Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

muq ədəbiyyatında yalnız mövzuca deyil, janr, vəzn və ritmcə
də dəyişikliklər baş verir. Sərbəst vəzndə yazmağa, Mayakovskini
yamsılamağa çalışanların sayı artır. Rus və Avropa yazıçılarının
əsərləri rus dili vasitəsilə qumuq türkcəsinə də çevrilir.
Bolşeviklər çar üsuli-idarəsini, keçmiş quruluşu sərt tənqid
etsələr də, milli məsələdə onun siyasətini davam etdirir, həmişə
Kazan, Kırım tatarları, azərbaycanlılar, qazaxlarla sıx ünsiyyətdə
olan qumuqları öz kökündən ayırıb ruslaşdırmaq siyasəti
yeridir. Onlar öz mövqelərini möhkəmlətmək üçün azsaylı xalqların
ibtidai savad almasına, mədəniyyətlərinin inkişafına şərait
yaradırdılar. Savadlanan, dünyagörüşü olan insanlar isə öz tarixi
keçmişlərini öyrənməyə və yaşatmağa həvəs göstərirdilər.
Qafqazda nəinki türk xalqları arasında ünsiyyət vasitəsi kimi
türk dilindən istifadə edilir, yazışmalar da türkcə aparılırdı.
Bolşeviklər həm bu ənənəyə, həm də islam mədəniyyətinə də
qarşı çıxırdılar. İslam dininə qarşı mübarizə, xalqın adət-ənənəsinin
ateizm təbliğatı adı altında sıxışdırılması, ərəb əlifbasının
dəyişdirilməsi müsəlman-türkləri bir-birindən ayırmağa,
onların assimilə olunmasını gücləndirməyə xidmət etdiyini
ziyalılar aydınca görürdülər.
Yalnız Dağıstanda yaşayan qumuqların deyil, ləzgilərin,
tabasaranların, lakların, darginlərin, avarların, saxurların və b.
azsaylı xalqların aydınlarını bir məsələ düşündürürdü: Nədən
yüzillər boyu ünsiyyət vasitəmiz olan türk dili rus dili ilə əvəz
edilməlidir? Nədən Dağıstan MSSR tarixi, adət-ənənəsi bir
olan, paytaxtı daha yaxında yerləşən Azərbaycan Respublikasının
tərkibində deyil, hər cəhətdən onlara yad olan və mərkəzi
uzaqda, Moskvada yerləşən Rusiya Federasiyasının tərkibində
olmalıdır? Bu və buna bənzər suallara cavab axtaran aydınlar
təqiblərə uğrayır, həbs edilir, sürgünə göndərilirdilər. Bütün
bunlara baxmayaraq, Dağıstanda yaşayan və qumuq olmayan
319
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com