Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

Bunları öylə qəribanə və cigər-suz bir səda ilə okuyub
ağladı (Evliya Çələbi Səyahətnaməsi, cild 1, səhifə 211). Evliya
Çələbinin göstərdiyi nümunələrin bugün belə Azərbaycan
bayatıları içində yaşadığını yuxarıdakı izahata əlavə edəcək
olursaq, artıq bu nevin Kırım, qaqauz türklərində olduğu gibi
cənub türklərində də adının mani və bunun da ərəbcə mənidən
gəldiyi haqqında ortaya sürülən fikir haqqında heç bir şübhə
qalmamış olur. Məni kəlməsinin mani halına keçməsi isə eyn
hərfinin türk ağzına görə dəyişməsindən başqa bir şey deyildir.
Manilər məlum olduğu üzrə heca vəzninin yeddilisilə yazılır.
Bu şəkilə türk ədəbiyyatının çox əski dövrlərinə aid məhsulları
arasında da təsadüf edirik. Türk ədəbiyyatının elmə məlum olan
ilk vəsiqəsi Orxon abidələrinin mənsur kitabələri içində mənzum
parçaların da olduğun ilk dəfə akademik F.E.Korş xəbər verdi.
Bilgə kağan bitigin
Yollug tikin bitigin
Bunca barkag badızın
Özi kağan atısı
Yolug tikin mən ayı
Artıgı tort gün türup
Bitidim, badıztım...
(“Bilgə kağan” abidəsi, qərbi-cənub tərəfi).
Yeddi hecalı ibtidai bir vəzni havi olan bu parça, şəkildən
məhrumdur. Bu dövrlərdə Orxon sahəsində yaşamış əsərlərdən
başqa nümunələr bulunmuş olsaydı, abidələrin diyilişi tarixindən
sonra ümum nəzmilə bərabər yeddi hecalılar da hasil olan
dəyişikliyi qolaylıqla təqib etmək olacaqdı.
Abidələrdən sonra əlimizdə olan “Divanü lüğat-it-Türk”dəki
mənzumələr arasında da yeddi hecalı bir çox mənzum parçalar
vardır”.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
95