Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

Menkili Boraxan ulu, Mantik As ulu, Alibey Şarap ulu, Axmetie
Adil ulu, Mambet Ali Aşık, Ali Kusi Onkutlu (Сикалиев
А., 1993:164-165) və b. yaradıcılığını da tatarların,
qazaxların, qırğızların, qaraqalpaqların və qıpçaq kökənli türk
xalqlarının ortaq ədəbiyyatının nümunəsi saymaq olar. Mambet
Ali Aşığın adındakı aşıq sözü noqaylarda arxaikləşsə də,
bu gün Azərbaycanda, İranda, Türkiyədə və b. ölkələrdə çox
işlədilir. El nəğməkarlarının, xüsusən məclislərdə saz çalıb
oxuyan, dastan danışan sənətkarların adının önünə “aşıq” epiteti
artırılır. Noqay xalq şairlərinin əsas xarakterik cəhəti–poetik
yaradıcılıqları ilə doğma xalqa xidmət etmələridir.
Noqaylar islamı qəbul etdikdən sonra, yəni XVIII yüzildən
uyğur əlifbası ilə yanaşı, ərəb əlifbasından da istifadə etmişlər.
Ərəb əlifbası ilə yazılarda saitlərin olmaması və türk dillərindəki
bəzi samitlərin ərəb əlifbasında bir neçə hərflə yazılması
bugünkü araşdırıcıya klassiklərin əsərlərini çağdaş yazı qaydalarına
uyğun oxumağa imkan vermir. Son yüzillərdə noqayların
Həştərxanda, Kuban çöllərində, Bucakda, Quzey Qafqazda,
Kırımda və Türkiyədə dağınıq halda yaşamaları, onlar arasında
sıx əlaqənin olmaması ədəbi dilin formalaşmasına mənfi
təsir göstərmişdir. Bu kimi çətinliklərə və məcburi köçlərə,
savaşlara, həbs və sürgünlərə baxmayaraq, Fexreddin Abuşaxman
ulu (1808-83), Sadıkbay Alkaydar (1811-76), Abdulxalıq
Abdulraşid ulu (1858-1913), Aslan Şaban ulu
(1858-1912), Baymırza Manap ulu (1888-1918), Ajı Molla
Noğman ulu (1884-1930), Taram Qumuq ulu, Menkilişeyh
İsmail ulu, Abdulkadır Bekbay ulu kimi ənənəvi poeziyanı
davam etdirib yırlau (şeir), destan (poema), tolkau (monoloq),
maktau (oda), munklau (ağı) və b. janrlarda şeir söyləməklə
yeni noqay ədəbiyyatının formalaşması üçün zəngin baza yaratmışlar
(Сикалиев А., 1993:164).
202
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com