Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

Ona görə də uyğur folklorunun janrlarının hamısı haqqında
söhbət açmağa ehtiyac duymadıq. 19-20-ci yüzillərdə sosial
ədalətsizliyi, haqsızlığı, istismarı, müstəmləkəçiliyi kəskin tənqid
edən xalq şairlərinin şeirləri sürətlə yayılırdı. Seyid Noçi,
Tümür Xəlpə və başqaları xalq arasında daha populyar olmuşdur.
Onlar çox vaxt SSRİ-də baş verənlərin əsil mahiyyətini
anlamadan orada zülmə, haqsızlığa son qoyulduğunu, hamının
bərabər yaşadığını düşünmüşlər. Seyid Noçinin “Dihkannin
ahi” (Dehqanın-əkinçini ahı), “Cen kilayli xalayik” (Cəng edəli
xalqım), “Lenin hikməti” (Lenin höküməti), “Şura biznin dostumiz”
(Sovet bizim dostumuz) kimi şeirləri dediklərimizə
nümunə ola bilər.
Çin Milli Partiyası Qomindanın yeritdiyi siyasət əleyhinə
xalqın qoşduğu mahnılar da geniş yayılmışdır. Xotənlilər arasında
geniş yayılmış “Abdulrehman xan Qoca” dastanında da
xalqın etirazı öz əksini tapmışdır. Bütün bunlar da yazılı ədəbiyyatın
inkişafına güclü təsir göstərmişdir.
2. Uyğur ədəbiyyat tarixindən
Qədim dövr türk dili və ədəbiyyatı tarixindən yazan elə bir
araşdırıcı yoxdur ki, bu və ya başqa şəkildə Orxon-Yenisey
abidələrindən, Yusif Balasaqunlunun (Yusuf Xas Hacib) “Qutadğu
bilig”, Kaşqarlı Mahmudun “Divanü lüğat-it-Türk”,
Əhməd Yüknəginin “Hibət əl-həqaiq” əsərlərindən bəhs etməsin.
Özbək də, qazax da, qırğız da, tatar da, qaqauz da, başqaları
da türk kökənli olduqları ilə qürur duysalar da, bu gün hər
biri özünü ayrı bir millət sayır. Amma hamısı ədəbiyyat tarixlərini
yazanda ümumtürk qaynaqlarına söykənir.
Uyğur ədəbiyyatının araşdırıcıları miladi 8-ci yüzillikdən başlayaraq
yaranan dini mətnləri də ədəbi nümunələr kimi öyrənirlər.
Bu dua mətnləri ilk poetik nümunələrdir. Sonralar uyğurlar islam
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
48