Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

Abusupiyan müəllim işlədikcə təhsil və tədrisdəki nöqsanları
görmək imkanı əldə edir. Keçmiş mədrəsə proqramlarının
zamanın nəbzini tutmadığının şahidi olur. Odur ki, həm təhsilini
artırmaq, həm də təcrübə qazanmaq üçün Kazan və Orenburq
şəhərlərində oxumağa gedir.
1902-ci ildə təhsilini tamamlayaraq təcrübə qazanan Abusupiyan
Akayev Dağıstana, yəni doğma kəndi Töben Qazanışa
dönərək yeni məktəb açmağı planlayır. Lakin bu dəfə mədrəsə
açmaq istəmir. Çünki mədrəsələrin tədris proqramı onu qane
etmirdi. Yeni qaydalı – “Üsuli-cədid” məktəbini açmaq istəyir.
Bu məktəb üçün dərslik və metodik vəsait çatmadığından yaxın
dostu Mahammat Mirza Mavrayev ilə birlikdə Kırıma, İsmayıl
bəy Qaspıralının yanında gedir.
1902-1903-cü illərdə orada mətbəə, nəşriyyat işlərini öyrənir.
“Tərcüman” və başqa qəzet-jurnallara məqalələr yazmaqla
yanaşı, Baxçasaray və Akmescitdə (Simferepol) özünün yazdığı
kitabları da çap etdirir. 1903-cü ildə Baxçasarayda nəşr etdirdiyi
“Macmu al-aşgar al-acamiyat” adlı topluya yırları, sarınları,
atışmaları, atalar sözləri, qumuq şairlərindən Yırçı Kazakın,
M.A.Osmanovun, M.Alibekovun və özünün bəzi ədəbi
əsərlərini daxil edir.
Qumuq Abusupiyan Akayev İsmayil bəy Qaspıralının “Dildə,
fikirdə, işdə birlik” tezisinə ürəkdən bağlı olsa da, onu Dağıstanda
həyata keçirə bilməyəcəyini görür.
Abusupiyan Akayev yaxşı başa düşürdü ki, bölgə xalqlarını
türk dili vastəsilə bir araya gətirmək olmaz. Çünki kəndlərin
sakinlərinin çoxu ömürləri boyu bəlkə də bir dəfə də olsun
doğulduğu yerdən uzağa getməyib, orada doğulub, yaşayıb və
ölürdülər. Buna görə də çoxdilli bir bölgədə ümumi işlək və
ünsiyyət dili kimi türk dilinin yayılmasına calışsa da, bu xalqları
birləşdirəcək yeganə vasitənin islam dini olduğunu görür.
309
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com