Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

2. Qaraçay-malkar folklorunun janrları
Araşdırıcı Tanzilya Xadjilanı belə bir müsibətlər yaşamış
xalqdan toplanmış folklor nümunələrini aşağıdakı şəkildə qruplaşdırır:
1.“Mitoloji adet-gelenek-töre şiirleri (Mif em adet-töre
poeziya. Mifoloqiçeskaya i obryadovaya poeziya), 2.Adet ve törelerle
ilgili şiirler (Adet-töre bla baylamlı poeziya. Obryadovaya
poeziya), 3.Nart destanları (Nart epos), 4.Masallar (Comakla.
Skazki), 5.Masal olmayan, sözlü halk eserleri (Comak
bolmağan, kara söz bla aytılğan halk çığarmala. Neskazoçnaya
poeziya), 6.Şarkılar (Cırla), 7.Halk edebiyyatının küçük türleri,
8. Zikirler (Türkiye dışındakı..., 2002:48, 22-ci cild).
Türkiyəli araşdırıcı Ufuk Tavkul isə qaraçay-malkar folklorunu
aşağıdakı bölgülər altında verir: 1.Efsaneler, 2.Nart efsaneleri,
3.Destanlar-tarihi şarkılar, 4.Aşk şarkıları-maniler,
5.Ninniler, 6.Atasözleri,7. Bilmeceler (Tavkul U., 1992:731).
Qaraçay-malkar folklorunun yorulmaz araşdırıcısı X.Malkanduyev
isə bədii-poetik ənənəni və janrları öyrənərkən onları aşağıdakı
kimi qruplaşdırır: 1.Magik poeziya, 2.Ovçuluq poeziyası,
3.Təqvim poeziyası, 4.Lirik poeziya (Malkonduev X., 1990).
Bu bölgü ilə qaraçay-malkar folklorçularının bəziləri razılaşmır.
Fikir ayrılığını ümumi türk xalqlarının folklorşünaslığına
da aid etmək olar. Türk xalqlarının folklor mətnləri toplanıb
nəşr edilmədikcə, onların öyrənilməsi metodologiyası hazırlanmadıqca
bu cür qarışıqlıq olacaqdır.
2.1. Folklorda Tanrıçılıq inancının izləri
Qaraçay-malkar folklorunda tanrılarla bağlı poetik nümunələrə
daha çox rast gəlinir. Mərasim nəğmələrində Teyri (Tanrı), Çoppa,
Eliya, Şibila, Totur Ozay və b. adlar tez-tez çəkilir. Dolay,
Erirey, İnay, Apsatı, Biynöger adlı cırlar ən qədim nümunələr sayılır
(İranda türklərin toplum yaşayış mərkəzi olan Savə böl-
241
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com