Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

Əsma Pəri ilə mifoloji Ana arasındakı bağlılıq açıq-aşkardır.
Əgər yer ilə göyün baslanğıcda bir olduğu haqqındakı görüş
doğru isə, göy ilə yerin ayrılması ilə, əslində, tək olan Ulu Ana
və ya mifoloji Ana Göy Tanrı və Yer-Su Tanrısı olaraq ikiyə
ayrılmış olmalıdır. O zaman Göy Tanrı və Yer-Su Tanrısının
Ulu Ana / mifoloji Ana (Ana Yayaçı) kimi həm yaradıcı, həm
yoxedici, həm həyatverici, həm öldürücü, həm verici, həm alıcı
xüsusiyyətləri ortaq kökə dayanır. Yaradıcı Göy Tanrıdan
Günəş Tanrı, Ay Tanrı, Uldız Tanrısı, Ülgen, Kayraxan; Yer-
Su Tanrısından Umay/May Ene/Payana/Bayana/Ayıısıt, dağ,
çay və meşə əyələri ortaya çıxmışdır. Yoxedici Göy Tanrıdan
İldırım Tanrısı, Simsek Tanrısı, Əjdəha, Erlik; Yer-Su Tanrısından
Albastı /Al Qarısı / Yalmavuz / Celbegen / Mestan
Kempir / Qara Umay ortaya çıxmışdır. Bütün bu tanrılar, ilahlar
və əyələr, Ulu Ana / mifoloji Ananın həm yaradıcı həm
yoxedici, həm yasamverici, həm öldürücü, həm erkək, həm dişi
xüsusiyyətlərini daşıyır. Yer-Su Tanrısından biri olan Umay da
həm qoruyucu (Ağ Umay), həm yoxedici ölüm mələyi (Qara
Umay) funksiyasına sahibdir. Umay türk mifoloji sistemində
yalnız qadın və uşaqların qoruyucusu deyil, eyni zamanda heyvanların,
qəbilənin də qoruyucusudur. Onun bu qoruyuculuq
funksiyası, eyni zamanda, onun qəhrəman, savaşçı yönünə də
isarət edir.
Uyğur türklərinin Umay sevgi ilahı, hamilə qadınların tapındıqları
ilah və kiçik uşaqları qoruyan ilah olaraq anladılmaqdadır:“Aləmin
üzəri yaradıcı Tanrının yasadığı yer olub, nurlu
və parlaq bir məkanmış. Üstdəki parlaq məkan ilə altdakı
qaranlıq yer arasında Umay varmış. O, övladlarına torpaq və
su verən “baxt ilahı”olaraq bilinirmiş. “Umay İlahə”, eyni zamanda
sevgi ilahı, hamilə qadınların tapındıqları ilah və kiçik
uşaqları qoruyan ilah olaraq da qəbul edilirmiş.”
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
36