Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

Unin canini aldi - Onun canını aldı,
Qan içer qara zaman - Qan içən qara zaman.
Doğu Türküstanda 1944-1945-ci illərdə baş verən milli azadlıq
hərəkatını çox vaxt “Üç vilayət inqilabı” adlandırırlar. Çin
(Quomindanq) əsgərlərinə qarşı vuruşmalarda igidlik göstərən insanlardan
biri də Rizvangül olmuşdur. Rizvangül 1944-cü ildə
Qulcanın Hərəmbağ bölgəsində yadellilərə qarşı savaşda şəhid
olmuşdur. Bu cəsur və qəhrəman qızın şərəfinə də mahnılar qoşulmuş,
hünərini öyən şeirlər yazılmışdır. Xalqın sevimlisinə çevrilən
Rizvangül haqqında qoşulan mahnıların birində deyilir:
Xəvər kəldi goya bir -Xəbər gəldi guya bir,
Suldi digən qizil gül -Soldu deyə qızıl gül.
Vətən uçun can pida -Vətən üçün can fəda,
Emesmidu Rizvangül - Deyilmiydi Rizvangül?
Bunlar onu göstərir ki, minillikləri keçib gələn dastançılıq
ənənəsi günümüzdə də yaşamaqdadır.
1.3. Koşak, mani-bayatılar
Uyğur folklorunda və yazılı ədəbiyyatında xalq koşaklarının
xüsusu yeri var. Koşaklar istər mövzu, istərsə də forma baxımından
rəngarəngdir. Zəngin tarixi keçmişə və ənənəyə dayanan
koşaklar haqqında çox yazılmışdır və bu janr Azərbaycanda
qoşma, bayatı, türkmənlərdə dörtləmə, qazaxlarda
şuvmak türi, qırğızlarda tört sap, özbəklərdə koşık, başqırd və
tatarlarda dürtyııllık (şiğır), çuvaşlarda takmak adlandırılan
şeir növü ilə demək olar eyni olduğunu söyləmişlər.
“Divanü lüğat-it-Türk”də “koşuğ - şeir, qəsidə” kimi izah
edilir. Əmin Abid də 1920-ci illərdə yazdığı bir sıra məqalələrində
bu mövzuya toxunmuşdur. Koşak- koşmak, koşuk, koşaş
kimi şifahi danışıqda və ədəbi dildə müxtəlif deyiliş və yazılış
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
40