Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

daxil edirlər. Burada türk xalqlarının abidələri, xüsusən də
bizlərin özbək ədəbiyyatı klassikləri kimi tanıdığımız ədiblərin
əksəriyyətinin irsi öyrənilir. İkinci mərhələ “Müasir dövr ədəbiyyatı”
adlandırılır və buraya 20-ci yüzilliyin başlanğıcından
1949-cu ilədək, yəni Doğu Türküstanın Çin tərəfindən son işğalınadək
olan dövrdə yaradılmış ədəbi-bədii əsərlər daxil edilir.
Üçüncü mərhələ “Bugünkü zamanın ədəbiyyatı” adlandırılır.
Buraya son Çin işğalından sonra yaradılmış ideoloji yonlü,
təbliğat xarakterli, sosializmi və müstəmləkəçiliyi tərənnüm
edən ədəbi nümunələr daxil edilir (Uyğur bugünkü zaman
ədəbiyyat tarixi, 2002:1).
3. Ədəbiyyatda yeniləşmə
Yakup bəyin ölümündən sonra Çin hakimlərinin əsarəti altında
otuz üç il (1878-1911) qalan uyğur xalqı 19-20-ci yüzildə
dünyada meydana gələn dəyişikliklərin təsirilə təkrar milli azadlıq
savaşına atılır. Xalq bu mübarizədə ilham qaynağını ədəbiyyatdan
alır. Beləcə, uyğur ədəbiyyatında da bir yeniləşmə baş
verir. Türkiyədə, Avropada, Rusiyada və Misirdə oxuyub vətənə
dönən uyğurlar bir dəyişiklikliyə, yeniliyə can atırlar. Bu hərəkat
da Türküstanda “Cədidçilik hərəkatı” kimi məşhurlaşır.
“Cədidçilik hərəkatı”nın təsirilə Doğu Türküstanda da ziyalılar,
yazıçı və dramaturqlar, yeni janrlarda şeirlər yazan
şairlər yetişir, qəzet və jurnallar yaranırdı. Çinin hökumət məmurları,
xüsusən senzorları bu dəyişimə əngəl olsalar da,
qarşısını tam ala bilmirdilər.
Azərbaycanda, Kırımda, Tatarıstanda olduğu kimi, Doğu
Türküstanda da bəzi yazıçı və şairlər əsərlərini türk dünyasının
hər yerində oxuna biləcək bir dildə yazmağa çalışırdılar. Xüsusən
İstanbulda təhsil alan, İsmayıl bəy Qaspıralı, Əli bəy Hüseynzadə,
Yusif Akçuralı və b. türkçülərin yolunu davam etdi-
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
51