa probleme të saj“, SNGJLKSH 5, UP-FF, Prishtinë,<br />
1979, f. 15-26; ”Henrik Bariqi për gjuhën shqipe”, SNGJLKSH 14,1988:111-117; “Mendime të<br />
studiuesve jugosllavë për historinë e gjuhës shqipe” SNGJLKSH 15-16, UP-FF, Prishtinë, 1995,<br />
f. 105-112; “Në njëqindvjetorin e vdekjes së Fran-- Mikloshiqit”, Vepra, 5, ASHAK, Prishtinë,<br />
2002, f. 19-24; “Kontributi i studiuesve sllovenë për historinë e gjuhës shqipe <strong>dhe</strong> krijimin e<br />
letrarishtes së saj”, Vepra, 5, ASHAK, Prishtinë, 2002, f. 33-34; “Në gjashtëdhjetëvjetorin e<br />
themelimit të Akademisë Sllovene të Shkencave <strong>dhe</strong> të Arteve (1938-1998)”, Vepra, 5, ASHAK,<br />
Prishtinë, 2002, f. 35-36; “Zhvillimi i gjuhësisë <strong>shqiptare</strong> në Jugosllavi”, Vepra, 5, ASHAK,<br />
Prishtinë, 2002, f. 37-49; “Albanistika jugosllave <strong>dhe</strong> disa probleme të saj”, Vepra, 5, ASHAK,<br />
Prishtinë, 2002, f. 51-61; “Gjuha shqipe në studimet krahasuese të Profesor Radosllav<br />
Boshkoviqit, Vepra, 5, ASHAK, Prishtinë, 2002, f. 85-90; “Agnia Vasilievna Desnickaja (1912-<br />
1992”, Vepra, 5, ASHAK, Prishtinë, 2002, f. 225-257.
Franc Mikloshiq. Në brezin e parë të studiuesve sllavë linguisti slloven Franc<br />
Mikloshiq (1813-1891), themelues i linguistikës shkencore sllave, ballkanologu e<br />
etimologu, është albanologu, të cilin Profesor Idriz Ajeti ia bashkonte treshes së ma<strong>dhe</strong><br />
albanologjike, madje duke ua paraprirë: Mikloshiq-Majer-Petersen-Jokli.<br />
Nëse Profesor Çabej, dijen e arrirë në fushë të albanologjisë ia dedikonte trinomit<br />
Majer-Petersen-Jokli, Profesor Ajeti këtij trinomi ia paravinte e<strong>dhe</strong> një emër gjithsesi të<br />
rëndësishëm, të parë sigurisht e<strong>dhe</strong> me vlerësimin e një sllavisti të përkushtuar: sllavistin,<br />
ballkanologun e albanologun Franc Mikloshiq, <strong>dhe</strong> ua pasvinte kurorë dorën e sigurt,<br />
patrikun e studimeve albanologjike të gjysmës së dytë të shekullit XX, albanologun<br />
Eqrem Çabej.<br />
Franc Mikloshiqi është njëri nga ata pak studiues të gjysmës së dytë të shekullit<br />
XIX, i cili zbatoi me korrektësi dijen e arrirë të kohës jo vetëm në studimet sllave e<br />
ballkanistike por e<strong>dhe</strong> në fushë të albanologjisë. Duke shqyrtuar marrëdhëniet sllavo<strong>shqiptare</strong>,<br />
kryesisht të ndikimit të sllavishtes në shqipen, Mikloshiq ka diktuar <strong>dhe</strong><br />
identifikuar qartë disa probleme të historisë së gjuhës shqipe, të fonetikës historike, të<br />
ndikimeve të jashtme mbi sistemin jo vetëm leksikor por e<strong>dhe</strong> gramatikor të shqipes.<br />
Konkluzionet e tij të kohës, ndonëse nuk diheshin atë kohë dokumentet <strong>dhe</strong> botimet e<br />
para shqipes, do të pranohen nga gjuhësia <strong>shqiptare</strong> e<strong>dhe</strong> pas zbulimit <strong>dhe</strong> botimit të<br />
“Mesharit” të Gjon Buzukut.<br />
Në veprat e tij gjithsesi të karakterit monografik bardi i sllavistikës <strong>dhe</strong> themeluesi i<br />
ballkanistikës Franc Mikloshiq, ka diskutuar një varg çështjes të sistemit fonetik e<br />
fonologjik, gramatikor e historik, leksikor e etimologjik, si: vokalet e shkurtra e vokalet e<br />
gjata të shqipes, çështjen e zanoreve iniciale, problemin e likuideve, problemin e<br />
guturaleve palatale etj.<br />
Interesimet e studiuesve sllavë për albanologjinë në mënyrë të veçantë janë shtuar<br />
në fillim të shekullit XX. Në këtë kohë interesimet për albanologjinë nuk vijnë vetëm si<br />
rezultat i kërkimeve në fushë të indoeuropianistikës, ballkanistikës, romanistikës apo<br />
sllavistikës, por e<strong>dhe</strong> si rezultat i kërkimeve të drejtpërdrejta në fushë të historisë së<br />
gjuhës shqipe, strukturës gramatikore të saj, të etimologjisë etj. Studiuesit e kësaj kohe do<br />
të merren me prejardhjen ilire a trake të shqiptarëve, varësisht prej tezës që përkrahnin,<br />
me fjalorë dialektorë të shqipes, me strukturën historike të gramatikës së shqipes etj.<br />
Kërkimet fillestare të medievistit, Shuflait, bënë që, pas Gracit e Vjenës, të<br />
krijohen mundësitë për të pasur e<strong>dhe</strong> një qendër të fuqishme albanologjike në zonën<br />
ballkanike, pra në Zegreb. Mirëpo, sikur dihet, strukturat politike serbe që vepronin në<br />
Beograd vendosën të pengonin formimin e kësaj qendreje në Zagreb, e këtë mund ta<br />
bënin më së miri duke e likuiduar fizikisht bardin e këtyre kërkimeve, medievistin Milan<br />
Shuflai. Qeveria e atëhershme jugosllave, u angazhua për formimin e një qendreje<br />
albanologjike në Beograd, e cila quhej Seminari i albanologjisë, sepse siç duket ishte e<br />
vetmja mundësi për kontrollimin e një strukture intelektuale në fushë të albanologjisë, e<br />
cila vepronte jo vetëm në ish-Jugosllavi <strong>dhe</strong> madje jo vetëm në Europën Juglindore.<br />
Rajko Nahtigal. Sllavisti <strong>dhe</strong> indoeuropianisti Rajko Nahtigal, filolog nga Graci,<br />
në fushë të albanologjisë do të zgjerojë kërkimet e tij jo vetëm me vrojtimet e tij të<br />
marrëdhënieve gjuhësore ballkanike, por e<strong>dhe</strong> me angazhimin e tij të drejtpërdrejtë në<br />
terren. Me ftesën e Komisisë Letrare të Shkodrës (1917) Rajko Nahtigal (Reinhold<br />
Nahtigal) për një kohë të mirë do të qëndrojë në Shqipëri <strong>dhe</strong> veç tjerash do të botojë<br />
katër punime për gramatikën historike të shqipes e përemrat e shqipes, ndërsa në studimet<br />
për normëzimin e gjuhës shqipe do të bëhet i popullarizuar për Prologomenen, Çështja e<br />
një gjuhe letrare të përbashkët të shqipes, ndonëse tash së voni mendohet se e ka shkruar,<br />
ose së paku është bashkautor i saj, Ndre Mjeda.
Henrik Bariq. Rrethin e shquar të studiuesve të vlerësuar nga Profesor Ajeti,<br />
njëkohësisht e përbëjnë e<strong>dhe</strong> studiuesit që kanë shënuar majat e studimeve të tyre në<br />
fushat përkatëse, si: romanisti, sllavisti <strong>dhe</strong> etimologu më me ndikim në qarqet shkencore<br />
jugosllave Petar Skok; linguisti fatkeq, në duart e të cilit besohej se do të mbetet<br />
sllavistika e gjysmës së dytë të shekullit XX, por nuk do të mungonin as kontributet e tij<br />
në fushë të albanologjisë, Ivan Popoviq; <strong>dhe</strong> mjeshtri i tij, Profesori e bardi i Seminarit të<br />
Albanologjisë në Beograd, kroati Henrik Bariq. Nëse dy të parët, sikur dihet me ngulm<br />
ndoqën linjën e Selishqevit, duke u bërë jo njëherë dorë e zgjatur e mendimit ideologjik<br />
pansllavistë në Ballkan, Bariqi përgjithësisht mbajti një qëndrim të drejtë për shqiptarët,<br />
sado deri në fund mbrojti pikëpamjen, që më në fund ishte thjesht pikëpamje shkencore e<br />
tij, për prejardhjen e popullit shqiptar nga trakët.<br />
I lindur në Dubrovnik në kohën kur Gustav Majer po shënonte majat e studimeve të<br />
tij albanologjike <strong>dhe</strong> madje po i vendoste themelet e albanologjisë shkencore, Henrik<br />
Bariq, si e<strong>dhe</strong> brezi i tij me prirje të theksuara për kërkimet shkencore, orientohet drejt<br />
Vjenës e Gracit, ku bëhet e<strong>dhe</strong> studenti i dalluar i profesorëve të shquar të kohës Meyer-<br />
Lübke. Këtu ai merr dijen bazë në fushë të romanistikës, ballkanistikës,<br />
indoeuropianistikës <strong>dhe</strong> madje do të ketë në dorë gjithë të arriturat më të larta të<br />
albanologjisë së kohës. Që në fillim ai do të shquhet për korrektësinë e përdorimit të<br />
metodologjisë së kërkimit shkencor <strong>dhe</strong> për mendimin kritik të paraardhësve të tij në<br />
fushat përkatëse. Një qëndrim jashtëzakonisht konsekuent në kritikën e tij në fushë të<br />
albanologjisë do të mbajë sidomos ndaj lëvruesit më të thellë të saj Gustav Majerit.<br />
Sigurisht kjo është arsyeja pse nga fillimet e kërkimeve të tij, albanologjia do të bëhet<br />
objekt studimi. Duke zbatuar metodologjitë më të reja shkencore <strong>dhe</strong> duke mbajtur<br />
qëndrim kritik ndaj arritjeve të gjeratëhershme ai njëkohësisht do të bëhet e<strong>dhe</strong> bartës i<br />
zhvillimeve të saj.<br />
Gjatë kohës që po e drejtonte Degën e gjuhësisë indoevropiane në Beograd hapi<br />
Seminarin e Gjuhës Shqipe e pranë saj të parën revistë <strong>dhe</strong> të vetme albanologjike Arhiv<br />
za arbanasku starinu, jetik i etimologiju (1923-1928) 41 , në të cilën studimet e tyre i<br />
botonin e<strong>dhe</strong> albanologët, ballkanologët <strong>dhe</strong> indoeuropeistët më të njohur të kohës: bardi<br />
i studimeve albanologjike të kohës Norbert Jokli, dialektologët Carlo Tagliavini e Glisha<br />
Elezoviq, romanisti Petar Skok, ilirologu e helenisti Milan Budimir etj.<br />
Përgatitja universitare në fushë të indoeuropianistikës bëri që Bariqi të vazhdojë<br />
kërkimet <strong>dhe</strong> studimet e tij në traditën e kërkimeve <strong>dhe</strong> studimeve mbi prejardhjen e<br />
popullit shqiptar e të gjuhës shqipe (ilire apo trake), si <strong>dhe</strong> mbi disa probleme themelore<br />
të strukturës gjuhësore të shqipes, të trashëgimisë a të përkimeve të saj me gjuhët motra<br />
të familjes indoevropiane njëherë <strong>dhe</strong> ballkanike herën tjetër.<br />
Në fushë të studimit të historisë së gjuhës shqipe e të vendit të formimit të saj<br />
Hernrik Bariq deri në fund mbrojti teorinë e prejardhjes së gjuhës shqipe nga trakishtja.<br />
Në të vërtetë Bariqi mbrojti <strong>dhe</strong> plotësoi atë teori, të cilën e<strong>dhe</strong> më parë e mbrojtën <strong>dhe</strong> e<br />
plotësuan disa nga studiuesit e njohur para tij. Vendin e formimit të popullit shqiptar e të<br />
gjuhës shqipe e gjente në lindje të Ballkanit, afër rumunëve. Profesor Ajeti, duke<br />
vlerësuar kontributin e Henrik Bariqi në fushë të albanologjisë, me gjithë meritat që ia<br />
41 Serinë e kësaj reviste e ka ribotuar fototip Institutit Albanologjik i Prishtinës, në redaksinë<br />
e së cilës gjenet e<strong>dhe</strong> Profesor Idriz Ajeti. Shih: Arhiv za arbanasku starinu, jezik i etnologiju,<br />
knjiga I, sv. 1-2. / Urednik H. Barić.- Beograd, 1923.- Ribotuar - München, 1971. 276 f.; II (1924) /<br />
Beograd, 1925, 450 f.; III, sv. 1-2. 1926, 305 f.; IV, sv. 1. Ribotuar i plotë në Munchen, 1971. /<br />
Urednik H. Barić.- Prishtinë - Priština, 1969. 160 f.; Ky ribotim u bë nën kujdesin e Prof. Dr.<br />
Idriz Ajetit <strong>dhe</strong> Prof. Dr. Hasan Kaleshit.
njihte, sa i përket mendimit të tij për vendin e formimit të popullit shqiptar e të gjuhës<br />
shqipe, teksti i tij kishte e<strong>dhe</strong> elemente polemizuese, një diskurs jo shumë i zakonshëm në<br />
diskutimet e tij: “Po të njihej një lëvizje e tillë e masave <strong>shqiptare</strong> nga tërthoret lindore të<br />
Ballkanit, historiani objektiv si <strong>dhe</strong> studiuesit e shkencave të tjera nuk e dimë sa a do të<br />
pajtoheshin me një shtyrje të shqiptarëve nga lindja në drejtim të viseve perëndimore<br />
ballkanike kur dihet se si kronistëve greko-romakë të kohës antike nuk u shpëtonin pa i<br />
regjistruar as lëvizjet më të vogla demografike. Nuk e kuptojmë pse në rastin tonë do t’i<br />
shtinin veshët në lesh!” 42 . Më tej Profesor Ajeti kundërshtimin e tij ndaj tezave të Bariqit<br />
<strong>dhe</strong> madje jo vetëm të tij iu kundërvihet kryesisht me ato elemente me të cilat kanë<br />
mbrojtur konceptin e tyre e<strong>dhe</strong> linguistët e mëparshëm e të kohës së tij, për prejardhjen e<br />
popullit shqiptar e të gjuhës shqipe nga ilirët, përkatësisht ilirishtja. Në këtë rrjedhë,<br />
megjithatë, sikur shprehej Profesor Idriz Ajeti “për hir të së vërtetës do të themi që<br />
Bariqi, duke ndjekur hullinë e Joklit, shqiptarët i gjen në Shkodër e në rrethin e saj para<br />
dyndjes së sllavëve në ato toka <strong>shqiptare</strong>” 43 .<br />
Duke rimarrë shumë nga problemet e diskutuara <strong>dhe</strong> që vazhdonin të diskutoheshin<br />
në gjuhësinë e përgjithshme <strong>dhe</strong> atë indoveuropiane, Henrik Bariq ka sjellë rezultate të<br />
reja e<strong>dhe</strong> në fushë të gjuhësisë, ku ilirishtja <strong>dhe</strong> shqipja marrin rolin paraprijës: problemet<br />
e guturaleve indoevropiane, reflekset e guturaleve indoeuropiane në fazën e sotme të<br />
këtyre popujve <strong>dhe</strong> palatalet indoeuropiane. Po kështu mund të thuhet e<strong>dhe</strong> për studimet e<br />
tij në fushë të gjuhësisë ballkanike, ku ai merret me problemet e përkimeve leksikore, në<br />
kontekst të bashkëjetesës së popujve <strong>dhe</strong> kulturave të Ballkanit. Vlerësimet e Profesor<br />
Ajetit e<strong>dhe</strong> këtu dalin bindëse: “në qoftë se Bariqi në shtjellimin e këtyre problemeve<br />
kardinale ka arritur të fusë pakëz dritë të re, ka fituar me të, padyshim, e<strong>dhe</strong> gjuhësia<br />
<strong>shqiptare</strong>” 44 .<br />
IV. Përfundime<br />
Kontributi i Profesor Idriz Ajetit si historian i albanologjisë nuk zë atë vend të<br />
rëndësishëm, të cilin e zë në fushë të dialektologjisë, të planifikimit gjuhësor e të<br />
marrëdhënieve gjuhësore shqiptaro-sllave, por e<strong>dhe</strong> ato vija në të cilat e ka përvijuar<br />
dijen albanologjike përfaqësuesit e saj <strong>dhe</strong> problemet themelore të saj, nuk janë më pak<br />
përmbajtësore.<br />
Në korpusin e madh të historisë së albanologjisë Profesor Idriz Ajeti është i<br />
rëndësishëm për mënyrën se si ai në albanologji është identifikuar me jetën <strong>dhe</strong> veprën e<br />
tij: themelues i institucioneve albanologjike, bartës i qenësisë së tyre në situatat më të<br />
vështira politike; autorë, projektues <strong>dhe</strong> drejtues i projekteve më të rëndësishme<br />
shkencore; kërkues, sintetizues <strong>dhe</strong> vlerësues i arritjeve më të larta në fushë të<br />
albanologjisë.<br />
Në këtë mënyrë, ai ka vazhduar ta ndërtojë institucionin e albanologjisë duke u bërë<br />
albanologjia vetë.<br />
Prishtinë, më 24 maj 2007<br />
Botime të reja bukureshtare<br />
NJË LIBËR STUDIMOR PËR LETËRSINË SHQIPE DHE RUMUNE<br />
42 I. Ajeti, Vepra V, f. 81.<br />
43 Po aty, f. 81.<br />
44 Po aty, f. 79.
(Luan Topçiu: Oglinzi literare/Pasqyra letrare, Editura Privirea,<br />
Bukuresht 2007)<br />
Pas fjalorit akademik shqip-rumanisht <strong>dhe</strong> një serë veprash tjera<br />
brilante, këto ditë doli në Bukuresht, një vepër e re e bilingve e dr. Luan<br />
Topçiut, Oglinzi literare/Pasqyra letrare. Fjala është për një vepër me vlera<br />
eseistike që e pa dritën e botimit në kuadrin e Editurës “Privirea”. Libri<br />
përmban studime të ndryshme mbi letërsinë <strong>shqiptare</strong>, kryesisht për autorët<br />
që janë përkthyer në rumanisht gjatë viteve të fundit, si <strong>dhe</strong> sprova apo<br />
studime për disa autorë të shquar të letërsisë rumune. Kështu objekt studimi<br />
në këtë libër janë disa nga romanet e Ismail Kadaresë, kryesisht ato të<br />
përkthyer në rumanisht, poezia e poetit kombëtar rumun, Mihai Eminesku,<br />
poezia e Lasgush Poradecit, ajo e Viktor Eftimiut, proza magjike e Mitrush<br />
Kutelit, poezia plot forcë e Visar Zhitit, proza onirike e Besnik Mustafajt,<br />
lirika e Resul Shabanit, Hali Haxhosajt, poezia bashkëkohore rumune:<br />
Nikita Stënesku (Nichita Stănescu), Dumitru M. Ion, Karolina Ilika<br />
(Carolina Ilica) etj.<br />
Autori është i njohur si njëri nga eseistët më të mirë që ka bota<br />
<strong>shqiptare</strong>. Pos kritikës letrare <strong>dhe</strong> leksikografisë, merret e<strong>dhe</strong> me pikturë. Që<br />
nga viti i shkuar është duke ushtruar funksionin e sekretarit të parë të<br />
ambasadës <strong>shqiptare</strong> në Bukuresht. Nga ana e tij kuptojmë se është folur<br />
gjithmonë për përkime të shumta rumuno-<strong>shqiptare</strong>, në plan gjuhësor,<br />
folklorik, në fushën e antropologjisë kulturore, atë të historisë së<br />
mentaliteteve, të zakoneve të të dy popujve, në filozofinë kolektive, në<br />
simbolet popullore, <strong>dhe</strong> kështu me rradhë. Shumë nga këto ngjashmëri <strong>dhe</strong><br />
elemente të përbashkëta janë të shpjegueshëm përmes fushës gjeografike të<br />
përbashkët, me historinë e përbashkët, me konstitucionin shpirtëror të<br />
ngjashëm, por e<strong>dhe</strong> me dukuri paralele universale që ndëli<strong>dhe</strong>n me natyrën<br />
universale të njeriut, pa qënë nevoja e kontakteve të drejtpërdrejta.<br />
Sipas autorit, nga studjuesit e fenomenit rumuno-shqiptar janë vënë re<br />
një serë përkimesh e<strong>dhe</strong> në fushën e letërsisë, duke filluar nga ajo gojore <strong>dhe</strong><br />
deri në manifestimet artistike të kohëve moderne. Megjithëse, kjo e fundit<br />
mbetet më pak e njohur, ndoshta e<strong>dhe</strong> në sajë të faktit që letërsitë ballkanike<br />
janë të shkruara në gjuhë qarkullimesh të imta që kanë komunikuar më pak<br />
njëra me tjetrën. “Pasqyra letrare” është një përçapje modeste për njohjen e<br />
këtyre dy letërsive, e para ballkanike e tjetra semiballkanike, një përpjekje e<br />
re për njohjen e mekanizmave të krijimit të tyre si një afrim në laboratorin<br />
krijues të autorëve të prezantuar. Fjala është për një kontribut që bën të<br />
mundur zbulimin në thellësi të proceseve krijuese, të përpunimit të lëndës<br />
letrare, dukuri që përbëjnë manifestime shpirtërore për deshifrimin e shpirtit<br />
të të dy popujve.<br />
Në këtë libër me përmbledhje studimesh mbi autorë të letërsisë<br />
rumune <strong>dhe</strong> <strong>shqiptare</strong>, trajtohen vepra <strong>dhe</strong> autorë në disa pasqyra paralele,<br />
ku shumë nga dukuritë e një letërsie shpalosen në tjetrën, ku përthyhen
elemente të historisë së përbashkët, shihen trajta të përbashkëta, të ngjashme<br />
apo të ndryshme, në një “unitet në diversitet” siç do ta quante Nikolla Jorga<br />
(Nicolae Iorga). Veprat e atorëve shqiptarë që trajtohen janë përkthyer në<br />
gjuhën rumune, ndërsa disa autorë rumunë që diskutohen në këtë kontekst<br />
editorial e kanë parë dritën e botimit në gjuhën shqipe. Veprat e autorëve<br />
shqiptarë, sidomos ato që i ka përkthyer autori i këtij shënimi (B.Y.), lexuesi<br />
rumun i gjen në librarinë e Muzeut Kombëtar të Letërsisë Rumune, ndërsa<br />
botimet e dr. Luan Topçiut qarkullojnë e<strong>dhe</strong> në Shqipëri.<br />
Libri më i ri i tij ofron një udhëtim në disa identitete letrare të dy<br />
letërsive. Fjala është për vepra e vlera te cilat perfaqësojnë forca novatore të<br />
dorës së parë në historinë e letërsive përkatëse <strong>dhe</strong> sidomos në zhvillimet e<br />
mëvonshme të letërsive moderne <strong>shqiptare</strong> e rumune. Në qoftë se do të<br />
ekzistonte një njohje më e mirë e “tjetrit”, thekson autori, <strong>dhe</strong> e atij që “është<br />
ndryshe”, do të zhdukej mjegulla që mbështjell të panjohurën, do të<br />
zhdukeshin paragjykimet “fundamentaliste” për të tjerët; do të zbulonim<br />
gjëra të përbashkëta që na afrojnë me “të huajin”. Fitimi, sipas autorit, duhet<br />
të jetë shumë i madh për të dy palët. Njerëzit, sipas tij, janë nga natyra<br />
kureshtarë, ndërsa format tona të shprehjes kulturore do të duhet të<br />
reflektonin <strong>dhe</strong> stimulonin këtë kërshëri. Vetëm ata që mbajnë syza kuajsh,<br />
kundërshtarët e farefisnisë së lashtë rumuno-<strong>shqiptare</strong>, nuk e pranojnë këtë<br />
realitet të prekshëm, të brishtë <strong>dhe</strong> të qartë.<br />
Autorët ballkanikë bëjnë pjesë njëkohësisht e<strong>dhe</strong> në trashëgiminë e<br />
letërsisë universale. Letërsia botërore përfshin, jo vetëm letërsinë e<br />
ashtuquajtur të “popujve të më<strong>dhe</strong>nj”, si vëllim popullsie me tradita të lashta<br />
kulturore, por sipas pranimit që i bën letërsia e krahasuar, e<strong>dhe</strong> atë të<br />
“popujve të vegjël”, arti i të cilëve është ngritur në nivelin e vlerave<br />
botërore, duke përfshirë një Lenau, Andersen, Petöfi, Eminesku, Ismail<br />
Kadare, Nikos Kazancakis e shumë të tjerë. “Pasqyra letrare” e Luan<br />
Topçiut është një përçapje për njohjen, hulumtimin, deshifrimin <strong>dhe</strong><br />
afirmimin e kulturave të dy popujve që e kanë dashur njëri-tjetrin përgjatë<br />
historisë. Me këtë rast na ofrohet një libër i shkruar me profesionalizëm,<br />
duke dëshmuar njohje të thellë të dy kulturave, autorëve gjegjës <strong>dhe</strong><br />
dukurive letrare të përzgjedhura me sqimë, me vlera përfaqësuese <strong>dhe</strong> që<br />
mund të sigurojnë një dialog mes kulturave <strong>dhe</strong> midis popujve. (Baki<br />
Ymeri)
Pasyrat letrare <strong>dhe</strong> autori i tyre – dr. Luan Topçiu<br />
Albanezul - Revistă realizată prin munca voluntară<br />
Shqiptari - Revistë e realizuar me punë vullnetare<br />
Colegiul de redacţie: Grigore Brâncuş, Gelcu Maksutovici, Mircea Istrate,<br />
Tiberius Puiu (redactor/şef/adjunct), Luan Topciu, Gemile Alia Susli, Adria<br />
Kallogjeri, Andrei Milcani, Alexandru Nica, Adriana Tabacu, Costin<br />
Cristescu, Doina Popescu, Mihaela Buican, Gheorghe Daragiu, Mihaela<br />
Marinescu.<br />
Colaboratori: Vitore Leka, Ilir Kosova, Vlashi Fili, Renata Rexhepi<br />
Tehnoredactare: Baki Ymeri<br />
Pentru corespeondenţa: Cal. 13 Septembrie 109, Bl.105, Ap.6 Bucureşti 5<br />
Telefon: 0040 (0) 729698600 - bukureshti@yahoo.com - ISSN 1221-6925<br />
Responsabilitatea juridică pentru conţinutul articolelor aparţine autorilor<br />
(art.206 C.P.)<br />
Kthehuni tek albemigrant.com | <strong>Lajme</strong>/ <strong>News</strong>