Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

qurulmuş dövlətin rəsmi dili qumuq dili olduğu elan edilir.
Mudros anlaşmasına görə Antantaya məğlub olmuş Osmanlı
dövləti əsgəri birliklərini Qafqazdan çəkmək məcburiyyətində
qalır. Dəstəksiz qalan gənc dövləti yenidən Rusiya işğal edir.
Bolşeviklər bölgədə öz dayaqlarını möhkəmlətmək üçün çar
Rusiyasından fərqli olaraq yerli xalqlara bir sıra güzəştlər edir.
Onlara ana dillərində məktəblər, qəzet-jurnallar açmaqla yanaşı,
sözdə müstəqil görünən dövlət qurumlarını yaratmağa imkan
verir. Beləcə Quzey Qafqazda Dağıstan, Çeçen-İnquş, Qaraçay-Çərkəz,
Kabarda-Balkar muxtar qurumları yaranır.
Türk dilinin qıpçaq qrupuna daxil olan qumuq dili üç ağıza
(şivəyə) - buynak, xasavyurt və qaytaq ağızlarına bölünür. Araşdırıcıların
fikrincə, ədəbi əsərlər buynak-xasavyurt ağızı (şivəsi)
əsasında yazılır (Dünya xalqları, 1998:106, İsayev M.,
1970:91). Yüzillər boyu ərəb qrafikalı əlifbadan istifadə edən
qumuqlar Sovetlər Birliyində yaşayan əksər türk xalqları kimi
1929-cu ildən latın qrafikalı əlifbaya keçdilər. Lakin bu, uzun
sürmədi. Onlar üçün də 1938-ci ildə kiril qrafikası ilə əlifba yaratdılar.
Bu əlifbada 38 hərf var. Türk xalqlarının əksəriyyətinin
danışarkən eyni cür səsləndirdikləri səslər fərqli işarələrlə göstərildiyindən
onlar bir-birlərinin yazılarını rahat oxuya bilmirlər.
1. Şifahi xalq ədəbiyyatı
Mahammat apendi (əfəndi) Osmanovun 1883-cü ildə Peterburqda
çap etdirdiyi kitaba noqaylardan və qumuqlardan
toplanmış folklor nümunələrini və yazarı bəlli olan şeirlər daxil
etmişdir. Sankt-Peterburq Universitetinin Şərqşünaslıq fakültəsində
1880-ci illərədək türk dili dərsi deyən M.E.Osmanov
“Ногайские и кумыкские тексты (Сборник ногайских и кумыкских
песен, преданий, поговорок, пословиц)„ kitabını
289
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com