Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

(1900-1942), Daut Baygullanı (1902-1942) və başqaları isə
İkinci Dünya Savaşında faşizmə qarşı döyüşlərdə qəhrəmanlıqla
həlak olmuşlar (Türkiye dışındakı..., 2002, 22-ci cild).
Qaraçay-malkarlar Quzey Qafqazın mərkəzi bölgəsindəyüksək
dağlıq ərazidə məskunlaşmışlar. Qaraçaylar Kuban çayının
başlanğıcındakı Xurzuk, Uçkulan, Kart Curt kəndlərində,
oradan batıdakı Duvut, Teberdi, Morx, İsxavat, Urup, Laba
çaylarının yuxarı axarlarındakı kəndlərdə və Mara, Cögtey, Zelençuk
(İncik - Ə.Ş.) vadilərindəki kəndlərdə yaşayırlar. Malkarlar
isə Elbrus dağının doğusunda Basxan (Baksan, Bahsan)
vadisindən doğuda yerləşən Çeqem, Xolam, Bızıngı və Malkar
(Çerek) vadilərindəki ərazilərdə, Köndelen, Aksuv, Xasaniya,
Kaşqatav, Karasuv, Gerpegey və başqa kəndlərdə yaşayırlar.
(Türkiye dışındakı...,2002:14, 22-ci cild).
Bir sözlə, qaraçay-malkarları güneydən Böyük Qafqazın
qarlı zirvələri alınmaz qala kimi qoruyur. Quzeydə isə onların
məskənləri iti çaylar, dərin dərələr, dar keçidlərlə əhatə olunublar.
Kəndlərin uca dağlar qoynunda yerləşməsi, gediş-gəlişin
çətinliyi onları uzun müddət ətraf aləmdən ayrı salmışdır.
Onlar, bəlkə, buna görə soydaşları arasında islamı elliklə ən
gec - XVIII yüzildə qəbul edənlərdir.
Bəzi araşdırıcılar bölgədəki kilsə qalıqlarına əsaslanaraq yazırlar
ki, “Gürcü kraliçası Tamara 1207-ci ildə onları hakimiyyəti
altına almış və burada xristianlığı yaymış”dır. (Türkiye dışındakı...,2002:34,
22-ci cild). XIV yüzilin başlarında Avropalı
missionerlərin qıpçaqlar arasında xristianlığı yaymaq məqsədilə
hazırladıqları “Codex Cumanicus” adlı əsərdə işlənən sözlərin
dörddə üçünün bugünkü qaraçay-malkar dilində işlək olması da
onların ətraf mühitdən daha çox təcrid olunduqlarını, arxaik sözləri
daha çox qoruyub saxladıqlarını göstərir. Qaraçay-malkarların
etnik mənşəyinə dair çoxlu fikir və mülahizələr olsa da,
233
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com