Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

can türklərinin, tabasaranlıların, saxurların, rutulların, aqulların,
tatların, çeçenlərin, rusların dilində nəşr olunur. Ümumtəhsil
məktəblərində 14 dildə dərs keçilir. Bu dildən biri də
qumuq dilidir. Bölgənin ən qədim xalqlarından biri olmasına
baxmayaraq müasir qumuq ədəbiyyatı XIX yüzildən formalaşmağa
başlamışdır. Çünki qədim dövrlərdən ta XX yüzilədək
nəinki türksoylu qumuqlar, hətta bölgədəki türk olmayan,
fərqli dil ailələrinə daxil olan xalqlar belə türk dilindən ümumi
ünsiyyət vasitəsi kimi istifadə etmişlər. 1937-ci ilədək qumuq
dili Dağıstanda rəsmi dövlət dili sayılırdı.
Qumuq şairlərinin yazdıqları şeirlər Azərbaycanda da,
Kırımda da, Kazanda da, Türkmənistanda da, Özbəkistanda da
tərcüməsiz başa düşülmüşdü.
Rusiya işğal etdiyi ərazilərdə hakimiyyətini uzunömürlü
etmək üçün “Parçala, hökm sür!” siyasəti yeritmiş, türk xalqlarını
bir-birindən ayırmaq üçün az qala hər tayfadan bir xalq
yaratmağa çalışmışdı. Yüzillər boyu yazılı ədəbiyyatı bir olan
türklərin də hər bölgəsi, hər tayfası üçün yeni ədəbi dil, ədəbiyyat
tarixi, tarix yaradılmışdı. Əslində bu türk xalqlarını birbirindən
ayırmaq siyasəti olsa da onlarda milli şüurun inkişafına
da təkan vermişdi.
1917-ci ildə çar Rusiyasında son həddə çatan daxili qovğalar
300 illik Romanovlar sülaləsinin hakimiyyətdən uzaqlaşdırılması
ilə nəticələnmişdi. Fevralda Kerenskinin başçılığı ilə yeni
yaradılmış Müvəqqəti Hökumətin 1917-ci ilin oktyabrın 25-də
(yeni təqvimlə noyabrın 7-də) bolşeviklərin silah gücünə hakimiyyətdən
uzaqlaşdırması vəziyyəti daha da gərginləşdirmişdir.
Bu qarışıqlıqdan istifadə edən əsarət altına alınmış xalqlar azadlıqlarına
nail olmaq istəmişlər. Osmanlı dövlətindən dəstək alan
Quzey Qafqaz xalqları da 1918-ci il mayın 11-də müstəqilliklərini
elan edib, yeni bir dövlət qurur. Bu çoxdilli xalqlardan
288
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com