Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

GİRİŞ
Qumuq sözünə rast gəlinən ilk qaynaq Mahmud Kaşğarinin
“Divan-i Luğat it-Türk” əsəridir. Lüğət müəllifi bu sözü “Bir
zaman yanında olduğum bəylərdən birinin adı” kimi izah edir.
Qumuqların yayılma arealı noqaylar, tatarlar, qazaxlar kimi
geniş deyil. Toplu halda Azərbaycanın quzeyində, yəni Rusiya
Federasiyasının Dağıstan Respublikasında, az qismi isə qonşu
İçkeriya (Çeçen), İnquş, Quzey Osetiya Respublikalarında və
Türkiyənin Üçqozen, Kuşoturağı, Yavu, Ataköy, Doqan, Azize,
Keyikqırı kəndlərində (Xalipaeva İ., 1993:82) yaşayırlar.
2002-ci ilin siyahıyaalmasında Rusiya Federasiyasında qumuqların
sayının 425 min nəfərə, onlardan 365,8 min nəfərinin
Dağıstanda, 12 min nəfərinin İçkeriyada (Çeçenistan), 15 min
nəfərinin Quzey Osetiyanın Mazdok rayonunda toplu halda,
qalanının Rusiya Federasiyasının müxtəlif bölgələrində dağınıq
halda yaşadığı göstərilir. Türkiyədə də 10 min nəfərdən
çox qumuğun yaşadığını yazırlar.
İnternet saytlarında isə qumuqların sayı yarım milyondan
çox göstərilir. Əksəriyyəti rus dilini ana dili kimi bilsə də, bu
dildən ictimai yerlərdə, hökumət idarələrində ünsiyyət vasitəsi
kimi istifadə etsə də, öz aralarında ana dilində danışmağa üstünlük
verirlər.
Qumuqların yaşadığı Dağıstan Respublikası sanki bir xalqlar,
dillər muzeyidir. Orta yüzilliyin ərəb səyyah və coğrafiyaçıları
da buranı „cebel-ül elsan“, yəni dillərin dağı, çox ellər
yaşayan dağ adlandırmışlar. Burada radiolar hər səhər 33 dildə
yerli xalqları salamlamaqla verilişlərinə başlayır. Bu isə orada
yaşayan xalqların və etnik qrupların hamısı demək deyil.
Rəsmi qəzet-jurnallar, kitablar isə əsasən 14 dildə-qumuqların,
noqayların, avarların, darginlərin, ləzgilərin, lakların, Azərbay-
287
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com