Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

araşdırıcılardan İ.M. Miziyev və Kazıy T. Layran bu toplumun
soykökündə kimmer, saka (skif, iskit) kimi prototürk tayfalarının
və hunların, bulqarların, as-alanların, xəzərlərin, sabirlərin
və qıpçaqların olması fikrində yekdildirlər. İ.M.Miziyev şumer
(sumer) yazıları ilə çağdaş qaraçay-malkar kəlmələrini müqayisə
edərək bir çox oxşarlıqlar tapmışdır. O, araşdırmalarında bu
nəticəyə gəlmişdir ki, qaraçay-malkarların ulu babaları – prototürklər
iskit (skif) - sarmat, hun, bulqar, alan, as və s. adlarla
tarix səhnəsinə daxil olmuşlar (Mızı ulu İsmail, 1993).
Soydaşlarından təcrid olunmuş halda, uca dağlar qoynunda
yaşayaraq təbiətin şıltaqlığına və yadelli işğalçılara qarşı
döyüşlərə mətanətlə sinə gərmiş xalqın bu günkü varlığını və
adət-ənənəsini yaşatması möcüzə sayıla bilər. 1790-1800-cü və
1808-14-cü illərdə bölgədə yayılan vəba xəstəliyindən minlərlə
insan məhv olmuşdur. Bunun ardınca rus ordusunun basqını
başlamışdır. Qaraçay-malkarlar nə qədər cəsarətlə döyüşsələr
də, çoxsaylı və daha mükəmməl atıcı silahlarla silahlanmış ordunun
qarşısında duruş gətirə bilməmişlər. Formal olaraq
1827-ci ildə malkarlar, 1828-ci ildə qaraçaylar çar Rusiyasının
tərkibinə daxil olmuşlar. Dağlarda partizan dirənişi isə müxtəlif
aralıqlarla 1940-ci illərin sonlarınadək davam etmişdir.
1. Tarixi özündə yaşadan xalq mahnılarının yaranma səbəbləri
Çar Rusiyası bölgədəki mövqeyini möhkəmlətmək üçün
1838-ci ildə Peterburqda “Qafqaz komitəsi” adlı bir təşkilat
qurdu. Bu təşkilatın planına görə Quzey Qafqazda yaşayan
xalqların üçdə biri köçürülməli və onlardan boşaldılan ərazilərə
rus kazakları yerləşməli idi. İlk baxışda könüllülük prinsipi
əsasında həyata keçirilən bu tədbir haqqında general
K.A.Fadayev 1899-cu ildə “Qafqaz məktubları” əsərində yazır:
234
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com