Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

malarına nail olmaq idi. Rus məmurları isə türk, müsəlman
xalqlarının yaxınlaşmasını hökumət üçün böyük təhlükə hesab
edirdilər. Odur ki, Mustafa Lütfü Şirvanini gizli sıxışdırmaqla
yanaşı bəzi noqay ziyalılarını da onun əleyhinə qaldıra bildilər.
Bəzi əli qələm tutan noqaylar “Bürhani tərəqqi” qəzetinin redaktorunu
bölgədə dini ayrıseçkilik törətməkdə, şiəliyi təbliğ
etməkdə suçlayırdılar. Mustafa Lütfü Şirvanda doğulmuş və
sünnü təriqətinə mənsub birisi idi. O, atılan böhtanlara əsaslı
dəlillərlə cavab versə də qəzeti qoruyub yaşada bilmədi.
Beləcə Rusiya bölgədə ənənənin davam etdirilməsini, ortaq
türkcənin yaşamasını və gəlişməsini əngəlləmiş oldu.
Abdulrehman Ömərov (Umarov) (1867-1933). İlahiyyatçı,
ədib, naşir kimi şöhrətlənmiş Abdulrehman mədrəsələr üçün
dərs kitablarını redaktə və nəşr edir, siyasi və ədəbi qəzet və
jurnallara maarifçilik ruhunda məqalələr yazır, folklor nümunələri
toplayaraq çap etdirirdi. Onun 1913-cü ildə nəşr etdirdiyi
“Noqay jırları” kitabına (Kitabda toplayıcının adı və soyadı
Abdraxman Umerov kimi yazılır) yazdığı ön söz bu gün
də elmi əhəmiyyətini itirməmişdir. Abdulrehman Ömərov, Nəsib
Mevluberdiyev, Abdulrehman Əliyev, Əli Xosayev, Qurbanəli
Erembetov kimi maarifçi aydınlar 1914-cü ilədək Həştərxanda
“Toy”, “İslah” və “Maarif” adlı jurnallar nəşr etmişlər.
Siyasi baxışlarına görə çar məmurları bu jurnalları qapatmış,
onları nəşr edənləri sürgünə göndərmişdir.
Birinci Dünya Savaşı, 1917-ci ildə baş verən fevral və oktyabr
devrimləri, vətəndaş savaşları noqay ədəbiyyatının da inkişafına
olduqca mənfi təsir göstərmişdir. Vətəndaş savaşı başa
çatdıqdan sonra bolşeviklər öz ideyalarını xalq arasında geniş
yaymaq üçün azsaylı xalqların dillərində məktəblər açılmasına,
dərsliklər yaradılmasına, qəzet-jurnal buraxılmasına da diqqəti
artırmışlar.
204
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com