Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

Fexreddin Abuşaxman ulu (1808-1883) ilə Aslan Şaban ulunun
birgə yaradıcılığının bəhrəsi olan “Karaydar man (ilə) Qızılgül”
dastanı xalq arasında geniş yayılmışdır. Araşdırıcı Calaldin
Şıxmirzəyevin yazdığına görə Beş tav (Beş dağ-Pyatiqorsk)
noqayları arasında yaşayan gənc Aslan Şaban ulu Həştərxan
vilayətindəki Alabuğat noqayları arasında yaşayan, xalq
arasında ustad sənətkar kimi tanınan Fəxrəddin Abuşaxman
ulunun yanına gəlir. Bu vaxt artıq Fexreddinin iki dastanı
“Egiz” (Əkizlər) və “Gül Ənvər” xalq arasında yayılıbmış. Ustad-şagird
şahidi olduqları hadisə əsasında Aşıq Qərib dastanının
sujetini xatırladan “Karaydar man Qızılgül” dastanı yaradırlar.
Az zamanda dastan dillər əzbərinə cevrilir.
Sadıkbay Alkaydarın (1811-1876) “Yas gözəl”, “Gül Ferdeys”
dastanları da Doğu ədəbiyyatının təsiri ilə yaranmış dastanlardır.
2.1. Avropanın etkisi ilə yaranan ədəbiyyat
Rusiya işğal etdiyi ərazilərdə toplumu idarə etmək, vergi toplamaq,
dəftərxana işlərini qurmaq üçün yerli xalqlardan azsaylı kadrlar
hazırlamağa çalışırdı. Yerli kadrlar da rus dilini öyrənməklə
Avropaya çıxış, oradakı elmi, mədəni fikirlə tanışlıq imkanı əldə
edirdi. Rusiya və Avropa ziyalılarının təsiri ilə onlar ədəbiyyata
yeni ədəbi biçimlər-hekayə, povest, roman, sonet, dram kimi
janrlar gətirirdilər. Rusiyanın hökumət idarələrində kiçik məmur
kimi çalışanlar beləliklə fəhmlə də olsa, tarixini, ədəbiyyatını,
folklorunu öyrənir, millətinin maariflənməsinə çalışırdılar.
Məhəmməd Hadinin dayısı Mustafa Lütfü Şirvani Həştərxana
gələrək burada “Bürhani tərəqqi” adlı qəzet açmışdır.
M.Hadi də bir müddət bu qəzetdə işləmişdir. Qəzetin qarşısına
qoyduğu məqsəd bölgədə yaşayan tatarların, qazaxların, noqayların
və b. türk xalqlarının anlayacağı bir dildə yazıb-oxu-
203
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com