Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

UYĞUR TÜRKLƏRİNDƏ FOLKLOR
VƏ ƏDƏBİYYATIN İNKİŞAFI
Özət: Çin Xalq Respublikasının Sintszyan-Uyğur Muxtar
Rayonunu (Şincan Uyğur Avtonom Rayonluk) Azərbaycandan
təxminən dörd min kilometrlik bir məsafə ayırır. Eyni soydan
olduğumuza görəmi, yoxsa tarixin gedişindənmi oxşar taleyi
yaşayırıq. Əlaqələrimiz zamanın sürətiylə ayaqlaşmasa da, qan
yaddaşı sayəsində hələ də ədəbi əsərlərimizin adlarında, mövzularında
bir oxşarlıq var. Toponim və şəxs adlarımızın da böyük
bir hissəsi eynidir.
Bu gün Çində yaşayan soydaşlarımız Uyğur, biz isə Azərbaycanlı
adlanırıq. Hər birimizin də ayrıca (az qala bir-birindən
tədric olunmuş) tarixi, ədəbiyyat tarixi, dil tarixi və s. yaradılıb.
Əslində, 20-ci yüzilədək Azərbaycan türklərinin
ədəbiyyatı Osmanlı türklərinin ədəbiyyatından nə qədər fərqlənirdisə,
uyğurların yaratdığı ədəbi əsərlər də özbəklərinkindən
bir o qədər fərqlənirdi. Ona görə də bunlar daha çox oğuz və
cığatay adıyla adlandırılırdılar. Bu iki qrup arasında elə ciddi
fərq də yox idi. Hətta 19-cu yüzildə yaşamış şairlərimizin əsərləri
arasında çıgatay türkcəsində yazılmış nümunələrə rast gəlindiyi
kimi, Özbəkistanda yaşamış şairlər də 20-ci yüzilədək
oğuz türkcəsində də qələmlərini sınamışlar.
Dünyada baş verən siyasi hadisələr, bizləri təsir altına alan
dövlətlərin strateqlərinin hazırladığı çoxsaylı planlar isə bu
fərqi artırmağa xidmət edirdi. Beləliklə, uyğur folkloru, ədəbiyyatı,
uyğur nəsri, uyğur poeziyası, uyğur dramçılığı və s.
terminlər meydana gəldi. Uyğur ədibləri rus təsiri altında qalan
qardaşları aracılığı ilə və ya bizzat Rusiya vasitəsilə dünyanın
inkişafını izləyərək Avropa ədəbiyyatından gəlmə janrları da
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
25