Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

məyə çalışılmışdır. O, buna etiraz etdikdə zəhərlənərək öldürülmüşdür.
“Bu, asil türk kadını Çinde ve Doğu Türküstanda iffet ve
namus simvolu sayıldı. Öldürülen kocası Hoca Cihanla birlikte
savaşlara katılmış, yararlıklar göstermiş olan Dilşad Sultan adına
Çinde ve Avrupada edebi eserler yazıldı.” (Türklük, 1991:19)
Uyğurlarda Çin işğalçılarına boyun əyməyən qadın yalnız
Dilşad Sultan olmamışdır. Onların sayı yüzlərlə olsa da, təəssüf
ki, çox az hissəsi simvola, ədəbi qəhrəmana çevrilmişdir.
Belə ədəbi qəhrəmanlardan biri də Nazıqum xanımdır. “1827ci
il mücadilesine katılan Nazıqum idi. Nazıqum Kaşqardan İli
vadisine sürgün edilen kadınlardan biri olub Çinlilere boyun
eğmedi. Gayrımüslüm biri ilə evlendirilmek üçün yapılan
baskılara tekbaşına karşı qoydu. Onun ismi uyğur halkının
milli tarihinde unutulmaz iz bıraktı. Çinlileri yerdiyi koşmalar
uyğur halkının kalbinde devamlı yaşadı” (Turan, 1992:769).
Nazıqum sürgün öncəsində və sürgündə bir çox cəngavər
“koşakları”(mübariz, döyüşə çağırış ruhlu şeirlər) söyləmiş və
onu xalqı arasında yaymışdır. Uyğur xalq ağız ədəbiyyatının
önəmli əsərləri sayılmış bu “koşaklar” günümüzə qədər gəlmişdir.
Yeni uyğur ədəbiyyatının öndərlərindən olan, ”Müsəlmanların
çinlilərə qarşı cihadı”, ”Çanmoza Yusupxan” və b.
mübariz poemaların müəllifi Bilal Nazım (1824-99) bu qəhrəman
qadın və həmin dövrdə xalqına tutulan divan haqqında
“Nazıqum” povestində böyük sənətkarlıqla bəhs etmişdir.
(Kartkaya, 1972:756) Qazaxıstan SSR xalq artisti K.Kojamiyarov
1956-cı ildə “Nazıqum” operasını yazmışdır.
“Doğu Türkistanda yaşamakda olan türklərin sayı (uyğur
türkləri çoğunlukta olmak üzere kazak, kırgız, özbək, tatar)
yaklaşık 30 milyon civarındadır. Bunların içinde Uyğur türklərinin
sayı 20 milyona yakındır” (Kaşqarlı, 1992:18). Buna
baxmayaraq “Edebiyat ve sanat işlerinde Doğu Türkistan
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
74