Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

–Ay Asımelek, – Ay, Hacıleylək,
–Kökte ne var? – Göydə nə var?
–Kök şeşekey var. – Göydə çiçək var!
–Yerde ne var? – Yerdə nə var?
–Yer şeşekey var. – Yer çiçək var!
Noqaylar da nağıl və dastanları xüsusi seçilmiş mətnlərlə –
yəni müqəddimə, təkərləmə ilə başlayırlar. İlk baxışda mətnə
heç bir dəxli yoxmuş kimi görünən bu başlanğıc əslində dinləyicini
hazırlamaq, toplumun diqqətini cəlb etmək mahiyyəti
daşıyır. Azərbaycan folklor mətnlərinin nəşrində bu hissə nəsrlə
verilir. Noqaylar isə onu şeir kimi yazırlar. Buna nümunə
olaraq aşağıdakı parçanı göstərə bilərik:
Burin birev bar eken,- Keçmişdə bir kişi var ikən,
Burnında temirev bar eken,- Burnunda dəmrov var ikən,
Kara suvuda kaynatıp,- Qara suyu qaynadıb,
Kaymak alkan bar eken,- Qaymaq alarkən,vqr ikən,
Kumırskasın göy etup,- Qarışqasını qoyun edib
Töske toydan bar eken,- Döşünə döyər (özünü öyər) ikən,
Bir bar eken, bir yok eken.- Biri var ikən, biri yox ikən...
Yuxarıdakı nümunələrdən də aydın görünür ki, Azərbaycandan
toplanan folklor nümunələri ilə noqaylardan toplanan folklor
mətnləri arasında elə bir ciddi fərq görünmür.
2. Yazılı ədəbiyyat – Qıpcaqların ortaq ədəbiyyatı
Sovet ədəbiyyatşünasları noqay yazılı ədəbiyyatının XIV
yüzildən başladığı fikrindədirlər. Sıbra Jırayı noqay şairlərinin
babası hesab edirlər. Onun adına nadir hallarda “Şopbaşlı”
epiteti əlavə edilməz. Bu da “zərif başlı” deməkdir. XIV əsrin
sonlarında yaşadığı güman edilən, dastanlarda 180 yaşlı qoca
kimi tanıdılan və şeirləri dillər əzbəri olan şairin xalq arasında
nüfuzu olduqca böyükdür. Bu cür öygülər onu “Kitabi-
200
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com