Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

Sabit Rəhman “Toy” komediyasını (1937), uyğurlarda isə
Zunun Qədiri “Toy içində toy” (1954) pyesini (Bu pyes “Toy”
adı altında səhnələşdirilib - Ə.Ş.) yazmışdır (Uyğur bugünkü
zaman ədəbiyyat tarixi, 2001:295). Zunun Qədirinın sosialist
inqilabının qələbəsindən bəhs edən “Toy” pyesi 1956-cı ildə
Çində azsaylı xalqların dram əsərlərinin müsabiqəsində birinci
yer tutmuşdur. Həmin dövrün ən yadda qalan mədəniyyət
hadisələrindən biri də Ahmet Ziyatinin “Rabiyə ilə Seyiddin”
operasının tamaşaya qoyulmasıdır.
Sosializm quruculuğuna yeni alışan ədiblər ölkəni bürüyən
“mədəni inqilab”la (Küljanr ixtilalı) üzləşirlər. “60-cı illərin
ikinci yarısında Çində “mədəni inqilabi” adı altında aparılan
siyasi kampaniyada milyonlarla adam cəzalandırılmış, bütün
vəzifələr ordunun əlinə keçmiş, ölkənin iqtisadiyyatına böyük
zərbələr dəymişdi. Bu kampaniya gedişində ziyalılar təqiblərə
məruz qalmış, mədəni nihilizm təbliğ edilmişdir. Çin Elmlər
Akademiyası, ali məktəblər bağlanmış, bir sıra mədəniyyət
abidələri məhv edilmiş, bir çox kitab və nəşrlər qadağan olunmuşdu”
(ASE, 1987:362, 10-cu cild).
“Mədəni inqilab” illərində uyğur səhnəsində sanballı bir
əsər görünmür. Ötən illərdə yazılmış pyeslər, hətta xalq mahnıları
belə “burjuaziya dövrünün ədəbiyyatı”, “sarı əsərlər” kimi
adlar altında yasaqlanır. Yerini “Kızıl çirak”, “Ak çaçlı kız”
(Ağ saçlı qız), “Kızılbayrak ləpildəməktə” (Kızılbayrak dalğalanmaqda),
“Küreş yolı” (Mücadilə yolu) gibi çoxu çincədən
çevrilmiş teatr əsərləri oynanır (Tigin, 1992:96 sayı, 346).
Əsas mövzusu yapon və Çin millətçilərinə qarşı kommunistlərin
mübarizəsinə, bu mübarizədə göstərdikləri qəhrəmanlıqlara,
sinfi mübarizənin dünyanı xilas edəcəyinə həsr olunmuş
bədii və sənətkarlıq baxımından sönük, yalnız təbliğat
məqsədi daşıyan bu pyeslər özünə tamaşaçı cəlb edə bilmir.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
78