Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

iki mukam şəklində günümüzədək gəlib çatmışdır. Musiqi
folklorunun əvəzsiz nümunəsi olan 12 mukam həm yazılı, həm
şifahi ədəbiyyatın gözəl nümunələrini qoruyub saxlamışdır.
Uyğurlarda on iki mukam rak-rəhab, çebbayat-hüseyni, müşavirək-rast,
çargah-hicaz, pencigah-büzürg, özhal-köşək,
əcəm, üşşaq, bayat, nəva, segah, iraqdan ibarətdir. Muğamların
da hər biri “Çonq nəğmə” (böyük nəğmə), “Dastan” “Meşrep”
olmaq üzrə üç yerə bölünür. “Çonq nəğmə” (böyük nəğmə) 9-
10 lirik mahnıdan təşkil olunur. “Dastan” qismində 3 ilə 6
arasında dəyişən sayda nəğmə vardır. Bu nəğmələrdə təhkiyə
aparıcıdır. Yəni “Pərhad ilə Şirin”, “Qərip ilə Sənəm”, “Tahir
ilə Zöhrə” kimi xalq dastanlarından alınan parçalar oxunur.
Hər nəğmədən sonra bir vergül gəlir. Mergül muğamda bir
şöbədən o birinə keçərkən çalınan keçid melodiyasıdır.
“Meşrep” qismində 3 ilə 6 arasında dəyişən sayda nəğmə
olur. Bunlar əvvəlcə yavaş başlayan, getdikcə coşğunlaşan
ritmik mahnılardır.
“Çonq nəğmə” (böyük nəğmə) öz içərisində yenə “təzə”,
“səlikə”, “təkit”, “nushə”, “cula”, “sənəm”, “peşru” kimi bölmələrə
ayrılır.
Uyğur muğamlarından bəhs edən araşdırıcılar onların kökünün
miladdan öncə 5-6-cı yüzilliklərdən əvvələ gedib çıxdığını
yazırlar.
Musiqi folklorunun ən qədim və olduqca zəngin qolunu təşkil
edən muğamlar həm də yazılı və şifahi ədəbiyyatın əvəzsiz
nümunələrinin qorunub saxlanmasında böyük rol oynamışdır.
Prof. Abdulkərim Rehmanın araşdırmasına görə, uyğurların on
iki mukamında 28 şairin 1945 misrası, xalq ədəbiyyatından
931 misra şeir oxunur.
Uyğur xalq mahnılarında əsasən “koşak” və “beyt”lər oxunur.
Bunlardan başqa, “takmak”(çaçma) adıyla bilinən bir şəkli
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
44