Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

* * *
Yırçı Kazakdan öncə yaşamış Ummu Kamalın və ya onunla
çağdaş olmuş Abdulrahman Kakaşuralunun (Atlıboyunlu), Mahammat
apendi Osmanovun, Abusupiyan Akayevin (baxmayaraq
ki, onun əsərlərinin bir çoxu ədəbiyyatı mövzuca yeniləşdirmə
dövrünə təsadüf edirdi, hətta Sovet dövründə yazdığı
əsərləri də vardı) adları ənənəvi Doğu şeir üslubunda – didaktik,
əxlaqi, lirik şeir yazdıqlarından Sovet dövründə o qədər də
təbliğ olunmurdular. Yırçı Kazak və şeirlərində dövrün nöqsanlarını
tənqid etməyə üstünlük verən, zəmanədəki haqsızlıqlardan
şikayətlənən Manay Alibekov və başqalarına ədəbiyyatşünaslıqda,
mətbuatda geniş yer ayrılırdı.
Bu tarixşünaslıqda da özünü göstərirdi. Ulu babaları qüdrətli
türk dövlətləri qurmuş qumuqlara XVII-XIX yüzillərdə
mövcud olmuş yerli özünüidarə qurumları, yəni yerli feodalların
hakim olduğu Pargu şavhallığı, Mehtulu xanlığı, Endrey,
Köstek və Yaxsay bəylikləri qumuq dövlətləri kimi tanıdılır və
bunlarla qürur duymaları təbliğ olunurdu. Onlar ulu babalarının
qurduqları qüdrətli dövlətlərdən uzaqlaşdırıldıqca, həmin
mühitdə yaşayıb-yaratmış şair və yazıçılardan, elm adamlarından
da uzaqlaşdırılırdılar. Beləliklə, cismən olduğu kimi, şüurca
da ümumtürk varlığından ayrılmış olurdular.
Bütün bunlara baxmayaraq Yırçı Kazak da, Abdulrahman
Kakaşuralunlu (Atlıboyunlu) da, Mahammat apendi Osmanov
da, Abusupiyan Akayev də, hətta Aşıq Ensar da (1860-1934)
qumuq ədəbiyyatının klassiklərindən sayılmalıdırlar. Əslində
onların yaradıcılığı istər dil-üslub, istərsə də mövzu baxımından
çağdaşları olan Azərbaycanda, Ön Asiyada, Kırımda,
Türkmənistanda yaşamış el şairlərinin, aşıqların əsərlərindən o
qədər də seçilmir.
313
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com