Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

ƏN GƏNC ƏDƏBİYYATLARDAN BİRİ –
QAQAUZ TÜRKLƏRİNİN ƏDƏBiYYATI
Özət: Qaqauzların yazılı ədəbiyyatı türk xalqları arasında
gec-19-cu yüzildən formalaşmağa başlamışdır. Azərbaycanda
da qaqauzların tanıdılmasına 20-ci yüzildən başlansa da orta
çağ qaynaqlarında burada Qaqauz kəndinin olduğu göstərilir.
İndiki Moldova Respublikasının bir hissəsi olan Qaqauz
Yeri Muxtar Respublikasının başkəndi Komratdır. Bölgə bu
gün də xalq arasında və coğrafi vahidlərdə Bucaq adlanır.
Azərbaycanın Qəbələ rayonunda da Komrat adlı dağ və pir,
ocaq var. Həmin bölgədə 20-ci yüzilin başlarında 7 Bucaq
kəndi olmuşdur. İndi onların sayı 3-ə ensə də, bucaq adını yaşadan
başqa toponimlər də qeydə alınmışdır. Bunlar heç də
təsadüfi oxşarlığa bənzəmir.
Qaqauz türklərinin ədəbi dilinin inkişafında 20-ci yüzilin ilk
onilliklərində yaşamış nüfuzlu din xadimi Mixail Çakırın
yazdığı və tərcümə etdiyi dini duaların, tarixi və etnoqrafik
məqalələrin rolu olsa da əsaslı dəyişiklik 1957-ci ildə kiril qrafikasi
əsasında əlifbanın yaradılmasından sonra baş vermişdir.
Belə ki, orta məktəblərdə ana dilində dərslər keçirilməyə başlamış,
qəzetlərdə qaqauz türkcəsində səhifələr hazırlanmış,
dərs kitabları basılmışdır.
Qaqauz türklərinin yazılı ədəbiyyatının formalaşmasında Mixail
Çakırdan (1861-1938) sonra Nikolay Arabacı (1893-1960),
Nikolay Tanasoğlu (1895-1979), Dionis (Dəniz) Tanasoğlu
(1922-2006), Nikolay Baboğlu (1928-2008), Mina Kösə (1933-
99), Dmitri Karaçoban (1933-86), Qavril Qaydarcı (1937-98),
Stepan Kuroğlu (1940-2011), Qeorgi Taşoğlu (1948), Vasi
Filioğlu (1949), Petr Moysa (1951), Mariya Mercanka (1951),
Stepan Bulqar (1953), Todur Marinoğlu (1955), Petr Çebotar-
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
89