Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

dinini qəbul etsələr də, ondan əvvəlki inanclar zamanı istifadə
etdikləri dua mətnlərini də qoruyub saxlaya bildilər.
Kaşqarlı Mahmud zamanında türklər yaşayan bölgənin günçıxanından
günbatanına atla doqquz aylıq bir yol idi. İnsanların
əksəriyyəti ölənədək doğulduqları kənddə və ya şəhərdə yaşayırdı.
Çox az insan ticarət və döyüşlərlə əlaqədar başqa ölkələrə
gedərdi. Yəni indiki kimi əlaqələr qurmağa və davam etdirməyə
şərait yox idi. Ancaq bununla belə türklər öz dahi şəxsiyyətlərinin
yaratdıqları əsərlərə yiyə durur və onu yayırdılar.
Bu gün isə bilgisayar arxasında əyləşməklə dünyanın hər
hansı bir guşəsi ilə bağlantı qura bildiyimiz bir zamanda Mahmud
Kaşqarlının yerliləri ilə normal əlaqələr yarada bilmirik.
Yalnız Mahmud Kaşqarlının nəvələri uyğurlarlamı? Xeyr!
Colan türkləri ilə də, Mosul - Kərkük - Ərbil türkləri ilə də,
Balkan türkləri ilə də... Az qala Əlcəzairdə yaşayan oğuzları
tamam unutmuşuq. Onlar haqqında tarix kimi danışırıq. Bu
gün onların varlığından, yoxluğundan xəbərsizik.
Əslində, Orxon-Yenisey abidələrini, Mahmud Kaşqarlının
“Divanü lüğat-it-Türk” əsərini ədəbiyyat tariximizə daxil ediriksə,
həmin bölgədə bu gün də yaşayan soydaşlarımızın ədəbiyyatını
öyrənib təbliğ etməliyik. Bununla uyğur ədəbiyyatının
araşdırıcısı kimi görünmək iddiasında deyiləm. Sadəcə
olaraq nüfuzlu araşdırıcılarımızın diqqətini Çindən Balkanadək
uzanan məkandakı türk ədəbiyyatına yönəltmək istəyindəyəm.
Uyğurların 19-cu yüzilədək olan ədəbiyyatları ümumtürk
ədəbiyyatı, cığatay ədəbiyyatıdır. Buna görə bu gün də bəzi
şairləri uyğurlar da, özbəklər də öz klassikləri sayır, ədəbiyyat
tarixlərinə daxil edir, öyrənirlər.
Qəribə burasıdır ki, son illər Azərbaycan, özbək, qazax, qırğız,
türkmən tarixçiləri ah-vayla Rusiya işğalından danışırlar.
Balkan türklərinin, uyğur tarixçilərinin həmin dövrə dair əsər-
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
49